Inhoud. 1 Zuinig met water % voor duurzame energie. 3 Voorkom afval SEI...3 WW...9 SEI...12 WW...18 SEI...22 WW...28

Inhoud

1 Zuinig met water SEI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 WW

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

2 100 % voor duurzame energie SEI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WW

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 18

3 Voorkom afval SEI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

WW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

In deze projectbundel zul je geregeld dit soor kadertjes vinden: boekhouder Het gaat telkens om een beroep dat op een of andere manier te maken heeft met het milieu. Sta af en toe eens stil bij de inhoud van die beroepen. Wat doet een boekhouder eigenlijk? Of zou een job als milieuambtenaar iets voor jou zijn?

Zuinig met water 1

Jouw waterverbruik

SEI

1

Morgen zullen er zonnige perioden zijn, maar stilaan neemt de bewolking toe vanaf het noorden. Hier en daar kan er zelfs een buitje vallen, maar het is vaak droog. De maxima liggen gemiddeld tussen 9 en 11 graden Celsius bij een matige zuidwestenwind. Wie de zon wil zien, zal nog enkele dagen moeten wachten.

Water … dat hebben we genoeg, denken we. Het regent in ons land immers erg veel. En gelukkig maar! Je drinkt het, je wast er je kleren, de vaat en jezelf mee. Wist je trouwens dat je zonder voedsel 1 maand kunt overleven, maar zonder water slechts 5 tot 7 dagen? Wij, Belgen, verbruiken met zijn allen 745 miljard liter water per jaar. Zegt dat getal je niets? Deze hoeveelheid hebben we nodig om een olympisch zwembad met een diepte van … 596 kilometer te vullen! Over de kwaliteit van dat water zullen we voorlopig maar zwijgen. Maar de natuur geeft duidelijke signalen dat het zo niet langer verder kan. Ook jij verbruikt elke dag opnieuw heel wat water! Reconstrueer je dag van gisteren en noteer waarvoor je allemaal water verbruikt hebt.

fiets wassen toilet doorspoelen

tanden poetsen

drinken

afwas

douchen

baden

MILIEU I ZUINIG MET WATER (SEI)

handen wassen bloemen water geven koken ...

vaat

3

2 Het waterverbruik van je gezin Gezinnen (ook het jouwe) verbruiken ongeveer een derde van het totale waterverbruik. De Vlaming verbruikt gemiddeld per dag 120 liter water. Dat zijn 12 emmers van 10 liter! 120 liter lijkt heel erg veel! Dat is het ook! Hoe komen we aan dat getal?

SEI

39 l

43 l toilet =

35,8

lichaamshygiëne

%

32,5

=

%

4l voedselbereiding = 3,3

%

16 l was =

13,4

%

5l sproeien =

4,2

%

8l vaatwas =

6,7

%

5l schoonmaak =

4,2

r

ude

%

ho oek

b

Bereken voor elk onderdeel het procentuele aandeel in het totale dagelijkse waterverbruik. Noteer dat percentage op de voorziene plaats. Hoeveel liter water verbruiken alle leerlingen van jouw klas samen op één dag? berekening: aantal leerlingen x 120 liter; bv. klas van 19 leerlingen = 19 x 120 liter = 2 280 liter

4


3 En bij jou op school? De leerlingenraad van je school vindt de waterfactuur te hoog. Daarom onderneemt ze actie. Tijdens de middagpauze komen enkele leerlingen samen om ideeën te sprokkelen. Kijk even mee naar twee voorstellen.

1 We gebruiken alleen nog wegwerpservies. Ongelooflijk hoeveel afwaswater je daarmee bespaart!

2 SEI

Om drinkwater te besparen, drinken we vanaf nu alleen nog frisdrank.

De leerlingenraad is ook benieuwd naar jullie mening. Wat vind je van hun waterbesparende voorstellen? Motiveer je antwoord.

1

Je bespaart misschien wel afwaswater met deze maatregel, maar je verhoogt de afvalberg ... Dit servies wordt immers weggegooid na gebruik.

2

Voor de productie van frisdrank is heel wat water nodig. Je bespaart dus geen water door enkel frisdrank te drinken.

De voorstellen van de leerlingenraad zijn eigenlijk maar povertjes. Ze roepen onze hulp in. Ga als volgt te werk: • • • • •

Splits de klas op in verschillende groepen. Verdeel de volgende domeinen onder de verschillende groepen. ar lera Elke groep maakt een pamflet met enkele nuttige tips voor hun domein. Elke groep stelt zijn pamflet voor aan de klas. Je kunt tot slot aan de directie vragen of je groep zijn pamflet mag ophangen in de school. domein: toilet nuttige tips: - zuinige stortbak - spaarknop - urinoir - ...

domein: douche nuttige tips: - een waterbesparende doucheknop - minder lang douchen - thermostatische mengkraan - ...

domein: labo nuttige tips: - kraan niet laten lopen - regenwater gebruiken - ...


domein: keuken nuttige tips: - regenwater gebruiken - vaat in de gootsteen in plaats van vaatmachine - vaatmachine enkel aanzetten wanneer die helemaal gevuld is - de kraan niet laten lopen - ...

domein: schoonmaken nuttige tips: - de wasmachine goed vullen - vloeren kuisen met regenwater - zuinig omspringen met het water - ...

5

4 Hoe is het gesteld met de kwaliteit van het Belgische water?

5,4/20 Heb jij nog nooit zo’n slechte punten gehad? Goed zo! Maar ons landje wel hoor! Dit is het resultaat van het rapport over de milieukwaliteit van ons land. België staat wat betreft de kwaliteit van het oppervlaktewater op de voorlaatste plaats in de wereld. Alleen Mauritius doet nog slechter. 76 % van de Belgen vindt die milieuvervuiling de grootste bedreiging voor zijn gezondheid. Betrokken raken in een ongeval of slachtoffer worden van een ernstige ziekte komen pas op de tweede en derde plaats.

