INFORMATIESYSTEMEN BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN

INHOUDSOPGAVE 1

INLEIDING .........................................................................................................................................................4 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2

INFORMATIESYSTEMEN BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN ...............................7 2.1 2.2 2.3 2.4

3

AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK ...............................................................................................................4 DOEL VAN DE OPDRACHT ..............................................................................................................................4 ONDERZOEKSMETHODE .................................................................................................................................5 PROJECTSTRUCTUUR EN PARTNERS ...............................................................................................................5 LEESWIJZER...................................................................................................................................................6 ICE................................................................................................................................................................7 LIOGS / ICE-NEDERLAND ............................................................................................................................8 TUIS ........................................................................................................................................................... 10 BELINTRA .................................................................................................................................................... 11

ANALYSE .......................................................................................................................................................... 13 3.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 13 3.2 ANALYSE OP HOOFDLIJNEN ......................................................................................................................... 13 3.2.1 ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: TUIS .................................................................................................... 13 3.2.2 ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: BELINTRA ............................................................................................. 16 3.2.3 ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: LIOGS ................................................................................................. 18 3.3 KWALITEITEN / ZWAKTEN VAN DE VERSCHILLENDE SYSTEMEN .................................................................. 21 3.4 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR LIOGS UIT TUIS / BELINTRA ............................................................ 22 3.5 DISCUSSIEPUNTEN ....................................................................................................................................... 24

4

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ........................................................................................................ 26 4.1 4.2

5

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN VOOR VERBETEREN LIOGS ................................................................... 26 PROCESSTAPPENPLAN ................................................................................................................................. 28

BIJLAGEN ........................................................................................................................................................ 30

BIJLAGE 1: PROJECTSTRUCTUUR ................................................................................................................... 31 BIJLAGE 2: RAPPORTAGE VAN RINKE INZAKE TUIS ................................................................................ 32 BIJLAGE 3: RAPPORTAGE VAN FPC INZAKE BELINTRA .......................................................................... 33 BIJLAGE 4: OVERZICHT VAN INTERVIEWS .................................................................................................. 34 BIJLAGE 5: VRAGENMATRIX (QUESTIONNAIRE)........................................................................................ 36 BIJLAGE 6: RAAKVLAKKEN MET INITIATIEVEN EN ORGANISATIES .................................................. 39 MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES ...................................................................... 39 BOT-MI .................................................................................................................................................................... 40 MOD / RIVM ........................................................................................................................................................... 42 EURO CHLOR, TRANSPORT VAN CHLOOR ................................................................................................................. 43 LANDELIJK OPERATIONEEL COÖRDINATIE CENTRUM (LOCC) ................................................................................ 43 STICHTING INCIDENT MANAGEMENT / STICHTING INCIDENT MANAGEMENT VRACHTAUTO’S ................................. 44 BIJLAGE 7: ................................................................................................................................................................ 46 SAMENWERKINGSOVEREENKOMST TUSSEN BOT-MI EN DCMR MILIEUDIENST RIJNMOND..... 46 BIJLAGE 8: FWDV 500 EINHEITEN IM ABC-EINSATZ .................................................................................. 52 BIJLAGE 9: WERKGROEP IM VGS, WERKPLAN 2009 - 2012 ....................................................................... 53 5.1.1 ..................................................................................................................................................................... 53 6

MANAGEMENTSAMENVATTING .............................................................................................................. 55

7

DE WERKGROEP EN HET WERKPLAN ................................................................................................... 59 7.1

DE WERKGROEP...........................................................................................................................................59

© AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

2

7.2 7.3 8

HUIDIGE SITUATIE (2009) ........................................................................................................................... 62 8.1 8.2

9

HET WERKPLAN .......................................................................................................................................... 59 LEESWIJZER................................................................................................................................................ 60 LIOGS ........................................................................................................................................................ 62 SAMENWERKING OP VERSCHILLENDE NIVEAUS ........................................................................................... 63

GEWENSTE TOEKOMSTIGE SITUATIE (TOT 2012).............................................................................. 65 9.1 9.2

UITGANGSPUNTEN EN DOELSTELLINGEN ..................................................................................................... 65 VOLLEDIG FUNCTIONEREN VAN LIOGS OP DE DRIE NIVEAUS VAN ASSISTENTIE EN OP ALLE TRANSPORTMODALITEITEN WEG, RAIL, BUISLEIDINGEN EN WATER .......................................................................... 66 9.3 DCMR ALS DE SPIN IN HET WEB .................................................................................................................. 66 9.4 GESTANDAARDISEERDE PROCEDURES EN WERKWIJZEN .............................................................................. 67 9.5 BETROKKENHEID EN INZET VAN BEDRIJVEN BIJ DE INCIDENTBESTRIJDING BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN OP GESTANDAARDISEERDE WIJZE ........................................................................................ 67 9.6 SLUITENDE AFSPRAKEN MET VERZEKERAARS OVER DE BETALING VAN FACTUREN VOOR DE INZET VAN BEDRIJVEN ONDER DE VLAG VAN LIOGS ................................................................................................................. 67

10

STAPPENPLAN 2009-2012.............................................................................................................................. 68 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5

INDELING IN JAARSCHIJVEN ......................................................................................................................... 68 2009: AFSPRAKEN MAKEN EN FORMALISEREN, COMMUNICATIE WORDT OPGESTART .................................. 68 2010: COMMUNICEREN EN FORMALISEREN BESLUITEN ...............................................................................70 2011: OPERATIONELE VOORBEREIDING ....................................................................................................... 71 2012: START MET INTEGRAAL SYSTEEM LIOGS NEDERLAND (OP 3 NIVEAUS)............................................ 73

© Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiëren, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Adviesbureau Van Dijke. Adviesbureau Van Dijke, Postbus 142, 5680 AC Best, oktober 2009.


3

1

INLEIDING

1.1

AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK

De Nota Vervoer Gevaarlijke Stoffen stelt een gezamenlijke uitvoeringsagenda ten aanzien van het „basisnet‟ en de „permanente verbetering van de veiligheid‟. In het kader van de „permanente verbetering van veiligheid‟ (ook wel Spoor 2 genoemd) is naar voren gekomen dat er behoefte is aan meer samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en hulpverleningsdiensten op het gebied van incidentmanagement bij het vervoer van gevaarlijke stoffen. In het kader van Spoor 2 is de Werkgroep Incident Management Vervoer Gevaarlijke Stoffen (IM-vgs) ingesteld. Deze werkgroep heeft tot doel IM-vgs te versterken door samenwerking en kennisdeling te bevorderen. Uit de werkgroep is naar voren gekomen dat voornamelijk het beschikbaar stellen van kennis en middelen vanuit de chemische industrie ter ondersteuning bij een concreet incident als belangrijk wordt aangemerkt. TUIS en Belintra zijn hierbij genoemd als best practice voorbeelden. Via TUIS (Duitsland) en Belintra (België) spelen bedrijven een actieve rol bij de afhandeling van een vervoersincident met gevaarlijke stoffen. De chemische onderneming kan daar op verschillende niveaus bijdragen aan bestrijding van een concreet transportongeval met gevaarlijke stoffen. In Nederland is de rol van het bedrijfsleven nog niet volledig ontwikkeld. De werkgroep wil om die reden inzicht krijgen in de sterke en zwakke kanten van het Nederlandse systeem „Landelijk Informatiepunt Ongevalbestrijding Gevaarlijke Stoffen‟ (LIOGS), het Belgische „Belgian Intervention System for Transport Incidents‟ (Belintra) en het Duitse „Transport Unfall Informations und HilfeleistungsSystem (TUIS) systeem.

1.2

DOEL VAN DE OPDRACHT

Het doel van het onderzoek is geweest om inzicht te krijgen in de sterke en zwakke elementen van TUIS en Belintra, zodat de bevindingen als basis kunnen dienen voor een verdere verbetering van het Nederlandse systeem IM-vgs. Het onderzoek dient derhalve om: 1. Inzicht te bieden in wat TUIS en Belintra concreet inhouden en wat de sterke en zwakke kanten van TUIS en Belintra zijn ten opzichte van de Nederlandse situatie IM-vgs; 2. Inzicht te bieden in hoe (elementen uit) TUIS en/of Belintra ertoe bijdragen dat hulpverleningsdiensten beschikken over kennis en middelen om een vervoersincident met gevaarlijke stoffen effectief te bestrijden; 3. Een processtappenplan op te leveren om vanaf het huidige systeem IM-vgs in Nederland te komen tot de situatie waarbij de hulpverlening kan beschikken over adequate kennis en middelen vanuit de producenten en/of vanuit het bedrijfsleven bij een vervoersincident met gevaarlijke stoffen. Hierbij dienen in ieder geval onderstaande vragen te worden beantwoord: a. b. c. d. e. f.

Wat zijn TUIS en Belintra en hoe kan hun inzet bij incidenten VGS worden beschreven? Wie nemen deel aan TUIS en Belintra? Hoe worden TUIS en Belintra betrokken als er een incident VGS is? Wat is de handelingssnelheid van TUIS en Belintra? Hoe wordt de kennis over IM-vgs binnen TUIS en Belintra geborgd? Wordt kennis over IM-vgs gedeeld door het Belintra-systeem en het TUIS-systeem met de hulpverleningsdiensten? g. Wat zijn de sterke kanten van TUIS en Belintra ten aanzien van IM-vgs? h. Wat zijn de zwakke kanten van TUIS en Belintra ten aanzien van IM-vgs?


4

i. j. k.

Wat is de verhouding tussen de rol van de hulpverleningsdiensten in België en Duitsland met respectievelijk Belintra en TUIS? Wat doen de in TUIS en Belintra verband aangesloten bedrijven aan opleiding, oefening en training? Zijn de sterke kanten te projecteren op de Nederlandse situatie?

ICE als leidraad De analyse van de IM-vgs systemen heeft plaatsgevonden langs de 3 Incident managementniveaus zoals door de Intervention in Chemical transport Emergencies (ICE)1 onderscheiden: Level 1: advies per telefoon; Level 2: advies (adviseurs) ter plaatse; Level 3: technische hulp (materieel en middelen) ter plaatse.

1.3

ONDERZOEKSMETHODE

In het onderzoek is de volgende gefaseerde aanpak gehanteerd: Fase 1:

Voorbereiding en startbijeenkomst;

Fase 2:

Documentstudie en afnemen van tal van interviews in Nederland, België en Duitsland;

Fase 3:

Terugkoppeling aan projectleider vanuit de werkgroep IM-vgs en presentatie voorlopige bevindingen aan begeleidingsgroep en werkgroep IM-vgs. Opstellen eerste conceptrapport en terugkoppeling naar begeleidingsgroep en discussiemeeting procesvervolgstappen;

Fase 4:

Opstellen definitieve rapportage + plan van aanpak voor vervolg en presentatie aan de begeleidingsgroep.

1.4

PROJECTSTRUCTUUR EN PARTNERS

In het onderzoek is gewerkt binnen de volgende projectstructuur: 1. De werkgroep IM-vgs als opdrachtgever; 2. Een begeleidingsgroep vanuit de werkgroep voor de dagelijkse begeleiding en “vragen over en weer”, met een interne projectleider namens V&W; 3. Het projectteam vanuit de Falck AVD Groep, waarin de projectleider verantwoordelijk is voor de behaalde resultaten, de procesgang en communicatie met de begeleidingsgroep en werkgroep. De uitgebreide projectstructuur is in schematische vorm opgenomen in bijlage 1. Voor de uitvoering van het onderzoek in Duitsland en België hebben wij mede gebruik gemaakt van onze gespecialiseerde relaties in België en Duitsland. Voor het afnemen van de interviews en het opstellen van een rapportage daarover, hebben wij in Duitsland samengewerkt met Rinke en in België met FPC: 

Namens Rinke, de heer Uwe Wolf-Lulf (Duitsland, Wuppertal). Rinke bestaat sinds 1978 en heeft ca. 150 medewerkers. o

1

Rinke is een brede adviesorganisatie met een aparte eenheid die is gericht op overheden. Die eenheid kent een gespecialiseerd team dat is gericht op brandweer, rampenbestrijding en crisisbeheersing in Duitsland.

Een andere veelgebruikte afkorting van ICE is International Chemical Environment


5



Namens FPC, de heer Xavier Criel (België, Antwerpen). FPC bestaat sinds 1974 en heeft ca. 30 medewerkers. o

In België werken wij vaker samen met adviseurs van FPC, een studiebureau dat is gericht op fire safety engineering, industriële en gebouwveiligheid (wereldwijd) en brandweer, rampenbestrijding en crisisbeheersing (België).

Beide adviesorganisaties hebben in hun eigen land een sterke naam als dienstverlener voor overheid en bedrijfsleven op het gebied van incidenten crisismanagement en voor partijen die daarin allemaal een rol vervullen. Door ons eigen netwerk te verbinden met dat van de genoemde bureaus, is toegang verkregen tot gesprekspartners die ons van de benodigde informatie hebben voorzien.

1.5

LEESWIJZER

In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op het Europese ICE waarop de informatiesystemen in Nederland en België zijn gebaseerd. De systemen TUIS, Belintra en LIOGS worden alvast kort besproken. Aan de hand van de structuur van de interviews die hebben plaatsgevonden, wordt in hoofdstuk 3 een analyse gemaakt van de drie verschillende systemen. Daarbij wordt verwezen naar de uitgebreide rapportages over TUIS en Belintra die als bijlage van dit document zijn ingevoegd (bijlage 1 en 2). Naar aanleiding van de analyse volgt een sterkte- zwakteanalyse en wordt een beeld gegeven van kritische succesfactoren voor een effectief en efficiënt ICE-systeem. Hoofdstuk 4 sluit af met conclusies, aanbevelingen en een processtappenplan.


6

2

INFORMATIESYSTEMEN BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN

2.1

ICE

Intervention in Chemical transport Emergencies (ICE) is een Europees interventienetwerk dat tot stand is gebracht door de Cefic (Conseil Européen des Fédération de l‟Industrie Chimique, ofwel de Europese Raad van de chemische nijverheid) in 1991. Het initiatief was onderdeel van een breed opgezet programma „Responsible Care‟. Opzet van het systeem is om met behulp van (vrijwillige) bijdrage van chemische ondernemingen voor te zorgen dat in geval van een transportongeval met chemische stoffen ook de chemische industrie (indien noodzakelijk) zo snel mogelijk voorziet in informatie, praktische hulp of, indien noodzakelijk en mogelijk, geschikte middelen om effecten te minimaliseren. Doel van het Europese initiatief was om in elk land:    

Een „National Response Center‟ (NRC) op te zetten; Chemische bedrijven en bedrijfsbrandweren te trainen op inzet bij incidentbestrijding en te laten leren van incidenten; Een systeem als dat van TUIS te implementeren; Emergency Response Intervention Cards (ERICs) op te stellen.

Door ICE is een „country scheme‟ opgesteld: een document dat als leidraad (hulpmiddel) kan dienen bij het opzetten van een landelijk systeem. Enkele belangrijke punten voor het opzetten van een effectief systeem, zijn:    

Maak zoveel mogelijk gebruik van de bestaande emergency response-systemen van de individuele bedrijven; Bouw verder op de bestaande emergency response-systemen van overheidshulpdiensten, zowel lokaal als regionaal en productgerelateerd; Zoek, met behulp van de nationale chemiefederaties, samenwerking met de nationale overheid; Stimuleer wederzijdse hulpafspraken tussen de chemiebedrijven.

De ICE onderscheidt drie vormen (niveaus) van hulp:   

Level 1: advies per telefoon; Level 2: advies (adviseurs) ter plaatse; Level 3: technische hulp (en middelen) ter plaatse.

De implementatie van het ICE-schema kent in de diverse Europese landen verschillende uiteindelijke vormen. Het LIOGS is opgezet als de Nederlandse implementatie van het Europese ICE-schema, TUIS is het Duitse systeem en Belintra is de Belgische uitwerking van het ICEschema. TUIS en Belintra zijn twee van de 7 ICE implementaties waar binnen het systeem op alle drie de niveaus assistentie aan de hulpverleningsdiensten kan worden geboden en die volledig georganiseerd zijn door de chemische industrie. In de onderstaande paragrafen wordt een nadere omschrijving gegeven van de drie landelijke ICE-systemen van Duitsland, België en Nederland.


