Inhoud. 6 Groningen Nait soezen De wijkzuster is weer terug 12 Op de fiets door de wijk

Op de kaart gezet ZonMw stimuleert het gezondheidsonderzoek en de zorg innovatie in Nederland. De kennis die dat oplevert blijft niet op de plank liggen. Ze wordt benut en gebruikt. Overal in Nederland. Resultaten die onze zorg en gezondheid beter maken, dichterbij dan we misschien dachten. Verspreid over alle twaalf provincies zijn aansprekende voorbeelden te vinden. Dit boekje neemt u mee langs twaalf succesvolle projecten. Steeds één voorbeeld per provincie. We laten mensen aan het woord die direct betrokken zijn bij de projecten. Zij vertellen welke concrete en bruikbare resultaten de projecten opleveren. Wat de projecten betekenen voor de mensen om wie het gaat, zorgverleners, cliënten en patiënten, u en ik. Het boekje neemt u ook mee naar twaalf mooie plekken in ons land. Bij elk project beschrijven we een buurt of plek in de omgeving waar het project is of wordt uitgevoerd. Wandelingen en fietstochten brengen u naar plaatsen die de moeite waard zijn. Zo is dit boekje met bijzondere ZonMwprojecten ook een praktisch reisboekje geworden met een ruime keus aan bijzondere bezienswaardigheden.

Inhoud

6 Groningen | Nait soezen De wijkzuster is weer terug

66 Utrecht | Brainbox Onderzoeksresultaten snel op de markt

12 …Op de fiets door de wijk

72 …Hersenen en andere wetenswaardigheden

16 Friesland | Speellint Kinderen laten meepraten en meedoen

76 Noord-Holland | Netwerk Geboortezorg Samen werken aan kwaliteit geboortezorg

22 …Spelen en struinen door Huizum

82 …Het geboortestraatje en andere verborgen schatten

26 Drenthe | Gezond doen Kleine stapjes, grote winst 32 …Bewegen in het bos 36 Overijssel | Academische Werkplaats Jeugd Praktisch onderzoek voor kwetsbare jeugd 42 …Hangjongeren kunnen de boom in! 46 Flevoland | Transmurale zorgbrug Brug tussen ziekenhuis en weer thuis 52 …Over de brug in Almere 56 Gelderland | Multidisciplinaire ouderenzorg Betere zorg voor ouderen 62 …Alles-in-één fietstocht in Gelderland

86 Zuid-Holland | Weesgeneesmiddelen Wat mag een zeldzame ziekte kosten? 92 …Museumpark en kubuswoningen 96 Zeeland | Palliatieve sedatie Palliatieve zorg in Zeeland 102 …Het rijke verleden van Walcheren 106 Noord-Brabant | Lekker in je vel Een gezonde leefstijl voor het hele gezin 112 …Van open riool naar idyllisch water 116 Limburg | Nurses on the move Vanzelfsprekend bewegen 122 …Rundsje Mestreech

groningen – nait soezen

7

Groningen | Nait soezen

De wijkzuster is weer terug

Projectnummer: 206020029

In Groningen is de wijkzuster terug van weggeweest. Als spil in de hulpverlening lost zij problemen op het gebied van zorg, wonen en welzijn in een keer op. Hun motto is: nait soezen (moar doun). Die aanpak bespaart zorgkosten, leidt tot meer tevreden klanten en minder verpleeghuisopnamen. Het verbetert de zelfredzaamheid van mensen, én vergroot de leef baarheid in de wijk. Een van die wijken is Korreweg wijk – de Hoogte. Daar werkt ook wijkverpleegkundige Heleen Damminga. Wie zelf de Korrewegwijk wil verkennen, pakt net als de wijkzuster de fiets.

8

Op de kaart gezet

Zorg zonder gedoe Heleen Damminga is wijkverpleegkundige in het Nait Soezen-team. Haar wijk: KorrewegwijkDe Hoogte. Een wijk met veel verslavingsproblematiek en geldproblemen. Over de aanpak van Nait Soezen is zij laaiend enthousiast. ‘Iedereen is verschillend, iedereen heeft andere behoeften. Wij kunnen veel gerichter zorg geven. Dit is je vak uitoefenen in al zijn facetten.’

‘Nait soezen, moar doun’ Nait Soezen is een project in achterstandswijken in Gronin gen en Hoogezand-Sappemeer. Het project maakte tot 2013 deel uit van het ZonMw-programma Zichtbare schakel – de wijkverpleegkundige voor een gezonde buurt. In 2013 en 2014 ging het project door met financiering van de gemeente


uit de decentralisatie-uitkering ‘Zichtbare schakel’. De wijkver pleegkundigen van Nait Soezen gaan zonder gedoe meteen aan de slag: nait soezen, moar doun. Huisartsen, familieleden, buren, hulpverleners: iedereen kan hen inschakelen. Huisartsen en wijkverpleegkundigen zijn een goed op elkaar ingewerkt duo, waardoor veel problemen verhol pen worden voordat ze escaleren. Daarnaast hebben de wijkver pleegkundigen goede contacten met alle hulp- en zorgverleners in de gemeente. ‘Zo’n spil was hard nodig’, zegt Damminga. ‘Veel klachten die op het eerste gezicht lichamelijk zijn, gaan eigenlijk over sociale problemen. De huisarts kan geen contact onderhouden met al die verschillende instanties. Maar als wijkverpleegkundige heb ik dat contact wel. Daarbij spreek ik dezelfde taal als de huisarts. Zo hebben we heel korte lijnen en kunnen we heel effectief en efficiënt werken in de wijk.’ De wijkverpleegkundigen werken volledig zelfstandig. Ze zijn niet aan een indicatie gebonden en kunnen dus direct en ter plekke

9

Programma Zichtbare schakel Zorg moet dichter bij de mensen thuis. Het ZonMw-programma ‘Zichtbare schakel – de wijkverpleegkundige voor een gezonde buurt’ zette daar extra wijkverpleegkundigen voor in. Tussen 2009 en 2012 startten 96 Zichtbareschakelprojecten in 59 gemeenten. In deze projecten vormt de wijkverpleeg kundige de schakel tussen zorg, wonen en welzijn. Zij kent de mensen en de lokale (welzijns)voorzieningen. En zij heeft oog voor de leefomgeving. Zo kan ze snel de juiste hulp inschakelen. Na 2012 konden de meeste projecten doorgaan dankzij financiering van gemeenten uit de decentralisatieuitkering Zichtbare schakel. Vanaf 2015 wordt de wijkverpleegkundige opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering.

10

Op de kaart gezet

Drie parels voor de wijkzorg ZonMw onderscheidt veelbelovende projecten met een Parel. Parelprojecten krijgen extra aandacht in de communicatie van ZonMw. Drie Zichtbare schakel projecten kregen een ZonMw Parel voor hun innovatieve en ondernemende aanpak: de Regionale Kruisvereniging West-Brabant, TSN Thuiszorg Groningen en Eerste Lijns Advies Noord-Nederland (ELANN), en Omring Thuiszorg uit Noord-Holland. Omring Thuiszorg zag dat de wijkverpleegkundige een opname in verpleeg- of verzorgingshuis helpt uitstellen. In West-Brabant bleek dat de integrale aanpak in totaal 135 duizend euro op zorg had bespaard. En in Groningen zien huisartsen de patiënttevredenheid groeien na de komst van de wijkverpleegkundige.


hulp verlenen. Huisartsen zijn daardoor minder tijd kwijt aan administratieve taken zoals het invullen van formulieren. Damminga: ‘Stel, er komt een vraag om hulp. Een vader wil hulp bij de zorg voor zijn zoon. De zoon is verslaafd, de vader overbelast. Ik ga dan langs en overleg wie daar het beste kan helpen. In dit geval de ver slavingszorg. Vervolgens leg ik het contact met verslavingszorg. Zonder dat daar nog iemand tussen zit, zonder dat ik ergens toestemming voor moet vragen. Ik informeer wel altijd de huisarts. We houden elkaar op de hoogte.’ Volgens Damminga is het nadrukkelijk niet de bedoe ling om alles maar van cliënten over te nemen: ‘Wij zetten mensen in hun eigen kracht. Wij geven tips, adviezen en helpen natuurlijk waar dat nodig is. Maar onze cliënten onder nemen zoveel mogelijk zelf actie. Het geeft ze een goed gevoel om zelf verantwoordelijk te zijn.’

Altijd welkom

Huisartsen vragen de wijk verpleegkundigen soms ook om raad. Damminga: ‘Wij hebben vaak intensief en persoonlijk contact met mensen. Voor de huisarts zijn wij dus een belang rijke informatiebron. “Wil jij eens kijken of het daar allemaal nog loopt?”, vragen ze dan, “Denk jij dat die mevrouw nog zorg nodig heeft?” Ze vindt het heerlijk werken. ‘Het fijne is dat je de vrijheid hebt om je eigen indicatie te bepalen. Ik kan zelf beslissen: ik ga uw voeten nu niet wassen, ik ga eerst even een kop koffie met u drinken. Of ik regel eerst eens dat er iemand naar uw papieren komt kijken. Dan ben ik daar wat langer. Maar uiteinde lijk levert dat geld op. Want zo iemand gaat minder snel naar de huisarts of het ziekenhuis. Ook voor de mensen is het fijner. Ik hoor zo vaak: “Ik ben blij dat ik weet dat ik u kan bellen, dat u het regelt”. Die rust die dat geeft. Mensen weten waar ze terecht kunnen. En het leuke is: wij zijn altijd welkom.’

11

Wat levert het op? • De eerste onderzoeken wijzen op kostenbesparing. Voorzichtige indicatie: € 18.000 tot € 35.000 besparing per FTE per jaar. • Grotere tevredenheid onder cliënten. • Integratie van gezondheidszorg en sociaal-maatschappelijke hulpverleners. • Wijkverpleegkundigen hebben hun autonomie terug en werken zelfstandig. • Huisartsen hoeven minder administratieve taken bij te houden en kunnen efficiënter werken. Tweede fase Het programma Zichtbare schakel krijgt een tweede fase. In 2014 en 2015 investeert ZonMw in uitbreiding van het aantal wijkverpleegkundigen en vergroting van hun competenties. Dit gebeurt in het programma ‘Zichtbare schakel fase 2: Opleidings impuls wijkverpleegkundigen’.

GrONiNGeN – Nait sOeZeN

13

De Korrewegwijk is een van de meest karakteristieke woonwijken in Groningen. De wijk is gebouwd tussen 1920 en 1965, en dat is te zien aan de variatie in architectuur. Ook de bevolking in de wijk is gevarieerd: mensen van allerlei culturen wonen hier door elkaar. Verder zitten er veel creatieve zzp’ers en kleine ondernemers in de wijk. Dwars door de wijk loopt de Korreweg, het drukste fietspad van Nederland. 1 Braakland = Maakland in het project Braakland = Maakland toveren buurtbewoners braakliggend terrein om tot avontuurlijke speelplekken en moestuinen. Het eerste resultaat is te zien aan de Molukkenstraat. 2 Stee in Stad Voor even wijkbewoner worden? Logeer bij hotel stee in stad. Gasten zijn hier de tijdelijke bewoner van een woonhuis in een wijk. stee in stad is een werkervaringsproject. info: steeinstad.nl 3 De Hoogte De Hoogte is gebouwd volgens de tuinstadgedachte. Bewoners konden hier hun eigen moestuin huren voor 1 gulden per jaar. De Hoogte is een dorpje op zich. Hoofdtoegang is de monumentale Cortinghpoort.

GR

Start- en eindpunt Floresplein 30a, OV Station Groningen Centraal, fietsen zijn te huur op het station. Duur ongeveer 1,5 uur

± 90 Min.

± 90 Min.

4 Geveltableaus anno smith maakte honderden portiekdecoraties en geveltableaus, voor o.a. wooncomplexen, scholen, winkels en fabrieken. Dier- en bloemtableaus zijn te zien in de Van slingelandstraat, Bedumerstraat, Jacob Catsstraat en Van Oldenbarneveldtlaan. 5 Noorderstationsstraat Na de aanleg van de spoorlijn naar Delfzijl in 1884 en de bouw van het Noorderstation vlak daarna, verrezen er statige woningen, villa’s en bijzondere stadswoningen aan de nieuwe Noorderstationsstraat. Het dubbele woonhuis op nummer 47 is één van de oudste art Nouveau-panden in Groningen. 6 Nieuwe Ebbingestraat in de hippe en eigenzinnige ebbingestraat zijn trendy winkeltjes, restaurantjes en veel creatieve bedrijvigheid. ± 90 Min.

L ATTANEE NLAA ANN PL PLAT

RAAT T T RAAT POORR TST POORTSTRAAT POO

EG EW

A AT

KB

BERNOULLIPLEIN

RI M HA

SI

6

N

ER

EG

S.S

ST

EW

RR

DA

10

KO

NG

STR

A AT

5

AA

AN

IK

KA

DE

STR

AL

LA

I KZ

MR

YN

DR

HA

ALMASTRAAT

TE

EN

EM

11

.K AP

SH

YD

J.C

RU

VR

12

PET

N

13

N

ER

LAAN

LE I

OO

AT R A

SP

AA

SUM

9 RE

OO

ASINGAST RAAT

FLO

ST

4

RR

14

AT

12 Deliplein Het woningcomplex voor arbeiders rond het Deliplein is in 1918 gebouwd in opdracht van de woningbouw vereniging ‘Vereniging tot Opruiming van Slop- en Gangwoningen’. Het ontwerp is van de Groningse architect A. Th. van Elmpt.

KO

FL OR ES ST RA

M RIKLAAN

TR AAT

AS TR AAT

2

START

9 Noorderbad Gebouwd in 1933 naar ontwerp van de Groningse architect J.A. Boer. In 1966 sloot het zwembad. Tot 2006 werd het gebouw als bibliotheek gebruikt, later kwamen er bedrijven in.

NG

EL

WE

G

BO

BL

TE R D IE P

11 Bernouilliplein Eén van de leukste pleinen van Groningen. Eind van de zomer is er het Bernouillifestival met kunst en muziek uit eigen buurt.

15

ST RA AT

CE LE BE SS

BORGWAL

MO LU KK EN

SO ER AB AJ

3

8 Theater de Machinefabriek Oorspronkelijk een kolengestookte elektriciteitscentrale. Leverde tot 1936 stroom aan de hele stad. Nu thuishaven van het Noord Nederland Toneel.

10 Wiebengacomplex NS Voormalig MTS en Ambachtsschool. Het eerste gebouw in Nederland dat werd gebouwd in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Het gebouw lag eerst vrij aan het Bernoulliplein, maar dat veranderde snel. Het verhaal gaat dat men het ‘schandalig moderne’ gebouw letterlijk wilde ‘verstoppen’ achter meer traditionele gevels.

O O STE R H A

1

PA

7 Ebbingekwartierterrein Waar vroeger de gasfabriek stond is nu een open terrein: het Ebbingekwartierterrein. Een unieke plek in de stad, met een stadsstrand, tijdelijke paviljoens, horeca. Eromheen staan nog de karakteristieke gebouwen van de oude gasfabriek, zoals het Regulateurshuisje en De Loods. Info: ebbingekwartier.nl.


KOR REW EG

Op de kaart gezet

BEDUM ERWE G

14

7

8 OE

MS

ING

EL

.R O

SE

NS

TE I

NLAAN

13 Kinder Bronzen beeld van Mette Bus. Deze vrouw met kinderen staat daar op initiatief van twee wijkbewoners, Rietje en Rosita. Zij dienden een plan voor het beeld in voor de wijkstemdag. Bewoners stemden erover, en de kunstenares maakte het beeld in opdracht van het Korreweg wijkteam. 14 Sionskerk Ooit was het een protestantse kerk, toen een bibliotheek, een restaurant, een vrouwen centrum en nu een moskee.

friesland – speellint

17

Friesland | Speellint

Kinderen laten meepraten en meedoen


In Leeuwarden mogen kinderen zelf speelplekken ontwerpen in hun eigen wijk. Zodat ze overal kunnen spelen, en niet alleen op officiële speelplekken. Volgens de Jantje Beton-methode helpen de kinderen mee om hun wijk mooi te maken en te houden. Dat brengt niet alleen de kinderen, maar ook de andere buurtbewoners bij elkaar. De uitvoering gebeurt zoveel mogelijk met en door kinderen en bewoners. Dat zorgt voor een leefbare wijk waar bewoners zelf hun verantwoordelijkheid nemen.

18

Op de kaart gezet

Speellinten in Leeuwarden In de Leeuwardense wijk Huizum was weinig plek voor kinderen om te spelen. Smalle straatjes, onveilig, geparkeerde auto’s en slecht bereikbare speelplekken. In samenwerking met Jantje Beton maakte de gemeente er een uitdagende en veilige speelwijk van. Samen met kinderen en buurtbewoners. ‘Ze vonden het te saai. Daar doen we nu wat aan.’

