INHOUD
Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 HOOFDSTUK 1 HRM: DEFINITIE EN HISTORIEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1. 2. 3. 4.
5.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 HRM: definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Over controle en vertrouwen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Kijken naar HRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Hoe HRM zich ontwikkelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4.1. Omstreeks 1800 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4.2. De periode 1830-1940 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.2.1. Scientific management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.2.2. Bureaucratische organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.3. De periode 1930-1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.4. De jaren 60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4.5. De jaren 70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 4.6. De jaren 80 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 4.7. De jaren 90 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 4.8. De jaren 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 4.9. De recente jaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
HOOFDSTUK 2 FUNCTIEANALYSE EN FUNCTIEWAARDERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een baan, een job, een betrekking? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Functieanalyse, functiebeschrijving en functiespecificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Functieanalyse stapsgewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Functieanalyses: wie en hoe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Functiewaardering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. Functiewaardering en beloning vanuit de equity theory . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
19 19 22 24 27 29 29
ix
Human Resource Management in essentie
7. 8.
6.2. Van functiebeschrijving naar functiegroepenstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Externe vergelijking van salarisniveaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
HOOFDSTUK 3 WERVING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 1. 2. 3. 4. 5.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werving: definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het psychologisch contract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De realistic recruitment message . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Soorten werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Interne werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1. Actieve interne bekendmaking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.2. Passieve interne bekendmaking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.3. Voor- en nadelen van interne werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Externe werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Actieve externe werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Passieve externe werving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.1. Advertenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.2. E-recruitment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.3. Interimkantoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.4. Special event recruitment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.5. Stages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.6. College recruitment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.7. Point-of-purchase recruitment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.8. Het consulteren van het eigen netwerk . . . . . . . . . . . . . . .
41 41 41 43 47 47 47 48 49 50 50 51 51 59 63 64 65 66 67 67
HOOFDSTUK 4 SELECTIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 1. 2. 3.
x
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Selectie: de gedachtegang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kenmerken van goede selectie-instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Standaardisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Objectieve scoorbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Normering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Betrouwbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Validiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69 69 71 71 72 72 73 73
Intersentia
Inhoud
4.
5.
Fases in het selectieproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.1. Doornemen en controleren van cv’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.2. Contactname met referentiepersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4.3. Doornemen van aanbevelingsbrieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 4.4. Het sollicitatiegesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 4.4.1. Gestructureerde vragen of toch maar niet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 4.4.2. Nadruk op het verleden of op de toekomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.4.3. Interviewerfouten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 4.4.4. Eén of meerdere sollicitanten per gesprek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4.4.5. Wat mag de werkgever (niet) vragen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4.4.6. Nog enkele tips voor de interviewer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4.4.7. Tips voor de sollicitant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4.5. Het houden van selectietesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 4.5.1. Intelligentietesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 4.5.2. Persoonlijkheidstesten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 4.5.3. Grafologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 4.5.4. De biografische vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 4.5.5. Arbeidsproeven, situationele testen en assessment centers . . . . . . 102 4.5.5.1. Het rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 4.5.5.2. De postbakoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 4.5.5.3. De presentatieoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 4.5.5.4. Groepsopdrachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 4.5.6. De voordelen van een assessment center . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 4.5.7. De nadelen van een assessment center . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Praten werkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
HOOFDSTUK 5 SOCIALISATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 1. 2. 3.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wat moet de nieuwkomer allemaal leren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stappen in het socialisatieproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. De voorbereidende fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.1. Socialisatie door wervings- en selectieprocessen . . . . . . . . . . . . . . 3.1.2. Werknemers voorbereiden op hun eerste dag . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. De accommodatiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. De eerste werkdagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. De nieuwkomerfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Zingeving en actie in de accommodatiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
109 109 110 111 111 111 112 112 114 115
xi
Human Resource Management in essentie
3.3.
4. 5. 6. 7.
8.
De adaptatiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. De emotionele-betrokkenheidsfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2. Vier uitkomsten van zingeving en actie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Schoolverlaters in een bijzondere rol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Socialisatie is belangrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inspanningen van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Twee gezichten van socialisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De beleidskeuze van de organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Het continuüm van Jones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.1. Het individuele socialisatiebeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2. Het institutionele socialisatiebeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2.1. Het institutionele socialisatiebeleid light . . . . . . . . . . . . 7.1.2.2. Het institutionele socialisatiebeleid plus . . . . . . . . . . . . . 7.1.2.3. Voordelen van het institutionele socialisatiebeleid . . . . De buitenlandse opdracht: een gerelateerd probleem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1. Expats en inpats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Expats hebben het moeilijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3. Fases in het aanpassingsproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
115 115 116 117 118 119 120 121 122 123 126 127 128 129 129 130 130 132
HOOFDSTUK 6 PRESTATIEMANAGEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 1. 2.
xii
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het belang van doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Uitdagende SMART-doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Doelmechanismen en prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Discretionair gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Voorwaarden voor prestaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Prestaties beïnvloeden tevredenheid en bereidheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Waarderingssysteem als motivator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. Doelacceptatie en feedback . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1. Doelacceptatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1.1. Top-down-leiders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1.2. Doelen bepalen in wederzijds overleg . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.2. Doelregulatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3. Functioneringsopvolging en feedback . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3.1. Functioneringscyclus en -opvolging . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3.2. Opvolging en feedback. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3.3. Waarom feedback zo belangrijk is . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135 135 135 140 140 141 142 143 145 146 146 147 150 153 153 154 157
Intersentia
Inhoud
3.
4. 5.
Functionerings- en evaluatiegesprekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Het functioneringsgesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tips voor een goed functioneringsgesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Evaluatiegesprekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Het persoonlijk ontwikkelingsplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Het opstellen van de evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2.1. De evaluatiecriteria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2.2. De beoordelaars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Gesprekstypes voor het evaluatiegesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.1. De tell-and-sell-methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.2. De tell-and-listen-methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.3. De problem solving-methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4. Andere aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omgaan met vragen (eisen) van medewerkers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omgaan met conflicten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Wat bedoelen we met een conflict? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Is de perfecte wereld wel conflictvrij? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Relationele conflicten worden beter vermeden . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Taakgerelateerde conflicten: labo versus realiteit? . . . . . . . . . . . . . 5.3. Stappen in het conflictproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Vijf strategieën voor conflicthantering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe universeel zijn deze strategieën? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Van intentie naar gedrag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
158 159 159 161 162 162 162 163 165 166 168 168 170 171 172 172 173 174 175 176 177 182 183
HOOFDSTUK 7 UITSTROOM VAN MEDEWERKERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vormen van verloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontslagrecht en ontslagmacht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verloop verminderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontslag vergemakkelijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het ontslaggesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Collectief ontslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het lay-off survivor syndrome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187 187 189 189 191 194 195 196
Bijlage: Drie vormen van organisatorisch commitment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Intersentia
xiii