7

2.2

LIOGS / ICE-NEDERLAND

LIOGS: Landelijke Incidentbestrijding Ongevallen Gevaarlijke Stoffen In 1992 is een overeenkomst gesloten tussen de Vereniging van de Nederlandse Chemie Industrie (hierna te noemen VNCI) en de Dienst Centraal Milieubeheer Rotterdam-Rijnmond (hierna te noemen DCMR). Namens het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de DCMR een telefonische hulpdienst ingericht die 24 uur per dag bereikbaar is voor Regionaal Officieren of Adviseurs Gevaarlijke Stoffen (ROGS‟ers of AGS‟ers) van de brandweer om informatie over chemische stoffen op te vragen. 2 De DCMR kan op haar beurt, afhankelijk van de producten of stoffen die betrokken zijn bij het incident, om telefonisch advies vragen bij een van de bij ICE aangesloten chemische bedrijven.(Via een Europese Database met deelnemende bedrijven) Ook de brandweer van Aruba, Curaçao, Sint-Maarten en de BES-eilanden kunnen (telefonisch) een beroep doen op het LIOGS. Er is niet voorzien in een periodiek overleg tussen de (op papier deelnemende bedrijven) en de DCMR of VNCI. ICE Nederland (Transport Responsible Care) De Nederlandse implementatie van het Europese ICE-schema, heet Transport Responsible Care en regelt dat de DCMR is aangesteld als nationaal ICE centrum voor Nederland. Vanuit dit centrum kan contact worden gelegd met andere nationale centra binnen Europa en ook direct met chemische bedrijven binnen Europa. Het ICE-schema voorziet in een systeem dat op zowel niveau 1, 2 als 3 assistentie verleent. Het LIOGS geeft advies op niveau 1 (telefonische binnen Nederland). Soms komt een chemisch adviseur van de DCMR ter plaatse, dit valt onder interregionale bijstand (door de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond) en mag niet geschaard worden onder inzet van het LIOGS. In onderstaande overzicht is weergegeven hoe vaak een beroep wordt gedaan op het LIOGS, via de DCMR, uitgesplitst naar het soort incident en uitgesplitst naar „hulpvragende organisaties.‟ 3 Opgesplitst naar incident Incidenten

2008 2007 2006

2005

(tijdens / na) brand

6

8

9

4

lekkage

7

8

8

6

reactie

3

2

5

2

detectie /identificatie

13

4

5

9

diversen

16

2

17

10

Procedures / berekeningen

10

13

9

8

1

1

1

5

Oefening (uitzonderingen)

2

In een aparte overeenkomst tussen de DCMR en de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond is afgesproken dat de DCMR desgewenst een AGS of MPL levert die naar de plaats van het incident komt om de overheidsbrandweer advies te geven. Dit betreft geen landelijke regeling. 3 Daarbij wordt opgemerkt dat het aantal incidenten groter is dan de aanvragen van assistentie bij het LIOGS. Dat komt omdat particuliere en gespecialiseerde opruimorganisaties, zoals bijvoorbeeld Wilchem, ook ter plaatse geroepen kunnen worden om te assisteren bij overpompingen en andere vormen van hulp. In die gevallen is assistentie vanuit het LIOGS dan niet meer nodig. © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

8

Toxicologie

4

6

2

0

Wetgeving

0

1

2

0

48

36

48

27

RWS/KWC/RVI/politie

3

3

4

8

Bedrijfsbrandweer

0

0

1

0

Internationaal

1

0

3

2

Defensie

1

1

0

Gemeente

3

1

0

diversen

4

5

0

7

60

44

58

44

Opgesplits naar Organisaties Brandweer

Totaal LIOGS adviezen

LIOGS en Transport Responsible Care zijn geen op zichzelf staande initiatieven of systemen. Om het bestrijden van incidenten met chemische stoffen te versnellen en te verbeteren, is een aantal verschillende systemen naast elkaar in werking en zijn documenten opgesteld, die veelal raakvlakken hebben met elkaar op het gebied van de deelnemers en het werkterrein. In de tweede fase van het onderzoek is extra aandacht besteed aan de werking van deze andere „systemen‟ of organisaties en de relatie met het LIOGS. Van sommige van hen is een extra aanvullende (uitgebreide) beschrijving opgenomen in bijlage 6: 

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: In de loop van de jaren heeft het ministerie van BZK – veelal in samenwerking met de koepelorganisatie Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) – verschillende beleidsinitiatieven genomen gericht op de OGS-organisatie en aanverwante zaken. In de vorm van publicaties werden deze onder de aandacht van de voor de uitvoering verantwoordelijke gemeenten en regio‟s gebracht. Daarbij ging het onder meer om publicaties variërend van informatie over de bestrijding van ongevallen met enkele zeer specifieke gevaarlijke stoffen (onder meer chloor, ammoniak, ontplofbare stoffen en LPG), het Handboek NBC 2de druk, de professionele normen voor de regionale OGS-organisatie (Leidraad OGS) tot toelaatbare stralingsdoses voor in te zetten brandweerpersoneel, de Handreiking Buisleidingincidenten 2006 en het Radiologisch Handboek Hulpdiensten.



BOT-mi, beleidsondersteunend team milieu-incidenten: Het BOT-mi is een interdepartementaal team van deskundigen (ingesteld door VROM) dat tweede-lijns adviezen verstrekt bij „milieu-incidenten‟ aan civiele hulpdiensten (brandweer GHOR en politie). In het BOT-mi heeft een deskundige van de DCMR zitting, deze “stoel” wordt ingevuld door een brandweerdeskundige (een AGS). Ook de NVBR heeft hierin zitting, deze z.g. “warme brandweerstoel” wordt ingevuld door een deskundige van niveau Adviseur Gevaarlijke Stoffen ( AGS) / Hoofd Officier van Dienst (HOVD).



MOD / RIVM: Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu verricht onderzoek, adviseert, ondersteunt diverse lokale, nationale en internationale overheden en stelt meetcapaciteit beschikbaar.



LPG Hulpplan: De Branchevereniging „Vereniging Vloeibaar Gas‟ verleent medewerking bij het tot stand komen van weten regelgeving op nationaal en Europees niveau. Binnen een privaat netwerk is een organisatie ingericht (LPG Hulpplan) waarbinnen LPG experts en bedrijven kennis en hulpmiddelen kunnen aanbieden aan de hulpverleners ter plekke in het geval van een incident. Het LPG Hulpplan richt zich ongevallen met LPG bij alle soorten van opslag, overslag en transport.


9



De Gassenwacht: De „Gassenwacht‟ is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar. De Wacht kan door eenieder gebeld worden voor een deskundig advies (telefonisch of ter plaatse) bij calamiteiten tijdens transport of verwerking van (dubieuze) cilinders. Kosten voor de inzet van de Gassenwacht (transport en verwerking) worden verrekend met de afnemer.



Euro-Chlor: De Europese chlooralkalibranche heeft ruim 40 jaar geleden Euro Chlor in het leven geroepen als belangenbehartiger van de chloorindustrietak. De vertegenwoordigende chemische organisaties die intensief werken met chloor, zorgen voor kennisuitwisseling, samenwerking en assistentie (aan elkaar en hulpverleners) bij ongevallen met chloor.



LOCC: Het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum is het coördinatiecentrum voor operationele inzetten (interregionaal en bovenregionaal), het LOCC is spin in het web als het gaat om het delen en bij elkaar brengen van de informatie van alle bij de incidentbestrijding betrokken actoren, beelden en organisaties;



Stichting Incident Management Vrachtauto‟s, STIMVA. De STIMVA is een samenwerkingsverband van het Verbond van Verzekeraars en de brancheorganisatie Transport Logistiek Nederland (TLN), Eigen Vervoerders Organisatie (EVO) en Koninklijk Nederlands Vervoer en het ministerie van Rijkswaterstaat en heeft de taak op zich genomen om een centraal meldpunt in te richten voor vrachtautobergingen op het hoofdwegennet alsook het beschikbaar maken en houden van Incident Managementdeskundigen. De STIMVA richt zich met name op het versnellen en zo effectief en efficiënt inrichten van de bergingsfase (na een incident) bij ongevallen met vrachtauto‟s. Grote bergings- of opruimingsbedrijven als Ecoloss en Wilchem zijn vertegenwoordigd in het STIMVA.



Platform Transportveiligheid richt zich op gemeente-/provinciegrens overschrijdende infrastructurele projecten op het gebied van Weg, Water, Spoor en Buisleidingen. Het platform beoogt bestuurders bij te staan bij veiligheidsvraagstukken rondom deze (bovenregionale) infrastructurele projecten. Het Platform tracht een brug te slaan tussen Bestuurders en Professionals en zoekt samenwerking met alle bij veiligheid betrokken partijen en overheden, branche-organisaties, bedrijfsleven en kenniscentra. Het is een platform voor en door bestuurders. De bestuursleden kunnen gesprekspartner zijn in een probleemsituatie en fungeren als intermediair bij moeizame processen.

2.3

TUIS

Het Duitse systeem Transport Unfall Informations und Hilfeleistungssystem (TUIS) is het eerste informele samenwerkingsverband tussen chemische bedrijven dat, zonder tussenkomst van de overheid in Duitsland operationeel is sinds 1982. De T in TUIS is inmiddels achterhaald, omdat de inzet van TUIS zich niet alleen meer beperkt tot transport van chemische stoffen, maar ook ondersteuning biedt bij incidenten met opslag van chemische stoffen. TUIS is destijds opgericht door het Verband der Chemischen Industrie (VCI) waarin 1.600 chemische bedrijven vertegenwoordigd zijn en waarvan ongeveer 130 chemische bedrijven in TUIS participeren (circa 10% van de bedrijven). Alle participerende bedrijven kunnen hulp bieden op niveau 1 en 2. Daarnaast is een 12-tal bedrijven uitgerust om ook hulp op niveau 3 te bieden. Deze bedrijven hebben een TUIS-meldkamer. In het geval van een incident wordt beoordeeld vanaf welke van de 12 centra hulp en middelen het beste kunnen worden aangeboden, aan de hand van de chemische stof waarmee men op dat moment te maken heeft. De meldkamers zijn niet aan elkaar gekoppeld, noch zijn ze gekoppeld aan de overheidsmeldkamer. Bij BASF in Ludwigshafen is het National Response Center gevestigd, van waaruit ook contact kan worden © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

10

gelegd met het Europese ICE-netwerk. Specifiek alle inzetten bij incidenten die op de autobahn plaatsvinden, worden geregeld en gecoördineerd vanuit dit centrum. Sinds de oprichting van TUIS in 1982 is er inmiddels al ongeveer 25.000 keer een beroep op ondersteuning gedaan, waarbij het merendeel telefonische ondersteuning is geweest. Inzet ter plaatse komt in ongeveer 20% van de gemelde incidenten voor.

De hoge transportfrequentie van chemische stoffen tussen Duitsland, België en Nederland heeft tot gevolg dat maar liefst 60% van alle incidenten, die geregistreerd worden binnen ICE, door inzet van TUIS afgehandeld worden. Periodiek overleg en informatie-uitwisseling tussen alle deelnemende bedrijven en overheidshulpdiensten vindt plaats tijdens congressen door het jaar heen. Daarnaast is er binnen het VCI een studiegroep TUIS, maar het ontbreekt aan een officieel bestuur en officieel aanspreekpunt voor de publieke brandweer. Deze contacten vinden nu veelal (lokaal) op individuele basis plaats.

2.4

BELINTRA

Belintra (Belgian Intervention system for Transport Accidents) is een samenwerkingssysteem met de federale overheid waarbij de chemiesector bijstand biedt aan de openbare hulpdiensten bij transportongevallen met gevaarlijke stoffen op de weg. Sinds 1999 heeft het initiatief Belintra een formeel karakter gekregen in een overeenkomst die is opgesteld tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken (Algemene Diensten Civiele Veiligheid) en de Belgische Federatie der Chemische Nijverheid (Essenscia). Vanwege de tweetaligheid wordt in België gewerkt met twee 2 nationale „noodcentrales‟, één voor het Nederlandstalige deel in Antwerpen bij BASF en één in het Franstalige deel in Jemeppe-sur-Sambre bij Solvay. Beide kanten van de implementatie zijn onderzocht. Bedrijven kunnen zich aanmelden om te assisteren op niveau 1, 2 of 3. Op papier kan Belintra rekenen op deelname van specialisten en gespecialiseerd materieel van ongeveer 50 © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

11

chemische ondernemingen die hun expertise over gevaarlijke stoffen beschikbaar stellen aan interventiediensten van de overheid (brandweer, civiele bescherming en politiediensten) op niveau 1. Hulp op niveau 2 wordt niet of nauwelijks aangevraagd. Op niveau 3 kan slechts een aantal bedrijven bijstand bieden, waarbij BASF in praktijk het meest frequent assistentie verleent. De overeenkomst voor inzet van Belintra voorziet er formeel in dat de hulpdiensten eerst alle andere middelen moeten uitputten vooraleer Belintra te hulp geroepen kan worden. Informeel (in praktijk) wordt door de brandweer ook voordat eventuele eigen middelen zijn uitgeput een beroep gedaan op Belintra. De brandweer kan een beroep doen op de centrale BIG databank (Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen) en kan ook het Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen in Geel raadplegen. Het centrum is 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar en het heeft in samenspraak met de chemische industrie een hele reeks producten en diensten ontworpen om de bedrijven te helpen bij hun preventie binnen de eigen bedrijfscultuur. Belintra wordt ter aanvulling opgeroepen. Mede doordat de databank en het Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen in eerste instantie worden geraadpleegd, alvorens Belintra wordt ingeschakeld, is het aantal interventies op niveau 1 de laatste jaren sterk teruggelopen. Voor 1999 bestond samenwerking tussen hulpdiensten en enkele chemiebedrijven al, maar voor die tijd had de samenwerking een informeel karakter. Met name vanuit BASF werd al hulp geboden aan de openbare brandweer. Er is geen koppeling of verbinding met de overheidsmeldkamer (meldkamer van de hulpdiensten). Ook de meldkamer van Solvay en BASF zijn niet aan elkaar verbonden. Het wordt wenselijk bevonden dat de meldkamers informatie delen en direct met elkaar kunnen communiceren. Op deze wijze is het namelijk mogelijk dat Belintra in een zo vroeg mogelijk stadium al wordt geïnformeerd en mogelijk daadwerkelijk wordt opgeroepen (zodat schade zoveel mogelijk kan worden beperkt). Hoewel het ICE-schema voorziet in assistentie bij ongevallen met chemische stoffen bij elke vorm van transport, voorziet het Belintra-systeem slechts in assistentie bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op de weg. Voor hulp bij ongevallen op het spoor is er een apart contract tussen BASF/Solvay en Infrabel, de infrastructuurbeheerder van de Belgische spoorwegen.


12

3

ANALYSE

3.1

INLEIDING

Om de werking van de drie systemen scherp te kunnen analyseren, is een groot aantal interviews afgenomen in zowel Nederland, Duitsland als België. In elk land is gesproken met vertegenwoordigers van (grote) chemiebedrijven, vertegenwoordigers van de federale / nationale overheid, vertegenwoordigers van de nationale chemiefederaties en met vertegenwoordigers van de overheidshulpdiensten (de brandweer). Tevens heeft een interview plaatsgevonden met de vertegenwoordiger van CEFIC, de Europese Chemie Federatie. Het totale overzicht van alle geïnterviewden in Duitsland, Nederland en België is opgenomen in bijlage 3. In alle interviews is een vergelijkbare vragenlijst gehanteerd, om te kunnen borgen dat vergelijkbare zaken met elkaar in verband konden worden gebracht. Een aantal onderwerpen of vragen is vooraf aangereikt door de werkgroep IM-vgs. Aanvullend is een aantal extra vragen toegevoegd. Het volledige overzicht van de interviewvragen is opgenomen in bijlage 4. De volgende zaken hebben in de interviews aandacht gekregen (uitgesplitst in verschillende interviewvragen): 1. Organisatie van het systeem, waaronder ook: - eisen aan personeel (opleiden, trainen en oefenen)4; - eisen aan middelen, materieel, kleding en persoonlijke beschermingsmiddelen; - eisen aan opkomsttijden; - eisen aan organisatieprocessen. 2. Samenwerking met de overheidshulpdiensten (in praktijk, met de brandweer); 3. Samenwerking met / tussen deelnemende bedrijven; 4. Juridische achtergrond; 5. Verzekeraars; 6. Financiën en kosten; 7. Resultaten en ontwikkeling met het systeem; 8. Leermomenten uit concrete incidenten; 9. Informatiemanagement. In de onderstaande paragrafen wordt ingegaan op de bevindingen op hoofdlijnen aan de hand van de bovengenoemde thema‟s. Met regelmaat wordt daarbij verwezen naar de uitgebreide rapportages over TUIS (opgesteld door Rinke) en Belintra (opgesteld door FPC), die als bijlage bij dit document zijn opgenomen.

3.2

ANALYSE OP HOOFDLIJNEN

3.2.1

ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: TUIS

1. Organisatie TUIS is een netwerkorganisatie die is gebaseerd op een solidariteitsbeginsel binnen de chemische industrie en deelname is op vrijwillige basis. Via de aansturing van 12 nationale (decentrale) centra, kan de brandweer hulp inroepen bij ongevallen. De sterke motivatie van chemische bedrijven om te participeren (en om het systeem in de basis op te zetten) is profilering van bedrijf, het imago van de chemische industrie positief beïnvloeden en het tonen van hun maatschappelijke betrokkenheid. TUIS is een goed georganiseerd en zelf-gereguleerd systeem dat zonder inmenging van de overheid is opgezet en werkt. Vanuit TUIS (en de 4

Belangrijke onderdelen daarbij zijn vergaren van kennis, aanleren van vaardigheden en juiste attitude.


13

deelnemende bedrijven) wordt sinds enkele jaren ook assistentie geboden in Zwitserland en Oostenrijk. TUIS richt zich met name op ongevallen vanuit de transport en opslag van chemische stoffen. Nucleaire en biologische ongevallen vallen in principe buiten de scope van TUIS. Inzet van TUIS ten behoeve van dergelijke ongevallen vindt te allen tijde plaats in nauw overleg met het Duitse Nucleaire Onderzoekscentrum te Karlsruhe en Jülich of met gespecialiseerde biologen vanuit de VCI organisatie en de farmaceutische industrie. -

-

-

Eisen aan opleiding en oefening: Er worden geen opleidings- of oefeningseisen gesteld ten aanzien van de deelnemende bedrijven alvorens zij kunnen participeren binnen TUIS. Wel bestaan deze eisen met betrekking tot geoefendheid en opleidingsniveau binnen de eigen bedrijfsprocessen en afspraken, maar die eisen houden geen direct verband met TUIS. Datzelfde geldt voor middelen5, voertuigen en (beschermende) kleding die worden ingezet of gebruikt bij TUIS inzetten. De eisen die gesteld worden aan opkomsttijden zijn: Level 1: Directe ondersteuning (0 minuten); Level 2: Na melding maximaal (45 minuten); Level 3: Wisselend afhankelijk van de werkzaamheden van de bedrijfsbrandweer en in meeste gevallen uitrijden na 30 - 45 minuten. In extreme noodgevallen kan er door TUIS een beroep gedaan worden op de SAR helikopters van het Duitse leger. Hierover zijn vaste afspraken gemaakt, ook over de kosten van de inzet. Er worden geen eisen gesteld aan de bedrijfsprocessen van de deelnemende bedrijven, zoals bijvoorbeeld informatiemanagementeisen. Elk van de 12 nationale centra verzorgt aansturing van de assistentie binnen het eigen gebied. Er is geen duidelijke centrale organisatie of aansturing met een zichtbaar bestuur, toedeling van taken/ bevoegdheden en „chain of command‟.

