INHOUD Bedrijf Octatube
5
Organisatie
7
Historie
8
Filosofie
11
Producten Structurele beglazing
17
Vervormd glas
20
Constructief glas
23
Slanke draagconstructies
25
Ruimtevakwerken
34
Kartonnen constructies
39
Membraan constructies
42
Overige materialen & technieken
45
Toepassingen Daken
48
Gevels
51
Renovatie monumenten
52
Luifels
55
Bruggen
55
Balustrades
56
Liften
56
Fotoverantwoording
2
58
3
OCTATUBE Octatube ontwerpt, ontwikkelt en realiseert complexe architectonische constructies, met een accent op hoogwaardige toepassingen van glas en staal.
4
BEDRIJFSPROFIEL
5
ORGANISATIE Octatube is een combinatie tussen een technisch ontwerpbureau en een productiebedrijf en functioneert daarbij als een zeer gespecialiseerde (onder)aannemer. De organisatie is in deze samenstelling uniek in Nederland. Projecten worden van ontwerp tot realisatie in eigen beheer uitgevoerd. Octatube is gevestigd in Delft. Algemeen directeur is prof. dr. ir. Mick Eekhoutmet ir. Nils Eekhout als technisch - directeur. Het bedrijf telt 50 man personeel verdeeld over verschillende afdelingen. Tussen die afdelingen bestaat in de projecttrajecten een sterke wisselwerking. Deze samenwerking is de sleutel om tot innovatieve en betrouwbare resultaten te komen. Deze afdelingen zijn: • Design & engineering, • Productie & uitbesteding, • Montage & supervisie.
Design & Engineering
Deze afdeling is op te delen in 4 hoofdfuncties: ontwerpen, begroten, berekenen en werkvoorbereiden. Door de sterke samenwerking tussen de vier verschillende sub-afdelingen ontstaat de mogelijkheid om ook experimentele ontwerpen op een betrouwbare wijze te realiseren. De kern van Octatube wordt gevormd door de ontwerpers en ingenieurs met uiteenlopende achtergronden zoals onder andere: bouwkunde civiele techniek, werktuigbouwkunde en industrieel ontwerpen. Deze unieke mix staat garant voor het doen van inventies, het durven innoveren, het engineeren en het vormgeven van materialen, details, elementen en componenten, van idee tot realisatie.
Productie & Uitbesteding
Produceren is de hoofdtaak van deze afdeling. De eigen productie in de fabriek aan de Rotterdamseweg bestaat uit stalen en aluminium elementen en componenten, waarbij het zagen, boren, draaien en lassen de belangrijkste bewerkingen zijn. Daarnaast is er de zorg voor producties die worden uitbesteed en in de fabriek van Octatube worden geassembleerd (metaal/glas). De fabriek is ook de uitgelezen plek voor ‘prototyping’: het maken van tests, kleine en grote prototypen, mockups, en het mechanisch beproeven van constructieve producten in eigen beheer, al dan niet met assistentie van bijvoorbeeld TNO Bouw. De afdeling Design & Engineering is nauw betrokken bij dergelijke projecten. De fabriek wordt ook wel door architecten, “een ideale, uit de hand gelopen, modelwerkplaats” genoemd.
Montage & Supervisie
Deze afdeling draagt er zorg voor dat vanuit de fabriek de producten naar de bouwplaats worden getransporteerd, waarna de assemblage en de montage volgen. In Nederland wordt het merendeel door eigen personeel uitgevoerd. In het buitenland worden de montage werkzaamheden vaak verricht met lokaal personeel van de dochteronderneming of door de lokale onderaannemers, onder supervisie van Octatube. Afbeeldingen. Pag. 4 & 5: Glas Cube Banco Santander, foto: Interpane. Pag. 6 & 7: Links: Nils en Mick Eekhout. Rechts van boven naar beneden: 1. ontwerpoverleg met architect en opdrachtgever, 2. engineering, 3. productie in eigen fabriek, 4. montage op locatie.
6
BEDRIJFSPROFIEL
7
HISTORIE De oorsprong van Octatube ligt bij het architectenbureau van Mick Eekhout uit de jaren zeventig. Ruim 27 jaar ‘design & build’ ervaring kenmerkt de stevige positie van het bedrijf in de bouw. Ruim 27 jaar ontwerpt, engineert en produceert Octatube constructies, waar bij staal en glas steeds de hoofdrol heeft gespeeld. Het bedrijf heeft vooropgelopen in de technische ontwikkelingen ten tijde van de high-tech architectuur (1980 1995) en in die van de vrije vorm of ‘Blob’ architectuur sinds 1995. In het eerste decennium lag de nadruk op ruimtevakwerken. In 1978 werd het engineeringbureau Octatube Engineering B.V. opgericht waarna in 1983 het ‘Design & Build’ bedrijf Octatube Space Structures B.V. volgde. Nu wordt de Octatube groep gevormd door een Holding met verschillende werkmaatschappijen. In Nederland is dat Octatube Nederland B.V. en in het buitenland is het Octatube International B.V. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. 1973 - Ruimtevakwerken, 2. 1981 - Membraan constructies, 3. 1990 - Structurele beglazing, 4. 2006 - Constructief glas, 5. 2010 - in de spouw lopende voorspankabels. Rechts: Mobiele tent Veronica Muziekland.
8
BEDRIJFSPROFIEL
9
FILOSOFIE De kern van de bedrijfsfilosofie van Octatube bestaat uit het ontwikkelen van nieuwe producten, synergie tussen verschillende ontwerpdisciplines en de integratie van ontwerpen, engineeren, produceren en monteren. Ontwikkelen
Het ontwikkelen van nieuwe componenten, producten en systemen is Octatube eigen. Vanaf het allereerste begin zijn nieuwe componenten en producten ontworpen en toegepast; Dromen en realiseren: inventiviteit en innovatie, dat zijn de drijfveren. Gedurende het hele proces van ontwikkelen zijn alle afdelingen binnen Octatube hierbij betrokken. Het ontwerp gaat een weg van de ontwerpers naar de constructeurs en weer terug; naar de productie voor het maken van een proefmodel en weer terug. Zo vaak als nodig tot het product voldoet. Het ontwikkelen van nieuwe producten is een kernpunt van Octatube. De term producten kan hier breed worden opgevat: van producten tot componenten en zelfs systemen. Vaak is voor het ontwikkelen van nieuwe producten fundamenteel technisch onderzoek nodig, dat veel tijd en energie vereist. Het blijkt echter in de bouw in het algemeen geheel niet gebruikelijk en nauwelijks financieel mogelijk, maar voor een voortdurende productontwikkeling blijkt dit onmisbaar. Vergeleken met soortgelijke bedrijven experimenteert Octatube veel. Toch wordt jaarlijks een mengvorm van projecten door Octatube verwerkt waarin niet meer dan 20% experimentele projecten mag voorkomen tegenover 80% routinematige projecten. Meer dan 20% aan experimentele projecten zou de economische bedrijfsdoelstelling in gevaar brengen. Productontwikkeling wordt hier gezien vanuit de optiek van een betrekkelijk klein bedrijf. Er is een groot assortiment aan verschillende producten in een bouwindustriële markt die in de tijd evolueren en dus veranderen. Aan een aanvraag voor een nieuw of afwijkend product kan altijd worden voldaan mits de gevraagde engineeringhouding en vervaardigingtechnieken in huis zijn. Uit elke aanvraag kan een speciaal product resulteren. Bij de toepassing van een systeemproduct kan de betrokken projectarchitect typische projecteigen gegevens in het systeemontwerp laten verwerken. Bij frequent hergebruik kunnen kleinere onderdelen worden uitgevoerd als standaardproducten. Afbeeldingen. Links: mock-up Victoria & Albert Museum. Rechts van boven naar beneden: 1. mock-up Imax theater Cotroceni Park, Boekarest 2. mock-up vlak afgespannen gevel Hogeschool INHolland, Delft, 3. montage papertube dome, IJburg, 4. assemblage entrees parkeergarage Westerlaan, Rotterdam.
