INHOUD. Consumentennieuwtjes 22. Dagloos 2. Herfst in Maria s Hofke 5

INHOUD

REDACTIONEEL

Dagloos

CONSUMENTENNIEUWTJES

2

MOESTUIN

Herfst in Maria’s Hofke

22

BLIK OP MILIEU

5

UIT DE PRAKTIJK

Velt Limburg op bezoek in de waterkuil

Consumentennieuwtjes

11

Groen en architectuur Kamp C opent eerste demonstratiewoning Energiebesparing Open Huizendagen

56 61 62 61

EN VERDER UITGELEZEN

Hoogstamfruitbomen in West-Vlaanderen Milieuvriendelijk consumeren We consumeren ons kapot

46 46 48

Nieuwe ledenvoordelen Lezers schrijven Waarheen Zoekertjes

3, 51 53 52 50

VOEDING

De week van de smaak Wat is de ecosmos? Het Velt-smaakpanel Kleine ecosmossers Meer dan water en brood Recepten • Broodbeleg • Een hap vol sterke smaken

12 13 14 16 18 17 19 EXTRA: VELT BIOZADENLIJST 2007-2008 MIDDENIN:

Plaatselijke activiteiten

Seizoenen oktober 2007/ 1

DAGLOOS

NIEUWE LEDENVOORDELEN

Het blijft een aantrekkelijke formule: je roept als actie- of drukkingsgroep jouw goed doel uit tot ‘dag van de huppeldepup’ en op die dag staan alle schijnwerpers op je organisatie gericht. Helaas is dit fenomeen sterk aan inflatie onderhevig. Soms lijkt het wel of ngo’s over elkaar heen buitelend leven van de ‘dag van de dit’ (daar zitten er hele grappige tussen die ik hier niet ga noemen) naar de ‘week van de dat’ ondertussen nog enkele ‘maanden van iets anders’ meepikkend. Keerzijde van je moment de gloire: de rest van de 365 dagen kan het knap lastig worden om nog in beeld te komen. Het leven van de moderne activist zoals het is: surfen van het ene campagnemoment naar het andere. Dagloos? Zoek een vrije (niet ingepikte) dag. Ook wij spelen het spel lustig mee en berichten in deze Seizoenen over evenementen waar we al dan niet ons ecologisch karretje aan hangen. Zoals de Week van de Smaak (waarvan we – tong verlekkerd uit de mond – stilaan de contouren een ecokleurtje geven) en de Maand van de Energiebesparing. Ijzersterk is nog steeds onze eigen biozadenlijst. 10 kaarsjes blaast deze uit en we mogen fier zijn, want van deze (dagloze!) actie zijn we gewoon de locomotief èn de rest van de trein, met wagons vol enthousiaste vrijwilligers. World Overshoot Day dan, kende je die al? Het is de dag van het jaar waarop de wereldbevolking alle beschikbare natuurlijke hulpbronnen verbruikt heeft die de natuur in één jaar tijd kan vernieuwen. Deze dag valt ieder jaar vroeger. In 1987 nog op 19 decemer, vorig jaar al op 9 oktober en ook dit jaar wanneer je dit leest alweer voorbij.

Foto Elaine Tan.

Dat brengt me waar ik het hier oorspronkelijk over wilde hebben, bij enkele opvallende nieuwe ismen. Zoals gorisme of algorisme, afgeleid van de eigennaam Al Gore. Ze verwijzen – kritisch – naar de door hem gevoerde strijd tegen de klimaatverandering. Vallen ook weer meer: klimaatscepticisme of zelfs -negationisme, zoiets als het ontkennen of (psychologisch) verdringen van alle wetenschappelijke bewijzen in verband met de klimaatveranderingen. Wordt het eigenlijk geen tijd om ook voor deze groep mensen een speciale datum vrij te maken? De dag-van-de-arme-maar-o-zo-hardnekkige-klimaatnegationist. Een beetje zoals we dat doen met bedreigde diersoorten... Ook wie zijn kop in het zand steekt voor andere milieuproblemen gedenken we deze dag. Opdat we hén voor de rest van het jaar niet meer hoeven te zien. Daag! Iemand een voorstel voor een datum? Bart Coenen

2/ Seizoenen oktober 2007

In deze rubriek vind je alle info over de verkooppunten waar je als Velt-lid korting krijgt. Zeg steeds dat je Velt-lid bent en toon je lidkaart. • [ PUC-SHOP]

PUC − Computers met ervaring − is gespecialiseerd in de verkoop van gebruikte computers en computeronderdelen. Door aan pc’s een tweede leven te geven, levert PUC een bijdrage aan de bescherming van het milieu en verlaagt de technologische drempel voor iedereen die een pc wil kopen. Bovendien creëert PUC jobs, want de gebruikte computers worden eerst grondig getest en schoongemaakt. Op alle pc’s is standaard 2 jaar garantie. Jouw korting: 5 procent op alle computers en computeronderdelen. Adres: Uitbreidingstraat 390, 2600 Berchem 03 281 19 48 of 0496 30 58 09 www.puc.be • LA VIGNE

La Vigne is een groot- en kleinhandel die biologische wijnen, olijfolie, olijven, etc invoert. Jouw korting: 10 procent op het volledige wijnengamma. Adres: Merelstraat 10, 2590 Berlaar 03 256 12 38 of 0495 23 19 62

• PRO VINO VERO

Importeert en verdeelt biodynamische wijnen uit Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje. Jouw korting: 5 procent op alle wijnen. Deze korting is niet van toepassing op sappen, meel en olie. Adres: Kloosterhoek 23, 9790 Wortegem-Petegem 056 68 83 07 www.provinovero.be • BIOTIEK-BIODYVINO

Rechtstreeks invoerder en verdeler van uitsluitend biologische en biodynamische wijnen. Het assortiment is het grootste in ons land met zowat 230 wijnen, schuimwijnen, champagnes, aperitieven, alcohol etc. uit Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Chili, Australië, Zuid-Afrika en Argentinië. Regelmatig zijn er “Openflesdagen” waar de wijnen kunnen worden geproefd (zie data in Seizoenen of op de website van Biotiek). Jouw korting: 10 procent vanaf 24 flessen. Adres: Ten Hoflaan, 22, 2980 Zoersel 03 312 24 38 www.biotiek.be + unieke boekenkorting, exclusief voor Velt-leden. Zie p. 51. Seizoenen oktober 2007/ 3

• ECOSTREAM ZONNE-ENERGIE SYSTEMEN

Door te investeren in een zonne-energie systeem draag je actief bij aan vermindering van CO2-uitstoot. Bovendien bespaar je flink op je energienota én kan je er zelfs geld mee verdienen! De specialisten van Ecostream vertellen je graag meer over de mogelijkheden. Jouw voordeel: bij aankoop van een zonne-energie systeem van minimaal 2,5 kWp voor het einde van dit jaar krijgt u een gratis Sunny Beam monitoring systeem (zie advertentie achteraan). Adres: Nieuwendorpe 12a 9900 Eeklo T 09 378 51 01 www.ecostream.be Meer over zonne-energie en Ecostream vind je achteraan.

OVERIGE VERKOOPPUNTEN

• Ecoflora (Halle) • Wijngaardhof biogroenten (Westmalle) • Midgaard bvba (Lichtaart) • Ecomicroob (Putte) • Lazuli (Mechelen) • Dobbelhoeve (Schilde) • Doekjes en broekjes (Leuven) • Bodemkundige Dienst van België (Heverlee). Aanvulling: 10% korting bij de standaard bodemanalyse (en advies) van de bodemkundige dienst. Met deze analyse kan het Veltsecretariaat je een bemestingsadvies geven op basis van compost. • Biogroei (Loonbeek) • Natuurboerderij Het Bolhuis (Molenstede) • Hageling-Bio Wijnbouw (Tienen) • Cecotec (Eghezee) • AC De Wroeter (Kortessem) • De Zaaier (Ruddervoorde) • Het Roodhof (Oostkamp) • Bezegaard Biofruit (Wakken) • Biovita (Brugge Sint-Andries en Brugge Sint-Kruis) • De Hogen Akker (Oedelem) • Lekker Gec (Gent) • Stainless Building Consultancy (Gent) • Boerderij De Loods (Aalst) Dit overzicht vind je ook op www.velt.be/voordelen met vermelding van de volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.

Foto: Ecostream. 4/ Seizoenen oktober 2007

Ook een voordeel schenken aan onze leden? Contacteer Michel Beankens. [email protected]

HERFST IN MARIA’S HOFKE LIEVEN DAVID

Lieven David pleegt hier voorlopig zijn laatste eettuinartikel. De vorige artikels en nog veel meer kun je vinden op www.lusthof.org. Loof en andere gewasresten laat ik hier mooi liggen: deze laag mag de bodem eronder vruchtbaar houden tot de lente. Als de herfst wat warm wil zijn, groeit er overigens hier en daar tussen die mulchlaag door al een waaier aan winterharde groentjes en kruiden. Die zelfzaaiende gewassen zorgen voor dagelijks plukwerk: rucola, kervel, veldsla, peterselie en winterpostelein, maar ook goudsbloem, driekleurig viooltje en ander fleurigs. Enkel wanneer ze met te veel zijn, dun of wied ik ze; zo’n eetbaar tapijt moet nu ook weer niet te vol staan. Als ik ergens slakkenvraat merk, grijp ik natuurlijk telkens in. In hun verplaatsbare ren laat ik onze twee kippetjes de komende maanden namelijk regelmatig slakkenrazzia houden. Dat hierbij ook enkele nuttige plantjes sneuvelen, vind ik niet erg. De omgescharrelde bodem krioelt immers van gewenste zaadjes die bij de eerste warme dagen wel gaan kiemen.

• Bed 1 bulkt van de jonge en iets minder jonge andijvie. Enkele plantjes naar de serre verplanten verlengt het andijvieseizoen tot in april. • De aardbeiplanten, van bed 2 tot bed 6, bedekken de bodem bijna helemaal. Ik dun uit tot ze ongeveer op de reglementaire afstanden staan: 55 op 30 cm en mulch dan met houtsnippers. • Bedden 7, 13 en 19: door de late aardappeloogst – ik wist gewoon niet dat Sarpo Mira zo laat afrijpte – heb ik de preitjes (oer- en gewone winterprei) pas laat kunnen planten, maar ze benen alweer bij. De preirijen geef ik namelijk wekelijks een douche met verdunde plantengier, en die blijken ze te waarderen. De pas geplante knoflook en winterui – telkens een paar rijtjes – beginnen nu wortel te schieten. Wat dun gestrooide houtas zal hen een vlotte start geven. • Op bedden 8, 14 en 20 geven courgetteplanten met een laatste krachtinspanning nog een paar vruchten. Daarna breng ik een laagje paardenmest aan, zodat de compostpieren hard kunnen werken en de aardappelen volgend jaar flink groeien. • Bedden 9, 15 en 21 brengen nu nog de laatste staak- en struikprinsessen voort. Wanneer die onder de eerste vorst bezwijken, rooi ik het hele gewas. Een handvol

Foto’s: Lieven David.


In de pluktuin staat bed 3 nu hoofdzakelijk vol met zwartmoeskervel, en een paar heel sterke bladkooltjes van het ras Nero di Toscane.

halfrijpe boontjes pulk ik uit hun peulen: lekker in een herfstminestrone! Ook een paar planten vezelhennep prijken in deze bedden: de zaadjes heb ik al wijselijk geoogst en aan de kippen gevoerd, anders zaait dit gewas zich volgend jaar overal uit. De gebruiksmogelijkheden van de vezelige bast en de houtige stengel moet ik nog ontdekken. Met de taaie vezels heb ik al frambozen opgebonden, maar wat ik – op liefhebbersschaal – nog kan aanvangen met dit oerstevige gewas, mag je me altijd vertellen. • Op bedden 10, 16 en 22 komen winterbroccoli en -bloemkool en winterse bladkolen stilaan tot volle wasdom. Om problemen met de vruchtwisseling te vermijden, heb ik ze geplant aan het ene eind van elk bed, zodat volgend jaar de zomerse kooltjes de rest van het bed mogen inpalmen. • De broccoli in bedden 11, 17 en 23 blijft nog oogstbaar tot het echt gaat vriezen. Mijn maandenlange behandeling – oogsten, telkens wat insnoeien, en maandelijks met plantengier bijmesten – zorgt voor een broccolibed dat er verre van klassiek uitziet. In de vroege zomer


stonden ze nog wel op 40 cm van elkaar, maar slechts enkele flinke planten blijven gewoon doorgaan met produceren. Om de meter staan die nu: de sterkste planten uit mijn zaadmengsel, dus in verschillende tinten van groen tot bijna paars, én met diverse bladvormen. Ze staan nu bijna een meter hoog, vol oogstbare broccolihoofdjes. Niet groot genoeg voor de winkel, maar wie vraagt daarom? Uiteraard kweek ik al een paar jaar zaad van deze brede broccolivariatie… • De tuinbonen in bed 12 kiemen voorzichtig. Winterteelt van dit vorstbestendige gewas is eenvoudig: in de herfst zaaien, wat beschermen tegen te veel kou en vocht, en dan gewoon oogsten eind mei. Rassen met Aquadulce in hun naam lenen zich – volgens de literatuur − beter voor deze teelt dan andere, maar eigenlijk zou ik eens een hele vergelijkende proef willen opzetten. • De bietjes van bed 18 staan nu dik en rond tegen elkaar aangeleund. Wie mij kent, raadt al dat ik weer een zaadmengsel heb gebruikt – vandaar de diversiteit in vormen en tinten. Na de eerste nachtvorst draai ik het loof eraf; dat mag mooi blijven verteren. De bieten zelf gaan de bewaarkuil in: een heerlijke wintervoorraad. Mijn favoriete recept: rasp een bietje samen met een pittige appel, sprenkel er wat Japanse ume-azijn over en smullen maar! • De paprika’ s en pepers in bed 22 hebben een nat, fris jaar achter de rug. Ach ja, dat zijn dan weer prima testvoorwaarden, zodat ik volgend jaar met de productiefste rakkers verder kan. • Bed 23 ligt dichtbij een bramenstruweel, waarin slakken hokken. Ze sluipen bij nacht en regen naar onze broccoli, want ook zij appreciëren die verse vita-

mientjes. Tussen dit laatste bed en de Mijn teeltplan bekijk ik op een herfstavond wildernis heb ik sinds het voorjaar een nog eens grondig. Moet ik ergens bijschapaar balken liggen. Om de twee dagen ven? Opgelet: als ik één gewas durf te verdraai ik ze om en kan ik eronder han- plaatsen, heeft dat meteen gevolgen voor denvol naaktslakken oogsten. Onze kip- het hele rotatieschema. Het heeft wel iets pen lusten deze onuitputtelijke bron van van een sudoku. Een handig middeltje om proteïnen rauw! een teeltplan op te stellen, vind ik scrabVerder strooi ik, aan de bedzijde van die bleletters: de A staat voor aardappel, de K balken, wekelijks een strookje houtas: zo voor kool, … Ik schuif en schik ze op mijn blijven die slijmerige vreters behoorlijk tuinplattegrond tot de puzzel klopt. weg. • Sinds het voorjaar ligt er, tussen het COMPOST IN TWEE hoofdpad en de eigenlijke bedden, een VERSNELLINGEN strook van 40 cm met heel veel eenjarige bloemen, plus een kleurrijk mengsel van Het hele jaar door, en zeker nu het kouder snijbiet. Het is een feest voor het oog en wordt, zitten onze twee kippen ’s ochtends het zorgt voor een keur aan insecten; o zo graag boven op de composthoop in ook de meesjes vonden al heel snel de hun ren. Die broeiwarmte doet hen zichtrijpende zonnepitten. baar deugd. En de hoop groeit maar aan: Maar ik had het kunnen weten: het on- alle bladeren, de oogstresten, de gesnoeide kruidvrij houden van deze fleurige strook takjes en de kippenmest blijven maar kois een regelmatig terugkerend karweitje. men. Ook de buren komen met hun GFTVanuit het pad – eigenlijk is dat Maria’s container aankarren: ik sta hier al bekend door onkruid begroeide grond, maar dan door mij kort gemaaid – rukken al- Smeerwortel bedekt de bodem voorbeeldig. Links zie je de overlerlei onkruiden immers telkens weer op vloed aan bladeren die ik half oktober voor het laatst oogst. de naar die voedselrijke tuin. Randen zijn vijfde keer al dit jaar! leuk, maar vaak lastig! Dit najaar gooi ik het roer om: over de hele lengte plant ik zoveel mogelijk smeerwortel. Die bedekt de grond prima, en levert ook vele sneden voedzaam blad om mee te mulchen. Toch laat ik de eenjarige bloemenweelde niet vallen: dankzij hun uitzaaivermogen zullen de bloemen zich her en der tussen de groenten mengen, zodat er steeds genoeg kleur zal zijn. • Maria zegt het niet hardop, maar ze geniet van al wat bloeit en groeit in haar tuin. Regelmatig komt ze kool of sla oogsten en krijgt ze van mij een pompoen. ‘Niet te groot, hé, want ik ben maar alleen’, zegt ze dan. Het ene plezier is het andere waard… Seizoenen oktober 2007/ 7

Peperkers maakt lange witte wortels die veel weg hebben van mierikswortel. In een pot doet deze doorlevende groente het ook prima.

Naar Brave Hendrik heb je nauwelijks omkijken. regelmatig plukken volstaat.

als biomassaverzamelaar. Deze trage, luie hoop – ik zet hem nooit om – zal tegen eind april halfverteerd vertrekken naar de serre, als voeding voor de gulzige tomaten en vooral voor het hele bodemleven. In onze serre ligt momenteel de snelle composthoop nog na te werken. Van die oorspronkelijke metershoge broeihoop blijft amper 20 cm over; ook hebben de komkommer- en paprikaplanten er bijzonder veel voedingsstoffen aan onttrokken. Het resultaat: nog één kubieke meter fijne potgrond, geschikt om in 2008 weer frisse plantjes op te kweken. VASTE GEWASSEN IN DE PLUKTUIN

Het is zover: bedden 1 tot en met 6 verdwijnen uit het rotatieschema. Deze bedden liggen namelijk aan de westkant van onze pluktuin, en daar is het al dertien jaar moeilijk kweken. De bomen van de buren zuigen namelijk diep en ver, en met name ’s zomers konden onze gewone groentjes daar niet mee concurreren. Kleinfruit wortelt al wat dieper en daarom zet ik in december in elk bed wat bessenstruiken, aangevuld met doorlevende kruiden en groenten. Gedaan dus met het zomerse gezeul met water; het onderhoud zal zich vanaf nu beperken tot wat snoeien, scheuren, bijmesten en opbinden, en vooral veel plukken. Enkele van mijn favoriete vaste (en dus heel makkelijke) lekkernijen zijn: • Zwartmoeskervel (Smyrnium olusatrum) is een schermbloemige die twee- of vaak meerjarig is. Onze verre voorouders kenden deze vergeten groente zeker, maar tegenwoordig moet je met een vergrootglas naar zaad of plantgoed zoeken. Het zaad houdt zijn kiemkracht immers niet lang. Een zorgeloze aanwinst vind ik deze vaste groente


wel: de blaadjes smaken wat naar selder en kunnen in de plaats daarvan in soep worden gebruikt. De stengels zijn verrassend mild en mals; ik stoom of stoof ze even. Bijna het hele jaar door laat zwartmoeskervel zich plukken en de bloemschermen trekken talloze nuttige beestjes aan. • Brave Hendrik (Chenopodium bonus-henricus) is ook al zo’n ouderwetse groente. Een vrij goede vervanger voor zijn moeilijker te kweken verwant spinazie. Het blad lijkt er helemaal op en het bevat ook veel ijzer! Van in het vroege voorjaar tot eind oktober kunnen we de jonge blaadjes gebruiken. • Duizendblad, paardenbloem, brandnetel, zevenblad, en tal van andere eetbare ‘on’kruiden waren eeuwenlang onmisbare ingrediënten in de alledaagse keuken. Ze zijn zo rijk aan stoffen die ons lijf nodig heeft: lees daar eens een paar kruidenboeken op na! Als iedereen bijvoorbeeld een paar blaadjes paardenbloem per week zou eten, zouden onze ziekenhuizen leeglopen. Denk ik toch. Dat deze oerkruiden tegenwoordig zo miskend zijn, komt net doordat ze zich te gemakkelijk voortplanten. Brandnetel teel ik, voor het experiment, al anderhalf jaar met gemak in een bloempot. Ont-

snappen doet hij niet; ik oogst continu het jonge blad. Alleen in volle zomer wordt het blad wat taai. • Peperkers (Lepidium latifolium). Beeld je een kruising in tussen mierikswortel en tuinkers. Juist: pittig ovaal blad, dat je het hele jaar door kunt blijven knippen. Ook de dunne witte wortel gebruiken we als mierik: lekker pikant. Deze wilde groente kan echt gaan woekeren, vooral op vochtige grond, maar daar hebben wij dus geen last van. • Balsemwormkruid (Chrysanthemum balsamita of Tanacetum balsamita): een zusje van boerenwormkruid, maar dan met grijsgroen lang ovaal blad, en madeliefjesbloemetjes in volle zomer. De geur zit ergens tussen munt, citrus, kamfer en nog wat in. Een eenvoudig te telen plant, waarvan we vooral in het voorjaar de jonge blaadjes gebruiken in kruidenpannenkoeken. Verder ook een theekruid: lekker en goed voor de spijsvertering. • Oregano (Origanum vulgare): overbekend, jawel, maar te weinig gebruikt. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat dit mediterrane kruid bijzonder veel oxidanten bevat. Lekker is het zeker! • Penningkruid (Lysimachia nummularia). Goed tegen wondjes, aambeien en diarree, zeggen de kruidenboeken, maar hier tellen vooral de bodembedekkende kwaliteiten van dit gemakkelijke plantje. De topjes en de jonge ronde blaadjes smaken licht zurig en passen in elk slatje. Laat ik ook de – eetbare – bloemen niet vergeten: als gele sterretjes sieren ze elke zomer hun stukje tuin. • Doorlevende venkel (Foeniculum vulgare) geeft helemaal geen dikke knollen, maar is de wilde voorouder, die bij ons vlot de drie meter haalt. Jonge okselscheutjes oogsten we continu vanaf

januari en de zaadjes – groen of rijp − smaken heerlijk in thee. Extraatje: deze venkel is een prima waardplant voor de koninginnenpage. • Bergamotplant (Monarda didyma) zou ik ook niet meer kunnen missen: de zomerse witte, lila of rode kransbloemen, maar ook de bladeren geven thee een fijn tijmaroma. • Natuurlijk mogen mijn Alliums hier niet ontbreken: Allium zebdanense, Allium triquetrum (driekantige look), Allium moly (goudlook), Allium carinatum (berglook), Allium tuberosum (Chinees bieslook), Allium altaicum, … Elk van deze lookachtigen groeit, bloeit en smaakt anders; de ene is in volle winter plukklaar, de andere ’s zomers. Voor daslook (Allium Ursinum) is onze tuin helaas te droog: een tuinier moet ook niet alles willen kweken.

Penningkruid bedekt permanent de bodem onder en tussen grotere gewassen. Linksboven zie je bijvoorbeeld broccoli en kruisbes.

Dit zijn maar enkele van de vele vaste eetbare planten: er zijn er nog tientallen andere die in je tuin kunnen passen. Grasduin eens in een paar boeken en bezoek wat sites: het aanbod zal je overweldigen. Het komt er natuurlijk op aan de juiste plant voor jouw bodem, microklimaat en behoeften te kiezen. Veel van deze vaste klanten trekken, wanneer ze bloeien, interessante insecten aan. Het ecologische web versterken, weet je nog? Seizoenen oktober 2007/ 9

DE BALANS

Veelkleurige snijbiet bereid ik bij voorkeur met een teentje look en een bosje verse koriander.