SEI

2

1

Wasserij vervuilt grondwater in Sint-Amandsberg Het Laatste Nieuws, 15-03-06

Weer meer vervuiling door bemesting De morgen, 06-08-2004

3

Toon, 12 jaar - Toen we met school een dag aan zee waren, hebben we op het strand gepicknickt. Toen mijn boterhammen op waren, gooide ik het plastic zakje waarin ze verpakt waren in de zee. Ik heb toen een fikse uitbrander gekregen van de leraar. Hij vertelde dat heel wat zeedieren die verpakkingen voor voedsel aanzien. Zeeschildpadden denken dat het plastic zakje een kwal is en dus eten ze het op en gaan eraan dood.

4 Ecohuis geeft Antwerpenaars milieutips op tweede Milieufestival De Morgen, 30-06-05

5 6

Christine, 45 jaar – “Onlangs heb ik de kamer van mijn zoon geschilderd. Ik wist niet waar ik met de verfresten heen moest. Ik heb ze in de gootsteen gegoten.”

8 Vlaanderen trekt zes miljoen extra uit voor de sanering van de Carcoke-fabriek in Zwankendamme De Standaard, 07-02-06

6

Olietanker had tijdens storm vorige nacht vrij spel om olieresten te lozen De Standaard, 11-02-2006

rter

repo

7 Vervuiling Noordzee neemt niet meer toe: federale en regionale milieumaatregelen van de jongste jaren werpen hun vruchten af De Standaard, 25-11-05


Hebben de krantenkoppen, getuigenissen en afbeeldingen een positief of een negatief effect op het milieu? Zet de cijfers in de juiste kolom. Positief effect

Negatief effect

2, 5, 7

1, 3, 4, 6, 8

Verschillende partijen veroorzaken watervervuiling. Welke?

SEI

- gezinnen - bedrijven - landbouwers

Wie is volgens jou de grootste vervuiler? Eigen antwoord van de leerling

Waarom? Eigen antwoord van de leerling

Ga in groepjes van vier leerlingen zitten. Elke groep bestaat uit 4 partijen: een zelfstandige aardappelboer, een bedrijfsleider van een chemisch bedrijf en een huismoeder. De vierde persoon, de Vlaamse minister van Leefmilieu en Natuur, heeft jullie samengeroepen. Steek de koppen bij elkaar en ga op zoek naar maatregelen om: • het waterverbruik van de verschillende partijen te verminderen. • ervoor te zorgen dat de waterkwaliteit niet afneemt. er Vul de tabel op de volgende bladzijde in. ouw b d lan


7

Waterkwaliteit

Gezinnen

- regenwater gebruiken - watervriendelijke toiletspoeling - zuinige (vaat)wasmachine - lekkende kranen herstellen

- goed opletten wat je in de gootsteen giet - opletten met bemesting van de tuin - ...

Landbouw

- regenwater gebruiken - ...

- verbod op verontreinigende stoffen - controle op bemesting - controle op bestrijdingsmiddelen - ...

- regenwater gebruiken - waterbesparende machines - het personeel bewust maken van zuinig omspringen met water - ...

- straffen op het lozen van chemisch afval - waterzuivering - ...

- waterzuinig schoonmaken - subsidies/steun voor bedrijven die waterbesparend werken - ...

- subsidies/steun voor bedrijven die goede kwaliteit van water nastreven - ...

SEI

Waterverbruik

Bedrijven

Overheid

er

erd kvo zaa

8


1

Zuinig met water De aarde is een heel bijzondere planeet; ze bestaat voor het grootste gedeelte uit water. Daarom wordt ze ook wel ‘de blauwe planeet’ genoemd.

WW

Ongeveer 5 miljard jaar geleden was de aarde nog een vurige bol. Toen die afkoelde, condenseerde de waterdamp in de lucht; dat betekent dat het water van zijn gasvormige toestand overging naar een vloeistof. Daardoor liepen de lager gelegen plaatsen op de aarde vol met water. Op die manier ontstonden de oceanen.

Enkele cijfergegevens We hebben enkele cijfers verzameld over water, maar wat hoort nu waar? Vul de percentages juist in. Kies uit 0,26 %, 2,5 %, 71 %, en 97,5 %. – Het aardoppervlak is voor

71 %

bedekt met water. Dat is ongeveer

1,3 miljard km3 (= 1,3 · 1018 liter) water. –

97,5 %

van al dat water is zout water. De overige

2,5 %

is zoet

water en dus geschikt voor mens en dier. Al dat zoete water kan echter niet meteen gebruikt worden, want het grootste deel van dat water zit vast in gletsjers en in de ijskappen. Ook het grondwater kan niet volledig gebruikt worden: een gedeelte ervan zit meer dan 1000 m diep, en water oppompen is economisch niet haalbaar. – Besluit: slechts

0,26 %

van het zoete water is meteen beschikbaar voor

menselijk verbruik.

1

De waterkringloop

Water komt overal in de natuur voor. Al dat water staat niet stil; het doorloopt een bepaalde kringloop: de waterkringloop. Bekijk de tekening heel aandachtig en vul daarna de tekst in op de volgende bladzijde.

e ndig u k r wee

MILIEU I ZUINIG MET WATER (WW)

9

1

zon

Door de warmte van de zeeën verdampt

en

oceanen

wordt het water in lichtjes

afkoelen

grotere druppels

WW

hagel

condenseert

wolken

tot kleine waterdruppeltjes, die we

tot

Daardoor

het water.

2 Als het verdampte water hoog in de atmosfeer afkoelt,

3 Als de wolken verder

opgewarmd.

het

noemen.

, condenseren de kleine druppeltjes

We spreken niet alleen over regen, maar ook over sneeuw

en

.

