42
ZUINIG MET ENERGIE ICT IS ONMISBAAR VOOR EEN ENERGIEZUINIGE TOEKOMST
43
44
Zuinig met Energie
4. ZUINIG MET ENERGIE DOELEN EN RESULTATEN Resultaat 2010
Doel 2011
Resultaat 2011
Doel 2012
Doel 2013 en verder
Energieverbruik KPN Groep
–
–
-4% groei t.o.v. 2010
Max. 3% groei t.o.v. 2010
Max. 5% groei t.o.v. 2010 in 2013
Vast en mobiel netwerk in Nederland
Zelfde stroomverbruik als in 2009
Max. 2% meer stroomverbruik t.o.v. 2010
3% minder stroomverbruik
–
38 GWh besparingsmaatregelen
32 GWh besparingsmaatregelen
40 GWh besparingsmaatregelen
30 GWh besparingsmaatregelen
Jaardoelen gesteld
Duitsland: 5% energie-efficiënter t.o.v. 2009
Duitsland: 8,6% energie-efficiënter t.o.v. 2009
Duitsland: 9% energie-efficiënter t.o.v. 2009
–
–
België: 5% energieefficiënter t.o.v. 2009
Mobiel netwerk in Duitsland en België
20% absolute energiereductie t.o.v. 2005 in 2020
20% energieefficiënter t.o.v. 2009 in 2020
Datacenters in Nederland
23% energieefficiënter t.o.v. 2005
24% energieefficiënter t.o.v. 2005
27,6% energieefficiënter t.o.v. 2005
28% energieefficiënter t.o.v. 2005
30% energieefficiënter t.o.v. 2005 in 2020
Groene energie
60% groene stroom voor KPN Groep (Nederland: 77%, België: 34% , Duitsland 29%)
Nederland en België: 100% groene stroom Duitsland: 50% groene stroom
88% groene stroom voor KPN Groep (Nederland en België: 100%, Duitsland: 63%)
91% groene stroom voor KPN Groep (Nederland en België: 100%, Duitsland 75%)
100% groene stroom voor KPN Groep
–
–
–
Nederland: 1% biogas
Biogas waar mogelijk in 2013
CO2-emissies
–
–
135 kTon reductie van CO2-emissie t.o.v. 2010
35 kTon reductie van CO2-emissie t.o.v. 2011
Netto 0 kTon emissie in 2020
Energieverbruik in de keten
12,5 GWh beparing bij klanten
25 GWh structurele besparing bij klanten door zuinigere apparatuur
31 GWh structurele besparing bij klanten door zuinigere apparatuur
Klanten: toepassen en meten effect van KPN Bespaarmeter
Groene tip in de consumentenmarkt
Ontwikkeling van een CO2-meetmethode voor Green ICT
KPN Bespaarmeter ontwikkeld
Leveranciers: ontwikkeling van een CO2-meetmethode
35 kton CO2-emissie in het Nederlandse wagenpark
–
3% absolute CO2-besparing in het Nederlandse wagenpark t.o.v. 2010
6% absolute energiebesparing in het Nederlandse wagenpark t.o.v. 2010
Wagenpark
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
In 2020 evenveel energie besparen in de keten als KPN jaarlijks zelf gebruikt
35% absolute energiebesparing in het Nederlandse wagenpark t.o.v. 2010 in 2016
45
Zuinig met Energie
4.1 ONZE VISIE: ICT ONMISBAAR VOOR EEN ENERGIEZUINIGE TOEKOMST
ten opzichte van 2010. Elk kwartaal wordt de voortgang van de maatregelen besproken met de Raad van Bestuur.
De toepassing van ICT kan leiden tot grote energiebesparing bij klanten, maar de sterke groei ervan legt ook druk op het milieu door hoger energieverbruik elders in de keten. We nemen onze verantwoordelijkheid om energieverbruik te minimaliseren en te ‘vergroenen’; voor het eigen verbruik, voor onze klanten en bij onze leveranciers. Uiterlijk 2020 wil KPN klimaatneutraal opereren, dus netto geen CO2 meer uitstoten. Met de inspanningen in eigen huis en bij onze klanten geven we zo invulling aan het begrip ‘groene ICT’: we maken onze infrastructuur steeds energiezuiniger en onze klanten besparen energie door inzet van onze ICT.
