Inhoud. Spreektechnieken In verschillende stemfuncties spreken Over spreken in het algemeen

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Stemfuncties

Updates ten opzichte van de

Introductie van de stemfuncties . . . . 81

Volumes en de stemfuncties . . . . . . 141 Sterk volume . . . . . . . . . . . . . . . 144

eerdere edities . . . . . . . . . . . . . . . 10

De metalige klank . . . . . . . . . . . . 81

Middelsterk en middelzacht

Het gebruik van dit boek . . . . . . . . . . 9

Stemfuncties . . . . . . . . . . . . . . . . 81

volume . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Hoe moet je oefenen? . . . . . . . . . . . 12

Problemen oplossen . . . . . . . . . . . 83

Zacht volume . . . . . . . . . . . . . . 145

Complete Zangtechniek in vier bladzijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

De basisprincipes De drie basisprincipes . . . . . . . . . . . 20 Ademhaling . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Inademing . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Houding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Ademsteun . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Spieren voor de ademsteun . . . . . . 28 Inwendige ademsteun . . . . . . . . . 31 Ademsteun voelen . . . . . . . . . . . . 33 Het trainen van de ademsteun . . . . 38 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Het gebruik van de ademsteun . . . . 40 De stembanden . . . . . . . . . . . . . . . 44 De keel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Twang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 De mond openen . . . . . . . . . . . . . . 58 Een toon afronden . . . . . . . . . . . . . 60 Aanzetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Volume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Toonhoogte (stemregisters) . . . . . . . 66 Flageolet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Het trainen van de uitersten van de stem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Stemomvang en stemtypen . . . . . . . 70 Intonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Toondoofheid . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Troubleshooting . . . . . . . . . . . . . . 76 Overslaan van de stem verhelpen . . 76 Een gebarsten stem ( ‘split’) verhelpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Algemeen overzicht troubleshooting . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Neutral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Neutral met lucht . . . . . . . . . . . . . 88

Oefeningen met volume (voor gevorderden) . . . . . . . . . . . . . . 146

Neutral zonder lucht . . . . . . . . . . . 88

Volumeverbindingen . . . . . . . . . 147

Toonhoogte in Neutral . . . . . . . . . 90

Klinkers en de stemfuncties . . . . . . 149

Klinkers in Neutral . . . . . . . . . . . . 90

Klinkerkeuze in relatie tot de

Volumes in Neutral . . . . . . . . . . . . 90

stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Klankkleuren in Neutral . . . . . . . . . 91 Metaalachtig Neutral . . . . . . . . . . 92 Oefeningen in Neutral . . . . . . . . . . 93

Spreektechnieken . . . . . . . . . . . . . 152 In verschillende stemfuncties

Curbing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

spreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Het vinden van Curbing . . . . . . . . . 97

Over spreken in het algemeen . . . 155

Toonhoogte in Curbing . . . . . . . . . 99 Klinkers in Curbing . . . . . . . . . . . 100 Volumes in Curbing . . . . . . . . . . 101 Klankkleuren in Curbing . . . . . . . 101 Oefeningen in Curbing . . . . . . . . 103 Overdrive . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Het vinden van Overdrive . . . . . . 107 Toonhoogte in Overdrive . . . . . . . 109 Klinkers in Overdrive . . . . . . . . . . 110 Volumes in Overdrive . . . . . . . . . 111 Klankkleuren in Overdrive . . . . . . 111 Oefeningen in Overdrive . . . . . . . 113 Edge (voorheen Belting) . . . . . . . . . 116 Het vinden van Edge . . . . . . . . . . 117 Toonhoogte in Edge . . . . . . . . . . 121 Klinkers in Edge . . . . . . . . . . . . . 121 Volumes in Edge . . . . . . . . . . . . 122 Klankkleuren in Edge . . . . . . . . . 123 Oefeningen in Edge . . . . . . . . . . 125 Samenvatting van de stemfuncties . 128 Het gebruik van de stemfuncties . . . 130 Overgangen tussen de stemfuncties 131 Toonhoogte en de stemfuncties . . . 134 Klankkleuren en de stemfuncties . . . 139 De stemfuncties in de klassieke zang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Klankkleur Klankkleur – introductie . . . . . . . . . 158 Spraakkanaal . . . . . . . . . . . . . . . 158 De strotkleptrechter . . . . . . . . . . . 159 Noodzakelijke twang . . . . . . . . . 159 Opvallende twang . . . . . . . . . . . 160 Twang met een verlaagd strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . . 160 Het oefenen van de opvallende en de noodzakelijke twang . . . . . . 161 Het strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . 162 Het verlagen van het strottenhoofd 162 Het verhogen van het strottenhoofd . . . . . . . . . . . . . . 163 Het oefenen van het verhogen en verlagen van het strottenhoofd . . . 164 De tong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Het samentrekken van de tong . . . 166 Het verbreden van de tong . . . . . 166 Het oefenen van het verbreden en samentrekken van de tong . . . . 167 De (opening van de) mond . . . . . . . 168 Het ontspannen van de mondhoeken . . . . . . . . . . . . . . 168 Glimlachen . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Het oefenen van verschillende mondstanden . . . . . . . . . . . . . . 168

4

Complete Zangtechniek © 2013 Cathrine Sadolin · www.completevocalinstitute.com

Het gehemelte verhogen . . . . . . . 169

Het vinden van de krijs in Neutral . 199

Het gehemelte verlagen . . . . . . . 169

Het vinden van de krijs in Curbing . 199

Het oefenen van het verhogen en

Het vinden van de krijs in Edge . . . 200

verlagen van het gehemelte . . . . . 169

Het vinden van de krijs in verschillende stemfuncties . . . . . . 200

Het sluiten van de neusholte . . . . . 171

Het vinden van de krijs met

Het openen van de neusholte . . . . 171

effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Het oefenen van nasaliteit . . . . . . 172

Breaks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Overzicht van klankkleuren . . . . . . 173

Het vinden van breaks . . . . . . . . . 202

Klankkleuren oefenen . . . . . . . . . 174

Oefeningen voor breaks . . . . . . . 203 Lucht toegevoegd aan de stem . . . . 206 Het vinden van toegevoegde lucht 206

Uitspraak en de microfoon . . . . . . 175

Oefeningen voor toegevoegde

Microfoonafstanden . . . . . . . . . . 175

lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Vibrato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Hamervibrato . . . . . . . . . . . . . . 209

Effecten Effecten – introductie . . . . . . . . . . 177 Distortion . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Het bewust creëren van distortion . 179 Het vinden van het geluid . . . . . . 181 Distortion toevoegen aan een stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . 183 Volledige distortion . . . . . . . . . . 185 Oefeningen voor distortion . . . . . 185 Creak en creaking . . . . . . . . . . . . . 187

Oefeningen voor de creak . . . . . . 189 Oefeningen voor creaking . . . . . . 189 Rattle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Oefeningen voor de rattle . . . . . . 191 Growl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Het vinden van de growl . . . . . . . 192 De growl toevoegen aan een

Inwendig gehoor . . . . . . . . . . . . 229 Uitwendig gehoor . . . . . . . . . . . 230 Techniek in de studio of live . . . . . . 231 Akoestische zang . . . . . . . . . . . . 231 Zingen in een opnamestudio . . . . 231 Live zingen met versterking . . . . . 232 Improvisatie en frasering . . . . . . . . 234 Beginnen met improviseren . . . . . 234 Improvisatie voor gevorderden . . . 236 Interpretatie en presentatie . . . . . . 239 Werken aan expressie . . . . . . . . . 240 Performance . . . . . . . . . . . . . . . 243 Lichamelijke oefening . . . . . . . . . . 245

Strottenhoofdvibrato . . . . . . . . . 209 Het gebruik van vibrato . . . . . . . . 211 Oefeningen voor vibrato . . . . . . . 211 Te veel vibrato . . . . . . . . . . . . . . 211