2. Samenwerking met brandweer De hulp van TUIS wordt in de meerderheid van de incidenten ingeroepen door de lokale overheidsbrandweer ter plaatse van het incident. In een klein aantal van de incidenten wordt TUIS gevraagd door de politie ter plaatse van het ongeval / incident. De overheidsbrandweer roept, indien noodzakelijk of gewenst, de assistentie van TUIS in en behoudt commando bij het incident. Vanwege bewezen diensten in het verleden en op basis van positieve ervaringen door de jaren heen wordt er niet getwijfeld aan de kennis of kunde en uitrusting van het assisterende bedrijf. Het niveau van de gevraagde TUIS ondersteuning wordt bepaald door de dienstdoende officier van de overheidsbrandweer en in nauw overleg met de TUIS meldkamer.

3. Samenwerking deelnemende ondernemingen TUIS assistentie op niveau 3 wordt verleend vanaf de locatie die het beste bekend en uitgerust is voor bestrijding van het incident, vanaf één van de 12 meldkamercentra. De middelen en het materieel waarmee de bedrijven uitrukken, is gericht op bestrijding van eventuele incidenten met de stoffen die op de eigen „plant‟ aanwezig zijn. Om als chemiebedrijf deel te kunnen nemen zijn geen „instroomeisen‟ gesteld, maar is er wel een gezamenlijke database met vermelding van de aanwezige (blus)middelen en materieel op iedere locatie te raadplegen. Men streeft er naar om dit per regio dubbel of redundant uitgevoerd te hebben.

5

Met middelen worden materiaal, gereedschappen en persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) bedoeld.


14

Het systeem (of de deelnemende bedrijven) wordt in het kader van TUIS inzet niet periodiek geaudit of getoetst op inzet van (kundig) personeel of middelen/materieel. Uiteraard vindt er wel training en audits plaats bij de eigen chemische onderneming vanuit de bedrijfsbrandweer. 4. Juridische achtergrond De inzet van TUIS-medewerkers en materieel buiten de eigen bedrijfslocatie geschiedt op basis van eigen risico. Er is geen inmenging van de overheid. Alle schade- en persoonsverzekeringen worden bekostigd uit de reguliere bedrijfsvoeringgelden. In principe is de inzet van TUIS op basis van vrijwilligheid en derhalve niet gebonden aan verplichte inzet. Over het algemeen worden alle verzoeken gehonoreerd. De samenwerking met de publieke brandweer is vastgelegd in de FwDV 500 (Feuerwehr-Dienstvorschrift) en de wetgeving van de Duitse federale staten. In deze Feuerwehr-Dienstvorschrift (brandweerwet) zijn de procedures vastgelegd voor het brandweeroptreden bij NBC-incidenten.(zie bijlage 8) 5. Verzekeraars De inzet van bedrijven uit het TUIS-systeem op level 2 en 3 wordt verhaald op (de verzekeraar van) de veroorzaker en nooit op de (lokale) brandweer. Deze financiële regeling is geboren uit “goodwill” richting de brandweer. Er is lokaal beperkte aarzeling om TUIS in te schakelen vanuit het kostenrisico perspectief. 6. Financiën en kosten De kosten die deelnemende bedrijven maken voor wat betreft inzet en training van mens en materieel worden gedragen door de aan TUIS deelnemende bedrijven, als onderdeel van het bedrijfsbrandweerbudget. De overheid draagt niet bij in de gemaakte kosten. Ook organiseert TUIS speciale trainingen voor publieke brandweerkorpsen zodat zij ook een betere kennis voor bestrijding van ongevallen met chemische stoffen krijgen.

7. Resultaten en ontwikkelingen met systeem Het TUIS-systeem is sterk geënt op kennis en kunde opgedaan door ervaring van de deelnemende bedrijven, meer dan op basis van databases van gevaarlijk stoffen. Men gelooft meer in kennis op basis van doen, dan op kennis uit boeken. Er is wel een database met productspecialisten beschikbaar en van fabrikanten van chemische producten, zodat op expertlevel de juiste kennis kan worden opgeschakeld. Deze databases zijn binnen de meldkamers genetwerkt en ieder individueel TUIS / bedrijfsbrandweerkorps heeft via de eigen meldkamer toegang tot het netwerk. Daarnaast is het via het netwerk mogelijk om inzage te krijgen in welk bedrijfsbrandweerkorps welk materieel en blusmiddelen heeft. Het huidige systeem werkt naar tevredenheid van zowel deelnemende bedrijven als ook gebruikers. De hulpverlenende bedrijven hebben veelal een lange aanrijtijd (tijd die nodig is om van het eigen bedrijf bij de plaats van het incident te komen). Dit is het gevolg van specialisatie en gezien de grootte van Duitsland en de spreiding van chemische bedrijven logisch.

8. Leermomenten uit concrete incidenten Individuele incidenten die leermomenten kunnen genereren, worden niet centraal bijgehouden of geëvalueerd. Dit komt omdat de incidenten lokaal van aard zijn en betrekking hebben op een specifieke stof die in dat gebied aanwezig is, waardoor het expertisegebied lokaal is.


15

Operationele ervaringen worden daarom voornamelijk uitgewisseld binnen de studiegroep TUIS in het VCI. Deze studiegroep komt gewoonlijk drie keer per jaar samen. Aanvullend zijn er diverse andere werkgroepen die op regelmatige basis bijeenkomen.

9. Informatiemanagement Op de TUIS website is het handboek beschikbaar dat kan worden geraadpleegd door de deelnemende bedrijven en door de 12 centra. Incidenten worden op jaarbasis gelogd en uitgesplitst naar level 1, 2 of 3, type chemische stof (gas, vloeibaar, vast) en oorzaak incident. Er is geen koppeling tussen de meldkamers van de 12 centra of met de meldkamers van de overheidshulpverleningsdiensten, met uitzondering van het gebruik van de gezamenlijke databases.

3.2.2

ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: BELINTRA

1. Organisatie Belintra is een netwerk/kennisorganisatie, met twee hoofdcentra. Coördinatie vindt plaats vanuit de twee centra (vanuit Solvay en BASF), duidelijke eenduidige aansturing ontbreekt. Het Belintra-systeem wordt benaderd wanneer de eigenaar of producent van een stof onvindbaar is en/of wanneer een lokale overheidsfunctionaris tijdens de bestrijding van het incident assistentie (door experts die veel van de betreffende stof afweten) noodzakelijk vindt. Persoonlijke contacten tussen brandweercommandanten, BASF / Solvay en de overheid maken Belintra een succesvol systeem, dat in de praktijk plezierig werkt. Via een telefoonnummer in Wallonië en een telefoonnummer in Vlaanderen is het Belintra-systeem eenvoudigweg te raadplegen. Belintra voorziet niet in assistentie bij ongevallenbestrijding anders dan transportongevallen met chemische stoffen op de weg. -

-

-

Eisen aan opleiding en oefening: er worden geen opleidings- of oefeningseisen gesteld ten aanzien van de deelnemende bedrijven alvorens zij kunnen participeren binnen Belintra. Datzelfde geldt voor materieel, voertuigen en kleding die worden ingezet of gebruikt bij Belintra inzetten. Eisen aan opkomsttijden: in de overeenkomst die is opgesteld tussen het Ministerie en BASF/ Solvay, is als enige eis gesteld dat de noodtelefoonnummers waarop assistentie op niveau 1 kan worden aangevraagd, 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar en bemand zijn. Ten aanzien van assistentie op niveau 2 of 3 worden geen opkomsteisen gesteld. Er worden geen eisen gesteld aan de bedrijfsprocessen van de deelnemende bedrijven, zoals bijvoorbeeld informatiemanagementhuishouding of kwaliteitscontroles. Er is geen centrale aansturing of een centraal bestuur van Belintra met een afgestemde en vastgelegde organisatiestructuur (en daarbij behorende indeling van organisatieonderdelen, aansturing, taken, bevoegdheden, et cetera).

2. Samenwerking met brandweer De lokale hulpdiensten (in praktijk de brandweer) behouden formeel commando over bestrijding van een incident. Veel van de samenwerking tussen bedrijven en de brandweer komt tot stand op basis van persoonlijke contacten tussen de brandweer en de bedrijven, op persoonlijke titel. Er is sprake van nauwe samenwerking tussen Solvay en de overheidsbrandweer van Sombreville. Om kennisoverdracht (en het borgen van kennis en kwaliteit) te bevorderen, wordt overwogen om een kenniscentrum in te richten waar alle kennis samenkomt, trainingen kunnen worden aangeboden en informatie met andere korpsen wordt gedeeld.


16

De kwaliteit van de „aangeboden hulp‟ ter plaatse of telefonisch is veelal afhankelijk gebleken van de op dat moment ingezette personen. De kwaliteit kan daardoor schommelen. De officieren van de brandweer hebben soms twijfel bij de door de chemische bedrijven ingebrachte kennis en informatie. Ook daarom komt het voor dat brandweermedewerkers huiverig zijn voor het inroepen van particuliere (bedrijfs)hulp. 3. Samenwerking met deelnemende ondernemingen Chemische bedrijven in België hebben het principe van „Responsible Care‟ onderschreven. Elk chemisch bedrijf kan en mag zich aanmelden om te participeren in het Belintra-systeem. In praktijk is er slechts een aantal bedrijven dat ook op niveau 3 hulp aanbiedt. Assistentie op niveau 2 wordt niet of nauwelijks gevraagd. Aan een participerend bedrijf worden geen instroomeisen gesteld, noch voor de kwaliteit (en beschikbaarheid) van personeel, noch voor het materieel en middelen. Er vindt geen periodieke audit of toets plaats van mensen, materieel en middelen.

4. Juridische achtergrond Tussen BASF / Solvay en het Ministerie van Binnenlandse Zaken is een overeenkomst gesloten voor het operationaliseren van twee nationale telefooncentra (een voor het Franstalige deel en een voor het Nederlands talige deel). Daarnaast zijn geen aanvullende wetten, richtlijnen, beleid of procedures opgesteld door de overheid ten aanzien van de werking van of deelname aan Belintra. De inzet van de assisterende bedrijven geschiedt op eigen risico, onder verantwoording van de lokale overheid (brandweer). Er vindt geen toezicht plaats vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Alle schade- en persoonsverzekeringen worden bekostigd uit de reguliere bedrijfsvoeringgelden: de reguliere verzekering tegen aansprakelijkheid, dient te worden uitgebreid voor Belintra interventies.

5. Verzekeraars Inzet van de middelen, diensten en mensen wordt doorgaans vergoed door (verzekeraars van) de eigenaar, transporteur of producent van de stof. In sommige gevallen hebben verzekeraars een adviserende rol (richting de brandweer) bij de bestrijding van grote of ingrijpende incidenten.

6. Financiën en kosten Het Belgische Ministerie van Binnenlandse Zaken keert een vaste jaarlijkse vergoeding uit aan BASF en Solvay voor de inzet op niveau 1 (het operationeel houden van het telefooncentrum en het verlenen van telefonische assistentie). In België is geregeld dat wanneer bij de bestrijding van een incident provinciale coördinatie benodigd is (de „provinciale fase‟), dat dan de inzet op niveau 2 of 3 wordt vergoed door de Provincie, als de brandweer de hulp van Belintra inroept. In praktijk wordt geprobeerd om de kosten van ingezette mensen en middelen zoveel mogelijk neer te leggen bij het hulpbehoevende bedrijf. Het betalingsvraagstuk zorgt ervoor dat er huivering is bij de brandweer om Belintra (in een zo vroeg mogelijk stadium) in te roepen. Dan komt het voor dat assistentie te laat komt, of dat effecten groter zijn dan noodzakelijk was geweest (bij tijdige assistentie). © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

17

7. Resultaten en ontwikkelingen met systeem Samenwerking vindt veelal plaats op basis van persoonlijke contacten. Uitbreiding van het systeem van wegtransport naar de overige transportvormen (spoor, scheepvaart, overslag) is gewenst. Op kleine schaal en op basis van apart afgesloten overeenkomsten schieten bedrijven al te hulp bij ongevallen met gevaarlijke stoffen en andere vormen van transport.6

8. Leermomenten uit concrete incidenten In België worden geen incidentevaluaties gehouden of analyses gemaakt van incidenten waarbij Belintra was betrokken. Inzet bij incidenten wordt niet centraal gelogd. Leermomenten uit concrete incidenten zijn dus niet zichtbaar.

9. Informatiemanagement Belintra heeft geen gezamenlijk informatiesysteem. Wel is een aantal databases te raadplegen, zoals een CD-rom van Essenscia waarop alle stoffen zijn gekoppeld aan contactgegevens van bedrijven binnen ICE Europa. Op deze manier kan gericht contact worden gezocht met beschikbare experts op de verschillende terreinen(stoffen). Ook bestaat een meertalige databank gevaarlijke stoffen van het BIG. Er is onvoldoende zicht op de accuraatheid en actualiteit van de databases waarin bedrijven zich hebben aangemeld met contactgegevens.

3.2.3

ANALYSE OP HOOFDLIJNEN: LIOGS

1. Organisatie Implementatie van het ICE-schema in NL is beperkt gebleven tot de overeenkomst met de DCMR als nationaal centrum, waarbinnen DCMR contact kan zoeken met een aantal chemiebedrijven. De DCMR kan bedrijven bellen voor inzet op niveau 1, 2 en 3. Ook kan een beroep gedaan worden op de kennis vanuit de DCMR door interregionale bijstand aan te vragen aan de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond waarvan de DCMR een onderdeel is. Een chemisch adviseur van de DCMR zou dan ter plaatse kunnen komen.7 Deze inzet valt niet onder het systeem LIOGS. -

-

De aan ICE deelnemende bedrijven hanteren eisen voor het bedrijfsbrandweerpersoneel (opleiden, trainen en voor oefenen) die gelden op basis van het Besluit personeel veiligheidsregio`s. (Bedrijven van niveau 3 hebben conform artikel 31 een bedrijfsbrandweer) Eisen voor opkomsttijden: Als eis is gesteld dat de DCMR 24 uur per dag en 7 dagen per week beschikbaar dient te zijn. Er worden geen eisen gesteld aan de bedrijfsprocessen van de deelnemende bedrijven, zoals bijvoorbeeld informatiemanagementeisen. Er is geen organisatie ingericht met een duidelijke bestuurs- of aansturingsvorm, waarbinnen een heldere indeling is van aansturing, verantwoordelijkheid/ taken/ bevoegdheden en financieringsstructuur.

6

Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Belintra Studie, bijlage, p. 7. In 2008 is de DCMR binnen deze constructie 2 keer te hulp gekomen bij een buurregio. Vaak is het problematisch voor de chemisch adviseurs van de DCMR om, wanneer zij naar het incident buiten de eigen regio moeten afreizen, het piket af te dekken. 7


18

2. Samenwerking met brandweer De lokale brandweer houdt commando over incident. Via de DCMR kan de Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen (ROGS), de Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS), de Meetplanleider (MPL) of de Waarschuwings- en VerkenningsDienst-deskundige (WvD-deskundige) van de overheidsbrandweer nadere informatie opvragen. Het LIOGS ofwel ICE-Nederland heeft niet binnen elke overheidsbrandweer in Nederland evenveel bekendheid.

3. Samenwerking met deelnemende ondernemingen Ongeveer 35 chemische bedrijven hebben zich via de VNCI (Vereniging van de Nederlandse Chemie Industrie) aangemeld om te assisteren op niveau 1, 2 en/of 3. De participerende bedrijven zijn met name de grote chemiebedrijven, zoals Shell, Akzo, SABIC en DSM. Buiten LIOGS zijn ook contracten afgesloten tussen een bedrijf en de brandweer of tussen twee bedrijven onderling. De status van de contracten is niet altijd duidelijk, de feitelijke overeenkomst ontbreekt of de gegevens zijn niet meer up to date. Duidelijk is geworden dat naast het LIOGS ook soortgelijke kleinschaligere systemen bestaan. Een voorbeeld is het LPG Hulpplan. Daarin zijn private organisaties vertegenwoordigd die te maken hebben met (producenten, transporteurs, verhandelaars van) LPG en zich niet alleen bemoeien met regelgeving, maar ook kunnen assisteren (aan de hulpverleners) bij incidenten door kennis en middelen ter plaatse van het incident te brengen. Andere Nederlandse initiatieven die raken aan de werking van het LIOGS zijn het BOT-mi, MOD/RIVM, de Gassenwacht en STIMVA. Andere Europese organisaties,waaraan ook Nederlandse bedrijven deelnemen, bestaan er voor de volgende stoffen: chloor (EuroChlor), acrylnitryl, broom, ehyleenoxide, isocyanaten en chloorsilanen.

4. Juridische achtergrond De implementatie van ICE-Nederland heeft vorm gekregen in het aanstellen van de DCMR door het VNCI als nationaal ICE-centrum, van waaruit contact kan worden gemaakt met het Europese ICE-netwerk en bedrijven binnen Europa. De VNCI verzorgt het beheer van de ICE Database en benadert bedrijven voor deelname aan ICE. Daarnaast is het LIOGS van kracht: Het LIOGS is een overeenkomst tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de DCMR waar wordt voorzien dat de AGS of de ROGS van de brandweer bij incidenten met gevaarlijke stoffen contact kan maken met de DCMR voor extra informatie en hulp. ICE is een private regeling tussen de VNCI en de DCMR en het LIOGS is een publieke overeenkomst tussen het ministerie van BZK en DCMR.