‘Een blauwe stoep wordt een spannende vijver’ Buitenspelen is niet alleen leuk voor kinderen, het maakt ze ook gezonder, slimmer en socialer. Leeuwarden wil daarom een kindvriendelijke stad zijn waar kinderen vrij en veilig kunnen spelen. Want een stad die kindvriendelijk is, is een


leefbare stad. Dat is de over tuiging van Tineke Thijsseling, projectleider speelruimtebeleid van de gemeente. In de wijk Huizum was weinig plek om buiten te spelen. Samen met Jantje Beton veranderde de wijk in een spannende speelwijk. De kinderen dachten intensief mee. ‘Onze deskundigen zitten op school’, zegt Tineke Thijsseling, projectleider speelruimtebeleid van de gemeente Leeuwarden. ‘Dus zijn we met de kinderen door de wijk gaan lopen. Hoe lopen ze? Wat spelen ze in die bosjes?’ Vervolgens zijn kinderen en ontwerpers samen aan de slag gegaan. Thijsseling: ‘De kinderen wilden iets met water en jungle. Zo kwamen we op het idee van een survivalpad. Dat idee hebben de ontwerpers heel slim vertaald. De kinderen hebben zelf de betonnen speelelementen geschilderd. Met z’n allen in de bus naar de fabriek. Toen de blokken werden neergezet waren die kinderen apetrots.’

19

Programma Vrijwillige Inzet voor en door jeugd en gezin Onze samenleving zit anders in elkaar dan vroeger. Opvoeden deed je vroeger samen. Familie en buurtbewoners hielden een oogje op elkaars kinderen. Later werd opvoeden iets dat ouders zelf moesten doen. De nadruk lag op wat beroepskrachten voor jeugd en gezinnen kunnen doen, en niet op wat mensen voor elkaar kunnen betekenen. Daar komen we nu van terug. ZonMw helpt de eigen kracht van jeugd en gezin te versterken. Want juist dat zorgt voor een goede omgeving om in op te groeien. Het programma stimuleert de actieve rol van buurtbewoners bij het opvoeden en opgroeien, en zet gemeenten en professionals aan om meer te werken met vrijwilligers.

20

Op de kaart gezet

Buitenspelen in de wijk Kinderen willen graag buiten spelen. Jammer genoeg kan dat niet overal. De straat is gevaarlijk, of de stoep te smal. Bovendien vinden kinderen de standaard speelplekken vaak saai. Jantje Beton brengt daar verandering in door kinderen zelf hun speelbuurt te laten vormgeven. Door speelbuurten met elkaar te verbinden via speelroutes ontstaan speelnetwerken door de hele stad. Jantje Beton ontwikkelde speelnetwerken in Gouda, Tilburg, Leeuwarden en Den Helder. De aanpak van Jantje Beton Kinderen zijn experts als het om spelen gaat. Helaas worden ze nauwelijks betrokken bij het ontwikkelen van speelplekken in hun buurt. Jantje Beton doet dat wel. Dat levert speelplekken op waar kinderen met plezier willen spelen. Speciaal voor wie ook met kinderen aan buitenspeelprojecten wil werken, heeft Jantje Beton de ‘Jantje Beton aanpak’ ontwikkeld. Meer informatie: www. jantjebeton.nl.


Met z’n allen

De survivalroute loopt van de school in de wijk naar een park en weer terug door smalle straatjes. Gekleurde tegels markeren de route. ‘In de buurt is geen ruimte voor nieuwe speelplekken. We moesten het doen met bestaande elementen’, vertelt Thijsseling. ‘Met blauwe tegels maakten we een vijver met een wiebelbruggetje en een enge krokodil erbij. Een saai bosje veranderde van een obstakel in een spannende speelplek. Een voetbalveld dat altijd te nat was: hebben we nog natter gemaakt, zodat je daar lekker in de modder kunt spelen. Voetbal wordt nu gespeeld op het basketbal terreintje. Een meisje wou zo graag een atletiekbaan. Er lag al een pad. Strepen erop, nummers erbij: zij had haar atletiekbaan. Zo kun je met weinig geld toch veel doen.’

Plekken waar veel kinderen oversteken werden veiliger door ze opvallender te maken. ‘Bij oversteekplekken liggen nu pompeblêden, leeuwenpoten of een tijgervel. Dan heb je toch een veilige oversteekplaats. Zonder dat je officieel een zebrapad hoeft aan te vragen. Dat tijgervel heeft al navolging gekregen in heel Nederland.’ Sociale controle

In Huizum-Oost leiden verschil lende routes naar een centraal gelegen park. ‘In dat wijkje wonen kinderen, maar er is ook een bejaardentehuis. Die bejaarden maken ook gebruik van dat park. Dus daar zijn we ook gaan praten. Ik vind: je moet daar met zijn allen leven. Sociale controle krijg je als je ervoor zorgt dat iedereen die van het park gebruikmaakt erbij betrokken wordt. Reken maar dat mensen er dan wel voor zorgen dat hún park geen zootje wordt.’

21

Wat levert het op? • Kinderparticipatie is een vast element geworden in alle projecten van Jantje Beton. • Kinderen ontwikkelen een sterkere band met hun buurt. • De sociale cohesie neemt toe. • Buitenspelen wordt leuker, avontuurlijker en veiliger. • Gemeenten kijken op een andere manier naar buitenspelen en kiezen minder vaak voor standaardoplossingen.

FriesLaND – sPeeLLiNt

Spelenderwijs de stad door, dat is het idee van deze route. Wie zijn intuïtie volgt – en de gekleurde tegels – ontdekt zo al spelend de hele wijk. 1 Start survivalpad in de Carel Fabritiusstraat staat de Johan Willem Frisoschool. Hier start de speelroute. Door de weg af te sluiten voor auto’s en speelelementen neer te zetten, is de straat bij het schoolplein getrokken.

5 Christelijk gymnasium aan de Gymnasiumstraat staat het christelijk gymnasium Beyers Naudé. een prachtig oud schoolgebouw met mooie thematische gevelplaten.

2 Zelf ontworpen een saai plantsoentje veranderde in een avontuurlijk survivalpad. kinderen hebben de speelplek mee-ontworpen en zelf de betonnen blokken beschilderd.

± 90 Min.

Start Johan Willem Frisoschool, Carel Fabritiusstraat 21, Leeuwarden. Of kies een eigen startpunt op de route. OV station Leeuwarden Centraal, bus 2? richting aldlân of bus 4 richting Nijlân, halte Verlengde schrans

± 90 Min.

?

3 Krokodil Help, een krokodil in de stad! Op de hoek van de Hobbemastraat en de Gerard Doustraat wilden kinderen graag echt water. Dat was lastig, maar met een vijver van blauwe tegels en een ± 90 Min. wiebelbruggetje waren de kinderen ook heel blij. 4 Zebra… eh… tijgerpad Hij heeft inmiddels wereldwijd navolging gekregen: de tijgeroversteek op de kruising van de Hobbemastraat en de Ferdinand Bolstraat. Veel leuker dan een zebrapad, maar wel met dezelfde attentiewaarde. ?

6 Schrans De schrans is het winkelhart van Huizum. Het is een aangename winkelstraat met mooie oude winkelpanden. Ook in de Verlengde schrans zijn veel mooie huizen te bewonderen. ± 90 Min.

7 Jantje Beton oversteekplaats De schrans is een drukke straat en een gevaarlijke oversteek voor kinderen. Nu ligt er bij het kruispunt van de aylvastraat en de Carel Fabritiusstraat een zebrapad. automobilisten worden nog eens extra gewaarschuwd door de grote Jantje Beton-markering. ?

23

Op de kaart gezet


10 Hollanderwijk Huizum-West is een gewilde woonwijk uit het begin van de 20ste eeuw. De Hollanderwijk is beschermd stadsgebied, en vooral in trek vanwege de oude arbeidershuisjes.

8 Julianapark Het Julianapark aan de rand van Huizum werd al in 1942 geopend. Een prachtig park, maar voor kinderen een beetje saai. Omdat het park beschermd is, mag er niet zomaar iets aan veranderd worden. Omdat de kinderen er graag hutten bouwen, worden de bosjes er nu op één plek niet gesnoeid. Een spannende oversteek over het water maakt de route naar het grasveld ook wat avontuurlijker. 9 Potmarge De Potmarge is een prachtig riviertje waarlangs het fijn wandelen is. De huidige Potmarge en het gebied waar het door stroomt wordt ook wel ‘De Groene Long’ NS genoemd. De Potmarge is een rijksmonument.

SCH

11 Abbingapark In het Abbingapark spelen veel kinderen uit de omringende straten. Maar ook bejaarden komen er graag. Er staan speeltoestellen en er is een kinder boerderij. Sinds kort loopt er door het hele park een spannende boomstammenroute.

RAN

S

9 12

6 10

IU

MS

TR

AA

T

5

GY

1

H U IZU M D O RP

AYLV ASTR AAT

V I N C E NT VA N G O G H STR A AT

JU LI AN J U LIANAPARK AL AA N

O O STE R GO W E G

AA TR

EM BB

9

VERLENGDE SCH RANS

IS EL RN CO

AT

ABBI N GAPARK

WEG

2

RA

HO

ST

TR

VE

OO

ST

RS

EL

11

ANT

AT

RA

OR

TE

RS

AT

SC

AS

4

N

ST

VA

IS

RA

OR

ST

FL

ER

DUN

TN

TR

AA

T

N

RI

EI

HEN

JA

T

3

SPEELLI NT VERKEERSKN ELPU NT

LA ALD

NDS

DYK

EG RW DRACHTSTE

MN

AS

13 HUIZUMERLAAN

8

CAREL CA A FABRIT I USSTR AAT

BR

25

13 Huizum-dorp Aan de noordkant van het park loopt Huizum-dorp, een klein straatje waar de tijd stil is blijven staan. Het witte bruggetje over de Wirdumervaart markeert het begin van het oude Huizum-dorp.

12 Waterspeelplaats De Potmarge Aan het eind van de Jansoniusstraat ligt waterspeelplaats De Potmarge. Kinderen kunnen hier naar hartenlust in en op het water spelen. De speelplaats wordt mede onderhouden door jongeren via het zakgeldproject. Ze krijgen een kleine vergoeding voor hun hulp.

PAU LUS P OTTE RSTRAAT

24

drenthe – gezond doen

27

Drenthe | Gezond doen

Kleine stapjes, grote winst In Drenthe voeren sociaal-psychiatrisch verpleeg kundigen keukentafelgesprekken met kwetsbare ouderen. In drie gesprekken maken ze samen een plan om hun gezondheidssituatie te verbeteren. De interventie is ingezet om een moeilijk bereikbare doelgroep toch te motiveren iets aan hun eigen situatie te veranderen. Projectnummer: 87650005

28

OP De kaart GeZet

Samen rond de keukentafel Een weduwnaar voor wie het leven zijn glans heeft verloren. Een man die niets anders doet dan voor zich uitstaren. Een vrouw met slaapproblemen. Kwetsbare ouderen zijn vaak eenzaam en hebben psychische problemen. ‘Blijkbaar vinden mensen het moeilijk om daar hulp voor te zoeken. Drie gesprekken rond de keukentafel is laagdrempeliger. Dat willen ze dan wel.’

‘Het zit vaak in kleine stapjes’ Gezond en zelfstandig blijven als je oud wordt, dat wil iedereen wel. Met een gezonde leefstijl vergroot je die kans. Zeker als je er op tijd mee begint. ‘Maar kwetsbare ouderen zijn lastig te bereiken. Daarom zochten we naar een manier waarop dat wel kan lukken. Laagdrempelig, gratis, dicht in de buurt. Een keukentafelgesprek bleek goed te werken.’

DreNtHe – GeZOND DOeN

Aan het woord is Nicolette Moes, van GGZinstelling Indigo in Drenthe. Zij is projectleider van het project ‘Gezond Doen!’, dat het idee van de keukentafel gesprekken voor kwetsbare ouderen ontwikkelde en een onderzoek uitvoerde, samen met thuiszorgorganisatie De ZorgZaak en hogeschool Windesheim. Het project is gefinancierd in het ZonMwprogramma Preventie Kracht Dicht bij Huis. Wanneer is iemand kwetsbaar? Moes: ‘Vaak is het een combinatie van factoren. De gezondheid gaat achteruit, mensen hebben weinig sociale contacten, een lage sociaaleco nomische status. Omdat kwets bare mensen niet uit zichzelf om hulp vragen, besloten wij ze op te zoeken. Ook wilden we er graag familie, buren of vrienden bij betrekken. Met het idee dat de hulp dan meer en blijvend effect zou hebben’.

29

Preventie nieuwe stijl De toekomst van preventie is dat deze steeds meer lokaal, integraal en vraaggericht wordt vormgegeven. in deze ‘preventie nieuwe stijl’ nemen gemeenten en zorgverzekeraars samen de regie. Ook werken organisaties en professionals in preventie, zorg en welzijn met elkaar en met burgers samen aan een betere gezondheid en zo aan meer sociale participatie.

30

Op de kaart gezet

De oudere zelf of een bekende vroeg een keukentafelgesprek aan. Het onderwerp van het gesprek was vrij. De enige voorwaarde was dat het iets te maken moest hebben met gezonde leefstijl: bewegen, roken, alcohol, voeding, ontspan ning of sociale contacten. Moes: ‘Een dochter maakte zich bijvoorbeeld zorgen over haar moeder. De vrouw had overgewicht en kwam de deur niet meer uit.’ Positieve ervaring

In totaal werden 120 keukentafelgesprekken gevoerd. Zo’n gesprek bestond uit drie sessies, verdeeld over drie maanden. ‘In het eerste gesprek stelden we de ‘wondervraag’, zegt Moes. ‘Als er vannacht een wonder was gebeurd, wat zou er dan vandaag zijn veranderd? Het mooie van die vraag is, dat je je dan concentreert op de oplossing, in plaats van op het probleem.’ Opvallend was dat veel mensen een participatie wens bleken te hebben. ‘Mensen willen hun kinderen vaker zien. Of meer onder de mensen komen. Veel vragen zaten op het psychische vlak. Blijkbaar vinden mensen het lastig om daar hulp voor te vragen. Tijdens de keukentafelgesprekken durfden ze het wel.’ Koffiedrinken

Bij 70 procent schoof er daadwerkelijk familie of een bekende aan. Moes: ‘Bij een deel was er gewoon niemand. Anderen hadden zich zelf aangemeld en wilden er niemand mee lastig vallen. En kinderen wonen vaak ver weg.‘ In overleg maakten ze afspraken en een actieplan. ‘Een beweegplan. Een keer per week ergens gaan koffiedrinken met de buurvrouw. Of waarschuwen als je je vader toch weer ziet roken.’ In het laatste gesprek werd de balans opgemaakt.


Ongeveer 70 procent van de deelnemers behoorde tot de kwetsbare groep. Daarvan boekte 53 procent gezondheids winst, fysiek of mentaal. Moes: ‘Drie maanden na de gesprek ken bleken veel mensen het echt vol te houden. Het zit vaak in kleine stapjes. Je hoopt dat mensen een positieve ervaring opdoen, waardoor zij zelf het volgende stapje zetten. We willen een impuls geven in het leven van mensen.’

31

Wat levert het op? • 70% van de deelnemers behoorde tot de doelgroep: kwetsbare ouderen met een lage SES. • Gezondheidswinst bij 53% van de deelnemers. • Handleiding ‘Aan tafel’ over de methode met keukentafelgesprekken. • Met gemeenten wordt gekeken naar vervolgfinanciering. Programma Preventiekracht dicht bij huis Het programma PreventieKracht dicht bij huis richtte zich aanvankelijk op kwaliteits verbetering van preventie door en voor de thuiszorg. Centrale thema’s waren: preventie van overgewicht, diabetes, depressie, roken en valincidenten bij ouderen. Vanaf 2009 ging een vervolgprogramma door op dezelfde thema’s. Dit keer met expliciete aandacht voor het bereiken van risicogroepen, en de bevordering van regionale of lokale samenwerking. In 2013 is het programma afgerond.

DreNtHe – GeZOND DOeN

Het Spaarbankbos is een soort stadsbos tussen Hoogeveen en Pesse. Het is een heerlijk bos om in te wandelen. Maar het bos heeft ook een moderne trimbaan. Ideaal voor iedereen die zijn conditie op peil wil houden.

Bewegen in het bos

De Spaarbank De spaarbank Hoogeveen is in 1865 opgericht door de Vereeniging ‘Hoogeveen’ tot Plaatselijke Bloei en Welvaart. Het door architect J. Carmiggelt ontworpen gebouw van De spaarbank staat nog steeds aan de Hoofdstraat ± 9058, Min. al is het nu een café.

± 90 Min. BEI

HO

LEN

GR

33

OG

Houtspaarbank in 1902 heeft De spaarbank zoveel spaargeld van Hoogeveners in kas, dat het bestuur besluit tot een belegging. Het koopt een stuk grond om er een bos op te planten. De opbrengst werd als mijnhout aan Limburg verkocht. Op advies van staatsbosbeheer worden er vooral laryxen, sparren en dennen geplant: het spaarbankbosch is een feit. een ± 90 Min.is voor alle Hoogeveners, bos dat bestemd want het is hun spaargeld. Ook nu is op veel plekken nog goed zien dat het bos vroeger een ‘houtspaarbank’ was.

EV EE

NS

Het Spaarbankbos toen de mijnen gingen sluiten, werd de spaarbank opgekocht en kwam het bos te koop. De gemeente Hoogeveen kocht het. in S P A A R B A N K B O S die tijd stonden er vrijwel uitsluitend dennen ? en sparren. twee zware stormen richtten veel 3 schade aan. De gemeente besloot om meer loofbomen te planten en over te stappen op AN een natuurlijk bosbeheer. Nu bestaat zeventig LA N E UK BE procent van het bos uit loofhout. Begin 2014 verkocht de gemeente het bos aan de stichting Het Drentse Landschap. EW

DR

?

?