10
BEDRIJFSPROFIEL
11
Synergie
De zeer hechte samenwerking en frequente discussies tussen deze drie disciplines resulteren in nieuwe ontwerp concepten, snelle beslissingen en innovatieve uitgangspunten. Het multidisciplinair ontwerpen is een veelbelovende voorwaarde gebleken om grensverleggend te werken en tot nieuwe ontwerpen van componenten, producten en systemen te komen. In de volgende tekst worden deze drie typen van ontwerpen en hun synergie beschreven. Architectonisch ontwerpen De productontwerpers van Octatube zijn verantwoordelijk voor het inpassen van een ruimtelijke constructie in het totale architectonisch ontwerp van de projectarchitect. Het totale gebouwconcept, de details, de aansluitingen op andere bouwdelen, ze passeren allemaal de revue. Dialoog met de architect is dan ook meer regel dan uitzondering. Het is duidelijk dat hoe eerder het contact tussen de architect en de productontwerpers plaatsvindt, hoe beter de resultaten zullen zijn. De architectonische componenten hebben vaak een grote stimulans en impact op het architectonisch concept van de projectarchitect. Constructief ontwerpen De belangrijkste functie van de constructief ontwerper is om het ontwerp om te zetten in een inspirerend effectief constructief schema. Hierin wordt aangegeven hoe de externe belastingen worden overgedragen naar de oplegpunten of ondersteuningen en wat daarbij de te verwachten constructieve belastingen en reactie krachten zullen zijn. De keuze van dit constructieve schema vloeit mede voort uit het architectonisch concept. De constructieve aandacht bij Octatube is altijd gericht geweest op het realiseren van elegante en slank vormgegeven ruimtelijke constructies. Dit ontwerp aspect is van groter belang dan gebruikelijk in de staalindustriewereld. Industrieel ontwerpen Het industrieel ontwerpen, in deze context, richt zich op de industriële maakbaarheid. Het optimaliseren van het produceren van de onderdelen, het assembleren en het monteren van het geheel speelt een belangrijke rol tijdens het ontwerpproces .
Integratie
Het samenbundelen van ontwerpen, engineeren, produceren en monteren in het zogenoemde ‘Design & Build’ concept, levert één verantwoordelijke, aanspreekbare partij. Dit werpt zeker bij onderdelen die zeer specialistisch, nieuw of experimenteel zijn, haar vruchten af voor de klant. In de technische architectuur is de engineering de kern van het spel. Alle problemen die voorkomen tijdens de productie en het bouwen moeten worden opgelost. Voor de diverse ontwerpers in het bedrijf betekent de aanwezigheid van de productiefaciliteiten een voortdurende lijfelijke confrontatie met het basismateriaal, de vele mogelijke verwerkingstechnieken en de resulterende producten. De productie levert inspiratie op! Hiernaast worden ervaringen opgedaan tijdens produceren en monteren, uitgewisseld met de ontwerpers. Deze worden meegenomen naar volgende ontwerpen. Het daadwerkelijk bouwen inspireert ook voortdurend innovaties. De denkers en de doeners overleggen vaak. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. Glasshouse Malmö, organisch handmodel Monica Gora, 2. wireframe model door Octatube, 3. 3D rendering door Octatube, 4. Glasshouse Malmö uitgevoerd in flat-panelling principe. Rechtsboven: 3D engineering model. Rechtsonder van links naar rechts: 1. architectonisch 3D model, 2. 3D industrieel ontwerp, 3.uiteindelijk industrieel ontwerp.
12
BEDRIJFSPROFIEL
13
PRODUCTEN Octatube beschikt over een breed scala aan producten, systemen en componenten. Het accent binnen deze producten ligt in het gebruik van glas en staal. Het voortdurend ontwikkelen van nieuwe producten resulteert ook in productcategorien met karton, GRP en bijzondere draagconstructies.
14
15
STRUCTURELE BEGLAZING
Het architectonisch doel van structurele beglazing is glasvlakken te bouwen met maximale transparantie. Het constructieve doel is zelfdragende constructies te maken met een maximale inzet van glas. De structurele beglazingen worden voor het grootste deel toegepast in daken en gevels. Binnentoepassingen komen ook voor in de vorm van binnenwanden, vloeren, balustrades en liften. Kenmerkend voor structurele beglazingen is dat er zich tussen de glaspanelen geen kozijnconstructie bevindt. Het glas is zelfdragend of een slanke stalen constructie is achter het glas geplaatst om de overspanning te maken. De sterkte en stijfheid van het totale glasvlak worden ontleend aan een puntvormige koppeling van de glaspanelen aan elkaar en aan de achterliggende constructie. Gewoonlijk wordt voor dit beglazingstype volledig voorgespannen glas gebruikt, dat tot vijfmaal hogere spanningen op kan nemen dan gewoon floatglas. Alle door ons te realiseren Quattro systemen bestaan uit de volgende vier subsystemen: • • • •
glaspanelen glaspaneel bevestigingen Quattro knooppunten stabiliserende draagconstructies
Glaspanelen
De glaspanelen, kozijnloos toegepast, kunnen op verschillende wijzen worden samengesteld. Zo is er keuze tussen enkel en isolatieglas, half en geheel voorgespannen, wel of niet gelamineerd glas. Ook hebben de glasplaten, waaruit de glaspanelen zijn opgebouwd, verschillende lichtdoorlatendheid en warmtedoorgang beïnvloedende eigenschappen om te voldoen aan projectspecifieke eisen. Er kan gekozen worden uit helder glas, in de massa getint glas, (harde) reflecterende coatings aan buiten-, spouw- of binnenzijde; (zachte) reflecterende coatings aan de spouwzijde, (zachte of harde) lage emissiecoatings (low E) aan de spouwbinnenzijde en tenslotte grafische screenings (uit grafische of klimaat overwegingen). Ten aanzien van de grootte van de glaspanelen zijn er twee criteria die onafhankelijk van elkaar bepalend zijn. Ten eerste spelen de productietechnische mogelijkheden een rol. Zo zijn de afmetingen beperkt door de voorspanovens, de lamineerautoclaven en de heatsoakovens. Voor het gros van de toepassingen gelden maximale afmetingen van 2,14m bij 3,60m. Er zijn slechts enkele bedrijven in Europa die panelen met grotere afmetingen kunnen leveren aan ons, tegen een hogere m2 prijs. Ten tweede is de constructieve stijfheid (plaatafmeting versus dikte) een criterium. Hierbij speelt tevens het arrangement van de bevestigingspunten een rol. Voor een bescheiden plaatdikte (en economische prijs) is een maximale overspanning tussen de knooppunten van 1,8m aan te bevelen maar bijna alles is mogelijk. Afbeeldingen. Links: DMG, Waalwijk. Rechts van boven naar beneden: 1. Stadhuis Alphen aan den Rijn, 2. Yitzak Rabin Center, Tel Aviv, Delft, 3. Fries Natuur Museum, Leeuwarden, 4. Glass Cube, Banco Santander, Madrid.
16
PRODUCTEN
17
De glaspanelen worden aan de achterliggende constructie bevestigd door middel van Quattro knooppunten. Dat kan op een aantal wijzen geschieden. Het hoofdonderscheid ligt tussen de mechanische en de chemische verbindings methoden. Bij de mechanische methoden wordt een boutverbinding door gaten in het glas toegepast. Deze gaten kunnen zowel recht als gesoevereind worden uitgevoerd. Bij de chemische methoden wordt gebruik gemaakt van flexibele verkittingen op basis van siliconen of van stijve verlijmingen op basis van thermohardende lijm. Puntvormige chemische bevestigingen worden toegepast op basis van een thermohardende lijm. De lijmverbinding heeft Octatube in huis ontwikkeld. Daarvoor is onderzoek verricht in eigen laboratorium en bij het Lijminstituut van de faculteit Luchten Ruimtevaart, TU Delft. Het resultaat zijn glazen daken met een volledig glad oppervlak zonder koudebruggen. Gevels worden ook al meer dan 10 jaar toegepast na tests in verkorte lange duur proeven met betrekking tot de kruip, het temperatuurgedrag en de UV bestendigheid van lijm. Op de lijmverbinding is octrooi verleend in Nederland en aan aantal Europese landen.