Netwerk in Nederland
4.2 OPLOSSINGEN VOOR KLANTEN KPN Bespaarmeter Slimme ICT-diensten en Het Nieuwe Leven en Werken kunnen een belangrijke bijdrage aan energiebesparing leveren. Door servers en dataopslagruimte te reduceren kunnen we veel energie besparen. Thuiswerken voorkomt reistijd en brandstofverbruik, flexwerken vermindert de behoefte aan kantoorpanden. Dit jaar ontwikkelden we de KPN Bespaarmeter, een online rekeninstrument dat potentiële energie-, tijd- en kostenbesparing berekent. Hiermee bieden we (potentiële) klanten inzicht in de besparingsvoordelen door Green ICT en Het Nieuwe Leven en Werken. In 2012 brengen we de KPN Bespaarmeter in de zakelijke markt onder de aandacht. Dat doen we samen met het Wereld Natuur Fonds in het kader van het Climate Savers Programma.
Om de sterke groei van het (mobiele) internetverkeer en interactieve televisie mogelijk te maken, is uitbreiding van ons netwerk noodzakelijk. Toch bespaarden we in 2011 40 GWh– wat overeenkomt met het energieverbruik van 11.000 huishoudens – doordat we oude apparatuur door nieuwe, energiezuinigere apparaten vervingen. Hiermee overtroffen we ons doel van 32 GWh en zorgden we ervoor dat het energieverbruik van ons netwerk ten opzichte van 2010 met 3 procent daalde, ondanks de sterke groei van het dataverkeer in diezelfde periode. Daarmee haalden we ons doel voor 2011, namelijk een maximale toename van 2 procent van het energieverbruik.
Netwerken in België en Duitsland Door de groei van het mobiele internetverkeer breiden we de netwerken in België en Duitsland uit. Om de toename van het energieverbruik te beperken gebruiken we energiezuiniger apparatuur. Verder koelen we energiezuiniger. Aangezien de netwerken relatief nieuw en efficiënt zijn, is vervanging van apparatuur door energiezuiniger modellen hier nog niet aan de orde. Deze maatregelen hebben ertoe geleid dat we dit jaar onze energy-effciency jaardoelen voor Duitsland overtroffen hebben. Eind 2011 werkten we 9 procent energieefficiënter dan in 2009, terwijl ons doel 5 procent bedroeg. Voor België willen we deze 5 procent energie-efficiëntie winst voor 2012 realiseren. Figuur 9: Energieverbruik KPN Groep en groei dataverkeer
Apps voor inzicht in dataverbruik Het groeiende dataverkeer (MB’s) met mobiele toestellen, zoals smartphones en tablets, leidt tot een grotere capaciteitsvraag van het netwerk. In onze beleving zijn veel gebruikers zich nog niet of te weinig van bewust dat MB’s energie en geld kosten. Om dit bewustzijn te vergroten lanceerden KPN, Hi en Telfort speciale apps waarmee klanten hun dataverbruik in de gaten kunnen houden. Met de apps willen we het bewustzijn van onze klanten over de belasting van het netwerk en daarmee hun persoonlijke kosten vergroten. Een tweede initiatief is de online MB Advieswijzer, waarmee klanten hun mobiele-internetgebruik kunnen berekenen voordat zij een abonnement afsluiten. Deze nieuwe tools zijn een aanvulling op de al bestaande ‘hulpdiensten’ die klanten helpen bij de keuze van een passende abonnementsvorm en inzicht geven in hun verbruik.
4.3 ZUINIG MET ENERGIE BIJ KPN Energiebesparing Ook in 2011 hebben we hard gewerkt aan energiebesparing in eigen huis. Dat is nodig, want door de sterke groei van de datacommunicatie verbruiken we meer energie. Zonder additionele maatregelen, zou het eigen energieverbruik tot 2015 met ongeveer 20 procent toenemen ten opzichte van 2010. Daarom hebben we dit jaar een integraal programma ingericht voor de onderdelen die de meeste energie verbruiken: onze netwerken in Nederland, België en Duitsland, onze datacentra en ons wagenpark. Samen zijn die goed voor 81 procent van het energieverbruik van KPN Groep. Met de geplande besparingsmaatregelen voor de komende jaren verwachten we dat we de groei van het energieverbruik tot 5 procent kunnen beperken in 2013
,
,
,
,
, %
%
%
% %
Energieverbruik (petajoule)
Groei dataverkeer t.o.v.