2 HOO GEV

EG WI

JS

TE

D

RW

SPA

?

BO

EEN

Start ingang spaarbankbos bij spaarbankhoeve OV station Hoogeveen, bus 32 richting Meppel, halte spaarbankbos

A28

EG

?

E23

FR

?

34

Op de kaart gezet


Oorlogsveteranen De indrukwekkende beuken langs de lanen van het Spaarbankbos zijn eigenlijk oorlogsveteranen. In de Tweede Wereldoorlog is er in en rond het bos zwaar gevochten tussen Duitsers en Canadezen. Na de oorlog bleek het beukenhout onverkoopbaar. De bomen zitten vol met granaatscherven.

Paddenstoelen Het Spaarbankbos is een echt padden stoelenbos. In de herfst zijn er meer dan 200 soorten paddenstoelen te vinden. Naast gewone soorten als nevelzwam, vliegenzwam en rode zwavelkop, zijn met een beetje geluk de oliebolzwam, grote sponszwam, kostgangerboleet en stekeltrilzwam te zien.

Ontspanningsplek Al vroeg was het Spaarbankbos een geliefde plek voor Hoogeveeners om te ontspannen. In een VVV-wandelboekje uit 1923 staat: ‘Het schoone Spaarbankbosch is toch de geliefde ontspanningsplaats voor alle Hoogeveners.’ In 1939 adverteert de VVV met de slagzin: ‘Een mooie weg leidt U heen, naar Drente’s Hoogeveen.’

Levend Morgenland Veldbioloog en oud-biologieleraar Hero Moorlag schreef een boek over het natuurleven en de cultuurhistorie van Hoogeveen en omgeving: Levend Morgenland. In het boek schrijft hij ook over het Spaarbankbos.

Spaarbankhoeve De eerste vier boswachters van het Spaarbankbos woonden in de voormalige Spaarbankhoeve, een boerderij achter het huidige restaurant. Ze hadden het recht koeien te houden, turf voor ‘eigen huisbrand’ te steken uit het ven en groente te telen. Ook exploiteerden zij het restaurant. In 1925 ging de boerderij door blikseminslag verloren. Er werd een nieuwe Spaarbankhoeve gebouwd. In 1950 liet het bestuur van De Spaarbank een bos wachterswoning bouwen.

Trimbaan Aan de oostkant van het bos is een kleine zandverstuiving en een moderne trimbaan.

35

overijssel – academische werkplaats jeugd

37

Overijssel | Academische Werkplaats Jeugd

Praktisch onderzoek voor kwetsbare jeugd


ZonMw investeert in de zorg voor de jeugd met verschillende programma’s. Een van die programma’s is Academische Werkplaatsen Jeugd. In academische werkplaatsen wordt kennis uitgewisseld tussen praktijk, onderzoek, beleid en opleidingen. Dat leidt tot bruikbare adviezen, interventies, handleidingen en voorzieningen voor de jeugdhulp. De praktijk krijgt een wetenschappelijke onderbouwing en de kwaliteit van de zorg verbetert. In Twente staat de zorg voor kwetsbare kinderen centraal.

38

OP De kaart GeZet

Twente klaar voor transitie jeugdhulp De zorg voor kinderen kan beter en eenvoudiger. Met de nieuwe Jeugdwet worden gemeenten daarom per 1 januari 2015 verantwoordelijk voor alle jeugd hulp. Deze overgang geeft gemeenten de kans om een belangrijke kwaliteitsslag te maken. Maar dan moeten alle partijen in de jeugdhulp met elkaar optrekken en van elkaar leren. In Twente gebeurt dat nu al. ‘Onderzoek geeft informatie die de overgang kan helpen slagen.’

‘De brug dichten tussen praktijk en beleid’

OVeriJsseL – aCaDeMisCHe WerkPLaats JeUGD

In de Academische Werkplaats Jeugd in Twente werken onderzoekers en mensen uit praktijk, beleid én opleidingen samen aan betere zorg voor kwetsbare kinderen. Marlie Cerneus werkt bij de GGD Twente en is coördinator van de werkplaats. Zij vertelt: ‘Het doel van de academische werkplaats is: de brug dichten tussen praktijk en beleid, en tussen onderwijs en wetenschap. Dat zijn vaak twee verschillende werelden. In de werkplaats krijgen mensen die in de jeugdhulp werken de kans om vragen die zij in hun werk tegenkomen te onderzoeken. Terwijl ze kunnen blijven doorwerken in de praktijk. Zo krijg je praktijkgestuurd onder zoek. En interventies die wetenschappelijk onderbouwd zijn – en daarmee hopelijk effectiever.’ Dat levert veel bruikbare inzichten en produc ten op. Behalve grotere projec ten voert de werkplaats ook zestien ‘klein-en-fijn’-projecten uit. Cerneus: ‘Klein-en-fijn’projecten zijn kortdurende

39

Programma Academische Werkplaatsen Jeugd Het programma academische Werkplaatsen Jeugd wil praktijkgericht onderzoek in de jeugdsector structureel versterken. ZonMw financiert negen verschillende academische werkplaatsen die zich inzetten om kennis voor de jeugdsector te ontwikkelen. in zo’n academische werkplaats wordt kennis uitgewisseld tussen praktijk, onderzoek, beleid en opleidingen. Praktijkinstellingen gaan meer evidence-based werken. en onderzoeksinstellingen voeren meer praktijkgericht onderzoek uit. De verkregen kennis wordt vertaald naar bruikbare kennisproducten, zoals adviezen, interventies en handleidingen.

40

Op de kaart gezet

‘Klein- en-fijn’ -projecten ‘Klein-en-fijn’-projecten zijn korte onderzoeken naar heel concrete vragen uit de praktijk. Deze manier van werken brengt wetenschap en praktijk dichter bij elkaar. Organisaties of gemeenten in Twente die een concrete vraag hebben voor de werkplaats, kunnen een ‘klein-en-fijn’-project aanvragen. Voorwaarde is dat het onderzoek moet passen bij het doel van de werkplaats.  Inmiddels zijn al verschillende projecten afgerond. ZonMw en de transformatie Jeugd Het ministerie van VWS is enthousiast over de werkwijze van de academische werkplaatsen. Het ministerie heeft ZonMw daarom gevraagd een vierjarig vervolgprogramma op te stellen: het programma ‘Academische Werkplaatsen Transformatie Jeugd 015-2020’. Dit ter onder steuning aan de transformatie van de jeugdhulp.


onderzoeken die snel een antwoord geven op concrete vragen. Vaak gebeurt het onder zoek door studenten, die daarin begeleid worden door hogeschool Saxion. Daardoor krijgt het onder zoek meer wetenschappelijke waarde. Daarnaast spreken we af dat de opdrachtgever ook echt iets met de resultaten doet. Zodat je niet een mooi rapport krijgt dat vervolgens in een la blijft liggen.’ Goede suggesties

Het nieuwe zorgstelsel voor de jeugd vraagt om een andere manier van werken: meer preventie, eerdere ondersteu ning, betere samenwerking rond gezinnen en uitgaan van de eigen kracht van gezinnen. Dat roept vragen op. Cerneus: ‘We zien dat verschillende ‘klein-en-fijn’-pro jecten dan ook te maken hebben met die overgang. Zo hebben we de samenwerking in de zorg rondom chronisch zieke kinderen onderzocht. Ook zijn er compe tentieprofielen gemaakt voor medewerkers van de Centra voor Jeugd en Gezin.’ Een ander onderzoek betrof de zorg rondom

het gezin bij een scheiding. Na een scheiding hebben kinderen recht op contact met beide ouders. Soms lukt het ouders niet om een omgangsregeling af te spreken. In Twente kunnen ouders dan terecht bij BOR Humanitas. Cerneus: ‘Zij krijgen veel verwijzingen van Justitie, maar dan is het conflict vaak al hoog opgelopen. Liever worden ze al eerder ingeschakeld. Zij wilden weten waarom maatschappelijk werkers zo weinig naar hen doorverwijzen.’ Uit het onderzoek blijkt dat veel maatschappelijk werkers BOR Humanitas niet goed kennen. Worden ouders wel door verwezen, dan is de stap vaak groot om zelf te bellen. Ook de terugkoppeling en telefonische bereikbaarheid kan beter. Volgens projectleider Michiel Krijnsen van BOR Humanitas heeft het onderzoek geleid tot aanbevelingen, goede sugges ties en meer inzicht. ‘Wij weten nu beter waar wij in moeten investeren.’

41

Academische Werkplaats Jeugd Twente De Academische Werkplaats Jeugd in Twente laat verschillende organisaties samen optrekken om de zorg rond kwetsbare kinderen te versterken. De werkplaats onderzoekt en implementeert instrumenten en interventies. Er lopen grotere projecten, maar ook ‘klein-enfijn’-projecten. De academische werkplaats werkt samen met GGD Regio Twente, Universiteit Twente, Saxion Hogeschool, de veertien Twentse gemeenten en UMCG/C4Youth. Zo voorziet de werkplaats in een kennis infrastructuur die de Twentse zorg verbetert. Wat levert het op? • 2 promotieonderzoeken: naar postpartum depressie en naar de preventie van kindermishandeling. • 16 ‘klein-en-fijn’-projecten. • Onderwijsmodules voor professionals in de Jeugd gezondheidszorg en de Centra voor Jeugd en Gezin. • Verspreiding en gebruik van de onderzoeksresultaten.

OVeriJsseL – aCaDeMisCHe WerkPLaats JeUGD

Hangjongeren kunnen de boom in! ± 90 Min.

Deze route is een sportieve uitdaging. Beklim eerst de hoogste berg van Twente, en fiets dan door prachtige natuurgebieden naar recreatiegebied Het Hulsbeek. Echte sportievelingen gaan dan nog het klimbos in. ± 90 Min.

?

?

?

?

Start- en eindpunt station Oldenzaal OV station Oldenzaal, fietsen zijn te huur op het station Lengte 28 km Info Liever direct naar het klimbos? avatarZ 28 KM is 15 minuten fietsen vanaf Oldenzaal.

43

1± 90 Min. Tankenberg Het is even een klim, maar dan heb je ook wat. Met z’n 85 meter is de tankenberg de hoogste berg van Overijssel. Vanaf het koepeltje is het uitzicht fantastisch. De berg staat op het landgoed egheria. 2 Landgoed Egheria Het landgoed egheria strekt zich uit ? op en rond de tankenberg. Je treft hier nog het bijna onaangetaste twentse hoevenlandschap aan, met oude boerderijen omgeven door akkers, weilanden, houtwallen en bossen. De naam egheria is ontstaan uit de namen eGbert, Hendrik, richard en arnold, zonen van ten Cate, textielbaron en oud-eigenaar van het ? landgoed.

90 Min. aan tanfana, een een tempel± gewijd Germaanse vruchtbaarheidsgodin. De romeinse geschiedschrijver tacitus beschrijft de tempel van tanfana, maar het is de vraag of die op de tankenberg stond. De tekst van tacitus op de achterwand van de koepel verwijst naar de verwoesting van het heiligdom van tanfana in het jaar 14 na Christus. ?

4 Boerskotten Natuurgebied Boerskotten bestaat uit natuurlijke loofbossen, kleine weilanden met houtwallen en akkers met kruiden en wilde bloemen. in de graslanden groeien klokjesgentiaan en orchideeën.

?

3 Koepeltje Het zeshoekige koepeltje op de tankenberg dateert oorspronkelijk van rond 1840. Volgens de overlevering stond hier aan het begin van de jaartelling 28 KM

28 KM

28 KM

44

Op de kaart gezet


5 Fruitboerderij ’t Düvelshöfke In de zomer en herfst kunnen bezoekers hier zelf hun fruit plukken in de zelfpluktuin: rode en witte bessen, aardbeien, frambozen, noem maar op. In de landwinkel zijn allerlei heerlijke streekproducten te koop. Adres: Duivelsdijk 21, Oldenzaal. 6 Het Hulsbeek Voormalig landgoed Het Hulsbeek in Oldenzaal is een recreatiegebied. Het bestaat uit bossen, heidevelden, vennetjes en weilanden. Er zijn zwemvijvers, ligweiden en veel recreatieve voorzieningen. Kortom: een fijne plek om een dagje buiten door te brengen.

77

7 Klimbos AvaTarZ Nog niet moe van de fietstocht? Dan is hier de volgende sportieve uitdaging: AvaTarZ Nature Park. Dit ecologische klimbos is het grootste klimbos van Nederland.

Jong en oud kan hier grenzen verleggen, klauteren over ladders en wiebelbruggen of slingeren als een Tarzan of Jane aan lianen door het bos. In 2014 is dit klimbos als beste getest door de ANWB.

2

1

59

73

3

63

2

4 N3

START

74 66

64

92

6

NS

91

Oldenzaal

7

4

A1 5 95

94

Adres: Hengelosestraat 230. Kijk voor informatie over prijzen en openingstijden www.avatarz.nl.

45

flevoland – transmurale zorgbrug

47

Flevoland | Transmurale zorgbrug

Brug tussen ziekenhuis en weer thuis


In Flevoland begeleidt een wijkverpleegkundige kwetsbare ouderen van ziekenhuis naar huis. Hier door daalt niet alleen het sterftecijfer, maar herstellen patiënten beter en zijn er minder heropnames. Onder leiding van Sophia de Rooij werd het effect van deze ‘Transmurale Zorgbrug’ drie jaar lang onderzocht. En wat blijkt? Met een goede begeleiding van het ziekenhuis naar weer thuis kun je levens redden.

48

OP De kaart GeZet

Wijkverpleegkundige redt levens Zo’n 35 procent van de ouderen die acuut in het ziekenhuis worden opgenomen, overlijdt binnen drie maanden na ontslag. ‘Met betere begeleiding en goede nazorg kun je levens redden. Ouderen herstellen sneller. En ze hoeven minder vaak naar het verpleeg huis.’ Dat zegt Sophia de Rooij, internistouderen geneeskunde en klinisch geriater in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. ‘Er is geen pil die dit effect heeft.’

‘Dat zoiets simpels zo’n groot effect heeft’

FLeVOLaND – traNsMUraLe ZOrGBrUG

Een vrouw van 86 jaar wordt in het ziekenhuis opgenomen met een longontsteking. Ze herstelt goed, maar is erg verzwakt. Na een week krijgt ze bezoek van een wijkver pleegkundige. Die maakt kennis met de vrouw en haar dochter, en informeert of alles wat thuis nodig is voor de nazorg al is geregeld. Bijvoorbeeld hulp bij het wassen en aankleden, eten van Tafeltje Dekje, fysiotherapie. Met de verpleegkundige van het zieken huis bespreekt zij het zorgbehan delplan dat het ziekenhuis met de vrouw heeft opgesteld. Zodra de vrouw weer thuis is, komt de wijkverpleegkundige bij haar langs. Samen nemen ze de nieuwe medicijnen door. Ze bespreken wat er nog moet gebeuren, en of de dochter het alleen af kan. Na nog drie bezoekjes van de wijkverpleeg kundige heeft de vrouw haar leven weer op de rit. Met wat extra hulp kan ze zich prima redden. Zo zou het bij de overgang van ziekenhuis naar huis altijd moeten gaan, vindt Sophia de Rooij: ‘Een ziekenhuisopname heeft een grote impact, zeker voor kwetsbare ouderen. Als een wijkverpleeg

49

Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) Ouderen hebben vaak verschillende aandoeningen tegelijk. Daarnaast neemt hun kwetsbaarheid toe. kleine incidenten kunnen hun zelfredzaamheid verstoren. Vaak krijgen zij dan niet de zorg die zij nodig hebben. Het NPO wil hier verandering in brengen. Doel van het programma is een samenhangend zorgaanbod dat beter is afgestemd op de behoeften van ouderen. ruim 650 partijen werken hiervoor samen in regionale netwerken. Ook ouderen zelf participeren actief in het programma. Het NPO is een programma van ZonMw, in samenwerking met de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en de koepel van ouderenorganisaties CsO. Opdrachtgever is het ministerie van VWs.

50

Op de kaart gezet

kundige de overgang van ziekenhuis naar eigen huis bege leidt, daalt het sterftecijfer met 40 procent. Bovendien liggen mensen een dag minder lang in het ziekenhuis. En gaan ze minder snel naar een verpleegtehuis.’ De Rooij bedacht een nieuw zorgmodel om de overgang van ziekenhuis naar huis te verbeteren: een transmurale zorgbrug. De wijkverpleeg kundige speelt daarin een belangrijke rol. De Rooij: ‘Wijk verpleegkundigen zijn bij uitstek geschikt om de overgang goed te begeleiden. Ze zijn vaak heel ervaren. Ze spreken de taal van de patiënt. En ze hebben een goed contact met de huisarts.’ Resultaten ronduit spectaculair

Het idee is simpel. Al in het ziekenhuis maken geriatrieteam en patiënt samen een zorgbehandelplan. Voor de zorg in het ziekenhuis, én voor thuis. En dan komt de wijkverpleeg kundige in beeld. Een paar dagen voor het ontslag uit het ziekenhuis komt ze kennismaken met de patiënt. Ze krijgt het zorgbehandelplan te zien, beoordeelt mede wat er thuis allemaal moet gebeuren, en controleert dat ook. Daarna begeleidt ze de patiënt thuis verder, samen met de huisarts en mantelzorgers. De Rooij: ‘Binnen twee dagen na het ontslag komt ze de patiënt thuis opzoeken. Ze bespreekt bijvoorbeeld de medicijnen die nog niet zijn aangepast aan de nieuwe situatie. Ze kijkt wat er nog aan hulp nodig is. En of de mantelzorgers het redden.’ Daarna volgen er gemiddeld nog drie bezoeken. Dat hangt af van de situatie. Samen bespreken ze wat de oudere graag zou willen aanpakken, en kijken ze hoe ze dat kunnen regelen. Na een half jaar draagt de verpleegkundige de zorg weer over aan anderen.