5. Verzekeraars In het huidige Nederlandse systeem is, in lijn met bredere ontwikkelingen, sprake van enige vorm van juridisering. De financiering van een eventuele inzet is op voorhand onduidelijk. In principe worden gemaakte kosten (door het hulpverlenende bedrijf) verhaald op (de verzekeraar van) de veroorzaker. Verzekeraars zijn niet (proactief) actief betrokken in het Nederlandse systeem, terwijl dit wel wenselijk is. Vanwege de onduidelijke financieringsstructuur is er een zekere huivering om het systeem tijdig in te schakelen.


19

6. Financiën en kosten De DCMR krijgt jaarlijks een vaste vergoeding van het VNCI voor het operationeel houden van het nationale centrum en voor telefonische assistentie (met behulp van aangesloten chemische bedrijven binnen het systeem). De ICE Database wordt door VNCI beheert en up to date gehouden. De DCMR gebruikt deze om contact te leggen met de ICE bedrijven in Nederland en Europa. De DCMR ontvangt daarnaast tevens jaarlijks een vergoeding van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties voor de taken die voortvloeien uit de overeenkomst LIOGS (waarbij de DCMR assistentie geeft aan de AGS en ROGS van de brandweer). Vergoeding van ingezet personeel, materieel en middelen ligt in de private sfeer. Omdat de „opdrachtgever‟ (hulpaanvrager) betaalt, blijft de brandweer daar zoveel mogelijk buiten en laat iemand anders de hulpvraag stellen.

7. Resultaten en ontwikkelingen met het ICE systeem Op het gebied van bestrijding van (transport)incidenten met gevaarlijke stoffen bestaan in Nederland verschillende initiatieven, waaronder BOT-mi, LIOGS, ICE en tal van kleinschalige contracten tussen twee of meer partijen. Deze initiatieven zijn in beeld gebracht en met elkaar in verband gebracht. Op de belangrijkste punten is in bijlage 6 beschreven op welke manier de initiatieven raakvlakken hebben met het LIOGS en op welke wijze in de toekomst kan worden samengewerkt. In het (opstellen van het) werkplan voor de werkgroep IM-vgs voor 2009-2012 is aan het samen brengen van enkele relevante initiatieven en het betrekken van nieuwe partijen bij de versterking van het LIOGS nadrukkelijk aandacht besteed. (zie bijlage 9) De Nederlandse implementatie van het Europese ICE-schema volgt de regelingen opgesteld door CEFIC. Deelnemende Nederlandse bedrijven houden zich hieraan. Sommige bedrijven zijn nog terughoudend om te participeren vanwege een gebrek aan financiële afspraken. Daarnaast heeft het systeem onder gebruikers nog relatief weinig bekendheid. Tegelijkertijd hebben de Gezamenlijke Brandweer (GB = een publiek-private samenwerking tussen de gemeenten Rotterdam en Rozenburg en ruim 40 bedrijven in het haven- en industriegebied. In het verzorgingsgebied voert de GB de preparatieve & repressieve brandweerzorg uit), Chemelot en enkele andere chemische bedrijven aangegeven dat zij juist willen participeren en het systeem verder willen uitbouwen. De brandweer van luchthaven Schiphol toont zich bereid om met het eigen middelen en materieel indien noodzakelijk te assisteren bij incidenten (door bijvoorbeeld inzet van de eigen “crash tenders”).

8. Leermomenten uit concrete incidenten Het LIOGS / ICE-Nederland heeft geen systematische evaluatie uitgevoerd. Hierdoor is weinig tot geen lering getrokken uit concrete incidenten. 9. Informatiemanagement De VNCI beheert een ICE Database die wordt gedeeld met DCMR. Er is voor hulpverleners wel een groot aantal verschillende bronnen te raadplegen. Zo hebben het RIVM/ MOD, DCMR, en TNO (FACTS) databases die kunnen worden geraadpleegd door de hulpdiensten o.a. de brandweer. De verschillende partners binnen het BOT-mi hebben databases die te bevragen zijn en er kan een beroep worden gedaan op de BIG-databank.


20

3.3

KWALITEITEN / ZWAKTEN VAN DE VERSCHILLENDE SYSTEMEN

Sterkte 1.

Zwakte TUIS Organisatie 





Diepgaande kennis en ervaring met producten vanuit de directe betrokkenheid van de producent, de verwerkende industrie en omgang met de substanties i.c.m. inzet TUIS brandweer Kennis op basis van praktijkervaring

2. 

 

 

op / toetsing (door overheid) van aanwezige middelen, werkmethodes, opleiding van betrokken medewerkers Onderlinge kennisborging ontbreekt Weinig is vooraf vastgelegd in procedures, werkmethodes

Samenwerking met brandweer

Snelle toegang tot toegeruste expertise via 12 TUIS (bedrijfs)brandweerdiensten 3.



TUIS is gebaseerd op vrijwillige inzet en goodwill van bedrijven (dit is tegelijkertijd de kracht van het systeem) Kwaliteitsborging ontbreekt: er is geen toezicht



TUIS is in sommige gebieden nog onbekend bij de lokale brandweer of verzekeraars

Samenwerking met deelnemende ondernemingen

Grote bereidwilligheid van bedrijven Sterke (vertrouwens)band chemiebedrijven en overheid

 

Lange aanrijtijden van hulpverlenende bedrijven Iedereen vanuit VCI kan participeren in TUIS zonder dat er een bedrijfsbrandweer hoeft te zijn waardoor aansluitingsproblemen kunnen ontstaan



4.

juridische achtergrond

5.

verzekeraars

6.

Financiën en kosten

Kosten gedragen door bedrijfsleven, nooit door lokale brandweer 7.

Resultaten en ontwikkelingen met systeem 

Er is een trend gaande om de bedrijfsbrandweerdiensten uit te besteden naar concernvreemde partijen, waardoor expertise en ervaring verwatert

8.

Leermomenten uit concrete incidenten

9.

Informatiemanagement 

Geen gedeelde dynamische informatiesystemen (informatiemanagement)

Sterkte

Zwakte Belintra


21

1.

Organisatie 





Bewerkstelligt een goede samenwerking tussen industrie en overheid, in praktijk goed werkend systeem Eenvoudige procedure voor alarmering en opschaling

2.

 



Het ontbreekt aan vooraf uitgewerkte procedures, werkmethodes (preparatie)



Bewustmaking brandweerofficieren, gebruik maken Tijdige alarmering

Samenwerking met brandweer

 3. 

Kwaliteitsborging ontbreekt: er is geen toezicht op / toetsing (door overheid) van aanwezige middelen, werkmethodes, opleiding van betrokken medewerkers Kennisborging ontbreekt Geen ondersteuning voor incidenten VGS bij spoor- en watertransporten, open overslag of op luchthavens

Samenwerking met deelnemende ondernemingen

Voorziet in expertise en bijzondere interventiemiddelen 4.

juridische achtergrond

5.

verzekeraars

6.

Financiën en kosten 

Kostenvergoeding niveau 3-hulp (er is sterke behoefte aan financiële afspraken)

7. 

8.

9.

3.4

Resultaten en ontwikkelingen met systeem

Vraagt weinig extra investeringen van bedrijven voor niveau 1 en 2 hulp Leermomenten uit concrete incidenten 

In de huidige praktijk is Belintra relatief mensafhankelijk (en daardoor kwetsbaar)



Geen gedeelde dynamische informatiesystemen (informatiemanagement)

Informatiemanagement

Kritische succesfactoren voor LIOGS uit TUIS / Belintra

1. Bereidwilligheid tot samenwerking van de bedrijven De kracht van het Duitse en Belgische systeem ligt in de (sterke) wens en bereidwilligheid van chemische bedrijven om een vrijwillige invulling van en bijdrage aan een gezamenlijk systeem te leveren. Gezien de huidige economische crisis, is het niet zeker dat deze inzet (en bijkomende kosten) op hetzelfde niveau gehandhaafd zullen blijven. In het Nederlandse systeem dient deelname van de bedrijven in balans te zijn met de meerwaarde die deze samenwerking voor het bedrijf oplevert; het imago van het bedrijf, medewerking van de overheid bij incidenten van / op het bedrijf zelf, imago van de sector, et cetera. De VNCI wil in Nederland graag een belangrijke rol spelen, en dat is bij haar leden bekend. Echter een aantal leden dient nog overtuigd te worden om deel te nemen aan de ICE regeling. Anderzijds hebben niet alle VNCI-leden stoffen in huis die aanleiding geven om deel te


22

nemen aan ICE. Niet alle bedrijven vervoeren exotische en/of zeer gevaarlijke stoffen in bulk die een private ondersteuning bij een incident tijdens het vervoer noodzakelijk achten. Tal van kleinere systemen en organisaties die vergelijkbaar zijn met of raken aan de werking van het LIOGS, bewijzen dat chemische bedrijven in principe bereid zijn om kennis (en middelen) ter beschikking te stellen ter bevordering van incidentbestrijding.

2. Welwillendheid en bekendheid van de brandweer Zowel de ervaren officieren als de jonge generatie moeten positief staan ten opzichte van een actieve interactie en samenwerking met de chemische industrie. Erkenning dat bedrijven meer expertise kunnen inbrengen op dit domein en het pragmatisch meedenken rond oplossingen voor ongevalsituaties - mogelijk niet in regelgeving vastgelegd - zijn belangrijke elementen voor een succesvolle samenwerking. De lokale overheidsbrandweer blijft in deze zelf eindverantwoordelijk. Aandacht in opleiding en oefening kan aan een goede interactie en samenwerking tussen de bedrijfsbrandweer en overheidsbrandweer bijdragen evenals samenwerken bij het opleiden, trainen en oefenen van het personeel, mits te kunnen optreden van de bedrijfsbrandweer conform de Wet veiligheidsregio`s, artikel 31.

3. Heldere financiële afspraken vooraf De financiële afwikkeling dient zo ver mogelijk weg te worden gehouden van de bestrijding van concrete incidenten. Dit vereist een transparante regelgeving waarbij vooraf financiële afspraken zijn gemaakt met ofwel verzekeraars ofwel met de overheid. „Wie betaalt de rekening?‟ mag geen vraag worden waarmee de leidinggevende officier van de brandweer zich ten tijde van een incident, moet bezighouden.

4. Vroegtijdig alarmeren Snelheid en efficiëntie van de hulpverlening hangt voornamelijk af van de snelheid en efficiëntie waarmee een meldkamer of ICE-knooppunt op de hoogte wordt gebracht van een incident waarbij mogelijk kennis en/of middelen dienen ingezet te worden. Koppeling van meldkamers (binnen het systeem en met de meldkamers van de hulpdiensten) en een uniforme registratie van alle relevante gegevens zal die snelheid bevorderen. De publieke meldkamers moet weten wat ICE inhoudt en dat zij daarvoor contact dienen op te nemen met het LIOGS. De publieke meldkamers kunnen niet direct in de ICE Database.

5. Betrekken van transportfederaties Transportfederaties zijn belangrijke partijen in geval van ongevalsbestrijdingssystemen. In de eerste plaats kennen de transporteurs de vervoersmiddelen (kenmerken van de vervoerstank bijvoorbeeld). Bovendien zijn de chauffeurs vanaf het eerste ogenblik ter plaatse en hebben veelal een toegespitste opleiding genoten voor het mogen vervoeren van gevaarlijke stoffen. Zij kunnen de incidentbestrijders vaak al voorzien van de eerste belangrijke informatie. Het toekennen van een rol aan de transportfederaties in een samenwerkingsakkoord, kan de veiligheid van het transport verhogen en de inzetprocedures en protocollen vereenvoudigen. Het onderschrijven door de transportbedrijven van het BBS


23

(Behavioural Based Safety) programma van CEFIC, ECTA8 en EPCA9 kan bijvoorbeeld opgenomen worden in een samenwerkingsakkoord.

6. Verantwoordelijkheid van het beleid Voor een vlotte uitvoering van het akkoord, is het belangrijk dat de overheidsinstantie als contractbeheerder eveneens het contract operationeel opvolgt. Het verhoogt de betrokkenheid van de partners en waarborgt de operationele efficiëntie van de samenwerking. De overheid dient een sturende rol aan te nemen.

7. ICE call centrum en niveau 3 hulp binnen één organisatie De ervaring van Belintra leert dat het verenigen van niveau 1, 2 en 3 hulp binnen één ICE centrum vruchten afwerpt. Enerzijds wordt hiermee de opkomsttijd van een niveau 3 hulpvraag verkort en anderzijds ontstaat er een hechte vertrouwensband die de kwaliteit van de interventie ten goede komt.

8. Inbouwen van kwaliteitssysteem in het contract In een kwaliteitssysteem kan de efficiëntie en kwaliteit van het systeem op objectieve manier gemeten worden. Tot waarborg van de goede werking van het systeem kan:   

Het engagement van de deelnemende bedrijven beoordeeld worden; De meerwaarde van het systeem verantwoord worden; De kwaliteits handboeken van de deelnemende bedrijven voorzien hierin.

9. Betrokkenheid van de verzekeraars Het betrekken van de verzekeraars kan voordelig blijken om de volgende redenen:  

Vlot verloop van de kostenafhandeling van een interventie; Mogelijk meedragen door de verzekeraars van de kostprijs van het systeem.

Verzekeraars hebben er immers belang bij om de schade-uitkering bij ongevallen zo laag mogelijk te houden. Belintra kan bijdragen in de schadebeperking door snel en adequaat op te treden bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op de weg. Proactief betrekken van de verzekeraars kan bijdragen tot een veiliger transport en een verbeterd bestrijdingsproces. Dit kan gebeuren door het opleggen van eisen aan transporteurs en afspraken vast te leggen rond betaling van de kosten.

3.5

DISCUSSIEPUNTEN

In de vergelijking van TUIS, Belintra en LIOGS komt een aantal punten boven dat niet op voorhand tot aanbevelingen kan worden gebracht. Nadere discussie, in eerste instantie in de werkgroep IM-VGS, is daarvoor gewenst. 1. Systeemborging versus vrijwilligheid

8 9

ECTA: European Chemical transport Association. EPCA: European Petrochemical Association.


24

TUIS werkt in Duitsland al meer dan 25 jaar en heeft daar haar meerwaarde bewezen. Het systeem functioneert zonder directe inbreng van de overheid, bedrijven doen het gezamenlijk. TUIS kent geen bedrijfsprocessensystemen, instroomeisen voor participanten, TVB-structuren, kwaliteitscontrolesystemen e.d. Participanten brengen mensen en materieel in dat ze voor noodsituaties in de reguliere, eigen omgeving ook nodig hebben. Omdat het voor de reguliere bedrijfsvoering van een chemisch bedrijf wordt onderhouden, is het ook goed voor TUIS. En de praktijk wijst uit dat dit ook zo werkt. Vraag is nu of een systeem als TUIS in Nederland beter werkt, een hogere of snellere output levert of goedkoper is, als meer op geformaliseerde organisatiesystemen en processen wordt gestuurd. Wordt de kracht van een systeem verhoogd als bedrijfsprocessen, kwaliteitmanagementsystemen en planning & control structuren worden ingevlochten of juist niet? Wat gaat er aan betrokkenheid en professionaliteit verloren als partijen daarom juist meer afstand nemen? Wat gaat een systeem meer kosten en komen die kosten terug in een meeropbrengst? 2. “Privaat of publiek” of “privaat en publiek” Bij verbetering van een landelijk systeem zoals bestrijding van transportongevallen met gevaarlijke stoffen en de inzet van gespecialiseerde bedrijven daarbij dient een proceseigenaar aangewezen te worden. Vraag is of dat voor een systeem als het onderhavige één enkelvoudige partij zou moeten zijn (in de zin van overheid of bedrijfsleven) of dat dit juist een gezamenlijk traject moet zijn. TUIS heeft zich los van publieke structuren en inbreng ontwikkeld, Belintra heeft zich juist met de overheid als initiator ontwikkeld. Feit is dat de overheid het primaat heeft bij ongevalbestrijding in algemene zin, ook die met gevaarlijke stoffen, ook als het directe gevaar geweken is behoud de overheid een verantwoordelijkheid om de effecten van een ongeval te bestrijden. Feit is ook dat bedrijven verantwoordelijk zijn voor de gevaarlijke stoffen die ze maken, vervoeren en verwerken. ICE werkt niet op basis van product eigendom maar op basis van UN nummer. Op basis van het UN nummer van de bij het incident betrokken stof ondersteunen de aan ICE deelnemende bedrijven hun collega bedrijven. Vraag is nu of een lijn moet worden ingezet waarbij de overheid zich op de positie stelt dat LIOGS een onderdeel is van ongevalbestrijding, waarbij het bedrijfsleven kan aansluiten bij overheidsstructuren. 3. Kostendiscussie via overheid of verzekeraars Een sterk punt van TUIS is het op afstand houden van de financiële discussie. Overheidshulpdiensten hoeven geen terughoudendheid te betrachten bij het inroepen van TUIS, er volgt nooit een rekening, dat regelen de bedrijven en verzekeraars. In Duitsland wordt dit vergemakkelijkt doordat BASF hier een prominente deelnemer aan TUIS is. In België is dat iets anders, daar is die terughoudendheid er wel, omdat niet altijd helder is wie de rekening van de ondersteunende dienst betaalt: overheid, bedrijf, verzekeraars? Het is een gemakkelijke reflex om te stellen dat de overheid zich in dit soort gevallen altijd garant moet stellen, vanuit haar verantwoordelijkheid voor een adequate incidentbestrijding. Gegeven de specifieke doelstelling van een LIOGS-achtig systeem (ondersteuning effectbestrijding transportongevallen gevaarlijke stoffen) en de logische verbinding naar ongeval- en schadeverzekeraars is een regeling met verzekeraarsborging van kostenverhaal ook denkbaar.