Doorlevende eetbare planten zijn robuust, soms iets té. Sommige verspreiden zich echt enthousiast via zaad of wortel. Wie echter dagelijks plukt, houdt ze wel onder controle. Ik herinner mij hoe ik onze dochters tijdens hun kleutertijd een Chinees bieslookquotum oplegde: één blaadje per week mochten ze, anders vraten ze dit kruid gewoon tot tegen de grond af. Nu, meer dan tien jaar later, hebben we meer Chinees bieslook dan we kunnen eten. Als ik ooit veel minder tijd en ruimte zou hebben om eetbaar te tuinieren, zou ik zeker voor deze doorlevende eetgewassen blijven kiezen. Alle klassieke groenten vind je immers in elke winkel, maar deze gratis blaadjes en andere toemaatjes leveren, door hun unieke smaken en hun lange oogsttijd, een belangrijke toegevoegde waarde aan je tuin en aan je maaltijd. November en december zijn de beste maanden om bessen, fruitbomen, en de meeste vaste kruiden en groenten te planten of te verplanten. Dan kunnen ze nog goed wortelen, en kun je in 2008 al met mate plukken. Elk jaar weer scheur en herschik ik nu planten waar nodig.


Op mijn kleine schaal rendeert De Lusthof: • Het is een fijne hobby, die – behalve wat tijd en grond − niet veel kost. • Zaadjes en plantgoed win ik veel zelf, en ik gebruik ze graag als ruilmiddel. • We hoeven geen groenten, bessen of kruiden te kopen; fruit en noten verkrijgen we steeds vaker door ruil. • We weten wat we eten: welk kind weet nog hoe boontjes groeien? • Versgeplukte tuinkost vinden wij veel lekkerder en het is wellicht ook gezonder dan groente uit de winkel. • Door al die permacultuurtechnieken is De Lusthof een vrij arbeidsarme tuin. Maar precies daardoor kan ik weer extra tijd stoppen in zaadwinning, kruisingsprojectjes, voordrachten, artikels, een website en … onderzoek naar nog arbeidsarmere technieken en gewassen. • Er komen boeiende mensen over de vloer, die ook bezig (willen) zijn met eettuinen. • We besparen flink op voedselkilometers, gewoon door te eten wat in de tuin groeit. Op www.voedselvoetafdruk.be kun je zelf berekenen hoeveel hectaren jij met je voedingsgewoonte inneemt. Jammer genoeg kun je er nog nergens aangeven dat je je eigen eten gewoon uit je tuin haalt. • Leve de snelle hap: ik ga de tuin in met mes en mand en pluk de nodige lekkernijen; een half uur later zitten we aan tafel. • Die korte keten, van grond tot mond, en die grote variatie aan eetbare gewassen vormen samen een steeds grotere rijkdom. • Samenwerken met de natuur en daar veel lekkers uithalen: dat vind ik een heel leerrijk proces, waar ik nog jaren zoet mee ben.

VELT LIMBURG OP BEZOEK IN DE DE WATERKUIL Zaterdag 1 september. Door Jef Hermans Op uitnodiging van het Limburgse kernbestuur zakken een vijftigtal Limburgse Velt-bestuursleden af naar Zepperen, om er het ecologische moestuincomplex ‘De Waterkuil’ te bezoeken. Onder een stralende zon worden ze verwelkomd door de tuiniers met een knabbeltje en Wereldwinkeldrankje, aangeboden door het stadsbestuur van Sint-Truiden. Vooral de warme gastvrijheid van de tuiniers en de behulpzame aanwezigheid van bestuursleden van Velt Sint-Truiden staan garant voor dit warme onthaal. In een korte inleiding situeert Luc Vanhoegaerden de evolutie van het Velt initiatief dat aan de basis lag van het ontstaan van het milieuvriendelijke buurtmoestuincomplex. Daarna worden de bezoekers rondgeleid langsheen de individuele tuintjes. Alles ligt er zomers mooi bij, opgedeeld in percelen met teeltrotatie, overal rijkelijk begroeid met smakelijk ogende groenten, en hier en daar oogstrelend afgewisseld met kleurrijke bloempartijen: een biotuin ten top! De bezoekers kunnen er in het Velttuintje ook kennismaken met eerder ongekende teelten: het ijsplantje, ABCkruid, amarant, ongewone pompoensoorten zoals de Galeux d’ Eysines, het shisokruid,...

Na de rondleiding napraten en genieten van een sapje of van een pittig wijntje: Velt Limburg op z’n best! Foto’s Luc Vanhoegaerden. Seizoenen oktober 2007/ 11

DE WEEK VAN DE SMAAK VAN 15 TOT 24 NOVEMBER 2007 De Week van de Smaak is aan zijn tweede editie toe. De formule slaat aan in Vlaanderen: maar liefst 1200 organisatoren meldden zich aan met een activiteit. Ontwerp: Bart Coenen Foto broodje: Fleur Suijten Foto lucht: Christopher Potter

Ook ecologische voeding verdient een plaats in deze campagne. Ecovoeding staat immers voor kwaliteitsvolle voeding; niet alleen de bereiding, maar ook de keuze van de ingrediënten gebeurt met veel zorg voor mens, dier en milieu.

In samenwerking met Bioforum Vlaanderen vzw vlagt Velt in de programmabrochure dit jaar alle ecologische activiteiten met de slogan ‘bio mijn natuur’. Zo kun je in een oogwenk eco-activiteiten uit het aanbod halen. Dat aanbod van zo’n 60 activiteiten is overigens zeer divers: kooklessen, biobabbels, proeverijen, scholen die de bioboer opgaan. Alle gevlagde activiteiten gebruiken voor minstens 50 procent biologische ingrediënten en hebben oog voor het brede ecologische plaatje: seizoensgroenten, producten uit eigen streek of een focus op een vleesarme of veggiemaaltijd. DE ECOSMOS

Hij is gezond, biologisch en vegetarisch, erg lekker en bovendien verovert hij nagenoeg alle ecoactiviteiten tijdens de Week van de Smaak. De ecosmos wordt vanaf 15 november ongetwijfeld een begrip in heel Vlaanderen. Velt wil met de ecosmos tonen dat groenten en peulvruchten ook lekker zijn op de boterham of sandwich. We nodigen je uit om zelf de proef op de som te nemen tijdens één van de ecologische activiteiten. Meer info: www.velt.be/ecosmos www.weekvandesmaak.be Wil je zelf aan de slag? Lees in wat volgt alles over de ecosmos! Nadia Tahon 12/ Seizoenen oktober 2007

WAT IS DE ECOSMOS?

De ecosmos volgens Velt De ecosmos is een gezonde, vegetarische en biologische smos. Hij bevat steevast de volgende ingrediënten: • een biologisch broodje • vegetarisch-biologisch broodbeleg, zelf bereid of gekocht • groenten, van het seizoen Facultatief: mayonaise, olijfolie of pesto. Velt geeft 10 suggesties voor een ecosmos. 5 recepten om zelf te bereiden en 5 soorten broodbeleg die door een professioneel proefpanel zijn uitgetest. Het broodje We verkiezen een biologisch volkoren broodje. Het graan van biologisch brood komt van de bioboer. Die grijpt niet naar chemische bestrijdingsmiddelen en selecteert zijn rassen niet louter op basis van hun opbrengst, maar ook volgens hun natuurlijke weerstand tegen ziekten. Om schimmelschade te beperken, zaaien bioboeren hun graan dunner, zodat het na een regenbui sneller opdroogt. Biobakkers gebruiken zuurdesem of biologische gist om het deeg te laten rijzen. Als broodverbeteraar gebruiken ze biovet, melk, melkzuur, vitamine C en suikers. Gangbare bakkers doen het meestal met minder natuurlijke producten: emulgatoren vergroten het broodvolume, kleurstoffen doen het brood beter ogen, antioxidanten en conserveermiddelen verlengen de houdbaarheid, aroma’s geven brood extra geur en smaak. Biobrood herken je aan een ouweltje waarop het Biogarantie®label staat. Dat brood komt van grote of minder grote bakkerijen die gecontroleerd worden en biologisch brood via winkels en bakkers verdelen. Heel wat warme bakkers

bakken zelf hun biobrood en worden gecontroleerd door Blik of Ecocert. Adressen van biobakkers vind je op: www.biodichtbijhuis.be. Geen biobakker in je buurt? Kies dan voor vers brood met zo weinig mogelijk toevoegingen; vraag eventueel de ingrediënten na bij je bakker. Meer info: Handboek ecologische voeding, p.73. Vegetarisch-biologisch broodbeleg (zelf bereid of gekocht) Het noodzakelijk aandeel aan eiwitten en vetten via vlees en zuivel is in een ideaal voedingspatroon voor volwassenen niet erg groot. We eten er doorgaans te veel van. Dat je je brood ook kunt beleggen met groenten is minder bekend. Niets kan tippen aan een zelf bereid broodsmeersel. Lees daarvoor de recepten verderop! Maar je kunt ook kiezen voor een van de 5 kant-en-klare broodsmeersels die het Velt-smaakpanel selecteerde: • Kruidige paté van Abinda • Champignonsalade van Abinda, • Auberginesla van Florentinne • Fetamousse met daslook van Bioverde (verstoog Bioplanet) • Hongaarse paté van Vers & Veggie (verstoog Bioplanet) Lees verder en ontdek alles over de selectieprocedure en de winnende producten. Groenten (van het seizoen) Omdat tomaten in de winter niet echt milieuvriendelijk zijn, sommen we hier enkele wintervariaties op: geraspte spitskool (eventueel gemarineerd), geraspte wortelen, kiemen (het hele jaar door verkrijgbaar) of gedroogde tomaatjes. Seizoenen oktober 2007/ 13

Foto’s: Nadia Tahon Boven: Emelie Heller Onder: Marie-Laure Prévost

HET SMAAKPANEL

Verrassend vegetarisch: slaatjes en pasteitjes Voor ons was het een uitdaging. Na de receptenwedstrijd van vorig jaar met de groente van de maand, zouden we onze gewaardeerde jury deze keer verrassen met maar liefst 30 soorten vegetarisch broodbeleg, duurzame alternatieven voor zondagse klassiekers als kip-currysla en tomatensaus met balletjes, of de leverpaté tussen de boterham in de week. Hoe wild krijg je een smaakpanel met Mexicaanse paté, auberginekaviaar of een salade jardinière? Lees het hieronder! De jury Twee bekenden zijn ook deze keer van de partij: Lut De Clercq, kokkin van de zangtempel Ancienne Belgique in Brussel en tevens meter van de Week van de Smaak in november, en diëtiste Marie-Laure Prévost. Ons mannelijke jurylid Jo De Bruyne, kooklesgever van Velt, moet deze keer forfait geven wegens vakantie. Stagiair-diëtiste Emelie Heller neemt echter enthousiast zijn plaats in. Nadia Tahon, coördinator voeding en landbouw


bij Velt, proeft gedreven mee en Karen Remans, samenstelster van het lessenpakket Bio met Klasse en medeauteur van de ecogids voor jeugdbewegingen Kampkippen en Kikkererwten, zorgt voor de logistieke steun. Werkwijze Jurylid Marie-Laure is niet alleen vegetariër, ze is ook nog allergisch voor gluten. We proeven daarom eerst de 19 smeersels die glutenvrij zijn, anoniem en in willekeurige volgorde opgediend door Karen. Dan komen de overige 11 aan bod die Marie-Laure enkel visueel kan beoordelen. Aan de juryleden wordt gevraagd een quotering te geven voor het aroma van 1 tot 5 (van onaangenaam tot heel aangenaam) en voor de aanwezigheid van de vier smaakelementen (zoet, zout, bitter en zuur), eveneens van 1 tot 5 (van niet aanwezig tot sterk doorsmakend). Verder zijn ook het mondgevoel (van droog tot smeuïg) en het uitzicht (van onsmakelijk tot hoogst aantrekkelijk) op dezelfde wijze te beoordelen. Afrondend mag elk jurylid het geproefde slaatje of de paté een cijfer geven van 1 (echt niet lekker) tot 10 (perfect). De soorten De diversiteit van de dertig geproefde soorten onderbrengen in een aantal categorieën is geen eenvoudige klus. Marie-Laure doet een gewaardeerde poging en onderscheidt daarbij de ‘leverpaté’s’op basis van gistextract en plantaardige vetten, de mayonaiseslaatjes, de bereidingen met peulvruchten zoals kikkererwten en linzen, de auberginepurees, traditionele macrobiotische paté’s op basis van seitan en tofoe, en de ‘exotische’ bereidingen met curry of op zijn Mexicaans.

De ervaringen Rasechte kokkin Lut trapt al van bij de start van de proef een open deur in: ‘Slechts weinige bereidingen kunnen tippen aan wat je zelf vers kunt klaarmaken. Ik wil daarvoor best een aantal recepten aan de hand doen voor een van de volgende Seizoenen.’ Waarvan akte! (de recepten vind je al in dit nummer! nvdr.) In de overzichtstabel van de hele smaakproef vallen twee smeersels bij het volledige smaakpanel door de mand: het Mexicaanse broodbeleg van Novita en de paté pistou van De Hobbit. MarieLaure: ‘Ik kan er echt niet bij dat ze zulke creaties die misleidende exotische benamingen geven. Men zou eens met zo’n potje naar Mexico moeten trekken en de reacties van de lokale bevolking filmen bij het eten van een dergelijk brouwsel.’ Ook de reacties van de juryleden op de Carpaccio van Lima zijn niet mals. ‘Dat is geen broodbeleg. Uitzicht, mondgevoel en aroma beantwoorden helemaal niet aan wat de naam oproept. Gelukkig valt de smaak nog enigszins mee, maar voor die prijs ben je als consument toch teleurgesteld.’ In het algemeen vallen verder ook de pasteitjes met gistextracten – door de jury ook leverpastei-imitaties genoemd – het minst in de smaak bij de juryleden.

Enkel Emelie durft al eens te gewagen van een aangenaam mondgevoel, maar voor de overigen staan dergelijke bereidingen (‘stopverf!’) mijlenver af van het versere beleg. Dat uitgerekend het jongste jurylid enigszins genuanceerd oordeelt over deze pasteien is allicht een verklaring voor het feit dat dergelijk broodbeleg vooral bij jongeren heel populair lijkt te zijn. De eindsprint Nadat de individuele scores van de juryleden zijn verzameld, wordt hen gevraagd om uit het aanbod een selectie te maken van ‘genomineerden’ voor de uiteindelijke selectie van de 5 beste soorten vegetarisch broodbeleg. Uiteindelijk maakt elke deelnemer aan de smaakproef (ook de logistieke assistente en de verslaggever) zijn of haar top 5 bekend en krijgen we volgende niet te versmaden finalisten: ex-aequo als eersten: Fetamousse van Bioverde (verstoog van Bioplanet) en Hongaarse paté van Vers & Veggie (verstoog van Bioplanet). Eervolle runners-up: Champignonsalade (Abinda), Kruidige paté (Abinda), Auberginesla (Florentine). Luk Naets PS: Door een organisatorische misser is geen enkel ‘probiotisch’ broodbeleg van het Oostenrijkse merk Stuart in onze vrij volledige test opgenomen. Waarvoor onze excuses.

Een overzichtstabel met meer info over alle geteste producten en bedrijfsinfo over de finalisten vind je op www.velt.be/ecosmos of vraag je op bij de redactie. Seizoenen oktober 2007/ 15

KLEINE ECOSMOSSERS We willen ook de kinderen laten proeven van de ecosmos. Als je samen boterhammengezichtjes maakt met een groentebeleg op de boterham, wordt de maaltijd eens zo lekker! • Kies voor beleg met een vertrouwde smaak, bijvoorbeeld gemaakt van worteltjes aan aardappel. Kruiden naar smaak kan met kerrie voor wie houdt van pit of gewoon met peper en zout. Een klein beetje honing toevoegen kan voor de zoetekauwen. • Snijd een rond broodje in twee en dan smeren maar! Zo krijg je een oranje gezichtje. Afwerken kan met kiemen als haar, noten als ogen en een mond van rozijnen. • Monstertjes maken kan ook! Aan fantasie komt gewoonlijk geen einde en dat maakt het allemaal nog lekkerder. • Varieer het soort beleg: hummus met rode biet geeft roze gezichtjes en een radijsje wordt een rode neus. Kaas en kwark in combinatie met groenten zijn ook heel geschikt. Notenpasta, honing en appel vormen zoete gezichtjes! • Laat de kinderen mee beslissen wat ze op de boterham willen! • Organiseer een smaaktest om kinderen hun favoriete smeersel uit te laten kiezen. De Week van de Smaak loopt van 15 tot 24 november Foto’s : Patrick Nijhuis.

Zelfs wie zijn neus ophaalt voor groenten durft weleens van gedachte te veranderen als hij gezonde gezichtjes mag maken. Hoe ziet jouw herfstversie eruit?


Karen Remans

We willen graag de grappigste gezichten en de origineelste receptjes een plaatsje geven op onze website! Mail tijdens de Week van de Smaak foto + recept naar [email protected].

BROODBELEG TWEE SMEERRECEPTEN VAN LUT DE CLERCQ

Noord-Afrikaanse worteldip - 500 g wortelen, geschild en in plakjes van 2 cm gesneden - 1 grote ui, zeer fijn gesneden - 1 teentje knoflook, fijngeplet - 1,5 cm verse gember, fijngeraspt - 2 el olijfolie - 1 tl komijnzaadjes - 1 tl korianderzaadjes - mespunt cayennepeper - 1 bosje verse koriander - 1/2 bosje bladpeterselie - 1 tl honing - peper en zout Stoom of kook de wortelen gaar en laat ze afkoelen. Verhit de olijfolie in een pan en laat er op een zacht vuurtje de ui, knoflook en gember in garen. Kruid met peper en zout. Rooster de komijnen korianderzaadjes in een droge pan op een hoog vuur, laat afkoelen en maal fijn in een vijzel of koffiemolen (gebruik deze wel enkel voor het fijnmalen van specerijen). Pureer de wortelen met de ui, komijn, koriander, cayennepeper, verse koriander, peterselie en honing. Breng indien nodig op smaak met peper en zout.

Verwarm de olie in een pan en laat er de ui en knoflook in garen. Roer er het kerriepoeder door en laat het geheel nog een tweetal minuten zachtjes verder garen. Haal de pan van het vuur en laat afkoelen. Pureer de ui, knoflook, cannellinibonen en pompoen samen met de peterselie in een foodproccesor. Kruid met peper en zout. Lut De Clercq

Foto boven: Freshly Grown Foto onder: Thomas Steiner.

Spread van cannellinibonen en pompoen - 1 el plantaardige olie - 3 teentjes knoflook, fijngeplet - 1 ui, fijngesneden - 1 el kerriepoeder - 1 blik cannellinibonen, gespoeld en uitgelekt - 500 g pompoen, gegaard - 1 bosje peterselie - peper en zout Seizoenen oktober 2007/ 17

MEER DAN WATER EN BROOD Enkele jaren geleden werden op de Mechelse grote markt de fundamenten van de oude gevangenis ‘het steen’ blootgelegd. De oude beerputten werden leeggehaald en de inhoud ervan werd gespoeld en gezeefd met als resultaat een enorme berg aan onderzoeksmateriaal. Na jaren onderzoek van de botten, schelpen, visgraten en vruchtenpitten hebben we nu een vrij goed beeld van een gevangenenmaaltijd van zeven eeuwen geleden.

Middeleeuwse geestelijken deelden de bever in onder de vissen. Zo mochten ze zijn vlees ook tijdens de vasten eten. Opvallend is de gelijkenis tussen de vroegere voedselproblemen en de onze. Heel wat thema’s in verband met ecologische voeding waren zeven eeuwen geleden ook al aan de orde. Allereerst waren bijna alle ingrediënten biologisch, omdat sproeistoffen of kunstmest helemaal nog niet bestonden. Enkel riviervis zou − door de toen al vervuilde waterlopen − misschien geen biolabel hebben gekregen. 18/ Seizoenen oktober 2007

EEN HAP VOL STERKE SMAKEN

Verder at zowat iedereen ambachtelijke, seizoensgebonden en lokale producten. Er waren immers geen grootschalige transporten van voedsel uit andere landen. Bovendien werden bewaartechnieken zoals koelen en steriliseren slechts op zeer kleine schaal toegepast.

Confituur, chutney, pesto en vegetarisch broodsmeersel lijken erg verschillende producten, maar toch hebben ze een aantal dingen gemeen. Ze zijn in de eerste plaats allemaal een concentratie van smaken. Ze bewaren de beste smaken van een seizoen. Net daarom worden ze gebruikt om basisvoedsel als pasta of brood te vergezellen.

OVERBEVISSING

In principe is confituur zoet en wordt het gemaakt van vruchten (bessen en fruit). Broodsmeersel wordt met groenten bereidt en is eerder zout (hartig) van smaak. Chutney ligt daar ergens tussenin, het heeft een zoetzure smaak en wordt gemaakt van een combinatie van fruit en groenten. Pesto tenslotte maakt men eerder op basis van kruiden (basilicum) dan van groenten; het is normaal gezien een rauw (ongekookt) gerecht en het heeft (olijf-)olie als basisingrediënt. Als basis voor een broodsmeersel neem je best (een combinatie van) groenten met een uitgesproken smaak die niet te veel water bevatten. Een smeersel wordt immers koud gegeten en koud smaakt alles wat minder sterk. Bovendien mag het beleg niet te veel vocht bevatten, het moet immers smeer- en niet vloeibaar zijn.

Uit dit unieke en zeer geduldig uitgevoerde onderzoek blijkt dat men zeven eeuwen geleden al te kampen had met overbevissing van bepaalde soorten. Op 19 (19 u), 22 (19 u) en 25 (12 u en 19 u) november kun je in het museum Brusselpoort letterlijk en figuurlijk komen proeven van de middeleeuwen. Deze activiteit kadert in de Week van de Smaak en wordt georganiseerd door de dienst archeologie van de stad Mechelen en restaurant Veeakker. De toegangsprijs voor deze activiteit bedraagt  23,50 ( 15,75 voor kinderen). Reserveren kan op 070 222 800. Geert Groffen Er liggen twee keer twee vrijkaarten te wachten voor wie uit onderstaande lijst het ingrediënt haalt dat niet in de middeleeuwen thuishoort. Kaas, gans, aardappel, rogge, mispel, mosselen, saffraan, pastinaak, vijgen en bramen. Mail het juiste antwoord voor 5 november naar [email protected] of stuur een kaartje t.a.v. de redactie.

Er zijn heel wat groenten die voor broodsmeersels in aanmerking komen: prei, spruitjes, pastinaak, knolselder, pompoen, … Tomaten en komkommer zijn wegens een te groot watergehalte niet geschikt. Verder gebruik je best wat verse kruiden om het smaakpalet te verbreden en een substantie om alles wat smeuïger te maken (fetakaas, mayonaise of zure room). Tenslotte nog wat zout, peper of fijne (droge) kruiden om het

geheel op smaak te brengen en je broodbeleg is klaar. Met de drie recepten hieronder probeer ik de brede waaier aan mogelijkheden voor zelfgemaakt groentebeleg te illustreren. Hopelijk kun je hiermee starten en daarna zelf aan de slag gaan.