Lijsten en overzichten CVT Sound Library (lijst van

Ornamentatietechniek . . . . . . . . . . 213

klankvoorbeelden) . . . . . . . . . . . . 249

Methode met het hamervibrato . . . 213

Lijst van termen . . . . . . . . . . . . . . 253

Methode met het

Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

strottenhoofdvibrato . . . . . . . . . . 213

Diagrammen . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Oefeningen voor de

Vind een CVT-docent . . . . . . . . . . 268

ornamentatietechniek . . . . . . . . . 214

Het vinden van de creak . . . . . . . 188 Het vinden van creaking . . . . . . . 188

Je stem horen . . . . . . . . . . . . . . . 229

klankkleur

Microfoontechniek . . . . . . . . . . . . 175

Overige technieken en onderwerpen

Stemproblemen Heesheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Complete Vocal Institute Informatie over het CVI . . . . . . . . . 269 Complete Vocal Technique – research 271

Stemknobbeltjes . . . . . . . . . . . . 218

effecten

De neusholte . . . . . . . . . . . . . . . . 171

basisprincipes

Krijsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

stemfuncties

Het gehemelte . . . . . . . . . . . . . . . 169

Te veel slijm . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Voorkomen en eerste hulp . . . . . . 220 Programma voor eerste hulp . . . . . 225 Warming-up . . . . . . . . . . . . . . . . 228

stemfunctie . . . . . . . . . . . . . . . 193 Oefeningen voor de growl . . . . . . 194 Grunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Het vinden van de grunt . . . . . . . 196

stemproblemen

Oefeningen voor de grunt . . . . . . 198


5

Inleiding Zingen is niet moeilijk

Veel van de ‘nieuwe’ manieren om te zingen bleken net zo

Het gebruik van de stem is niet zo lastig als veel mensen den-

zwaar en vermoeiend te zijn als de ‘geschoolde’ manieren.

ken. De stem is een instrument dat iedereen heeft en waar ie-

Zangers van nieuwe muziekstijlen – zoals rock, pop, jazz, enz.

dereen dagelijks mee werkt. Natuurlijk vraagt het oefening om

– moesten leren om hun stem verantwoord te gebruiken. Ze

professioneel te zingen, maar als je weet hoe de stem werkt

konden echter niet terugvallen op klassieke zangtechnieken,

en je de natuurlijke functies ervan kunt toepassen, kun je de

aangezien die waren gebaseerd op een klankideaal dat ze

meeste vereiste vaardigheden aanleren.

niet nastreefden. Dit gebrek aan onderwijs had tot gevolg dat veel zangers hun stem beschadigden. Hun technieken werden

Als we jong zijn, werkt de stem gewoonlijk perfect. Maar als

daarom gevaarlijk en onverantwoord genoemd – terwijl ook

we opgroeien, kan het lichaam door ongecontroleerde ver-

veel klassieke zangers problemen hadden en hebben.

nauwing de werking van de stem gaan belemmeren. Zangtechnieken zijn vooral gericht op het kwijtraken van ongecon-

In het kamp van de niet-klassieke muziek maakten sommige

troleerde vernauwing, om de stem vrij te laten functioneren.

zangers van de nood een deugd en verklaarden dat ‘ware’

Daarom is er geen reden om met zangtechnieken te werken,

zangers van muziekstijlen als rock, pop, jazz, enz. autodidact

tenzij je technische problemen met het zingen hebt.

moesten zijn, daarbij bewerend dat zangles het eigen geluid van een zanger zou aantasten. Beide kampen koesterden hun vooroordelen ten opzichte van elkaar. Er ontstond een kloof

Techniek en expressie

tussen het klassieke en het niet-klassieke kamp, die vandaag

Dit boek gaat vooral over techniek – maar niet omdat techniek

de dag helaas nog steeds bestaat. Deze kloof heeft eerder be-

het belangrijkste aspect van de zang is. Integendeel, techniek

trekking op smaak dan op techniek.

is slechts het middel waarmee je je kunt uitdrukken. Ik denk dat het belangrijkste aspect de expressie is – het overbrengen

Verschillende zangers van muziekstijlen als rock, pop, jazz,

van een boodschap. Wat je wilt vertellen en hoe je dat wilt

enz. raakten hun stem kwijt in oefenruimtes, en andere zan-

doen zijn artistieke keuzes die iedere zanger zelf moet maken.

gers raakten hun stem kwijt op tournee, soms in het begin van

Dit boek behandelt de technieken die je nodig hebt om jouw

hun carrière, soms ook pas later. Maar er waren ook zangers

keuzes vorm te geven.

bij die gedurende hun hele carrière goed bij stem bleven, hoe geforceerd sommigen van hen ook klonken. Veel van mijn nieuwe zangtechnieken zijn daarom gebaseerd op zowel de

De geschiedenis van het zingen

‘klassieke’ school als de ervaring van zangers binnen de niet-

Vroeger kon men de stem niet elektronisch versterken, dus

klassieke muziek.

moesten zangers een manier vinden om op afstand hoorbaar te zijn. Dit leidde tot de ontwikkeling van en het onderricht in zangtechnieken; er ontstond een klankideaal dat als enige

Mythen over zangers

goed werd bevonden. Deze geschoolde klank werd in de wes-

Er zijn veel mythen over zangers van voor de tijd dat er opna-

terse wereld bekend als de ‘klassieke klank’.

men gemaakt konden worden: “Dit was een onvergelijkbare stem; zo zullen we nooit meer iemand horen zingen”, enz. Ik

Met de uitvinding van de microfoon werd het mogelijk om

geloof hier niet in. Waarschijnlijk was niet de stem van de zan-

alle klanken te versterken, inclusief de geluiden die voorheen

ger zo speciaal – maar de gebruikte techniek. En we kunnen al-

te zacht waren om de luisteraars te bereiken. Hierdoor wer-

lemaal een goede techniek bereiken, niet alleen door te oefe-

den nieuwe, ‘ongeschoolde’ klanken net zo belangrijk als ge-

nen maar ook door te weten wat en hoe we moeten oefenen.

schoolde. Nu hoefde de stem zich niet meer te beperken tot klanken die van afstand te horen waren, en ontstonden er an-

Helaas kunnen we de mythen over zangers en zangeressen

dere ideeën over wat een goede klank was.

uit het verleden niet ontkrachten, aangezien we geen opnamen hebben om bewijzen voor of tegen aan te voeren. En hun stemmen stierven (uiteraard) met henzelf. Ik geloof dat alle

6


zangers alle klanken kunnen voortbrengen. Sinds het tijdperk

waren een poging om astmaproblemen te overwinnen. Op de

van de opnamen begon, is er geen klank geweest die niet aan

een of andere manier moest ik technieken zien te ontwikkelen

te leren was.

om de klanken te krijgen die ik wilde. De eerste stap was inzicht krijgen in de anatomie en fysiologie van de stem. Dit gaf

Mythen over zangtechnieken

me de mogelijkheid om onderscheid te maken tussen mythen en waarheden over de stem. Ik experimenteerde met pogin-

Kunnen zien wat je doet, is van onschatbare waarde in een

gen om klanken te benaderen op een andere manier dan de

leerproces. Helaas kun je je bij zangles niet richten op het zien,

traditionele. De enige talenten die ik van nature had, waren

en dit heeft geleid tot mythen over klankvorming. Gelukkig

mijn liefde voor de muziek, de overtuiging dat alles mogelijk

levert de wetenschap nu nieuw bewijs door het bestuderen

was en de energie om door te blijven gaan. Daarom kan ik met

van de stembanden, de anatomie van het strottenhoofd en de

recht zeggen: als ík de klanken kon leren die ik wilde maken,

manier waarop het lichaam ademhaalt. Dit heeft geholpen om

kan iedereen dat.

veel van de misverstanden en mythen weg te nemen die, zelfs nu nog, stemmen en carrières kapotmaken.