25

4

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

4.1

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN VOOR VERBETEREN LIOGS

1. Betrekken van nieuwe partijen bij proces van versterking LIOGS Conclusie: In Nederland is een aantal verschillende initiatieven en organisaties actief op het gebied van incidentbestrijding met gevaarlijke stoffen. De initiatieven zijn in kaart gebracht en in het werkplan van de werkgroep IM-vgs worden nieuwe partijen benoemd en worden acties/ activiteiten voorgesteld om deze nieuwe partijen te betrekken. Waar de geïnterviewde vertegenwoordigers van de initiatieven/ organisaties dat hebben aangegeven, zijn toekomstige samenwerkingsmogelijkheden opgenomen als activiteiten in het aan dit document gekoppelde werkplan voor de werkgroep IM-vgs. Een aantal bedrijven (als de Gezamenlijke Brandweer en Chemelot) heeft aangegeven actief te willen participeren binnen het Nederlandse systeem. De bedrijfsbrandweer werkt altijd onder het gezag van de overheidsbrandweer. In het werkplan van de werkgroep is hiervoor nadrukkelijk aandacht. De rol en het functioneren van LIOGS is voor vakinhoudelijk mensen (zoals de ROGS en de AGS van de overheidsbrandweer) bekend, maar voor andere partijen binnen deze incidentbestrijding is het onvoldoende transparant en eenduidig. Aanbeveling: Aanbevolen wordt om een aantal nieuwe partners te betrekken in het proces van de versterking van het LIOGS, daarbij doelend op bestaande samenwerkingsinitiatieven op het gebied van ongevalsbestrijding bij vervoer van gevaarlijke stoffen, de transportsector, commerciële bergings- en opruimorganisaties en verzekeraars en het aantal chemische bedrijven dat wil participeren binnen het LIOGS. 2. Bereidwilligheid bedrijven Conclusie: De wens en bereidwilligheid van Nederlandse chemische bedrijven om te komen tot een samenwerking is een kritische succesfactor en dient breed te worden geïnventariseerd en vanuit overheidswege te worden aangemoedigd. Aanbeveling: Met behulp van de VNCI moet het LIOGS meer bekendheid krijgen (in folders, congressen en nieuwsbrieven) en dient te worden geïnventariseerd welke bedrijven zich (nieuw) willen aanmelden als participant. Het is mogelijk om één of meerdere bedrijven te vinden die als “ambassadeur” voor het gezamenlijke systeem opereren en zo van binnen uit andere chemische bedrijven kunnen enthousiasmeren. 3. Welwillendheid en bekendheid van de overheidsbrandweer Conclusie: De bekendheid van de overheidsbrandweer met LIOGS is, buiten de vakinhoudelijke brandweerfunctionarissen, beperkt. Mede daarom is ook de bereidwilligheid van de overheidsbrandweer om het systeem in te roepen, beperkt. Aanbeveling: In opleiding en oefening dient periodiek en constant aandacht te zijn voor LIOGS. Gezamenlijke oefening van overheids- en bedrijfsbrandweren en hun meldkamers draagt bij aan een positieve houding, draagvlak en bekendheid. Het vergroten van de bekendheid (gerichte communicatie actie) van LIOGS dient zich specifiek ook te richten op de medewerkers van de overheidsmeldkamers.


26

4. Heldere financiële afspraken vooraf Conclusie: Gebrek aan heldere financiële afspraken schrikt bedrijven mogelijk af om te participeren in het LIOGS. Anderzijds kan het vertragend werken voordat de brandweer het LIOGS inroept (zoals in België zichtbaar is). Financiële afwikkeling van het incident dient zo ver mogelijk weg te worden gehouden van de bestrijding van concrete incidenten. Aanbeveling: Aanbevolen wordt om een transparante regeling op te stellen waarbij financiële afspraken vooraf helder zijn. Daarin dient te worden uitgezocht of dat in gezamenlijkheid met verzekeraars en deelnemende bedrijven mogelijk is. 5. Vroegtijdig alarmeren Conclusie: Snelheid en efficiëntie van de hulpverlening hangt voornamelijk af van de snelheid en efficiëntie waarmee een ICE meldpunt op de hoogte wordt gebracht van een incident waarbij mogelijk kennis en/of middelen dienen ingezet te worden. Koppeling van meldkamers (binnen het systeem en met de meldkamers van de hulpdiensten) kan een oplossing bieden. Dit punt hangt samen met bovengenoemde financiële afspraken. Aanbeveling: Bekijken van de mogelijkheden om het LIOGS, in combinatie met de DCMRmeldkamer te verankeren in de meldkamersystemen van de regionale hulpdiensten en de invoering van een uniform registratiesysteem, zodat LIOGS in vroeg stadium geïnformeerd en / of gealarmeerd kan worden en alle beschikbare informatie eenduidig ontsloten kan worden. 6. Betrekken van transportfederaties Conclusie: De transportfederaties zijn in de bestaande systemen niet of nauwelijks betrokken. Enerzijds kunnen vervoerders in de allereerste fase van de incidentbestrijding al een belangrijke rol spelen, omdat zij het eigen transportmiddel goed kennen. Daarnaast hebben chauffeurs uit Europa vaak een aanvullende opleiding voor het mogen vervoeren van gevaarlijke stoffen.10 De belangrijkste eigenschappen en kenmerken van de stof en de tank moeten zij kennen. Anderzijds worden internationale transporten van onafhankelijke transporteurs uitgevoerd door chauffeurs die soms niet de taal beheersen en dat kan een aanzienlijk risico betekenen. In dergelijke gevallen is directe betrokkenheid van de federaties van belang. Aanbeveling: Nadrukkelijk betrekken van de transportfederaties (waaronder TLN en CTGG11) bij verder vorm geven van LIOGS. 7. Verantwoordelijkheid van het beleid Conclusie: De overheid geeft weinig sturing aan het tot stand komen van een regeling waarvan het zelf contractbeheerder is. Er is geen zicht op de kwaliteit van de geleverde assistentie door de deelnemende bedrijfsbrandweerkorpsen. Het ontbreekt aan een „blauwdruk‟: een duidelijke organisatiestructuur voor LIOGS met heldere toedeling van aansturing/ besturing, taken, bevoegdheden en (financiële) middelen. Aanbeveling: Aanbevolen wordt om één van de Ministeries in de komende periode een faciliterende rol te geven, waarna het LIOGS in 2012 moet uitgroeien naar een gezamenlijk traject met (vertegenwoordigers van) bedrijven. Onderwerp van discussie is welk ministerie:

10

Wettelijk gezien dient iedere chauffeur die gevaarlijke stoffen vervoert in het bezit te zijn van een ADR-certificaat voor het vervoer van gevaarlijke stoffen binnen Europa. Dit geldt niet als de lading onder de vrijstellingsgrens blijft (1000 punten-tabel). 11 CTGG: Commissie Transport Gevaarlijke Goederen © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

27

het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (hulpverlening), het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (transport en milieu). Daarnaast wordt aanbevolen om een pragmatische en kernachtige „blauwdruk‟ te ontwikkelen, waarbij wordt uitgegaan van goede ervaringen uit de praktijk die worden gedeeld. 8. Verenigingen van ICE call centrum en niveau 3 hulp binnen één organisatie Conclusie: De ervaring van Belintra leert dat het verenigen van niveau 1, 2 en niveau 3 hulp binnen één ICE centrum vruchten afwerpt. Enerzijds wordt hiermee de opkomsttijd van een niveau 2 en 3 hulpvraag verkort en anderzijds ontstaat er een hechte vertrouwensband die de kwaliteit van de interventie ten goede komt. Aanbeveling: Nagaan van de mogelijkheid om verschillende locaties te realiseren van waaruit zowel assistentie op niveau 1,2 en/of 3 kan worden geboden. 9. Inbouwen van kwaliteitssysteem in het contract Conclusie: Enige vorm van kwaliteitscontrole vanuit de overheid of vanuit de participerende systemen onderling ontbreekt. Er worden (noch vanuit de overheid, noch vanuit het systeem zelf) geen eisen gesteld aan personeel (opleiden, trainen en oefenen), of aan middelen en materieel. Aanbeveling: In een kwaliteitssysteem kan de efficiëntie en kwaliteit van het systeem op een objectieve manier gemeten worden. Ten aanzien van kwaliteitsbewaking wordt aanbevolen om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de eigen (reguliere) kwaliteitseisen- en toetsingscriteria die gelden voor zowel de deelnemende chemische bedrijven als voor de operationele hulpdiensten (brandweer). Alle deelnemende bedrijven van het niveau 3 hebben een z.g. verplichte bedrijfsbrandweer conform de Wet veiligheidsregio`s, artikel 31.

10. Betrokkenheid van de verzekeraars Conclusie: Verzekeraars worden in beperkte mate proactief betrokken bij de bestrijding van incidenten. Via de verzekeraars van veroorzakers van (of betrokkenen bij) een ongeval en hulpverleners wordt de vergoeding van gemaakte kosten geregeld. Aanbeveling: Het betrekken van de verzekeraars bij de verdere inrichting van het LIOGS wordt aanbevolen. Tijdige inmenging kan voordelig zijn om de volgende redenen:  

4.2

Vlot verloop van de kostenafhandeling van een interventie; Mogelijk meedragen door de verzekeraars in de kostprijs van het systeem.

PROCESSTAPPENPLAN

Na afstemming over de inhoud van de (concept)rapportage, wordt een processtappenplan ingevoegd. Dit processtappenplan krijgt vorm in een werkplan voor de werkgroep IM-vgs voor de jaren 2009-2012. Het werkplan vormt een aanvulling op deze rapportage en geeft een vervolg aan de doelen, aanbevelingen en conclusies uit dit rapport. In het werkplan worden de verschillende samenwerkingspartners binnen het LIOGS aangewezen. Per jaar, van 2009 t/m 2012, wordt inzichtelijk gemaakt welke activiteiten en initiatieven nodig zijn om de doelstelling van de werkgroep IM-vgs te realiseren. Die doelstelling is om het LIOGS in 2012 op alle drie de niveaus en voor alle vervoersmodaliteiten operationeel te hebben. Aan deze overkoepelende doelstelling is een aantal subdoelstellingen gekoppeld, dat verband houdt met communicatie rond het LIOGS, maken van afspraken over


28

samenwerking, financiën en juridische aansprakelijkheid, operationele randvoorwaarden en oefening & opleiding. Twee aandachtspunten (of uitgangspunten) die in het stappenplan tot 2012 in elk jaar in ogenschouw moeten worden genomen, zijn kennisdeling tussen de partners en de nadruk op het doen van pilots en het houden van oefeningen (en evaluaties van deze oefeningen). Voorgesteld wordt om in het proces van het versterken van het LIOGS de volgende projectstructuur te hanteren:

Werkgroep IM-vgs Opdrachtgever van het project

Task force Neemt belangrijke (uitvoerings)besluiten

Projectgroep Geven uitvoering aan project

De werkgroep IM-vgs is opdrachtgever van het versterkingsproject van het LIOGS. Voorstel is om een task force in te stellen. Deze task force geeft zoveel mogelijk praktische sturing aan het proces en zal (zo is voorgesteld) bestaan uit „kopstukken‟ ofwel belangrijke vertegenwoordigers van de deelnemende organisaties: De bedoeling is dat de leden van de task force met de voorzitter van de werkgroep IM-vgs, waarin het doel en de in het werkplan benoemde activiteiten worden bekrachtigd, gaan samenwerken met alle partijen die deelnemen in het proces. De Task Force geeft sturing aan de projectgroep van waaruit wordt gewerkt aan het concretiseren van de doelstellingen.


29

5

BIJLAGEN

Bijlage

Onderwerp

1 2 3 4 5 6 7

Projectstructuur Rapportage van Rinke inzake TUIS Rapportage van FPC inzake Belintra Overzicht van interviews Vragenmatrix (questionnaire) Raakvlakken met initiatieven en organisaties Samenwerkingsovereenkomst tussen BOT-mi en DCMR Milieudienst Rijnmond

8 9

FwDV 500, Einheiten im ABC-Einsatz Werkgroep IM VGS, Werkplan 2009-2012


30

BIJLAGE 1: PROJECTSTRUCTUUR Werkgroep IM-vgs: Tot het onderzoek is opdracht gegeven door de werkgroep IM-vgs. De volgende personen maken deel uit van de werkgroep: Werkgroep IM-vgs Rijkswaterstaat

Mw. M. (Monique) Van Assen - Van Raamsdonk Dhr. A. (Arie-Jan) Arbouw Dhr. D. (Dick) Arentsen Dhr. S. (Steven) Beddegenoodts Dhr. J. (Jan) Van Belzen Dhr. C.R. (Reinier) Boeree Dhr. P. (Peter) Jonkers Dhr. J. (Jan) Kanbier Dhr. W. (Wim) Klijn

Ministerie van Verkeer en Waterstaat NVBR Dow Chemical Voorzitter, burgemeester van Barendrecht NIFV CTGG/ TLN VVA Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties VNCI Sitech IVW DCMR, LIOGS VVA Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Dhr. M. Korteweg Maris Dhr. J.G.M.C. (Jan) Kubben Dhr. B. (Bastiaan) Maltha Dhr. M. (Martin) Meijer Dhr. G.J. (Gert-Jan) Molenaar Mw. A. (Annemiek) Van Waterschoot

Begeleidingsgroep IM-vgs Uit de werkgroep IM-vgs is een aantal personen nauw betrokken geweest bij het uitvoeren van het onderzoek. Deze personen zijn samengekomen in de „begeleidingsgroep‟ en hebben input gegeven tijdens het onderzoek en op de conceptrapportages: Dhr. D. (Dick) Arentsen Dhr. C.R. (Reinier) Boeree Dhr. J.G.M.C. (Jan) Kubben Mw. A. (Annemiek) Van Waterschoot

Begeleidingsgroep NVBR NIFV Sitech Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Projectgroep van de Falck AVD Groep: Dhr. K. (Kees) Kappetijn Mw. D. (Donna) Landa

Projectgroep Falck-AVD Projectleider namens AVD Uitvoerend projectleider


31

BIJLAGE 2: RAPPORTAGE VAN RINKE INZAKE TUIS


32

RINKE Unternehmensberatung GmbH

Outline Interviews „TUIS“ in Germany

Client: Firma AvD (NL)

Wuppertal, 18.02.2009

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

1

Outline Reply to the 10 questions by the ministry

Introduction The Dutch ministry asked ten questions about the German TUIS system. The answers based on the interviews are summarized in the following. For more detailed answers see Part 3 of the report in German („Fragebogen: Detaillierte Beantwortung“).

1 What is TUIS and how can its involvement within incidents + transportation of dangerous fabrics be described? [cf. question A1] TUIS = Transport-Unfall-Informations- und Hilfeleistungs-System [Transport- Accident-Information- and Emercency-Response-System] The "T" in TUIS is intrinsically outdated, since there is no longer assistance exclusively offered in transportation, but also in the storage area. TUIS is a voluntary organization of companies organized in the VCI (Association of the Chemical Industry, Germany). Not all members of VCI (1,600 companies) take part in TUIS, but only a part of them. Currently, about 130 companies are involved in TUIS. TUIS emergency control centers:

•

BASF Aktiengesellschaft, Ludwigshafen

•

BASF Schwarzheide GmbH, Schwarzheide

•

Bayer Industry Service GmbH & Co. OHG, Leverkusen

•

Dow Deutschland Anlagengesellschaft mbH, Stade

•

Henkel KGaA, Düsseldorf

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

•

Infracor GmbH, Chemiepark Marl

•

InfraLeuna Infrastruktur und Service GmbH, Leuna

•

InfraServ GmbH & Co. Gendorf KG, Gendorf

•

InfraServ GmbH & Co. Höchst KG, Frankfurt am Main

•

Merck KGaA, Darmstadt

•

Bayer Schering Pharma AG, Berlin

•

Wacker Chemie AG, Burghausen

2

Additional information concerning the NBC types "N" and "B": "N" (Nuclear hazards): For operations involving radioactive materials one of the two German nuclear research centers (Karlsruhe and Jülich) will be consulted. "B" (Biological hazards): Just a few operations. If necessary, members of TUIS with qualified biologists will be consulted. Therefore, it is advantageous that pharmaceutical companies are organized in the VCI (and thus partially in TUIS), too. Additional information concerning ICE: BASF in Ludwigshafen is National Response Center (NRC) in Germany and thus primary contact for all inquiries from abroad. Remark: all TUIS-control centers are equal nationwide France = 7 stations for “TUIS”-level 1 and only 1 station for “TUIS”-level 3 („light“). Italy: 3 stations for “TUIS”-level 3.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

3

2 In what way is TUIS involved when an incident concerning transportation of dangerous fabrics occurs? [cf. question A2] If required, TUIS is called by the local public forces. In a first step, the public fire brigades call for (public) help in the surrounding. Only if that is not enough, TUIS will be called. By far, the majority of requests are made by public fire brigades, followed by the police. At level 3 (an level 2), TUIS is working together with public fire brigades in nearly every case. There are three levels of assistance:

•

Level 1: “Expert advice by telephone”

A TUIS member company is directly contacted by the local fire brigades or the police. Alternatively, a company fire brigade or a specialist is contacted via one of the TUIS emergency control centers. The TUIS specialist have specific knowledge on the products concerned or arrange contact to a corresponding specialist. In addition, TUIS assists the local forces in searching manufacturer, trader or recipient of the goods.