Broodsmeersel van courgette, bieslook en fetakaas Neem bij voorkeur kleine courgettes. Ze bevatten stevig vruchtvlees en weinig sponsachtig weefsel. Bovendien hebben ze in verhouding veel schil, wat zowel de smaak als de kleur ten goede komt. Snijd steeds het binnenste pitweefsel weg. - 3 kleine courgettes, in kleine blokjes gesneden - enkele sjalotjes, fijngesnipperd - 200 g fetakaas

Foto: Donar Reiskoffer


- een bussel bieslook, fijngesneden Fruit de sjalotjes en de courgette in een beetje olie (geen boter want het broodsmeersel wordt koud gegeten) en laat ze een lange tijd op een laag vuurtje inkoken. Zo kan het water verdampen. Het fruiten zorgt bovendien voor extra smaak.

Foto: David Monniaux

Laat het courgettemengsel in de koelkast koud worden en voeg dan de bieslook en de fetakaas toe. Mix alles met een staafmixer of in de keukenrobot. Doordat de fetakaas zout is, hoef je normaal gezien geen extra zout meer te gebruiken om het beleg op smaak te brengen.

Puree van geroosterde pompoen met zongedroogde tomaatjes en mascarpone Snijd een kleine rode pompoen (bijv. Hokaido) in kleine blokjes en meng er flink wat olie door (liefst de olie van de zongedroogde tomaatjes). Schep deze mengeling op een bakplaat, zet ze in de oven, roer ze af en toe om en laat ze gedurende een twintigtal minuten mooi bruin kleuren. Even een kleine portie chemie: door pompoen te roosteren worden zetmeelkorrels (lange zetmeeldraden) omgezet in kortere ketens. Dat maakt de pompoen zachter, zoeter en smaakvoller. Snijd de zongedroogde tomaatjes (je neemt best halfgedroogde op olie) in stukjes en pureer ze in de keukenrobot. Voeg de pompoen toe en mix tot je een fijne puree krijgt. Meng deze puree met de mascarpone (niet in de keukenrobot want dan schift de mascarpone) tot je een smeuïge massa hebt. Extra kruiden kan, maar hoeft meestal niet als je een smaakvolle pompoen hebt genomen. Broodbeleg van oosterse gewokte groenten Rasp een dikke wortel, een pastinaakwortel en een broccoli fijn zoals je dat zou doen wanneer je worteltjes raspt. Wok deze groenten samen met een zakje sojascheuten. Zet daarna de wok op een


laag vuurtje en laat de groenten goed gaar worden. Door de groenten eerst te wokken krijg je een beetje kleur en ook extra smaak. Laat het geheel goed afkoelen in de koelkast. Knijp het overtollige vocht (olie of water) eruit en voeg daarna enkele eetlepels mayonaise toe. Geef aan het geheel een smaakje door sesamolie en sojasaus toe te voegen of door wat wasabi bij de mayonaise te doen. Recepten voor broodbeleg zijn niet te nemen of te laten. Je kunt er al je creativiteit in kwijt. Zo kun je kruiden (droge of verse) toevoegen om een andere smaak te geven. Je kunt ook bonen of kikkererwten pureren en toevoegen. Of een geplet gekookte eitje. Of waarom geen geraspte mierikswortel, geroosterde aubergine of een klein beetje thaise curry? Risotto met vruchten Risotto is een rijstgerecht waarbij tijdens de bereiding stelselmatig kookvocht wordt toegevoegd. Veelal wordt risotto (letterlijk: kleine rijst) gemaakt met champignons, groenten, kip of schaaldieren maar het kan ook met zoete vruchten. Schil drie stoofperen, snijd ze in kleine stukjes en stoof ze met wat water, rode wijn en suiker tot ze gaar zijn. Haal de peertjes uit het vocht en laat in het kookvocht een handvol rozijnen zwellen.

Doe een grote kop risottorijst (bijv. arboriorijst) en enkele eetlepels olie in een pan en laat de rijst kort bakken. Voeg stelselmatig het terug aan de kook gebrachte kookvocht van de peertjes toe (gebruik heet water als het kookvocht op is) terwijl je om de halve minuut de boel omroert. Na ongeveer 25 minuten zal de rijst gaar zijn. Voeg dan de stukjes peer en de rozijnen toe en breng eventueel op smaak met een vleugje kaneel of kardemon en een beetje honing.

Risotto met champignons. Geert Groffen maakt hier risotto met zoete vruchten. Foto Marina García.

Geert Groffen


HOE DUURZAAM ZIJN BIOBRANDSTOFFEN?

NOORDPOOLIJS SMELT MEER DAN OOIT!

WEG MET ARIEL, GILLETTE EN HERBAL ESSENCES!

Er vloeien heel wat woorden over biobrandstoffen. Sommigen geloven dat het dé oplossing voor het CO2-probleem is, anderen maken zich vooral zorgen om de ontbossing die de brandstoffen teweeg brengen. Hannah Bullock, redacteur van Green Futures, nam de biobrandstoffen onder de loep en noteert haar bevindingen.

Ook al leek de zomer nauwelijks een echte zomer, uit satellietbeelden die het Nationaal Centrum voor Sneeuw- en Ijsdata onderzocht, blijkt dat de hoeveelheid noordpoolijs nog nooit zo sterk is afgenomen als de afgelopen zomer. In oktober 2005 was er nog zo’n 5,32 miljoen vierkante kilometer noordpoolijs; op 22 augustus 2007 bleef hiervan slechts 4,92 miljoen vierkante kilometer over. Dat er dit jaar minder wolken boven het noordpoolgebied hingen, zou weleens de oorzaak van het snelle smelten kunnen zijn. Wetenschappers van het centrum voorspellen dat tegen de zomer van 2020 het ijs volledig zou kunnen wegsmelten. Twintig jaar eerder dan vroeger werd voorspeld! Greenpeace vindt dat verontrustend nieuws en roept de VN op om werk te maken van de bescherming van het noordpoolgebied.

Uncaged Campaigns roept op tot een wereldwijde boycot van Proctor and Gamble (P&G), dat merken als Ariel, Gilette, Pringles, Herbal Essences en Max Factor op de markt brengt. Om nieuwe chemische ingrediënten te gebruiken in haar producten voert P&G immers massaal tests uit op dieren. Hiervoor is P&G zelfs betrokken bij de genetische manipulatie van muizen die beter bestand zouden moeten zijn tegen astma en longaandoeningen.

Biobrandstoffen worden gemaakt uit plantaardig materiaal als maïs, soja, koolzaad en suikerriet. Wanneer je deze brandstoffen verbrandt, komt er nog steeds CO2 vrij, maar bijlange niet zo veel als bij benzine. Bovendien nemen de planten tijdens hun groeiproces ook CO2 op. Biobrandstoffen stoten minder schadelijke stoffen zoals zwaveldioxide en koolstofmonoxide uit. Ze zorgen daarentegen wel voor meer stikstofoxide.

Een gelekt bericht onthult dat P&G een verbod op dierentesten voor cosmetica in de Europese Unie heeft willen tegenhouden.

Bron: MO*

Bron: Ethical Consumer, sept.-okt. 2007

Het is onwaarschijnlijk dat er voldoende biobrandstof geproduceerd kan worden om het transport over de hele wereld draaiende te houden. Daarenboven zou de hoeveelheid maïs of soja die nodig is om de tank van een Range Rover te vullen genoeg zijn om een persoon een jaar lang te voeden… Het gaat niet enkel om een keuze tussen brandstof en voedsel, maar ook om een keuze tussen brandstof en bos. Grote oppervlakten bos verdwij-

CONSUMENTENNIEUWTJES NETWERK VLAANDEREN NEEMT DEXIA OP DE KORREL

Dexia-bank doet haar best om maatschappelijk verantwoord investeren (MVI) te promoten, maar volgens Netwerk Vlaanderen is er nog veel werk aan de winkel. Dat Dexia zelf bepaalt wat MVI is en wat niet vormt een van de grootste problemen. Het vroegere Bacob Bank − nu overgenomen door Dexia − werkte samen met Ethibel om te bepalen aan welke ethische criteria MVI moest beantwoorden. Dexia zette die samenwerking in 2005 stop en voert nu zelf haar onderzoek. Van een onafhankelijke controle is geen sprake meer. Netwerk Vlaanderen stelt dat de werkwijze van Dexia een gebrek aan transparantie vertoont. Dexia geeft immers − in tegenstelling tot Bacob vroeger − nauwelijks namen van duurzame bedrijven prijs. Hierdoor blijft ook een breder maatschappelijk debat rond duurzaam ondernemen uit. Tot slot plaatst Netwerk Vlaanderen een kritische kanttekening bij het zogenaamde mensenrechtenbeleid van Dexia. Grote bedrijven als Total zorgen in ontwikkelingslanden namelijk wel voor steun aan de paatselijke bevolking, maar bieden tegelijkertijd nog veel meer steun aan dictatoriale regimes via belas22/ Seizoenen oktober 2007

tingen en taksen. “Dexia blijft het dus in de eerste plaats opnemen voor multinationals.” besluit Netwerk Vlaanderen. Bron: Raak, september 2007.

Wil je P&G mee boycotten? Surf dan naar www.boycottpandg.co.uk voor een volledige lijst van P&G-merken en manieren om actie te voeren.

Foto: Andreas Tille.


nen om plaats te maken voor palmboomplantages. Het verbranden van de bomen zorgt voor een immense CO2-uitstoot. En dat brengt ons terug naar af… Toch stelt Hannah Bullock dat we biobrandstoffen niet zomaar moeten laten varen om weer voor benzine te kiezen. Wanneer met een aantal zaken rekening wordt gehouden, is het mogelijk om het beste uit biobrandstof te halen. Bullock stelt vier regels op. Lokale teelt, lokaal gebruik luidt de eerste. De productie van de biobrandstoffen moet zo dicht mogelijk gebeuren bij de plaats waar de brandstoffen ook effectief gebruikt zullen worden. Regel twee zegt dat er verstandig moet worden omgesprongen met de bossen. In Brazilië moeten de suikerrietboeren bijvoorbeeld een bepaald percentage van hun land bewaren als ‘natuurmonument’. Meer waar voor je geld klinkt regel nummer drie. Granen worden al eeuwenlang geteeld als voedsel; door bij het kweken te focussen op hun oliegehalte kan de opbrengst aan biobrandstof aanzienlijk stijgen. Tot slot: Gebruik alles! Oorspronkelijk werd slechts een klein percentage van bijvoorbeeld de suikerriet- of maïsplant voor de productie van brandstoffen gebruikt. Nieuwe technieken zorgen ervoor dat niets van de plant verloren hoeft te gaan. Het zou zelfs mogelijk zijn om één oogst voor zowel voedsel als brandstof te gebruiken. Wanneer de productie van biobrandstoffen gepaard gaat met een flinke dosis gezond verstand, zouden ze dus een duurzaam alternatief kunnen vormen voor benzine. Of de beleidsmakers in de politiek en de industrie voldoende duurzaam gezond verstand gaan gebruiken, is weer een andere vraag. Want er zijn grote belangen mee gemoeid. Reine De Pelseneer

Bron: Green Futures


DE TUINSCHEURKALENDER

De Biologische Zadenlijst van Velt Editie 2007-2008

Bij Uitgeverij Contact verscheen De tuinscheurkalender 2008 van Romke van de Kaa en Paul Geerts. De kalender bevat gedichten, teksten over planten, recepten en een hoop tuininfo. En wat meer is: in de kalender staan acht Veltrecepten! Op 4 februari, 28 maart en 6 en 27 juni vind je telkens een recept van Diana Lauwers uit het Handboek Ecologische Voeding. Op 29 februari, 7 maart, 12 september en 14 november kun je dan weer gerechten ontdekken van de laureaten van de Velt-receptenwedstrijd Duurzaam met Smaak 2006. WIN!

Velt geeft één exemplaar cadeau aan een lezer van Seizoenen! Mail voor 5 november 2007 naar [email protected] met als onderwerp ‘tuinscheurkalender’ of stuur een kaartje t.a.v. de redactie.

Voor de tiende keer publiceert Velt haar biologische zadenlijst. Dankzij deze lijst: • krijgen hobbytuiniers de kans om vlot biologisch zaad te bestellen. • ondersteunt Velt de biologische zaadteelt. • kan ook jij bijdragen aan meer agrobiodiversiteit: je geeft nieuw leven aan oude, in de gangbare teelt verdrongen rassen.

WAT?

WAT IS BIOLOGISCH ZAAD?

GROENTEZADEN

Deze bestellijst omvat biologisch zaad van groenterassen, eenjarige bloemen, kruiden, groenbemesters en kiemgroenten. Daarnaast vind je ook broed voor paddestoelen en plantgoed van aardpeer en knoflook.

Biologisch zaad komt van biologisch geteelde ouderplanten. Voor de zaadteelt is het belangrijk dat de velden onkruidvrij zijn, anders raken onkruidzaden vermengd met groentezaden. In de gangbare zaadteelt worden hiervoor flink wat herbiciden, plantenhormonen en ontbladeringsmiddelen ingezet. Bij de verdere verwerking worden de zaden omhuld met een laag fungiciden, middelen tegen schimmelziektes.

Andijvie, breedbladige 1 • Bobi (S): Breedbladig ras met een volumineuze krop en half opstaand blad. Het hart is crèmekleurig. Grote ovale bladeren met witte ribben. 2 • Géante Maraîchère (BG): Fors groeiende, breedbladige andijvie. Goed gevuld hart. Geschikt voor de herfstteelt: zaaien in juni-juli voor oogst in de herfst. 3 • Chicorée scarole, Nummer Vijf 2 (B): Breedbladig ras met een goed gevuld hart en een zachte smaak. Geschikt voor vroege teelt onder glas en zomerteelt. Krulandijvie 4 • Grosse Pancalière (BG): Deze krulandijvie heeft een weelderige bladgroei en is een snelle groeier. Wordt ook vaak als snijandijvie geteeld waarbij de jonge blaadjes zowel rauw als gekookt gebruikt kunnen worden. De bladranden zijn lichtjes roze getint. 5 • Wallonne (B): Tamelijk fors groeiend type met ingesneden gekruld blad. Ook voor rauwkost en garnering.

In de beschrijvingslijst vind je een korte specifieke beschrijving van elk ras. Na de naam staat tussen haakjes de afkorting van de leverancier. B: BG: S: Bing: M: CB:

De Bolster Le Biau Germe Somers Bingenheim Mycobois Carel Bouma

Voor algemene teelttechnische informatie (zaaitijdstip, bemesting, plantafstand, oogsttijd e.d.) verwijzen we naar het Velthandboek Ecologisch Tuinieren - De Moestuin. Bij de groenten werd in de bestellijst telkens de hoeveelheid zaden per zakje of het aantal gram per zakje weergegeven. Zo heb je een vergelijkingsbasis tussen de verschillende leveranciers. Opgelet! Wegens spam veranderde de vorm van de e-mailadressen van de bestellingen in: [email protected] Velt Biozadenlijst 2007-2008

In de biologische zaadteelt wordt onkruid verwijderd. De oogst gebeurt manueel. Er wordt twee tot drie maal geoogst, want gelijktijdige rijping is zeldzaam in de natuur. De verdere verwerking zoals het drogen en dorsen gebeurt vaak met de hand. De biologische zaadteelt is dus erg arbeidsintensief. Daarom ligt de prijs van biologisch zaad hoger. OVER DE LEVERANCIERS

sjalotten.

De Bolster Het bedrijf De Bolster werd in 2006 overgenomen en heet nu De Bolster VOF. Het bedrijf blijft biologisch telen.

Somers De biozaden van Somers nv heten BioSom. De biologische zaden worden gecontroleerd door Integra/Blik.

Le Biau Germe Zes verschillende zaadproducenten uit het zuid-westen van Frankrijk bundelen hun krachten in een coöperatie, Le Biau Germe. Op de pakjes staat: Produit issu de l’Agriculture Biologique. Alle zaden zijn dus bio.

Mycobois Dit bedrijf ontwikkelt entstof voor de teelt van houten compostzwammen. Er wordt geen enkele vorm van bestrijding toegepast, ook niet met stoffen die toegelaten zijn in de biologische teelt. Een biolabel is niet mogelijk voor broed en is dus niet aanwezig.

Carel Bouma Teelt biologisch plantgoed van uien en sjalotten en aardappelpootgoed. Dit jaar helaas geen aardappelen wegens moeilijkheden bij de oogst. Wel uien en

Bingenheim Bioboeren werken samen met een sociale werkplaats. Zij leveren ons dit jaar via Biosano twee bloemkolenrassen.

Aubergine 6 • Oeuf Blanc (BG): Ras van Japanse oorsprong. Produceert kleine, witte, ovale eivormige vruchten die bij het rijpen een gele kleur krijgen. Licht kruidige smaak. Ras aangepast aan teelt in potten 7. Lange Violette (S): Basisras. Brengt gerekt peervormige, glanzende aubergines voort. Enkel

geschikt onder glas. Vruchten van 225 tot 400 g. Augurk 8 • Vert fin de Meaux (BG) Oud ras, rustiek en productief. Gevoelig voor meeldauw en virus. Niet bittervrij, wat betekent dat er augurken kunnen tussen zitten met een bittere smaak. Vruchten te oogsten bij een lengte van 5 cm. Om de twee a drie dagen oogsten. 9• Hokus (B): Geschikt voor volle grond op een beschutte, zonnige plek. Zeer geschikt voor inmaak. De jonge vruchten hiervoor geregeld doorplukken vanaf eind juli. Donkergroene vruchten met witte haren. Goede virustolerantie. Dit ras is niet bittervrij. Boon 10 • Droge staakboon: Stokkievitsboon (B): Hiervan wordt enkel het droge zaad gegeten, dus niet de peul. Bij koken dunne, zachte schil. Sterk gewas, de bonen zijn net kievitseieren. Grote, rood gevlamde zaden. Staakprinses: 11 • Mechelse Tros (B): Oud ras, fijn boontje met ‘enkele’ peul (plat, weinig vlezig, uitpuilende zaden), platte peulvorm, vroeg, rijkdragend. 12 • Pronkboon: Emergo (B): Oud ras, witbloeiend met 25 tot 29 cm lange, vlezige peulen. Te eten als snijboon. Tegen vrij veel wind bestand en daarom geschikt als windschut voor andere gewassen.

Met 2-3 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. 13 • Snijboon: Helda (B): Hiervan eten we de hele peul met het onrijpe zaad erin. De peulen worden eerst in fijne reepjes gesneden en dan pas gestoofd. Brede, lange, platte peul. Met 4 à 5 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. Rijkdragend. De hulzen niet te oud laten worden. 14 • Spekboon: Neckarkoningin (B): Grove staakprinsessen, die gegeten worden als snijbonen. Zeer lange, vlezige hulzen voor de verse pluk, erg smakelijk. Met 4 à 5 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. Droge struikboon Hiervan wordt enkel het droge zaad gegeten, dus niet de peul. 15 • Bruine Kogelboon (B): Kleinere, eivormige bruingekleurde boon, goed van kwaliteit. 16 • Friese Woudboon (B): Oud landras met crèmekleurige tot geelachtige zaden, vrij groot, zachte schil. 17 • Witte Krombek (B): Nier-vormige, vrij grote witte boon. Blijft lang heel bij het koken.

Velt Biozadenlijst 2007-2008

Struikprinsessen 18 • Groninger Weekschil met Draad (B): Oud ras, waarvan vooral ‘s winters de geweekte peulen worden gegeten. Ook geschikt om vers te eten. 19 • Hinrichs Riesen (B): Sterke gezonde groeier, smakelijke boon. Witte zaden met roze vlekjes. Forse peulen, ongeveer 16 cm lang, moeten vroeg geplukt worden. 20 • Parfaco (Verbeterde Perfect) (B): Fijne boon met groene, platvormige, dunvlezige peulen met sterk uitpuilende zaden. 21 • Saxa (B): Lichtgeel gekleurd zaad, ronde, iets ruwe peul, ongeveer 13 cm lang. Sterk en snelgroeiend, kan zowel vroeg als laat geteeld worden. Verdraagt wat kouder weer tijdens de kieming. Pluk de bonen niet te oud. 22. Dubbele witte zonder draad (B) Malse boon die lang geplukt kan worden. Uitstekende opbrengst, zeer goed van smaak. Courgette 23 • Black Beauty (S): Oud ras met donkergroene langwerpige vruchten. Heel productief. 24 • Blanche de Virginie (BG): Witte vrucht, soms groen gespikkeld. Goede opbrengst. 25 • Groene van Milaan (BG): Donkergroene vrucht. Zeer goede smaak en goede opbrengst. 26 • Zucchini Elite (B): Open gewas, vroeg oogstbaar, goede opbrengst. Langwerpige vruchten, slank, grijsgroen gespikkeld. Velt Biozadenlijst 2007-2008

Erwten Kapucijner: Geschikt voor vers gebruik en voor bewaring. De planten laten afrijpen en de kapucijners doppen of dorsen. 27 • Blauwschokkers (B): Het ras bij uitstek. Met zijn purperen bloemen en groene peulen die later paars verkleuren, is het op zichzelf al een attractie. Hoog ras (tot 200 cm) dat steun nodig heeft. 28 • Rozijnerwt (B): Hoogte 70 cm. Steun niet noodzakelijk. Doperwt 29 • Eerste Vroege Mei (B): Zeer vroeg, hoog ras (tot 140 cm) met gladde zaden. Steun noodzakelijk. Rechte, stompe peulen. 30 • Senator (B): Halfhoog ras (70140 cm) met gerimpelde zaden. Het best ondersteunen. Laat ras met spitse peulen van 9-10 cm. 31 • Eminent (B): Laag ras (40-60 cm) met gladde, ronde zaden. Hoeft geen steun. Vroege soort met een spitse peul van 8-9 cm. 32 • Groene Soeperwt-type (B): Rondzadig, laag ras (70 cm) dat voor de landbouwers in de handel is. Hoeft geen steun. Geschikt om droog te bewaren. 33 • Kelvedon Wonder (B): Oud, laag ras (40-70 cm) met gerimpelde zaden. Hoeft geen steun. Vroeg met donkergroene rechte, spitse peulen. Sluimerwt 34 • Grijze Roodbloeiende (B): Hoog ras (90-130 cm) met licht violetgekleurde bloemen. Steun

noodzakelijk. Vroeg ras met rechte stompe peulen. 35 • Hendriks (B): Vroeg ras dat tot 200 cm hoog kan klimmen, draagt lang door. Steun noodzakelijk. Rechte, stompe peulen van 7-8 cm. 36 • Heraut (B): Vroeg ras met rechte 8-9 cm lange peulen. Kan tot 140 cm hoog worden en moet ondersteund worden. 37 • Norli (B): Algemeen geteeld laag ras (50-70 cm), matig vroeg, met iets gebogen peulen van 8-9 cm. Geen steun nodig. 38. Mangetout (S): Het is een lage sluimerwt. 50cm hoog. Tolerant tegen meeldauw en fusarium. Hoe jonger geplukt, hoe malser de peul. Overwegend tweepeuling, wat het plukken vergemakkelijkt. 39 • Asperge-erwt (BG): Geeft gele en rode bloemen. De peultjes worden geplukt als ze 3-4 cm lang zijn. 60 cm tussen de rijen, 8-10 cm in de rij. 40 . Ganzebloem, gekroonde - eetbare chrysant (BG): Deze plant is afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied. In China en Japan worden de scheuten van 15 cm hoog als bladgroente gebruikt. Jonge bladeren zijn geschikt voor salades, soepen en roerbakken. Groeit de hele winter door. 41 • Groenlof Zuckerhut (B): Vormt langwerpige, van boven iets open, kroppen. Groenlof kweek je voor het blad. De krop is groen aan de buitenkant en lichtgeel van binnen. Groenlof eet je

zowel rauw als gekookt. De smaak ligt tussen die van witloof en andijvie. Oogst de kroppen vóór de eerste vorst, verwijder de beschadigde bladeren en plaats ze rechtop op een droge, vorstvrije plaats. De kroppen bleken. Ze kunnen bewaard worden tot eind maart. Als je de wortels in de grond laat, schieten ze in ‘t voorjaar weer uit en vormen ze kleine kropjes, met een bittere smaak. Deze bittere smaak is te verzachten door de bladeren een half uur in lauw water onder te dompelen. 42 • Hertshoornweegbree (BG) Oude bladgroente, verwant aan de smalle weegbree. Vormt blad-rozetten met langwerpige, sterk ingesneden bladeren. Jonge bladeren geven een lekkere smaak aan salades. Kaapse kruisbes De teelt loopt gelijk met die van tomaat. De planten worden met een stok gesteund of in de serre opgebonden. Oogst van half augustus tot eind september. 43 • Physalis peruviana (BG): In het Engels ook wel Goldenberry of volgens de botanici Physalis edulis genoemd. Van Peruviaanse afkomst. De vruchten worden soms beschouwd als één der beste uit de familie van de Nachtschaden (Solanaceae). Hoogte varieert van 50 tot 100 cm. Vaste plant in tropische en subtropische gebieden. In onze streken is een lang groeiseizoen noodzakelijk, één plant kan tot 200 gram vruchten opleveren. Oranje-gele vruchten

met een omhulsel. Als de vruchten rijp zijn, worden de omhulsels bruin en vallen de vruchten op de grond. Vooral voor conserven en jam, maar ze kunnen ook rauw of gedroogd gegeten worden. 44 • Physalis pruinosa (BG): Kruipplant, kleine zoete vruchtjes met een mandarineachtige smaak. Korter groeiseizoen dan de Physalis peruviana.

