INHOUD
Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
INLEIDING
XV
EXPLOSIES
1
1.1
FYSISCHE EXPLOSIES
3
1.2
CHEMISCHE EXPLOSIES
3
1.3
DEFLAGRATIE EN DETONATIE
4
1.4
INWENDIGE EN VRIJE EXPLOSIES
6
1.5
GAS EN STOFEXPLOSIES
6
1.6
EXPLOSIEEFFECTEN
7
1.7
EXPLOSIERISICO’S
8
ATEXRICHTLIJNEN EN EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT
11
2.1
ATEX 95
13
2.2
ATEX 137
13
2.3 2.3.1
EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT Risico’s identificeren en beoordelen 2.3.1.1 Risk-assessment 2.3.1.2 Samenhang van RI&E, TRA, werkvergunning en PRA Inventarisatie van explosieve atmosferen 2.3.2.1 Explosiegevaar beoordelen 2.3.2.2 Locatie van explosiegevaarlijke atmosfeer Ontstekingsbronnen inventariseren Installaties en processen inventariseren Omvang van explosiegevolgen beoordelen Veiligheidsmaatregelen inventariseren 2.3.6.1 Technische maatregelen 2.3.6.2 Organisatorische maatregelen 2.3.6.3 Maatregelen ter bescherming tegen explosiegevaar coördineren 2.3.6.4 Bijlage van explosieveiligheidsdocument Gevarenclassificatie opstellen Veilig ontwerp, bediening, gebruik en onderhoud van arbeidsplaatsen
13 15 15 16 16 16 17 19 20 20 20 20 25 28 29 29 30
2.3.2
2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6
2.3.7 2.3.8
Hoofdstuk 3
GEVARENZONEINDELING
35
3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5 3.1.6
36 37 38 38 40 40 41
INDELINGSPLICHT NAGAAN Explosiegrenzen van gasontploffingsgevaar Vlampunt van gasontploffingsgevaar TX-diagrammen van gasontploffingsgevaar Gassen Vloeistoffen en dampen Vaste stoffen
Handleiding ATEX - VII
ATEX.indb VII
27-08-2009 17:32:38
INHOUD
Hoofdstuk 4
3.1.7 3.1.8 3.1.9 3.1.10 3.1.11
Minimale ontstekingsenergie van stofwolk Minimale ontstekingstemperatuur van stofwolk Explosiegrenzen van stofontploffingsgevaar Smeultemperatuur van stoflaag Minimale hoeveelheden
43 43 43 43 44
3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5
GEVARENBRONNEN ONDERKENNEN Continue gevarenbronnen van gasontploffingsgevaar Primaire gevarenbronnen van gasontploffingsgevaar Secundaire gevarenbronnen van gasontploffingsgevaar Continue vorming van stofwolk Secundaire gevarenbronnen van stofontploffingsgevaar
46 46 47 47 48 49
3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9 3.3.10 3.3.11 3.3.12
49 50 50 50 50 50 52 53 54 58 58 58
3.3.13 3.3.14
AANWEZIGE VENTILATIE gasontploffingsgevaar: buitenluchtomstandigheden Gasontploffingsgevaar: opengebouwomstandigheden Gasontploffingsgevaar: gesloten gebouw zonder ventilatie Gasontploffingsgevaar: gesloten gebouw met beperkte ventilatie Gasontploffingsgevaar: gesloten gebouw met kunstmatige ruimtelijke ventilatie Gasontploffingsgevaar: gesloten gebouw met kunstmatige plaatselijke ventilatie Gasontploffingsgevaar: groot gebouw Capaciteit van ventilatie en ventilatieberekening Stofontploffingsgevaar: buitenluchtomstandigheden Stofontploffingsgevaar: opengebouwomstandigheden Stofontploffingsgevaar: geslotengebouwomstandigheden Stofontploffingsgevaar: omstandigheden anders dan kunstmatige plaatselijke ventilatie Stofontploffingsgevaar: schoon huishouden bij stoflagen Stofontploffingsgevaar: groot gebouw
59 59 61
3.4 3.4.1 3.4.2
ZONEKLASSE VASTSTELLEN Zoneklasse voor gasontploffingsgevaar Zoneklasse voor stofontploffingsgevaar
61 61 63
3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6
ZONEAFMETINGEN VASTSTELLEN Gassen en dampen Vloeistoffen en nevels Stof Lekdebiet Stofwolk Stoflagen
64 64 64 65 65 66 68
3.6 3.6.1 3.6.2
TEMPERATUUR EN GASGROEP VASTSTELLEN Temperatuurgroep Gasgroep
68 68 68
3.7 3.7.1 3.7.2
VOORBEELDEN VAN GEVARENZONEINDELING Gasontploffingsgevaar Stofontploffingsgevaar
69 69 71
ONTSTEKINGSBRONNEN
75
4.1
ELEKTRISCHE INSTALLATIE
77
4.2 4.2.1 4.2.2
STATISCHE ELEKTRICITEIT Wat is statische elektriciteit? Hoe ontstaat statische elektriciteit?