Het effect van de transmurale zorgbrug werd drie jaar lang onderzocht. Aan het onderzoek deden behalve het Flevozieken huis in Almere ook het Acade misch Medisch Centrum en het OLVG in Amsterdam mee, thuiszorgorganisaties Cordaan, Zorggroep Almere en Buurtzorg Nederland en 700 ouderen. Het onderzoek werd mede gefinancierd door het ZonMwprogramma Nationaal Programma Ouderenzorg en het ministerie van VWS. De resultaten waren ronduit spectaculair: De Rooij: ‘De sterfte onder 65-plussers wordt teruggebracht met 40 procent. En dat met een interven tie van nog geen € 500 per patiënt. Dit effect is blijvend na 30 dagen en na 60 dagen. Mensen liggen een dag korter in het ziekenhuis (besparing: € 700 per dag), en gaan later het verpleeghuis in. We hadden nooit gedacht dat zoiets simpels zo’n groot effect zou hebben. In het ziekenhuis wordt fantastisch werk geleverd. Thuis ook. Maar dat het dan bij die overdracht zo mis kan gaan.’

51

Transmurale Zorgbrug in de prijzen De Transmurale Zorgbrug won in 2013 de Anna Reynvaan Praktijkprijs voor het beste verpleegkundige initiatief om de patiëntenzorg te verbeteren en was genomineerd voor de Kwaliteitsprijs van de Orde van Medisch Specialisten. Deze succesvolle interventie, ontwikkeld in het AMC, wordt inmiddels overgenomen door andere UMC’s. Wat levert het op? • 40% minder sterfte. • Een blijvend effect na 30 en 60 dagen. • Patiënten liggen een dag korter in het ziekenhuis. • Ouderen gaan later naar een verpleeghuis. • Concrete producten en instrumenten: zie www. effectieveouderenzorg.nl.

± 90 Min.

± 90 Min.

± 90 Min.

– traNsMUraLe ZOrGBrUG ± 90FLeVOLaND Min.

53

De Groene Loper verbindt de stad Almere met de ruige natuur. Bedoeld als een ‘ommetje’ of als een aanloop voor een langere wandeling. Onderweg is veel te zien en te beleven.

?

?

Over de brug in Almere ?

?

28 KM

28 KM

Beginpunt Ns station almere Oostvaarder Eindpunt Natuurbelevingscentrum de Oostvaarders 2 KM Lengte 2 km

2 KM

? Natuurbelevingscentrum de Oostvaarders in de Oostvaarders is veel te beleven. Bezoekers kunnen hier op drie niveaus de natuur bekijken. Het uitzicht op de Oostvaardersplassen is overweldigend. aan de overkant van de waterpartij lopen edelherten, konikpaarden en heckrunderen. Met een beetje geluk zijn er bijzondere ? vogelsoorten te zien, zoals de lepelaar, de zilverreiger of de zeearend. en met de vaste verrekijkers zijn de dieren van nog dichterbij te zien. Het centrum heeft ook een mooie expositie over de Oostvaardersplassen. in het weekend zijn er vrijwilligers van staatsbosbeheer aanwezig om vragen te beantwoorden. kijk voor de openingstijden op www.deoostvaarders.nl. 28 KM

Film Staatsbosbeheer staatsbosbeheer heeft een film laten maken die het verhaal van de Oostvaardersplassen vertelt in 9 minuten. De film wordt in het weekend vertoond in het natuurbelevingscentrum.

2 KM

? Vogelkijkmiddagen Vanaf april tot en met oktober is de Vogelwacht eens per maand op zondagmiddag aanwezig in het natuurbelevingscentrum. Zij kijken samen met bezoekers naar de vogels en geven uitleg.

?

28 KM

2 KM

54

Op de kaart gezet


NATUURBELEVINGSCENTRUM DE OOSTVAARDERS

EINDE

N7 N 70 02 2

De nieuwe wildernis Twee jaar lang bivakkeerden filmteams in de Oostvaardersplassen. Onder leiding van makers Mark Verkerk (filmmaker) en Ruben Smit (ecoloog en natuurfotograaf) filmden zij daar het wisselen van de seizoenen. Dat levert een spectaculaire natuurfllm op. Info over de film: www. denieuwewildernis.nl.

B AT AV I A

CO

A SM

A AT

E LI

STR

RN

LE

TE L IEF STR A AT

Oostvaardersplassen De Oostvaardersplassen is een uniek natuurgebied. Niet alleen voor Nederland, maar voor heel Europa. Duizenden jaren geleden zag ons hele land er zo uit: een moerasgebied met rietvlaktes, ruige graslanden en waterplassen. Ganzen, lepelaars en aalscholvers wisten het gebied te vinden, net als reeën, vossen, hazen, vleermuizen en vlinders. Zelfs de zeearend, die sinds de middeleeuwen niet meer in ons land nestelde, broedt sinds een paar jaar weer in de Oostvaardersplassen.

Edelherten Sinds 1992 leven er edelherten in de Oostvaardersplassen. Meestal laten ze zich alleen vroeg in de ochtend en laat in de avond zien. Van half september tot in oktober is het bronsttijd. In de Oostvaardersplassen is dan het ‘burlen’ te horen: het bronstige loeien van de mannetjes.

LA

D AN

AM

ST

ER

D ER

V. O

BEGIN

.C.

AM

NS ALMERE OOSTVAARDERS

LY S

TA

D

55

iTour Op basis van de film De nieuwe wildernis is nu ook een interactieve rondleiding voor de smartphone ontwikkeld. Daarmee kunnen natuurliefhebbers de locaties waar de film is opgenomen live en van dichtbij bewonderen. De gids is veldregisseur en cameraman Ruben Smit. Hij vertelt in de tour meer over de dieren en de omgeving. De Nieuwe Wildernis iTour is gratis te downloaden in de App store of via www.iTour360.com/download. Oostvaardersbos Vlakbij natuurbelevingscentrum de Oostvaarder, aan de Almeerse kant van de Oostvaardersplassen, ligt het Oostvaardersbos. Het bos vertoont veel vraatsporen van de edelherten die zich in de winter tegoed doen aan de boomschors. In de wintermaanden sluit Staatsbosbeheer het bos af. Hier overwinteren dan veel edelherten, en die mogen dan niet gestoord worden. Het fietspad en de wandelroute door het riet naar de Jan van den Boschheuvel blijven wel begaanbaar.

gelderland – multidisciplinaire ouderenzorg

57

Gelderland | Multidisciplinaire ouderenzorg

Betere zorg voor ouderen


In Velp kiezen huisartsen voor intensieve samen werking met andere zorgverleners. Het doel: meer samenhang in de zorgverlening en daardoor betere zorg voor de mensen in Velp. Ouderen met complexe problemen krijgen er samenhangende zorg onder regie van een praktijk ouderengeneeskunde. Ouderen kunnen hierdoor langer thuis blijven wonen, of komen helemaal niet meer in een verpleeghuis. De kwaliteit van hun leven gaat omhoog en ze kunnen op een prettige manier thuis blijven wonen. Het levert ook nog eens forse besparingen op.

58

Op de kaart gezet

Specialist aan huis Herma Barnhoorn heeft het druk. ‘Het succes over spoelt ons een beetje’, zegt ze. De praktijk Ouderen geneeskunde Bertholet staat de laatste tijd nogal in de belangstelling. ‘Onze manier van ouderenzorg werkt echt. Ouderen blijven langer thuis, of komen helemaal niet meer in een verpleeghuis. Dat is pure winst.’

‘De situatie thuis geeft zo veel informatie’ In Velp is de helft van de inwoners ouder dan 50 jaar. Dat vraagt om een nieuwe manier van werken. Stichting Een Plus Samenwerking stimuleert multidisciplinaire samen werking tussen de zorgverleners in de regio. Bijna allemaal


hebben ze een overeen komst met de stichting. Samen bieden ze gespeciali seerde zorg aan ouderen met complexe problemen. Aanvullend op de zorg van de huisarts, en onder regie van een specialist ouderen geneeskunde. Barnhoorn: ‘Het begint met een verwijzing van de huisarts. Die ziet: bij deze patiënt is zoveel aan de hand, die kan ik niet meer behandelen in twintig minuten.’ De huisarts schakelt de praktijk ouderengeneeskunde in. De specialist ouderenge neeskunde van de praktijk gaat op bezoek bij de patiënt. Ze doet een of twee huis bezoeken en onderzoekt de patiënt. Ook een verpleeg kundige komt bij de patiënt thuis langs. Barnhoorn: ‘De situatie bij iemand thuis geeft zoveel informatie: is het huis opgeruimd, kan iemand zelfstandig een kopje koffie zetten, moet een patiënt de trap op?’. Tijdens die eerste huisbezoeken

59

Programma Op één lijn Zorg dicht bij huis is prettig voor zorgvragers. Nog beter is het om een zorgvraag te voorkomen door vroegtijdig in te grijpen. Dat vraagt om samenwerking en bundeling van krachten, bij alle zorgverleners in de eerste lijn, om ondernemerschap en het zien van nieuwe kansen. Het stimuleringsprogramma Op één lijn wil de organisatiekracht en het innovatief vermogen van de zorg dicht bij huis vergroten. Stichting Een Plus Samenwerking De Stichting Een Plus Samenwerking is een samenwerkingsverband van zelfstandige zorgondernemers in Velp en Rozendaal. Doel van de stichting is geïntegreerde zorg, afgestemd op de behoeften van de inwoners in Velp en Rozendaal. Aangesloten partners zijn huisartsen, apothekers, paramedici, thuiszorg, verzorgings- en verpleeghuiszorg, het medisch-diagnostisch centrum en de praktijk ouderen geneeskunde Bertholet. Het managementbureau van de stichting organiseert en faciliteert de samenwerking, regelt kwaliteitszorg, innovatie en patiëntenparticipatie, en contracteert multidisciplinaire zorg.

60

Op de kaart gezet

wordt de situatie van de patiënt in kaart gebracht: de arts bekijkt het medisch dossier, doet lichamelijk en geestelijk onderzoek en heeft ook aandacht voor de mantelzorgers. De verpleegkundige bespreekt onderwerpen als voeding, incontinentie en overbelasting met patiënt en mantelzorger. Samen maken zij een behandelplan waarin ze alle afspraken vastleggen, bijvoorbeeld over fysiotherapie of thuiszorg. Daarna schrijft de verpleegkundige een zorgplan op één A4. Daar staat precies in wat de problemen zijn, wat eraan wordt gedaan en door wie. Hogere kwaliteit van leven

Barnhoorn: ‘De medewerkers van de praktijk ouderenge neeskunde kiezen er bewust voor om niet alle aandoeningen apart te behandelen, maar bespreken met mensen wat ze zelf graag willen blijven doen of kunnen. Het functioneren is belangrijker dan de ziektes. Wil iemand graag zelf boodschap pen blijven doen? Dan werkt de fysiotherapeut aan voldoende spierkracht en evenwicht om naar de winkel te kunnen lopen. Wil iemand graag naar klassieke muziek blijven luisteren, maar lukt dat niet meer door die kleine knopjes en geheugenproblemen? Dan verzint de ergotherapeut een systeem met grote knoppen en stickers.’ De verpleeg kundigen van de praktijk verzorgen de coördinatie tussen alle hulpverleners. Volgens Barnhoorn zit het voordeel in de samenwerking met andere disciplines. ‘Ook de specialist ouderengeneeskunde kan het niet alleen. Samen is er zoveel kennis, knowhow en creativiteit.’ Veel van de ouderen zijn volgens Barnhoorn zorgmijdend. Ze hebben niet in de gaten dat ze hulp nodig hebben, of ze willen het niet vragen. ‘Het komt voor dat je aan mensen vraagt: eet u wel gezond? Ja hoor, zeggen ze dan. En dan vind je in de


koelkast alleen maar bonbons.’ Het is de kunst om ook die mensen te bereiken. Ook dan is samenwerking een groot voordeel. ‘Als de huishoude lijke hulp eenmaal binnen is en iemands vertrouwen heeft gewonnen, mag er de volgende keer misschien een fysiothera peut mee.’ De huisarts blijft hoofdbehandelaar. Na gemiddeld vijf maanden draagt de specialist ouderengenees kunde de patiënt weer over aan de huisarts. Op deze manier lukt het om 60% van de ouderen met complexe problematiek in Velp minstens een half jaar langer thuis te houden. Ook hun kwaliteit van leven gaat omhoog. ‘Veel ouderen wonen al jaren in hetzelfde huis. Routines zijn ingesleten, waardoor ze zich nog prima kunnen redden. Haal je die uit hun vertrouwde omgeving, dan zijn ze nog veel verder van huis.’

61

Wat levert het op? • 60% van de ouderen met complexe problematiek blijft minstens een half jaar langer thuis wonen; besparing: € 775.000 per jaar. • Minder ziekenhuisbezoeken; besparing: € 240.000 per jaar. • Handreiking multidisciplinaire ouderenzorg, voor hulp verleners die willen werken zoals in Velp. • Verdiepingsleergang multidisciplinaire ouderenzorg, voor hulpverleners die een praktijk als die van Ester Bertholet willen opzetten.

Weblog Specialist Ouderengeneeskunde Ester Bertholet houdt een blog bij over het werk in haar praktijk. Op haar blog plaatst ze korte filmpjes, die een mooi en soms ontroerend beeld geven van de problemen die ouderen ervaren. Te bekijken op http://blog. praktijkouderengeneeskunde.nl/.

FR

?

DR

?

Alles-in-één fietstocht in Gelderland

OV FL GL

Start- en eindpunt Station Velp OV Station Velp, fietsen zijn te huur op het station Lengte 37,5 km

?

?


Deze fietstocht biedt alles-in-één: heuvels, heide, bos, zand en water. Leuke kleine dorpjes en studenten’stad’ Velp. Samen geven ze een mooi beeld van wat Gelderland te bieden heeft.

1 Nationaal Park Veluwezoom Het? gebied van Nationaal Park Veluwezoom is heel divers: bos, heide en enkele zandverstuivingen bieden een gevarieerd scala aan flora en fauna. Struikheide, gewone dophei, gaspeldoorn en brem groeien veelvuldig op de heidevlakten. In de oude bossen groeien adelaarsvarens tussen de zomereiken en berken. Maar ook de blauwe bosbes en de vossenbes. Op 28 KM rijkere lössgronden groeien ook beuken, eiken, fijnsparren, lariksen en tamme kastanjebomen, soms wel meer dan veertig meter hoog.

28 KM

2 Velp In Velp werd in 1851 een schat opgegraven, bestaande uit 2 KM Merovingische gouden kunst voorwerpen. Deze schat is nog steeds te zien. Helaas niet in Velp, maar in het museum van Moskou. Bezienswaardigheden in het dorp zijn kasteel Biljoen en Villapark Overbeek, een beschermd dorpsgezicht.

2 KM

38 KM

38 KM

?

28 KM

3 Kasteel Biljoen Kasteel Biljoen werd in 1530 gebouwd met bouwmaterialen van het 2 KM nabijgelegen kasteel Overhagen. In de 17e eeuw werd het kasteel flink verbouwd. 4 Molen De Hoop Deze ronde stenen stellingmolen uit 1888 maalt nog steeds koren voor verschillende bakkers. Op zaterdag ochtend is de molen te bezichtigen. In de molenwinkel is meel te koop. 38 KM

63

64

Op de kaart gezet


65

Dieren

5 Bingerden Landgoed Bingerden is een van de oudste bewaarde buitenplaatsen van Nederland. In 970 wordt Bingerden al beschreven als een versterkte boerderij met gracht. Het landgoed heeft een 18e-eeuws landschapspark dat is aangelegd in de Engelse stijl. Ook zijn er veel tuinen, waaronder een moestuin. Het huis op het landgoed is in 1958 herbouwd nadat het in de Tweede Wereldoorlog door terugtrekkende Duitse troepen in brand werd gestoken.

1

NATIONAAL PARK VELUWEZOOM

De Steeg

62

Doesburg 6 69

83

36 85 37

5 N78

Rheden 80

Velp

4

A348

SS

3

EL

W

77

IJ

2

EG

38

Giesbeekk

5

96

38

N3

78 98

97

6 Middachten Kasteel en landgoed Middachten is van middeleeuwse oorsprong; in 1190 werd het voor het eerst genoemd. Het kasteel is verschillende keren verwoest en herbouwd. Het kasteel en de tuinen zijn regelmatig open voor publiek. Het

kasteel is ingericht als woonhuis, met originele en authentieke meubels. In de tuinen staat de oudste ceder van Nederland. Kijk voor de openingstijden op www.middachten.nl. Het landgoed is het hele jaar toegankelijk.

utrecht – brainbox

67

Utrecht | Brainbox

Onderzoeksresultaten snel op de markt


De gouden driehoek wordt het wel genoemd: de samenwerking tussen universiteit, industrie en kliniek. Deze samenwerking zorgt ervoor dat vragen vanuit de zorg sneller vertaald worden naar bruikbare oplossingen. Die ook nog eens sneller op de markt komen. In Utrecht werkt een consortium van beeldverwerkers, artsen en de industrie aan nieuwe beeldvormende technieken.