•

Level 2: “Expert advice on the scene”

A nearby TUIS member company is contacted by the TUIS emergency control center. A TUIS expert or a team of experts is dispatched to the scene in order to share their specific knowledge and experience with the local forces and assist the officer-in-charge or the public authorities in decision-making.

•

Level 3: “Technical assistance on the scene”

TUIS company fire brigades assist the local forces on the scene of the accident with specially trained staff and special equipment. In addition, specialists from TUIS provide additional advice. The level required will be determined by the local officer-in-charge of the public fire brigade in consultation with the corresponding TUIS control center.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

4

The following figure shows the evolution of the number of operations during the last years (source: VCI):

1400 TUIS Level 1 TUIS Level 2

1200

TUIS Level 3 1000 800 600 400 200 0 1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

High frequencies of transports of chemical products and many manufacturers of the chemical industry in Europe are located in D & B & NL. This is the reason why 60% of all incidents registered by ICE are operated by TUIS. The fire brigades of TUIS offer their help nationally as well as internationally; also at level 2 and 3. Operations are performed almost worldwide. Here, most of the products involved are products of the own company (e.g. BASF: in 70% of the operations worldwide, BASF products or trading goods are involved). In the major TUIS fire brigades, not only fire fighters but also additional specialist of the company are deployed (press work, environmental impact, etc.).

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

5

3 What is the speed operation of TUIS? [cf. question A6] There is no official time target for TUIS, neither by the government nor by VCI. Values in practice: level 1:

0 minutes (immediately)

level 2:

Answering the alarm after max. 45 minutes, mostly 30 minutes.

level 3:

different; depending on the performance of the industrial fire brigade, answering the alarm after 30 – 45 minutes normally. In outstanding urgent cases, the TUIS fire brigades have access on the SAR helicopters of the Bundeswehr. Therefore, a nationwide agreement exists. The costs for using the helicopter are covered by the TUIS fire brigade in a first step. In a second step, they will be charged the insurer in addition with their own costs.

Time targets: VCI is currently performing an analysis on the main transportation routes in order to ensure “fast” TUIS-help along these main routes. The following map shows the allocation of the (major) TUIS fire brigades (level 3) (source: VCI):

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

6

4 How is knowledge on incident management and transportation of dangerous fabrics assured? [cf. question A7] A central know-how documentation (for example, with a shared database) is not possible due to the diversity and permanent changes (the data base would always be “outdated”). Therefore, there is no TUIS-database for dangerous goods but just a database for searching appropriate specialists and fabric manufacturers. This database is publicly accessible: www.vci.de/tuis or www.tuis.org The TUIS database contains: •

Comprehensive list of products (connected with the corresponding TUIS member company)

•

List of TUIS member companies and their locations

•

Map containing the location of the TUIS member companies

Each company has its own – updated daily - hazardous materials- / productdatabase. The TUIS control centers perform a kind of “networking” of the company databases, i.e. every TUIS fire brigade has indirectly access to all available databases by their local TUIS control center.

Additionally, the TUIS database contains information about the equipment of the TUIS fire brigades. The aim is to provide just few “twin-maintenance” in a region Exchanging experience with respect to the operational approach („emergency response at the scene“): exchange of experience is performed in the studygroup “TUIS” of VCI. The study-group meets normally three times a year. Furthermore, there are additional working groups meeting regularly.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

7

5 What are the strengths of TUIS regarding incident management and transportation? [cf. question A10] The TUIS-network! Appropriate experts are accessed always via the network of 12 major TUIS fire brigades. The company fire brigades provide experts in production (from the manufacturer), operational experience and experience in handling the corresponding substances. Therefore, fire-fighting-knowledge and expert-knowledge is concentrated on the scene. TUIS has the right to itself, on the basis of the TUIS-alliance to solve all problems regardless of which kind. Therefore, several TUIS fire brigades work together in emergency response consistently. Regional governments point of view: Removal and disposal of damaged materials / chemicals, including the contaminated materials of the public fire brigades. TUIS fire brigades always willing to listen to problem, give always advice, are always cooperative, assist training of the public fire brigades, etc.. In debriefings, TUIS fire brigades give feedback on specific operations; this should be intensified [cf. A9] Direct access on experts. Public fire brigades point of view: TUIS fire brigades are trained and equipped also for complex emergencies with dangerous goods. They have outstanding experience.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

8

6 What are the weaknesses of TUIS? [cf. question A11] Sincere serious weaknesses in the system are not identifiable. According to the TUIS fire brigades all requests and emergency responses were successfully so far. Some minor weaknesses are: Also companies without having company fire brigades can participate in TUIS at level 1 and 2. Therefore, it may happen that there is not enough understanding of the needs of the public fire brigades. TUIS is not well-know in public fire brigades and insurers everywhere and, therefore, level of familiarity has to be increased. The system is based on voluntary commitment of individuals (!!!) and is thus depending on the personal commitment of individuals and the good-will of the company. Response times for level 2 and 3 may be comparatively high depending on the location of the accident. There are quality differences because no uniform standards are defined. There is a trend to operate fire-fighting services by service provider outside the group. For this reason, profound product and technical knowledge may no longer be available.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

9

7 Is knowledge and information being shared among the ventures and the emergency services? [cf. question B3] By the study-group “TUIS” of VCI (cf. section A). The exchange with public fire brigades takes places within the framework of trainings and meetings. However, this is not uniformly organized and depending on the commitment of individual companies. In addition, no official board exists for the public fire brigades. There are individual contacts to TUIS. Talks on exciting missions are also given on appropriate conferences, which are attended by both, public and company fire brigades.

8 What is the relation between the role of the emergency services and the role of TUIS? [cf. question B4] TUIS assists public fire brigades. Acceptance is given in general. However, some public fire brigades hesitate in calling TUIS (due to uncertainty on costs and the procedure on the scene). Cooperation is based on the FWDV 500 (“fire-fighting working rule) and the laws regarding fire-fighting of the federal states.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

10

9 What do the ventures do regarding training, practice and education? [cf. question C5] Some major company fire brigades perform specific TUIS-trainings (partially on their own exercise area): Trainings in public fire brigades are assisted by TUIS fire brigades, e.g. by deputing trainers. Furthermore, public fire-fighting-schools are assisted in performing trainings on dangerous goods. The companies also benefit from fire service drills. Executive managers have to collaborate in the study-group “TUIS”. In some regions, fire service drills at TUIS fire brigades are performed in one day during trainings on dangerous goods.

10 Which strengths of the TUIS system be projected on other European countries? [cf. question G3] The idea of networking and the network-structure, respectively. Level 1 and 2 are location-independent; level 3 should be based on a network. TUIS level 3 is hardly transferable due to missing similar structures in the company fire brigades. Nevertheless, level 1 and level can be transferred area-wide. No central „outdated databases“ but “vital” local databases (in the companies; the databases are not linked by data cables. Nevertheless, the local databases are virtually linked by the TUIS control centers). Governments point of view: Other countries should include company fire brigades in their laws.

Stand: 24.03.2009

outline TUIS-study

11

In order to ensure TUIS permanently, company fire brigades should be part of European fire protection. Training of company fire brigades should correspond to public fire brigades and (!) special knowledge. Public fire brigades point of view: There is no alternative to TUIS. Should be transferred completely.

Additional question by RINKE: Which improvements for the TUIS-system are desired? [cf. question G7] The public fire brigades should call TUIS earlier / faster. More level-3-stations. Coverage the loss of receivables TUIS should be extended in order to operate emergencies in tank farms. Other types of emergencies with dangerous goods should be more incorporated. Improve analysis-tools. Offering “clearance measurement“ and „decontamination“. Decontamination of surfaces should be forced when the operation is finished. Common request: Preserve the system!

Stand: 24.03.2009

BIJLAGE 3: RAPPORTAGE VAN FPC INZAKE BELINTRA


33

Noorderlaan 133 bus 1 B-2030 Antwerpen Belgium

 +32-3-542.62.45  +32-3-542.11.90  [email protected] www.fpc.be

Belintra Studie Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat FPC Index N°: S-3866

Belgian Intervention System for Transport Accidents

Belintra Studie FPC Index N°. S-3866 9 March 2009

Opgesteld voor: Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat


Inhoudstafel

 +32-3-542.62.45  +32-3-542.11.90  [email protected]

INHOUDSTAFEL...................................................................................................................................... 3

www.fpc.be

1. DOEL ................................................................................................................................................ 4 2. GEVOLGDE WERKWIJZE ..................................................................................................................... 5 3. DE WERKING VAN BELINTRA .............................................................................................................. 6 4. ONDERSTEUNING VOOR ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN BUITEN HET BELINTRA KADER ........ 8 5. STERKTE-ZWAKTE ANALYSE .............................................................................................................. 9 6. KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR IMPLEMENTATIE VAN EEN SAMENWERKINGSAKKOORD ................ 13 BIJLAGE 1

SAMENVATTENDE VRAGENLIJST VAN DE INTERVIEWS ........................................................ 15

BIJLAGE 2

OVERZICHT VAN AANTAL INCIDENTEN PER NIVEAU............................................................. 27

BIJLAGE 3

BELINTRA OPSCHALINGSSPROCEDURE ............................................................................. 28

Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat - Belintra Studie FPC Index N° S-3866

9 maart 2009

Pagina 3 / 28



1. Doel De Werkgroep Incident Management Vervoer Gevaarlijke Stoffen (IM-vgs) van het Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft Adviesbureau Van Dijke de opdracht gegeven een vergelijkende studie uit te voeren. Deze legt zicht toe op het Belgische en Duitse samenwerkingsverband tussen overheid en industrie, ter ondersteuning van de afhandeling van vervoersincidenten met gevaarlijke stoffen. Adviesbureau Van Dijke heeft FPC gevraagd om het Belgische luik van de studie op zich te nemen gezien haar kennis van Belintra, de organisatie van de hulpverlening in België en de relatie met de betrokken bedrijven en overheden. Door middel van deze studie wil de werkgroep IM-vgs inzicht krijgen in: 1. 2. 3.

Het Belintra samenwerkingsakkoord met haar sterke en zwakke kanten; Bijdrage van Belintra met betrekking tot verstrekken van kennis en middelen aan hulpdiensten om een vervoersincident met gevaarlijke stoffen effectief te kunnen bestrijden; Stappenplan om vanaf de huidige situatie in Nederland te komen tot de situatie waarbij hulpverlening kan beschikken over kennis en middelen van het bedrijfsleven bij een vervoersincident met gevaarlijke stoffen;

Hiertoe richt de studie zich op de feitelijke incidentbestrijding bij het vervoer van gevaarlijke stoffen. De werkgroep IM-vgs verwacht minstens een antwoord in deze studie op volgende deelvragen: 1

– – – – –

Wat is Belintra en hoe kan hun inzet bij incidenten VGS worden beschreven? Wie neemt deel aan Belintra? Hoe wordt Belintra betrokken als er een incident VGS is? Wat is de handelingssnelheid van Belintra? Hoe wordt de kennis over IM-vgs binnen Belintra geborgd?

– – – – – –

Wordt kennis over IM-vgs gedeeld door het Belintra systeem met de hulpverleningsdiensten? Wat zijn de sterke kanten van Belintra ten aanzien van IM-vgs? Wat zijn de zwakke kanten van Belintra ten aanzien van IM-vgs? Wat is de verhouding tussen de rol van de hulpverleningsdiensten in België en Belintra? Wat doen de bedrijven, aangesloten in Belintra verband, aan opleiding, oefening en training? Zijn de sterke kanten te projecteren op de Nederlandse situatie?

FPC stelt Adviesbureau Van Dijke in staat een vergelijking te maken met het huidige Nederlandse systeem en voorstellen tot verbetering (stappenplan) te formuleren door volgende aanpak van deze studie : -

1

een hoofdstuk wordt gewijd aan de ervaring die men in België heeft opgedaan uit de werking van Belintra; een aantal kritische succesfactoren worden aangestipt waarmee bij de implementatie van een dergelijk systeem rekening dient gehouden te worden.

Vervoer Gevaarlijke Stoffen


9 maart 2009

Pagina 4 / 28



2. Gevolgde werkwijze Om een zo globaal mogelijk beeld te schetsen van Belintra, werd publieke informatie aangevuld met interviews met de rechtstreeks betrokken partijen waaronder: contractanten, dienstverleners en gebruikers van de Belintra dienst. Gezien de taalproblematiek in België is er een dubbele implementatie in Vlaanderen en Wallonië. Beide kanten van de implementatie werden eveneens onderzocht. Tevens werd een interview 2 gehouden met de Europese overkoepelende organisatie Cefic , initiatiefnemer van het overkoepelende ICE schema. Dit is een overzicht van de personen, geïnterviewd in de periode tussen 18-11-08 en 19-12-08: Contractanten Federale overheidsdienst Binnenlandse Zaken (FOD BiZa) – Algemene Diensten Civiele Veiligheid Essenscia Dienstverleners BASF Solvay

Jürgen Volckaert

Adviseur, contractbeheerder Belintra

René Dillen

Senior advisor Risicobeheer & Welzijn - Productbeleid

Gert Van Bortel Mario Conti

Manager Operational Safety Services Verantwoordelijke bedrijfsbrandweer

Chris Addiers Eddy Goossens Marc Gilbert

Luitenant-kolonel, korpschef Kapitein, coördinator Adviseurs Gevaarlijke Stoffen Kapitein-commandant, voorzitter Franstalige en Duitstalige brandweerfederatie

Filip Jonckheere

Manager Logistics, verantwoordelijke ICE

Brandweer Brandweer stad Antwerpen Brandweer Geel Brandweer Sambreville Europese Chemiefederatie Cefic

Een samenvatting van de interviews kan u terugvinden in Bijlage 1 op p.15.

2

CEFIC: European Chemical Industry Council


9 maart 2009

Pagina 5 / 28



3. De werking van Belintra Belintra (Belgian Intervention System for Transport Accidents) is een samenwerkingsverband ontstaan in 1999 tussen de Belgische staat (Ministerie van Binnenlandse Zaken - Algemene Diensten Civiele Veiligheid) en de Belgische Federatie der Chemische Nijverheid (Essenscia). Initieel was de ook de Federatie van Transportbedrijven betrokken in de gesprekken maar deze werd in het finale contract geen betrokken partij. Belintra zorgt voor bijstandsverlening aan de openbare hulpdiensten (brandweer, civiele bescherming (logistieke eenheid)) bij ongevallen op de weg met gevaarlijke stoffen. Het kadert binnen een internationaal 3 schema voor hulpverlening: ICE dat door de Europese chemiefederatie Cefic in leven werd geroepen. Belintra is samen met TUIS uit Duitsland één van de 7 ICE implementaties die 3 niveaus van hulpverlening voorziet en dit volledig georganiseerd door de chemische industrie: 1. 2. 3.

Niveau 1: telefonisch advies Niveau 2: advies door een expert op de plaats van het ongeval Niveau 3: inzet van gespecialiseerde mensen en middelen ter ondersteuning van de hulpdiensten ter plaatse

De overeenkomst voorziet dat de hulpdiensten eerst alle andere middelen moet uitputten vooraleer Belintra 4 ter hulp te roepen. De brandweer beschikt over de BIG databank van gevaarlijke stoffen en kan ook het BIG support centrum van Geel raadplegen. De expertise van BASF wordt ook vaak door het BIG centrum ingeroepen. De civiele bescherming beschikt eveneens over enkele specialistische interventiemiddelen. Belintra wordt opgeroepen in aanvulling van deze andere middelen. Mede hierdoor is het aantal interventies op niveau 1 de laatste jaren sterk teruggelopen. BIG functioneert als een soort filter en doet ook beroep doen op de kennis van BASF.

3 4

ICE = Intervention in Chemical transport Emergencies BIG = BrandweerInformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen (www.big.be)


9 maart 2009

Pagina 6 / 28



Alhoewel de ICE hulpverlening voorziet voor transportongevallen over de weg, spoor, water en luchthavens voorziet het Belintra contract enkel tussenkomst bij ongevallen op de weg. Voor ongevallen op het spoor is er een apart contract tussen BASF/Solvay en Infrabel, de infrastructuurbeheerder van de Belgische spoorwegen. De overheid is hier geen contracterende partij. Evenmin voorziet het Belintra contract dekking voor ongevallen op het water, open overslag op bedrijfsterreinen of voor luchttransport. Een 50-tal chemische bedrijven verklaarden zich bereid om op één of meerdere niveaus hulp te verlenen. Omwille van de taalproblematiek werd in Belgie gekozen om 2 crisiscentra in te richten: 

BASF Antwerpen verzorgt het Belintra crisiscentrum voor Vlaanderen en vervult tevens de functie van Nationaal ICE centrum. Reeds vóór de Belintra overeenkomst was er een overeenkomst tussen BASF en Infrabel en leverde BASF hulp aan de openbare brandweer. Dit maakt deel uit van de BASF bedrijfscultuur. Bovendien was BASF Duitsland reeds actief in TUIS als medeoprichter en voorzitter van het ICE. Vandaag de dag treedt BASF op voor ongevallen in Vlaanderen maar treedt occasioneel ook op in Wallonië en Brussel op vraag van de brandweer of Infrabel. Hierbij moet gezegd worden dat het merendeel van de transporten met gevaarlijke stoffen op Vlaams grondgebied zijn: verbinding tussen Duitsland en de industriekernen in de haven van Antwerpen en Gent, Nederland en Noord Frankrijk.