4 Het regenwater dat niet in de grond dringt, komt rechtstreeks in het oppervlaktewater (bv.

rivieren

meren

en

) terecht.

Van daaruit wordt het naar de zee of oceaan afgevoerd.

2 Is drinkwater ook zuiver water? Als je een glas drinkwater (leidingwater), een glas schoon zeewater en een glas gedemineraliseerd water naast elkaar zet, neem je niet het minste verschil waar. Als je er echter van proeft, vallen de verschilpunten meteen op. Neem de proef op de som en verzamel de drie verschillende watersoorten. Omschrijf de smaak. – Het zeewater smaakt zout

.

– Leidingwater is lekker

.

– Gedemineraliseerd water smaakt erg flets

.

Met deze proef merk je dat de drinkbaarheid van water niet zo vanzelfsprekend is. Mensenrechtenorganisaties zoals 11.11.11 willen met hun campagnes aan de mensen duidelijk maken dat drinkbaar water niet voor iedereen op deze planeet een basisrecht is.

ker wer s g in vorm

Om de drie soorten water nog beter met elkaar te vergelijken, voert je leerkracht de proef op de pagina hiernaast uit.

10

MILIEU I ZUINIG MET WATER (WW)

EXPERIMENT 1 In een eerste beker gieten we een bodem leidingwater, in een tweede beker gedemineraliseerd water en in een derde beker zeewater. We laten de drie bekers leegdampen. e ndig u k i sche Waarneming Wat zie je in de eerste beker? Er ontstaat een witte aanslag op de bodem van de beker.

WW

Wat zie je in de tweede beker? De beker blijft helder. Wat zie je in de derde beker? Er ontstaan kristallen op de bodem van de beker. Besluit Welke van de drie soorten water is een zuivere stof? Het gedemineraliseerde water is zuiver. Welke soorten zijn niet zuiver? leidingwater

en

zeewater

3 Puzzelen met water In de loop van het project heb je al heel wat termen in verband met water leren kennen. Ook de woorden die je in onderstaande puzzel moet invullen, hebben allemaal wel iets met water te maken. Vul aan de hand van de omschrijvingen de puzzel in. Kies uit: ijs, Elbe, Oder, meer, water, filtreren, neerslag, verdampen en vloeistof. 1

V

L

2

O

E

I

S

T

O

E

F

4

D 5

3

L

B

E

I

J

S

D

A

L

R

T 6

V

E

R E

8

W

A

T

E

R E

7

M

P

E

N

E

R

S

E 9

N

E

L

A

G

R

N 1 Geen vaste stof en ook geen gas 2 Rivier die o.m. stroomt door Polen 3 Methode om mengsels te scheiden met een filter 4 Bevroren water 5 Rivier die ontspringt in Tsjechië MILIEU I ZUINIG MET WATER (WW)

6 Proces waarbij een vloeistof overgaat naar een gas 7 Grote waterplas 8 Geen ijs en ook geen waterdamp 9 Een verzamelterm voor regen, sneeuw en hagel

11

2

100 % voor duurzame energie 1

Het leven zoals het is … energieverbruik van een gezin

Maak kennis met het gezin Gerits. Kijk even mee in hun huiskamers en omcirkel die zaken waar ze volgens jou anders zouden moeten handelen.

SEI Met de computer werken, onze kamer verwarmen, het licht aandoen, televisie kijken, eten maken … We hebben bijna overal energie voor nodig. Energiebesparing is dus erg belangrijk, niet alleen voor het milieu maar ook voor je portemonnee. Het gezin Gerits is duidelijk niet energiebewust. Bekijk de samenstelling van hun energieverbruik.

12

MILIEU I 100 % VOOR DUURZAME ENERGIE (SEI)

Kun je hen een paar tips geven om wat zuiniger om te gaan met energie? De klas wordt verdeeld in groepjes. Elk groepje zoekt twee nuttige tips voor een bepaald domein.

Verwarmen

Verlichten

Koken

Strijken

Wassen

Elektrische apparaten

- isolatie van het dak - goede kwaliteit van beglazing - goede muur- of vloerisolatie

- centrale verwarming - zet de thermostaat eens 1 graad lager - de verwarming een uur voor het slapengaan afzetten - verwarmingstoestellen nooit afdekken -

SEI

Isolatie

spaarlampen gebruiken natuurlijke lichtinval benutten lampen niet onnodig laten branden vermijd halogeenlampen, die verbruiken veel energie

- een deksel gebruiken bij het koken - bewaar geen producten in de koelkast indien niet nodig - vul de diepvriezer zo goed mogelijk - vaatwasmachine volledig vullen -

strijken met stoom gaat sneller en is dus zuiniger zet het strijkijzer uit als je even niet strijkt een reflecterende strijkovertrek ...

-

wasmachine volledig vullen koop een energiezuinig toestel gebruik de spaartoetsen op het toestel ...

-

koop energiezuinige apparaten zet een toestel UIT en niet op stand-by gebruik de apparaten efficiënt ...

2 Een nieuwe vaatwas Elke avond hetzelfde liedje … Je zit met het hele gezin gezellig aan tafel en hebt lekker gegeten. Dan stelt mama die verschrikkelijke vraag weer: “Wie helpt afwassen?”. Jij wilt absoluut niet, want je hebt nog met vrienden afgesproken. “Waarom zou ik afwassen, het wordt morgen toch weer allemaal vuil!”. De volgende dag kom je rond etenstijd aan tafel, maar er staat geen bord op jouw plaats. “Krijg ik geen eten?”, vraag je. “Waarom zou ik je eten geven, morgen heb je toch weer honger!”, antwoordt je mama snel!