Door de jaren heen, terwijl ik werkte aan mijn technische problemen, luisterde ik altijd naar allerlei soorten muziek. Dat was

Op basis van deze betere kennis kunnen we nu maanden van

waarschijnlijk de reden waarom veel zangers uit de niet-klas-

nutteloze en schadelijke oefening vermijden. Wanneer docen-

sieke muziek mij gingen vragen om hen te helpen bepaalde

ten specifiek kunnen zijn in hun instructie, hoeven zangers

klanken te maken en stemproblemen te overwinnen, ook al

niet langer jaren te oefenen met als basis slechts vage aanwij-

was ik een geschoolde zangeres met een klassiek repertoire.

zingen. Als je rechtstreeks aan een probleem kunt werken, is

Het werd mij duidelijk dat ze de voordelen van de klassieke

het gemakkelijker om te bepalen of je op de juiste weg bent.

technieken wilden benutten zonder een klassieke klank te krij-

Een techniek moet meteen het bedoelde effect hebben; is dat

gen. Ik geloofde dat het mogelijk moest zijn om te profiteren

niet zo, dan wordt ze niet goed toegepast. Zangers die nieuwe

van techniek zonder vooropgezette klankidealen opgelegd te

technieken perfect gebruiken, blijven overeind tijdens zware

krijgen. Daarvoor moest ik uitvinden hoe klank werd gepro-

tournees. Dit is een van de redenen waarom mijn technieken

duceerd, en dat bracht mij ertoe veel zang- en spreekstijlen te

worden aanbevolen door kno-artsen en logopedisten.

bestuderen, evenals gehoorfysiologie, akoestiek en spectraal gehoor.

Mijn onderzoek

Zangtechnieken werden altijd gepresenteerd met bijbeho-

Ik ben ervan overtuigd dat alle klanken die een zanger wenst

omdat ik geloof dat idealen meer te maken hebben met smaak

te maken even belangrijk zijn en serieus genomen moeten

dan met techniek. Ik wilde daarom techniek en smaak schei-

worden – ook als het gaat om onderzoek. Door beperkende

den om zo de technieken te isoleren, om zangers de mogelijk-

klankidealen buiten beschouwing te laten en alle klankele-

heid te geven een keuze te maken uit vele elementen – en die

menten onder te verdelen en te isoleren, is het mogelijk de

te combineren om een eigen klank te creëren zonder inmen-

zanger de klank te laten bepalen, in plaats van de conventie.

ging van smaak door een techniek/docent.

rende klankkleuridealen. Als je de technieken wilde gebruiken, moest je de idealen overnemen. Ik kon me daar niet in vinden,

Ik wil niet bepalen welke klanken juist zijn en welke essentieel zijn om te leren. Alle klanken zijn even waardevol; daarom vind je in dit boek de technieken om alle klanken te produceren die

Methodiek

ik in de stem ooit ben tegengekomen.

Volgens de conventionele westerse opvatting klinken de zangstijlen in de blues, rock, gospel en bepaalde soorten we-

Mijn eigen verhaal

reldmuziek (bijvoorbeeld traditionele Arabische muziek) niet gezond. Toch zingen zangers in deze stijlen frequenter en lan-

Ik had geen aangeboren zangtalent. Het is zelfs zo dat ik pro-

ger achtereen dan veel klassieke zangers met een toptechniek.

blemen had met mijn ademhaling – mijn eerste zanglessen

Daar komt bij dat veel uitstekende heavy- en hardrockzangers


7

goed blijven zingen ondanks dat hen was voorspeld dat ze korte carrières voor de boeg hadden. Het is zelfs zo dat veel van deze zangers in de loop der jaren beter gaan zingen, on-

Het ontstaan van CompleteVocalTechnique

geacht hoe ‘ongezond’ hun zang klinkt. Het werk vorderde zodanig dat alle klanken van de stem konMijn onderzoek is gebaseerd op een brede ervaring met deze

den worden gecategoriseerd in een samenhangend systeem.

zangers, die jarenlang zongen met een ander geluid dan de

In feite werd er een geheel nieuw concept op het gebied van

traditionele westerse klassieke klank, zonder hun stem te be-

het zangonderwijs gevormd – dat, in tegenstelling tot eerdere

schadigen. Mijn uitgangspunt is dat deze zangers prima tech-

technieken en ideeën, toepasbaar was in alle muziekstijlen.

nieken moeten hebben als ze zo lang blijven zingen en nog steeds zo geweldig klinken. Ik ben gaan zoeken naar gemeen-

Vervolgens experimenteerde ik met klanken uit de klassieke

schappelijke factoren in hun zang om een onderliggende

zang en ontdekte ik dat ook de klassieke klanken tot stand

structuur te ontdekken in de diverse klanken.

kwamen met de niet-metalige, halfmetalige en geheel metalige stemfuncties. Dit bevestigde mijn gedachte dat de stem-

Het bleek dat er inderdaad een onderliggende structuur in

functies alle klanken, alle zangtechnieken en alle muziekstijlen

de klanken zat. Ik ging zo veel mogelijk verschillende klanken

omvatten.

ontleden uit evenzoveel verschillende muzieksoorten, waarbij ik rekening hield met het geluid, de klinker, de toonhoogte en

Naarmate ik meer werkte met de stemfuncties, kon ik de voor-

het volume, om na te gaan of er sprake was van een patroon.

delen en beperkingen ervan in kaart brengen. Een zanger die

Geleidelijk werd dit patroon steeds duidelijker en ik conclu-

hiermee bekend is, zal meer inzicht krijgen in de mogelijkhe-

deerde dat de klanken grofweg in twee categorieën verdeeld

den van zijn of haar stem, vrij kunnen kiezen tussen de diverse

konden worden. De ene was harder, ruwer en directer – ik

klanken en schade aan de stem kunnen vermijden.

noemde dit de ‘metalige’ klank. De andere categorie noemde ik ‘niet-metalig’.

Lopend onderzoek

Ik ging verder met het bestuderen van de klanken en realiseer-

Muziekstijlen ontwikkelen zich snel, beïnvloed door diverse

de me dat er specifiekere categorieën waren. Deze varieerden,

culturen en hun zangtechnieken. Tegelijkertijd hebben ook

afhankelijk van de metaligheid van de klanken. Daarom deelde

de zangtechnieken zelf zich in belangrijke mate ontwikkeld;

ik ze in als geheel metalig of halfmetalig. Verder kon ik binnen

een trend die in elk geval in de nabije toekomst zal doorzet-

het geheel metalig ook weer twee verschillende categorieën

ten. Met de verwerping van achterhaalde klankidealen is een

onderscheiden. Nu had ik vier categorieën geïdentificeerd, die

bredere waarneming van de functies van de stem essentieel.

ik de ‘stemfuncties’ noemde: één niet-metalige (Neutral); één

Er is vraag naar onderzoek op het gebied van nieuwe zang-

halfmetalige (Curbing); en twee geheel metalige (Overdrive en

technieken – dit boek beantwoordt daaraan.

Edge [voorheen Belting]). Het vinden van de stemfuncties was echter nog maar het begin. Mijn volgende taak was het kun-

Wetenschappelijk onderzoek is vaak gebaseerd op bestaande

nen uitvoeren van de vier stemfuncties – door zowel mijzelf als

kennis – ook op het gebied van zangtechniek. Er is geen reden

een kleine groep geoefende zangers.

om overgeleverde kennis af te wijzen (bijvoorbeeld die van de oude Italiaanse meesters van de klassieke zang), maar het is helder dat aanvullende kennis nodig is om in nieuwe behoeften te voorzien. Dit wetenschappelijk onderzoek is echter zo nieuw dat er nog vele aspecten bestudeerd moeten worden. Bepaalde delen uit dit boek zijn bijvoorbeeld sinds de eerste editie herzien

8


– nadat nieuwe ontdekkingen waren gedaan. Maar zelfs waar

Lesmateriaal is optioneel – niet verplicht

technieken nog niet volledig zijn ontwikkeld, werken ze wel.