Knolvenkel 48• Fino (B): Buiten zaaien vanaf begin mei voor oogst in augustus tot half juli voor de herfstteelt. Vervroegen door in maart onder glas te zaaien. Oogst: afhankelijk van de zaaidatum vanaf juli. De knol kan vaak tot in de winter goed gehouden worden door het gewas in de herfst aan te aarden. 1 pakje voor 6 m2.

45 • Kardoen (B) Distelachtige plant die nauw verwant is aan artisjok. Mediterrane groente waarvan de gebleekte bladribben gekookt gegeten worden. Er bestaan verschillende rassen, maar in Nederland en België wordt de rasnaam meestal niet vermeld. Men volstaat met Kardoen of Groene.

Komkommer 49 • Gele Tros (B): Sterk ras voor de volle grond. Het uiteinde van de komkommer kan tijdens groeistagnatie, door bv. droogte, wat bitter worden. 50 • Lange Witte - Blanc Long (BG): Oud ras met witte vruchten van 12-15 cm, vooral gebruikt in salades. Geschikt voor de buitenteelt. 51. Vroege Russische (BG) Oud ras (ong. 1850) met kleine ovale, zachte vruchten, vooral gebruikt in sauzen en salades. Aangepast aan frisse weersomstandigheden en daarom ook geschikt voor de buitenteelt.

Kervel 46 • Gekrulde (B): diep ingesneden vingerspletig blad, tamelijk lichtgroen van kleur, iets krullend. 47 • Klis, grote (B) Grote klis (of klit) is een inheemse Europese plant die als medicinale plant in China en Japan belandde, waar hij populair werd als groen-te. Er ontstonden ook cultuurrassen. De plant is tweejarig. Het eerste jaar wordt een rozet en een penwortel gevormd. Het tweede jaar bloeit hij. Jonge scheuten en bladeren kun je eten. Wortels worden gaar gekookt of (jong) rauw gegeten. In Japan worden de wortels ingelegd in zuur. Je moet zaaien in het vroege voorjaar.

52 • Marketmore (S): Dit is een zaadvaste variëteit. De vruchten zijn iets groter dan die van de Marketer (20-23 cm). Ze zijn ook donkerder groen. Het vruchtvlees is wit gestreept en de plant heeft een betere ziekteresistentie dan de Marketer. Kool • Bloemkool: 53 . Odysseus (Bingenheim): Vroeg en lekker ras met snelle ontwikVelt Biozadenlijst 2007-2008

keling. Parelwitte, vaste bloem. Geschikt voor vroege zaai onder glas en herfstzaai. Bloem moet hele tijd bedekt blijven. 54 . Neckarperle (Bingenheim): Sterk uitgroeiende witte bloem. Door de gespreide oogstperiode zeer geschikt voor amateurtuiniers. Het vele loof beschermt de bloem en vergemakkelijk het toedekken. Niet geschikt voor zomerteelt. 55 • Boerenkool: Westlandse Winter (B): Basisras voor de winterteelt. Middelhoog gewas, in de winter wordt het blad fijner gekroesd. Verdraagt vorst en kan dus ‘s winters op het veld blijven staan. 56 • Broccoli: Groene Calabrese (B): Zomerbroccoli. Oud ras. Vormt veel zijknoppen. 57 • Chinese kool: Granaat (B): Een slanke, losse kool met een donkergroen buitenblad. De bladrand is gekarteld, het blad is niet gebobbeld. Gevoelig voor doorschieten, meest geschikt voor de herfstteelt. 58 • Paksoi: Taisai (B): Een snelgroeiende snijkool uit Oost-Azië met grijsgroene bladeren in een los rozet. Opvallend zijn de brede witte bladstelen en witte bladnerven. Om doorschieten te vermijden, zaai je het best tussen half juli en half augustus. Savooikool 59 • Bloemendaalse Gele (B): Een oud Hollands ras, ook wel slob-berkool genoemd. Een goudgele, licht gekroesde kool, met wat spitse vorm en zacht van smaak. Oogst tijdens de herfst tot in de winter. Verdraagt lichte tot matige vorst, is vooral geVelt Biozadenlijst 2007-2008

schikt voor late teelt. 60 • Van Vertus (S): Donkergroene vaste kool. Lijkt op Westlandse Putjes. Kan tot laat in de herfst geoogst worden. 61 • Westlandse Putjes (B): Geschikt voor herfst- en late teelt. Een vaste, donkergroene kool waarvan de bovenste bladeren niet helemaal gesloten zijn, vandaar de naam. Kan lange tijd geoogst worden, vanaf het einde van de zomer tot in de winter. Smaak lijkt op spruiten. Lange oogsttijd. Verdraagt lichte vorst. 62 • Spruitkool: Groninger (B): Spruitjes voor de late herfst en winter, zaaien half april tot half mei. Echte wintergroente, blijft zoals boerenkool ‘s winters op het veld. Spitskool 63 • Filderkraut (B): Zachte, smakelijke spitskool voor de zomerteelt. Zeer geschikt voor zuurkool. Stelt minder eisen aan de grond dan witte, rode of savooikool. Witte kool 64 • Langedijker Bewaar (B): Middelgrote ronde kool, geroemd om haar lange houdbaarheid. 65 • Roem van Enkhuizen 2 (B): Klassiek vroeg ras, dat ook voor de vroege herfstteelt in aanmerking komt. Ronde, vrij zware kool. Oogsten in september, zeer geschikt voor zuurkool. Koolraap 66• Friese Gele (B): Fors knolgewas, voor herfst- en wintergebruik. Ovaalronde raap met paarse kop, tamelijk gevoelig voor barsten.

Bestand tegen lichte nachtvorst. Smaakt na de eerste vorst wat zoeter. Koolrabi 67 • Delikatess Witte (B): Oud ras, geschikt voor zowel de vroege, de zomer- als de herfstteelt. Bleekgroene knol met groen blad. 68 • Delikatess Blauwe (B): Oud ras, geschikt voor zowel vroege, zomer- als herfstteelt. Een blauwe knol met groenviolet blad. Heeft een iets langere teeltduur en iets meer blad dan de witte. 69 • Superschmelz (B): Een speciaal ras reuzenkoolrabi, tot 10 kg zwaar, met witte knol. De planten worden op ruime afstand gezet en vormen dan een zwaar gewas met een grote knol die niet vezelachtig wordt. Minder sterk van smaak. 70. Witte logo (S): middelgrote, ronde knol, jong eten. Labboon 71 • Express (B): Vrij gedrongen gewas met zwart-witte bloemen. Afhangende, vrij forse peul van ca. 15 cm. Vroeg zaaien geeft de hoogste opbrengst en minder kans op luis. Sterk gewas, ook geschikt als windschut voor andere gewassen (80-100 cm hoog). Meloen 72 • Charentais (B): Meloen van het type Cantaloup. Geribde meloen van gemiddelde grootte met een grijsgroene schil en oranje vruchtvlees. 73 • Groene Klimmende (BG):

Heel oud ras, geribd. Makkelijk te leiden via draden. Langwerpige vruchten met donkergroene kleur met lichtgroene vlekken van 500 tot 800 g. Het vruchtvlees is groen, stevig, sappig en heel zoet. 74 • Hale’s Best Jumbo (S): Dit is een middelvroege soort. De vruchten zijn ovaal, met een oranje-beige schil. Het vruchtvlees is oranje. De schil is niet glad en doet eerder aan een paddenhuid denken. 75 • Petit Gris de Rennes (BG): Vruchten van ongeveer 1 kg met oranje, smakelijk vruchtvlees, geparfumeerd. Geselecteerd voor noordelijke groeiomstandigheden. 76 • Vroege Prescott (BG): Meloen van het type Cantaloup. Oud ras. Ronde vrucht, wratachtig. De schil is groen met donkergroene strepen. Oranje, stevig vruchtvlees, sappig. Vruchten van 800 g tot 1 kg.

80 • Marconi Rossi (S): Middelmatig vroeg. Grote vaste vruchten. Zacht van smaak.

77. Nieuw-Zeelandse spinazie (B) Sterk uitgroeiende plant met liggende stengels, waarvan de blaadjes en stengeltoppen worden gegeten in de zomer en de herfst. Geen familie van de gewone spinazie. In catalogi worden geen rassen vermeld.

Peper 84 • Corno di Toro (S): Puntige, korte vruchten. Rijpen van groen naar rood. Scherpe smaak. Matige groeikracht. 85• Westlandse Lange Rode (B): Vrij kleine vruchten, langwerpig en puntig van vorm. Eerst groen, bij rijping wordt hij rood. Scherp van smaak. Geschikt om te drogen.

Paprika 78 • Jaune oro (BG): Bleekgele kleur bij rijpheid, zacht. Puntige vruchten. 79 •Jubilandska, voorheen Lange Rode (B): Zoet, niet scherp. Langwerpige vruchten, eerst groen, bij rijping overgaand in rood. Laagblijvend ras dat geen steun nodig heeft.

Pastinaak 81 •Tender and True (B): Oud Engels ras (1897) dat dikke, witte wortels vormt tot 7 cm diameter breed op de kop van de wortel. Smaakvol ras, weinig vatbaar voor kanker. Patisson 82 • Tweekleurig - Wit met groen (BG): Soms een weinig kruipende patisson. Meerkleurige vruchten in donkergroen en groenwit met een wrattige vruchthuid. Kleiner, minder gladde huid. Wit, stevig vruchtvlees, licht meelachtig. Volgroeid, zeer goed bewaarbaar. 83 • Bleekgroene van Bennings - Vert pâle de Benning (BG): Niet kruipend.

Peterselie 86 • Groene Parel (S): Gekrulde peterselie. 87 • Moskrul 2 (B): Compacte groeiwijze met sterk gekroesd blad. Korte bladstelen, het blad heeft een middengroene kleur.

88. Peterselie – Gewone (BG) Gladbladige peterselie met vrij lange bladstelen, weelderige groei. Het blad is grijsgroen en iets dof van kleur. 89 • Reus van Italië - Géant d’Italie (BG): Fors groeiende, gladbladige peterselie. Eenvoudig blad, donkergroen, heel geparfumeerd. Pompoen 90 • Gele Centenaar (syn. Dikke Gele Parijse) (B): Gele reuzenpompoen, diameter ca. 35 cm, gewicht tussen de 15 en 50 kg. Onregelmatig rond van vorm en rozegeel van kleur. Meestal ontstaat bij rijping een ruw netwerk aan de oppervlakte. Geschikt voor inmaak of verwerking tot jam. Enige maanden houdbaar. 91 • Blue de Hongrie (BG): Centraal Europees ras. De vruchten zijn blauwgroen en wegen 5 tot 8 kg. Geeloranje vast vruchtvlees. Lekkere smaak, goed te bewaren. 92 • Buttercup (BG): Goede bewaarpompoen van middelgrote afmeting (13-20 cm doorsnee), iets afgeplat rond tot iets hoekig. Donkergroene kleur met lichtgroene strepen en een tulband aan de onderzijde. Boterzacht en zoet oranje vruchtvlees. Elke plant kan 3 tot 4 vruchten van 1,5 tot 2,5 kg dragen. 93. Butternut (BG) Langwerpige, beige vrucht met buikje, weinig zaden en zacht en zoet vruchtvlees. 94. Cochito Pueblo/Striped Cushaw (BG) Grote ovale vruchten, groenwit gestreept en met stevige stelen. Vrucht tussen 4 en 8 kilo. Geel vruchtvlees 95. Giraumon Galeux d’Eysines (BG) Velt Biozadenlijst 2007-2008

Bolronde, iets afgeplatte oranje tot beigekleurige reuzepompoen, bedekt met schurfterige bobbels. Vruchtvlees met een dichte structuur, oranje en lekker zoet. Het gewicht loopt uiteen van 5 tot 15 kg, de vrucht is 25 tot 40 cm doorsnee. Niet lang te bewaren. Ideale soeppompoen. 96. Giraumon Turban Plat (BG) Turkse muts waarvan het vruchtvlees stevig blijft bij koken. 97. Rouge Vif d’Etampes (BG) Reuzenpompoen, geïntroduceerd in de 19e eeuw in Frankrijk met een lichtjes afgeplatte vorm en een felle oranjerode kleur. Oranje vruchtvlees, zacht en waterachtig. Niet lang te bewaren. Elke plant kan 1 tot 4 vruchten van 4 tot 20 kg geven. 98 • Groene Hokkaïdo (B): Donkere, grijsgroene, ronde, heel aangenaam smakende kleinvruchtige pompoen. Elke plant kan 1 tot 3 vruchten van 1 tot 2,5 kg dragen (diameter ca. 15 cm). Lang te bewaren. 99 • Kabosha (BG): Middelgrote, groene pompoen met oranjekleurig, melig, zoet vruchtvlees. Goede bewaarbaarheid. Goede smaak voor soep en gegra-tineerde schotels. 100• Musquée de Naples (BG): Langwerpige vrucht met buikje, donkergroen met gele strepen, oranjegeel vruchtvlees. Teelt in serre of warme plek in de tuin. 101• Pomme d’Or (BG): Kleinvruchtig ras dat een 20-tal ronde vruchten kan dragen met een diameter van 6 tot 8 cm. Heel fijne smaak, als van artisjok. Harde oranjekleurige schil bij rijpheid. Teelt in serre of op warme plek in tuin. Goed te bewaren. Velt Biozadenlijst 2007-2008

102• Red Kuri (Oranje Hokkaïdo) (B): Oranje kleinvruchtige pompoen met geel-oranje vruchtvlees. Diameter van ongeveer 15 cm, gewicht 1 tot 2,5 kg. Bewaart lang. 103• Sucrine de Berry (BG): Donkergroene schil, geeloranje, zoet vruchtvlees. Teelt in serre of warme plek in de tuin. 104• Zapallito (B): Niet-rankende zomerpompoen. Groene vruchten met een diameter van 10 tot 12 cm. Niet te oud oogsten. 105• Mengeling (BG): Twee zaden van 7 rassen pompoen. Het assortiment is afhankelijk van de oogst en zal op de verpakking vermeld worden. Zaaien zaadje per zaadje in potjes. 106• Lady Godiva (BG): Een naaktzadige pompoen, je kan de zaadjes dus makkelijk zonder pellen eten of verwerken. Ondiepe zaai op zonnige plaats. Oogsten als de vruchten helemaal geel zijn. Zaden wassen, afdrogen met handdoek en laten drogen bij 18 à 20 °C. In het donker bewaren, niet luchtdicht afsluiten.

en late herfstteelt, ook voor winterteelt. 109 • Reuzen van Carentan - Monstrueux de Carentan (BG): Oud ras, geliefd zowel bij de amateur als bij de beroepstuinder. Geschikt voor de late herfst-, winter- en zeer vroege teelt. Groeit makkelijker bij lage temperatuur dan zomerprei. Winterhard met een donkergroen blad. 110 • De Saint-Victor (BG): Zeer rustiek ras voor winterteelt en zeer vroege teelt. Zeer winterhard met donkergroene tot violetkleurige bladeren in de winter. 111 • Blauwe van Luik - Blue de Liège (BG): Oud Belgisch ras. Voor late herfst-, winter- en voorjaarsteelt.

107. Postelein • Gewone - Sauvage (BG): Wilde plant uit het midden van ZuidFrankrijk die ook geteeld kan worden op een beschut plaatsje in meer noordelijke groeiomstan-digheden. Verfrissend door zijn licht zurige smaak. Blad te gebruiken gekookt, in soepen of rauw.

Raapsteel 114 • Namenia (syn. Bladmoes) (B): Smakelijk ras met malse bladeren. In het voorjaar één van de eerste bladgroenten. Dit ras kan zowel voor de voorjaarsteelt als voor de herfstteelt gebruikt worden. Sterk ingesneden, mals blad met een heldergroene kleur dat geoogst wordt als het plantje 15 - 20 cm groot is. 115 • Rucola (B): Eigenlijk een heel andere groente, maar de teelt

Prei 108 • Hannibal (S): Voor vroege

Raap 112 • Goldana (B): Ronde gele knol met geel vruchtvlees, geschikt voor herfstteelt. 113 • Platte Witte Mei (B): Oud basisras, zowel voor vroege als herfstteelt. De raapjes zijn platrond, wit met een lichtgroene kop.

lijkt sterk op die van raapstelen. Het betreft hier het zaad van de plant Eruca sativa, ook wel mosterdkruid genoemd wegens zijn tamelijk scherpe smaak, die wat aan noten doet denken. Jong plukken als het blad 8 - 10 cm hoog is. Eten als raapstelen en rauw gemengd in salades. Radijs 116 • Cherry Belle (B): Ronde rode radijs, niet gauw voos. Steeds om de paar weken een deel zaaien. Voor zomeren herfstteelt in vollegrond. 117. French Breakfast 2 (B): Halflange radijs voor vroege teelt. 118 • Saxa (S): Vroege ronde, rode radijs voor serreteelt. Rammenas 119 • Ronde Zwarte (B): Winterrammenas, oud ras met een ronde knol, een zwarte huid en stevig vruchtvlees. Groot van stuk, pittig van smaak. Veel gevraagd ras, vooral ingezet op zwaardere gronden. Goed te bewaren. Rode biet 120 • Cylindra type Halflange (B): Geschikt ras voor de normale teelt. Smalle, hooggroeiende biet, smakelijk, zeer geschikt voor garnering. Deze biet heeft het culinaire voordeel dat ze meer schijfjes van dezelfde grootte oplevert. 121 • Egyptische Platronde (B): Het enige specifieke ras voor de vroege teelt, zoet van smaak met een dieprode kleur. 122 • Kogel 2 (B): Belangrijkste

ras voor de normale teelt. Bolronde biet, zeer geschikt om te bewaren. Pas vanaf mei zaaien om doorschieten te vermijden. Roodlof 123 • Rode van Verona (BG): Dit ras behoort in ons land tot het witlooftype. Het wordt na de langste dag (zomerwende op 24 juni) gezaaid en vormt laat in de herfst open kropjes van langwerpige, roodgekleurde bladeren. Als je dan niet oogst, vriest het loof ‘s winters kapot maar nadien lopen de wortels opnieuw uit tot kleine, rode kropjes. Hier snij je dan de kropjes juist boven de grond af. Roodlof is altijd een nateelt. Schorseneer 124 • Verbeterde Reuzen Nietschieters (B): Een selectie uit de gewone Nietschieters met lange wortel en donkerbruine schil, die na kort koken makkelijk te pellen is. Selder Bleekselder 125 • Tall Utah (B): Groenblijvend ras met groene, volle, aromatische stelen. Nu een veelgeteeld type. Niet winterhard. 126• Witte Pascal - Céleri à Côtes Blanc Pascal (BG): Oogstbaar eind oktober. Je kan de voet in z’n geheel in de kelder bewaren waar ze zal bleken. Niet winterhard. 127 • Groene selder: Mechelse Holpijp - Pipe Creuse de Malines (BG): Vormt een plant met fijne bladeren, lijkend op peterselie. In

vergelijking met snijselder heeft deze groene selder met holle steel geen bossige groei, dus minder stelen. Sterke smaak. Goed bestand tegen de koude. 128 • Knolselder: Roem van Zwijndrecht (B): Ras met veel en lang blad (langlooftype) met goede knolvorm. Niet winterhard. 129 • Snijselder: Gewone Snij (B): Bekend ras met bossige groei en donkergroene blaadjes. Zeer aromatische stelen en blaadjes. Deze selder kan regelmatig worden afgesneden en is geschikt voor uitzaai in het voorjaar in vollegrond. Sla Kropsla 130 • Bon Jardinier (BG): Oud ras, geschikt voor de zomeren herfstteelt. Mooi gevormde, licht konische krop met lichtrode bladrand. 131 • Kagraner (BG): Oud ras, geschikt voor de zomerteelt. Middelgrote, snelopkomende krop. 132 • Meikoningin (BG): Oude, bekendste vroege kropsla. Groene kroppen met vaak rode ver-kleuringen aan de rand van de bladeren. 133 • Merveille d’Hiver (BG): Rustiek winterras dat grote groene kroppen vormt. Dit ras is eigenlijk een selectie van Meikoningin dat koudebestand is. 134 • Suzan (B): Ras uit de beroepsteelt, geschikt voor de vroege en de zomerteelt. Stevige sla met zware krop. 135 • Twellose Gele (B): Snelgroeiende sla met malse, geelgroene Velt Biozadenlijst 2007-2008

kroppen. Geschikt voor de vroegste zaai onder glas in okt.-nov. en feb.maart, verder ideaal voor de vroege herfstteelt. 136 • Verano (S): Wintersla met een grote ronde krop. De bladeren zijn groen met een rood randje. Heel resistent tegen zaadvorming. 137 • Wonder der Vier Jaargetijden (B): Oud ras, geïntroduceerd vóór 1885. Rode kroppen, geschikt voor vroege, zomeren herfstteelt. Het buitenblad is sterk gebobbeld en roodbruin. Binnenin zijn de bladeren geelgroen van kleur met gekeurde randen. 138 • Zwart Duits (B): Traditioneel zomerras met malse kroppen. Bataviasla Hiermee bedoelen we enkele oude rassen die qua uiterlijk tussen gewone kropsla en ijsbergsla in staan. Ze worden ook verkocht als sla-andijvie. Ze hebben een iets dikker en gebobbeld blad met een sterk gegolfde bladrand. 139 • Blonde de Paris (B): Oud ras met geelgroen blad, geschikt voor de zomerteelt. 140 • IJskoningin - Reine des Glaces (BG): Oud ras van vóór 1885, geschikt voor vroege en zomerteelt. Sterke groeier die dichte kroppen geeft met knapperige bladeren. 141 • Rode van Grenoble - Rouge Grenobloise (BG): Oud ras, geschikt voor vroege en zomerteelt dat eveneens als winterras onder koud glas kan geteeld worden. Volumineuze krop, iets minder dicht, groen met helrode bladeren. 142 • IJsbergsla: Saladin (B): Harde Velt Biozadenlijst 2007-2008

ijssla, vooral geschikt voor zomeren herfstteelt. Vormt een middelmatig grote, donkergrijsgroene, redelijk vaste krop. Is weinig gevoelig voor rand. Bindsla Dit slatype vormt langwerpige kroppen met dikke bladeren die in een jong stadium rauw, later gestoofd gegeten worden. 143 • Little Leprechaun (B): Sierlijk ras dat een losse krop vormt van opstaande, knapperige roodgroene bladeren. Vooral geschikt voor lenteteelt, later zaaien geeft een hogere kans op rand. 144 • Stengelsla: Celtuce (BG): Oosterse groente. De plant vormt eerst een rozet van grijsgroene, langwerpige bladeren die aan pluksla doen denken. Daarna komt het hart omhoog, op een stengel tot ca. 25 cm hoog. Kan als voorjaars- of als zomerteelt gekweekt worden. Het hart kan je schillen en roerbakken of koken. Eikenbladsla: 145 • Blonde à Graine Noire (BG): Blonde eikenbladsla, vooral gebruikt als snijsla. Diep ingesneden, groene bladeren met een zeer zachte smaak. Gevoeliger voor rand dan de rode varianten. 146 • Red Salad Bowl (BG): Eikenbladsla met sterk ingesneden roodachtig blad, geïntroduceerd in 1955. Vormt een grote rozet en is goed bestand tegen grijsrot. Een ras dat de laatste jaren veel opgang heeft gemaakt. Pluksla 147 • Black Seeded Simpson (B):