68

OP De kaart GeZet

Van beeld naar getal Om afwijkingen in de hersenen op te sporen, laten specialisten vaak een MRscan maken. Zo kunnen zij de aard, de ernst en het verloop van een ziekte bepalen. Specialisten beoordelen deze scans visueel. Als dit automatisch zou kunnen, zouden diagnoses en prognoses beter en sneller kunnen.

‘Onderzoek daadwerkelijk te gelde maken’ Voor de analyse van MRhersenscans zijn wereldwijd al veel methoden onderzocht. Maar tot nog toe is geen enkele goed genoeg gebleken voor klinisch gebruik. ‘Wij wilden iets dat wel zou werken in de praktijk’, zegt prof. dr. ir. Max Viergever. Hij is hoogleraar beeldverwerking bij het UMC

UtreCHt – BraiNBOx

en projectleider van het project Brainbox. ‘Wij streven naar een aanpak die niet gericht is op de meest nauwkeurige oplossing, maar op de meest bruikbare. Dus niet 80 procent excellent, en 20 procent onbruikbaar, maar 100 procent goed. Het is een keuze voor robuustheid.’ Het project Brainbox heeft tot doel om een klinisch bruikbare analyse methode voor MRhersenscans te ontwikkelen. Waarbij de belang rijkste structuren in het brein, en de afwijkingen daarin, in maat en getal kunnen worden vastgelegd. ‘Je hebt niets aan alleen beelden als basis voor een analysemetho de’, legt Viergever uit. ‘Je moet ook een referentie hebben. Je moet weten wat wat is: witte stof, grijze stof, hersenvloeistof. Dat moet door experts zijn aangege ven. We zijn nu bezig om samen met neurologen en radiologen zo’n dataset op te zetten. Dat is echt een monnikenwerk.’ Sneller en betrouwbaarder

Voor dit onderzoek beperken de wetenschappers zich tot cerebro vasculaire aandoeningen. ‘Dat

69

Programma Innovative Medical Devices Initiative Het programma innovative Medical Devices initiative (iMDi) ontwikkelt nieuwe technologieën die bijdragen aan de verduurzaming van de zorg. De ambitie is om binnen tien jaar een nieuwe generatie van instrumenten beschikbaar te hebben, waarmee de Nederlandse zorg beter kan voldoen aan de kwantitatieve en kwalitatieve eisen van een vergrijzende bevolking en bovendien betaalbaar blijft. Dit gebeurt in acht Centres of research excellence (Core’s) of consortia rond de onderwerpen imaging & beeldverwerking, minimaal invasieve technieken, revalidatie en homecare. ZonMw is dit subsidieprogramma gestart om de ontwikkeling van iMDi verder te stimuleren. De acht centra hebben een samenwerkingsverband opgericht, genaamd stichting iMDi.nl, koepel van samenwerkende iMDi-Cores.

70

Op de kaart gezet

IDII, Centre of Research Excellence Het kabinet wil dat universiteiten samenwerken met bedrijven in de negen gebieden die het heeft aangewezen als ‘topsectoren’. Philips, het Universitair Medisch Centrum Utrecht, de Universiteit Utrecht en de Technische Universiteit Eindhoven hebben daarom een publiekprivaat consortium opgericht dat hoogwaardige medische apparatuur gaat ontwikkelen: IDII. Technici van Philips en de TU Eindhoven, met medici en onderzoekers uit Utrecht werken hierin samen bij de bouw van apparaten voor diagnostiek en behandeling van patiënten. Philips Healthcare kan die apparatuur vervolgens wereldwijd verkopen.


zijn aandoeningen aan de hersenvaten: een vaatver nauwing die tot een beroerte kan leiden, of een verwijding van de vaten’, zegt Viergever. ‘Maar als de aanpak voor deze aandoeningen gaat werken, gaat Philips dit breder trekken. Het ideaal is natuurlijk dat je, los van de ziekte, beelden van de hersenen kunt analyseren. Of het nu gaat om beroertes, Parkinson, ADHD of Alzheimer.’ Nu beoordelen specialisten de MR-scans op het oog. Als dat automatisch zou kunnen, verbeteren de diagnoses en prognoses. Viergever: ‘Specialisten zullen minder tijd nodig hebben voor hun oordeel. Ze zullen met meer zekerheid een prognose kunnen stellen, en hopelijk ook een beter eindoordeel. Bij Alzheimer bijvoorbeeld wordt de dikte van de hersenschors iets afgeplat en verkalken de vaten. Daar kunnen we straks een getal aan toekennen. Als dat de

vorige keer ‘48’ was en nu ‘52’ dan zie je of het is verergerd, en hoe snel dat gebeurt. De beoordeling wordt dus betrouwbaarder.’ Het onderzoek gebeurt door onderzoekers van het UMC Utrecht, in nauwe samen werking met de TU Eind hoven én Philips. ‘Wij noemen dat wel de gouden driehoek: de samenwerking van universitaire onderzoe kers met industriële ontwik kelaars van Philips, en de clinici van het UMC Utrecht. We moeten met die drie groepen zo dicht mogelijk bij elkaar zitten’, aldus Viergever. De ontwikkelde software kan dan direct als industrieel product beschik baar komen voor routine matig klinisch gebruik. Viergever: ‘Wij willen met ons onderzoek niet alleen wetenschappelijk een stapje verder komen, maar het onderzoek ook daadwerkelijk te gelde maken. Het gaat erom dat specialisten er mee gaan werken.’

Wat leveren de CoRE’s op? • Schaalvergroting van het onderzoek. • Vragen vanuit de zorg worden sneller vertaald naar oplossingen, die sneller op de markt komen. • Wetenschappelijk onderzoek wordt beter economisch benut.

71

?

? UtreCHt – BraiNBOx

Hersenen en andere wetenswaardigheden 28 KM

28 KM

2 KM

2 KM

38 KM

38 KM

Start- en eindpunt boottocht Oudegracht 85 OV 10 minuten lopen vanaf station Utrecht Centraal ±60 Min. Duur boottocht ongeveer 1 uur

±60 Min.

73

Hersenen op sterk water, opgezette dieren en andere interessante voorwerpen: het Universiteitsmuseum Utrecht heeft een uitgebreide wetenschappelijk collectie die ook voor niet-wetenschappers leuk is om te bekijken. Kom voor de verandering eens per boot, en geniet van de stad vanaf het water. Na aﬂoop is het goed toeven in museumtuin de Oude Hortus. 28 KM

1 Rondvaart Vanaf het water ziet een stad er heel anders uit. Vaar langs middeleeuwse wasplaatsen, leuke geveltjes, groene singels en de karakteristieke werven 2 KMwerfkelders. rederij schuttevaer en vaart het hele jaar door, ieder uur tussen 11.00 en 17.00 uur. in de zomermaanden ieder half uur, op zaterdagen iedere 20 minuten. Met een museumpassepartout kunt u de rondvaart onderbreken voor een bezoek aan het Universiteitsmuseum. Na het museumbezoek brengt de boot u weer terug naar het centrum van Utrecht. informatie: www. 38 Meer KM schuttevaer.com.

±60 Min.

2 DOMunder Het Domplein is het oudste deel van Utrecht. Hier bouwden de romeinen hun castellum trajectum om de noordgrens van het romeinse rijk te bewaken. Veel later werd op dezelfde plek de Domkerk gebouwd. tijdens een vreselijke storm in 1674 stortte het middenschip van de kerk in. in DOMunder dalen bezoekers af onder de Dom. Met een slimme zaklamp gaan ze in het donker op zoek naar archeologische resten en spannende verhalen. DOMunder is een tour: vooraf reserveren is aan te raden: www.domunder.nl.

Op de kaart gezet


RIJ NK AD E

UNIVERSITEIT UTRECHT

S TA

2

TI O NS

MM KR O U W G NIE

CH

T

WI LLE MS PL AN TS

UTRECHT CENTRAAL

IN

NS

PLE

OE

3 Universiteitsmuseum Ga op onderzoek uit in het Universiteitsmuseum Utrecht. Interessante en vreemde voorwerpen zoals opgezette dieren, skeletten en een deeltjesversneller geven een beeld van onderwijs en onderzoek van de Universiteit Utrecht. Adres: Lange Nieuwstraat 106. Kijk voor de openingstijden op www. universiteitsmuseum.nl.

OU DE GR ACH T

1

T

EL

I NG

EGS STE

L

G RACHT

GE

6

TO L

SIN

OUDE

NE

ACH

R IJ

EGR

HE

GEL

UW

C AT

4 3

5

SIN

NIE

MALI E

N

4 Museumtuin de Oude Hortus Museumtuin de Oude Hortus is een stilteplek in het hart van de stad. De tuin heeft onder meer een kassencomplex, een cottagetuin en een medicinale tuin: de Regiustuin. Deze tuin diende als onderzoekstuin voor studenten in de medicijnen. In de tuin groeien vele planten en bijzondere boomsoorten. Zo staat er bijvoorbeeld een 250 jaar oude Ginkgo biloba. Ook in de kassen zijn bijzondere planten te ontdekken. Zoals de Victoria Amazonica, een waterlelie met een bladdoorsnede tot wel twee meter.

75

5 Spoorwegmuseum Genoeg van het bootjevaren? Het Spoorwegmuseum ligt een beetje uit de route, maar is zeker de moeite waard, voor jong en oud. Trek er gerust een halve dag voor uit, er is veel te zien en te beleven. Adres: Maliebaanstation.

RAE

74

6 Centraal Museum De grootste collectie Rietveld-objecten ter wereld, het werk van de wereld beroemde Dick Bruna, oude meesters, mode, vormgeving en beeldende kunst: het Centraal Museum heeft het allemaal. Adres: Nicolaaskerkhof 10.

noord-holland – netwerk geboortezorg

77

Noord-Holland | Netwerk Geboortezorg

Samen werken aan kwaliteit geboortezorg


De kwaliteit van de Nederlandse geboortezorg kan beter. Een oplossing: samenwerking tussen alle professionals in de keten. In Amsterdam maakt het Netwerk Geboortezorg Noordwest Nederland zich sterk voor betere samenwerking. Met projecten en onderzoek gericht op alle ketenpartners. En door professionals in de geboortezorg zelf invloed te geven op de manier waarop ze de samenwerking vorm willen geven. Zo ontstaat een samenhangende keten van geboortezorg.

78

Op de kaart gezet

Netwerk geboortezorg bevalt goed In ons land overlijden meer kinderen voor en tijdens de geboorte dan in vergelijkbare landen. Ook verschil len de sterftecijfers per regio, etniciteit en opleidings niveau. Het Netwerk Geboortezorg Noordwest Neder land wil die sterfte terugbrengen door samenwerking tussen alle beroepsgroepen rondom de geboortezorg.

‘Veel zwangeren krijgen te maken met verschillende zorgverleners’


Het Netwerk Geboortezorg Noord west Nederland is één van de tien regionale consortia die zich bezig houden met het verbeteren van de samenwerking in de geboortezorg. Het netwerk beslaat de regio’s NoordHolland en Flevoland, rondom het AMC en VUmc. In deze regio’s vindt twintig procent van de bevallingen in Nederland plaats. ‘Omdat beide ziekenhuizen in Amsterdam zitten leek het ons logisch om samen te gaan’, zegt Birgit van der Goes. Zij is een van de regiocoördinatoren van het netwerk. ‘De samenwerking tussen de verschillende beroeps groepen moet verbeteren. Als we ook samen onderzoek doen, snijdt het mes aan twee kanten: de samen werking verbetert, en we kunnen de kennis meteen in de praktijk toepassen’, aldus Van der Goes. In het netwerk zitten gynaecologen, verloskundigen, kinderartsen, kraamzorg en de jeugdgezondheids zorg. Het netwerk stimuleert de onderlinge samenwerking, vergroot praktische kennis op basis van wetenschappelijk onderzoek, en maakt deze kennis voor iedereen toegankelijk. Hoe zet je zoiets op? Van der Goes: ‘We zijn uitgegaan van

79

Programma Zwangerschap en geboorte ZonMw heeft sinds 2011 het onderzoeksprogramma Zwangerschap en Geboorte. Doel van het programma is het verkrijgen van kennis die helpt om de ziekte en sterfte rondom zwangerschap en geboorte terug te dringen. Betere samenwerking tussen de partners in de zorgketen is nodig om de zorg voor moeder en kind te verbeteren. Vanuit het programma Zwangerschap en Geboorte zijn daarom regionale en multidisciplinaire consortia gestart. In deze consortia werken zorgverleners samen aan zorg en onderzoek in hun eigen regio. Dat belooft veel kennis op te leveren over goede perinatale zorg.

80

Op de kaart gezet

bestaande structuren. Er bestonden rondom de ziekenhuizen uit onze regio al verloskundige samenwerkingsverbanden (VSV’s). Daarin werkten eerstelijns verloskundigen, klinisch verloskundigen en de gynaecologen samen. Onze eerste uitdaging was om VSV’s ‘completer’ te maken: ook de kraamzorg, kinderartsen en jeugdgezondheidszorg wilden we een rol geven. VSV’s wilden dat wel, maar wisten vaak niet hoe. Via het netwerk kregen zij inzicht in waar zij contacten konden leggen. Inmiddels hebben de ontbrekende keten partners in de meeste VSV’s nu wel een plaats.’ Samenwerking vergemakkelijkt

Een van de onderzoeken van het netwerk is een teamtraining om de overdracht in acute situaties gestructureerder te laten verlopen. ‘Veel vrouwen krijgen tijdens hun zwangerschap te maken met verschillende zorgverleners’, vertelt Van der Goes. ‘Ze beginnen bijvoorbeeld bij de verloskundige, maar bevallen uiteindelijk in het ziekenhuis. Goede informatie overdracht is dan heel belangrijk. Wij hebben multidiscipli naire teamtrainingen opgezet om de communicatie te verbeteren. Vijf VSV’s worden getraind. De ervaringen tot nu toe zijn erg positief. Je merkt ook meteen dat het de samen werking vergemakkelijkt’. Verder is het netwerk begonnen met het opstellen van multidisciplinaire regioprotocollen. Vier protocollen zijn klaar in concept. Alle VSV’s krijgen de gelegenheid commentaar te leveren. Aan het eind van het jaar worden de protocollen goedgekeurd. Van der Goes: ‘Elk protocol wordt gemaakt door een werkgroep waaraan alle relevante disciplines meedoen. De protocollen die klaar zijn, worden vastgesteld en goedgekeurd op het Groot Perinataal overleg. Dit overleg organiseren we twee keer jaar. Alle ketenpartners worden ervoor uitgenodigd. Op die manier is


de kans veel groter dat een protocol met succes wordt ingevoerd.’ Ook zwangeren en hun partners moeten kunnen meepraten over de plannen van het netwerk. Van der Goes: ‘Wij willen hen een stem geven in de regio. Dat kan echt beter. Lastig is dat cliënten weinig georganiseerd zijn: zwanger ben je tenslotte maar tijdelijk. Je zou kunnen denken aan een app die zwangere vrouwen op hun mobiele telefoon kunnen downloaden. Of virtuele netwerken voor zwangere vrouwen, in hun eigen buurt.’ Alle netwerkpartners worden op de hoogte gehouden via de website van het netwerk. Vier keer per jaar verschijnt er een nieuwsbrief en er zijn regelmatig bijeenkomsten. Zo weet iedereen wat er speelt.

81

Wat levert het op? • Teamtrainingen voor VSV’s, acute situaties en overdracht. • Regionale protocollen voor o.a. zwangerschapsdiabetes, vroeggeboorte en hypertensie. • Onderzoek naar perinatale sterfte in de regio rondom het Slotervaartziekenhuis. • Onderzoek naar preconceptiezorg op maat. • Onderzoek bij zwangere vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden. • Onderzoek naar de psycho logische en sociale gevolgen van de invoering van NIPT (Niet Invasieve Prenatale Test). • Onderzoek naar verbetering (succes- en faalfactoren) van multidisciplinaire samenwerking bij Verloskundige Samenwerkingsverbanden (VSV’s). • Onderzoek naar vroeggeboorte: Propellor-studie. • Netwerkevenementen en werkconferenties. • Groot Perinataal Overleg tussen alle ketenpartners. • Website www.goedgeboren.nl

NOOrD-HOLLaND – NetWerk GeBOOrteZOrG

FL

2 KM

GL U

2 KM

38 KM

±60 Min.

Begin- en eindpunt Vondel Cs, Vondelpark 3, amsterdam OV vanaf station amsterdam Centraal tram 1, 2 of 5, halte Leidseplein Duur 2 uur

NH

Jong, oud, arm, rijk: in Amsterdam Oud-West wonen Amsterdam2 KM elkaar. Statige huizen, mers uit alle lagen van de bevolking naast levendige volksbuurtjes, culturele ontmoetingsplaatsen en fijne terrassen. In het ‘geboortestraatje’ en omgeving is alles te vinden op het gebied van zwangerschap, geboorte en kinderen. Een ‘must’ voor (aanstaande) ouders en grootouders.

38 KM

±60 Min.

1 Vondel CS Het vroegere Vondelparkpaviljoen is 130 jaar oud. Het werd gebouwd als café-restaurant met kasteleinswoning. Van 1972 tot 2012 was het Filmmuseum er gevestigd. sinds het voorjaar van 2014 heet het Vondel Cs, en is het een ontmoetingsplek voor mediamakers en cultuurliefhebbers.