Quattro knooppunten
De Quattro knopen zijn de intermediair tussen enerzijds de glasplaat en anderzijds de stabiliserende achterconstructie. In het algemeen hebben ze een vorm die is afgeleid van de kortste afstand tussen de gaten in de glasplaat en de centrale oplegging van de stabiliserende achterconstructie, die gewoonlijk in de as tussen twee glaspanelen loopt. Voor vier gaten in de hoeken van vier glaspanelen resulteert dat in een typische diagonale kruisvorm: de Quattroknoop genoemd. Hoewel de Quattro systemen hun naam ontlenen aan deze meest voorkomende knooppuntvorm, de vierpunter, zijn er ook in dezelfde vormgeving ‘Trio’s’, ‘Duo’s’ en ‘Mono’s’ mogelijk. De namen spreken voor zich. Zo resulteren twee gaten naast elkaar in een rechte verbinding over de centrale oplegging: de Duo-knoop. Net als bij de systemen en de producten kan er bij de knooppunten ook onderscheid worden gemaakt in speciale, systeem en standaard knopen. De gegoten roestvaststalen Quattro knoop is een typisch voorbeeld van een standaardknoop. De knooppunten worden vervaardigd van metaal: aluminium (gegoten), ijzer (nodulair gietijzer), staal (gelast of geperst) of roestvaststaal (gegoten, gelast of geperst). Uiteraard kunnen deze knopen op geheel verschillende wijze worden behandeld en afgewerkt. In de Glass Cube in Madrid (30 x 30m) zijn isolatieglaspanelen gebruikt van 2500 x 2500 mm groot. Voor dit project zijn speciaal gegoten RVS ontworpen met een grootte van 350 x 350 mm. Afbeeldingen. Links: Aeropuerto Manises, Valencia. Rechts van boven naar beneden: 1. detail glasbevestiging door de voeg van de dubbelglas panelen, 2. hoekdetail Glass Cube, Banco Santander, 3.Glas Cube, Banco Santander, Quattro knoop verlijmd op dubbelglas,, 4. Van Den Herik, Sliedrecht.
18
PRODUCTEN
19
VERVORMD GLAS
Traditioneel bestaat er de mogelijkheid om glasplaten warm te vervormen. Het koud buigen of torderen van glaspanelen is een nieuwe techniek met belangrijke voordelen. Het warm vervormen van glaspanelen met een enkel of een dubbel gekromde vorm gebeurt door het glas te verhitten en te laten afkoelen op een mal. Dit krommings proces in de fabriek is erg kostbaar aangezien per paneel een mal gemaakt moet worden. Ook blijven oneffenheden van de mal zichtbaar in het glas. Sinds 2001 is er in huis ervaring opgebouwd met het koud vervormen van glaspanelen. Dit betekent dat vlakke glasplaten met mechanische druk in een kromme vorm gebracht en gehouden worden. Koud buigen van kozijnglas werd al langer toegepast bij cilindrische daken. Het koud buigen van puntvormig bevestigd glas, is echter ook mogelijk. Deze manier van koud buigen is toegepast bij het Floriade Paviljoen, 2002. Hier werd bij het buigen 50% van de spanningen benut voor het buigen en de rest voor de opname van windbelastingen. Tevens is het mogelijk om isolatieglas panelen in een kozijn te torderen. Bij de getordeerde spaghetti-gevel van het stadhuis van Erick van Egeraat Architecten in Alphen werd bijvoorbeeld 25% van de spanningen benut voor het koud torderen. De theorie achter het buigen is bij Octatube onderzocht. Nu kunnen we het buig en breek gedrag van het glas modelleren en voorspellen. Met deze kennis heeft Octatube de meest sublieme toepassing van koudvervormde dubbelgekromde isolatie glaspanelen kunnen maken. In het atriumdak voor het Victoria & Albert Museum in London worden glaspanelen gedragen door volledig glazen vinnen met een variërende spanwijdte tot 11 meter lengte uit één stuk. De glazen liggers zijn uit 3 lagen gelamineerd opgebouwd. Op de liggers zijn c-profielen verlijmd waarmee het isolatieglas op de glasligger is geklemd. Alle afbeeldingen op deze pagina’s zijn voorbeelden van koud vervormd glas. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. spaghetti-gevel Stadhuis Alphen aan den Rijn, koud getordeerde dubbelglaspanelen, 2. warm (korte zijde) en koud (lange zijde) gebogen gelamineerde glaspanelen,entrees parkeergarage Westerlaan, Rotterdam, 3. koud gebogen glas, Floriade Paviljoen, Haarlemmermeer, 4. koud getordeerde dubbelglaspanelen, Victoria & Albert Museum. Rechts: koud vervormde glaspanelen, Zuidpoort tramluifel, Delft.
20
PRODUCTEN
21
Constructief Glas
Glas is net zo druksterk als beton, als de krachten maar op een goede manier worden in het glasvlak worden geleid. De toepassing van glas als constructiemateriaal is erg interessant maar vereist een goede beheersing van de theorie en de praktijk. De goede eigenschappen voor drukkracht van glas komt samen met erg lage sterkte bij trekkracht. Daarbij komt dat glas bros is en zonder waarschuwing kan breken. Construeren met glas is daarom veeleisend voor het ontwerp. De glazen koepel van de Selimiye Moskee in Haarlem is een primeur in het gebruik van constructief glas. Het is de eerste zelfdragende glazen koepelconstructie zonder zichtbare staalconstructie. De vijfkantige rozetten fixeren de hoekpunten van de glaspanelen en zijn verbonden met trekstaven in de voegen waarmee de totale constructie wordt voorgespannen. Met deze voorspanning wordt voorkomen dat er trekkrachten kunnen optreden. Het ‘Victoria en Albert Museum’ in London is een voorbeeld waar het construeren met glas tot een hoogtepunt komt. In dit project bestaat de draagconstructie van het dak uit glazen liggers van 3 lagen glas met tussen de lagen translucente folies. Deze glazen vinnen hebben een lengte tot 11 meter. Naast de complexiteit van het construeren van de liggers was ook lag er ook een grote uitdaging in de vorm van het dak. Doordat het niet mogelijk was een plat dakvlak te realiseren tussen de bestaande geometrie van de omliggende dakranden is een dubbelgekromd dakvlak ontworpen. De isolatieglas panelen zijn van in een vlakke basis vorm op de constructie gelegd en geklemd in een getordeerde vorm. Het project heeft de ‘Structural Design of the Year Award’ gewonnen op het World Architecture Festival 2010 in Barcelona en is daarmee een uniek voorbeeld van de toepassing van constructief glas in vrije vormgeving. Afbeeldingen. Links: gelamineerde glazen vinnen, Victoria & Albert Museum. Rechts van boven naar beneden: 1. glazen koepel Selimiye Moskee, Haarlem, 2. glazen gevel met glazen vinnen, De Baljurk, Den Haag, 3. glazen “zig-zag” gevels EMC, Rotterdam, 4. Selimiye Moskee.
22
PRODUCTEN
23
SLANKE
DRAAGCONSTRUCTIES
Stabiliserende draagconstructies kunnen bestaan uit reeds aanwezige bouwcomponenten, als een staalconstructie door derden, dan wel uit metalen componenten die door Octatube worden geleverd. In principe wordt aan de achterconstructie de constructieve eis gesteld van voldoende sterkte, stijfheid en stabiliteit. Uit esthetische overwegingen worden de glazen gevels van Octatube gecombineerd met slanke draagconstructies. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen superslanke constructies (zoals voorgespannen trekspanten), slanke constructies (bijvoorbeeld ronde en ellipsvormige buizen, rechthoekige kokers en vakwerkliggers) en gewone constructies (zoals open staalprofielen). Op de trekspanten en ellipsbuizen, constructies die door Octatube vaak worden toegepast.
Trekspanten
Deze ultraslanke constructies kunnen worden ingedeeld in open en gesloten trekspanten. Een open trekspant wordt gespannen tussen twee tegenoverliggende ruwbouwconstructies en ontleent daaraan hoge reactie(trek)krachten. Bij een gesloten trekspant wordt een lineaire drukbuis geïntroduceerd om de constructieve onafhankelijke eenheid van trek- en drukkrachten tot stand te brengen. Dit schema kan zowel in een vlakke als ruimtelijke spantvorm worden uitgevoerd. Trekspanten kunnen worden vervaardigd uit stalen trekkabels of massief stafstaal of wel uit een combinatie daarvan met drukstaven. De vorm wordt bepaald door het momentenverloop wat resulteert in de karakteristieke buik-, lens- of visgraatvorm. De boogvormig geknikte trekstaven zullen voor positieve en voor negatieve belasting (winddruk, sneeuwbelasting en eigengewicht versus windzuiging) resulteren in twee tegengesteld verlopende geknikte bogen. De drie basisposities van die twee (holle en bolle) bogen ten opzichte van het glasvlak kunnen zijn: - ter weerszijden van het glas, - aan de binnenzijde van het glas, - aan de buitenzijde van het glas. Afbeeldingen. Links: interieur dome Cotroceni Park, Boekarest. Rechts: 1. Friesland Bank, 2. interieur De Muzerije, ‘s-Hertogenbosch, 3. entree Museon, Tel Aviv, 4. Ikonen Museum, Kampen.