13

Papa vindt dat het zo niet langer kan. Er moet dringend iets gebeuren. Hij en mama beslissen om een vaatwasmachine te kopen. In de elektrozaak zien je ouders een vaatwasmachine van het merk BEKO voor 299,98 EUR. Maar je oma heeft ook een voorstel. Zij heeft 4 jaar geleden een vaatwas van Siemens gekocht, maar ze doet graag zelf de afwas. Ze stelt je ouders voor om het toestel te kopen voor 200,00 euro. Je ouders zoeken gegevens over beide toestellen. Dit is het resultaat van hun zoektocht:

SEI r

ope verk

Vul onderstaande tabel aan. Je weet dat je mama haar vaatwas elke dag zal gebruiken. Voor de elektriciteit betaal je 0,10 EUR/kWh en voor het water 0,00125 EUR/l Electriciteitsverbruik

Waterverbruik

label Per beurt

Per jaar

In EUR

Per beurt

Per jaar

In EUR

A

1 kWh

365 kWh

36,5

18,5 liter

6752,5 liter

8,44

B

1,5 kWh

547,5 kWh

54,75

25 liter

9125 liter

11,41

Je ouders weten dat jij een milieuproject op school hebt lopen. Ze roepen je hulp in om een keuze te maken. Ze vragen je advies. Welk toestel raad je hen aan? Motiveer je keuze. Toestel A is een aanrader. Dit toestel verbruikt minder elektriciteit én minder water dan toestel B.

14


3 En hoe zit dit in de EU?

SEI

Onderstaande illustratie geeft je een idee over de productie van primaire energie in de EU-landen.

Bron: Europese Commissie

We gebruiken deze energie voor bijna alles: goederen produceren, huizen verwarmen, auto’s laten rijden en nog veel meer. De energie kan op verschillende manieren worden opgewekt. Bijvoorbeeld door de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals aardgas en steenkool. Hierbij komen gassen vrij, onder andere CO2 ( koolstofdioxide ). CO2 is een broeikasgas. Wat betekent dat? Een broeikasgas is een gas dat in de atmosfeer bijdraagt tot het verhogen van de temperatuur op aarde. Dit gas draagt bij aan de opwarming van de atmosfeer. Bij verbrandingsprocessen komen grote hoeveelheden CO2 in de lucht. Wie zijn de 2 grootste boosdoeners daarvan? 1) nucleaire brandstof 2) steenkool en bruinkool Hoeveel die CO2-uitstoot in de verschillende Europese landen bedraagt, bekijken we in een volgende grafiek.


15

Bekijk hieronder de C02-uitstoot in ton per persoon in 1990 en 2001.

SEI Bron: Europese Commissie

Welk Europees land stoot het meeste CO2 uit? 1990: Duitsland – 2001: Finland Vergelijk de CO2-uitstoot van België met die van de andere Europese landen. Wat stel je vast? België heeft net als Duitsland, Luxemburg en Finland een opvallend hoge uitstoot. Vergelijk de Belgische CO2-uitstoot in 1990 met die in 2001. Wat stel je vast? De CO2-uitstoot is gestegen. Zou het doeltreffend zijn dat alle Europese landen de milieuverontreiniging afzonderlijk aanpakken? Waarom wel/niet?

t

juris

Neen. De EU speelt een grote rol in dit actueel probleem dat de lidstaten afzonderlijk niet kunnen oplossen. Samenwerking is nodig. De EU zet zich in om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. De ondertekening van het Protocol van Kyoto is een stap in de goede richting. Wat houdt dat protocol in? Industrielanden komen overeen om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2008-2012 met 8 % te verminderen (ten opzichte van 1990).

Stel, jij bent werknemer in het Europees Milieuagentschap. Welke acties stel jij voor aan de Europese landen die deelnemen aan het Kyotoverdrag? mogelijke acties: - openbaar vervoer aanmoedigen - zachte weggebruikers aanmoedigen + beschermen - controle op uitstoot broeikasgassen

16


SEI

Bekijk op onderstaande grafiek de prijs van elektriciteit voor huishoudelijk gebruik in euro per kilowatt/uur (inclusief belastingen).

Stel een top 5 samen van de duurste landen voor elektriciteit. 1) Denemarken 2) Italië 3) Nederland 4) Duitsland 5) België, Oostenrijk, Zweden Wat stel je vast in verband met de prijzen in België in vergelijking met de andere EU-lidstaten? De prijzen in België behoren tot het gemiddelde in vergelijking met de andere lidstaten. België komt hiermee op een gedeelde 5de plaats.


17

2

100 % voor duurzame energie Om aan onze energiebehoeften te voldoen, maken we in de eerste plaats gebruik van fossiele brandstoffen (aardolie, steenkool en aardgas). Toch is het verstandig om ook andere energiebronnen aan te boren, zodat we minder afhankelijk zijn van één soort energie. Daar komt nog bij dat bij de verbranding van fossiele brandstoffen heel wat vervuilende stoffen in de lucht terechtkomen. De belangrijkste vervuilende stoffen zijn ongetwijfeld zwaveldioxide, stikstofoxiden, koolstofmono-oxide en koolstofdioxide.

WW

Het grote nadeel van fossiele brandstoffen is dat ze uitgeput kunnen geraken. Energiebronnen die niet opraken, zijn bv. de zon, de wind, het stromende water van rivieren en de getijdenstroom bij zeeën (waterkracht). Sommige van die energiebronnen werden al in de middeleeuwen gebruikt (denk maar aan wind- en watermolens). Andere energiebronnen stellen de wetenschap en technologie nog op de proef vooraleer ze in een bruikbare vorm kunnen worden aangewend. Onder druk van de stijgende energiebehoefte heeft de mens geleidelijk geleerd om ook die energievormen te beheersen. Hieronder vind je een verzameling energiebronnen afgebeeld. Welke van deze kunnen we beschouwen als duurzaam? Vink aan. Let op! Sommige zijn voor discussie vatbaar.