38 KM

3 Het boomzagertje Hoog op de tak van een grote plataan staat het Boomzagertje. Het beeldje werd daar in 1989 geplaatst door de Onbekende Beeldhouwer, die vanaf 1982 anoniem beelden in de stad plaatst. ±60 Min.

2 Zevenlandenhuizen in de roemer Visscherstraat ontwierp architect tjeerd kuipers in 1894 zeven huizen. elk huis in het rijtje vertegenwoordigt een bouwstijl uit een ander europees land. ±130 Min.

83

±130 Min.

±130 Min.

84

Op de kaart gezet


PK

AD

E

NE

ST

ET

ST

RA

AT

M

ER

LM

DE

TSS

OV

ER

TOO

M

TR A AT GER

ER

TOO

M

4

ARD BR AN

VO

E ND

LST

RA

8 1

N

L DE

EK

3 KA

R.

BEE

TE

VO

OV

M

RS

AT

TOO

SST

TRA

GEN

RS

ER

OV

DE

H UY

AS

H S EER

E ELM

DS

S

OU

B

S

DH

IE

HE

TA

STE

JN

IE

EER

NTI

AR

TW

S TA

O

EIN

CON

-PL

SE

WG

K

AT

D IJ

TR A

EER

DER

6

S ND

OLA DTS TR.

6 PAL111 In het oude pathologisch anatomisch laboratorium zit PAL111, culturele broedplaats, cinema en restaurant in één. Er zijn ateliers voor kunstenaars, filmzalen en expositieruimtes voor hedendaagse beeldende kunst.

NE

GE

BIL

5

NIC

5 WG-terrein Het WG-terrein is een verzameling gebouwen die vroeger deel uitmaakten van het Wilhelmina Gasthuis. De klinieken zaten in vrijstaande paviljoens. In de jaren vijftig vond men het terrein al te vol, maar pas in 1983 verhuisde het Academisch Ziekenhuis, zoals het toen heette, naar Amsterdam Zuidoost. In de paviljoens trokken kunstenaars, kleine bedrijfjes en welzijnsorganisaties. Sommige paviljoens zijn omgebouwd tot woningen. Paviljoen 18 is de voormalige Vrouwenkliniek.

7 Geboortestraatje Alles wat met zwangerschap, AN T geboorte en kinderen te maken 7 B V AA O R C ST JA heeft is te vinden in de IN A S US TO Genestetstraat en de Bosboom M OO AT Toussaintstraat: verloskundigeSB RA T BO RS praktijk, kraamhotel, ME L E AT E H consultatiebureau, zwangerRA RD T E S D R ME schaps- en babykleding, L HE DE A T speelgoed en kinderboeken. LE A EE R T I N LE

DE

4 Hollandsche manege De Hollandsche manege is de oudste rijschool van Nederland. Het pand is gebouwd in 1882 en heeft wel iets van een Spaanse Rijschool. Nog steeds worden er elke dag paardrijlessen gegeven. Een kijkje nemen mag. Er is ook een petit-restaurant. De manege is dagelijks open van 10 tot 17 uur.

85

ST

RA

AT

2 VI

SS

C

R HE

ST

RA

AT

AT

8 Vondelkerk De sfeervolle Vondelkerk aan het Vondelpark was als kerk in gebruik van 1880 tot 1977. Tegenwoordig huizen er bedrijfjes en wordt de ruimte verhuurd voor speciale gelegenheden. De neo-Gotische kerk is ontworpen door de architect P.J.H. Cuypers die ook het Centraal Station en het Rijksmuseum ontwierp.

AD

E

zuid-holland – weesgeneesmiddelen

87

Zuid-Holland | Weesgeneesmiddelen

Wat mag een zeldzame ziekte kosten?


Medicijnen voor zeldzame ziekten zijn vaak erg duur. Steeds is de afweging: wat kost het, en wat is de gezondheidswinst? En dat is lastig. In het Erasmus MC in Rotterdam wil prof. dr. Ans van der Ploeg daarom duidelijkheid over de kosten en implementatie van weesgeneesmiddelen. Doel van haar project: weesgeneesmiddelen voor langere tijd te kunnen bekostigen, zonder steeds opnieuw de discussie aan te moeten gaan.

88

OP De kaart GeZet

Duidelijkheid over dure weesgeneesmiddelen Hoeveel mag een geneesmiddel kosten? En wanneer vinden we dat een geneesmiddel goed werkt? Als het gaat over een paracetamolletje, stelt niemand dit soort vragen. Maar bij weesgeneesmiddelen spelen die vragen wel een rol. ‘Wat wil de samenleving uitgeven voor de behandeling van zeldzame ziekten?’

Wanneer vinden we dat een geneesmiddel goed werkt?

ZUiD-HOLLaND – WeesGeNeesMiDDeLeN

Weinig mensen zullen ooit gehoord hebben van de ziekte van Fabry of Pompe. Het zijn weesziekten, zeldzame aandoeningen waaraan minder dan 5 op de 10.000 mensen lijden. Door dit kleine aantal patiënten trekken weesziekten minder de aandacht van artsen en wetenschappers. De fabricage van weesgenees middelen, geneesmiddelen voor kleine groepen mensen met ernstige ziekten, is financieel minder interessant voor de industrie. Daarom zijn die genees middelen vaak kostbaar. De behandeling van een patiënt met de ziekte van Pompe vraagt gemiddeld 400.000 euro per jaar. Dat roept discussie op. Want hoeveel mag een geneesmiddel kosten? Welke beoordelings criteria zouden we moeten hanteren? Welke genees middelen werken goed en vinden we daarmee acceptabel?

89

Programma Doelmatigheidsonderzoek Farmacotherapie Geneesmiddelen voor zeldzame en ernstige ziekten kosten veel geld. Daarom moeten we kritisch kijken wat dit oplevert. Het ministerie van VWs heeft het programma ‘dure en weesgeneesmiddelen’ ingesteld om onderzoek uit te laten voeren naar het gebruik van deze geneesmiddelen. Het onderzoek levert informatie op die nodig is om te besluiten of de financiering van deze geneesmiddelen doorgaat of niet. De uitkomsten van het onderzoek dragen bij aan het verbeteren van de behandeling met deze geneesmiddelen. Wat is een VIMP? een ViMP is een verspreidingsen implementatie-impuls: een extra ZonMW-subsidie die onderzoekers stimuleert om de opbrengsten van hun onderzoek te benutten.

90

Op de kaart gezet

Geen strak beleid

Kindergeneeskundige prof. dr. Ans van der Ploeg wil daar duidelijkheid over hebben. Zij is verantwoordelijk voor het Rotterdamse expertisecentrum voor lysosomale en metabole ziekten, en heeft baanbrekend onderzoek gedaan naar de behandeling van de ziekte van Pompe. Nu heeft zij een VIMP-subsidie ontvangen voor haar project ‘Towards a more sensible development and meaningful implementation of orphan drugs’. Van der Ploeg: ‘De samenleving moet weten hoe wij omgaan met de implementatie en bekostiging van weesgeneesmiddelen. Er is onder medici en in de politiek al veel gesproken over weesgeneesmiddelen en hoe het nu verder moet, maar de visies blijven steeds hangen. Er is nog geen strak beleid.’ Doel van haar project is om weesgenees middelen voor kwetsbare patiënten die daar baat bij hebben, voor langere tijd te bekostigen. Van der Ploeg: ‘Om te voorkomen dat we bij elk nieuw weesgeneesmiddel het stopgaren moeten uitvinden, zeggen wij: maak nu eerst eens een stevige basis. Ook is het goed om op Europees niveau overeenstemming te hebben. We hebben gezamenlijke richtlijnen nodig voor het gebruik van weesgeneesmiddelen.’ Prikkelende visies

Met haar project wil Van der Ploeg nu een duidelijke richting geven aan deze discussie. Daar wil ze iedereen bij betrekken die op een of andere manier met weesgeneesmiddelen te maken heeft: behandelaars, farmaceuten, patiënten organisaties, zorgverzekeraars, zorginstituut Nederland, de overheid, universiteiten en technology transfer offices die wetenschappelijk onderzoek toepasbaar maken voor een groot publiek. ‘Het is nodig om breed te denken’, zegt Van der Ploeg, ‘anders komen we niet tot heldere besluiten’.


Hiervoor wil zij evaluatieinterviews houden met vooraanstaande betrokke nen. ‘We willen hun het vuur aan de schenen leggen. Over de meest prikkelende visies praten we vervolgens verder in publieke ronde tafelgesprekken. Ook willen we zelf een aantal leer punten toetsen en die vergelijken met wat er ontwikkeld wordt in Euro pees verband. Daaruit moet een aanbevelingsplan komen over het implementeren van weesgeneesmiddelen. In Nederland en in Europa.’ Van der Ploeg wil graag dat dit uitmondt in een hand leiding die door alle betrok kenen wordt onderschreven. ‘Zodat je bij voortgaande ontwikkeling van wees geneesmiddelen niet weer in diezelfde onzekerheden vervalt. Patiënten, weten schappers en behandelaars moeten weten waar ze aan toe zijn.’

91

Wat levert het op? • Aanbevelingsplan implemen tatie weesgeneesmiddelen. • Handleiding implementatie weesgeneesmiddelen. • Weesgeneesmiddelen blijven voor langere tijd beschikbaar voor kwetsbare patiënten die baat hebben bij deze geneesmiddelen. Ziekte van Pompe en Fabry zijn weesziekten De ziekte van Pompe en de ziekte van Fabry zijn erfelijke ziekten. Door een tekort aan een enzym stapelen afvalstoffen zich op in verschillende lichaamscellen. De therapie bestaat eruit dat het ontbrekende enzym elke week of twee weken gedurende een aantal uren wordt toegediend via een infuus; een leven lang. De ziekte van Pompe is op deze manier de eerste behandelbare erfelijke spierziekte.

ZUiD-HOLLaND – WeesGeNeesMiDDeLeN

Museumpark en kubuswoningen

38 KM

38 KM

Weesziekten worden ze wel genoemd, ernstige aandoeningen waar kleine 38 KM groepen mensen aan lijden. En geneesmiddelen voor zeldzame ziekten noemen we weesgeneesmiddelen. Dan is het bruggetje naar weeshuizen snel gemaakt. Rotterdam kende vroeger meerdere weeshuizen. Ze zijn in de loop der jaren verdwenen, gesloopt of door het grote bombardement in mei 1940 verwoest. Deze wandelroute leidt langs enkele historische plekken waar ooit weeshuizen stonden. 1

±60 Min.

±60 Min.

Erasmus MC Sophia

±60 Min.kinderziekenhuis

Het erasmus MC-sophia is het oudste en grootste kinderziekenhuis van Nederland. Het is onderdeel van het universitair medisch centrum erasmus MC.

±130 Min.

±130 Min.

2 Joods weeshuis Het Joods weeshuis bestond van 1833 tot 1943, en was bekend onder de naam Megadle Jethomim of rotterdams israëlitisch Weeshuis. Het was vanaf 1898 gevestigd aan de Mathenesser±130 Min. laan 208. er woonden dertig kinderen tot het in 1943 door de Duitsers werd ontruimd. Nu is de riaGG er gehuisvest. 3

Begin- en eindpunt erasmus MC sophia kinderziekenhuis, Wytemaweg 80, rotterdam. OV station rotterdam Centraal, metro of bus 44. Lengte ±120 Min.7,2 kilometer, trek er ruim twee uur voor uit.

Armhuis en Weeshuis Sint Jansplaats in een markant pand aan de Nieuwe Binnenweg 29-31 was in de vorige eeuw het armhuis en Weeshuis sint Jansplaats gevestigd. Het werd in 1923 ±120 Min.

93

±120 Min.

door architect M. Brinkman gebouwd in opdracht van de regenten van de stichting sint-Jansplaats, behorend tot de Oud katholieke parochie van de H.H. Petrus en Paulus. Het is nu een gemeentelijk monument. Vanaf 1924 tot 1950 bood het tijdelijke huisvesting aan wezen. Nu is zorginstelling Laurens er gehuisvest. 4 Pim Fortuynplaats sinds 6 mei 2012 is een stukje korte Hoogstraat tot Pim Fortuynplaats omgedoopt. Hier staat een borstbeeld van Fortuyn (1948-2002). De politicus werd op 6 mei 2002, negen dagen voor de tweede kamerverkiezingen, doodgeschoten. enkele maanden daarvoor had hij als lijsttrekker van Leefbaar rotterdam een grote overwinning behaald bij de gemeenteraadsverkiezingen.

Op de kaart gezet


MA

94

95

RIN

6

IER

ING

EL

NIEU

WS

AT TRA

AK EN HAV WIJN

RAA

T

VEN

TSW

ING

EG

RS

IJK

CH

STE

A

HST

NHA

S

WIJ

ES

RA

M

WY

TEM

AW

A

EL

EG

4

G

PJ

WE

ND

ERL 6 Gereformeerd AAN burgerweeshuis Aan de Goudsewagenstraat, waar nu een T 1 AA TR omheinde speelplaats N Sis, E M U S E U M PAR K S U S mei stond van 1598 tot CH RO 1940 het Gereformeerd JK DI EE ERASMUS MC burgerweeshuis. Het bood TZ S SOPHIA WE plaats aan meer dan honderd weeskinderen. Na het bombardement werd het door brand verwoest. 8 Slechts enkele gevelstenen, De kinderen werden buiten prenten en een enkel Rotterdam ondergebracht. gehavend standbeeld zijn Van het oorspronkelijke bewaard in het Historisch weeshuis rest niets meer. Museum Rotterdam.

HAN

OM

WIT

A AT

7

R

K

SCHIEDAMSED

DE

GE

BO

G

STR

T

RAA

LEUVEHAVEN

WES

EI

BLA

AA TBL

TE WIT

S

EG

OLS

E B

STEIN

G

EE

NES

SW

CO

AT

NE

TRA

M ATH E

IN E B

RSS

2

UW

OUD

WE

GST

HOO

BULGER

EN INN

OG

5

ST

INIE

NIE

E NW

HO

MAR

5 Laurenskerk en Erasmus Op het Grotekerkplein verrijst de imposante St. Laurenskerk, een van de weinige historische gebouwen die bewaard zijn E KAD gebleven na het bombarde- S T - K R U I S E ment van mei 1940. Op het W plein staat het standbeeld van humanist Desiderius Erasmus, beroemd van zijn boek De Lof der Zotheid. 3

ER

AS

M

US

BR

UG

W

IL

HE

LM

A IN

KA

DE

7 Kubuswoningen De 38 kubuswoningen boven de Blaak, een uitvinding van architect Piet Blom, zijn gebouwd tussen 1982 en 1984. De kubussen zijn gebouwd op kolommen, zodat de ruimte onder de bebouwing D openbaar kan A N blijven. Blom liet zich voor L zijn ideeën E I inspireren door Le Corbusier.

D OR

ER

8 Noorse Zeemanskerk en Het Park O Het NPark is het bekendste park van Rotterdam. Aan de buitenrand langs de Westzeedijk staat een houten kerkje in een typisch zeventiende-eeuwse Noorse bouwstijl, de Noorse Zeemanskerk (Sjømannskirke). Het kerkje werd in 1914 ingewijd en ging in 1941 bij een Brits bombardement in vlammen op, maar is in 1948 in het oude ontwerp herbouwd. Nu is het een rijksmonument, nog steeds als kerk in gebruik. Elk jaar op de tweede donderdag van november is er een kerstmarkt, waar Noorse smørbrød en taarten te koop zijn.

zeeland – palliatieve sedatie

97

Zeeland | Palliatieve sedatie

Palliatieve zorg in Zeeland


De zorg voor mensen die niet meer beter worden, is een vak apart. Iedere patiënt is weer anders. Ook familie en naasten hebben een grote rol. Daar naast spelen er ethische afwegingen. Het Netwerk Palliatieve Zorg in Zeeland onderzocht een aantal palliatieve sedaties in Walcheren. Die bleken voor verbetering vatbaar. De uitvoering, de samenwerking tussen zorgverleners en de communicatie met de patiënt en diens familie. De oplossing bleek simpel: een cursus voor huisartsen en verpleegkundigen. Waarin ze elkaar leren kennen en praten over casussen in de praktijk. Daardoor verbeterde niet alleen de palliatieve zorg, het gaf ook zorg voor andere patiënten een positieve boost.

98

OP De kaart GeZet

Samen zorgen voor de laatste slaap Artsen en verpleegkundigen hebben vaak nog te weinig kennis en ervaring met palliatieve sedatie. In Zeeland gingen huisartsen en verpleegkundigen daarom samen op cursus. Doel was de onderlinge samenwerking te verbeteren. Dat hielp. Huisartsen en verpleegkundigen weten elkaar steeds beter te vinden. En dat komt ten goede aan de patiënt.