Datacenters in Nederland In onze datacenters meten we de energie-efficiëntie door de verhouding te bepalen tussen het energieverbruik van de ICT-apparatuur zelf en de overige energieverbruikende apparatuur, zoals koeling, luchtbehandeling, noodstroomvoorziening en verlichting. Hiervoor gebruiken we de internationale standaardmaat PUE (Power Usage Effectiveness). Om extra nadruk te leggen op de relevantie van energiebesparing hebben we de collectieve energiebesparingsdoelstelling van KPN naar de datacenters ‘doorvertaald’. De datacentermanagers hebben een persoonlijke doelstelling voor de energieprestaties van hun datacenters. Verbeteringen zijn onder meer gerealiseerd door een hogere bezettingsgraad, wat tot een flinke energie-efficiëntieverbetering leidde. Ook pasten we in meer datacenters de zogenaamde koude-warmtescheidingstechniek toe, waardoor het energieverbruik afneemt. Daarnaast startten we in ons datacenter in
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
46
Zuinig met Energie
Figuur 10: Gerealiseerd en geambieerd elektriciteitsverbruik (GWh) (basisjaar)
Kantoren in Nederland Kantoren buiten Nederland
Netwerk in Nederland Netwerk buiten Nederland
Datacenters in Nederland Datacenters buiten Nederland
Haarlem met de bouw van KyotoCooling, een innovatieve koelmethode, die we in 2012 in gebruik nemen. In 2011 hebben onze inspanningen ertoe geleid dat de PUE van alle datacenters met bijna 28 procent verbeterde ten opzichte van 2005. Met deze ontwikkelingen hebben we onze doelstelling om ten opzichte van 2005 in 2011 24 procent energie-efficiënter te opereren ruim gehaald. Ons commitment aan energiebesparing in datacenters onderstreepten we in november door de ondertekening van de Europese Code of Conduct voor energiebesparing in datacenters. Daarmee verplichten we ons om de best practices op het gebied van energiebesparing in datacenters te implementeren en hierover te rapporteren. Kantoren en technische gebouwen Voor onze eigen kantoren hebben we de invoering van Het Nieuwe Leven en Werken voortgezet. Dit heeft geleid tot een verdere kantooroppervlaktebesparing van 94.000 vierkante meter, waardoor het energieverbruik van onze kantoren met 17 procent is gedaald. In 2011 namen we de laatste delen van ons nieuwe pand Teleport in Amsterdam in gebruik. Het glazen, transparante gebouw met een grote binnentuin is als een zelfvoorzienend eiland: het verwarmt en koelt de 25.000 vierkante meters geheel zelfstandig met een warmte/koude-opslagvoorziening (WKO).
In totaal bedroeg ons elektriciteitsverbruik in Nederland in 2011 840 GWh.
% %
% %
%
%
%
Nederland
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
Duitsland
België
KPN Groep
Wagenpark Tenslotte willen we het energieverbruik van ons Nederlandse wagenpark reduceren. Daartoe stelden we in 2010 aanvullende eisen aan de maximale CO2-uitstoot van onze auto’s, bovenop de criteria die al van toepassing waren (uitsluitend A-, B- of C-energielabel). Deze eisen hebben we in 2011 voor het eerst toegepast, wat leidde tot 3 procent minder CO2-uitstoot. Ook hebben we onze kilometer- en gebruiksregistratie verder verbeterd, waardoor we een beter inzicht hebben in het verbruikersgedrag. In 2012 willen we door analyse en terugkoppeling van verbruikscijfers een gerichte rijbeïnvloeding bij de gebruikers bewerkstelligen. Daarmee willen we bereiken dat we in 2016 een absolute energiebesparing van 35 procent realiseren ten opzichte van 2010. In 2012 willen we daarvan 6 procent hebben waargemaakt.