Opmerking Kernenergie draagt niet bij tot het broeikaseffect en is ook geen fossiele brandstof; om die redenen zou je ze kunnen beschouwen als een duurzame energiebron. Toch zou dat een overhaaste redenering zijn: radioactief afval is gevaarlijk en de herinnering aan de kernramp in Tsjernobyl (en de vrees dat dit opnieuw kan gebeuren) maakt vele mensen afkerig van deze energievorm.

18

MILIEU I 100 % VOOR DUURZAME ENERGIE (WW)

EXPERIMENT 2 Materiaal ■ zonnecellen ■ een motor

WW

Werkwijze 1 Bouw een opstelling zoals op de foto. 2 Sluit de klemmen van de zonnecellen aan op de klemmen van de motor.

s

nicu

ch iete g r e n

e

3 Houd de zonnecel in een fel licht (bv. zonlicht of een lamp). 4 Verplaats de bouwstenen, zodat het licht onder een andere hoek invalt op de zonnecellen. 5 Herhaal stap 3. Waarneming Wat zie je bij stap 3? De motor draait Wat zie je bij stap 5? De motor draait met een andere snelheid. Besluit Bij de proef wordt lichtenergie omgezet in een andere energievorm. Welke? Bewegingsenergie van de motor.


19

EXPERIMENT 3 Materiaal ■ twee verse citroenen ■ twee gegalvaniseerde ( = zinken) nagels ■ twee koperen draden ■ vijf dunne elektriciteitsdraden met aan ieder uiteinde een krokodillenklem ■ een multimeter (ingesteld als voltmeter) ■ een LED

WW

Werkwijze 1 Steek in de eerste citroen een zinken nagel en een koperen draad, op een afstand van 2 à 3 cm van elkaar. 2 Sluit de nagel en het muntstuk aan op de voltmeter. Lees de spanning af.

3 Herhaal stap 1 voor de tweede citroen. 4 Verbind de twee citroenen met elkaar. Koppel de koperen draad van de eerste citroen aan de zinken nagel van de tweede citroen. Verbind daarna de zinken nagel van de eerste citroen met de negatieve pool van de voltmeter en de koperen draad van de tweede citroen met de positieve pool van de voltmeter. Lees de spanning af.

Waarneming Hoe groot is de spanning bij stap 2? 0,895 V

20


Hoe groot is de spanning bij stap 3? 0,895 V Wat zie je bij stap 4? De spanning is ongeveer verdubbeld. Ze bedraagt 1,817 V. Besluit Bij de proef wordt een bepaalde energievorm omgezet in lichtenergie. Welke?

WW

Chemische energie Opmerking Om een lampje (LED) te laten branden heb je vier citroenen nodig. Maak daarom de opstelling zoals op de foto hieronder.

Naast het onderzoek naar nieuwe energiebronnen is ook de ontwikkeling van nieuwe materialen aan de orde, met het oog op een zuiniger energieverbruik. Zo wordt bij de bouw van een huis steeds meer nagedacht over het gebruik van isolatiemateriaal (bescherming tegen wind, neerslag, geluid, koude en warmte). Onderzoekers proberen om met milieuvriendelijke stoffen (bv. houtvezels, recyclagemateriaal) nieuwe en duurzame materialen samen te stellen. Het huis op de foto is een voorbeeld van ecologisch bewust bouwen.

ect

hit -arc o c e

Bron: www.ecobouw.be


21

3

Voorkom afval 1

Wat zit er in onze vuilniszak?

Als je iets niet meer nodig hebt, gooi je het hopelijk in de vuilniszak. Op maandagochtend zet papa die dan buiten en diezelfde dag verdwijnt de vuilniszak in de vuilniswagen. Je ziet er niets meer van. In 2000 werd in Vlaanderen per inwoner 136 kg gewoon huisvuil ingezameld. Hier tellen we grofvuil en gemeentevuil niet eens bij! Kijk even mee in onze vuilniszak. Wat zit er allemaal in?

SEI Wat zit er in onze vuilniszak? Samenstelling van het huisvuil in Vlaanderen Organisch afval Papier/karton

26 % 43 %

Metaal

12 % 14 %

3%

Glas

Plastic Overige

2%

De percentages drukken het gewicht van het afval uit. Bron: Uitvoeringsplan Huishoudelijke afvalstoffen – 2003-2007

Vul onderstaande tabel aan met een voorbeeld uit je eigen leefwereld. Categorie

Voorbeeld

Organisch afval

bananenschil, klokhuis appel ...

Papier/karton

doos cornflakes, kladpapier...

Glas

parfumflesje, drankflesje ...

Metaal

blikje Fanta, aluminium ...

Plastic

yoghurtpotje, plastic flesje Coca-Cola ...

Overig

andere ...

park age l c y rec ider e b r a

22

MILIEU I VOORKOM AFVAL (SEI)

2 Verpakkingen … de grote boosdoener? 1/7 van ons afval zijn verpakkingen. Jaarlijks wordt 773 000 ton verpakkingen op de markt gebracht. Hieronder vind je een overzicht over de aard van de verpakking. 3 Andere valoriseerbare materialen bv. hout; 107 000

4 Staal; 86 000 5 PET-flessen; 53 500

2 Papier en karton; 152 000

7 PE-verpakking; 17 000

SEI

6 Drankkartons; 20 500 8 Aluminium; 11 000 Overige; 29 300

9 Niet valoriseerbare materialen; 1 300

1 Glazen flessen en bokalen; 325 000 Bron: FostPlus, Nieuw leven voor verpakkingen

Plaats nu bij elke foto het nummer van de verpakkingssoort.

