Inhoud Voorwoord���������������������������������������������������������������� v Privacybescherming op sociale netwerken: heeft u nog een privéleven? Hans Graux��������������������������������������������������������� 1 Privacy en social networking – een moeilijk huwelijk������������������������� 1 Persoonsgegevens als basisgrondstof voor sociale netwerken en voor de Privacywet���������������������������������������������������������������� 3 Draagwijdte van de Privacywet���������������������������������������� 3 Basisprincipes�������������������������������������������������������� 5 Privacybescherming voor de eindgebruiker – wat mag u verwachten?��������� 9 U bent de grondstof van het sociale netwerk���������������������������� 9 Privacy policies en geïnformeerde toestemming������������������������ 10 De bijzondere positie van minderjarigen������������������������������ 14 Privacy by design and privacy by default: technology to the rescue!���������� 15 Een verhaal van rechten en plichten����������������������������������� 18 Sociale netwerken als databron – hoe beschikbaar zijn uw persoonsgegevens?������������������������������������������������������� 20 Publieke persoonsgegevens hergebruiken zonder enige instemming: screen scraping en aanverwante technieken��������������������������������������� 21 Publieke persoonsgegevens hergebruiken met medewerking van de operator� 23 Ontsluiten van persoonsgegevens via apps: speelt u ook mee?��������������� 24 Slotbedenkingen – zijn sociale netwerken het begin van het einde voor de privacy?����������������������������������������������������������������� 27 Risico’s voor jongeren op sociale netwerken bekeken vanuit juridisch perspectief Eva Lievens������������������������������������������������������� 29 I. Inleiding����������������������������������������������������������� 29 II. Risico’s voor jongeren op sociale netwerken�������������������������� 30 § 1. Classificatie van risico’s���������������������������������������� 30 § 2. Grooming����������������������������������������������������� 31 § 3. Sexting������������������������������������������������������� 32 § 4. Cyberpesten��������������������������������������������������� 33 § 5. Impact van deze risico’s in de sociale netwerkomgeving���������� 34 Intersentia
SocialeMedia.indb 9
ix
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
III. Toepassing van bestaande wetgeving op risico’s voor jongeren op sociale netwerken�������������������������������������������������� 36 § 1. Grooming���������������������������������������������������� 36 A. Europa��������������������������������������������������� 36 1. Raad van Europa�������������������������������������� 36 2. Europese Unie���������������������������������������� 37 B. België���������������������������������������������������� 38 § 2. Sexting������������������������������������������������������� 39 A. Europa��������������������������������������������������� 39 1. Raad van Europa�������������������������������������� 39 2. Europese Unie���������������������������������������� 42 B. België���������������������������������������������������� 43 1. Strafrechtelijke bepalingen����������������������������� 43 2. Recht op afbeelding / privacy�������������������������� 44 C. Afsluitende bemerkingen rond sexting����������������������� 45 § 3. Cyberpesten�������������������������������������������������� 46 A. Europa��������������������������������������������������� 46 1. Raad van Europa�������������������������������������� 46 2. Europese Unie���������������������������������������� 47 B. België���������������������������������������������������� 48 1. Strafrechtelijke bepalingen����������������������������� 48 2. Recht op afbeelding / privacy�������������������������� 50 C. Afsluitende bemerkingen rond cyberpesten����������������� 50 IV. Aansprakelijkheid van minderjarigen, ouders en leerkrachten���������� 51 V. De rol van aanbieders van sociale netwerken�������������������������� 52 § 1. De algemene voorwaarden van sociale netwerken���������������� 52 § 2. Zelfreguleringsinitiatieven������������������������������������� 57 A. Safer social networking principles for the EU���������������� 57 B. CEO Coalitie��������������������������������������������� 60 C. ICT Coalition for a safer internet for children and young