24
PRODUCTEN
25
De twee trekbogen kunnen in principe op een tweetal wijzen worden samengevoegd: lensvormig (tegen elkaar geplaatst) of visbuikvormig (door elkaar geplaatst). In beide gevallen ligt de enkelvoudige onderspannende boog daaraan ten grondslag. Deze is de basis waarbij ééndimensionaal onderspanning-constructies zijn ontworpen. De buikvorm die de momentenlijn volgt heeft overal onderspannende trekstaven met exact dezelfde diameter. Echter, asymmetrische belasting leidt tot het additioneel trianguleren (uitkruizen) van het vlak van de onderspanning. Tussen lensvorm en visbuikvorm zijn uiteraard ook tussenvormen mogelijk.
Lensvormige trekspanten
De voetpunten van de beide geknikte bogen zijn gemeenschappelijk en de diepte van de aldus ontstane lensvorm is tweemaal de constructieve afstand ‘a’ uit de formule M = F x a. Hierbij geldt: a = 1/10 van de overspanning. Trekspanten met drukbuizen (trek- drukspanten) hebben altijd een lensvorm omdat aan de einden van de buis eveneens de trekstaven samenkomen zodat sprake is van een constructieve entiteit.
Visbuikvormige trekspanten
De twee bogen zijn zodanig in elkaar verschoven dat de totale diepte gelijk is aan eenmaal ‘a’. Dit resulteert altijd in twee maal twee oplegpunten op een afstand ‘a’ van elkaar. Het voordeel van deze vorm is dat het constructieve diepte bespaart. Gewoonlijk wordt deze afspanning toegepast aan één zijde van het glas.
Filigraine constructies
In de moderne architectuur verbeelden de ultra-fijne trekconstructies een hoge klasse van ontwikkeling, een uitdrukking van decennia van zoeken naar raffinement. Speciaal bij restauraties en renovaties spelen deze visueel uiterst lichte constructies van glas en minimaal staal een grote rol. In het contrast tussen bestaande (bakstenen) massa en een visueel bijna gewichtsloze overdekking of glazen gevel heeft door zijn maximale contrast een heftig effect dat door veel architecten wordt benut. U vindt hiervan voorbeelden overal in deze catalogus.
3D trekspanten
Vanaf 1990 is een systeem ontwikkeld dat is samengesteld uit diagonaal doorsnijdende trekspanten die een vierkant dakvlak kunnen ondersteunen. Het dakvlak is opgebouwd uit 3 bij 3, 4 bij 4 of 5 bij 5 glaspanelen. Deze diagonale lay-out kan ook voor ronde daken worden toegepast: het zogenaamde ‘fietswielprincipe’. Voorbeeld is het ontwerp voor de glazen dak van de nieuwe huisvesting van de bank Banco Santander te Madrid. De trekcomponenten in de constructie en de verborgen drukcomponenten geven het geheel visueel een uiterst lichte indruk. A
B
C
D
E
Wijzen van stabilisering door middel van stijve trekspanten A: Autonome systemen met drukkrachten opgenomen in de centrale drukbuis, zodat er geen reactiekrachten uit de kabels op de gebouwconstructie komen B: Stabilisering tegen winddruk en windzuiging met glasvlak centraal C: Stabilisering tegen winddruk en windzuiging met excentrisch geplaatst glasvlak en elkaar doorsnijdende kabellijnen D: Stabilisering tegen winddruk en windzuiging met excentrisch geplaatst glasvlak E: Vlakke afspanning met voorgespannen kabel
Afbeelding. Rechts: Glass Cube, Banco Santander.
26
PRODUCTEN
27
Ellipsbuizen
De introductie van ellipsbuizen bij Octatube vond rond 1996 plaats. Dit gebeurde ten gevolge van het schrijven van het boek ‘Buisconstructies in de architectuur’ door Mick Eekhout. De redenatie was, als er vierkante en ronde buizen zijn, waarom bestaan er dan naast rechthoekige buizen niet tevens ellipsvormige buizen? De opdrachtgevers van het boek, Cidect, gingen aan de slag om dikwandige ronde stalen buizen een extra productie routine mee te geven, namelijk: verhitten en walsen door een rij van vervormende walsen van rond naar elliptisch. De buitenste omstrek is maatgevend; De wanddikten kunnen variëren. Sinds 1998 zijn ellipsbuizen commercieel leverbaar. Een nieuwe periode van volwassenheid voor kozijnloze beglazingen brak hiermee aan. De kozijnloze beglazing voorzag niet alleen meer in architectonische behoefte maar tevens in de economische. In het assortiment stalen profielen, is de toepassing van de ellipsvormige buizen gebaseerd op hun dubbele aantrekkelijkheid: ze hebben in de diepe (dwarsdoorsnede) richting een grote buigsterkte en in de dwarsrichting een grote slankheid en een elegante uitstraling. Speciaal voor kozijnloze beglazing is er zo een type gevelconstructie onstaan met grote sterkte, slankheid en elegantie die toch betrekkelijk economisch te produceren en te bouwen is. De zeilers onder de architecten herkennen hierin de mastvorm. Afbeeldingen. Links: interieur DMG, Waalwijk. Rechts: 1. horizontale ellipsbuizen Orangerie Artis, Amsterdam, 2. detail doorsnede ellipsbuis constructie, 3. interieur detail DMG, 4. Peace Center, Tel Aviv.
28
PRODUCTEN
29
Lijnvormige ondersteuning
Kozijnloze beglazing is een extreme vorm van visueel lichtvoetig construeren. De ontwikkeling ervan is inmiddels 20 jaar oud. Het eerste kozijnloze afstudeerwerk op de TU Delft van Rik Grashoff dateert uit 1988. De Glazen zaal in de Beurs van Berlage uit 1990 was de eerste toepassing van constructief hangend glas. Er zijn sindsdien in de wereld veel experimenten uitgevoerd en protypen gebouwd. Ook in huis heeft Octatube voortdurend vooraan in ontwikkeling van inventies en innovaties gelopen, nationaal en internationaal. Bij veel toepassingen echter, is geheel kozijnloos niet gewenst door de betreffende architect. Het is mogelijk om lichtgewicht spanten te ontwerpen, met een (licht gebogen) drukstaaf in het midden en kabels in boven- en onderzijde en daar loodrecht op vervolgens gordingen op aan te brengen, zodat het geheel toch een zwevend karakter krijgt. En dergelijk systeem is ontworpen voor de overdekking van de caféstraat in de van Vollenhovenstraat in Rotterdam. Het visueel zweven overheerst en verwondert. De detaillering van de lineaire ondersteuningsprofielen is ook met zorg gekozen. Ook hier speelt de lichtval rond het profiel een rol: een elliptische doorsnedevorm met een smal U-profiel op de kop om de glaspanelen op te knellen, is gebruikelijk. Het kruisen van profielen (imaginair doorsnijden in twee verschillende vlakken) is hier de oorzaak van finesse. Maar ook speciaal gevormde profielen, zoals het stalen Stabilux profiel dat grote overspanningen tot 3,6 m (verdiepingshoogte) met gemak kan ondersteunen. Toegepast bij het project Hollander te Barendrecht. Identieke profielen (zg OTprofielen geheten) werden ook voor het fameuze muziekkoepeltje in Haarlem ontwikkeld in aluminium 1984 . Het leverde de eerste Aluminium Award 1984 op. Een materiële overweging voor lineaire profielen is de veiligheid van het constructieve gedrag, en soms de economie. Zo werden soepel daglichtgeleidende profielen (paraboolvorm in aluminium) ingezet voor de beglazing van de Friesland Bank koepel. De gekromde gelamineerde panelen van de Broerekerk in Bolsward zijn aan de gekromde zijde opgelegd en ingeklemd, hetgeen bij breuk een veilige ondersteuning geeft. De lineaire profielen (in T vorm) in het rond lopende plafondvlak in de kerk benadrukken het aparte glasvlak, los van de scherpe v-spanten bovenop. Het is dus een kwestie van ontwerpen en van visuele spanning genereren in het ontwerp, die lineaire profielen onderwerp van belangstelling laat zijn. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. dak Broerekerk, Bolsward, 2. interieur glazen zaal Beurs van Berlage, Amsterdam, 3. interieur Givataim Shopping Mall, Tel Aviv, 4. OT-profiel Hollander Barendrecht. Rechts: interieur Westelijk Handelsterrein, Rotterdam.