Snelgroeiende, losse sla met grote gekrulde, geelgroene bladeren. Kegelvormige plant. De jonge bladeren zijn erg mals, regelmatig plukken. Als ze ouder worden nog zeer geschikt om te stoven. 148 • Gemengde rauwkostsalade: Mesclun (BG): Samengesteld pakket van waterkers, verschillende rassen sla en roodlof. Zaaien van februari tot april in de serre, in volle grond tot september. Bladeren afsnijden of plukken van zodra ze 10 tot 15 cm hoog zijn. Sojaboon 149 • Fiskeby (B): Een fors groei-end ras met behaarde peulen en beigeachtige ronde zaden. De bonen kunnen zowel vers als gedroogd gegeten worden, de hulzen zijn niet eetbaar. Zelfs bij matige zomers oogstzeker. Spinazie 150 • Nores type Noorman (B): Rondzadig ras, resistent tegen fysio’s 1 en 2 van valse meeldauw. Voor de zomerteelt. Tragere groeier. 151 • Reuzen van Viroflay - Monstrueux de Viroflay (S): Rondzadig, oud ras geschikt voor de vroege, de lente- en de herfstteelt. Tamelijk snelle groeier met een weelderige bladgroei die niet goed tegen koude bestand is. 152 • Vroeg Reuzenblad (B): Scherpzadig ras voor de vroege en de lenteteelt, en weer in het najaar. Bij deze latere zaai schiet ze niet meer door. Suikermaïs 153 • Golden Bantam (B): Oud,

normaal zoet ras, geïntroduceerd in 1902. De voorvader van talrijke, extra zoete hybriden. De kolf is samengesteld uit ong. 8 rijen geelkleurige korrels. Tomaat 154 • Auriga (BG): Vroeg, vele oranje vruchten met stevig vruchtvlees. 155 • Casaque Rouge (BG): Rode vruchten van 5 tot 7 cm. Lekkere smaak, makkelijk te pellen. Het blad lijkt op dat van de aardappelplant. 156• Coeur de Boeuf (BG): Oud ras (1925) dat stevige, tamelijk grote, hartvormige rood-roze tomaten oplevert. Toch dragen sommige planten slechts middelmatig grote vruchten. Gegeerd om zijn heerlijke vruchtvlees, het kleine aantal zaden per vrucht en voor zijn goede inlegcapaciteit. 157 • Des Andes (BG): Lange vrucht, zoet, bijna pitloos. 158 • Golden Jubilee (BG): Oud, zaadvast ras (1945) met oranjegele, lichtjes afgeplatte vruchten van ca. 200 g. Stevig vruchtvlees met weinig zaden. Niet geschikt voor buitenteelt, enkel onder glas en opbinden. 159 • Karos (BG): Zoals de Casaque rouge, maar iets vroeger. 160 • Marmande (B): Zaadvaste rode vleestomaat met vrij platte, geribde vruchten tot ca. 250 g. Vooral aanbevolen voor vollegrond, hoewel teelt onder glas goed mogelijk is. Goede opbrengst. 161 • Matina (B): Vroege rijping,

open gewas, ronde en smakelijke vrucht (zo’n 100 g). Het blad is weinig ingesneden. 162• Noire de Crimée (BG): Grote zoete vrucht, donkerrode kleur. 163 • Roma VF (BG): Zaadvast ras met rode, langwerpige vruchten van ca. 50 g. Gerenommeerd ras voor sauzen en voor inmaak. 164 • Rose de Berne (BG): Lekkere rozerode vruchten. 165 • Saint-Pierre (BG): Zaadvast, oud ras, geliefd bij amateurtuiniers. Sterke groeier met een lange oogsttijd die mooi grote, ronde, rode vlezige tomaten geeft. 166. San Marzano 2(BG): Italiaanse tomaat, lang en vlezig. Goede smaak 167 Beauté Blanche(BG): zoete tomaat, grote plant. 168 Caro Rich(BG): ): Ronde, oranje vrucht. Hoog caroteengehalte 169 de Berao(BG): Plant 3 tot 4 m groot op rijke grond, kleiner op arme grond. Ovale, middelgrote vruchten die goed bewaren. 170 Merveille des marchés(BG): Oud ras, lekkere smaak. 171 Miel du Mexique(BG): ): late productie, kleine ronde rode vruchtjes, lekker 172 Green Grape(BG): kleine tomaatjes, geelgroen van kleur 173 • Zuckertraube – type (B): Groot aantal kleine en zoete tomaatjes. 174 • Collection de tomates apéritfs (BG): assortiment van kleine tomaatjes (rode en gele kerstomaat, poir jaune, Green Grape, miel du

Mexique) 175 • Collection (BG): 30 zaden van verschillende tomatenrassen. Het assortiment is afhankelijk van de oogst en wordt op de verpakking vermeld. Zaaien zaadje per zaadje in potjes. 176 • Rode kerstomaat (BG): Grote productie van rode tomaatjes, het best onder glas. Tuinkers 177 • Cressida (B): Snelgroeiend gewas met een gave tot zwak gekartelde bladrand, niet gekroesd. De jonge kiemblaadjes en de eerste gewone blaadjes als rauwkost te gebruiken. Tuinmelde (B) Deze weinig gekende groente is de gekweekte, meer bladrijke soort van het in de moestuin overbekende onkruid melde. Snelle groeier die in korte tijd kan uitgroeien tot meer dan 1 meter hoog. Wordt gegeten als spinazie. De gekweekte rassen hebben een groter blad dan de wilde vormen en schieten minder snel door. Twee rassen: 178 • Lichtgroene: geelgroen blad. 179 • Rode: roodgetint blad. Ui 180 • Noordhollandse Bloedrode (B): Een platte, vaste ui met een goede houdbaarheid. Pittiger van smaak dan de gele. 181 • Rijnsburger 4 (B): Gele, ronde ui. 182 • Strogele Vertus - Jaune Paille de Vertus (BG): Middelgrote, platte strogele ui met uitstekende bewaarVelt Biozadenlijst 2007-2008

eigenschappen. De meest geteelde ui in Frankrijk. Veldsla 183 • Coquilles de Louviers (BG): Vormt kleine, donkergroene rozet. 184 • Grote Noord-Hollandse (B): Het belangrijkste grootbladige ras met groene, dikke, langwerpige, sappige bladeren. Bestand tegen matige vorst. Bij strenge vorst bedekken. Warmoes 185 • Donkergroene Gladde Witribbige (B): Ras voor de teelt van de bladribben met donkergroen, glad blad met vlezige witte bladstelen. 186 • Groene Gewone (B): Wordt geteeld voor het blad. Veel mals groen blad met dunne bladstelen. Wordt jong geoogst. 187 • Rhubarb Chard (B): Rode warmoes, ook voor de bladstelen geteeld, met rood gekroesd blad en mooie, stevige rode bladstelen die op rabarberstelen lijken. Gevoelig voor doorschieten zodat niet voor eind mei mag gezaaid worden. Een zeer decoratief gewas met een zeer goede smaak. 188 Waterkers (B) Een doorgroeiende waterplant die eigenlijk in helder stromend water moet geteeld worden. De sappige stengels met bladeren kunnen in slaschotels of soepen verwerkt worden. Watermeloen 189 • Sugar Baby (BG): donkergroene vrucht, vroeg, best onder glas. 190 Winterpostelein (B) Velt Biozadenlijst 2007-2008

WAAROM OUDE RASSEN?

• Raseigenschappen Een ruim aanbod van raseigenschappen is terug te vinden in de oude streekgebonden rassen, die ontstonden in functie van hun groeiplaats. Sommige oude rassen zijn zo opnieuw bruikbaar voor de beroepsteler, andere rassen hebben een te kleine opbrengst maar herbergen interessant uitgangsmateriaal voor de biologische veredelaars. Tenminste, als deze rassen in stand gehouden worden. Daar kan de amateurtuinier een handje in helpen. Deze minder bekende rassen zijn een uitdaging voor liefhebbers. Omdat ze vaak robuuster zijn, meer weerstand bieden aan ziektes, omdat ze meer variatie brengen in onze voeding én omdat ze lekkerder zijn. • Agrobiodiversiteit Oude rassen zijn het erfgoed van onze voorouders. We noemen dit agrobiodiversiteit. wij hebben een heleboel kolenrassen, India heeft duizenden rijstrassen, Mexico heeft vele maïsrassen, … Ze kwamen tot stand door lange veredeling van in het wild voorkomende planten. Er wordt geselecteerd op interessante eigenschappen als smaak, weinig ziektegevoelig, spreiding van de oogst, spreiding van de werkdruk… Uiteindelijk geeft bv. een wild koolplantje (Brassica oleracea) aanleiding tot vele cultivars kolen. Per cultivar heb je nog verschillende rassen, elk met hun eigen specifieke eigenschappen die sterk uiteen kunnen lopen. Agrobiodiversiteit verdwijnt omdat de markt overspoeld wordt met zaden van grote firma’s die hetzelfde zaad over de hele wereld verkopen. Volgens de FAO verdween tijdens de laatste honderd jaar wereldwijd 75% van de agrobiodiversiteit. Lokaal is de situatie soms nog erger. Zuid Korea verloor 82% van zijn agrobiodiversiteit op 8 jaar (1985-1993). Mexico verloor 80% van de maïs-variëteiten die in 1930 geteeld werden. Als die diversiteit verdwijnt, verdwijnt niet alleen de genetische diversiteit, maar ook de kennis die opgebouwd werd rond oude rassen; kennis over lokale technologie, teeltwijzen en recepten. • Dreiging van multinationals Grote multinationals domineren de zaadmarkt. Ze proberen alle boeren aan zich te binden. Dat gebeurt onder meer door meer bescherming te eisen van de eigen rassen en door het inpalmen van markten die grotendeels werken op zaad dat boeren zelf telen.

Winterhard plantje dat gekweekt wordt voor het vlezige blad en dat je zowel rauw als gekookt kan gebruiken. Rassen worden in catalogi nooit vermeld. Het gewas doet het op alle gronden maar heeft toch een voorkeur voor zandgronden. Kan ook als bodembedekker of groenbemester gekweekt worden. Witloof 191 • Hollandse Middelvroeg (B): Ras bij voorkeur voor de trek met dekgrond. Kan ook gebruikt worden voor de teelt zonder dekgrond. Geeft dikke, vast gesloten kroppen. Wortel 192 • De Colmar à Coeur Rouge (BG): Franse bewaarwortel bij uitstek die echter ook in de vroege lente kan uitgezaaid worden. Ook op moeilijke gronden lukt de oogst van deze volumineuze, smaakvolle wortel nog. 193 • Flakkeese 2 (B): Grove, productieve wortel die zich goed laat bewaren. Belangrijkste winterras. 194 • Nantes 2 (B): Sterke wortel, ook geschikt voor drogere gronden met wat minder structuur. Een slanke, cilindrische tot licht konische, ietwat grove wortel, fel oranje van kleur. Geschikt voor de vroege en vooral de zomerteelt. 195 Wortelpeterselie (B) Behalve het gladde, donkergroene blad kan ook de verdikte wortel in de winter gegeten worden. Het te koop aangeboden zaad krijgt meestal geen echte rasnaam mee.

PLANTGOED

WAAROM OUDE RASSEN? 2

Opgelet! Plantgoed bestellen is niet mogelijk voor leden van Velt-Nederland.

• Patenten Eigen rassen beschermen doe je door eigendomsrechten of patenten vast te leggen op zo’n ras. Ze verhinderen gebruik, verkoop of productie van zaad zonder de toestemming van de patenthouder. In de praktijk betekent dit dat een boer zaad aankoopt en zaait. Maar hij mag niet zomaar doen wat boeren al eeuwen doen: de beste planten selecteren voor zaadteelt zodat een streekgebonden ras ontstaat. Want dan wordt de boer een dief. De zaadindustrie is hard aan het werk om wettelijke systemen te creëren die boeren verder beperken in de mogelijkheden om zelf zaad te kweken. Alle wetten op bescherming van plantenvarieteiten gaan in de eerste plaats over het verminderen van beslissingsmacht van boeren. En er komen er steeds meer.

Aardpeer Knolvormend broertje van de zonnebloem. De eetbare knollen zijn winterhard, niet gerooide knollen vormen dus in het volgende jaar nieuwe planten. Rauw smaakt de knol knapperig en zoet, met een lichte notensmaak. Gekookt, gebakken of gestoofd is de smaak te vergelijken met arti-sjokbodems of volgens anderen met schorseneren. 196 • Wit - Blanc (BG): Compacte, iets onregelmatig gevormde knol met wit, fijn vruchtvlees. 197 • Fuseau rose (BG): Oud ras met langwerpige, gladde knollen en geel-roze vruchtvlees. Knoflook Bij ontvangst de bolletjes direct uit de verpakking halen. Zo vroeg mogelijk planten (vanaf begin maart), de teentjes uitpellen en uitzetten net onder de grond. Tijdens de groei ontstane bloeiknoppen verwijderen. Eind juli, begin augustus, als de bladeren beginnen verkleuren, uittrekken. Uitspreiden in de zon op een winderige plek. Met het oog op een goede bewaring is verdere droging absoluut noodzakelijk, in kleine bosjes die je ophangt of in dunne lagen in bakjes. 198• Rose de Lautrec (BG): Aromatisch ras, roze kleur. Planttijdstip voor de teentjes van november tot maart. Zeer goed houdbaar.

• Markten inpalmen Dezelfde nationale wetgevingen die bescherming bieden aan zaden van multinationals, limiteren stap voor stap de vrijheid van de traditionele rassen. Jouw vraag naar biologische zaden ondersteunt de diversiteit en de kleinschaligheid. Het is een proteststem tegen de macht van de industrie.


Sjalot 199 • Red Sun (CB): bruinrode sjalot met witpaars vruchtvlees, goed houdbaar Sjalot met een roodbruine huid en een rode vleeskleur. De opbrengst is goed. Red Sun kan mits droog, zeer goed bewaard worden. Red Sun kan vroeg geplant worden, omdat de kans op schietstengels niet zo groot is. Maat 20-45 mm en 500 gr/ verpakking. Ui 200• Sturon (CB), donkergele ui met goede houdbaarheid Een geelbruine ui van het stuttgarter type. De vorm is rond en heeft een hoog droge stofgehalte. De bewaarbaarheid, mits droog, is goed. Maat 14/21 mm en 500 gr/verpakking. BROED VOOR PADDENSTOELEN 201-202- shiitake (M): Oesterzwam kan op iedere loofhoutsoort leven, uitgezonderd eik en tamme kastanje. Voorkeur gaat uit naar stukken vers gekapte populier, beuk, berk met een niet te geringe diameter, liefst meer dan 25 cm. In de herft maakt het oesterzwammycelium vruchtlichamen 203-204- oesterzwam (M): Eikezwam of shiitake groeit op eik, beuk, berk, liefst de verse, dunnere takken met een diameter van 7 tot 20 cm. De eikenzwam is oorspronkelijk een tropische zwam. In Belgie maakt het mycelium in de zomer vruchtlichaam.


GROENBEMESTERS Na de beschrijving vind je voor elke groenbemester het aantal m2 dat je met één pakje kan inzaaien. GRASSEN 205 • Rogge - Seigle (BG): De laatste groenbemester die tot half oktober, uiterlijk nog in november kan gezaaid worden (150 g/10 m2). Winterhard. Geeft een grote massa in maart-april. Uitstekend voedergewas voor dieren. Je kan het ook zaaien gemengd met wikke, 100 g rogge voor 20 g wikke. De wikke klimt dan langs de stengels van de rogge omhoog (tot 25 à 40 m2). Kruisbloemigen 206 • Gele mosterd (B): Snelgroeiende eenjarige plant van ruim 1 m hoog, zeer geschikt als groenbemester. Kan ten laatste tot half september gezaaid worden. Gele mosterd bevriest en geeft na de winter een mooi zaaibed. Nadeel is wel dat het een waardplant voor knolvoet is, daarom af te raden voor lichte gronden (100 m2). Vlinderbloemigen 207• Luzerne (syn. alfalfa) (BG): Vlinderbloemige met paarse bloemen. Door de diepe beworteling kan zij goed tegen de droogte. Meerjarige plant. Minder geschikt als bodembedekker. Zaaien van april-mei tot begin augustus (15-20 g/m2). Matig vorstgevoelig (60 m2). 208 • Veldboon - Fèverole (BG): Vlinderbloemige die heel wat stikstof uit de lucht vastlegt, alleen te gebruiken of gemengd met een graansoort zoals rogge (b.v. verhouding 1/4 tot

1/3 veldboon met 3/4 tot 2/3 rogge) aan 150-300 g/10 m2. Vorstgevoelig (50 à 70 m2). 209-210• Wikke - Vesce Commune (BG): Oude voederplant met blauwpaarse bloemen. Ze doet het goed op lichte gronden. Ze bedekt de bodem niet perfect en kan daarom beter gemengd worden met 60 g rogge per 10 m2. De wikke klimt dan langs de stevige stengels van de andere planten. Kan tot 20 augustus gezaaid worden, maar voldoet best in zaaiingen tot eind juli (8 à 10 m2). 211•Gele Lupine (B) snelgroeiende eenjarige vlinderbloemige 212. Witte lupine - Lupin Blanc (B): Het meest gekend als statige doorlevende bloem in een border. Is geschikt om een grond waar pas een huis op gebouwd werd, te verbeteren. Voor zwaardere gronden. Zaaien van april tot juli. Trage jeugdgroei met matige grondbedekking (50 m2). 213. Blauwe Lupine (B) Hoogte ongeveer 80 cm. Vriest ‘s winters dood. Zaaien vanaf begin april tot half augustus, op regels, afstand 35 cm. Zaaizaad 10 gram per m2. 214. Serradella (B) Eenjarige vlinderbloemige kruipende plant, zeer geschikte groenbemester op de wat lichtere gronden. Overige 215 • Boekweit (B): Snelgroeiende bijenplant van ruim een meter hoog. Neemt wel veel voedingsstoffen op uit de bodem, daarom beter bodembedekker te noemen dan groenbemester. Vraagt een zonnige standplaats en een arme, zurige grond (50 m2).

216. Phacelia (B): Mooie eenjarige bijenplant, goede groenbemester, hoogte ongeveer 70 cm. Ze is met geen enkel cultuurgewas verwant en bijgevolg makkelijk inpasbaar in het teeltplan. Het gewas komt snel op en bedekt dan spoedig de bodem zodat onkruid weinig kans krijgt (50 m2). KIEMGROENTEN Je kan vrijwel alle eetbare zaden laten ontspruiten. Kiemen zijn het hele jaar te telen. Vooral in de winter zorgen ze voor vers groen dat niet uit kassen komt. Kiemen leveren vooral vitamine C, ook ijzer en B-vitamines. In principe kan je alle granen, peulvruchten en groentezaden laten kiemen. Niet alle zaden leveren smakelijke resultaten op. Deze wel. 217. Boekweit (BG) 218. Rogge (BG) 219. Tarwe (BG) 220. rode biet (S) 221. rode kool (S) 222. prei (S) 223. radijs (S) KRUIDEN 224. Alsem (B) Meerjarig. 150 cm hoog. Ook wel absinth-alsem genoemd. Sterk kruid, verwant met in het wild voorkomende bijvoet. Alsem is grijzer van kleur en sterker van smaak. Remt groei van naastgelegen planten. Basilicum Eenjarig, laagblijvend, sterk geurend kruid. Verlangt een warme, beschutte plaats. De blaadjes

plukken voor vers gebruik en om te drogen. 225 Dark Opal, een paarse variëteit (B) 226 Fijnbladige Groene (BG) 227 Grove Genovese (B) 228 citronella (BG): klein blad, met citronella geur 229 kaneel (BG): afgeronde blaadjes, geurt naar kaneel en kruidnagel 230 Komkommerkruid of Bernagie (B) Ook borage of komkommerkruid genoemd. Vorstgevoelig. Bijenplant. Eén enkele plant kan al enorm uitgroeien. Zaadvorming in elk geval vermijden, want bernagie zaait zichzelf vlot uit. (5 m2) 231. Bieslook (B) 232. Bonenkruid (B) Eénjarig laagblijvend struik-vormig gewas. De blaadjes en jonge scheuten worden geoogst tegen de bloei en vers of gedroogd meegekookt met diverse bonen. 233. Chinese bieslook (B) Meerjarig, hoogte 30 cm. Naar knoflook smakende bieslook met een massieve driekantige stengel, afgeplatte

bladeren en witte bloemen. Vraagt meer warmte en groeit trager dan gewone bieslook. Matig winterhard. 234. Citroenmelisse (B) Meerjarig, hoogte 60 cm. In het tweede jaar beginnen de planten zich sterk te ontwikkelen. De naar citroen geurende blaadjes, liefst geoogst tegen de bloei, worden bijvoorbeeld voor thee gebruikt. Goed te drogen. 235. Dille (B) Eénjarig, hoogte tot ongeveer 100 cm. Bloeit vanaf begin juli, het zaad is rijp in september. De zaden worden onder andere gebruikt bij het maken van zuurkool en het inleggen van augurken. Ook de verse plantendelen en onrijpe bloemschermen kunnen gebruikt worden. Verspreid gezaaid in de tuin, b.v. tussen tuinbonen, beperkt het de overlast van bladluizen. 236. Dragon (B) Russische dragon, wat kervel-achtig van smaak. Meerjarig, tot ongeveer 150 cm hoog. Vormt ondergrondse uitlopers en groeit het tweede jaar dicht. Om de paar jaar een andere plaats geven. De blaadjes worden gebruikt in rauwkost en bij het inmaken in het zuur. 237. Hysop (B) Meerjarig, hoogte ongeveer 50 cm. Heesterachtige plant die tijdens de uitbundige bloei vanaf half juli graag door de insecten wordt bezocht. Gebruik in o.a. soep, vleesgerechten en voor thee. 238. Karwij (B) Tweejarig. Hoogte tweede jaar tijdens de bloei ongeveer 70 cm. Het eerste jaar ontwikkelt zich alleen een bladrozet. Bloeit in het volgende jaar in mei en juni. De zaden, die gemakkelijk uitvallen, oogsten als ze bruin worden, meestal eind juni, begin juli. Gebruikt Velt Biozadenlijst 2007-2008

worden de jonge blaadjes en vooral de zaden, onder andere in brood en zuurkool. 239. Koriander (B) Eénjarig, hoogte tijdens de bloei ongeveer 1 m. De sterk geurende zaden oogsten als ze bruin worden, meestal in september. Voor het bewaren goed drogen. Gebruik in diverse gerechten en gebak. In de Noord-Afrikaanse en Indiase keuken wordt vooral het jonge blad gebruikt. Hiertoe om de paar weken vanaf april een rijtje zaaien. 240. Lavas (B) De bekende maggiplant. Meerjarig, hoogte tot ruim 2 m. Enige schaduw wordt goed verdragen. Gebruik onder andere in soep. 241. Lavendel (B) Meerjarige struikachtige plant, ongeveer 50 cm hoog. Heeft nachtkou nodig voor de kieming, die lang kan duren. Bloeit in juli en augustus met blauwe, sterk geurende bloemen, die gedroogd worden om o.a. te gebruiken in de linnenkast. De planten kunnen het best in de nazomer worden teruggesnoeid (na de bloei) om te voorkomen dat de struikjes verhouten. 242. Lepelblad (B) Tweejarig, hoogte 20 cm, winterhard. De wat bittere blaadjes zijn zeer vitaminerijk en werden vroeger gebruikt tegen scheurbuik. Toevoegen aan rauwkost tijdens de herfst en winter. 243-244 Pimpernel (grote en kleine) (B)