77 78 78
VIII - Handleiding ATEX
ATEX.indb VIII
27-08-2009 17:32:38
INHOUD
Hoofdstuk 5
4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6
Elektrostatische ontlading Gevaren van statische elektriciteit Algemene preventiemaatregelen Oplading en gevaarlijke ontlading voorkomen
79 82 84 85
4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3
BLIKSEM Wat is bliksem? Directe blikseminslag Indirecte blikseminslag
90 90 91 91
4.4 4.4.1 4.4.2
OPGEWEKTE VONKEN Mechanische vonken Elektrische vonken
92 92 93
4.5
HETE OPPERVLAKKEN EN HETE GASSEN
94
4.6 4.6.1 4.6.2
OPEN VUUR EN VLAMMEN Explosiegevaar Smeulen
95 96 96
4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3
CHEMISCHE REACTIES Thermietreactie Zelfverhitting Polymerisatie
96 97 98 99
4.8
ADIABATISCHE COMPRESSIE, SCHOKGOLVEN EN STROMENDE GASSEN
99
4.9 4.9.1 4.9.2 4.9.3 4.9.4 4.9.5
ELEKTRISCHE VEREFFENINGSSTROMEN EN KATHODISCHE BESCHERMING Corrosie Gevolgen van corrosie Soorten corrosie Elektrochemische corrosie Corrosiebestrijding
101 103 103 104 105 105
4.10
ELEKTROMAGNETISCHE GOLVEN − HOOGFREQUENT
106
4.11
ELEKTROMAGNETISCHE GOLVEN − OPTISCH SPECTRUM
109
4.12
IONISERENDE STRALING
110
4.13
ULTRASOON GELUID
110
BRONBESTRIJDING 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4
113
BRONBESTRIJDING VAN BRANDBARE STOFFEN GASSEN, DAMPEN EN NEVELS Concentratie beperken Inertiseren Ontstaan van explosieve atmosferen voorkomen of beperken Gasdetectieapparatuur gebruiken
114 114 115 115 116
BRONBESTRIJDING VAN EXPLOSIEVE ATMOSFEREN VAN VASTE STOFDEELTJES Concentratie beperken Inertiseren Ontstaan van explosieve atmosferen voorkomen of beperken Maatregelen nemen voor verwijderen van stofafzetting
116 117 118 118 119
Handleiding ATEX - IX
ATEX.indb IX
27-08-2009 17:32:38
INHOUD
5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4
Hoofdstuk 6
Hoofdstuk 7
EXPLOSIEGEVOLGEN BEPERKEN Explosiebestendige bouwwijze Explosiedrukontlasting Explosieonderdrukking Explosietechnische ontkoppeling
119 119 121 122 122
EXPLOSIEVEILIG ELEKTROTECHNISCH MATERIEEL ATEX 95
127
6.1
INDELING VAN ELEKTRISCH MATERIEEL IN TEMPERATUURGROEPEN
128
6.2
INDELING VAN ELEKTRISCH MATERIEEL IN MATERIEELGROEPEN
128
6.3
INDELING VAN ELEKTRISCH MATERIEEL IN GROEPEN EN CATEGORIEËN
129
6.4
RELATIE TUSSEN ZONEKLASSEN EN VEREISTE CATEGORIEËN
129
6.5
BESCHERMINGSPRINCIPE, NIVEAU EPL EN WIJZE
129
6.6
INTRINSIEK VEILIG ELEKTRISCH MATERIEEL
134
6.7
ELEKTRISCH MATERIEEL MET DRUKVASTE OMHULSELS
139
6.8
ELEKTRISCH MATERIEEL MET INWENDIGE OVERDRUK
141
6.9
ELEKTRISCH MATERIEEL MET ZANDVULLING
143
6.10
ELEKTRISCH MATERIEEL MET OLIEVULLING
145
6.11
ELEKTRISCH MATERIEEL MET VERHOOGDE VEILIGHEID
145
6.12
INGEGOTEN ELEKTRISCH MATERIEEL