30
PRODUCTEN
31
Vlak afgespannen gevel
De afgespannen gevel van het OZ Building in Tel Aviv is met 52 meter de hoogste kozijnloze gevel die Octatube tot nog toe heeft gerealiseerd. De eigen gewichten worden verticaal omhoog via tuidraden afgedragen; de windbelasting horizontaal naar links en rechts via trekspanten. Dit schema is lang het meest transparante gevelsysteem geweest dat is toegepast in de wereld. De volgende stap in de ontwikkeling van de techniek is gezet met het maken van een vlak afgespannen gevel. Het idee hiervan is dat er een kabels worden gespannen tussen boven- en onderconstructie waar het glas met klemmen aan word gehangen. Naast het gewicht van het glas moet de kabel ook de windbelasting overbrengen op de omliggende constructie. Dit gebeurt doordat de kabels doorbuigen. Bij het doorbuigen ontstaat er een constructieve diepte die nodig is voor het overbrengen van de windbelasting. Dit idee is ook bekend bij koorddansers. De kabels van de gevel moeten goed worden voorgespannen om te voorkomen dat ze te ver doorbuigen bij harde wind.
Afspanning in de spouw
Het project INHolland in Delft heeft een zeer innovatieve glazen entreegevels die meebewegen met de wind. In dit project is de toepassing van de vlakke afspanning drie stappen verder is gebracht. De ideeën werden oorspronkelijk ontwikkeld op het initiatief van het ComposietenLab van de Hogeschool. Het lab startte in 2006 een innovatietraject met als doelstelling om meer composieten toe te passen in glasarchitectuur. Vanwege subsidiestromen waren hierbij diverse regionale kennisinstituten en bedrijven betrokken, waaronder Octatube. Dit project heeft geleid tot de bouw van drie extreem innovatieve en slanke gevels. De absolute nieuwheid ligt in het voeren van de kabels door de spouw van het dubbelglaspaneel. Doordat afgespannen aramidekabels door composiet buizen in de glasspouw van de isolatieruiten lopen, is de glasgevel aan beide zijden volledig vlak. Bijzonder aan het idee is het ‘wegontwerpen’ van de constructie. De dubbelglaspanelen hebben een dikte van 54 millimeter, hetgeen resulteert in de slankste glas-composietgevel ter wereld. Eén van de drie gevels van de entree is daadwerkelijk op deze manier uitgevoerd. Vanwege de lange termijnrisico’s voor de glasleverancier zijn de twee grootste gevels echter met een iets simpeler variant gerealiseerd, waarbij de aramide kabels direct achter de ruiten liggen. Deze gevels hebben een dikte van 45 mm. De bezoeker van de hogeschool INHolland Delft loopt kans dat hij de gevel ziet bewegen, hoewel grote vervormingen alleen bij zware stormen zullen voorkomen. Doordat beide gelvels op een hoek kunnen bewegen in de wind, zijn de hoeken van de gevel uitgevoerd in geïsoleerd rubber, zodat de beide gevels, zelfs bij zware wind vrij kunnen bewegen en nooit op elkaar klappen en beschadigd worden. Het resultaat is een karakteristieke zwarte lensvormige rubberhoek. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. OZ building, Tel Aviv, 2. Hogeschool INHolland, Delft, 3. doorsnede voorgespannen kabels door de spouw van de glaspanelen, 4. Helicon Building, Londen. Rechts: afgespannen glazen gevel met afspanning vlak achter de glaspanelen, Hogeschool INHolland.
32
PRODUCTEN
33
RUIMTEVAKWERK CONSTRUCTIES
Ruimtevakwerken zijn driedimensionaal werkende vakwerk constructies, die industrieel worden vervaardigd. Ruimtevakwerken werden voor het eerst toegepast in 1907 door Alexander Graham Bell en werden populair door Mero in de jaren ‘60. Octatube’s naam is verbonden aan het ‘Octatube’ ruimtevakwerksysteem dat in 1973 werd uitgevonden door Mick Eekhout als afstudeerwerk en tevens werd geoctrooieerd. Inmiddels is het octrooi al weer 10 jaar verlopen. Gewoonlijk worden deze vakwerken uitgevoerd in ronde of vierkante stalen buizen en bij uitzondering in aluminium of zelfs in massief hout, in bamboo of karton. Door de omwenteling in de bouw van producent- naar consumentgerichtheid is de interesse voor industriële ruimtevakwerken veranderd in die voor projectgerichte speciale ruimtelijke constructies. Het gevolg daarvan is dat veel ontwerpen van ruimtelijke constructies niet meer in een bestaand systeem uitmonden. Er zijn wel een groot aantal basis systemen denkbaar. Een afgeleide variant wordt meestal in projecten toegepast. De nieuwe Zuid- en Oost-serre van de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft hebben een dragende Tuball constructie van thermisch verzinkt staal. Door de toepassing van thermisch verzinken als oppervlaktebehandeling zijn de stalen constructies optimaal beschermd tegen corrosie. De zuidserre heeft een oppervlak van 1500 m2 ; de oostserre van 900 m2. Ze dienen voor de huisvesting van grootschalige activiteiten (maquettewerkplaats en workshops voor studenten) en zorgen voor transparantie en lichtheid in het verder gesloten gebouw. Het toegepaste standaard Tuball-systeem leverde niet alleen een lichtgewicht constructie op, maar maakte ondanks een strenge winter een design & build doorgang van drie maanden mogelijk voor de zuidserre. De nieuwe serres zijn gebouwd tegen de gevels van het voormalige, uit het begin van de twintigste eeuw daterende bakstenen hoofdgebouw van de universiteit aan de Julianalaan in Delft. Architecten van de renovatie van het hoofdgebouw zijn Braaksma & Roos architectenbureau te Den Haag. De serres werden ontworpen door prof. dr. ir. Mick Eekhout, tevens verbonden als hoogleraar Productontwikkeling aan de faculteit Bouwkunde TU Delft.
Afbeelding. Rechts: Zuid serre bouwkunde, TU Delft.
34
PRODUCTEN
35
Het Tuball systeem
Het Tuball systeem bestaat, sinds de ontwikkeling in 1984, uit stalen knopen (ronde holle bollen) en ronde buizen. De buizen bevatten ingelaste proppen met een draadgat. Door middel van een boutverbinding worden deze op de bollen aangebracht. De onderdelen kunnen zowel in aluminium als in staal worden vervaardigd. Het uiterlijk is zeer abstract. Het systeem wordt na 25 jaar gebruik nog steeds regelmatig toegepast. De Zuid- & Oost-Serre Bouwkunde, TU Delft werden in 2009 gerealiseerd in een extreem hoog bouwtempo, mogelijk door de grote ervaringen met het systeem.
Het Streamline systeem
Ooit voorgesteld in de dissertatie van Mick Eekhout uit 1989 en voor het eerst gerealiseerd in de koepel van de Friesland Bank te Leeuwarden (architect Aad van Tilburg), is het Streamline systeem, een visueel gestroomlijnd constructiesysteem. Dit systeem bestaat uit vloeiend in elkaar overlopende horizontale ringen en diagonale buizen. In het geval van de koepel is een speciaal projectsysteem ontwikkeld met rond gebogen horizontale buizen met diagonale staven ertussen. De voorgespannen hoogwaardige boutverbinding is volledig aan het zicht onttrokken. In de koepel voor de Friesland Bank te Leeuwarden is de draagconstructie bepaald door de driepoot van deltavormige bogen, waaraan de koepel als ware het een klok hangt. De constructie kan maar op drie posities worden gefundeerd tussen bestaande gebouwen. Onder de koepel hangt tevens ook een 30 x 30 m groot glazen dak. De geodetische muziekkoepel in Haarlem werd in 1984 gebouwd in het Tuballplus systeem en kreeg in 2004 een kozijnloze renovatie. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. ruimtevakwerk volgens Tuball systeem, RWV Domplein, Utrecht, 2. Tuball-plus systeem, muziekkoepel, Haarlem, 3. Oost serre bouwkunde, TU Delft, 4. detail kartonnen ruimtevakwerk volgens Tuball systeem. Rechts: streamline systeem, Friesland Bank, Leeuwarden.