people����������������������������������������������������� 61 D. Naar een effectieve implementering van zelfregulering�������� 61 VI. Afsluitende opmerkingen�������������������������������������������� 61 Bibliografie�������������������������������������������������������������� 62 Identiteitsdiefstal via sociale media. Een juridische benadering van een maatschappelijk fenomeen Ruben Roex������������������������������������������������������� 67 I. Inleiding����������������������������������������������������������� II. Terminologie: identiteitsfraude en identiteitsdiefstal������������������ III. Identiteitsdiefstal: (straf)rechtelijke kwalificatie���������������������� § 1. Eerste component: ‘stelen’ van de identiteit���������������������� x
SocialeMedia.indb 10
67 68 71 71
Intersentia
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
§ 2. Tweede component: benutten van de gestolen identiteit����������� 74 IV. Procedureelrechtelijke bestrijdingsmechanismen���������������������� 81 § 1. Algemeen����������������������������������������������������� 81 § 2. Medewerkingsplicht van de internet service provider������������ 83 A. Verstrekker van een elektronische communicatiedienst������ 84 B. Buitenlandse internet service providers��������������������� 86 § 3. Identificatie van de identiteitsdief������������������������������ 88 V. Besluit������������������������������������������������������������� 89 Onrechtmatige handelingen op sociale netwerken: wie is nu eigenlijk aansprakelijk? Geert Somers en Laurens Nauwelaerts����������������������������� 91 I. Inleiding������������������������������������������������������������ 91 II. Betrokken partijen en aansprakelijkheid����������������������������� 92 § 1. Betrokken partij: de informatieverstrekker���������������������� 93 A. Aansprakelijkheid ten aanzien van het platform (de tussenpersoon)���������������������������������������� 94 1. Instemming met algemene voorwaarden���������������� 95 2. Wijzigingen aan de algemene voorwaarden������������� 96 3. Inmenging door het platform�������������������������� 98 B. Aansprakelijkheid ten aanzien van derden����������������� 100 1. Laster en eerroof������������������������������������� 100 2. Belaging��������������������������������������������� 103 3. Valsheid in informatica – wederrechtelijke aanmatiging van naam������������������������������� 104 4. Schending van intellectuele eigendomsrechten��������� 106 5. Schending van de openbare orde en de goede zeden���� 106 § 2. Betrokken partij: de informatiegebruiker���������������������� 106 A. Sociale media en de journalistiek�������������������������� 107 1. Hinderpalen voor de journalist bij gebruik van informatie op sociale netwerken����������������������� 108 2. Zelfregulering door de Belgische journalistiek��������� 108 3. Klacht bij de Raad voor de Journalistiek – buitencontractuele aansprakelijkheid – persmisdrijf����� 110 B. Arbeidsrelatie��������������������������������������������� 111 1. Aanwerving������������������������������������������ 111 2. Ontslag���������������������������������������������� 112 3. Tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst����� 112 C. Fiscus��������������������������������������������������� 113 § 3. Betrokken partij: de aanbieder van het sociaalnetwerkplatform als tussenpersoon�������������������������������������������� 113
Intersentia
SocialeMedia.indb 11
xi
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
A. Belgische rechtspraak rond aansprakelijkheid van platformproviders van sociale media���������������������� 115 B. Europese rechtspraak rond aansprakelijkheid van platformproviders van sociale media����������������������� 116 III. Besluit������������������������������������������������������������� 116 Sociale media en arbeidsrecht. Een praktische leidraad voor sociale mediarichtlijnen Julie Rousseau en Isabel Plets������������������������������������� 119 Inleiding��������������������������������������������������������������� I. Waarom een socialemediabeleid een must is������������������������� II. De werkgever beslist over het socialemediabeleid�������������������� III. Begin goed voorbereid: stel een socialemediateam samen������������� IV. Stel het socialemediabeleid op maat van de onderneming op���������� § 1. Functionele of niet-functionele socialemediarichtlijnen?