‘Wie heeft de regie?’ Als een patiënt die nog maar kort te leven heeft ernstige pijn heeft of heel erg benauwd is, kan een arts palliatieve sedatie geven. Palliatief betekent letterlijk ‘verzachten, verlichten’. En dat is precies wat er bij palliatieve sedatie gebeurt: het bewustzijn verlaagt, waardoor de patiënt rustig kan overlij

ZeeLaND – PaLLiatieVe seDatie

den. Dat is niet hetzelfde als euthanasie. Palliatieve sedatie versnelt de dood niet; het verlicht de symptomen van een patiënt die op sterven ligt. Verpleegkundige Petra Schot gaf de afgelopen jaren cursussen ‘Multidisciplinaire samenwer king bij palliatieve sedatie’ aan huisartsen en verpleegkundigen in Zeeland. De cursus was een van de projecten in het verbeter programma Palliatieve zorg van ZonMw. Schot: ‘Bij palliatieve sedatie kan van alles misgaan. De sedatie wordt uitgevoerd door de verpleegkundige, de dokter is de opdrachtgever. Wie heeft de regie? Artsen mogen pas beginnen met sedatie als de patiënt nog maximaal twee weken te leven heeft. Vaak beginnen ze te vroeg, soms onder druk van de familie.’ Ook in de communicatie hapert er volgens Schot nogal eens wat. Tussen huisarts en verpleegkun dige onderling, maar ook tussen de zorgverleners en de patiënt en zijn familie. ‘Geen sterven is gelijk’, zegt Schot. ‘Je hebt op zo’n moment heel veel spelers.

99

Verbeterprogramma Palliatieve Zorg Het verbeterprogramma Palliatieve Zorg ondersteunt zorgaanbieders om met bestaande kennis en inzichten de palliatieve zorg te verbeteren. speerpunten zijn: • patiënten sterven op de plek van hun voorkeur. • patiënten en naasten voeren zelf de regie. • de zorg is goed op elkaar afgestemd. • patiënten krijgen zorg die past bij hun wensen en behoeften. • aandacht voor zorgbehoeften op lichamelijk, psychosociaal en spiritueel gebied. Onderzoeksprogramma Behalve een verbeterprogramma Palliatieve Zorg voert ZonMw ook een onderzoeksprogramma uit. Daarmee slaat ZonMw de brug tussen onderzoek en praktijk van de palliatieve zorg. Het onderzoeksprogramma is gericht op het verwerven van kennis over goede palliatieve zorg.

100

Op de kaart gezet

Nieuw Nationaal Programma Palliatieve zorg De komende zes jaar wordt er ieder jaar 8,5 miljoen euro geïnvesteerd in een nieuw Nationaal Programma Palliatieve Zorg. ZonMw ontwikkelt het programma op verzoek van het ministerie van VWS. Doel van het programma is dat in 2020 iedere burger, zodra dat nodig is, verzekerd is van goede palliatieve zorg. Op de juiste plaats, op het juiste moment en met de juiste zorg en ondersteuning. Belangrijke thema’s zijn onder andere: de kwaliteit van de laatste levensfase voor patiënt en naasten, belasting en burn-out van de mantelzorger, onderzoek naar proactieve zorgplanning en systematisch bestudeerde praktijk voorbeelden.


De familie staat strak. Dan moet alles duidelijk zijn. Bijvoorbeeld wat het doel is van de sedatie: oppervlakkig soezen, diep slapen, of de patiënt rustig de nacht door laten komen. Het is belangrijk dat iedereen dezelfde verwachtingen heeft, en dat de neuzen dezelfde kant op staan. Dat voorkomt verwarring en geeft rust bij de familie.’ Goud waard

Tijdens de cursus is er alle tijd om daar aandacht aan te besteden. De cursus bestaat uit twee bijeenkom sten. Bij de eerste bijeenkomst komt de theorie aan bod, bij de tweede bijeenkomst staat samen werking centraal. Op beide dagen worden er casussen besproken. Schot: ‘Allerlei vragen komen aan bod. Wat is sedatie? Hoe doe je dat? Waar let je op bij de commu nicatie? Hoe voorkom je ruis op de lijn? En wat zijn de wettelijke regels? De arts neemt zelf een verpleegkundige mee uit zijn of haar werkgebied. Doordat ze elkaar leren kennen en samen aan opdrachten werken, ontstaan korte lijnen. Dat werkt drempel verlagend.’

Onderzoek door Nivel, het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheids zorg, moet uitwijzen of de cursus het gewenste effect heeft. Schot is daar al van overtuigd: ‘Deze cursus is goud waard. Nog steeds hoor ik van verpleegkundigen dat ze zoveel aan de cursus gehad hebben. Iedereen vindt het leerzaam. De bespreking van de casussen vinden mensen enorm stimulerend voor de samen werking. Iedereen ziet het belang van multidisciplinaire samenwerking bij palliatieve sedatie. Door huisartsen en verpleegkundigen nu echt eens bij elkaar te zetten, is de samenwerking en de commu nicatie enorm geïntensiveerd. Dat is groots. Niet alleen voor terminale patiënten. Dit komt alle patiënten ten goede.’

101

Wat levert het op? • Deelnemers doen kennis op over de theorie en praktijk van palliatieve sedatie. • Betere samenwerking, overdracht en communicatie tussen artsen en verpleeg kundigen. • Artsen en verpleegkundigen zien het belang in van multidisciplinaire samen werking bij palliatieve sedatie. • De verbeterde samenwerking tussen artsen en verpleeg kundigen heeft ook een positieve invloed op de zorg voor andere groepen patiënten. Goede voorbeelden Goed voorbeeld doet goed volgen. Daarom verspreidt het programma Palliatieve Zorg goede voorbeelden uit de praktijk die hun nut bewezen hebben en navolging verdienen. Zo kunnen ook andere zorgaanbieders profiteren van de opgedane kennis. Bekijk alle goede voorbeelden op www.goede voorbeeldenpalliatievezorg.nl.

±60 Min.

±60 Min.

±60 Min.

±60 Min.

ZeeLaND – PaLLiatieVe seDatie

103

Een route langs de buitenhuizen en kastelen op Walcheren. In de 18e eeuw werd het bouwen van een ‘buiten’ de trend onder de elite. Vooral op Walcheren bouwden zij hun chique buitenhuizen. Veel van deze huizen zijn nu verdwenen of verbouwd tot boerderij. Toch zijn er verschillende bewaard gebleven.

±130 Min.

±120 Min.

±130 Min.

±120 Min.

1 Badpaviljoen Domburg Domburg heeft nog steeds iets van z’n oude grandeur. in het badpaviljoen uit het fin de siècle vonden de adellijke gasten±130 dieMin. in Domburg kwamen kuren hun vertier. 2 Villa Carmen Sylva De Duitse eau-de-cologne-magnaat aldenbrück von Brühl liet deze villa in 1885 bouwen. Nadat koningin elisabeth van roemenië er gast was geweest, kreeg de villa de naam Carmen sylva, pseudoniem van deze koningin én dichteres. ±120 Min.

3 Nehalennia aan het einde van de Badstraat staat de Mondriaanbank (1989). Op de bank zit Nehalennia. Deze godin was in de romeinse tijd vermoedelijk een beschermgodin voor scheepvaart en handel.

Start- en eindpunt Domburg Lengte 38 km OV station Middelburg, bus 53 naar 28 KM Domburg. De route volgt het fietsknooppuntensysteem.

28 KM

4 Molen ‘Weltevreden’ De molen aan de roosjesweg 2 in Domburg was een inspiratiebron voor de 28 KM vele schilders die in Domburg werkten,

zoals toorop en Mondriaan. als de wieken draaien is de molen te bezichtigen. ±130 Min.

5 Terra Maris Hét museum voor natuur en landschap van Zeeland. Ook de landschapstuin bij het museum is het bekijken waard. ±120 Min. info: www.terramaris.nl. 6 Natuurspreekuur elke tweede woensdag van de maand houdt terra Maris een gratis natuurspreekuur. Bezoekers kunnen vragen stellen aan een bioloog over eigen natuurvondsten en waarnemingen. Niet tijdens de schoolvakanties. 28 KM

Op de kaart gezet


9 Buitenplaats Berkenbosch De buitenplaats Berkenbosch werd eind 17e eeuw gebouwd. In 1862 moest het plaatsmaken voor een herenhuis in neo-classicistische stijl. Duinbeekseweg 25, Oostkapelle.

7 Kasteel Westerhove Van het oorspronkelijke middeleeuwse kasteel Westerhove (gebouwd voor 1300) is weinig meer over. Een van de oudste eigenaren was de Abdij van Middelburg. Die gebruikte het kasteel om zijn bezittingen te verdedigen. Nieuwe eigenaren verbouwden het tot lustslot. In 1899 werd het een herstellingsoord voor kinderen. Nu is het een Stayokay hostel. Rond het kasteel ligt een kruidentuin. 8 Hof Klein Berkenbosch Aan de Duinbeekseweg 7 in Oostkapelle ligt boerderij Hof Klein Berkenbosch. Waarschijnlijk hoorde de boerderij ooit bij de buitenplaats Berkenbosch, en was het toen een oranjerie.

12 Subtropische tuin In de subtropische tuin Fort den Haak zijn watervallen en waterpartijen, palm- en olijfbomen en subtropische planten te zien. Kijk voor meer informatie op www. fortdenhaak.nl.

30

27

VROO UW VROUWENPOLDER W ENPP OLDD E R

26

OOSTKAPELLE 4

3 2 1 14

13 Vliedberg Vliedbergen werden in de 11e en 12e eeuw gebouwd om er verdedigingstorens op te zetten. Zo kon men vanuit de hoogte de vijand bestoken.

31

25

20

DOMBURG 27

GAPINGSE WATERGANG

25

11

N57

12

DOMBURGSE WATERGANG

13 RI

E

KS

EW

EG

URG

MA

R KE

D E LB

46

MID

43

105

11 Fort den Haak Een klein natuurgebied met duinen, poelen, graslanden en struiken. Hier lag ooit Fort den Haak, gebouwd als verdediging tegen Spaanse landingen op de noordkust van Walcheren. Het gebied staat bekend om zijn orchideeën, driedistel en zeldzame paddenstoelen.

63

87

11 12

9 8 10

6 7 5 16

13

N2

10 Buitenplaats Duinbeek Ooit was het een kasteel, gebouwd als versterking tegen invallen van de Noormannen. Tijdens het beleg van Middelburg in 1574 werd het door Geuzen geplunderd en in brand gestoken. In 1715 begon de bouw van de buitenplaats.

N6

104

noord-brabant – lekker in je vel

107

Noord-Brabant | Lekker in je vel

Een gezonde leefstijl voor het hele gezin


’s-Hertogenbosch wil overgewicht bij kinderen tegengaan. En tegelijk ouders meer bewust maken van de rol die zij daarbij spelen. De gemeente zet daarom gezinscoaches in bij gezinnen waar overgewicht is gesignaleerd. De coaches begeleiden het hele gezin. Huisartsen moeten overgewicht bij kinderen eerder signaleren, en ze vervolgens doorsturen. Bijvoorbeeld naar de coachingsprogramma’s ‘LEFF’ en ‘Cool’ en tot voor kort naar ‘Lekker in je vel’. Daar leren ouders en kinderen wat een gezonde leefstijl is en hoe ze die kunnen bereiken.

108

Op de kaart gezet

Bossche kinderen lekker in hun vel Hoe zorg je dat kinderen met overgewicht gezonder gaan leven? Dat lukt alleen als het hele gezin meedoet. In het coachingsprogramma ‘Lekker in je vel’ werden ouders met hun kinderen in groepen begeleid. De coach kwam ook bij de kinderen thuis. ‘Kinderen werden minder gepest en zaten lekkerder in hun vel. Ook veel ouders hadden er baat bij. Dat is grote winst.’

‘Anders koken, daar heeft het hele gezin profijt van’ ‘Als je kinderen met overgewicht met succes wilt behandelen, moet je het hele gezin erbij betrekken. Iedereen moet meedoen. Anders kun je de gewoontes van het kind ook niet veranderen’, zegt Marian Sijben. Zij is projectleider van ‘Lekker in je vel’: een coachingsprogramma van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, de gemeente ’s-Hertogenbosch, welzijns organisatie Divers en de GGD, en één van de Gezonde


Slagkracht-projecten van ZonMw. In ‘Lekker in je vel’ werden kinderen én hun ouders begeleid op weg naar een gezonde leefstijl. Het program ma bestond uit groepsbijeenkomsten van mensen uit dezelfde wijk. De eerste drie maanden wekelijks, later minder vaak. De coach kwam ook bij het gezin thuis. Verder kregen de ouders en hun kinderen onder steuning per telefoon en e-mail. Sijben: ‘De bijeenkomsten duurden twee uur. Ze bestonden steeds uit drie onderdelen: voeding, beweging en opvoeding. Er was altijd een beweegmo ment voor de kinderen, waarbij we ouders stimuleerden om mee te doen. Elke bijeen komst werd er een thema aangesneden.

109

Programma Gezonde Slagkracht Gezonde inwoners zijn belangrijk voor gemeenten. Ze hebben meer kans op werk, kunnen beter voor zichzelf zorgen, zijn actief in de samenleving. Gemeenten kunnen met hun beleid op allerlei gebieden de gezondheid van inwoners bevorderen. Bijvoorbeeld door sporten te stimuleren, of door een gezond milieubeleid te voeren. Het programma Gezonde Slagkracht ondersteunt gemeenten bij een integrale aanpak van overgewicht, alcohol, roken en drugs. Het programma subsidieert 34 projecten in 130 gemeenten. Het programma wil met goede voorbeelden kennis en ervaring opdoen, en die beschikbaar stellen aan gemeenten. Meer weten: www.gezondeslagkracht.nl. Ketenaanpak overgewicht ‘Lekker in je Vel’ toont aan dat het lastig is om geschikte deelnemers te vinden als de ketensamenwerking niet op orde is. In ’s-Hertogenbosch besloten basisschool, jeugdgezondheidszorg, huisartsen en kinderartsen daarom op een andere manier samen te werken. Hierdoor krijgen meer kinderen en gezinnen de juiste hulp en begeleiding. Hun project, Ketenaanpak overgewicht, won de Innovatieprijs van de stichting Godshuizen, een federatie van instellingen voor gezondheidszorg, ouderenzorg en welzijnszorg.

110

Op de kaart gezet

Bananenijs voor 3 bolletjes ijs Pel twee rijpe bananen en breek ze in stukjes. Doe ze in een afgesloten bakje of vrieszakje en stop ze in de vriezer. Wacht een paar uur of – beter nog – een nacht. Haal de bananen uit de vriezer en laat ze een beetje ontdooien (Prik er even met een vork in – als dat lukt, zijn ze goed). Doe kort in de keukenmachine of mix ze met een staafmixer. Zet het ijs eventueel nog even terug in de vriezer. Meteen opeten kan ook. Ook lekker met nootjes of geraspte kokos.


Dat was niet alleen maar praten, maar ook doen. Ging het over voeding? Dan werden er ook dingen klaargemaakt en geproefd. Als de kinderen bezig waren, kregen de ouders opvoedingstips. Bijvoorbeeld: hoe kun je iets veranderen? Door het geven van complimenten, het stellen van grenzen, stimuleren, motiveren.’ Profijt voor het hele gezin

De resultaten van het onderzoek worden nog geanalyseerd. Toch is Sijben nu al positief: ‘De kinderen werden minder gepest, en zaten lekkerder in hun vel. Dat is grote winst. Als een kind lekker in zijn vel zit, heeft het ook een betere basis om te veranderen. Het een versterkt het ander: als je je lekker voelt, durf je misschien eerder naar een sport vereniging te gaan. Waardoor je je weer beter gaat voelen.’ Dat gold trouwens niet alleen voor de kinde ren, maar ook voor de ouders. ‘Als ouders anders gaan koken, heeft het hele gezin daar profijt van. Soms was dat ook duidelijk te zien’, zegt Sijben. ‘Eén moeder was na afloop van het programma 15 kilo afgevallen. Aan haar hoefde je niet te vragen of het goed ging.’

Sneeuwbaleffect

In ’s-Hertogenbosch gaan ze door met het coachingsprogram ma, al pakken ze het na de pilot iets anders aan. Sijben: ‘De programma’s die nu aangeboden worden, ‘LEFF’ en ‘Cool’, zijn korter. Twee jaar is voor de meeste mensen te lang. Ook kijken we beter naar de instroom. Voor kinderen uit multiprobleemgezinnen is het programma te zwaar. Die hebben wel iets anders aan hun hoofd. Wat blijft: de gezinscoach. Bij mensen binnen kijken geeft zóveel informatie. Zo krijg je als coach feeling met de situatie.’ Het kind blijft het uitgangspunt. Sijben: ‘Gewicht is niet alles bepalend. Als afvallen niet meteen lukt, haken mensen heel snel af. Het moet haalbaar zijn. Dus: kijk naar het kind. Als een kind dol is op chocola, heeft het geen zin om te zeggen: je mag nooit meer chocola eten. Dat gaat nooit lukken. We laten het kind zelf zijn doel bepalen. En dan veranderen in kleine stapjes. Dan krijg je een sneeuwbaleffect.’

111

Wat levert het op? • Ouders en kinderen doen actief mee. • Kinderen eten het gezonde eten dat ouders hun aanbieden. • Het gewicht van de deelnemers daalt. • De deelnemers zitten letterlijk en figuurlijk lekkerder in hun vel. • Het coachingsprogramma gaat door in een ‘light’versie. • De gemeente ’s-Hertogenbosch staat volledig achter het beleid en combineert dit met beleid in andere sectoren, zoals jeugdzorg en sport. • De Nieuwe Aanpak in ’s-Hertogenbosch is: zorgen dát, in plaats van zorgen voor. • De gemeente heeft meer inzicht in de rol die zij wil spelen: knelpunten signaleren en burgers motiveren zelf oplossingen te bedenken.

±130 Min.

±130 Min.

±130 Min.