36
PRODUCTEN
37
Kartonnen constructies
Architect Shigeru Ban is internationaal bekend om zijn kartonnen constructies. Octatube heeft verschillende keren mogen meewerken met het tot stand komen van constructies naar zijn ontwerp opgebouwd uit kartonnen buizen. In deze samenwerking heeft Octatube een theater, een sculptuur en een brug gerealiseerd. Deze projecten hadden allen een tijdelijk karakter, maar worden nog steeds herbouwd en gebruikt. In de technologie van de kartonnen buisconstructies ziet Octatube haar bijdrage in de stand van de techniek vooral in het voorspannen van de kartonnen buizen d.m.v. inwendige trekstrang van 10 mm, waardoor er op de buiseinden geen boutverbindingen noodzakelijk zijn. Octatube heeft in de afgelopen jaren een flinke ontwikkeling gemaakt in het construeren met kartonnen buizen en ziet toekomst voor een gestandaardiseerd ruimtevakwerk, maar ook mogelijkheden voor het maken van vrije vormen. In beide gevallen moet karton duurzamer en goedkoper zijn dan staal.
Duurzaam kartonnen vakwerk
De Delftse Hockey & Tennis Club Ring Pass heeft een multifunctionele uitbreiding gekregen, waarin naast het gebruik door de club sociaal breed gedragen voorzieningen worden gehuisvest, zoals bijvoorbeeld kinderopvang, vergaderruimte en huiswerkbegeleiding. De uitbreiding bestaat uit een ruimtevakwerk opgebouwd uit kartonnen buizen en hergebruikte stalen bollen (Tuballs). Het kartonnen vakwerk wordt gedragen door stalen kolommen. Met deze uitbreiding heeft Octatube de eerste permanente constructie neergezet, waarbij gebruik is gemaakt van kartonnen buizen. De constructie voldoet volledig aan de hedendaagse eisen voor permanente gebouwen.
Continue verbeteren
Belangrijk voor de levensduur van het karton is om het indringen van vocht te voorkomen. Net onder de buitenste wikkeling zijn de kokers voorzien van een laagje polyethyleen, terwijl tussen de flensplaat en de koker een rubberen afdichtingring wordt geplaatst. Als extra oppervlaktebescherming zijn bij dit project verschillende alternatieven toegepast. Hierbij wordt bekeken welke methode het beste resultaat geeft in de tijd. gezocht wordt naar oplossingen waarbij het laagje PE in de wikkeling van de kokers achterwege kan blijven. De kokers zijn dan gemakkelijker te recyclen en dat zou een goede stap richting duurzaamheid zijn. Afbeeldingen. Links: Pont du Gard, papertube brigde, Avignon. Rechts van boven naar beneden: 1. interieur papertube dome, IJburg, 2. papertube sculpture, Avignon, 3. Pont du Gard, 4. interieur Hockey & Tennis Club Ring Pass, Delft. Pag. 40 & 41: detail kartonnen ruimtevakwerk Ring Pass.
38
PRODUCTEN
39
40
PRODUCTEN
41
MEMBRAAN CONSTRUCTIES
Gespannen membraanconstructies of ‘tenten’ zijn in hun architectonische en sculpturele vorm bekend sinds het werk van prof. Frei Otto uit Stuttgart uit de jaren zestig. In Nederland worden luifels, drooglopen, regendaken en vrije overdekkingen van winkelcentra het meest frequent toegepast: de tent als stedelijke paraplu. De meest voorkomende vorm is een dakvlak dat ruimtelijk gekromd is in een holle en een bolle richting zodat de vezels van de weefselversterkingen in het doek elkaar stabiliseren bij wisselende windbelastingen. Deze zogenaamde ‘anticlastische’ (d.w.z. tegengesteld gekromde) vorm van het membraan kan worden vastgelegd door dat er gespannen hol of bol verlopende kabels in het dakvlak zijn ingebracht, door stijve drukbogen van stalen buis of van gelamineerd hout, of door stalen masten die het membraanvlak omhoog drukken, al of niet versterkt middels veldkabels. Om deze constructies goed te ontwerpen, is vanaf het begin een co-design samenspel tussen projectarchitect en projectconstructeur enerzijds en de productontwerper en productconstructeur anderzijds absoluut noodzakelijk. Gespannen membranen zijn altijd speciale producten, die door de directe vorm invloed van andere afmetingen, ondersteuningen ook zelden kunnen worden gedupliceerd. De kleinere membranen worden in Nederland meestal vervaardigd van polyester versterkt PVC doek met een levensduur van 15 tot 20 jaar. Het alternatief is glasvezel versterkt teflon (PTFE), dat onbrandbaar is en een hogere kwaliteit heeft; levensduur is meer dan 40 jaar. Door de hoge kosten kent dit brandvrije en onderhoudsloze materiaal in Nederland nauwelijks populariteit. Het ongewapende PTFE leidt tot bijna doorzichtige membraanconstructies. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. mobiele tent Veronica Muziekland, 2. ontvangstluifel Paleis Noordeinde, Den Haag, 3. Winkelcentrum ‘De Ridderhof’, Ridderkerk, 4. Hemweg Centrale, Amsterdam. Rechts: papertube dome.
42
PRODUCTEN
43
OVERIGE
MATERIALEN & technieken
Het ontwikkelen van nieuwe producten is een van de pijlers uit de filosofie van Octatube. Dit leidt tot de ontwikkeling van nieuwe systemen en productiewijze, maar ook tot toepassing van ‘nieuwe’ materialen. Glassfiber Reinforced Polyester
Het ontwerp voor het Yitzak Rabin Center in Tel Aviv wordt gekenmerkt door twee bijzondere gebouwdelen: ‘The Great Hall’ en de ’Library’. Beide delen hebben glazen gevels en plastisch vormgegeven daken van max. 20m x 30m, die gelijkenis vertonen met vleugels van een duif, als metafoor en eerbetoon aan de vermoorde, naar vrede zoekende minister-president Yitzak Rabin. Door de architect werd benadrukt dat de daken het uiterlijk moesten hebben van vloeiend verlopende naadloze schalen. Om dit te kunnen realiseren heeft Octatube een nieuwe technologie voor schaaldelen ontwikkeld. De engineering en productie van deze schaaldelen was een complex proces door het ‘freeform’ design van de daken. De daken zijn opgebouwd uit schuim en aan beide zijden met een dragende GRP (Glassfiber Reinforced Polyester) gespannen huid ingepakt. Onderaannemer/ co-producent polyestervleugels: Holland Composites b.v. uit Lelystad
Aluminium
Het dak van het Haarlemmermeerpaviljoen (Hydra Pier) voor de Floriade 2002 is opgebouwd uit aluminium panelen waarvan de meeste vlak zijn, een aantal cilindrisch en een klein aantal dubbel gekromd. Deze 5 mm dikke 3D-panelen zijn geproduceerd door middel van een explosie proces op positieve gewapend beton mallen, waartegen het aluminium onder water explosief is gedrukt door middel van een kleine TNT explosielading. Een zeer experimenteel proces. Op de dakvlakken werd tijdens de Floriade 2002 continu gerecirculeerd water gesproeid. Een hangende kozijnloze glazen vijver, met een diepte van 1,4m, is geïntegreerd in het kleine dak. De glaspanelen zijn via ronde ophangplaten aan de onderzijde van het glas opgehangen aan trekstangen gelegen aan de bovenzijde van het glas. Aan de waterzijde van het paviljoen zijn enkele gebogen glasgevels geplaatst, deels warmgebogen, deels koudgebogen met hoge buigspanningen.
Zink
Met een diameter van 42 m en een oppervlakte van meer dan 4000 m2 is het 3D IMAX theater de grootste met zink bekleedde bolkoepel ter wereld. Het eerste idee was een gefacetteerde bol met driehoekige panelen (3x3 m), maar een kleine studie maakte binnen hetzelfde budget een volledig dubbelgekromde bol mogelijk. Zinkmeesters: Elshof Metaaldak, Olst Afbeeldingen. Links: detail zinken bolkoepel, Imax theater Cotroceni Park, Boekarest. Rechts: 1. interieur Yitzak Rabin Center, Tel Aviv, 2. GRP schaaldaken, Yitzak Rabin Center, 3. explosief gevormde aluminuim dak, Floriade paviljoen, 4. Imax theater Cotroceni Park.
44
PRODUCTEN
45
TOEPASSINGEN De producten van Octatube vinden hun toepassing in de ‘schil’ van gebouwen, maar beperken zich niet daartoe. Dit hoofdstuk beschrijft de meest voorkomende ruimtelijke toepassingen.