Meerjarig, hoogte 30 cm. De blaadjes smaken iets naar komkommer en worden gebruikt in salades en sauzen. 245. Roomse kervel (B) Meerjarig, hoogte 90 cm. Sterk en fors kruid met naar anijs smakende bladeren. 246. Salie (B) Meerjarig, hoogte ongeveer 50 cm. Om steeds mooie planten te hebben kan men de plant beter als tweejarige behandelen. De blaadjes kunnen zowel vers als gedroogd worden gebruikt tegen keelpijn en als slaapmiddel (saliemelk). Vanaf het tweede jaar gaat de plant ook bloeien en ze trekt dan veel insecten aan. 247. Spinaziezuring (B) Ook wel Engelse of eeuwige spinazie en patiënte genoemd. Het is een zuringsoort met forse bladeren en een zacht-zure smaak. Overblijvende, winterharde bladgroente die zeer vroeg in het voorjaar uitloopt. Het blad wordt in salades en soepen verwerkt. Dit kan tot in mei als het gewas in bloei schiet en daarna in de herfst na het afsterven van de stengel. 248 Tijm (B) • Duitse Winter: Meerjarig, hoog-te 20 cm. Bloeit in het tweede jaar in het begin van de zomer. Ge-oogst worden de stengeltoppen met blaadjes, ook goed te drogen. Na de bloei verdient het aanbeveling de planten af te snijden, zodat ze weer jonge uitlopers vormen en beter de win-

ter doorkomen. Gebruik in diverse gerechten, bekend is de tijmstroop tegen hoesten. 249 Tuinzuring (B) Meerjarig, hoogte tijdens de bloei 60 cm. De jonge blaadjes worden in salades en soepen verwerkt. Kan al vroeg in het voorjaar worden gesneden. Ook in de herfst, wanneer na de zaadzetting in de zomer het gewas opnieuw begint te groeien. 250 Venkel (B) Meerjarig, hoogte tijdens de bloei tot 150 cm. Het eerste jaar treedt wel bloei op maar nog geen zaadvorming. Het tweede jaar zijn de zaden rijp in de loop van oktober en november. De rijpe schermen steeds afoogsten. Het blad wordt gebruikt als rauwkost, in soepen, de zaden vooral voor thee. Liefst wat afdekken tegen vorst. 251 Wijnruit (B) Meerjarig, hoogte 60 cm. De bladeren worden onder meer in soep gebruikt. Het heesterachtige gewas verspreidt een sterke geur, die katten tegenstaat. Niet gebruiken bij zwangerschap. 252 Wilde marjolein (B) Meerjarig, ongeveer 40 cm hoog. Tijdens de prachtige bloei in de zomer komen vele insecten op bezoek. De stengeltoppen worden gebruikt in diverse gerechten, ook gedroogd. 253 mengeling eetbare bloemen (S): viooltjes, Oost-Indische kers, goudsbloem 254. mengeling kruiden (S): rucola, tuinkers, basilicum, bieslook, dille

EENJARIGE BLOEMEN (B) Hier volgt een beknopte beschrijving van de éénjarigen die een specifieke rol kunnen spelen in de moestuin. Goudsbloem 259 • Calendula officinalis Ongeveer 35 cm hoge soort met enkelvoudige oranje bloemen met donker hart. Bloeitijd van juni tot oktober. Was een bekende borderplant langs de huizen tegen mieren. Kan ook als groenbemester gebruikt worden. Wordt soms ook genoemd voor de bestrijding van wortelaaltjes, hiervoor is momenteel nog geen wetenschappelijk bewijs. Afrikaantjes 303 • Tagetes patula - Wild afrikaantje Een wildere vorm, ongeveer 80 cm hoog. Groeit bossig uit met veel blad en in verhouding minder bloe-

men. Deze zijn rood als ze pas opengaan en verkleuren naar diep-oranje. Bloeitijd juli tot de vorst. Kan evenals volgende variëteit ingezet worden als bestrijding van wortelaaltjes. 304 • Tagetes patula nana Ongeveer 30 cm hoog, met enkelvoudige bloemen, oranje met donkere vlekken in het hart. Bloeit van eind juni tot het gaat vriezen. De geur weert insecten en vrijlevende wortelaaltjes (Pratylenchus) en tegen wortelknobbelaaltjes werkt deze soort erg goed. Het aanplanten ter bestrijding van aaltjes is enkel zinvol als de teelt in het teeltplan wordt ingeschakeld en de teeltduur minstens drie maanden is. Randbeplanting alleen is niet voldoende. 305 • Tagetes tenuifolia - Sterafrikaantje Compacte bolvormige plant met fijn ingesneden blad, hoogte ongeveer 25 cm. Van juni tot in oktober over-

KIEMDUUR EN HOUDBAARHEID

Op de verpakkingen van Le Biau Germe staat telkens de oogstdatum en de kiemduur of houdbaarheid. Een voorbeeld: Gemiddelde kiemduur: 10 jaar. Dit betekent dat het kiempercentage gedurende 10 jaar op ongeveer 100% blijft en daarna langzaam naar beneden gaat. Dit is in de ideale omstandigheden en als het zaad goed bewaard is. Bewaring moet vrij droog en koel gebeuren. En dan kan 10 jaar voor kolen of andijvie wel, bevestigt ook De Bolster. Je mag echter nooit vergeten dat zaad leeft en ook verder blijft leven na de oogst. Voor elk gewas is het kiemvermogen verschillend en op tabellen alleen kan je niet altijd voortgaan.

dekt met sterk geurende citroengele bloemetjes. Deze soort zou minder geschikt zijn tegen wortelaaltjes. 307 • Trifolium incarnatum - Incarnaatklaver: Een ongeveer 30 cm hoge klaver met een heldere scharlakenrode bloem. Bijenplant. Legt minder stikstof vast dan andere klavers, maar is wel de enige klaversoort die tot eind augustus kan gezaaid worden. Weinig vorstgevoelig (2 m2). Tropaeolum majus - Oost-Indische kers 309-310 • Tropaeolum majus Weinig rankende soort met enkelvoudige bloemen in diverse kleuren. Bloeit van eind juni tot de eerste nachtvorst. De bloemen en blaadjes zijn eetbaar en geschikt voor garnering, terwijl de groene zaden ingemaakt kunnen worden. Kan als groenbemester gebruikt worden. Oost-Indische kers trekt zwarte bladluis aan, daarom kan je ze als vangplant voor die bladluizen uitzetten.

Enkelvoudige goudsbloem.

Zaadoogst mislukt, wat dan? Sommige zaden moeten op dit ogenblik nog geoogst worden. Het is dus mogelijk dat een bepaalde variëteit niet kan wordengeleverd. Dan opteren we ervoor om niets anders in de plaats te geven maar om het overgeschreven bedrag terug te storten. Velt Biozadenlijst 2007-2008

BESTELADRESSEN BIOZADEN ANTWERPEN • 1007 Zoersel Simonne Van Roy Langebaan 5, 2980 Zoersel 03 312 24 92 [email protected] rek.nr. 800-2063346-40 • 1013 Dodoenstuin François Jans Wezelsebaan 116, 2900 Schoten 03 658 24 68 [email protected] rek.nr. 403-7070331-74 • 1024 Brasschaat Hilde Van Ranst- Erik Weemaes, Merellaan 34, 2950 Kapellen 03 665 34 72 [email protected] rek.nr. 001-0680967-06 • 1039 Noorderkempen Guy Augustijns Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts 03 313 82 68, (enkel na 19 u of weekend) [email protected] rek.nr. 733-0001017-77 • 1043 Klein-Brabant Lode Goossens, Breevendreef 20, 2880 Bornem 03 899 29 76, [email protected] rek.nr. 750-9017989-57 • 1056 Mol W. Helsen Handelstraat, 2400 Mol 014 71 30 63, [email protected] rek.nr. 001-3411798-93 • 1062 Netevallei Herman De Cock Rooienberg 98, 2570 Duffel 015 31 84 33, [email protected] rek.nr. 979-3845322-53

• 1075 Turnhout Breugelmans-Pelckmans Beek 14, 2275 Lille 014 88 28 87 [email protected] rek.nr. 776-5941028-69 • 1081 Mechelen Bruno Op De Beeck Prinsenveld 40 1981 Hofstade-Zemst 015 34 05 14 [email protected] rek.nr. 860-0116860-54 • 1098 Schoten Luc Cock Edelweisbaan 5, 2900 Schoten 03 651 99 07 [email protected] rek.nr. 789-5648799-22 • 1102 Den Bumpt Hugo Himschoot Molenstraat 40, 2070 Zwijndrecht 03 252 57 05 [email protected] rek.nr. 001-1352900-20 • 1115 Midden-Kempen André Van Loy Neerhof 1, 2200 Noorderwijk 014 26 26 55 [email protected] rek.nr. 776-5978308-04 • 1123 Zuid-Antwerpen Pierre Collaert F. Van den Berghelaan 42 2630 Aartselaar - 03 887 21 27 [email protected] rek.nr. 979-9658877-10 • 1134 Kalmthout-Essen Maria Van den Bleeken Jos Tilborghstraat 72, 2920 Kalmthout 03 666 70 81 [email protected] rek.nr. 068-2010843-60 • 1147 Polder

Erik Jongenelen Grote Molenweg 62, 2940 Stabroek 0495 36 67 94 [email protected] rek.nr. 733-1560896-02 • 1158 Groot-Mortsel Leen Wouters Steenakker 43, 2640 Mortsel 03 448 25 14 [email protected] rek.nr. 979-6144936-88 • 1164 Heist Op Den Berg Dirk Serneels A. Van Eyckdreef 9, 2580 Putte 015 23 61 11 [email protected] rek.nr. 001-2456956-22 • 1176 Stadsvelt bestellen bij een naburige afdeling

VLAAMS-BRABANT • 2016 Ukkel (Brussel) Jean-Pierre Debrandt Nieuwstraat 88, 1620 Drogenbos 02 377 07 97 of 0479 22 66 24 [email protected] rek.nr. 799-5152683-45 • 2022 Groot-Asse Julien De Maeseneer Beneden Vrijlegem 15, 1730 Mollem 02 452 87 15 [email protected] rek.nr. 979-9577880-08 • 2035 Hageland Eddy Van Passel Beekstraat 43, 3130 Begijnendijk 016 53 00 70 [email protected] rek.nr. 001-4226785-86 • 2041 Leuven Vif Vanderveken Geldenaaksebaan 92, 3001 Heverlee 016 22 77 47

[email protected] rek.nr. 979-6106149-04 • 2054 Midden-Brabant André Vandewinckel Dorpstraat 97, 3078 Meerbeek biozaden.middenbrabant @velt.be rek.nr. 979-0782141-35 • 2086 Pedevallei, Lennik & Roosdaal Marc Eeckhoudt Jan De Trochstraat 93, 1703 Schepdaal 02 567 09 25 [email protected] rek.nr. 068-2177280-45 • 2107 Zennevallei Norbert Van Dam Perzikbomenstraat 42, 1120 Neder-Over-Heembeek 02 268 16 98 [email protected] rek.nr. 001-2480883-87 • 2113 Groot-Halle Stan Dehantschutter J.B. Vandenboschstraat 53, 1652 Alsemberg 02 381 13 55 [email protected] rek.nr. 422-1066531-78 7 • 2126 Neer-Brabant Jan Van der Straeten Karenveldstraat 16,1745 Opwijk 052 35 10 44 [email protected] rek.nr. 068-0801330-40 • 2132 Druivenstreek Jan Verroken Ketelheide 32, 3090 Overijse 02 687 20 46 [email protected] rek.nr. 434-2621311-84 • 2145 Tienen Wim Langendries St-Rochusstraat 14, 3300 Goetsenhoven

016 82 31 44 [email protected] rek.nr. 001-3268030-79 • 2164 Groot-Gooik Jan Tordeurs Bruneaustraat 56, 1755 Kester 054 56 83 49 [email protected] rek.nr. 979-9564496-10 • 2178 Dijlevallei Geert Van Herzeele Zeypestraat 44, 1910 Kampenhout 016 65 16 91 [email protected] rek.nr. 068-2048172-44

LIMBURG • 3014 Beringen-Leopoldsburg Annika Lenaerts Binnenveld 43, 3971 Leopoldsburg-Heppen 011 34 80 16 [email protected] rek.nr. 979-2217807-04 • 3033 Peer Vanita Mertens Heikantstraat 27, 3670 Meeuwen 011 61 18 03 [email protected] rek.nr 833-4393684-36 • 3046 Lommel Frans Tiri P. Breugheldreef 37, 3920 Lommel, 011 54 45 11 [email protected] rek.nr. 543-9077881-32 • 3084 Genk Robert Camps Kielstraat 11, 3600 Genk 089 24 01 90 [email protected] rek.nr. 000-1119539-62 • 3097 Hasselt - Diepenbeek

Mario Parys Rijdreef 18, 3570 Alken 011 59 60 04 [email protected] rek.nr. 979-5302601-04 • 3124 Dilsen Frans Beuten Eindestraat 93, 3650 Dilsen 089 86 77 97 [email protected] rek.nr. 735-0019054-30 • 3137 Kinrooi Maurice Lambers Heesstraat 62, 3640 Kinrooi 089 56 31 77 [email protected] rek.nr. 735-0127329-53 • 3143 Maasoeter Ludo Zanders Langereeschapstraat 6, 3680 Neeroeteren 089 86 70 11 [email protected] rek.nr. 001-0794042-76 • 3156 Maasmechelen Lidiane Mebis K. Astridlaan 39, 3630 Maasmechelen 089 76 39 61 [email protected] rek.nr. 001-2084577-26 • 3175 Sint-Truiden Carine Lonneu Hovenierstraat 41, 3800 Sint-Truiden 011 68 75 68 [email protected] rek.nr. 001-1199926-15 • 3181 Z.O.- Haspengouw Paul Tibau Maastrichterstr.30, 3770 Riemst 012 45 30 20 [email protected] 979-6300680-50 • 3194 Lanaken Johnny Meertens Kewithstraat 57, 3620 Lanaken 089 71 83 56 [email protected]

reknr. 068-2053080-05 • 3202 Opglabbeek Mathieu Stals Hoeverweg 43, 3660 Opglabbeek 089 85 62 72 [email protected] rek.nr. 068-2018803-66

OOST-VLAANDEREN

• 4012 Aalst Noël De Wolf Hoekskenstraat 25 B, 9310 Moorsel 053 78 29 88 [email protected] rek.nr. 523-0801329-87 • Waasland Marc Temmermans Watermolendreef 126, 9100 Sint-Niklaas 03 776 86 89 [email protected] rek.nr. 979-9481311-51 • 4044 Scheldevallei Guido en Christine Duprez-Deboel Schraaienstraat 9, 9810 Eke 09 385 60 03 [email protected] rek.nr. 001-0582282-67 • 4057 Dendermonde Frans De Block Korte Haagstraat 29, 9200 Dendermonde 052 22 54 90 [email protected] rek.nr. 001-0589470-77 • 4063 Gent Pol Danneels Luchterenhof 6, 9031 Drongen 09 226.72.10 [email protected] rek.nr. 523-0801453-17 • 4076 Geraardsbergen Herman De Waele Rekestraat 11,

9500 Geraardsbergen 054-41 32 77 [email protected] rek.nr. 001-0781243-81 • 4082 Hamme Michaël De Meirleir Damstraat 104, 9220 Hamme 052 47 62 13 [email protected] rek.nr. 000-3253866-01 • 4095 Vlaamse Ardennen André Van Heddeghem Schavaartstraat 9, 9600 Ronse 055 21 97 05 [email protected] rek.nr. 523-0802435-29 • 4103 Knesselare-Aalter Marc Van den Bussche Brouwerijstraat 58, 9880 Aalter T 09 375 37 73 F 09 375 37 74 [email protected] rek.nr. 103-0116350-18 • 4119 Zele Linda Seymortier Acacialaan 55, 9240 Zele 052-44 58 94 [email protected] rek.nr. 979-3779926-35 • 4122 Reinaert Albert Van Loo Drieselstraat 31, 9041 Oostakker 09 259 08 83 [email protected] rek.nr. 737-0092837-51 • 4135 Krekengebied Germain Van Deursen Vakebuurtstraat 308D, Maldegem 050 71 36 04 of 0475 73 80 77 [email protected] rek.nr. 523-0403355-07 • 4141 Land Van Rode

Lieve Wullepit Sonseindestraat 169, 9620 Zottegem 09 360 38 17 [email protected] 979-6121186-06 • 4154 Oudenaarde Elfried Anckaert Tivolistraat 118, 9700 Oudenaarde 055 31 78 66 [email protected] rek.nr. 800-2076467-66 • 4164 Herzele-Houtem Leopold Hellyn Holmanstraat 1, 9550 Steenhuize 054 50 09 43 [email protected] rek.nr. 001-2769798-39 • 4186 Wichelen Albert Rottiers Elsbrug 35, 9260 Wichelen 052 42 25 60 [email protected] rek.nr. 799-5152814-79 • 4192 Meetjesland Paul De Brabander Acacialaan 7, 9180 Moerbeke-Waas 09 346 95 37 [email protected] rek.nr. 890-9741035-35 • 4207 Nevele-Zomergem Daniel De Baets Voordestraat 19, 9850 Hansbeke 09 371 70 36 [email protected] 979-6130916-36 • 4213 Leieland-Regio Deinze Francis Dehullu Paradijsstraat 3, 9870 Zulte 09 388 74 27 [email protected] rek.nr. 469-4159941-44 WEST-VLAANDEREN

• 5023 Westkust-Veurne Vermeersch Paul

Weststraat 40, 8670 Oostduinkerke 058 51 32 14 [email protected] rek.nr. 476-4319661-52 • 5031 Groot-Zedelgem Daniël Louwage Mitswegestraat 197, 8480 Eernegem 051 58 34 90 [email protected] rek.nr. 380-0150861-97 • 5034 Beernem Lieve Cortvriendt Lattenklieverstraat 156, 8730 St Joris-Beernem 050 78 05 51 [email protected] rek.nr. 738-0138670-79 • 5036 Brugge Christine Van Hauwe ‘t Speelhof 102, 8200 St-Michiels 050 39 04 59 [email protected] rek.nr. 979- 0863896-19 • 5037 Oostkamp Kristof Decuypere Stationstraat 138 bus 1, 8020 Oostkamp 0472 25 38 38 [email protected] rek.nr. 001-2172377-41 • 5038 Jabbeke Marc Deketelaere Zeeweg 2C, 8490 Varsenare 050 38 60 27 [email protected] rek.nr. 853-8568934-83 • 5039 Oostkust Willy Nyckees Logenhoek 2, 8301 Duinbergen 050 51 58 18 [email protected] rek.nr. 979-3937733-23 • 5042 IJzervallei Marc Lecluse

Langemarkstraat 9A, 8650 Merkem 051 54 50 24 [email protected] rek.nr. 979-9722429-27 • 5055 Westland Dirk de Ridder Belfroidstraat 1, 8970 Reningelst-Poperinge 057 33 60 63 [email protected] rek.nr. 738-0104407-57 • 5061 Izegem Eddy Casier Lindestraat 22, 8870 Izegem 051 30 39 10 [email protected] rek.nr. 001-1854122-43 • 5074 Kortrijk - Zwevegem Michel Desmet Deerlijkstraat 105, 8550 Zwevegem 056 75 47 45 [email protected] rek.nr. 385-0343902-03 • 5087 Torhout-Lichtervelde Johan Deblaere Koolskampstr. 37, 8820 Torhout 050 21 72 76 [email protected] rek.nr. 465-7160951-55 • 5101 Oostende Octaaf Blomme Manestraat 25, 8400 Oostende 059 80 38 17 [email protected] rek.nr. 000-0491539-40 • 5114 Tielt Jan Moeyaert Vossekotstraat 25, 8760 Meulebeke 051 40 30 33 [email protected] rek.nr. 979-9689219-88 • 5127 Roeselare Siegfried Houthoofd Heirweg 115A, 8800 Roeselare 051 74 70 96

[email protected] rek.nr. 979-2549725-85 • 5133 Beitem Nico Staessens Kortewagenstraat 30 B, 8800 Rumbeke 056 50 25 49 [email protected] rek.nr. 961-1876117-35 • 5146 Harelbeke Robert Schouttetens Wijd’Haegestraat 128, 8530 Harelbeke 056 71 86 12 [email protected] rek.nr. 979-5277393-16 • 5205 Staden Roger Deleu Delaeystraat 52, 8830 Hooglede 051 70 01 76 [email protected] rek.nr. 285-0368979-20 • 5211 Groot-Ledegem Magda Demeyere Boomlandstr. 8, 8880 Ledegem 056 50 03 18 [email protected] rek.nr. 833-5478669-76 • 5224 Wevelgem Ludwig Decock Sneppestraat 49, 8560 Wevelgem 056 40 20 72 [email protected] rek.nr. 778-5457389-30 NEDERLAND

Velt Valkenswaard e.o. De Lathyrus 22, 5552 PJ Valkenswaard, Giro 174079 t.n.v. Velt Valkenswaard Info bij Loet Visschers 040 201 74 53 [email protected] Kan je niet bij je afdeling terecht of heb je nog vragen? Bel Velt. 03 281 74 75

Hoogstamfruitbomen in West-Vlaanderen

HOOGSTAMFRUITBOMEN IN WEST-VLAANDEREN

Provincie West-Vlaanderen i.s.m. de Nationale boomgaardenstichting 2007, 215 p. € 4,00 Fruitbomen behoren al eeuwen, tot het vertrouwde beeld in onze streken. De jaren van intense fruitcultuur hebben er ook voor gezorgd dat er heel wat rassen bestaan die typisch West-Vlaams zijn. Denken we maar aan de Brugse kortsteel, De Yzerappel, Veurnse pareinen, … Deze brochure beschrijft meer dan 100 rassen en geeft een verhaal van hoogstamfruitbomen met een West-Vlaams getinte stamboom. Je vindt er stapsgewijs − geïllustreerd met tekeningen en foto’s − soortenkeuze, planten, snoeien, ziektes, oogsten en tenslotte verwerken van fruit. Kortom het volledige verhaal van A tot Z. Bestellen: Provinciaal informatiecentrum, Jan Van Eyckplein 2, 8000 Brugge T: 0800 20 021 E: [email protected] www.west-vlaanderen.be/ informatiecentrum