Ironisch genoeg brengt de toenemende vraag naar zangon-

De juiste klank komt tot stand zonder vocaal ongemak of hees-

derwijs in combinatie met het daaraan tegemoetkomende

heid. Dat besef is een stap in de goede richting.

aanbod het risico met zich mee dat zangers nog meer druk gaan ervaren. Ik wil niet meedoen aan het opvoeren van die

Theorie en praktijk

druk. Ik zou je gewoon aanraden om deze nieuwe zangtechnieken als opties te beschouwen, en niet als verplichtingen. Dit

Het zangonderwijs heeft een behoorlijke ontwikkeling onder-

boek is bedoeld als een gids voor het produceren van verschil-

gaan sinds de tijd dat zangers te horen kregen dat ‘het plaat-

lende klanken en het overwinnen van vocale beperkingen.

sen van de stem’ zo’n acht jaar zou duren. Wetenschappelijke

Zangtechniek moet niet overheersen. Ook hoeft een zanger

vooruitgang heeft nieuwe feiten blootgelegd over het instru-

niet te geloven dat alle mogelijkheden van de stem geperfec-

ment, maar helaas heeft deze nieuwe kennis de aandacht af-

tioneerd moeten worden om een professionele zangcarrière

geleid van de praktijk ten gunste van de theorie. Hoe waar-

na te kunnen streven.

devol het bestuderen van de theorie ook is, de ontwikkeling mag daar niet stoppen. Het doel van een zanger is zelden om

Onthoud dat alle keuzes een artiest kunnen kenmerken: zowel

wetenschappelijk onderlegd te zijn, maar om praktische aan-

wat iemand NIET doet als wat iemand WEL doet.

wijzingen te krijgen voor het oplossen van problemen. Een specifiek probleem vereist een specifieke oplossing – niet een theoretische uiteenzetting. Alleen wanneer theorie in praktijk

Technieken moeten meteen werken

wordt gebracht zijn artistieke belevingen mogelijk.

Met de nieuwe technieken kunnen zangers directe hulp krijgen bij het oplossen van problemen; ze krijgen niet meer te

Eenvoud in gebruik

horen dat ze jaren oefening nodig hebben, zonder zich ervan bewust te zijn dat ze de verkeerde weg bewandelen. Een tech-

De technieken in dit boek zijn ontwikkeld en getest in opna-

niek moet meteen werken; anders wordt ze niet goed uitge-

mestudio’s en tijdens tournees. De belangrijkste doelstellin-

voerd. Het is niet nodig om steeds van voren af aan te begin-

gen ten aanzien van het studiemateriaal waren helderheid en

nen bij een nieuwe zangdocent of met een nieuwe methode.

toegankelijkheid – en vooral ook gebruiksgemak.

Het heeft geen nut om eerdere lessen terzijde te schuiven om nieuwe kennis op te doen. Zingen is niet zo moeilijk, want de

Hogere eisen

technieken werken meteen als je eenmaal op de juiste weg bent. Ook voor de technieken in dit boek geldt de stelregel dat

De aan zangers gestelde eisen zijn in de loop der tijden steeds

het genoeg is om alleen de aspecten van je zang te corrigeren

hoger geworden. In de renaissance (die begon in de 15e eeuw)

die jij wilt verbeteren, terwijl je de aspecten behoudt waarover

bedroeg de omvang van de meeste liederen ongeveer ander-

je tevreden bent.

half octaaf. In de tijd van Mozart (18e eeuw) was die toegenomen en in extreme gevallen zelfs verdubbeld tot ongeveer

Tegenwoordig is het mogelijk om zangers ‘eerste hulp’ te ver-

drie octaven, zoals in de aria’s van de Koningin van de Nacht

lenen. Een uur werk is vaak al genoeg om zangers te helpen

in Die Zauberflöte. Tegenwoordig hoor je vaak zangers met

concerten en studio-opnamen te voltooien die anders afge-

een nog grotere stemomvang. In combinatie met een toene-

zegd hadden moeten worden. Het feit dat een groot deel van

mende commerciële exploitatie betekent dit dat men enorm

ons werk aan het CVI (Compete Vocal Institute) bestaat uit het

veel vraagt van professionele zangers. Platenmaatschappijen

geven van eerste hulp bewijst dat de technieken doeltreffend

willen er zeker van zijn dat de zanger met wie ze werken kan

zijn. Theorie is omgevormd in bruikbare technieken die on-

voldoen aan de gestelde eisen, en dat er zonder problemen

middellijk werken in noodsituaties.

talrijke concerten kunnen plaatsvinden tijdens veeleisende tournees.

Ik geloof dat het mogelijk is om ALLE klanken te produceren op een verantwoorde manier.


9

Updates ten opzichte van de eerdere edities Herzieningen/updates ten opzichte van de vorige edities.

• Het volume diagram is verdeeld in 4 hoofdvolumes: sterk, halfsterk, halfzacht, zacht.

De notatie van de toonhoogte is gewijzigd van Helmholz naar een wetenschappelijke toonhoogtenotatie. Dit houdt in dat

• In het lage, midden en hoge deel van de stem is een medium volume mogelijk in neutral, curbing, overdrive en edge.

de dentrale C (voorheen C1) nu C4 wordt genoemd enz.

• In het zeer hoge deel van de stem zijn medium volumes mo-

Nieuwe en gewijzigde hoofdstukken

• In curbing kun je alleen de volgende klinkers gebruiken: Í´

gelijk voor mannen in curbing en edge.

• Een extra paragraaf over tweeklanken is toegevoegd. • Een extra hoofdstuk over flageolet, met een nieuwe afbeel-

zoals in ´dit´, ó´ zoals in ´koor´ en úh´ zoals in ´hun´. • In overdrive kun je alleen de volgende klinkers gebruiken: ée´ zoals in ´zee´ en óo´ zoals in ´zo´.

ding, is toegevoegd. • Een extra hoofdstuk over metaalachtig neutral is toegevoegd.

• In edge kun je alleen de volgende klinkers gebruiken: í´ zoals in ´dit´, ée´ zoals in ´mee´, é´ zoals in ćent´ en éu´ zoals

• Het hoofdstuk Volumes en de stemfuncties is uitgebreid. • Het hoofdstuk over de strotkleptrechter is uitgebreid met meer tips om opvallende twang te vinden.

in ´deur´. • Het kan lijken alsof alle klinkers kunnen worden gebruikt in de metalige stemfuncties in het lage deel van de stem

• Het hoofdstuk over het strottenhoofd is uitgebreid met

omdat de stemfuncties hier op elkaar lijken, maar om in het

meer tips om het strottenhoofd te verlagen en te verhogen.

centrum van de stemfucnties te komen moet je de juiste

• Het hoofdstuk over de tong is uitgebreid met meer tips om de tong samen te trekken en te verbreden.

klinkers gebruiken. • De paragraaf ´spreken in curbing´ is verduidelijkt.

• Het hoofdstuk over de vorm van de mondopening is uitge-

• ´Tremolo´ is vervangen door onvrijwillig vibrato.

breid met meer tips om de mondhoeken te ontspannen en te glimlachen. • Het hoofdstuk over het gehemelte is uitgebreid met meer tips om het gehemelte te verhogen en te verlagen. • Het hoofdstuk over de neusholte is uitgebreid met meer tips om de neusholte te sluiten. • De paragraaf over de verschillende niveau´s van het spraakkanaal is uitgebreid met niveau 4, 5 en 6. • Alle hoofdstukken over de effecten zijn uitgebreid met een beschrijving op welk spraakkanaalniveau het effect wordt geproduceerd. • Het hoofdstuk over creak en creaking is uitgebreid. • Het hoofdstuk over de rattle is verduidelijkt en verdeeld in 4 vormen van rattle.

Overige wijzigingen • Vernauwing die de werking van de stembanden belemmerd is vervangen door ongecontroleerde vernauwing. • De namen van aanzetten zijn vervangen door de namen van de stemfuncties. Het is niet mogelijk een stemfunctie te voelen, maar je kunt het horen. Boven een hoge C is alleen neutral mogelijk voor vrouwen.