46
47
DAKEN Voor Octatube is het doel bij het maken van glazen daken om voor elk project een optimum te vinden tussen esthetische uitgangspunten, constructie, bouwfysische randvoorwaarden en budget. Tijdens de ontwerpfase ligt het accent op het interpreteren van de ambities en de dromen van de architect. Tijdens de engineering van een glazen dak zijn bouwfysische elementen als zonnewarme, ventilatie, lichtintensiteit en brandcompartimentering belangrijke ontwerpparameters. Daarnaast wordt er tijdens het ontwerpproces rekening gehouden met het onderhoud en veiligheid van het systeem. Projecten met glazen daken die door Octatube in de afgelopen jaren zijn gebouwd, variëren van bescheiden tot dominante constructies. Zo verbindt de atriumoverkapping van de Muzerije van Hans van Heeswijk architecten een ensemble van oude en nieuwe gebouwen zonder om aandacht te schreeuwen. In de door Muma Architects en Dewhurst MacFarlane ontworpen Daylit-galery in het Victoria & Albert Museum, is een zeer expressief gekromd glasdak ontwikkeld met gebruik van translucente glazen liggers wat een in het oog springend dynamisch schaduweffect oplevert. Het hiernaast is het dak van het atrium van het hoofdkantoor van Banco Santander in Madrid afgebeeld. Deze constructie die werkt als een liggend fietswiel met voorgespannen spaken dat een zeer elegante oplossing is voor een ronde dakconstructie. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. Victoria & Albert Museum, 2. glazen zaal synagoge, Den Haag, 3. Glass Cube, Banco Santander, 4. Dome & Imax theater Cotroceni Park. Rechts: interieur Bancopolis Headquarters. Madrid.
48
TOEPASSINGEN
49
GEVELS Net als bij het maken van glazen daken ligt voor Octatube het doel om voor elk project een optimum te vinden tussen esthetische uitgangspunten, constructie, bouwfysische randvoorwaarden en budget. De bijdrage van Octatube in een project kan varieren. Bij een groot deel van de projecten werken we intensief mee met de architect en ontwerpen en ontwikkelen project specifieke oplossingen. Ook zijn er projecten waarbij de rol van Octatube beperkt blijft tot het engineeren en bouwen van onderdelen die al tot in detail zijn doorontworpen. De medewerking van Octatube aan een project betekent sowieso dat er kritisch door de ontwerpers en engineers wordt meegekeken. Daarbij zal er in alle fases ook worden nagedacht over de productie, montage en het onderhoud voor de verdere levensduur van het werk. De gevels die Octatube maakt variëren in stijl van strak rechthoekig en vlak, tot vrij vormgegeven met dubbelgekromde vlakken. Altijd wordt gekeken naar kansen om het werk subliemer of efficiënter te maken door te putten uit de brede kennis en de lange ervaring met uiteenlopende systemen. Kruisbestuiving vanuit vele disciplines is hierbij het toverwoord. Afbeeldingen. Links: interieur Aeropuerto Manises. Rechts van boven naar beneden: 1. Helicon Building, 2. Van den Herik, 3. Aeropuerto Manises, 4. stadhuis Alphen aan den Rijn.
50
TOEPASSINGEN
51
RESTAURATIE & RENOVATIE
Voor architectonische toepassingen in monumenten biedt het extreme contrast tussen de visuele doorzichtigheid van glasconstructies en massief metselwerk een grote spanning in het ontwerp. In de restauratie en renovatie opgaven komt het veel voor dat er glazen liften, trappenhuizen en glasdaken worden ontworpen om monumentale gebouwen uit te breiden en te laten voldoen aan de eisen van vandaag. De situatie van renovatie projecten is meestal complex. Er is vaak weinig ruimte om te werken, er moet aangesloten worden op verschillende bouwdelen die in de loop van de tijd scheef zijn gezakt. Bij deze projecten is flexibiliteit en een onderzoekende houding van alle bouwende partijen van groot belang. De sleutel tot een succesvol project ligt niet alleen bij het kiezen van een passend systeem, maar vooral ook bij het zorgvuldig ontwerpen en detailleren van een veelvoud aan uitzonderingen en aansluitingen. Het liefst zouden de glasconstructies reversibel (verwijderbaar zonder sporen achter te laten) moeten zijn. Dat heeft soms effect op het gekozen schema. De Glazen Zaal in de Beurs van Berlage en de Glazen Zaal in het Prinsenhof van Delft zijn zo ontworpen. De detaillering van de glasconstructies kan duidelijk de handtekening van de architect dragen. Finesse en soepelheid, of juist scherpte en robuustheid leiden tot andere profileringen van de ondersteunende lichtgewicht spanten. Brutale ingrepen zoals van Jelle de Jong in het natuurhistorisch Museum in Leeuwarden die 4 hoge conisch gevormde stalen masten een onderspannen glazen tafeldak lieten dragen, kregen toch de goedkeuring van de lokale monumentenzorg. Omdat er zorgvuldig en gescheiden met de bestaande monumenten werd omgegaan, ondanks de heftige masten die 8 meter in het silhouet boven het profiel van de gebouwen uitsteken Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. interieur Droogbak, Amsterdam, 2. interieur Broerekerk, 3. detail glazen vinnen aansluitend op bestaande bouw, Victoria & Albert Museum, 4. interieur Fries Natuur Museum. Rechts: interieur De Muzerije.
52
TOEPASSINGEN
53
OVERIGE Toepassingen
Bruggen
Diverse bruggen zijn gerealiseerd, van beglaasde loopbruggen ‘gehangen’ tussen twee bouwdelen tot wandel– en fietsbruggen. Er wordt naar gestreefd bruggen en luifels zoveel als mogelijk in de fabriek te assembleren om deze vervolgens in z’n geheel te vervoeren, in te hijsen en te monteren.
Luifels
Met luifels wordt een verzameling bouwdelen in de vorm van daken aangeduid die dezelfde functie hebben: in- en uitgaand verkeer van een gebouw of tussen gebouwen beschutten en begeleiden. De vormgeving is gewoonlijk een afgeleide van het feit dat luifels verbonden zijn aan de ingangen van gebouwen en dus voor de bezoeker een eerste impressie van het gebouw geven. Daarom wordt vaak veel aandacht besteed aan het ontwerp van een luifel. Het constructieve systeem, de materialen en afwerkingen, de elementen en componenten verschillen sterk doordat elke architect een luifel ontwerpt met een eigen identiteit. Het kan variëren van een ontwerp dat het gebouw volgt. Ook kan een luifel zich als een kunstwerk geheel losmaken van het gebouw. De luifel kan assimileren of onderscheiden. Van Kunstproject tot droogloop, een luifel voor een gebouw zorgt niet alleen voor een comfortabele entree maar ook voor de uitstraling. Zo heeft bijvoorbeeld de glazen kubus van Banco Santander een imposante uitkraging gekregen van 10 meter. Afbeeldingen. Links: TGP brug, Hoofddorp. Rechts van boven naar beneden: 1. voetgangersbrug, Purmerend, 2. Steckbrücke, Bochum, 3. luifel Evoluon, Eindhoven, 4. luifel Glass Cube, Banco Santander.
54
TOEPASSINGEN
55
Balustrades
De experise van Octatube is vaak ingezet bij het ontwerpen en maken van glazen balustrades. De toepassing varieert van glazen schermen in de openbare ruimte tot helix-vormige trapbalustrades in woonhuizen. De constructieve concepten lopen uiteen van een doorlopende inklemming, balusters met puntvormige bevestiging en structureel verlijmde varianten met gebruik van hoogwaardige plastics.
Liften
De staalconstructie van een lifthuis is vaak geschikt voor het toepassen van structurele beglazing. Octatube engineert en bouwt uiteenlopende varianten naar wens van de architect en opdrachtgever. De ontwerpuitdaging die er bestaat bij het ontwikkelen van liften van staal en glas ligt met name bij het maken van de staalconstructie in combinatie met het constructief idee voor de glasbevestiging. Afbeeldingen. Links van boven naar beneden: 1. ballustrades fietsenstalling, Leiden, 2. ballustrades fietsenstalling, Leiden, 3, 4 & 5. liften en ballustrades station Alphen aan den Rijn.