150
6.13
ELEKTRISCH MATERIEEL EN BESCHERMINGSWIJZE n
151
6.14
VERKLARING VAN TYPEPLAATAANDUIDINGEN EN CERTIFICATEN
154
6.15
ELEKTRISCHE LEIDINGEN
155
6.16
MOTOREN
156
6.17
MOBIEL ELEKTRISCH MATERIEEL
156
ELEKTRISCHE INSTALLATIES IN EXPLOSIEGEVAARLIJKE GEBIEDEN 7.1
159
7.1.1 7.1.2 7.1.3
KWALIFICATIE VAN ONTWERPERS, UITVOERENDE PERSONEN EN VERANTWOORDELIJKE PERSONEN Kennis en vaardigheden Bekwaamheden Controle en beoordeling
160 160 161 162
7.2
DOCUMENTATIE
162
7.3 7.3.1
BESCHERMINGSMAATREGELEN TEGEN ELEKTRISCHE GEVAREN Basisbescherming
163 163
X - Handleiding ATEX
ATEX.indb X
27-08-2009 17:32:38
INHOUD
7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.3.5
Foutbescherming Aanvullende bescherming Bescherming tegen thermische invloeden Bescherming tegen overspanning
164 167 167 168
7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3
KEUZE VAN ELEKTRISCH MATERIEEL Indeling van elektrisch materieel in groepen en categorieën Relatie tussen zone-indeling en EPL’s Overzicht van aspecten
169 169 169 172
7.5
NOODUITSCHAKELING EN ELEKTRISCHE SCHEIDING
173
7.6 7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.6.4
ELEKTRISCHE LEIDINGEN Kabels voor draagbaar en verplaatsbaar materieel Buigzame leidingen Leidinginvoeringen Doorvoeringen in vloeren, muren, wanden of plafonds
173 174 174 174 174
7.7 7.7.1 7.7.2
AANVULLENDE EISEN ROND ELEKTROTECHNISCH MATERIEEL Drukvaste omhulsels Verhoogde veiligheid 7.7.2.1 Kooiankermotoren 7.7.2.2 Elektrische leidingen 7.7.2.3 Weerstandsverwarmingstoestellen 7.7.2.4 Kooianker- en hoogspanningsmachines Intrinsieke veiligheid Inwendige overdruk Aanvullende eisen voor materieel alleen geschikt voor gebruik in zone 2
174 175 176 176 178 179 180 180 187 190
7.7.3 7.7.4 7.7.5
Hoofdstuk 8
WERKZAAMHEDEN IN EXPLOSIEGEVAARLIJKE GEBIEDEN
193
8.1
ORGANISATORISCHE MAATREGELEN
194
8.2
BEDRIJFSINSTRUCTIES
195
8.3
VOORLICHTING EN ONDERRICHT
195
8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5
WERKVERGUNNINGSPROCEDURE Werkvergunningsformulier Verantwoordelijkheden Overleg en communicatie Taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en competenties Vergunningen verlengen en vrijgeven
196 197 199 199 200 201
8.5
UITVOERING VAN ONDERHOUDSWERKZAAMHEDEN
202
8.6
ONDERZOEK EN CONTROLE
203
8.7
COÖRDINATIE TUSSEN WERKGEVERS
204
8.8
COÖRDINEREN EN TOEWIJZEN VAN VERANTWOORDELIJKHEDEN
205
8.9
VOORZORGSMAATREGELEN VOOR VEILIGE SAMENWERKING
206
8.10
ELEKTROTECHNISCHE WERKZAAMHEDEN
206
8.11
WERKPLEK MET ONTPLOFFINGSGEVAAR
208
Handleiding ATEX - XI
ATEX.indb XI
27-08-2009 17:32:39
INHOUD
Hoofdstuk 9
Hoofdstuk10
INSPECTIE VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES
209
9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3