10


Het gebruik van dit boek Verschillende invalshoeken

de stem te bestuderen en de techniek te zoeken die het beste

Niet iedereen leert op dezelfde manier. Sommige zangers

aanvoelt.

hebben de fysiologische uitleg van een probleem nodig om het op te lossen, anderen hebben hun fysieke gevoel en ervaring nodig, terwijl er ook zangers zijn die hun voordeel

Ga op zoek naar het hoofdprobleem

doen met klank (bijvoorbeeld door luisteren, herkennen en

In elk leerproces is het moeilijk om te bepalen wat het voor-

nadoen). Sommigen leren door te kijken naar schematische

naamst is. Om je te ondersteunen heb ik de technieken in dit

illustraties en anderen zijn gebaat bij innerlijke beelden en

boek samengevat in het hoofdstuk ‘Complete Zangtechniek

gewaarwordingen.

in vier bladzijden’ (bladzijde 15). Dit is bedoeld om je een overzicht te geven voordat je je meer op details gaat richten.

Om aan al deze leermethoden tegemoet te komen bevat elk hoofdstuk van dit boek:

Hoewel elk onderwerp in dit boek uitgebreid is beschreven, wil dat niet zeggen dat elk item voor alle zangers even belang-

• anatomische en fysiologische uitleg

rijk is. Bepaalde passages zullen voor sommigen relevant zijn

• fysieke aanwijzingen

en voor anderen niet.

• klankvoorbeelden (

5 is geluidsfragment 5 in de CVT

Sound Library )

Het is van belang om je te concentreren op het hoofdprobleem in plaats van je te laten afleiden door details. Als je je

• illustraties

belangrijkste probleem kunt herkennen en oplossen, zullen

• voorbeelden van innerlijke beelden en gewaarwordingen

veel andere problemen tegelijkertijd worden opgelost. Het is eenvoudiger en efficiënter om je te concentreren op één ding

De ene methode verdient niet de voorkeur boven de andere.

tegelijk. Probeer – nadat je enig overzicht hebt verworven

De anatomische of fysiologische uitleg is simpelweg inge-

over de in dit boek behandelde technieken – van paragraaf tot

voegd omdat sommige lezers er waarde aan zullen hechten.

paragraaf je weg te vinden, op zoek naar je hoofdprobleem.

Anderen vinden het wellicht minder nuttig en misschien wel verwarrend. De technieken in dit boek vereisen NIET dat je de anatomie en fysiologie volledig doorgrondt. Laat je niet

Neem zelf verantwoordelijkheid

overweldigen door de informatie. De verschillende methoden

Het is belangrijk dat zangers zelf de verantwoordelijkheid ne-

worden gepresenteerd als een reeks van mogelijkheden. Ga

men voor hun ontwikkeling in plaats van zich op een docent

zelf na welke methode voor jou het meest toegankelijk is en

te verlaten. De beste docent ter wereld kan geen resultaten

resultaat oplevert. Het kan echter praktisch zijn om alle soor-

boeken als je zelf geen inzet toont. Uiteindelijk ben jij degene

ten uitleg door te nemen, omdat het kan helpen om kennis

die bepaalt welke onderdelen van de lessen je kunt gebruiken,

te nemen van verschillende benaderingen – en omdat de ene

welke elementen bij jou wel of niet werken en waar je wel of

uitleg de andere vaak aanvult.

niet in gelooft.

Leer de anatomie van het lichaam kennen

Het is niet moeilijk om uit te vinden of je op de juiste weg bent. Een techniek moet voortdurend je zang verbeteren, anders

Ik raad zangers aan om zo goed mogelijk te leren begrijpen

ben je waarschijnlijk verkeerd bezig. Er is geen reden om jaren-

wat er in hun lichaam gebeurt tijdens het zingen. Daarom

lang les te nemen als je niet het idee hebt dat de aanwijzingen

heb ik in dit boek termen uit de anatomieleer gebruikt. Als je

het zingen gemakkelijker maken of je dichter bij je doelstel-

eenmaal de anatomie en fysiologie van de stem begrijpt en

lingen brengen.

je ervan bewust bent hoe je je stem kunt gebruiken, is het gemakkelijker om inzicht te krijgen in je stemproblemen en

Vertrouw op je eigen smaak, beoordelingsvermogen en ge-

er iets aan te doen. Het helpt je bijvoorbeeld onderscheid te

voel. Door te experimenteren kun je vernieuwen; ook indivi-

maken tussen goed en slecht advies over een ‘correcte’ tech-

dualiteit is belangrijk. Ervaar, luister en kies. Probeer de tech-

niek. Ik raad iedereen aan om de anatomie en fysiologie van

niek uit en oefen tot je hebt geleerd wat je wilt kunnen. Bepaal


11

Hoe moet je oefenen? of je de klank krijgt die je beoogt. Zo niet, wat ontbreekt er? Gebruik je eigen intuïtie en smaak. Waarom zou je een klank

Een gezonde stem

gebruiken die je niet mooi vindt? Niemand behalve jijzelf kan

Een zanger moet allereerst leren om de stem niet kwijt te ra-

JOUW carrière creëren, en misschien is jouw carrière wel geba-

ken. Als je je stem eenmaal kwijt bent, moet je stoppen tot hij

seerd op bijzonder zijn en klinken als niemand anders. Oordeel

terugkomt. Verder is het moeilijk om te experimenteren als je

zelf en ga na of je dichter bij je doelstellingen komt.

hees bent, want de stem reageert dan niet zoals anders – alleen een geoefend zanger kan compensatiegedrag bij een overbe-

Mijns inziens is de smaak van de docent onbelangrijk. Zijn of

laste stem vermijden. Zolang de stem in goede conditie is, kun

haar taak is enkel en alleen om de zanger te helpen de ge-

je oefenen, experimenteren en je doelstellingen bereiken.

wenste manier van zingen te bereiken op een verantwoorde manier – bijvoorbeeld door te horen waar mogelijke ongecontroleerde vernauwing zich bevindt en aan te geven hoe zij/hij

Spiergeheugen

ze kan wegnemen. De docent kan ook klankmogelijkheden

Als je iets vaak zingt, sla je het op in je ‘spiergeheugen’. Dit be-

aandragen, maar het is de zanger zelf die de artistieke keuzes

tekent dat de spieren rondom de stembanden eraan gewend

moet maken.

raken en het de volgende keer automatisch doen. Daarom is

Verandering van de notatie van de toonhoogte.

het belangrijk om gezonde routines in je spiergeheugen op te

De notatie van de toonhoogte is gewijzigd van Helmholz naar

slaan in plaats van routines die het zingen moeilijker maken.

een wetenschappelijke toonhoogtenotatie. Deels om ons te oriënteren naar de wereld buiten Europa waar wetenschap-

Wees geconcentreerd tijdens het oefenen en vermijd het

pelijke toonhoogtenotatie op een veel grotere schaal gebruikt

maken van te veel fouten. Het is beter om gemakkelijke oe-

wordt dan Helmholz, en deels om bij te blijven in de meeste

feningen zonder fouten uit te voeren dan moeilijke. Als je

computerprogramma´s waarin de wetenschappelijke toon-

drie keer achtereen dezelfde oefening verkeerd doet, is deze

hoogtenotatie wordt gebruikt.

dus te moeilijk en loop je het risico dat je ongecontroleerde vernauwing creëert als je doorgaat. Deze ontwikkeld zich in

Wetenschappelijke toonhoogtenotatie benoemd de tonen

het strottenhoofd en beïnvloeden de stembanden en dus de

door een combinatie van een letter en een nummer die het

stem nadelig. Maak de oefening daarom gemakkelijker. Raak

klinkend octaaf identificeert. De definitie van wetenschappe-

gewend aan het juiste ‘gevoel’ en verwerk gezonde routines

lijke toonhoogtenotatie is waar C0, bij ongeveer 16 Hz, onge-

in je spiergeheugen. Uiteindelijk zal je stem ALLEEN nog deze

veer de laagst mogelijk waarneembare frequentie is. Het oc-

gezonde routines kennen en hoef je niet langer veel tijd te be-

taafnummer neemt met 1 toe bij het stijgen van B naar C. A4

steden aan technische moeilijkheden.

verwijst naar de eerste A boven de centrale C, namelijk 440 Hz. Dat betekent dat de centrale C (voormalig C1) nu C4 wordt genoemd.