56
57
1 2
R
3 4
FOTOVERANTWOORDING
1 2
L
3 4
6-7 L: Mick & Nils Eekhout 1: Design 2: Engineering 3: Productie en assemblage 4: Montage
10 - 11 L: Mock-up Victoria & Albert Museum 1: Mock-up ‘Wrinkles’ Imax Theater Cotroceni Park 2: Mock-up Hogeschool INHolland 3: Montage Papertube Dome 4: Assemblage entrees Parkeergarage Westelaan
12 - 13 1: Organisch handmodel van Monica Gora 2: Wireframemodel door Octatube 3: 3D rendering Octatube 4: Glass House, Malmö 2006, architect: Monica Gora R: Synergie van architectonisch, constructief en industrieel ontwerpen
16 - 17
18 - 19
20 - 21
22 - 23
L: DMG, Waalwijk 2008, architect: Van Aken Architecten 1: Stadhuis Alphen aan den Rijn, 2003, architect: Erick van Egeraat Associates 2: Yitzak Rabin Center, Tel Aviv 2005, architect: Moshe Safdi 3: Fries Natuur Museum, Leeuwarden 2004, architect: Jelle de Jong 4: Glas Cube Banco Santander, Madrid 2009, architect: Alfonso Millanes, foto: Interpane
L: Aeropuerto Manises, Valencia 2007, archtitect: Francisco Benitez 1: Detail glasbevestiging door de voeg 2: Glass Cube Banco Santander 3: Quattro knoop Glass Cube Banco Santander 4: Van Den Herik, Sliedrecht 2008, archtitect: Van Der Padt & Partners, foto: Paul van Gaalen
1: Stadhuis Alphen aan den Rijn 2: Entrees Parkeergarages Westerlaan, Rotterdam 2008, architect: Ector Hoogstad Architecten, foto: ASFotografie 3: Floriade Paviljoen Haarlemmermeer, 2002, architect: Asymptote Architects, New York 4: Victoria & Albert Museum, Londen 2009, architect: Muma Architects R: Zuidpoort tramluifel, Delft 2006, architect: Mick Eekhout
L: Victoria & Albert Museum, Londen 2009 1: Interieur Selimiye Moskee 2: De Baljurk, Den Haag 2005, architecten: Archipel Ontwerpers 3: 3D rendering EMC, Rotterdam 2011, archtitect: Claus en Kaan Architecten 4: Koepel Selimiye Moskee, foto: Paul van Gaalen
24 - 25 L: Dome Cotroceni Park, Bucharest 2009, architect: M.Y.S. Architects 1: Frieslandbank, Leeuwarden 2: Muzerije, ‘S-Hertogenbosch 2010, architect: Hans van Heeswijk, foto: Luuk Kramer 3: Museon, Tel Aviv 1999, architect: Dan Eytan 4: Ikonen Museum, Kampen 2008, architect: Wiebe Schilder (Heutink Projectontwikkeling)
58
8-9 1: Grensovergang Nieuwenschans, Groningen 1985, architect: Benthem en Crouwel 2: Mobiele tent Veronica Muziekland, 1984, architect: Mick Eekhout 3: NAI, Rotterdam 1993, architect: Jo Coenen, constructief ontwerp gevels: Mick Eekhout 4: Selimiye Moskee, Haarlem 2006, architect: De Architectenkamer, foto: Paul van Gaalen 5: Detail vlakafgespannen gevel Hogeschool INHolland, Delft 2009, architect: Rietveld Architects, New York R: Mobiele tent Veronica Muziekland
26 - 27 Glas Cube Banco Santander, foto: Interpane
28 - 29 L: DMG, Waalwijk, foto: Hans Koppelmans Fotografie 1: Orangerie Artis, Amsterdam, architect: Onno Vlaanderen 2: Detail elipsbuisconstructie 3: DMG, Waalwijk 4: Peace Center, Tel Aviv, architect: M.Y.S. Architects
30 - 31 1: Broerekerk, Bolsward 2006, architect: Jelle de Jong 2: Glazen Muziekzaal in de Beurs van Berlage, Amsterdam 1990, architect: Mick Eekhout 3: Givataim Shopping Mall, Tel Aviv 2005, architect: Asif Malis Architects, foto Ines Stern 4: Hollander Barendrecht, 2008, architect: Bogaerds Architecten en Ingenieurs, foto ASFotografie R: Westelijk Handelsterrein, Rotterdam 2001, architect: Jan van der Weerd
32 - 33 1: OZ Building, Tel Aviv 1995, architect: Avram Yashi 2: Hogeschool INHolland, Delft 2009, architect: Rietveld Architects, New York 3: Detail doorsnede vlakafgespannen gevel Hogeschool INHolland 4: Helicon Building, Londen 1997, architect: Sheppard Robson R: Hogeschool INHolland
40 - 41 1: Hockey & Tennis Club Ring Pass
50 - 51 L: Aeropuerto Manises 1: Helicon Building 2: Van Den Herik, foto: Paul van Gaalen 3: Aeropuerto Manises 4: Stadhuis Alphen aan den Rijn
34 - 35 BK City, Delft 2009, architect Braaksma & Roos. Zuid & Oost serre, architect: Mick Eekhout, foto: Marc Faase
42 - 43 1: Mobiele tent Veronica Muziekland 2: Ontvangstluifel Paleis Noordeinde, Den Haag 1988, architect: Mick Eekhout 3: Winkelcentrum ‘De Ridderhof’, Ridderkerk, architect: Cees van der Goes / Mick Eekhout 4: Hemweg Centrale, Amsterdam R: Papertube dome
52 - 53 1: Droogbak, Amsterdam 2000, architect: Joop van Stigt, foto: ASFotografie 2: Broerekerk, Bolsward 3: Victoria & Albert Museum 4: Fries Natuur Museum R: Muzerije, foto: Luuk Kramer
36 - 37
38 - 39
1: RVW Domplein, Utrecht 2007, architect: Naked Architects, foto: Cornbread Works. 2: Muziekkoepel, Haarlem 1984 / 2004, architect: Wiek Rölling, constructief ontwerp: Mick Eekhout 3: BK City, hier Oost serre (architect tribune: MVRDV) 4: Hockey & Tennis Club Ring Pass, Delft 2010, architect: Nils Eekhout R: Frieslandbank, Leeuwarden 2003, architect: Aad van Tilburg en Harmen Grunstra
L: Pont du Gard, papertube bridge, Avignon 2007, archtitect: Shigeru Ban 1: Papertube dome, IJburg 2003, architect: Shigeru Ban 2: Papertube Sculpture, Avignon 2006, architect: Shigeru Ban 3: Pont du Gard 4: Delftse Hockey & Tennis Club Ring Pass
44 - 45 L: Imax Theater Cotroceni Park, Bucharest 2009, architect: M.Y.S. Architects 1: Yitzak Rabin Center 2: Yitzak Rabin Center 3: Floriade Paviljoen Haarlemmermeer 4: Imax Theater Cotroceni Park
54 - 55 L: TGP brug, hoofddorp 2005, architect: Veenendaal Bocanet & Partners 1: Voetgangersbrug, Purmerend 2000, architect: Jord den Hollander 2: Stegbrücke, Bochum, architect: KHP König und Heunisch Planungsgesellschaft mbH/Architecten 3: Luifel Evoluon, Eindhoven 1992, architect: Gert Grosveld / Mick Eekhout 4: Luifel Glas Cube, Banco Santander, Foto: Interpane
48 - 49 1: Victoria & Albert Museum 2: Synagoge Liberaal Joodse Gemeente, Den Haag 2004, architect: De Koning en Vissers, foto: ASFotografie 3: Glas Cube, Banco Santander 4: Dome Cotroceni Park R: Banco Santander Headquarters, Madrid 2005, architect: Kevin Roche, New York
56 - 57 1: Balustrades Fiestenstalling, Leiden 2009, architect: S2 Architecten, foto: Paul van Gaalen 2: Balustrades Fiestenstalling, Leiden 3: Station Alphen aan den Rijn, 2010, architect: Arcadis/ Kuiper Compagnons 4: Station Alphen aan den Rijn R: Station Alphen aan den Rijn
59
World Architecture Festival 2010 Award - Structural Design of the Year Medieval & Renaissance Galleries (Victoria & Albert Museum, London) Category: Structural Design - Glass
60
61
Octatube International BV Rotterdamseweg 200 2628 AS Delft, The Netherlands T. +31 (0)15 789 00 00 F. +31 (0)15 262 23 00 E-mail.
[email protected]
www.octatube.com
© Octatube 2011. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Vormgeving:
62
Octatube / Prof. dr. ir. Mick Eekhout / Eelke Kingma Octatube / Eelke Kingma / Peter Roos
63