5

1 2

6 3

5 8

rker ewe d e km stie logi

Maar niet alleen gezinnen produceren veel afval. Wist je dat een gemiddelde school ook een behoorlijke bijdrage levert aan deze afvalberg: jaarlijks 12 762 kg papier, 18 304 kg drankverpakking en 1 130 kg PMD.


23

3 Logo’s en labels Als je een verpakking van dichtbij bekijkt, merk je dat er heel wat logo’s en labels op staan. Die symbolen hebben natuurlijk allemaal een betekenis. Ze zeggen iets over de samenstelling van de verpakking of het product en ze geven aanwijzingen met betrekking tot de bestemming na gebruik. Op www.startsein.be vind je stickers die je hieronder bij het juiste product moet kleven. De oplossingen van deze oefening vindt u op het leerkrachtengedeelte van www.startsein.be

SEI mar keti ngv eran two orde lijke

24


SEI

4 Gemeentelijk recyclagepark

Afval sorteren was nog nooit zo gemakkelijk! Vanaf 1 januari 2006 veranderde de werkwijze op het containerpark van Lommel ingrijpend. Vanaf dan wordt gebruik gemaakt van een geautomatiseerd systeem waarbij elke bezoeker geregistreerd wordt via de gemeentekaart en waarbij het afval gewogen wordt. Voortaan zal alles vlotter en efficiënter verlopen. Een goede zaak voor u, uw portemonnee en het milieu. Nieuwe tarieven: Er worden 3 groepen afvalstoffen onderscheiden: afvalstoffen die u ‘altijd gratis’, ‘altijd betalend’ of ‘gratis tot u uw quotum overschrijdt’ mag aanvoeren: 1

ALTIJD GRATIS Voor volgende afvalsoorten moet u nooit betalen op het park. Zij worden ook niet van uw quotum afgetrokken: • AEEA (Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparaten) • KGA (Klein gevaarlijk afval)

2 ALTIJD BETALEND Voor volgende afvalsoorten betaalt u vanaf de eerste kilogram: • Grofvuil: 0,12 euro per kg • Roofing en andere bitumineuze stoffen: 0,12 euro per kg • Eterniet (asbest golfplaten): 0,12 euro per kg 3 GRATIS TOT U UW QUOTUM OVERSCHRIJDT Voor twee afvalsoorten hoeft u niet te betalen zolang u uw quotum niet overschrijdt: • Recycleerbaar materiaal (wit en gekleurd verpakkingsglas, plastiek, papier, karton, metaal, drankverpakkingen, houtafval) • Groenafval Quotum? Elk gezin mag jaarlijks gratis 250 kg recycleerbaar materiaal en groenafval per gezinslid aanvoeren. Pas als u het quotum overschrijdt, moet u betalen: • 12 cent per extra kg recycleerbaar materiaal • Voor de eerste 100 kg groenafval boven uw quotum betaalt u 5 cent per kg. Dit gunsttarief geeft gezinnen met een grote tuin een marge. Daarna geldt het tarief van 12 cent per kg.


25

Als uw quotum voor recycleerbaar materiaal en groenafval op het einde van het jaar niet is opgebruikt, gaat het overschot automatisch tot 100 kg per gezinslid naar het volgende jaar over, met een maximum van 350 kg per gezinslid

-

Vul op basis van bovenstaande gegevens de bon verder in voor het gezin Gerits. Het gezin bestaat uit 4 personen. Het is de eerste keer dat ze dit jaar naar het recyclagepark gaan.

-

Waarom moet het gezin niets betalen voor het recycleerbare afval?

SEI

Het quotom is nog niet overschreden.

26


Recyclagepark Lommel Ruwe Heuvelweg 3920 Lommel

Bonnr:

25

Datum:

2007-01-05

Kaartnr:

000/0051/7458

Kaarthouder:

Gerrits

SEI

Bon

Geselecteerde fracties(s) - Recycleerbaar afval - Grofvuil 250 kg

Huidig quotum: Huidig saldo:

0,00 EUR

Gewicht IN:

1 925,00 kg

Gewicht UIT:

1 800,00 kg 125 kg

Geleverd:

FRACTIE

HOEV

Grofvuil

80 kg

EENH.PRIJS

TOT.PRIJS

0,12 EUR/kg

9,6

EUR

21 %

BASIS

9,6 EUR

BTW

2,0 EUR

TOTAAL Nieuw quotum:

BTW %

11,6 EUR

205 kg

Bedankt voor uw bezoek


27

3

Voorkom afval Je las het eerder al in dit bundeltje: verpakkingen vormen een belangrijk aandeel van wat er in onze afvalzak verdwijnt. Glas en papier zijn de meest gebruikte verpakkingsmaterialen. Ze zijn eenvoudig te recycleren, want deze materialen zijn opgebouwd uit stoffen die in de natuur voorkomen. Daartegenover staan de kunststoffen; deze komen niet voor in de natuur, maar worden door de mens zelf gemaakt. Op de volgende pagina’s gaan we die kunststoffen eens van naderbij bekijken. 1

Wat zijn kunststoffen?

WW

Bij de productie van kunststoffen wordt vaak uitgegaan van kleine bouwstenen die afkomstig zijn van aardolie. We noemen dat monomeren. Tijdens een chemische reactie kunnen verschillende monomeren zich aan elkaar rijgen en een polymeer vormen. n × monomeer ➝ polymeer

Op die manier ontstaan een heleboel verschillende kunststoffen. Voorbeelden – Uit het monomeer etheen wordt polyetheen gevormd. n × etheen ➝ polyetheen – Uit propeen ontstaat

polypropeen

n × propeen ➝ polypropeen

2 Hoe herken je kunststoffen? Vaak is het niet moeilijk om een kunststof te herkennen, want op de meeste kunststofverpakkingen staat de naam van het materiaal vermeld. De fabrikant gebruikt daarvoor afkortingen. Maar kennen jullie al die afkortingen? Zoek ze op en noteer de juiste namen in de tabel op de volgende pagina.