NOOrD-BraBaNt – Lekker iN Je VeL ±130 Min.

113

Ooit was de rivier de Binnendieze een open riool en wemelde het van het ongedierte. Niet zo goed voor de gezondheid van de burgers van ’s-Hertogenbosch. Dat is nu gelukkig anders. Een tocht over de Binnendieze is genieten van prachtige doorkijkjes, historische panden en kloostertuinen.

±120 Min.

28 KM

Start- en eindpunt Molenstraat 15a Duur ongeveer een uur. OV station ‘s-Hertogenbosch, 5 minuten lopen naar Molenstraat Info De boot vaart van 1 april ±60tot Min.31 oktober. Meer info www. kringvrienden.nl

±120 Min.

28 KM

±120 Min.

±120 Min.

1 Binnendieze De Binnendieze is ontstaan uit drie riviertjes die door ’s-Hertogenbosch stroomden: de Dommel, de aa en de Dieze. Na de ommuring van de stad werd het water binnen de muren de Binnendieze genoemd. Naast watervoorziening, wasplaats, visplaats en vaarwater werd de Binnendieze ook gebruikt om afval te lozen. in 1923 besloot de gemeente de ‘stinksloot’ te dempen. Na protest van de bevolking bleef een deel van het water behouden. in de jaren ’70 werd 28 KM begonnen met een grote restauratie. in 199828had KM de Binnendieze weer z’n oorspronkelijke lengte.

2 Sint-Catharinakerk De sint-Catharinakerk of kruisherenkerk is gebouwd in 1533 als kloosterkapel. Na de capitulatie na het beleg van ‘s-Hertogenbosch werd de kerk protestants. Omdat er weinig protestanten waren, kreeg de kerk een andere bestemming. Zo werd hij gebruikt als paardenstal. in 1844 werd een nieuwe kerk gebouwd, waarbij een deel van de middeleeuwse kerk werd behouden. De huidige kerk is de derde die op de plek heeft gestaan. ±60 Min.

±60 Min.

3 Stadhuis Het stadhuis stamt uit 1670. er stond op deze plek al eerder een stadhuis dat rond 1370 is gebouwd. Dit gebouw werd in de zestiende eeuw uitgebreid met een pand links en een pand rechts van het stadhuis.

±60 Min.

114

Op de kaart gezet


115

7

DE

LE

BINNE

NHAVE

N

IL

M

SV

AA

RT

ST EE

STUW

NW

GROO

EG

1

MARKT

HINTHH

AMERP

9 TE ST RO

ROMEN

ADE

ROO

M

3

RST

5

TR

AA

T

HTE RS

VUC

TE CH VU

EL

KE R KSTR A AT

4 ER

NS

ST

.

M

JA

OO

KLEINE VUCHTERSTROOM

TR

SI

SS

NG

8

RW

9 Het Oeteldonks Gimintemuzejum Dit museum laat de geschiedenis van het carnaval in Oeteldonk zien. Het 2 museum heeft ook maskers, affiches AT en prenten van carnaval uit andere A R ST steden en dorpen, en zelfs uit andere ER T landen. In de winter zijn er 7 Bijzondere planten CH VU Langs de vaarroute zijn prachtig begroeide thematische tentoonstellingen. Het muren te zien. Met plantensoorten zoals de museum ligt op een idyllische plek N aan de Binnendieze. Info: www. wolfspoot, de moerasandoorn en AA KL R A gemintemuzejum.org. verschillende varens, gras- en mossoorten. P

OM

S T. J A N

VE

6 Vestingwerken De vestingwerken van Den Bosch dateren uit begin 13e eeuw. In het huidige centrum van Den Bosch is nog veel van de ommuringen en stadswallen te zien. Vanaf het water is goed te zien hoe indrukwekkend de vesting is.

W

GE

5 Uilenburg In de oude wijk Uilenburg zijn unieke pakhuizen fraai gerestaureerd. Hier zijn veel sfeervolle antiekwinkels te vinden.

8 Sint-Janskathedraal De Sint-Janskathedraal is gebouwd tussen 1370 en 1529. Hij wordt beschouwd als het hoogtepunt van de Brabantse gotiek. De kathedraal imponeert door zijn omvang en enorme rijkdom aan beeldhouw werken. Uniek in Nederland zijn de dubbele luchtbogen. Uniek in de wereld zijn de 96 luchtboogfiguren. De toren, deels nog uit de 13e eeuw, is de trots van de stad.

ID

AA

HO

4 Noordbrabants Museum Museum over de kunst, cultuur en geschiedenis van Noord-Brabant. Het onlangs uitgebreide museum vormt samen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch het Museumkwartier. Info: www.hetnoordbrabantsmuseum.nl.

DE DO MME

L

ZU

IN

DIEZ

E V O L D E R S G AT

HU

HE

IS

KRUISBROEDERSHEKEL

WA

L

MOLENBERG

SP

OUDE

H E L L E G AT

6

SIN

GEL

G

HT RAC

limburg – nurses on the move

117

Limburg | Nurses on the move

Vanzelfsprekend bewegen


In Maastricht onderzoeken wetenschappers, docenten en zorgprofessionals hoe verpleeghuisbewoners het beste gestimuleerd kunnen worden tot bewegen. Verzorgenden en verpleegkundigen spelen hierbij een centrale rol. Zij zijn immers dagelijks betrokken bij de zorg voor de bewoners. Aan de ene kant moet de activiteit passen in hun dagelijkse werk. Aan de andere kant moet het passen bij wat bewoners leuk vinden en kunnen. Zo wordt bewegen een automatisme.

118

Op de kaart gezet

Stop achteruitgang, blijf in beweging Wie zijn spieren niet gebruikt, gaat snel achteruit. Er is maar één manier om deze achteruitgang te stoppen: bewegen. Voor spieren geldt: use it or lose it, volgens senior onderzoeker Michel Bleijlevens. ‘Ik vind bewegen daarom een eerste levensbehoefte. Net zoals eten en drinken.’

‘Bewegen zou wel eens hét medicijn kunnen zijn.’ Iedereen die wel eens een arm of een been heeft gebroken, kan ervan meepraten. Na zes weken in het gips zijn de spieren niks meer waard. ‘Dat gebeurt ook met ouderen als ze niet in beweging blijven’, zegt Michel Bleijlevens. In verpleeghuizen gaan ouderen vaak hard achteruit.


Ze kunnen zichzelf steeds minder goed redden. Bewegen zou wel eens hét medicijn kunnen zijn: fysiek, cognitief en sociaal.’ Samen met onder andere senior onderzoeker Judith Meijers is hij betrokken bij het project ‘Zelfredzaamheid door beweging’, een deel- project van de onderzoekslijn ‘Nurses on the move’ in het ZonMwprogramma ‘Tussen weten en doen’. In het project ontwikkelen zij een zorgaanpak waarbij verpleeghuis bewoners door verzorgenden en verpleegkundigen gestimuleerd worden om te blijven bewegen. Een aanpak die past bij wat ouderen willen en kunnen, en die makkelijk in te passen is in het werk van de verzorgen den en verpleegkundigen. Bleijlevens: ‘Wat ouderen in elk geval niet willen, is sporten. Wij zijn ervan overtuigd dat je ook veel kunt bereiken met het stimuleren van gewone dagelijkse bewegingen. Wassen, naar de tafel lopen, je eigen brood klaarmaken.’ Bewegen moet onderdeel worden van de dagelijkse handelingen. Meijers: ‘Je kunt wel een oefening verzinnen voor je beenspieren. Maar die oefening doe je ook als je zelf in een stoel gaat zitten of naar de wc gaat. En dan gaat het vanzelf.’

119

Programma Tussen Weten en Doen II Verpleegkundigen en verzorgenden vormen het hart van de Nederlandse gezondheidszorg. Zij zijn voor cliiënten én artsen een onmisbare schakel. Om deze centrale rol goed te kunnen vervullen, is wetenschappelijk onderbouwde kennis nodig. Het doel van het programma Tussen Weten en Doen II is het versterken van de onderzoeksinfrastructuur voor wetenschappelijk onderzoek voor verpleging en verzorging. En het verhogen van de kwaliteit van het verpleegkundig en verzorgend handelen. In het programma zijn zeven onderzoekslijnen gehonoreerd. Elke onderzoekslijn levert toepasbare kennis op voor de praktijk die leidt tot een betere kwaliteit van de zorg.

120

Op de kaart gezet

Beweeg mee Het Vaalse zorgcentrum Langedael (Sevagram) biedt haar cliënten veel mogelijkheden om in beweging te komen én te blijven. Er is een zingend zebrapad dat muziek maakt zodra je er overheen loopt. Een interactieve vloer waarop je de bladeren kunt wegvegen met een bezem. Ook een spelletje vloervoetbal is mogelijk. Wie benieuwd is, kan zelf een kijkje nemen. Het adres: Bloemendalstraat 148 in Vaals. Wel even bellen van tevoren: 043 – 308 99 99. Wat levert het op? • Samenwerking tussen wetenschappers, docenten, verpleeg kundigen en andere zorgverleners. • Een effectieve beweegaanpak die verzorgenden en verpleegkundigen kunnen gebruiken om bewegen te stimuleren. • Nieuwe kennis die meteen in praktijk kan worden gebracht. • Praktische materialen, zoals een checklist met bevorderende en belemmerende factoren en een handboek met strategieën. • Een lijst met competenties van verzorgenden en verpleegkundigen in verpleeghuizen.


Groot succes

Daar is nog wel een cultuur verandering voor nodig. ‘Verpleegkundigen willen zorgen, dingen overnemen. Maar help je mensen daarmee ook echt? Natuur lijk is het makkelijker en sneller om iemand even in een rolstoel te zetten. Maar na drie maanden kunnen zulke mensen niets meer. Op de lange duur bereik je veel meer als je mensen zoveel mogelijk zelf laat doen.’ Ook voor ouderen is een andere mindset nodig. ‘Als ouderen in een ver pleeghuis komen, verwach ten ze vaak dat ze verzorgd worden en weinig zelf hoeven te doen. Verpleeg huizen zouden die verwach tingen moeten bijstellen. Nieuwe bewoners moeten vanaf dag één weten wat ze wel en niet kunnen ver wachten. Oud gedrag leer je niet zo makkelijk meer af. Voor het onderzoek richten we ons daarom vooral op mensen die pas zijn

opgenomen. Zij zijn nog niet gewend om niets te doen’, zegt Bleijlevens. Het gaat er volgens hem om een omgeving te creëren die mensen uitnodigt om in beweging te blijven. ‘In Molenpark bijvoorbeeld, een van de verpleeghuizen van Sevagram voor mensen met dementie, is een beweegtuin aangelegd. Om aan te sluiten bij de belevingswereld van de bewoners is daar gekozen voor herkenbare beweegactiviteiten. Een waterpomp zegt ons niet zoveel meer, maar ouderen beginnen automatisch aan dat ding te hengelen.’ De beweeg tuin blijkt een groot succes. Meijers: ‘Als mensen zelf dingen kunnen blijven doen, is dat goed voor hun autonomie. Ze kunnen zichzelf langer redden. En ze hebben minder behoefte aan zorg. Daar is winst te behalen.’

121

Nurses on the move Nurses on the move is een van de zeven onderzoekslijnen uit het ZonMw-programma Tussen Weten en Doen II. Speerpunten zijn: behoud van zelfredzaamheid van verpleeghuisbewoners, en de kwaliteit van zorg verbeteren. Wetenschappers, docenten, verpleegkundigen en andere zorgverleners werken samen aan drie samenhangende projecten. Zo leggen zij de verbinding tussen wetenschap en de alledaagse praktijk in verpleeghuizen. Meer info: www.nursesonthemove.nl. Academische Werkplaats Ouderenzorg De Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg ontwikkelt, toetst en implementeert innovatieve oplossingen voor de zorg. De Universiteit Maastricht werkt in de werkplaats samen met partners in de regio. Nurses on the move is één van de projecten van de werkplaats. Meer info: www. academischewerkplaats ouderenzorg.nl.


Rundsje Mestreech

28 KM

KM

Maastricht is misschien wel de mooiste stad van Europa. Een wandeling door de stad is een prima manier om de stad te leren kennen. En het is nog gezond ook. Dit ‘rundsje Mestreech’ voert langs veel mooie plekjes in de binnenstad. Onderweg zijn er genoeg plekjes om uit te rusten en de sfeer op te snuiven.

28 KM

1 Koepelkerk Aan de overkant van het spoor staat de Koepelkerk, gebouwd in 1921 en ontworpen door Alphons Boosten en Jos Ritzen. De kerk bevat een schat aan kerkelijke kunst uit de eerste helft van de 20e eeuw. 2 Helpoort De Helpoort uit 1229 is de oudste nog bestaande stadspoort van Nederland. De poort werd onder meer gebruikt als kruithuis en is later verbouwd tot woonhuis.

±60 Min.

±60 Min.

5 KM

Start- en eindpunt Station Maastricht Lengte 5 km

5 KM

123

±60 Min.

5 KM

5 Bisschopsmolen Watermolen uit de 7e eeuw. De molen heet zo, omdat de eigenaar van de molen, Godfried van Bouillon, de molen verpachtte aan de bisschop van Luik. Vanaf de 15e eeuw werd de molen eigendom van het Maastrichtse brouwersgilde. 6 Sint-Janskerk Een van de belangrijke protestantse kerken van Maastricht. De kerk ligt gebroederlijk naast de rooms-katholieke Sint-Servaasbasiliek aan het Vrijthof. De kerk is gebouwd van mergelsteen.

3 Basiliek van Onze-Lieve Vrouw-Tenhemelopneming Deze Basiliek stamt uit de 11e eeuw. De grijze hoekstenen zijn nog afkomstig van het Romeinse fort dat op de plaats van de huidige kerk stond. 4 Onze-Lieve-Vrouweplein Het Onze-Lieve-Vrouweplein heeft veel gezellige terrasjes. Op nummer 21 staat het ‘Huis met de pelikaan’ (let maar eens op het dak). Nummer 26 was vroeger een Wolwaag, nu is het een restaurant.

7 Sint-Servaasbasiliek Deze basiliek is gebouwd op het graf van Sint Servaas, de beschermheilige van Maastricht. De kerk is de oudste bestaande kerk van Nederland.

124

Op de kaart gezet


G WILHELMINABRU

TE

GRAC

HT

8 7

10 V R I JTH O F

L

OIE

S

5

RD

A AT

LEVA

STR

A AT

ND

STR

HO

EN ELO

SBOU

PO

3

JEKER

GROT

INGE

KA

O.L.V. PLEIN

MAA

TER

T R A AT

13 Sint Servaasbrug Deze 13e-eeuwse stenen boogbrug over de Maas heeft in de Tweede Wereldoorlog ernstig te lijden gehad. Op 13 september, de H O O van dag van Wyck en maar één G B R de U G bevrijding STRAAT dag voor de bevrijding van Maastricht, bliezen de Duitsers de brug gedeeltelijk op. NAS

LOOS

CULENS

LMI

A

AASK

4

LEN

1

LHE

WYCKE R BRUGSTRAAT

12

WI

13

11

6

11 Dinghuis Het Dinghuis is een middeleeuws gerechtsgebouw (een ‘ding’ was een plaats waar recht werd gesproken). In de kelders waren de cellen voor de gevangenen. Nu zit er een VVV.

NS

A

O GR

SERV

10 Grote Straat Dé winkelstraat van Maastricht.

9 M A R KT

SINT

9 Stadhuis van Maastricht Midden op de Markt ligt het stadhuis van Maastricht. Gebouwd in 1662 naar een ontwerp van Pieter Post. Daarvoor moesten wel de Lakenhal, het Belfort, een gedeelte van de stadsmuur met de Leugenpoort, de Gevangenpoort en enkele huisjes op de markt wijken.

STATE N KWA RTI E R

M

8 Dominicanenkerk Deze kerk is een heuse boeken kathedraal! De kerk is in de afgelopen twee jaar gebruikt als slangenhuis, fietsenstalling en carnavalstempel. En nu dus een boekenwinkel.

125

2

R RST

NIEUWEN

AA

T

BE

AA HOFSTR

JEK

T

ER

R NEU SEIG ARK M O NL L E N S P NO

N278

PRINSBISSC

HO

IN PSS

GE

L

GI

JN

EN

ST

RA

AT

12 De Moriaan In de Stokstraat, vlak bij de Sint Servaasbrug, ligt het kleinste cafeetje van Maastricht: Café In de Moriaan. Het café bestaat al meer dan 100 jaar.

Colofon

Teksten

Annemarie Piersma, Den Haag Illustraties

Dik Klut, Den Haag Projectcoördinatie en eindredactie

Ramon van der Maas, Wout Joling (ZonMw) Vormgeving

Dick Visser (www.bureau-opstand.nl)

Uitgave

© december 2014, ZonMw, Den Haag

Dit boekje laat twaalf voorbeelden

ZonMw stimuleert

opleveren die benut en gebruikt

en zorginnovatie

zien van projecten die kennis

wordt om de gezondheid en de zorg te verbeteren. Overal in ons land.

Telkens één project per provincie.

gezondheidsonderzoek

Laan van Nieuw Oost-Indië 334 2593 CE Den Haag Postbus 93245

2509 AE Den Haag 070 34 95 111

[email protected]

www.zonmw.nl

Inhoud. 6 Groningen Nait soezen De wijkzuster is weer terug 12 Op de fiets door de wijk

Recommend Documents