Vertrouw op jezelf Een belangrijke vuistregel is dat zingen nooit zeer mag doen of verkeerd mag aanvoelen. Dit kan niet te vaak worden gezegd. Als het niet goed klinkt of als er iets slecht aanvoelt, vertelt je stem je dat je iets fout doet. Vertrouw altijd op je gevoel – dat is beter en werkt directer dan het gehoor van zelfs de beste zangdocent.

12


Zingen moet altijd goed aanvoelen

je je op het oplossen van dat probleem. Als je er eenmaal ach-

• De techniek moet het beoogde effect meteen hebben, an-

ter bent HOE je het probleem oplost, pas je dat toe in de song

ders wordt de oefening niet goed uitgevoerd.

of het lied.

• Als een oefening zeer doet of verkeerd aanvoelt, IS die ook verkeerd. Jij bent de enige die weet hoe het voelt; vertrouw

Als je op een gegeven moment genoeg hebt van het oefenen

op dat gevoel.

met majeurtoonladders en je inspiratie wilt opdoen om je fra-

• Oefen altijd op een manier die aansluit bij je manier van op-

sering of improvisatie te ontwikkelen, kun je andere toonlad-

treden. Musici die zitten, moeten bijvoorbeeld ook altijd zit-

ders gaan gebruiken, zoals de pentatonische, mineur- en blues-

tend repeteren.

toonladders (zie Improvisatie en frasering, bladzijde 234).

Oefeningen moeten eenvoudig zijn

De toonsoort van de oefeningen aanpassen

Veel zangers vragen naar specifieke oefeningen om specifieke

Als je de oefeningen in een bepaalde toonsoort onder de

problemen op te lossen. Ik denk dat niet de oefeningen op

knie hebt, kun je ze in andere toonsoorten gaan doen. Dit

zich belangrijk zijn, maar de MANIER waarop je ermee werkt.

heet ‘transponeren’ en het geeft je een goede indruk van de

Concentreer je op HOE je met je stem werkt gedurende een

factoren waarmee je rekening moet houden in verschillende

oefening. Het resultaat zou moeten zijn dat je alle combinaties

toonsoorten.

van tonen en intervallen probleemloos kunt zingen. Aangezien al je aandacht gericht moet zijn op het bereiken

Een persoonlijk oefenprogramma

van de correcte zangtechniek, moet de oefening zo eenvoudig

Stel je eigen programma samen om die technieken te gebrui-

mogelijk zijn. Zo kun je je concentreren op wat je lichaam doet.

ken waarvan JIJ vindt dat ze aandacht verdienen. Je kunt je

Er is te veel concentratie nodig om een ingewikkelde oefening

programma variëren, afhankelijk van je technische problemen,

te kunnen klaarspelen terwijl je tegelijkertijd technische pro-

het doel dat je wilt bereiken en de beschikbare tijd.

blemen probeert op te lossen. Daarom zijn de oefeningen in dit boek eenvoudig en behandelen ze steeds één technisch probleem tegelijk.

Hoe lang moet je oefenen Er bestaan veel mythen over hoe lang een zanger moet stu-

De oefeningen in dit boek kun je door andere vervangen, aan-

deren. Net als met alles hangt dit af van de persoon in kwes-

gezien de melodieën ervan op zich van weinig belang zijn. De

tie. Een zanger kan alleen zelf bepalen hoe lang hij of zij zich

MANIER waarop je met de oefeningen werkt, is echter heel be-

kan concentreren en hoeveel energie daarvoor aanwezig is.

langrijk. Als je andere oefeningen wilt gebruiken, moet je dat

Ken je eigen beperkingen en oefen niet langer dan je kunt

gewoon doen.

opbrengen. Oefening zonder concentratie of energie is eerder schadelijk dan goed. Je kunt onwillekeurig de verkeerde tech-

Songs in plaats van moeilijke oefeningen Als je eenvoudige oefeningen kunt uitvoeren met een correcte

nieken gaan gebruiken en het kan uren duren voor je die ongedaan hebt gemaakt. Met andere woorden: geen oefening is beter dan verkeerd uitgevoerde oefeningen.

techniek, is er een solide basis waarmee je de problemen kunt benaderen die je in songs of liederen tegenkomt. Ik zie het nut niet in van geworstel met moeilijke en gecompliceerde ritmi-

Oefen met andere zangers

sche en melodische opeenvolgingen om je stem te trainen. In

Oefen samen met anderen voor wederzijdse steun en aanmoe-

plaats daarvan zou je aan de problemen in een song of lied

diging. Het is leuker en bovendien horen verschillende men-

moeten werken. Steeds als je een technisch probleem tegen-

sen meer dan jij zelf alleen. Het is meestal gemakkelijker om

komt, val je terug op een eenvoudige oefening en concentreer

de fouten van een andere zanger te horen, dus help elkaar en


13

beleef samen plezier aan het zingen. Nogmaals, vertrouw altijd op jezelf en verwar smaak niet met techniek. Alleen jij kunt

Overzicht van de klinkers die worden gebruikt in dit boek

artistieke keuzes maken en bepalen welke klank je nastreeft. 8 [i]

IE – spreek uit als in zie

Gebruik precieze klinkers

I – spreek uit als in dit

9 [ɪ]

Het is van groot belang dat de klankuitspraak van de klinkers honderd procent goed is. Het kunnen herkennen van de exac-

EE – spreek uit als in mee

10 [ɛ]

te klinkernuance is belangrijk voor de juiste werking van de techniek omdat deze exacte klinkerklanken noodzakelijk zijn

E – spreek uit als in cent

11 [æ]

om bepaalde stemfuncties te verkrijgen. Als je een verkeerde nuance te pakken hebt, zul je er misschien achterkomen dat

OE – spreek uit als in toen

12 [u]

je bepaalde stemfuncties, toonhoogten en klankkleuren niet kunt uitvoeren. Neem de tijd om te begrijpen welke klinker-

O – spreek uit als in koor

13 [o]

OO – spreek uit als in zo

14 [oʊ]

klank je precies nodig hebt voordat je met de oefening begint Dit kun je doen door de klank van de klinkers in de CVT Sound Library (zie bladzijde 249) herhaaldelijk te beluisteren en te AH – spreek uit als in bah

15 [ɑː]

EU – spreek uit als in deur

16 [ɜr]

functies (zie bladzijde 265).

UH – spreek uit als in hun

17 [ɒ]

Train iedere klinker apart. Luister naar de exacte klinkerklank

OH – spreek uit als in joh

18 [ɔː]

imiteren Andere talen en dialecten kunnen je verleiden een andere klinkerklank te gebruiken. Neem daarom in het begin de tijd om bekend te raken met de precieze klank van de klinkers. Bekijk ook het diagram met het overzicht van de stem-

in de CVT Sound Librafy. Het is niet erg wanneer de klinkers in de CVT Sound Library niet exact klinken zoals de klinkers in

De letters/tekens in vierkante haakjes achter de klinkers zijn

jouw taal of dialect. De klinkers in de CVT Sound Library zijn

een gestandariseerde schrijfwijze om de uitspraak te note-

gemaakt voor alle talen, het Engels als uitgangspunt.

ren. Het wordt het ‘Internationale Fonetisch Alfabet (IPA) ge-

Als er verschil is tussen de klinkerklank in jouw taal en de klin-

noemd. Het is een alfabetisch systeem van fonetisch schrift en

kerklank in de CVT Sound Library, gebruik dan de klinker van

een gestandariseerde klankvertegenwoordiging van gespro-

de CVT Sound Library.

ken taal.