28

MILIEU I VOORKOM AFVAL (WW)

polyetheen

PP polypropeen

PVC polyvinylchloride

PS polystyreen

PET

Wordt veel gebruikt voor plastic zakjes, folie en flacons voor huishoudproducten.

Wordt voornamelijk gebruikt voor tuinmeubelen, kratten en bakken voor drankflessen, en in de medische sector voor infusen, injectiespuiten enz.

WW

PE

Geschikt voor afvoerleidingen, dakgoten, omlijstingen van ramen, maar ook voor vloerbekleding, tuinslangen …

Kent veel toepassingen, o.a. goedkope plastic dozen, wegwerpbestek en -koffiebekers, transparante platen (tekendriehoeken, latten enz.). ‘Geschuimd’ wordt het gebruikt als verpakkings- en isolatiemateriaal. Flessen voor frisdranken met prik .

polyetheentereftalaat

PMMA

Die kunststof is beter bekend als plexiglas of kunstglas.

polymethylmethacrylaat

ar kela k i w nt ucto d o r p

PA polyamide

Die kunststof is taai, sterk en slijtvast. Daarom wordt ze gebruikt voor tandwielen, schroeven, bouten, pluggen en kousen.

De verschillende kunststoffen kun je niet alleen onderscheiden aan de hand van afkortingen; elk van de hierboven besproken materialen wordt aangeduid met een specifiek cijfer. Op die manier moet je de verschillende kunststoffen zelfs helemaal niet kennen om toch te kunnen sorteren.


29

Op de figuur hieronder zie je de cijfers waarmee kunststoffen aangeduid worden. Het kringloopsymbool geeft aan dat de kunststof gerecycleerd kan worden. Zoek op welk cijfer voor welke kunststof staat, en vul telkens onder het symbool de afkorting van de kunststof in.

PET

HDPE

PVC

LDPE

WW PP

PS

andere

PVC kunnen we nog veel beter herkennen aan de hand van de beilsteintest.

EXPERIMENT 4 Materiaal ■ stuk elektrische kabel met een dikke koperdraad ■ ontmanteltang ■ bunsenbrander ■ stukje PVC Werkwijze 1 Maak met de ontmanteltang een deel van de koperdraad bloot en buig het andere uiteinde zo om dat je een stevig handvat krijgt.

sche ikun dige

2 Houd de koperdraad in de vlam van de bunsenbrander tot hij niet meer van kleur verandert. 3 Houd de koperdraad heel even tegen een stukje PVC en breng hem dan meteen weer in de vlam van de bunsenbrander. Waarneming Welke kleur krijgt de vlam als je de koperdraad erin houdt nadat je het stukje PVC aangeraakt hebt? Een groene vlam Bespreking De kleur van de vlam wijst op de aanwezigheid van chloor in de kunststof.

30


3 Kunststofmengsels scheiden Tegenwoordig heeft men de mond vol over recycleren. Denk maar aan – gerecycleerd papier; – hergebruik van glazen flessen; – recyclage van kunststoffen.

WW

Recycleren is echter niet zo evident, en vooral bij kunststoffen brengt het specifieke problemen met zich mee. Het hergebruik van kunststoffen staat of valt bijvoorbeeld met de zuiverheid van de bestanddelen waaruit de kunststof is opgebouwd. Sorteren is dus de boodschap. In de industrie bestaan er een aantal technieken om kunststofmengsels te scheiden. Eén ervan kunnen we in de klas uittesten.

EXPERIMENT 5 Kunststoffen scheiden op basis van het verschil in massadichtheid Materiaal ■ mengsel van kunststofdeeltjes (LDPE, PS en PVC) ■ beker van 600 ml ■ soeplepel ■ keukenrol ■ zeef ■ filter met filtreerpapier ■ erlenmeyer van 300 ml ■ gedemineraliseerd water ■ oplossing van keukenzout (20 m%) massadichtheid van kunststoffen (kg/m3) LDPE

910 - 930

PS

1005

PVC

1190 - 1380 massadichtheid van oplossingen

gedemineraliseerd water 1000 keukenzoutoplossing

1100

Werkwijze 1 Schep enkele lepels van het kunststofmengsel in de beker. 2 Overgiet het mengsel met gedemineraliseerd water en roer goed. 3 Schep de drijvende deeltjes met een zeef van het vloeistofoppervlak en leg ze te drogen op het keukenrolpapier.


31

4 Vouw het filtreerpapier, plaats het in de filter en hang de filter in de erlenmeyer. Filtreer het resterende mengsel. 5 Giet het gedemineraliseerd water uit de beker en doe er het gefiltreerde mengsel uit stap 4 in. 6 Overgiet het mengsel met de keukenzoutoplossing en roer goed. 7 Verwijder de drijvende deeltjes met een zeef en laat ook die drogen op het keukenrolpapier. 8 Filtreer ten slotte de laatste fractie en laat ze weer drogen op het keukenrolpapier.

WW

Waarneming Wat gebeurt er nadat je gedemineraliseerd water hebt toegevoegd aan het kunststofmengsel (stap 2)? Een deel van het kunststofmengsel blijft drijven, de rest zinkt. Welke deeltjes drijven? LDPE Welke deeltjes drijven op het vloeistofoppervlak als je de keukenzoutoplossing toegevoegd hebt (stap 6)? PS Welke fractie heb je gefiltreerd bij stap 7? PVC

4 Kunststoffen sorteren Nu is het tijd om je pas verworven kennis over kunststoffen in de praktijk om te zetten. Elke leerling brengt een viertal voorwerpen uit kunststof mee waarop een recyclagesymbool vermeld staat. Alle voorwerpen worden klassikaal verzameld. Aan de hand van de cijfers ga je nu de kunststoffen herkennen en sorteren.

ar

ena

bt uam

e

mili

Maak een top drie van de kunststoffen waar je het meest mee in aanraking komt. Ga vervolgens op het internet na of die top drie overeenkomt met de officiële cijfers. De drie meest gebruikte kunststoffen zijn: PE, PP en PVC. Ook PET kent heel veel toepassingen en het gebruik ervan stijgt voortdurend.