%
%
Groei van het dataverkeer en energieverbruik We nemen ook initiatieven om onnodige groei van het dataverkeer af te remmen. Zo hebben we in 2011 onze elektronische facturen qua bestandsomvang met een factor 8 verkleind. Dergelijke initiatieven bieden ook veel mogelijkheden om bij klanten toe te passen. In 2012 zullen we ons oriënteren op de manier waarop we dit kunnen bevorderen.
%
%
Retail in Nederland Retail buiten Nederland
Figuur 11: Groene stroom (% van totaal stroom)
%
47
Zuinig met Energie
Figuur 12: Gerealiseerde en geambieerde netto CO2-uitstoot (kton) (basisjaar)
In Nederland scope Buiten Nederland scope
In Nederland scope Buiten Nederland scope
In Nederland scope Buiten Nederland scope
Scope indeling volgens het Greenhouse Gas Protocol
Groene energie In 2011 hebben we het aandeel groene stroom verder uitgebreid. In Nederland kopen we sinds begin 2011 alleen nog groene stroom in die vrijwel volledig in Nederland is opgewekt. In België waren we in 2010 al geheel overgestapt op groene stroom. In Duitsland is 63 procent van onze stroom groen en dat percentage zal volgend jaar tot 75 procent toenemen. E-Plus nam de eerste mobiele telecommunicatiemast in Europa in gebruik, die niet aangesloten is op het elektriciteitsnet. De locatie gebruikt alleen zonne- en windenergie. De brandstofcellen die als back-up dienen, worden opgeladen door zon- en windkracht. E-Plus onderzoekt of deze techniek op meer plaatsen in zijn netwerk is toe te passen.
CO2-compensatie
Ondanks deze inspanningen blijft een bepaalde hoeveelheid CO2-emissie over. In Nederland bedroeg de totale CO2-emissie in 2011 56 kTon. KPN Nederland gaat zijn CO2-emissie vanaf 2012 compenseren. We gebruiken hiervoor Gold Standard klimaatcompensatie. Deze variant bestempelde het toenmalige Ministerie van VROM in 2009 als de beste vorm van klimaatcompensatie en ook het Wereld Natuur Fonds adviseert deze compensatievorm. We realiseerden een CO2-reductie van 135 kiloton in 2011 ten opzichte van 2010. Komend jaar willen we nog eens 35 kiloton reduceren. We verwachten dat we na 2012 dan nog 110 kiloton resterende CO2-emissie moeten compenseren, zodat KPN Groep in 2020 klimaatneutraal is.
Milieumanagement We namen in 2011 een nieuw initiatief om de toepassing van groene stroom bij thuiswerkende KPN’ers te stimuleren. We bieden hen een collectief groene stroomcontract aan met extra gunstige voorwaarden. Daarnaast bereiden we een aanbieding voor om op de eigen woning zelf zonnepanelen te plaatsen. In 2012 zullen we deze mogelijkheid aan alle KPN’ers en gepensioneerde KPN’ers in Nederland aanbieden. Met name in Nederland blijft de productiecapaciteit van groene stroom achter bij de Europese doelstellingen. Door in ons bedrijf én bij medewerkers thuis groene stroom te bevorderen willen we producenten stimuleren om capaciteit bij te bouwen.
Structurele energie- en milieuverbeteringen worden alleen bereikt als voldoende managementaandacht binnen de organisatie gegarandeerd is. Daarom voeren we voor de gehele organisatie het ISO 14001 milieumanagementsysteem in. Eerder al waren E-Plus, Getronics Hongarije en Getronics UK ISO 14001 gecertificeerd en stelden we ons tot doel om dit in 2011 voor KPN Nederland te realiseren. Dat is gelukt; in mei 2011 namen we het certificaat, dat betrekking heeft op heel KPN Nederland, in ontvangst.
Nu we de stroom in Nederland en België hebben ‘vergroend’, gaan we ons in 2012 richten op de vervanging van aardgas door biogas, dat bijvoorbeeld wordt gemaakt door vergisting van agrarisch afval. In 2012 willen we dat 1 procent van ons gasverbruik in Nederland biogas is. Daarmee zijn we een van de grotere biogasgebruikers van Nederland. In 2013 willen we waar mogelijk biogas gebruiken. Met deze doelstellingen willen we de marktontwikkeling van groen gas in Nederland stimuleren.