14


Complete Zangtechniek in vier bladzijden Zingen is niet moeilijk en iedereen kan het leren. Ik heb zang-

de rug de neiging om een beetje hol te gaan staan, terwijl de

techniek ingedeeld in vier onderwerpen, zoals je hieronder

buikspieren de rug juist recht proberen te trekken. Zo ontstaat

kunt lezen. Door het combineren van elementen hieruit kun

een waardevolle strijd tussen buikspieren en lendenspieren:

je leren om precies die klank te produceren die je wilt. Je zult

een belangrijk aspect van de ademsteun. De beweging van de

ook je problemen en fouten kunnen vaststellen. Je kunt in de

ademsteun moet constant zijn, alsof je werkt tegen een weer-

technieken duiken waar je wilt; van daaruit vind je je weg door

stand zolang de klank wordt geproduceerd. Als de beweging

de rest van het boek.

van de ademsteun niet constant is (als je bijvoorbeeld de buikspieren rond de navel niet verder kunt intrekken of de spieren

Hier heb ik Complete Zangtechniek samengevat op vier bladzij-

van het middel of de zonnevlecht niet verder naar buiten kunt

den. Je kunt ze op elk gewenst moment raadplegen om jezelf

duwen), is de ademsteun meestal niet langer aanwezig. Be-

een overzicht te geven van de inhoud van dit boek.

waar je energie, zodat je niet te vroeg vermoeid raakt. Gebruik geen ademsteun voordat het

De vier onderwerpen in dit hoofdstuk zijn:

nodig is – met andere woorden voordat het zingen zwaar wordt, zoals op hoge tonen of aan het eind van een frase. Ademsteun

• de drie basisprincipes (voor een gezonde klankvorming)

betekent hard werken, dus moet

• de vier stemfuncties (om de ‘versnelling’ te kiezen waarin je

je in goede lichamelijke conditie

wilt zingen)

zijn.

• klankkleuren (om de klank lichter of donkerder te maken) • effecten (om specifieke klankresultaten te bereiken)

2. Noodzakelijke twang Het gebied boven de stembanden is de ‘strotkleptrechter’. Als

De drie basisprincipes

je twang toepast, maak je de opening van deze trechter klei-

De drie basisprincipes vormen het fundament van de zang, dus

der, zonder toegevoegde lucht, en je kunt het volume verster-

is het belangrijk om ze onder de knie te krijgen. Ze maken het

ken. De noodzakelijke twang is altijd vereist voor een correcte

mogelijk om alle tonen binnen de stemomvang van de zanger

techniek en onbelemmerd gebruik van de stem, ongeacht de

te halen, om lange frasen te zingen, om een helder en krachtig

stemfunctie, de klankkleur en het gebruikte effect. De nood-

stemgeluid te krijgen en om heesheid te vermijden.

zakelijke twang maakt het zingen op alle manieren gemak-

ner doordat je de bekerkraakbeentjes dichter bij het onderste deel van het strotklepje brengt. De klank wordt dan helder-

De basisprincipes moeten in acht worden genomen, ongeacht de stemfunctie, de klankkleur en het effect.

1. Ademsteun Ademsteun houdt in: het tegenwerken van de natuurlijke neiging van het middenrif om de ingeademde lucht los te laten. Dat doe je door de beweging ervan tegen te gaan. Tijdens het zingen worden de schuine buikspieren en de zonnevlecht (plexus solaris) naar buiten geduwd; de buikspieren worden rond de navel geleidelijk ingetrokken en de rugspieren worden aangespannen. Door de werking van de lendenspieren heeft


15

kelijker. Bij velen klinkt de noodzakelijke twang helemaal niet

wisselen om ‘breaks’ in de zang te krijgen. Oefen de vier stem-

typisch ‘getwangd’.

functies afzonderlijk en op verschillende manieren. Vergeet nooit de drie basisprincipes, ongeacht de stemfunctie.

3. Vermijd een vooruitgestoken kaak en lipspanning Zowel het naar voren brengen van de kaak als het spannen van de lippen veroorzaakt vaak ongecontroleerde vernauwing

Neutral

rond de stembanden. Zorg voor een losse kaak door je hoofd

Neutral is de niet-metalige stemfunctie. Er zit geen metaal of

iets naar achteren te buigen en een vinger achter de voortan-

scherpte in de stem. Deze functie heeft vaak een zacht karak-

den tussen de boven- en onderkaak te plaatsen. Houd deze

ter, zoals bij het zingen van een wiegelied. Neutral is de enige

kaakstand vast bij het zingen. De onderkaak moet iets inge-

stemfunctie waarbij je lucht kunt toevoegen zonder de stem te

trokken zijn ten opzichte van de bovenkaak. Open je mond bij

beschadigen. De twee uitersten van Neutral zijn ‘Neutral met

hoge en lage tonen verder dan bij tonen in je middenstem.

lucht’

55 en ‘Neutral zonder lucht’

56. Voor de duidelijk-

heid worden beide uitersten soms afzonderlijk gepresenteerd. Voor het vermijden van spanning in de lippen is het belangrijk

Neutral kun je vinden door te zingen met een losse kaak.

om de klinkers te vormen met je tong, zonder de stand van de mond veel te veranderen. Medeklinkers worden echter ge-

Neutral met lucht wordt in alle stijlen gebruikt voor rustige

produceerd door vernauwing van het spraakkanaal en span-

passages en waar ruis wordt toegevoegd, behalve in de klas-

ning op de lippen – maar aangezien je ze niet lang vasthoudt,

sieke muziek. Daar komt Neutral met lucht alleen als zeldzaam

belemmeren ze de zang niet. Het is van belang dat je na een

effect voor. In het dagelijks leven gebruik je Neutral met lucht

medeklinker meteen kunt ontspannen op de klinker die volgt.

als je fluistert of met ruis spreekt. Neutral zonder lucht komt veel voor in muziekstijlen als rock, pop, jazz, enz. waar de tonen niet metalig moeten klinken, maar wel helder en zonder ruis. In de klassieke muziek wordt Neutral zonder lucht door zowel mannen als vrouwen gebruikt bij het zacht zingen, bijvoorbeeld bij pianissimo en het uitdunnen van de toon. Verder gebruiken vrouwen in de klassieke muziek Neutral zonder lucht in de hoogte van hun stem, ongeacht het volume. In het dagelijks leven gebruik je Neutral zonder lucht als je zacht spreekt zonder ruis.

De vier stemfuncties

Alle onderdelen van de stem, alle klinkers en alle klankkleu-

Elk gebruik van de stem kunnen we indelen in vier functies:

den gebruikt. In het algemeen is Neutral een stemfunctie met

Neutral, Curbing, Overdrive en Edge (voorheen Belting). De

een laag volume, van heel zacht (pp) tot middelsterk (mf). Zeer

stemfuncties onderscheiden zich van elkaar door een meer of

krachtige volumes kunnen alleen tot stand komen in Neutral

minder metalig karakter. De meeste zangproblemen zijn terug

zonder lucht in de hoge regionen van de stem. In de westerse

te voeren op onjuist gebruik van de stemfuncties. Elke func-

wereld is Neutral de meest gebruikte stemfunctie in het zang-

tie heeft een karakteristieke klank – en haar eigen voordelen

onderwijs; ze wordt bijvoorbeeld gebruikt in jeugdkoren. (zie

en beperkingen. Om fouten en technische problemen te ver-

Neutral, bladzijde 87)

ren kunnen door zowel mannen als vrouwen in Neutral wor-

mijden is het belangrijk om de stemfuncties met hun voor- en nadelen te kennen en te beheersen. Ook moet je ze gemakkelijk kunnen afwisselen om de voordelen ervan te kunnen uitbuiten. Je kunt snel en vloeiend overschakelen of juist abrupt