32


Over de evolutie van kunststoffen

WW

Honderd jaar geleden was er van kunststoffen nog maar nauwelijks sprake. Enkele wetenschappelijke geleerden waren er al wel in geslaagd om natuurlijke organische stoffen zoals latex, cellulose en eiwitten om te vormen tot halfsynthetische kunststoffen. De eerste voorbeelden daarvan waren celluloid (op basis van cellulose), viscose en kunsthoorn (op basis van het eiwit caseïne).

Celluloid wordt o.a. gebruikt in knopen.

In 1909 luidde de Belg Leo Baekeland met de productie van bakeliet het tijdperk van de synthetische kunststoffen of plastics in.

Telefoon in bakeliet uit de jaren vijftig

Aanvankelijk werden die kunststoffen alleen maar gemaakt als vervangmiddel voor andere stoffen: kunstvezels (bv. nylon, polyester, kunstzijde ...) vervingen wol, katoen en zijde, en plastiek kwam in de plaats van hout en metaal. Honderd jaar later is de wereld om ons heen doordrongen van kunststof: verpakkingsmaterialen, bouwmaterialen, speelgoed, auto’s … . Kunststof is dan ook duurzaam materiaal. De moeilijke afbreekbaarheid ervan maakt wel dat we er zo milieubewust mogelijk mee moeten omspringen.


33

In deze projectbundel vond je geregeld dit soort kadertjes. boekhouder Het gaat telkens om beroepen die op een of andere manier te maken hebben met het milieu. Vul die beroepen nu in het kruiswoordraadsel in aan de hand van de omschrijvingen. Beroepen die uit twee woorden bestaan, schrijf je aaneen.

1

Dit is een man of vrouw met commerciële feeling. In dit beroep werk je samen met andere afdelingen plannen uit om de commerciële doelstellingen van een bedrijf te bereiken.

2 Dit is iemand die heel veel aandacht heeft voor het milieu. Hij zorgt ervoor dat het afval goed gesorteerd en indien mogelijk gerecycleerd wordt. 3 Als kun je een energiebesparingsplan opstellen, onderzoeken welke installaties veel energie verbruiken en een plan bedenken om deze energie te herwinnen. Zuinig en duurzaam energieverbruik is het doel. 4 Als probeer je aan de hand van marktonderzoek een nieuw product te ontwikkelen of een bestaand te verbeteren. Daarbij hou je o.m. rekening met prijs, materiaal, milieu en duurzaamheid. 5 Deze persoon is verantwoordelijk voor het milieubeleid in een onderneming of een openbaar bestuur. Hij heeft te maken met milieuproblemen als afval- en milieugevaarlijke stoffen, watervervuiling en zuinig energieverbruik. Hij zorgt ervoor dat de milieuwetgeving wordt nageleefd, en onderneemt acties waar nodig. 6 Deze man of vrouw is heel goed op de hoogte van de wetgeving. 7 Tot de taken van deze persoon behoren o.a. het laden en lossen van vrachtwagens, controles uitvoeren, orderpikken of order verzamelen, artikelen verhuizen van de ene naar de andere loods, labelen, stickeren, zendingen klaarmaken 8 Iemand die onderzoek doet naar de structuur, de samenstelling en de eigenschappen van een stof. Zijn werkplaats is het laboratorium. 9 In dit beroep probeer je goederen en/of diensten aan de man te brengen. Je moet in ieder geval heel communicatief en heel sociaal zijn 10

Deze persoon heeft bij het bouwen en renoveren speciale aandacht voor milieu en gezondheid, bijvoorbeeld bij de keuze van het materiaal. Ook een zuinig energieverbruik (bv. dankzij isolatie) is een streefdoel.

11

Deze man of vrouw registreert en verwerkt systematisch alle informatie die verband houdt met aankopen, verkopen, betalingen, inningen, lonen … Het is iemand die graag met cijfers werkt.

12

Iemand die zich verdiept in het weer en de weersverschijnselen

13

Een andere naam voor dit beroep is verslaggever. Dit is iemand die heel graag met taal bezig is.

14

Deze persoon informeert op een speelse manier een divers publiek en leert hen eventueel nieuwe vaardigheden aan.

15

Deze persoon heeft de leiding over een bedrijf.

16

Dit is iemand die de grond bewerkt en/of dieren kweekt. Hij moet graag met zijn handen werken. Tegenwoordig moet hij/zij ook veel rekening houden met allerlei wetten en regels.

17

Dit is iemand die dagelijks omgaat met jongeren en probeert kennis, vaardigheden en attitudes bij te brengen.

1

M 2A R B 3 E I D E 4 P R R E C Y C 7 L A G 10 E P A R K

R K E T I N G V E R A N T W O O R D E L I J K E

N E R G I E T E C H N I C U S

O D U C T O N T W I K K E L A A R

5

M I L O G I E U C O A M 11 B T E N A A 14 V O R

6J

U S T I E K M E D E W E R K E R I 8 9 V S S E R C H I T E C T T R H K O E K H O U D E R O I P K 12 W E U 13 R E P O R T E R N E D M I N G S W E R K E R G K 15 Z A A K V O E R D E R U 16 L A N D B O U W E R D I G 17 L E R A A R

Inhoud. 1 Zuinig met water % voor duurzame energie. 3 Voorkom afval SEI...3 WW...9 SEI...12 WW...18 SEI...22 WW...28

Recommend Documents