�������� § 2. Gesloten of open beleid?�������������������������������������� § 3. Hard of zacht beleid?����������������������������������������� V. Op zoek naar het geschikte instrument����������������������������� § 1. Waarde van de verschillende rechtsbronnen op basis van hun plaats in de hiërarchie der rechtsnormen����������������������� § 2. Binding van de verschillende rechtsbronnen������������������� § 3. Mogelijkheid van controle en sanctionering bij de verschillende rechtsbronnen����������������������������������������������� VI. Opstellen van de socialemediarichtlijnen���������������������������� § 1. Taalvereisten������������������������������������������������ § 2. Inhoud van het socialemediabeleid: voorbeeldclausules��������� § 3. Werknemersinspraak?���������������������������������������� VII. Invoering van het socialemediabeleid������������������������������� § 1. Informatie en raadpleging van overlegorganen en/of werknemers������������������������������������������������� § 2. Formaliteiten������������������������������������������������ § 3. Ter kennis brengen van de verschillende partijen��������������� A. Interne communicatie������������������������������������ B. De Privacycommissie������������������������������������ C. Sociale inspectie����������������������������������������� D. Derde ondernemingen������������������������������������ VIII. Opvolging, controle en sanctionering������������������������������� § 1. Opvolging��������������������������������������������������� § 2. Voorwaarden voor controle����������������������������������� § 3. Privacy-issues bij controle������������������������������������ A. Recht op bescherming van het privéleven������������������
xii
SocialeMedia.indb 12
119 120 122 123 124 124 124 126 126 127 129 130 131 131 132 136 138 138 138 139 139 140 140 140 141 141 141 143 143
Intersentia
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
1. Geen inbreuk als de persoon zelf inmenging in zijn privéleven toestaat����������������������������������� 2. Redelijke privacyverwachting������������������������� 3. Drievoudige voorwaarde van finaliteit, proportionaliteit en legaliteit�������������������������� 4. Beoordeling in de rechtspraak������������������������� B. Bescherming bij de verwerking van persoonsgegevens������ § 4. Bewijswaarde?����������������������������������������������� § 5. Recht op vrije meningsuiting en kritiek kent zijn beperkingen��� § 6. Sanctionering������������������������������������������������ A. Tuchtsancties uit het arbeidsreglement�������������������� B. Stakingsvordering of vordering tot schadevergoeding������� C. Ontslag om dringende reden������������������������������ IX. Besluit������������������������������������������������������������
144 145 145 146 148 149 151 152 152 152 153 156
Sociale media en de (kandidaat-)werknemer Stef Feyen en Jochem Martens������������������������������������ 157 I. Inleiding���������������������������������������������������������� 157 II. Aanwerving en selectie�������������������������������������������� 159 § 1. Privacybescherming����������������������������������������� 159 § 2. Discriminatieverbod����������������������������������������� 164 III. Gebruik van sociale media tijdens de arbeidsrelatie en bij de beëindiging: een complex juridisch kader��������������������������� 166 § 1. Privacybescherming����������������������������������������� 168 A. CAO nr. 81���������������������������������������������� 170 B. Wet Elektronische Communicatie������������������������� 175 C. Elektronisch correspondentiegeheim (art. 314bis Sw.)������� 178 D. Privacywet����������������������������������������������� 181 § 2. Bescherming van de vrije meningsuiting van de werknemer����� 183 § 3. Het bewijs in de balans��������������������������������������� 186 IV. Facebook en de gevolgen voor het arbeidsrecht: een blik over een beperkte praktijk en enkele overwegingen omtrent de dringende reden������������������������������������������������������������� 189 § 1. Een thans nog beperkte Belgische praktijk��������������������� 189 § 2. Facebook en de dringende reden������������������������������ 194 V. Besluit������������������������������������������������������������ 197 Sociale media: een nieuwe speeltuin voor kansspelen? Pieter Jan Valgaeren��������������������������������������������� 199 I. II.