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
48
Zuinig met Energie
4.4 TRANSPARANTIE EN SAMENWERKING WWF Climate Savers In 2011 startten we onze samenwerking met het Wereld Natuur Fonds om onze klimaatimpact te verminderen. We traden toe tot het Climate Savers Programma vanwege onze ambitie om in 2020 klimaatneutraal te opereren en de energiebesparingen die we tot dusver in het netwerk en de datacenters hebben gerealiseerd. Het Climate Savers Programma is een internationaal leiderschapsprogramma voor bedrijven, dat aantoont dat economische groei en significante vermindering van CO2-uitstoot hand in hand kunnen gaan. Door verkleining van hun ecologische voetafdruk kunnen deze koplopers bewijzen dat ze een belangrijke kracht vormen in de omslag naar een ‘volledig duurzame energievoorziening’. In 2011 ontwikkelden we een Climate Savers implementatieplan, dat laat zien hoe we onze klimaatdoelstellingen voor onszelf gaan realiseren én hoe we een bijdrage aan onze klanten kunnen leveren. Het plan beschrijft de maatregelen zoals ook in dit hoofdstuk vermeld. Een ander initiatief uit deze samenwerking is het voornemen om met het Wereld Natuur Fonds Het Nieuwe Werken, en daarmee energiebesparing, in Nederland te stimuleren. Overigens leerden we uit consumentenonderzoek dat consumenten nauwelijks op de hoogte zijn van dit initiatief, maar dat zij zeer positief zijn als zij erover horen. Voor ons reden om dit komend jaar actiever in onze marketing te gaan betrekken.
van de Global 500 Sectorleaders Telecommunications. Volgend jaar willen we onze disclosure-score verder verbeteren en de A-status heroveren.
Newsweek Green Ranking KPN is als tweede Nederlands bedrijf, na Philips, opgenomen in de Green Ranking 2011 van het toonaangevende Amerikaanse magazine Newsweek. Internationaal is KPN het op vijf na groenste telecombedrijf. De lijst van 2011 vermeldt de vijfhonderd grootste bedrijven.
Ketensamenwerking Een groot gedeelte van het energieverbruik in de ICT-keten wordt beïnvloed door gebruikersgedrag en capaciteiten van ICT-apparatuur. Deze proberen we met elkaar te verbinden. Daarom organiseerden we in 2011 een stakeholderdialoog met leveranciers en zakelijke klanten. Zij moedigden ons aan om onze duurzaamheidsprestaties actiever met klanten te delen, zodat ze die ook bij hun aankoopbeslissingen kunnen betrekken. In 2011 hebben we onze energie-eisen verder aangescherpt voor consumentenapparatuur. Voor vast internet en interactieve TV hebben klanten apparatuur, zoals modems en routers, nodig. Vaak levert KPN deze apparatuur als onderdeel van de dienst, maar de klant betaalt de energierekening. Door het aanscherpen van de inkoopspecificaties voor routers en modems hebben we ervoor gezorgd dat onze klanten in 2011 31 GWh stroom konden besparen. Dit komt neer op het stroomverbruik van 9000 huishoudens.
NABU partnerschap E-Plus zette het partnerschap met de Duitse natuurbeschermingsorganisatie NABU voort. De samenwerking kent verschillende speerpunten. E-Plus zet zich in voor duurzaam inkopen. Zo verving E-Plus in 2011 90 procent van de plastic simkaarthouders door gerecycled papier. Voor nieuwe mobiele telefoonklanten wordt een ‘NABU milieu-tarief’ aangeboden, waarmee klanten klimaatneutraal bellen. In 2012 verwachten we dat deze dienst commercieel interessant wordt.
In 2011 hebben we geanalyseerd hoe de CO2-uitstoot in onze keten eruit ziet. Uit deze analyse kwam naar voren dat 67 procent van de CO2-uitstoot kan worden herleid naar tien van onze leveranciers. Dit inzicht helpt ons te bepalen waar de CO2-maatregelen in de keten het meest efficiënt zijn, zodat we daar maatregelen kunnen nemen.