16


Curbing

hoogte van je stem kun je alleen EE (als in ‘mee’) of OO (als in

72 Curbing is de halfmetalige stemfunctie. In de klank zit

‘zo’) gebruiken. De klankkleur kan licht verschillende nuances

een beetje metaal of scherpte. Curbing is de mildste van de

hebben. Het volume is bij Overdrive meestal sterk, maar in de

metalige stemfuncties en klinkt licht klagend of ingehouden,

middenstem en in de laagte is zowel een middelsterk als een

zoals het geluid dat je kunt maken bij buikpijn. Deze stemfunc-

relatief zacht volume mogelijk. Hoe hoger de gezongen tonen,

tie ontstaat door een ‘hold’ op de klank.

hoe opvallender en luider het roepende karakter naar voren komt. (zie Overdrive, bladzijde 106)

Curbing komt voor in muziekstijlen als soft soul en R&B wanneer het volume middelsterk is en een bepaalde hoeveelheid ‘metaal’ op de tonen gewenst is. In de klassieke muziek komt Curbing voor bij mannen die middelsterk (mf) en vrouwen die sterk (f) zingen in hun middenstem en soms in de laagte. Je gebruikt Curbing in het dagelijks leven als je jammert of klaagt.

Edge 120 Edge (voorheen Belting) is ook een geheel metalige stemfunctie. In de klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Edge is helder, agressief, scherp en krijsend, alsof je de

Mannen en vrouwen gebruiken Curbing op alle toonhoogten.

duikvlucht van een vliegtuig imiteert. Edge krijg je door een

De klankkleur kan behoorlijk worden gevarieerd. Alle klinkers

opvallende twang te realiseren in de strotkleptrechter.

zijn mogelijk. In de hoogte moeten de klinkers echter neigen naar de I (als in ‘dit’), de O (als in ‘koor’) of de UH (als in ‘hun’)

Edge wordt in bijvoorbeeld heavy rock en gospel gebruikt,

om binnen de stemfunctie te blijven. Het volume in Curbing

vooral in de hoogte bij een sterk volume en veel metaal op de

ligt meestal tussen middelzacht (mp) en middelsterk (mf). Heel

tonen. Edge komt voor in de klassieke muziek waar mannen

zachte volumes of heel sterke volumes zijn niet mogelijk in

zeer sterk (ff) zingen in de hoogte van hun stem; denk maar

deze stemfunctie. (zie Curbing, bladzijde 96)

eens aan de hoge c van een tenor. Vrouwen gebruiken Edge niet in de klassieke muziek. Edge gebruik je in het dagelijks leven als je krijst.

Overdrive

Edge kan door zowel mannen als vrouwen op alle toonhoog-

97 Overdrive is een geheel metalige stemfunctie. In de

ten worden gebruikt. Alleen scherpe klanken met twang zijn

klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Overdrive

mogelijk, aangezien twang een voorwaarde is voor Edge. Dit

is vaak direct, luid en roepend, zoals je iemand kunt naroe-

betekent dat je in de hoogte van de stem alleen I (als in ‘dit’), EE

pen: hé! Overdrive komt tot stand met een ‘bite’. Bij het luid

(als in ‘mee’), E (als in ‘cent’) en EU (als in ‘deur’) kunt gebruiken.

spreken of zingen in de laagte en middenstem wordt meestal

De klankkleur kan slechts een beetje worden genuanceerd. In

Overdrive gebruikt.

de hoogte van je stem mag je het heldere en scherpe geluid niet veranderen. Het volume blijft meestal sterk bij Edge. Hoe

Overdrive wordt gebruikt waar het volume sterk moet zijn en

hoger de gezongen tonen, hoe opvallender het krijsende ka-

veel metaal op de tonen is gewenst, zoals in de rockmuziek.

rakter wordt. (zie Edge, bladzijde 116)

Overdrive wordt door mannen in de klassieke muziek toegepast voor een sterk tot zeer sterk volume (f-ff). Vrouwen gebruiken Overdrive in de klassieke muziek niet, behalve sommigen in de laagte van de stem. Overdrive gebruik je in het dagelijks leven als je schreeuwt of roept. Overdrive is de meest beperkte stemfunctie als het gaat om de omvang, vooral voor vrouwen. De bovengrens is d5/ es5 voor vrouwen en c5 voor mannen. Er is geen grens in de laagte. Je kunt in de laagte alle klinkers gebruiken, maar in de


17

Klankkleur

Effecten

Alle stemfuncties kunnen lichter of donkerder worden ge-

Dit zijn klanken die geen verband houden met melodie of

kleurd, maar de ene stemfunctie is daarvoor geschikter dan

tekst, maar de expressie of de stijl van een zanger onderstre-

de andere. De klankkleur wordt gecreëerd in het spraakka-

pen. Veel effecten worden geproduceerd in het spraakkanaal.

naal: het hele deel tussen de stembanden tot de lippen en de

Zangers zijn verschillend. Wat er nodig is om een effect te cre-

neusholte. De vorm en grootte van het spraakkanaal zijn van

ëren kan van zanger tot zanger variëren. Daarom moet elk ef-

grote invloed op de klankkleur. Zangers hebben verschillende

fect zijn toegesneden op een individuele zanger, waarbij de

spraakkanalen – en dus hun eigen persoonlijke klankkleur. Als

anatomie, de fysiologie, de conditie, de energie en het tempe-

het spraakkanaal groot is, zal de klankkleur donker en vol zijn.

rament een rol spelen.

Een klein spraakkanaal produceert een lichte en fijne klank. Het spraakkanaal kan in verschillende richtingen bewegen (de

Voordat je met effecten gaat werken, moet je de drie basisprin-

vorm wordt steeds aangepast), dus zijn er veel manieren om je

cipes, de gebruikte stemfunctie en de klankkleur beheersen.

stem en de klankkleur te beïnvloeden. Effecten kunnen zijn: 222

Leef altijd de drie basisprincipes na en zorg ervoor dat je de

• distortion

stemfunctie beheerst voor je de klankkleur verandert.

• creak

234 en creaking

gehemelte

• rattle

245

• growl

252

• grunt

270

• krijsen

276

neusholte

• breaks

284

spraakkanaal (rood)

• vibrato

277

• toegevoegde lucht lippen

295

240

278 67

296

• ornamentatietechniek (snelle fraseringen)

316

strotklepje tong stembanden strottenhoofd

Vertrouw op jezelf Deze vuistregels blijven steeds van kracht: • Zingen moet altijd goed aanvoelen.

Je kunt de vorm van het spraakkanaal aanpassen door het ver-

• De techniek moet het beoogde effect meteen hebben, an-

anderen van:

ders doe je iets niet goed. 163

• de vorm van de strotkleptrechter • de stand van het strottenhoofd • de vorm van de tong • de vorm van de mond

167 169

• de stand van het gehemelte

165

164

• Als een oefening zeer doet of verkeerd aanvoelt, IS die ook

166

verkeerd. Jij bent de enige die weet hoe het voelt; vertrouw

168

op dat gevoel.

170 171

172

• de opening of sluiting van de neusholte

173

174

Je kunt elke factor afzonderlijk trainen om de klankkleur te beïnvloeden. Als je eenmaal alle factoren beheerst, kun je ze combineren om diverse klankkleuren te verkrijgen.

18


3

basis principes

• ademsteun • noodzakelijke twang • geen vooruitgestoken kaak en/of lipspanning

S TEMFUNCT I E K I E Z EN

NEUTRAL

CURBING

OVERDRIVE

EDGE

K LAN K K LEUR K I E Z EN DONKER

LICHT

e v e n t u e e l EFFECT K I E Z EN • • • • •

distortion creak en creaking rattle growl grunt

• • • • •

krijsen breaks toegevoegde lucht vibrato ornamentatie


19

Inhoud. Spreektechnieken In verschillende stemfuncties spreken Over spreken in het algemeen

Recommend Documents