KWALIFICATIE VAN PERSONEEL Verantwoordelijke personen en leidinggevenden Uitvoerende personen Competenties
210 210 211 212
9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.3 9.2.4
DOCUMENTATIE Gevarenzone-indeling Tekeningen van elektrische installatie Inventarisatielijsten Inspectierapport van laatst uitgevoerde inspecties
212 213 213 215 215
9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3
EERSTE INSPECTIE Visuele inspectie volgens NEN 1010-6 Inspectie door metingen en beproevingen volgens NEN 1010-6 Aanvullende eisen volgens NEN-EN-IEC 60079-17
215 216 222 225
9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.4 9.4.5
INSPECTIEFREQUENTIE VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES Inspectiefrequentie volgens NEN-EN 50110 en NEN 3140 Inspectiefrequentie volgens NEN 1010-6 Inspectiefrequentie volgens NEN-EN-IEC 60079-17 Inspectiemethoden Representatieve steekproef
225 226 226 226 227 229
9.5 9.5.1 9.5.2 9.5.3
PERIODIEKE INSPECTIE Reguliere periodieke inspecties Voortdurend toezicht door deskundig personeel Steekproefsgewijze inspecties
230 230 230 231
9.6 9.6.1 9.6.2 9.6.3 9.6.4 9.6.5 9.6.6 9.6.7
INSPECTIETABELLEN Explosieveilig materieel met beschermingswijze d Explosieveilig materieel met beschermingswijze e Explosieveilig materieel met beschermingswijzen n, nC en nR Explosieveilig materieel met beschermingswijzen i, iD en nL Explosieveilig materieel met beschermingswijzen p en pD Explosieveilig materieel met beschermingswijze tD Explosieveilig materieel met beschermingswijzen m, mD, o en q
231 232 234 236 238 240 241 242
9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.7.4
INSPECTIERAPPORT Algemene informatie Geconstateerde afwijkingen en aanbevelingen Conclusies Bijlagen, veelal meetstaten
242 242 243 244 244
CONTROLE VAN NIETPLAATSGEBONDEN ELEKTRISCH MATERIEEL
245
10.1
VISUELE CONTROLE
246
10.2 10.2.1 10.2.2 10.2.3 10.2.4
METINGEN EN BEPROEVINGEN Isolatieweerstand meten Weerstand van beschermingsleiding meten Benaderde en echte aardlekstroom Aardlekstroom meten
246 246 247 248 249
10.3
CONTROLE OF INSPECTIERAPPORT
249
XII - Handleiding ATEX
ATEX.indb XII
27-08-2009 17:32:39
INHOUD
Hoofdstuk 11
ONDERHOUD, RENOVATIE EN REVISIE
251
11.1
RI&E
252
11.2
VAKBEKWAME MEDEWERKERS
253
11.3
ONDERHOUD EN CONTROLE
254
LITERATUUR
257
Bijlage A
BEGRIPPENLIJST
261
Bijlage B
ATEX 95 RICHTLIJN 94/9/EG
269
Bijlage C
ATEX 137 RICHTLIJN 99/92/EG
295
Bijlage D
STRUCTUUR VAN GEHARMONISEERDE NORMEN
305
Bijlage E
CHEMIEKAART TOLUEEN
307
Bijlage F
INVENTARISATIEFORMULIER BRANDBARE STOFFEN
309
Bijlage G
WERKVERGUNNINGFORMULIER
311
REGISTER
313
Handleiding ATEX - XIII
ATEX.indb XIII
27-08-2009 17:32:39