Voor het Franstalige en Duitstalige landsgedeelte verzorgt Solvay het crisiscentrum. Deze keuze was, net zoals BASF, logisch gezien deze dienst verleende voor Infrabel en de lokale brandweer. Er is een bijzonder hechte samenwerking tussen Solvay en de openbare brandweer van Sambreville. Momenteel zijn er een 3-tal brandweerlieden gedetacheerd bij Solvay en bestaat het plan om de volledige kazerne van Sambreville onder te brengen op de Solvay terreinen en beide korpsen organisatorisch te fusioneren. Tevens wordt de oprichting overwogen van een kenniscentrum en trainingscentrum industriële brandbestrijding op deze site. Zo zou de kennis van Solvay gedeeld worden met andere brandweerkorpsen.

Deelname door de bedrijven aan Belintra is geheel vrijwillig. Enkel de 2 nationale crisiscentra BASF en Solvay krijgen een jaarlijkse vergoeding voor het onderhouden van een 24x7 callcenter. De opkomsttijden werden vastgelegd op ‘best effort’ basis. Er is geen contractuele verbintenis van de overheid rond het begidsen van niveau 2 en niveau 3 interventies. Statistieken over opkomsttijden of post-incident analyses zijn niet beschikbaar op nationaal niveau. De bedrijven houden wel een lijst bij met interventies per niveau, jaarlijks gecentraliseerd door Essenscia en aan de overheid gerapporteerd. Een overzicht hiervan vindt u in Bijlage 2 op p. 27. Het hulpverlenende bedrijf moet, naar aansprakelijkheid toe, de arbeidsongevallenregeling uitbreiden voor de Belintra interventies. Verder is de overheid aansprakelijk voor alle schadelijke gevolgen van een interventie gedaan door Belintra leden behoudens bedrog of zware fout. Tevens heeft ze zich ook verbonden om de eventuele schade, opgelopen door een Belintra lid tijdens een incident, te vergoeden.


9 maart 2009

Pagina 7 / 28



4. Ondersteuning voor ongevallen met gevaarlijke stoffen buiten het Belintra kader Gezien de expertise van BASF, de beschikbare mensen en middelen, zijn er naast Belintra nog andere samenwerkingsverbanden waarbij BASF expertise, mensen en middelen levert bij ongevallen met gevaarlijke stoffen: 

Op het spoor (samenwerkingsverband met Infrabel);



Bij de scheepsvaart (in de Antwerpse haven);



Op bedrijfsterreinen.

Deze samenwerking wordt individueel geregeld tussen BASF en de oproeper. Deze laatste bevestigt de oproep per fax en betaalt na afloop de rekening. Door een goede, persoonlijke verstandhouding tussen de brandweercommandant van BASF, de brandweer van de stad Antwerpen en de adviseurs gevaarlijke stoffen van de provincie Antwerpen, kan BASF te allen tijde geraadpleegd worden bij ongevallen met gevaarlijke stoffen. Het systeem zou hier ook werken zonder de Belintra overeenkomst.


9 maart 2009

Pagina 8 / 28



5. Sterkte-Zwakte analyse Sterkte 

Zwakte

Kadert binnen bestaand industriebeleid van



Kwaliteitsborging

Reponsible Care



Kennisborging



Kadert binnen een internationaal samenwerkingsakkoord



Bewustmaking brandweerofficieren



Tijdige alarmering



Bewerkstelligt een goede samenwerking tussen industrie en overheid



Kostenvergoeding niveau 3hulp





Eenvoudige procedure voor alarmering en opschaling

Geen ondersteuning voor incidenten VGS bij spoor- en watertransporten, open overslag of



Voorziet in expertise en bijzondere interventiemiddelen



Vraagt weinig extra investeringen van bedrijven voor niveau 1 en 2 hulp

op luchthavens

5.1. Sterke Punten Volgende sterke punten dragen bij tot het succes van het Belintra systeem: Responsible Care De chemische bedrijven hebben een beleid van Responsible Care (

) onderschreven. Mede hierdoor zetten

bedrijven zich in om incidenten te bestrijden die het imago van het bedrijf en de chemiesector in het algemeen, schaden. Het internationaal samenwerkingsinitiatief ICE gebeurt op vrijwillige basis en kan enkel bestaan mede dankzij deze drijfveer. De huidige economische vooruitzichten binnen de sector kunnen echter druk zetten op de economische haalbaarheid van dergelijke initiatieven. Kadert binnen een internationaal samenwerkingsakkoord Belintra is de Belgische implementatie van het Europese ICE schema. Hierdoor kan Belintra terugvallen op de hulp van andere Nationale ICE centra: zij kennen de nationale lidbedrijven en kunnen contacten leggen in de plaatselijke taal. Dit vereenvoudigt de procedure en betekent een belangrijke tijdswinst indien het bedrijf met expertise rond de specifieke stof, zich in het buitenland bevindt. Bewerkstelligt een goede samenwerking tussen industrie en overheid Door de samenwerking structureel vast te leggen en te formaliseren in een overeenkomst, is er overleg tussen overheid en industrie rond: efficiënte hulpverlening; kennisdeling voor incidenten VGS. Uiteindelijk zullen de persoonlijke conctacten op regelmatige basis tussen de brandweercommandanten van de overheid en BASF/Solvay, het systeem succesvol maken. Eenvoudige procedure voor alarmering en opschaling De hulp inroepen van Belintra is zo eenvoudig als het onthouden van één telefoonnummer per taalgebied. De bedrijven die het callcenter organiseren ervaren een beperkte impact op de opleiding van de mensen en geen impact op het bemannen van het callcenter. De opzoekprocedures van expert bedrijven en contactname met buitenlandse callcentra is eenvoudig gedocumenteerd door middel van een Belintra CD. Een schematisch overzicht van de procedure is weergegeven in Bijlage 3 op p. 28. De expertise van BASF en Solvay rond de werking van de Belgische hulpdiensten, betekent een meerwaarde voor andere hulpverlenende bedrijven. Deze sturen experts en vereisen de assistentie van een plaatselijke ‘tolk’ voor interactie met de hulpdiensten. Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat - Belintra Studie FPC Index N° S-3866

9 maart 2009

Pagina 9 / 28



Expert kennis en bijzondere middelen Sinds de introductie van de BIG databank met info over gevaarlijke stoffen, zijn het vooral de interventies van niveau 2 en 3 die de kracht uitmaken van Belintra. De chemische industrie is bij uitstek de bron van expertise rond gevaarlijke stoffen. Zij is ook belanghebbende partij om de gevolgen van ongevallen VGS tot een minimum te herleiden en is bijzonder bereidwillig om samen te werken met de hulpdiensten. Deze bedrijven hebben ook vaak bijzondere middelen in huis ter bestrijding van ongevallen met de eigen stoffen (op eigen terrein of op de weg). Deze 2 elementen: kennis en bijzondere middelen, ontbreken vaak bij de overheid. De frequente samenwerking vanuit de Belintra centra met de overheidsbrandweer en civiele bescherming, biedt veel gelegenheid tot ‘oefenen’ van de inzet. Dit versterkt de kennis voor beide partijen. Hierdoor zal zelf een niveau 2 oproep vaak resulteren in het begeleiden van de bedrijfsexpert met een brandweercommandant van BASF of Solvay, die zowel de industrietaal als deze van de overheidsbrandweer spreekt. Dit is een essentiële schakel in de goede werking van het systeem. Vraagt weinig extra investeringen voor niveau 1 en 2 hulp De crisiscentra van BASF en Solvay beschikken reeds over een 24x7 callcenter. Ook bij de overige deelnemende bedrijven zijn er steeds experts beschikbaar voor ongevallen met bedrijfseigen stoffen. De investering in het onderschrijven van de Belintra hulp voor een niveau 1 of 2 hulpvraag blijft dan ook beperkt tot: het onderhouden van een contactenlijst het borgen van de 24x7 beschikbaarheid van deze contacten. Bijkomende procedures zijn beperkt tot het werken met de Belintra CD en een jaarlijkse test van de internationale ICE center procedure. In dit opzicht is het oprichten van een Belintra dienst geen omslachtige of dure aangelegenheid voor de bedrijven. Dit ligt wel anders voor niveau 3 hulp waar extra manschappen en materiaal geborgd moeten worden (zie kostenvergoeding onder 5.2 hieronder).

5.2. Zwakke punten Volgende aandachtspunten kunnen de werking van het systeem ondermijnen: Kwaliteitsborging De dienstverlenende bedrijven nemen deel op vrijwillige basis. De praktijk toont echter aan dat de contactlijst van die bedrijven niet altijd accuraat onderhouden wordt. Evenmin is er een verplichting tot daadwerkelijke hulpverlening als een bedrijf zich heeft ingeschreven voor een bepaald niveau. Dit kan leiden tot het doorschuiven van de vraag voor niveau 3 hulp, naar BASF of Solvay, ondanks de opgave van een bedrijf voor deze specifieke hulpverlening. Een kwaliteitscontrolesysteem hierbij zou : de kwaliteit van de informatie kunnen waarborgen bedrijven ertoe aanzetten meer betrokkenheid op zich te nemen in de deelname aan Belintra. Anderzijds is het ook een instrument voor de contracterende partijen (overheid en chemiefederatie) om de kwaliteit te meten en het systeem bij te sturen waar nodig. Het opleggen van een kwaliteitssysteem in een systeem dat gebaseerd is op vrijwillige bijdrage, is echter niet eenvoudig. Dit brengt immers bijkomende kosten met zich mee, ook te dragen door de contracterende partners. Kennisborging De Belintra CD bevat een lijst met contactgegevens van experts van bedrijven en hun gevaarlijke stoffen. De kennis rond de behandeling van de gevaarlijke stoffen is ter beschikking in systemen buiten Belintra om (BIG,


9 maart 2009

Pagina 10 / 28



5

ERICards , bedrijfseigen systemen, …). De kennis van de incidentbestrijding zelf en de ervaring, opgedaan bij een incident, worden echter niet in een centraal systeem geborgd. Zowel BASF als Solvay registreren de oproepen in hun oproep registratiesysteem, waaruit enkel een lijst met het aantal incidenten en geboden niveau van hulp wordt geregistreerd. Ter verbetering van de kwaliteit van het Belintra systeem, zou het nuttig zijn om de kennisdeling van ervaringen bij incidenten uit te bouwen. Dit kan gebeuren aan de hand van een centraal platform met een informatiesysteem waarin ook de beschikbare bijzondere middelen kunnen geraadpleegd worden. Verder lijkt het nuttig om regelmatige vergaderingen te beleggen tussen BASF, Solvay, de openbare brandweer met de AGSers en de civiele bescherming. Hierbij kunnen lessen getrokken worden uit incidenten en kan de werking van het systeem geoptimaliseerd worden. Deze werkgroep kan dan rapporteren aan de FOD Binnenlandse Zaken en Essenscia. Bewustmaking brandweerofficieren De werking van Belintra en de verantwoordelijkheden bij niveau 3 hulpverlening zijn nog onvoldoende gekend. Dit is vooral het geval bij de oudere generatie van brandweerofficieren. In de opleiding van de jongere officieren is Belintra wel opgenomen in de leerstof en bij de start van de samenwerking in 1999 is er een brochure verspreid naar de verschillende korpsen. Een nieuwe informatiecampagne rond Belintra is aangewezen. Deze kan uitleg verschaffen rond de procedures, verantwoordelijkheden en het opnemen van Belintra in het opleidingstraject van adjudant bij alle brandweerscholen. Tijdige Alarmering Een vroegtijdige verwittiging van het Belintra callcenter betekent tijdswinst als de Belintra hulp moet ingeroepen worden. Hier verschilt de samenwerking in het Waalse landsgedeelte, waar de brandweer Solvay gelijktijdig waarschuwt met de oproep van de civiele bescherming. Kostenvergoeding De regeling waarbij niveau 2 en 3 hulpverlening louter door de federale overheid betaald wordt, vanaf de provinciale fase, leidt tot discussie op het interventieterrein. Tevens levert het onzekerheid op over betaling van de kosten door hulpverlenende bedrijven. Een ongeval escaleert immers niet onmiddellijk tot provinciale fase. Zo verliest men kostbare tijd verloren in de voorafgaande gemeentelijke fase, waarbij de veroorzaker van het ongeval of de burgemeester geacht wordt de rekening te betalen. Een degelijke afspraak tussen overheid, bedrijven, transporteurs en verzekeraars zou deze kostenvraag kunnen weghalen van het terrein. In een incident VGS is de verzekeraar altijd betrokken partij. Momenteel gebeurt de interactie met de verzekeraars enkel op het ogenblik van het incident. De verzekeraar is niet enkel verantwoordelijk voor het betalen van de incidentkosten maar ook belanghebbende bij het beperken van de schade. Vanuit dat standpunt gaat de verzekeraar meewerken in het beslissingsproces rond de incident bestrijdingsstrategie. De ervaring leert dat BASF bijv. de factuur met de bestrijdingskosten stuurt naar de eigenaar van de goederen die de kosten dan probeert te recupereren van de verzekeraar. De ICE centers ontvangen een minimale jaarlijkse vergoeding voor het onderhouden van de meldkamerdienst. Er is echter extra geen vergoeding voorzien voor de bedrijven die extra bijzondere middelen en mensen voor niveau 2 of 3 interventies, ter beschikking houden. Bedrijven als BASF en Solvay dragen dit als onderdeel van hun normale werkingskosten. De huidige economische situatie kan betekenen dat de meerkost voor het onderhoud van deze middelen en manschappen kritischer bekeken wordt. Indien de extra

5

ERICards: aktiekaarten voor een eerste interventie door brandweereenheden die bij aankomst op het terrein niet beschikken over specifieke, betrouwbare productinformatie (www.ericards.net) Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat - Belintra Studie FPC Index N° S-3866

9 maart 2009

Pagina 11 / 28



middelen en manschappen niet geborgd kunnen worden omwille van kostenbesparing, komt de werking van Belintra ernstig onder druk. Dit zou op lange termijn de effectiviteit van het systeem kunnen ondermijnen. Geen ondersteuning voor incidenten VGS bij spoor- en watertransporten, open overslag of op luchthavens De Belintra overeenkomst dekt enkel ondersteuning voor ongevallen op de weg. Zoals in hoofdstuk 4 aangegeven zijn er wel onderlinge overeenkomsten tussen bedrijven. De overheid is hier geen betrokken partij. Het ontbreken van een landelijke overeenkomst bij ongevallen bij verlading op bedrijfsterreinen wordt momenteel als voornaamste gebrek ervaren. Bedrijven of brandweerkorpsen, minder vertrouwd met de diensten van BASF of Solvay, zouden gebaat zijn bij een analoge Belintra procedure. Hierin zouden alarmering en facturatiemodaliteiten op voorhand worden vastgelegd. 6

Vervoer van gevaarlijke stoffen op de luchthavens is onderhevig aan het IATA Dangerous Goods 7 Regulations . Hoeveelheid en aard van stoffen zijn nogal verschillend van vervoer van stoffen over de weg. Dit neemt niet weg dat ongevallen kunnen gebeuren en expertise noodzakelijk is. Momenteel is hiervoor in België geen overeenkomst met bedrijven. Men valt terug op informatie uit vrachttransportbrieven en de overheidsbrandweer. Informatie over veiligheid op luchthavens valt overigens onder strikte security regels waardoor men gebonden is over welke informatie publiek beschikbaar gesteld kan worden. Nader onderzoek naar de huidige werking van de hulpdiensten bij incidenten VGS op de luchthaven van Zaventem is aangewezen om een mening te vormen of een gelijkaardige Belintra aanpak zinvol is.

6 7

IATA: International Air Transport Association Zie http://www.iata.org/ps/publications/dgr.htm


9 maart 2009

Pagina 12 / 28



6. Kritische succesfactoren voor implementatie van een samenwerkingsakkoord De Belintra ervaring leert dat een aantal factoren essentieel zijn om een samenwerkingsakkoord succesvol te maken: 1.

Bereidwilligheid tot samenwerking van de bedrijven. Gezien het huidige economische klimaat, kan verwacht worden dat de meerkost voor een dergelijke samenwerking in balans moet zijn met de meerwaarde die deze samenwerking voor het bedrijf oplevert. Het waken over de reputatie van het bedrijf, medewerking van de overheid bij incidenten van/op het bedrijf zelf, reputatie van de sector, … zijn hierbij kwalitatieve elementen die spelen.

2.

Welwillendheid van de openbare brandweer. Zowel de beslagen officieren als de jonge generatie moeten openstaan voor een samenwerking met industrie waarbij zij zelf de eindverantwoordelijkheid blijven dragen. Erkenning dat bedrijven meer expertise kunnen inbrengen op dit domein en het pragmatisch meedenken rond oplossingen voor situaties - mogelijk niet in regelgeving vastgelegd- zijn belangrijke elementen voor een succesvolle samenwerking.

3.

Kostprijs van de hulpverlening weghouden van de interventie. Dit vereist een transparante regelgeving waarbij de overheid de kosten betaalt en terugvordert van de veroorzaker. ‘Wie betaalt de rekening?’ mag geen vraag worden waarmee leidinggevende officier zich ten tijde van een incident, moet bezighouden.

4.

Vroegtijdig alarmeren. Snelheid en efficiëntie van de hulpverlening hangt voornamelijk af van de snelheid en efficiëntie waarmee de ICE meldkamer op de hoogte wordt gebracht van een incident waarbij mogelijk kennis en/of middelen dienen ingezet te worden..

5.

Betrek de transportfederatie in het akkoord. De transportfederatie is de eerste betrokken partij in het ongeval. Internationale transporten van onafhankelijke transporteurs uitgevoerd door chauffeurs die noch de taal niet beheersen noch een veiligheidsopleiding hebben gevolgd, betekenen een aanzienlijk risico. Het toekennen van een rol aan de federatie in een samenwerkingsakkoord, kan de veiligheid van het transport verhogen en de inzetprocedures en protocollen vereenvoudigen. Het onderschrijven door de transportbedrijven van het BBS (Behavioural Based Safety) programma van 8 9 Cefic, ECTA en EPCA kan bijvoorbeeld opgenomen worden in een samenwerkingsakkoord.