4.5 UITDAGINGEN EN DILEMMA’S Datagroei en energieverbruik
NABU en E-Plus hebben een ranglijst opgesteld met mobieltjes, die worden beoordeeld op milieu, gezondheid en sociaal beleid. Voor elke oude mobiele telefoon die E-Plus inzamelt ontvangt NABU ongeveer drie euro van E-Plus. Dit jaar werden 14.512 toestellen ingezameld. Daarnaast gaf E-Plus in 2011 opdracht aan de universiteit van Münster onderzoek te doen naar de relatie tussen mobiele communicatie en duurzaamheid. De resultaten worden in 2013 verwacht en worden betrokken bij het duurzaamheidsbeleid van E-Plus.
Op energiegebied is het onze grootste uitdaging om de energiebesparingsdoelstellingen te combineren met de explosieve groei van het dataverkeer. Zeker in een tijdperk waarin (onbeperkt) dataverkeer en gebruik van (mobiele) internetvoorzieningen steeds meer als vanzelfsprekend worden gezien, is het een forse opgave om energiebesparing te realiseren. Via een voortdurende dialoog met leveranciers, klanten en medewerkers willen we zorgen dat aandacht voor energie een structureel onderdeel van onze bedrijfsvoering is.
Carbon Disclosure Project
Recycling oude telefoons
Het Carbon Disclosure Project (CDP) is een gezamenlijk initiatief van wereldwijde beleggers dat beursgenoteerde bedrijven over hun omgang met klimaatverandering bevraagt. Voor 2011 namen we ons voor in het Carbon Disclosure Project onze transparantiescore (in 2010 80 punten) en onze prestatiescore te verbeteren, en onze A-status te behouden. Daartoe hebben we in 2011 onze disclosure inhoudelijk verbeterd. Doordat het CDP zijn wegingsmethodiek veranderde en de criteria strenger toepaste, daalden we met één punt naar 79. Door de strengere methodiek is ook onze prestatiescore naar een B-status gezakt. Geen enkel telecombedrijf behaalde in 2011 de A-status. Wel handhaafden we ons in de top 5
De inzameling van mobiele telefoons, waarvan we er jaarlijks een paar miljoen verkopen, blijft een uitdaging binnen de telecomsector. We vinden dat afgedankte apparaten niet in het huishoudelijke afval terecht mogen komen, omdat dit het terugwinnen van zeldzame metalen onmogelijk maakt. Stakeholders spreken de sector hier terecht op aan. Terugname naar onze eigen winkels of terugsturen blijkt echter weinig effectief in onze branche. We onderzoeken manieren om tot een hoger recyclingspercentage te komen.
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
49
Zuinig met Energie
Straling en landschappelijke inpassing van mobiele zendmasten De toename van het mobiele dataverkeer vraagt om meer zendmasten en dat brengt vraagstukken met zich mee, zoals de landschappelijke inpassing. Een zendmast is geen fraai beeld. Mensen willen altijd en overal mobiel bereikbaar zijn, maar willen in hun directe omgeving geen (uitzicht op een) zendmast. Dat is een dilemma voor ons, want we zullen er nooit in slagen aan alle belangen tegemoet te komen. Daarom gaan we altijd met lokale stakeholders in gesprek om zoveel mogelijk belangen en wensen te honoreren. Een ander discussiepunt van zendmasten zijn de effecten van elektromagnetische velden, straling in de volksmond. Ook in 2011 verschenen onderzoeksresultaten en berichten over de effecten van straling voor mens en natuur. De onderzoeken zijn niet eenduidig over de stralingseffecten. Mobiele telecomtechnologie wordt op deze schaal nog maar zo’n twintig jaar toegepast. Langetermijneffecten worden wel onderzocht, maar zijn nog niet bekend. We nemen onze verantwoordelijkheid en houden ons aan de strengste wettelijke normen. Daarnaast verwelkomen we elk onderzoek dat nieuwe inzichten oplevert en kan bijdragen aan een verantwoorde besluitvorming. We beluisteren en respecteren de standpunten, wensen en eventuele klachten van individuen en organisaties. Waar mogelijk doen we dit samen met de andere netwerkoperators. Voor vragen en voorlichting over zendmasten voor mobiele telefonie is in Nederland de vereniging Monet het aanspreekpunt voor stakeholders van de mobiele telecomsector. In Duitsland hebben we ons verenigd in het Informationszentrum Mobilfunk en in België in de vereniging Radio Infrastructure Site sharing.
KPN | Maatschappelijk verslag 2011