UITGELEZEN MILIEUVRIENDELIJK CONSUMEREN

Uitgegeven door Test-Aankoop, 193 p. € 18,69, ISBN 97-89076229-63-8 In de jaren 1980 en ‘90 zijn een aantal pioniers zich plots dringend bewust van de noodzaak van een verantwoord consumentengedrag onder het motto: verander de wereld, begin bij jezelf. Gevolg is dat enkele bevlogen individuen en een aantal milieuorganisaties zoals de Bond Beter Leefmilieu (BBL) en de Nederlandse Stichting Natuur & Milieu (N&M) zich geroepen voelen om praktische werken uit te geven vol handige tips, duidelijke tabellen en verhelderende achtergrondinformatie over een duurzamere leefstijl, de zogenaamde ‘milieukookboekjes’. Een van de populairste publicaties moet wel Milieusparend huishouden van de N&M zijn geweest, want tussen 1983 en 1994 verschenen er liefst 9 herdrukken en werd deze milieugids twee keer volledig herzien. Deze gids naast de nieuwste uitgave van Test-Aankoop leggen, werkt uitermate verhelderend. Zie hiervoor de top 10 van de thema’s die in beide publicaties de meeste aandacht krijgen (zie volgende pagina). Wat direct opvalt is dat bijna 25 jaar geleden energie en vervoer al zo dominant aanwezig zijn bij N&M, maar dat voeding misschien wel de meest voor de hand liggende factor is waarbij elk individu het makkelijkst een doorgedreven keuze kan maken. Niet

Milieusparend huishouden

Milieubewust consumeren

1. Voeding 2. Energie 3. Afval 4. Water 5. Vervoer 6. Tuin 7. Nuttige adressen en boeken 8. Beestjes in huis 9. Huisdieren 10. Kleding en woninginrichting

1. Energie 2. Gezondheid 3. Afval 4. Premies 5. Water 6. Vervoer 7. Consuminderen 8. Impact van consumentenkeuzes 9. Milieu op werk en school 10. Nuttige adressen

verwonderlijk als men weet dat vorig jaar een Europese studie heeft aangegeven dat voeding goed is voor 20 procent van onze ecologische voetafdruk. N&M maakt ook geëngageerde keuzes door voluit propaganda te maken voor de biologische landbouw en een eerlijke wereldhandel of door de magnetron te bestempelen als een overbodig apparaat. Milieusparend huishouden is daarnaast ook volledig in haar beschrijving van het hele huis-, tuinen keukengebeuren met de nadruk op preventie. Het werk leest nog uitermate vlot en komt amper gedateerd over. In Milieubewust consumeren worden aan het aspect voeding amper drie(!) pagina’s besteed onder de hoofding ‘Verstandig eten’ (met als mogelijke ondertitel: Meer hoef je niet te weten, nvdr). Bij de overige thema’s is het eveneens zoeken naar bewustzijnsverruimende info. De boventoon speelt vooral in op het egocentrische belang van elke rotverwende verbruiker: spaar energie en je zult het zeker voelen in je portemonnee, je wordt er gezonder van en je krijgt er op de koop toe nog wat premies van de overheid bovenop! Deze weinig geëngageerde aanpak is ook niet verwonderlijk: je kunt als vereniging niet voluit de lof zingen van het consuminderen, wanneer je je leden om de haverklap bestookt met mailings waarbij de

snelle beslissers worden beloond met gratis wegwerpgadgets. Qua vormgeving was Milieusparend huishouden een sober, maar toch aangenaam leesbaar product van zijn tijd: zwart-witdruk op vezelig recyclagepapier en spaarzaam verlucht met tekeningen en foto’s. Milieubewust consumeren is zo mogelijk nog soberder uitgegeven: met amper een tweetal povere illustraties en een minimum aan overzichtelijke tabellen steekt deze praktische gids onwezenlijk schril af tegen bijvoorbeeld een Engelse uitgave als The Atlas of Food of zelfs andere uitgaven van Test-Aankoop zoals 250 Klussen voor iedereen. Dat de Nederlandstalige versie een vertaling is van de oorspronkelijk Franstalige tekst hoeft geen probleem te zijn, maar dan hoor je bij de lijst websites in de bijlagen naast die van Nature & Progrès, Velt en Ecocert (ondertussen Certisys, nvdr), ook minstens deze van Vibe, BBL, MeMo en Dialoog te vermelden. Slotsom: ik kan me niet van de indruk ontdoen dat Milieubewust consumeren een opportunistische vorm van windowdressing is: je moet het in deze tijden ‘al Gore’ bakken om als consumentenorganisatie niets te publiceren over het effect van verbruikersgedrag op klimaat en milieu. Luk Naets Seizoenen oktober 2007/ 47

WE CONSUMEREN ONS KAPOT

Door Dirk Geldof Antwerpen/Amsterdam: kiet, 2007, 200 p.

Houte-

In We consumeren ons kapot gaat Dirk Geldof op zoek naar het antwoord op de westerse over- , of, zoals hij het meestal noemt, hyperconsumptie. Zijn uitgangspunten: de mens is geen wezen met oneindige behoeften en het draagvlak van onze planeet is niet onbeperkt. In onze samenleving worden mensen enkel op hun persoonlijke verdiensten (of mislukkingen) afgerekend. Mensen hemelen hun prestaties op. Daarmee praten ze goed dat ze ecologische grenzen negeren. Geldof: ‘Onze grenzeloze gretigheid lijkt gerechtvaardigd, want we hebben het verdiend in het zweet ons aanschijns’. De meeste mensen zijn daarom bereid een kleine inspanning te doen, maar zonder hun consumptie in vraag te stellen. Helaas, want nu de kennis over de impact van onze levensstijl toeneemt, komt de realiteit pijlsnel op ons af. ‘Eén duurzame en rechtvaardige oplossing bestaat’, zegt Geldof ‘en dat is onze ecologische voetafdruk beperken, wereldwijd’. Hierop kan men op drie verschillende manieren reageren: de eerste is vasthouden aan het struisvogelperspectief, de tweede (en 48/ Seizoenen oktober 2007

dominante) is kiezen voor meer milieu-efficiëntie. De derde is naast kiezen voor efficiëntie ook kiezen voor sufficiëntie, het beperken van onze consumptie. ‘Maar,’ zo schrijft Geldof, ‘dit is in het milieubeleid van de meeste westerse regeringen nog een taboe; het is vloeken in de kerk van de groei-economie.’ Haast alle regeringen in Europa promoten eco-efficiëntie. Hier en daar zien we de eerste stappen naar een cradle to cradle

aanpak (zie Seizoenen juni-juli 2007). Het is de weg naar een vorm van duurzame ontwikkeling met de minste weerstand: het vereist van consumenten slechts geringe inspanningen en spiegelt de win-winsituatie voor van blijvende consumptie van betere producten. Opnieuw helaas: eco-efficiëntie zorgt voor minder tastbare resultaten dan de voorstanders verhopen. Het breekt langzaam en beperkt door bij consumenten, producenten

én overheden. Milieuwinst gaat door meer eco-efficiëntie verloren aan toegenomen en nieuwe vormen van consumptie. Voortbouwend op zijn vorige boek Onthaasting. Op zoek naar tijd in de risicomaatschappij (2001) beschrijft Geldof vervolgens hoe toenemende tijdsdruk een van de meest verdrongen schaduwzijden van de overconsumptie is. Aan de boutade ‘Werken we om te leven, of leven we om te werken?’ voegt hij toe: ‘Of werken we om te kunnen consumeren?’ Tenslotte stelt Geldof zich ook de vraag of de toegenomen consumptie ons gelukkiger maakt. Dat blijkt niet zo te zijn. De almaar voortschrijdende consumptiedruk uit zich bijvoorbeeld in advertenties die erop zijn gericht ons ontevreden te maken met wat we al hebben. Dat mensen zich als gevolg van een zeer uitgebreid keuzeaanbod te pletter vergelijken, is een ander voorbeeld. Betekent dit automatisch dat minder consumeren het wondermiddel is voor geluk? Ook niet. Geldof schetst de mogelijke reacties van mensen of groepen die zich bewust zijn van de hyperconsumptie. Deze lopen van eerder vrijblijvende pleidooien voor consuminderen over de ontwikkeling van postmateriële waarden tot radicale en soms religieuze keuzes voor bijna absolute soberheid. Dat laatste gaat Geldof te ver: ‘Het goede leven hoeft geen Spartaans leven te zijn. Kritiek op overconsumptie hoeft niet te betekenen dat mensen

niet meer mogen genieten van de ongekende rijkdom om ons heen.’ Geldof haalt de jonge Nederlandse filosoof Rutger Claassen aan, die pleit voor een tussenweg, ‘een bewust consumeren zodat de kenmerken van andere activiteiten in de consumptie tot hun recht komen.’ Een voorbeeld: niet de vrijheid om te kiezen uit vijftig soorten diepvriesmaaltijden, maar de vrijheid om te kiezen voor een leven waarin er tijd is om eten te maken en samen rustig te eten. Het ‘goede leven’ staat hier centraal, niet de consumptie. Geldof: ‘Bewust consumeren roept bij sommigen een schrikbeeld op van een wereld waarin we voortdurend moeten nadenken bij alles wat we kopen en doen.’ De rondgang door de supermarkt wordt een kruisweg: alle kleine lettertjes op verpakkingen lezen, je weg vinden tussen de labels, schuldgevoelens die zich opstapelen met iedere greep uit het rek. Compleet met aflaten: compenserende aankopen via duurzame producten met bio-en fairtradelabel. Geldof schetst hoe grenzen de ruimte scheppen om te genieten: ‘Een pleidooi voor meer tijd om te genieten, door te kiezen voor kwaliteit in plaats van kwantiteit, spreekt al veel meer mensen aan. Een eigentijdse kritiek op overconsumptie moet laten zien op welke vlakken ‘meer’ niet langer ‘beter’ is.’

Zeer verhelderend is tenslotte Geldofs standpunt over de markt van de duurzame producten: ‘Duurzame consumptie is een groeimarkt, maar het blijft voorlopig nog een nichemarkt; een kleine markt die een beroep doet op bewuste consumenten die bij hun aankopen ook als bewuste burger handelen. Wachten op een verdere langzame groei van het aantal bewuste consumenten en ethische consumptie is geen oplossing. Het is absoluut onvoldoende wanneer we de impact van de huidige hyperconsumptie op onze planeet zien.’ Consumptie behoort niet vooral of uitsluitend tot het privédomein, want iedere beslissing om iets te kopen of niet te kopen, is uiteindelijk ook een maatschappelijke keuze. De keuze voor wel of geen duurzame consumptie is een dagelijkse keuze, individueel en politiek. We consumeren ons kapot is aangenaam en vlot leesbaar. Geldof legt de nodige verbanden tussen nieuwe wetenschappelijke inzichten en verbind ze tot een theoretisch geheel dat gerust ‘af ’ mag worden genoemd. Zat je als ‘bewust’ consument (theoretisch) een beetje op een dood spoor, dan vind je in dit werk zeker energie om de draad weer op te pikken en door te zetten. Bart Coenen

RIK DEDAPPER OVERLEDEN

Op 6 augustus overleed oud-voorzitter van Velt en voorvechter voor biolandbouw Rik Dedapper. Hij was 93. Rik Dedapper was een idealist en een pionier van het telen van groenten zonder scheikundige bestrijdingsmiddelen. De liefde voor de biologische tuin erfde Rik van zijn vader, maar het was pas na zijn actieve loopbaan dat hij aan zijn kruistocht voor een milieuvriendelijke landen tuinbouw begon. Hij was een charismatische en getalenteerde spreker die zijn publiek werkelijk kon boeien. Zijn publicaties met inspirerende richtlijnen, filosofie en praktische tips zijn voor de amateur-groenteteler lang de enige lectuur geweest. Uitgeverij Rekad legt momenteel de hand aan zijn negende boek: een terugblik op zijn leven en de biotuinbouw. ‘Een van mijn goede vrienden wist mij met een verrukt gezicht te vertellen dat “omdat hij toch geen knolselder kon winnen”, hij er de ganse zomer de bladeren afoogstte voor de soep. “Die heb ik toch zeker” zei de slimmerd. Daar hij een zeer intelligent man is, kostte het mij niet al te veel moeite om hem uit te leggen dat hij hiermee de ganse zaak op haar kop zette. Volgend jaar wordt niet meer “geplukt” door mijn vriend.’ Een citaat van Rik Dedapper uit: ‘t Seizoentje, herfst 1978. Seizoenen oktober 2007/ 49

• Gezocht: een Velt-lid dat over een installatie beschikt om plus minus 100 kilo appelen voor mij te persen en dit tegen een aanvaardbare prijs. 03 455 21 47 of herman.keersmaekers@te lenet.be. • Te koop: kweeperen, € 2,00/ kg. Regio Zwijndrecht. 03 252 71 53, GSM 0494 77 39 90. • Te koop: 1-persoonsslaapkamer uit kerselaar bestaande uit bed + matras, nachttafel, kleerkast, boekenkast en schrijftafel. 0477 70 48 66 of annie.sterck@ hotmail.com. • Gezocht: originele en andere ideeën i.v.m. hergebruik, recyclage en recuperatie van dingen die “normaal” worden weggegooid. Ik werk aan een boek over een tweede leven voor afval. Ook foto’s of schetsen zijn welkom. [email protected] of Zeuningenstraat 11, 1570 Tollembeek. • Te koop : Ezeltje - Hengstveulentje geboren op 25 april 2007. Zeer vlotte jongen, zoekt een nieuwe thuis om inteelt te vermijden. Houdt van gezelschap dus liefst niet alleen in de weide. Lode Benoit, Beiaardstraat 17, 8501 Heule, 056 35 98 50.

ZOEKERTJES 54 liter: met mand € 15,00; 34 liter: zonder mand € 9,00; 25 liter: met mand € 9,00; 15 liter: met mand € 6,00; filterapparaat met schijven merk Vinamat: € 50,00. Afhalen in Zele. 052 45 18 08. • Jonge poeljen, ras Goudbrakel. K. Man, 03 666 76 82. • Wil iemand een stukje biotuin bewerken van ongeveer 35 m2 in Sint-Andries Brugge? De opbrengst kan worden gedeeld. Beth De Clerck, 050 31 84 19 (graag na 18 u). • Gezocht: 2de hands steriliseerketel (incl. thermometer) en systeem om vanuit de steriliseerketel de glazen bokalen op te liften. Graag voor een gunstige prijs. Eric Roelands, Hillarestraat 284, 9160 Lokeren, 0497 68 02 22 (kantoor: 052 36 51 31).

• Broadview walnoten te verkrijgen: € 2,00/kg. 051 20 39 23.

• Te koop: prachtig ouessant ramlammetje. ° 04/2007. Bruin/ zwart. Ouders stamboek. (foto: www.twollegoed.be) info@ twollegoed.be, 051 30 89 45 (na 18 u).

• Te koop: mandflessen (damejeannes) van 54, 34, 25 en 15 l:

• Te koop: huis (1920), Druivenstreek Sint Agatha Rode,


bewoonbare opp. 315 m2, mogelijkheid tot verdelen in 2-woonst (attest RO), met grote tuin (27 are) sinds 30 jaar gifvrij, stallingen en werkende oude bakoven. Grenzend aan natuurgebied Dijlevallei. Grote streekserre en grondwaterput. [email protected], 0486 78 97 28.

sche visie. 03 652 04 34 of 0473 17 19 86. • Gratis grond ter beschikking om groenten te verbouwen in Oelegem. 03 353 21 84.

• Te koop: Noord-Hollandse blauwe (kippen) en Mulard-eenden. 0032 497 54 14 27.

• Te koop: Handboek ecologische voeding door Diana Lauwers, laatste uitgave, Velt. En boek Gezond vanbinnen, vanbuiten mooi door Jo Wyckmans, uitg. Manteau. Prijs o.v.t.k. 015 21 99 36 of [email protected].

• Te koop: appelen van hoogstam o.a. Dubbel Bellefleur, Renetten, ... 0479 85 05 57 of [email protected].

• Te koop : kleine gewikkelde pakken voordrooggras-hooi, 03 772 71 60 (Sinaai) of [email protected].

• Te koop: een tractor Iseki, 26 pk (niet voor openbare weg) + een spitfrees (130 cm) + een cultivator (130 cm) + een cirkelmaaier (120 cm). Meer info: Jos Bailly, 011 48 52 78 (Limburg).

• Gratis af te halen: satelietantenne met versterker en coaxkabel. Ruiten 12 stuks gewapend glas (210x60 cm), 6 stuks 6 mm (verschillende maten), 2 ruiten dubbel glas 115x100 cm - 80x81 cm. 09 71 55 80

• Te koop: wollen ‘vier seizoenen’, antireumatisch dekbed, merk America, voor een bed van 1,60 m breed. 0474 36 57 80. • Te koop: wit mak melkgeitje (° mei 2007). Zelf op te halen. IJzerdijk 11, Diksmuide. 058 28 94 20 of [email protected] • Welke moderne verzorgde vrouw (35-50, slank, aantrekkelijk, met gezond verstand) wenst relatie met gevoelige man (50): bio wereldkeuken (vleesloos), sport (marathon), muziek en kunst (Antwerpen) en ecologi-

• Te koop: voor doe-het-zelvers. Bouwkraan op benzinemotor (hefvermogen ong. 400 kg). Prijs otk. 2 werfketen (6x3 m en 3x2 m). Prijs otk. Omgeving Tienen. 0478 46 14 83 • Te koop: complete cursus bosbouwbekwaamheid, recente versie.  50,00. Weg wegens dubbel. 09 339 04 39 of davesch [email protected] • Gratis: 25-tal inmaakbokalen WECK met bolle deksels. 050 81 25 61.

• Gezocht: Stevia-plantjes (2). Overdag bellen naar 014 43 35 58, ‘s avonds (na 17 u) naar 03 314 14 45. • Te koop : professioneel geperst sap van eigen fruit - minstens 1 jr houdbaar. Zuiver appelsap of combinatie met ander fruit : vlierbes / peren / kweeperen/ framboos / bramen per krat van 6 flessen. Ook bewaarappelen oa : renette, jacques lebel, bellefleur. 050 50 06 20.

UNIEKE LEDENKORTING OP VELTPUBLICATIES

tot en met 21 november • De ecologische Siertuin

• Te koop: Bosch&Decker hakselaar. Heeft al wat jaartjes achter de rug, maar werkt nog steeds prima.  25,00 of o.t.k. 03 455 16 72. • Gezocht: Mijn naam is Bike Van Ham en ik en mijn vriend dromen ervan om een ‘Natuurlijke, ecologische paardenboerderij’ op te starten. Via via zijn we te weten gekomen dat er binnenkort iets te koop komt in Rumst. De perfecte locatie! Er is echter één probleem: bij de boerderij horen 10 ha grond. 3 ha is voor ons genoeg. We zijn daarom op zoek naar enkele mensen die de overige 7 ha willen aankopen. Prijs  55000/ha. 0486 898 101.

 20 ( +  4,30 verzending) ipv  24,95. • Handboek Ecologische Voeding

Zoekertjes zijn voorbehouden aan leden. Publiciteit voor vakantieverblijven, immobiliënberichten zonder ecologische meerwaarde en  26 (+  5,30 verzending) commerciële activiteiten worden ipv  31,96 (+  5,30 niet aanvaard. Schrijf naar Velt of verzending) e-mail [email protected]. Seizoenen oktober 2007/ 51

WAARHEEN WORKSHOP: CREATIEF VERWERKEN VAN SNOEIHOUT

VLEES OP HET MENU: EEN KWESTIE VAN SMAAK?

Een workshop met een stukje theorie en vooral praktijk over de techniek van het werken met levende bouwsels en het verwerken van snoeihout op diverse manieren. Levende bouwsels, vlechtwerk en takkenril worden gemaakt en krijgen een onderhoudsbeurt. Zondag 11 november 2007 van 10 tot 17 u. Vooraf inschrijven is noodzakelijk. Info: [email protected] of T/F: 016 82 45 37. Voor de laatste info zie www.yggdra.be.

17 november 2007, Universiteit Gent

LEZERS SCHRIJVEN STAP ZÉLF UIT DE KERNENERGIE

Foto: Freshly Grown.

NATIONAAL ASPERGEEN CHAMPIGNONMUSEUM

Tot en met 31 oktober staat Nederlands Nationaal Asperge- en Champignonmuseum De Locht in het teken van paddenstoelen. Speciaal voor de kinderen is er gedurende deze maand iedere dag een boeiende speurtocht door het museum, met leuke opdrachten. Op een leerzame en leuke wijze komen de kinderen in contact met de wereld van de paddenstoel. Volop plezier dus voor de kinderen en gezelligheid voor pap, mam, opa en oma. Koppertweg 5, 5962 AL Horst-Melderslo, Nederland T 077 398 73 20 / 077 398 07 80 E: [email protected]


Vegetarisch eten is niet enkel gezond en goed voor dierenwelzijn. Op deze studiedag krijg je van een aantal specialisten ter zake meer te horen over de relatie tussen vleesconsumptie, het milieu en sociale rechtvaardigheid. Auditorium C van de Universiteit Gent, Blandijnberg 1. Studenten, werkzoekenden, leden van EVA of Wervel betalen  6,00; anderen  8,00. Lunch is optioneel aan  6,00. Inschrijven via [email protected] of 09 329 68 51. Meer info en volledig programma op: www.vegetarisme.be DAAU PRESENTEERT: OUR DAILY BREAD

DAAU (Die Anarchistische Abendunterhaltung) musiceert live tijdens de vertoning van de documentaire Our Daily Bread, een film die de Europese voedselindustrie in haar blootje zet. ‘Een combiformule die je meesleept in een bijzondere visuele en muzikale trip!’ • 24 oktober: CC Poorthuis, Peer • 1 november: Atelier 210, Brussel

Beste Velters, Met een zekere frustratie volgde ik via de media de regeringsonderhandelingen i.v.m. de uitstap uit de kernenergie. Wat te vrezen was, werd werkelijkheid. Deze regering schuift de uitstap uit de kernenergie op de lange baan. Het argument van Yves Leterme dat de toegevoegde hoeveelheid radioactief afval slechts de oppervlakte zal hebben van een voetbalveld, 1 meter dik en dat dit nu toch ook niet zo erg was, dat vond ik er werkelijk over. Alsof je dit zomaar kunt vergelijken met andere vuile troep die we storten. Het staat vast dat we er 20.000 jaar (en voor sommige stoffen nog langer) over zullen doen voor ze hun vernietigende werking verliezen. Dit zijn periodes die onze verbeelding haast te boven gaan. Toch reikt onze verantwoordelijkheid in deze kwestie zo ver. Iedere weldenkende en welvoelende mens moet toch beseffen dat we er zo snel mogelijk moeten mee ophouden elektriciteit te produceren op een manier die (letterlijk) zulke verstrekkende gevolgen heeft. De liefde voor onze medemens en onze planeet staat hoog in het vaandel van iedere, al dan niet christelijke, mens. Mogen we dit ook uitbreiden tot die miljarden die nog geboren moeten worden?