Spel vs kansspel��������������������������������������������������� 199 Wetgevend kader�������������������������������������������������� 201
Intersentia
SocialeMedia.indb 13
xiii
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
§ 1. Belgisch recht������������������������������������������������ A. Kansspelen���������������������������������������������� B. Loterijen������������������������������������������������ § 2. Europees kader���������������������������������������������� A. Harmonisatie?������������������������������������������� B. Overzicht relevante wetgeving���������������������������� III. Grijze zone������������������������������������������������������� IV. Promotionele spelen en loterijen op sociale media������������������� A. Context������������������������������������������������� B. Promotionele acties�������������������������������������� V. Besluit������������������������������������������������������������
202 202 204 205 205 205 209 212 212 212 215
Sociale media & brand management: een haat-liefdeverhouding Benoit Van Asbroeck en Raf Schoefs������������������������������� 217 I. Inleiding����������������������������������������������������������� 217 II. Brand management in een notendop��������������������������������� 218 § 1. De aanwezigheid van merken op SNS: voordelen en risico’s����� 219 § 2. Preventieve maatregelen�������������������������������������� 220 § 3. Repressieve maatregelen�������������������������������������� 221 A. Een milde aanpak���������������������������������������� 221 1. Oplossing in der minne������������������������������� 221 2. SNS-beleidsregels������������������������������������ 222 3. SNS-tools�������������������������������������������� 224 B. Een harde aanpak���������������������������������������� 227 III. Conflicten m.b.t. geregistreerde gebruikersnamen������������������� 230 § 1. Is co-existentie van overeenstemmende merken op sociale media mogelijk?��������������������������������������������� 230 § 2. Username squatting������������������������������������������ 232 A. Preventieve maatregelen���������������������������������� 232 B. Repressieve maatregelen���������������������������������� 233 IV. Vrijheid van meningsuiting en merkenrecht������������������������� 235 § 1. Bronnen����������������������������������������������������� 236 § 2. Vrijheid van meningsuiting en strafrecht���������������������� 237 § 3. Bestaat er een recht om kritiek te uiten op merken?������������� 238 § 4. Boycotgroepen en/of -pagina’s kunnen de reputatie van een merk aantasten���������������������������������������������� 242 V. Capita selecta: Correct verwijzen naar sociale media in online en offline media������������������������������������������������������ 245 VI. Besluit������������������������������������������������������������ 246
xiv
SocialeMedia.indb 14
Intersentia
28-5-2013 11:09:39
Inhoud
Auteursrechten en sociale media: hoeveel vrienden heeft Mr. Copyright? Willem-Jan Cosemans�������������������������������������������� 247 I. Inleiding���������������������������������������������������������� II. Auteursrechten���������������������������������������������������� § 1. Beschermingsvoorwaarden����������������������������������� A. Een concrete vorm��������������������������������������� B. Originaliteit��������������������������������������������� § 2. Rechthebbenden��������������������������������������������� § 3. Omvang van de rechten�������������������������������������� A. Morele rechten������������������������������������������� B. Vermogensrechten��������������������������������������� C. Uitzonderingen������������������������������������������ § 4. Overdracht�������������������������������������������������� § 5. Beschermingsduur������������������������������������������� § 6. In de context van sociale media������������������������������� III. Rechtmatig gebruik op sociale media������������������������������� § 1. Citaatrecht�������������������������������������������������� § 2. Karikatuur, parodie en pastiche������������������������������� § 3. Incidenteel gebruik van tentoongestelde werken���������������� § 4. Actualiteitenverslaggeving������������������������������������ § 5. Recht op vrije meningsuiting��������������������������������� § 6. De Fair Use Doctrine in de Verenigde Staten������������������� § 7. Open content- en open source-licenties������������������������ IV. Algemene voorwaarden van SNS����������������������������������� § 1. De content van de gebruiker wordt in licentie gegeven���������� § 2. Copyright policies������������������������������������������� V. Hyperlinks������������������������������������������������������� § 1. Het auteursrechtelijke karakter van hyperlinks����������������� A. Surface links en deep links�������������������������������� B. Embedded links en frame links���������������������������� § 2. Verwijzingen naar onrechtmatige inhoud���������������������� VI. Besluit������������������������������������������������������������
Intersentia
SocialeMedia.indb 15
247 248 249 249 250 251 252 252 253 255 255 256 257 259 260 262 264 264 266 269 271 274 275 278 279 280 280 283 284 285
xv
28-5-2013 11:09:39