Wanneer deze regering ervoor kiest door te gaan met de kernenergie bekruipt mij het gevoel dat we tot actie moeten overgaan. Daarom doe ik een oproep aan allen die ik ken en tot de organisaties die deze mysterieuze planeet liefhebben om zélf uit de kernenergie te stappen én deze oproep verder door te sturen. Overschakelen op groene stroom is dankzij de vrijmaking van de energiemarkt een koud kunstje. Het is eenvoudig en heeft toch een belangrijk effect, zowel op het milieu als op de beleidsmakers. Laat ons er allen samen een krachtig signaal van maken en tevens de burgerlijke ongehoorzaamheid heruitvinden. Met groene groeten, Jan Dewilde Greenpeace heeft een ranking opgesteld van de verschillende electriciteitsproducenten naar gelang hun milieuscore. Je vindt ze op www.greenpeace.org/ belgium/nl/groene_stroom/ranking Antwoord van Velt Dit is een standpunt dat de redactie volledig kan onderschrijven. Bij het decembernummer van Seizoenen 2006 zat de ranking van Greenpeace als bijlage. Verloren? Surf dan even naar bovenstaande site. Seizoenen oktober 2007/ 53

ARGANZEEP

NEEM

MOL

Geachte redactie van Seizoenen, In Seizoenen nr. 4 (augustus-september 2007) staat een zeer interessant artikel over de Arganboom en de toepassing van zijn vruchten. Het artikel besluit met een verloting van een stuk arganzeep onder de lezers van het blad. De enige manier waarop blijkbaar meegedaan kan worden is door te mailen naar jullie redactie. Wellicht ben ik de enige, maar ik beschik niet over internet noch over een mailadres. Ik ben als hobbytuinder liever bezig met mijn tuin en de natuur dan met de internethype. Ik begrijp dat velen hier wel hun vertier in kunnen vinden en dat het een makkelijk medium is om mee te werken. Maar ik vind tevens dat niet spoorslags moet worden aangenomen dat iedereen over dit middel beschikt en dat er altijd een mogelijkheid moet worden geboden aan de buitenstaanders van dit medium om ook mee te kunnen doen aan acties zoals bovengenoemde. Ik wil mijn brief eindigen met een compliment voor jullie prachtige blad. met vriendelijke groeten, M.J.M. van der Werff

Beste Lieven David, Hoewel ‘neem’ inderdaad een fantastisch product is om insecten en allerhande plagen te bestrijden in de moestuin, wil ik toch graag waarschuwen tegen het al te hard ophemelen van neem. Net zoals alle insecticiden, ook die van biologische oorsprong, is en blijft dit een toxisch product. Hoewel de toxiciteit van zuivere neemproducten relatief laag is (15 mg/kg lichaamsgewicht/dag), bestaat wel degelijk gevaar voor ongewenste neveneffecten zoals tijdelijke aantasting van de vruchtbaarheid, bij de mens en bij andere zoogdieren, vooral indien niet-waterige extracten (bijv. in methanol of ethanol) worden gebruikt (voor deze producten is de geschatte veilige dosis slechts 0.002 tot 12.5 microgram/kg lichaamsgewicht/dag). Het verdient de aanbeveling enkel onverwerkt plantenmateriaal, waterige extracten of zaadolie te gebruiken als insecticide. Met vriendelijke groeten, dr. Raf Aerts, Afdeling Bos, Natuur en Landschap K.U.Leuven

Beste, bij het laatste nummer van Velt kan ik het volledig eens zijn met het artikel van Maurice Broekaert ‘pleidooi van de advocaat van de mol’. Sedert een vijftal jaren hebben wij geen mollen meer, de buren hebben geen mollen meer en op de landbouwgrond naast en achter ons zie ik ook geen mollen meer. In het begin was het me niet opgevallen, maar vorig jaar dacht ik er plots aan toen ik mijn vaders ‘mollenijzer’ zag hangen, werkloos. Helaas, ik vrees dat de ondergrond nu zo levenloos is geworden als de bovengrond ondanks mijn kleine 20 jaar tuinieren zonder pesticiden en met zorg voor het milieu. Ik vrees ook dat vorig jaar de laatste egel het heeft opgegeven; ik zie in ieder geval geen sporen meer. Dit dan waarschijnlijk met dank aan de draad van Bekaert. De lijst van verdwenen diertjes in en rond de woning wordt wel lang: konijn, zwarte roodstaart, pad en kikvors, mol en egel. Gelukkig fladderen de vleermuizen nog altijd lustig rond. Maar kom, ik wil niet pessimistisch worden en ben al blij dat er nog mensen zijn die wel last hebben van mollen. Beste groet Laurent Baetens, Laarne

Antwoord van Velt Natuurlijk kun je ook deelnemen door een brief of kaartje te sturen naar de redactie. We zullen dit in de toekomst steeds vermelden. De redactie WINNAAR ARGANZEEP

Heel wat lezers waagden hun kans, maar de enige echte gelukkige winnaar van het stuk arganzeep is Isabel Decrock uit Wakken. 54/ Seizoenen oktober 2007

Antwoord van Lieven David Ik werk inderdaad enkel met die ‘ruwe’ zaadolie en de gedroogde bladeren. Geïsoleerde, zuivere inhoudstoffen zijn immers vaak veel toxischer dan de oorspronkelijke hele plant en overigens nog veel moeilijker te verkrijgen voor de amateur. Verder ben ik een zuinige, bewuste tuinier: dit jaar kregen enkel mijn door spintmijt belaagde komkommerplanten een paar spuitbeurten met neemolie-zeep-en-water. Hartelijke groeten, Lieven David

volgende Seizoenen een kleine rechtzetting hieromtrent: kwestie van ere wie ere toekomt) ? Met vriendelijke groeten, Guy Augustijns BORSTVOEDING

Ik werk als lactatiekundige in België en het is heel fijn dat jullie natuurlijke voeding, waaronder borstvoeding, zo promoten. Dit op zich is al zeer uitzonderlijk in ons land en mag dan ook geprezen worden. Ik ben altijd al voor bio geweest en hoop ten zeerste dat borstvoeding voor alle baby’s dan tenminste toch als de normale startvoeding zou mogen worden beschouwd. Des te beter als ze het zo lang mogelijk krijgen, maar de weg is nog zo lang in ons land, met al die vervangvoeding die zelfs niet in de buurt komt van de natuur. Bedankt Velt voor de ondersteunig van de natuurlijke voeding. Doe zo voort. anoniem via www.velt.be

Foto: Carin Araujo.

RECHTZETTING

Beste Velters, In de laatste Seizoenen staat op p. 28 een foto van tomaten met daarboven mijn naam. Deze foto heb ik evenwel niet genomen (waarschijnlijk wel aan jullie doorgegeven). De maker van de foto is Jean Desmaele. Misschien past in Seizoenen oktober 2007/ 55

GROEN GEEFT RUST

ECOLOGIE, ENERGIEBESPARING EN ARCHITECTUUR Oktober is ook dit jaar opnieuw de maand van de energiebesparing. Belangrijk genoeg om er opnieuw aandacht aan te besteden. Toch wilden we het dit jaar over een andere boeg gooien en onze adverteerders uit de sectoren van het ecologisch bouwen en energie het woord geven. Verder nieuws van Kamp C waar de eerste laag energie demonstratiewoning is geopend en info over de Open Huizendagen van Bond Beter Leefmilieu. Maar eerst bieden we een forum aan Yannick Joye. Hij schreef een doctoraat over het belang van een groene leefomgeving. HET PSYCHOLOGISCHE BELANG VAN EEN GROENE LEEFOMGEVING

Groen is gezond. Het heeft een belangrijke schoonheidswaarde, en het kan een niet te verwaarlozen helende werking uitoefenen op cognitief, psychologisch en fysiologisch niveau. Bij een vergroening van onze leefomgeving is iedereen gebaat. Vele mensen voelen dit intuïtief aan, maar dit gevoel is ook wetenschappelijk onderbouwd.

dat de patiënten van de eerste groep sneller herstelden, minder klachten hadden en minder geneesmiddelen gebruikten dan de patiënten van de tweede groep. Blootstelling aan groen zou ook pijn verzachten. Proefpersonen die geconfronteerd werden met bloemen of planten konden hun handen langer in ijswater onderdompelen en rapporteerden een lagere pijnintensiteit dan zij die geen groen zagen. BETER DE TUIN IN DAN LEZEN!

Experimenteel onderzoek naar de zogenaamde ‘stressherstellende’ waarde van de natuur, en van vegetatieve elementen in het bijzonder, bevestigen de positieve effecten van groen. Eén van de meest bekende onderzoeken werd geleid door Roger Ulrich (1984). Ulrich ging na hoe patiënten die een galblaasoperatie hadden ondergaan, herstelden: de ene groep had uitzicht op wat groen, de andere groep zag enkel een bruine bakstenen muur. De resultaten toonden aan 56/ Seizoenen oktober 2007

Het spreekt voor zich dat deze bevindingen belangrijk zijn voor zorginstellingen en andere plekken waar mensen vaak worden geconfronteerd met stress en pijn. De aanleg van (binnen)tuinen en het strategisch plaatsen van planten en bloemen heeft niet louter een esthetisch effect, maar draagt ook bij tot het fysiologische en psychologische herstel van patiënten, bezoekers en personeel, zo blijkt uit onderzoek. Ook op financieel vlak is dit interessant: beter herstel leidt tot min-

Om onze affiniteit met groen te begrijpen moeten we teruggrijpen naar Darwin’s evolutietheorie. Die zegt dat de individuen die het best zijn aangepast aan hun omgeving, de grootste kans op overleven hebben. Binnen de evolutionaire landschapsesthetica, een tak van de omgevingspsychologie, stelt men dat de prehistorische mens op een heel specifieke manier was aangepast aan zijn natuurlijke omgeving. Onze voorouders ontwikkelden voorkeursreacties ten opzichte van elementen als bloemen, planten en bomen. Ze hadden daardoor de neiging die groene elementen te benaderen en dat zorgde voor een grotere kans op nakomelingen. Het groen beschermde de mens immers tegen slechte weersomstandigheden en vormde een belangrijke voedselbron. De aanwezigheid van groen bood de vroege mens ook een garantie dat hij zich in een goede habitat bevond. Het is dan ook waarschijnlijk dat de aanwezigheid van groen een rustgevende invloed uitoefende. Omdat ons brein sinds de oertijd niet fundamenteel is veranderd, brengt groen ons nog steeds tot rust en heeft het nog altijd een sterke esthetische aantrekkingskracht. Er is heel wat wetenschappelijk onderzoek verricht dat staaft dat de esthetische voorkeur voor natuurlijke elementen universeel is. Wanneer in experimenten groene omgevingen worden vergeleken met omgevingen die geen groen bevatten, dan wordt de groene setting veelal het aantrekkelijkst bevonden. Mensen hebben ook een voorkeur voor stedelijke omgevingen die groen bevatten. Dat we vaak geneigd zijn ruimtes op te smukken met bloemen en planten, of met voorstellingen van de natuur bewijst nog maar eens de aantrekkingskracht van groen.

Begijnhof van Brugge. Foto: Greet Tijskens.

der lange bezetting van bedden, minder nood aan pijnstilling, minder klachten, lagere personeelskosten, etc. Tuinen bewijzen echter ook buiten de context van zorginstellingen hun waarde. In België bestaat er bijvoorbeeld een lange traditie van volkstuintjes. Hoewel het voor velen een evidentie is dat tuinieren rustgevende en ontspannende effecten heeft, werd daar tot voor kort nauwelijks onderzoek naar verricht. Nu blijkt uit recent Nederlands onderzoek dat werken met planten tot fysiologische ontspanning leidt, terwijl dat in mindere mate geldt voor het lezen van een boek. Seizoenen oktober 2007/ 57

GOED GEHEUGEN

Contact met groen blijkt nog een herstellende functie te hebben. Denk aan een student die in een lange en intensieve examenperiode zit. Hij of zij zal merken dat zijn concentratievermogen vermindert naarmate de examenperiode vordert. Groen kan bijdragen tot het herstel van het vermogen om zich op een taak te concentreren. Proefpersonen die een wandeling maakten in een groene omgeving scoorden beduidend beter op een concentratietaak dan proefpersonen die in een stedelijke omgeving wandelden. Toch hebben mensen in moderne stedelijke omgevingen maar weinig direct (visueel) contact met groen. Amerikaans onderzoek in stedelijke omgevingen wijst uit dat mensen die toegang hebben tot groen minder vaak het slachtoffer zijn van geweld en criminaliteit. Personen die vanuit hun woning zicht hebben op groen gaan ook beter om met moeilijke levenskwesties (bijvoorbeeld het overlijden van een geliefde, ziekte, verlies van werk, …). Het onderliggende mechanisme voor beide effecten is aandachtsherstel. Wanneer iemand mentaal vermoeid is, heeft hij minder kracht om met ingrijpende gebeurtenissen om te gaan en zal hij minder gemakkelijk gewelddadige impulsen in de hand kunnen houden. Door contact met groen neemt die vermoeidheid af en ook de negatieve effecten die ermee gepaard kunnen gaan. WELZIJN OP HET WERK

De plaats waar aandachtsvermoeidheid vermoedelijk het snelst zijn intrede doet, is de werkomgeving. Een werkgever 58/ Seizoenen oktober 2007

heeft er dan ook baat bij om groen of groene ruimtes te voorzien op het werk. Werknemers krijgen daardoor een buffer tegen stress en zullen allicht beter en langer geconcentreerd blijven. Met een aangenamer gevoel en betere prestaties tot gevolg. De werkgever zal uiteraard tevreden zijn met optimaal functionerende personeelsleden. Experimenten wijzen uit dat mensen inderdaad productiever zijn wanneer ze wat groen in hun buurt hebben. Bij taken waarvoor creatief denken is vereist, blijkt het effect het grootst.

Velt werkte mee aan het project ‘Wijk in Groei’ (Stene) om het groen in de sociale woonwijk kwaliteitsvoller te maken. Ook de moestuinprojecten en het project schooltuinen zijn toe te juichen omdat ze een groene omgeving stimuleren. Het boek ‘Wijk in Groei’ bestel je voor  10,00 (incl. verzending) bij Velt. Foto’s linkerpagina: Greet Tijskens. Foto rechtsboven: Erik Dungan Foto rechtsonder: Stasys Eidiejus Seizoenen oktober 2007/ 59

BIO: Yannick Joye is gepromoveerd in de wijsbegeerte aan de Universiteit Gent. In zijn doctoraat ‘A tentative argument for the inclusion of nature-based forms in architecture’ probeert hij vanuit de landschapsesthetica specifieke richtlijnen af te leiden voor architecturaal ontwerp. INFO: [email protected]

BIOFILIE-ARCHITECTUUR

In de literatuur over natuurwaardering wordt de emotionele affiniteit met natuur weleens ‘biofilie’ genoemd (letterlijk ‘liefde voor alles wat leeft’). Hoewel de positieve bevindingen in verband met groen de uitkomst zijn van streng gecontroleerd wetenschappelijk onderzoek, dringen ze vaak slechts druppelsgewijs door tot bij de partijen die er belang bij hebben. Roger Ulrich, de autoriteit in dit vakgebied, noemt de integratie van groen in onze leefomgeving − en in zorginstellingen in het bijzonder − dan ook een ‘once in a lifetime opportunity’. Het negeren van onze positieve band met groen kan nadelen hebben voor onze gezondheid. De ‘biofilie-architectuur’ pleit ervoor de bebouwde omgeving zo te ontwerpen dat ze voldoende groene elementen bevat om onze capaciteit tot biofilie aan te spreken. Men ijvert voor groendaken, voor de integratie van groen in de werkomgeving, voor architectuur met zicht op groen,...

Foto: Päivi Rytivaara.

Ook op het werk zorgt groen voor betere prestaties. Foto: X. Lucas. 60/ Seizoenen oktober 2007

Biofilie-architectuur vertrekt steeds meer vanuit wetenschappelijke omgevingspsychologische inzichten en houdt niet op met het invoeren van ‘echte’ natuur in de architecturale omgeving. Soms is het praktisch moeilijk haalbaar om groen een prominente plaats te geven in woon- en werkomgevingen. Er komen daarom steeds meer stemmen op om in dergelijke gevallen imitaties van natuurelementen of natuurlijke patronen in de architectuur te integreren. Daarmee komt biofilie-architectuur in de buurt van de ‘organische architectuur’.

KAMP C OPENT EERSTE DEMONSTRATIEWONING

Casana is een ‘laag energie’-huis, gebouwd volgens bio-ecologische principes: het bevat gezonde en ecologisch verantwoorde materialen, springt verstandig om met water en is zuinig met energie. Zo beantwoordt Casana aan alle uitgangspunten van duurzaam bouwen. Het is een vrijstaande ééngezinswoning waarin Kamp C duurzame technieken en materialen heeft toegepast die ook voor doorsnee gezinnen haalbaar en betaalbaar zijn. De constructie is een combinatie van houtskeletbouw en strobalen, afgewerkt met leempleister en houten planken. Ook de binnenafwerking is duurzaam, net als de tuininrichting die naadloos op de woning aansluit met een wintertuin en terrassen. Iedere bezoeker kan in deze demonstratiewoning zijn eigen ecologische woonvoetafdruk bepalen en krijgt gepersonaliseerde tips. Tot 15 december is Casana dagelijks te bezoeken van 10 tot 16 uur. In 2008 opent de woning terug op 1 februari.

OPEN HUIZENDAGEN 2007 20 EN 21 OKTOBER

Dit jaar bieden de Open Huizendagen (een organisatie van Bond Beter Leefmilieu) kandidaat-bouwers en -verbouwers voor de tiende keer de kans om diepgaand kennis te maken met energievriendelijke woningen in heel Vlaanderen. Eigenaars van energievriendelijke woningen ontvangen groepjes kandidaat-bouwers en -verbouwers in hun woning, leiden hen rond en delen hun ervaringen i.v.m. met het bouwproces en het energievriendelijk wonen. Het Energiemagazine waarin de opengestelde woningen worden voorgesteld verscheen op 22 september als bijlage bij het magazine Beter Bouwen en Verbouwen en is van dan af ook te vinden op bouwbeurzen, bij bouwdiensten van gemeenten en in bibliotheken en culturele centra. www.openhuizendagen.be IS MIJN WONING ENERGIEZUINIG? OVER HET E-PEIL

Hoe energiezuinig je huis is, wordt uitgedrukt in E-peil. Ook hier geldt: hoe lager hoe beter. De overheid gebruikt E100 als referentie. Bereik je dit, dan voldoet je huis aan de wettelijke vereisten (door de energieprestatieregelgeving of EBP moet nu bij alle bouwen verbouwaanvragen rekening worden gehouden met het energiegebruik van de woning). Met de huidige energieprijzen haal je echter meer financieel voordeel wanneer je E60 haalt. Dat betekent dat je huis 40% minder energie nodig heeft dan het wettelijk minimum. Wil je een nog grotere milieubijdrage leveren, dan kun je bijvoorbeeld investeren in zonnecollectoren. Uit: brochure openhuizendagen ’07.

Foto: Kamp C.


ENERGIEBESPARING? BEDRIJVEN AAN HET WOORD De laagdrempelige energietips vliegen de consument vandaag langs alle kanten om de oren. We dreigen door de bomen het bos niet meer te zien. Tijd om opnieuw hoofdzaak en bijzaak van elkaar te scheiden? Wij deden een poging om zelf een ‘gouden tip‘ te formuleren en legden een tiental bedrijven (allen adverteerders in Seizoenen) de volgende vragen voor: Wat is... • de meest onderschatte energiebesparingsmaatregel? • de meest overschatte energiebesparingsmaatregel? • de beste energiebesparingsmaatregel? Dutry & Co postte een videoclip over het plaatsen van een speksteenkachel op de videosite Youtube. Te bekijken via www.dutry.com.

Van drie bedrijven kregen we binnen de vooropgestelde deadline een antwoord. Alle drie prijzen ze hun eigen product aan (het tegendeel zou ons pas verrast hebben). Aan u het oordeel? De meest onderschatte alternatieve energie? Walter Bossyns, RA-Collectoren: ‘Na enig rekenwerk blijkt dat gedecentraliseerde opwekking van warm water voor sanitaire doelen veruit de beste keuze aan alternatieve energie is, vooral bij grootverbruikers. De opbrengst in deze systemen gaat tot 600kWh/m² terwijl de kostprijs  600/


m², excl. BTW bedraagt. Dit geeft als resultaat 1kWh/  1,00. Een vergelijking met PV-panelen levert volgend resultaat:  700/m² met een opbrengst van 125kWh/m² geeft 0,179kWh/  1,00. Elektriciteit geproduceerd vanuit warmte met een rendement van 35% geeft na herrekenen 0,179/0,35 = 0,52kWh/  1,00. Thermische collectoren brengen dus bijna twee keer zoveel op als PV-panelen!’ RA-Collectoren, T 03 411 06 44 www.racollectoren.be De meest onderschatte energiebesparingsmaatregel? Michel Dutry, Dutry & Co: ‘Ons antwoord: het gebruik van stralingswarmte voor de verwarming van woningen! Bij luchtwarmte hangt zeer veel warmte tegen het plafond. Bij stralingswarmte is dit verlies veel kleiner. Bij stralingswarmte kan iedereen kiezen om dichter of verder van de stralingsbron te zitten. De hele ruimte moet dus niet opgewarmd worden om de meest warmtebehoeftige te bedienen. Ten derde is het verlies via ventilatie bij stralingswarmte veel kleiner omdat de lucht koeler kan blijven. Massieve speksteenkachels, tegelkachels en warmtemuren kunnen zo besparingen van 25 tot 50 % opleveren.’ Dutry & Co T 056 77 60 90 www.dutry.com

SEIZOENEN-TIP: ISOLEER

Het bestaande premiestelsel behandelt condensatieketels, warmtepompen en zonneinstallaties hetzelfde als isolatie en betere beglazing. Dat laatste en technologische innovaties kun je op elk moment aanbrengen. Met isolatie ligt dat anders. De levensduur van isolatie is ook veel langer. Kies daarom zowel bij nieuwbouw als renovatie voor goede en bij voorkeur bio-ecologische isolatie.

De zon, onuitputtelijke bron van schone energie Johan Konings, Ecostream: ‘Als er iets is waartegen we moeten zeggen “zonder jou geen ik”, dan is het de zon. Zonder zon: niks! Ze is dé bron van het leven en van elke vorm van duurzame energie.’ ‘Eco-actief leven betekent kiezen voor de natuur. Investeren in zonne-energie sluit hierbij perfect aan! Door gebruik te maken van de zon voor stroom, help je immers actief om de CO2- uitstoot te verminderen.’ ‘Zonnepanelen zetten zonlicht om in gelijkspanning. Via de omvormer wordt dit omgezet in 230 Volt wisselspanning, die aangesloten wordt op het openbare elektriciteitsnet. Met zonnestroom kun je direct je huishoudelijke apparaten laten werken en als je de energie niet nodig hebt, dan gaat die naar het stroomnet. Je bespaart energie én verdient er geld mee!’ Ecostream Belgium N.V. Nieuwendorpe 12a 9900 Eeklo www.ecostream.be T 09 378 51 01 VELT-LEDENVOORDEEL

Ecostream geeft Velt-leden bij aankoop van een zonne-energie systeem van minimaal 2,5 kWp een gratis Sunny Beam monitoring systeem. Zie ledenvoordelen p. 4. en de advertentie op de volgende pagina. Bart Coenen Seizoenen oktober 2007/ 63

��

�

��

� ��

��

��

��

��

��

�� Nu gratis voor Velt-leden:��

��

��

��

��

Ecostream Belgium N.V. �� www.ecostream.be ��

��

��

��

64/ Seizoenen oktober 2007 ��

��

INHOUD. Consumentennieuwtjes 22. Dagloos 2. Herfst in Maria s Hofke 5

Recommend Documents