6.

Verantwoordelijkheid van het beleid. Voor een vlotte uitvoering van het akkoord, is het belangrijk dat de overheidsinstantie als contractbeheerder eveneens het contract operationeel opvolgt. Het verhoogt de betrokkenheid van de partners en waarborgt de operationele efficiëntie van de samenwerking. .

7.

Verenigingen van ICE call centrum en niveau 3 hulp binnen één organisatie. Binnen ICE zijn er varianten waarbij het Nationale centrum door een overheidsinstantie dan wel een bedrijf wordt georganiseerd. In het eerste geval moet de overheid de expertise inhuren van de chemische industrie. De ervaring van Belintra leert dat het verenigen niveau 1 en niveau 3 hulp binnen één ICE centrum vruchten afwerpt. Enerzijds wordt hiermee de opkomsttijd van een niveau 3

8 9

ECTA: European Chemical transport Association EPCA: European Petrochemical Association


9 maart 2009

Pagina 13 / 28


hulpvraag verkort en anderzijds ontstaat er een hechte vertrouwensband die de kwaliteit van de interventie ten goede komt. Het is immers een vereiste dat de brandweerofficier van het hulpverlenende bedrijf bij een niveau 3 uitruk vertrouwd is met de werking van de overheidshulpsdiensten.


8.

Inbouwen van kwaliteitssysteem in het contract. In een kwaliteitssysteem kan de efficiëntie en kwaliteit van het systeem op objectieve manier gemeten worden. Tot waarborg van de goede werking van het systeem kan: 

9.

het engagement van de deelnemende bedrijven beoordeeld worden;



de meerwaarde van het systeem verantwoord worden;



een controle-instrument voorzien worden.

Betrokkenheid van de verzekeraars. Het betrekken van de verzekeraars kan voordelig blijken om volgende redenen : 

vlot verloop van de kostenafhandeling van een interventie;



mogelijk meedragen door de verzekeraars van de kostprijs van het systeem.

Verzekeraars hebben er immers belang bij om de schade-uitkering bij ongevallen zo laag mogelijk te houden. Belintra kan bijdragen in de schadebeperking door snel en adequaat op te treden bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op de weg. Proactief betrekken van de verzekeraars kan bijdragen tot een veiliger transport en een verbeterd bestrijdingsproces. Dit kan gebeuren door het opleggen van eisen aan transporteurs en afspraken vast te leggen rond betaling van de kosten. 10. Het begidsen van de Belintra voertuigen en experten door lokale hulpdiensten om een snelle interventie ter plaatse te voorzien bij niveau 2 en 3 interventies. Belintra voertuigen hebben de toelating van het ministerie om net als een prioritair voertuig met blauwe zwaailichten te rijden. Het begidsen door de politiediensten kan een vlottere doorgang in het verkeer en kortere aanrijtijd bewerkstelligen. 11. Een degelijke opleiding van de oude en nieuwe brandweerofficieren in de werking van het systeem. Aandacht voor de opschalingsprocedure, de verantwoordelijkheid van elke partij en het betrekken van de industrie bij opleiding van de brandweerofficieren, vormen de basis van een vroegtijdige kennismaking en een vlotte samenwerking. 12. Betrokkenheid van de Adviseurs Gevaarlijke Stoffen. Deze brandweerlieden kunnen de brug vormen tussen de openbare brandweer en de industrie. Regelmatig proactief overleg, betrokkenheid bij de opleiding van de brandweerofficieren en betrokkenheid bij ieder incident VGS van de AGSers en de industrie, zijn essentieel voor de goede werking van het systeem. 13. Duidelijke afweging over de breedte van de geboden dienst. Bij het opzetten van een ICE systeem moet duidelijk afgewogen worden op welk vlak de hulpverlening meerwaarde biedt t.o.v. mogelijk andere reeds bestaande systemen: transport over de weg, water, de luchthavens en op bedrijfsterreinen.


9 maart 2009

Pagina 14 / 28


 +32-3-542.62.45  +32-3-542.11.90  [email protected]

Bijlage 1

Samenvattende vragenlijst van de interviews

Vraag

Antwoord

Onderwerpen t.a.v. het organisatieconcept

www.fpc.be

Wat is Belintra en hoe kan hun inzet bij incidenten VGS worden beschreven?

Belintra is een systeem voor bijstandsverlening bij ongevallen op de weg met gevaarlijke stoffen. Er zijn 3 niveaus van bijstand beschikbaar: 1. Telefonisch advies over de eigenschappen van de stof en de manier waarop de risico’s van het product moet worden aangepakt. (24 x 7 beschikbaar) 2. Het inroepen van een expert ter plaatse. 3. De inzet van gespecialiseerde mensen en middelen ter ondersteuning van de hulpdiensten ter plaatse. Belintra is een samenwerking tussen het Ministerie van Binnenlandse zaken, Algemene Diensten Civiele Veiligheid en Essenscia, de overkoepelende federatie van chemiebedrijven in België. Binnen Essenscia zijn er een 50-tal bedrijven die meewerken aan deze hulpverlening op een of meerdere niveaus. Er zijn 2 crisiscentra voorzien: BASF voor het Nederlandstalige landsgedeelte en Solvay voor het Franstalige landsgedeelte. BASF verzorgt ook het nationale ICE centrum. Op de dienst kan beroep gedaan worden door de brandweer, de civiele bescherming (logistieke eenheid) of de provincie-gouverneur.

Hoe wordt Belintra betrokken als er een incident VGS is?

De leidinggevende brandweerofficier ter plaatse beslist om Belintra hulp in te roepen door één van beide crisiscentra te bellen. Naast Belintra kan hij eveneens beroep doen op een databank van gevaarlijke stoffen (BIG) en in de provincie Antwerpen ook op het team van Adviseurs Gevaarlijke Stoffen (AGS) van de brandweer. In Wallonië worden de Civiele Bescherming en Solvay in parallel verwittigd. Deze houden zich dan paraat tot de leidinggevende officier beslist dat hun hulp effectief vereist wordt. Het Belintra crisiscentrum zoekt de producent van de gevaarlijke stof op via een CD-Rom met contactadressen van alle bedrijven binnen de ICE landen die zich hebben opgegeven voor niveau ICE dienstverlening. Indien het over de eigen stoffen van BASF of Solvay wordt contact genomen met de eigen (internationale) bedrijfsexperten. Als de producent zich echter in het buitenland bevindt contacteert het Belintra crisiscentrum het ICE center van dat land. Uiteindelijk wordt de expert telefonisch in contact gebracht met de brandweerofficier ter plaatse. Op vraag van de leidinggevende brandweerofficier kan ook een expert ter plaatse worden gevraagd (niveau 2). Het probleem hierbij is meestal dat de expert een wetenschapper is, die de taal van de hulpdiensten niet verstaat en vice-versa. In de praktijk zullen BASF en Solvay bijv vaak een eigen brandweercommandant meesturen om de vertaalslag te kunnen vormen tussen de expert en de overheidshulpdiensten. In Vlaanderen wordt niveau 2 zeer zelden ingeroepen omdat meestal ook gespecialiseerde middelen nodig zijn voor de incidentbestrijding. Daardoor zal een brandweerofficier vaak ineens niveau 3 hulp inroepen. In Wallonië wordt in eerste instantie beroep gedaan op de middelen van de Civiele Bescherming en wordt een expert ter plaatse ingeroepen, al dan niet vergezeld met aanvullende middelen van Solvay. Hierdoor zijn er in Wallonië in verhouding meer niveau 2 dan niveau 3 oproepen. Uit verschillende hoeken horen we dat de procedure rond de inzet van expertise


9 maart 2009

Pagina 15 / 28


Vraag

Antwoord bij zware ongevallen met gevaarlijke stoffen onvoldoende gekend is binnen de brandweerkorpsen. Met name de oudere officieren hebben hierover onvoldoende opleiding gehad of kennen het systeem onvoldoende.


Worden door het systeem alle vormen van transport gedekt (dus vervoer door lucht, over water, land, rails en overslag)?

Nee, hoewel het ICE-schema voorziet in alle vormen van transport, wordt in het formele Belintra-Convenant slechts het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg afgedekt. Er zijn wel kleinschalige initiatieven op het gebied van transport over spoor en water, waarbij wordt samengewerkt tussen brandweer en bedrijven (zoals vastgelegd in aparte overeenkomsten), maar dit valt buiten de scope van de (overeenkomst van) Belintra. BASF is bijvoorbeeld benaderd door Infrabel, de exploitant van de Belgische spoorweginfrastructuur, om deel te nemen in een soortgelijk systeem als Belintra voor het vervoer over het spoor: BASF levert ook ondersteuning aan hulpverleningsdiensten bij incidenten op de spoorwegen buiten Vlaanderen op eenvoudig verzoek van Infrabel. Dit is opgenomen in een aparte overeenkomst met Infrabel. Voor wat betreft overslag wordt tevens samengewerkt door verschillende partijen in geval van een incident: in de havens van Zeebrugge en Antwerpen wordt, wanneer assistentie vereist is, door de brandweer of de havenkapitein contact opgenomen met BASF. Dan kan ook ondersteuning worden geboden. Deze samenwerking is niet vastgelegd in een overeenkomst. Voor wat betreft de financiële afwikkeling van de inzet door BASF wordt door BASF altijd eerst een fax gestuurd (zodat de havenkapitein weet dat er wordt ingezet op zijn gebied), met een kostenopgave. Deze fax dient bevestigd te worden door de havenkapitein. In praktijk werkt deze bevestiging per fax goed en werden zaken reeds bevestigd vooraleer BASF eventueel ter plaatse is. In de praktijk wordt door de brandweerofficiers (evt via de Adviseurs Gevaarlijke Stoffen waar deze functie bestaat) voor alle soorten incidenten met gevaarlijke stoffen een beroep gedaan op hulp door BASF. Dus ook al betreft het een incident met gevaarlijke stoffen dat niet direct met vervoer over de weg te maken heeft (bijv op bedrijfsterrein en op het water). Deze hulp wordt zo gemakkelijk geboden (en ingeroepen), als gevolg van persoonlijke contacten tussen de brandweer en BASF.

Wat is een incident, welke criteria gelden hiervoor? Wanneer treedt het systeem in werking?

De overeenkomst tussen de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken (FOD BiZa) en Essenscia bepaalt dat Belintra in werking kan treden voor zware ongevallen in een provinciale fase (coördinatie door de gouverneur). Voor zware ongevallen in een lagere fase (gemeentelijke fase of lokale coördinatie) is de bijstand beperkt tot niveau 1 en 2 en dit na raadpleging van andere bestaande gegevensbanken (bijv BIG databank). Het systeem wordt benaderd wanneer eigenaar/ producent van de stof onvindbaar is en/of wanneer de lokale officier van de hulpdienst (brandweer) bepaalt dat assistentie vanuit Belintra nodig is. De operationele leider kan dat laten afhangen van de eigen slagkracht en kennis van het korps en/of van de uitrusting van het bedrijf die eigenaar van de stof is. In eerste instantie wordt het systeem vooral gebruikt om productinformatie te verzamelen.

Zijn de in werking tredende procedures vastgelegd in protocollen etc.?

Er is een summiere overeenkomst tussen de federatie van de chemische nijverheid (Essenscia) en de overheid (FOD BiZa). Daarin wordt niet in detail ingegaan op procedures/ werkwijzen. Er zijn geen kwalitatieve of kwantitatieve bepalingen vastgelegd waaraan één van de partijen zich moet houden. Wel werd


9 maart 2009

Pagina 16 / 28


Vraag

Antwoord vastgelegd dat de telefonische hulpdienst 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar/ bemand dient te zijn. Er zijn geen protocollen, SLA’s of een kwaliteitsbewakingssysteem.


De praktijk in België laat zien10 dat: In 60% van de gevallen een beroep wordt gedaan op het systeem op niveau 1; In 5-10 % van de gevallen een beroep wordt gedaan op het systeem op niveau 2; In 30-35 % van de gevallen een beroep wordt gedaan op niveau 3. Wat is de handelingssnelheid van Belintra?

De handelingssnelheid is niet vastgelegd. Er is slechts bepaald dat 24 uur per dag, 7 dagen per week beroep moet kunnen worden gedaan op het systeem. Bij een niveau 2 en niveau 3 interventie komt daar nog eens bij dat er geen begidsing van de expert of hulpwagen is voorzien om snel tot de plaats van de ramp te komen. Bedrijven leveren hier op basis van best-effort.

Hoe wordt kennis over IM-vgs binnen het systeem geborgd?

Niet. Er wordt geen gebruik gemaakt van een gezamenlijk informatiesysteem. Ieder ICE crisiscentrum gebruikt zijn eigen systeem voor call logging en hazmat informatie. Er is wel een CD-Rom van Essenscia met daarin een lijst van stoffen en contactadressen van experts van de deelnemende bedrijven binnen alle ICE landen. De overheidsbrandweer heeft ook de beschikking over een databank gevaarlijke stoffen (BIG: www.big.be) samen met een helpdesk telefoonnummer. Meestal gaat men deze eerst raadplegen vooraleer beroep te doen op Belintra niveau 1. Daarnaast heeft Cefic ook een gratis online systeem: ERICards (www.ericards.net) ter beschikking gesteld. Dit wordt door de hulpverlenende bedrijven beschouwd als onvoldoende gespecialiseerd voor geavanceerde hulpverlening. Het bevat algemeenheden voor de hulpverlening maar biedt te weinig diepgang voor de gespecialiseerde hulpverleners Soms heeft een hulpverlenend bedrijf ook een eigen database (zoals BASF, waarin alle producten en stoffen zijn beschreven waarmee binnen het eigen bedrijf wordt gewerkt).

Is er een informatiemanagement- of kennismanagementsysteem waar hulpverlenende bedrijven op zijn aangesloten?

Om de verantwoordelijke bedrijven (eigenaar of producent van een stof) op te sporen) kan gebruik worden gemaakt van de database van Essenscia via een product-CD met alle contactgegevens. De accuraatheid van deze informatie hangt af van de bedrijven die deze zelf moeten onderhouden. Er is geen kwaliteitsprocedure om dit te garanderen.

Wat hebt u geleerd uit de werking van het systeem tot nu toe? Wat wilt u in de toekomst beter/ anders organiseren?

In de toekomst moet worden onderzocht of uitbreiding van het systeem over de overige transportvormen (water & opslag/overslag) wenselijk en mogelijk is. Vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken is die noodzaak op korte termijn niet erg groot. Vanuit brandweer en hulpverlenende bedrijven (vertegenwoordigd in CEFIC) wordt de wenselijkheid hiervan op korte termijn juist wel benadrukt. Het is echter geen dringend probleem omdat mensen vanuit hun relatie met de brandweer van BASF en de reputatie van dat bedrijf, hierop bijna automatisch beroep doen. Tot op heden is BASF ook telkens bereid geweest om aan deze vragen te voldoen. Volgende 2 zaken zouden echter beter geregeld kunnen worden:

10

Zie concrete cijfers in Bijlage 2.


9 maart 2009

Pagina 17 / 28


Vraag

Antwoord 1.


2.

De werking van het systeem systematisch kenbaar maken in de adjudant opleidingen van de brandweer in alle openbare brandweerscholen EN een informatiecampagne naar de oudere brandweerofficieren. De interventiekosten van de niveau 2 en niveau 3 interventies zou geen zorg voor de brandweer mogen betekenen tijdens het incident. Het huidige criterium van provinciale fase werkt niet goed omdat er al veel kostbare tijd verloren gegaan is als gewacht moet worden op deze fase. Ook een belangrijk ongeval dat zich voordoet op het grondgebied van een groot korps met vele middelen en dus mogelijk binnen de gemeentelijke fase blijft, heeft Belintra hulp nodig. Een mogelijkheid zou zijn dat de overheid de kosten in eerste instantie op zich neemt en deze daarna verhaalt op de betrokken transportfirma/bedrijf.

Wat zijn de sterke kanten ten aanzien van IM-vgs?

In de beleving van BASF en de brandweer werkt het systeem al behoorlijk goed en is men in de basis tevreden over de huidige werkwijze. Dit gevoel wordt onderschreven door tal van positieve praktijkervaringen van verschillende personen die werden geïnterviewd. Er is een duidelijk informatie- en hulpkanaal en daarbinnen wordt pragmatisch en collegiaal samengewerkt. In praktijk wordt vooral een beroep gedaan op de inzet van Belintra op niveau 1 en 3 waarbij veel kennis wordt gedeeld. In het bijzonder door goede betrekkingen tussen verschillende personen (ten persoonlijke titel) weet men elkaar snel en veelvuldig te vinden alhoewel dit tegelijkertijd als zwakte kan worden aangewezen.

Wat zijn de zwakke kanten ten aanzien Belintra

Het Belintra-systeem is nog niet overal goed bekend (vooral niet binnen de lokale brandweerorganisaties). Het Convenant is nu nog te beperkt, omdat het alleen is gericht op het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg. De omvang van het Convenant zou uitgebreid dienen te worden. Lokale hulpverleningsdiensten (brandweerorganisaties) hebben soms te weinig kennis om het gevaar te kunnen inschatten. Gevolg is dat het systeem van Belintra niet of pas in een laat stadium wordt geraadpleegd. Dan worden soms onnodige risico’s genomen. Als mogelijk idee zou in eerste instantie Belintra via de meldkamers op de hoogte gebracht kunnen worden van een incident VGS. Op deze manier kan wellicht sneller worden geanticipeerd wanneer het daadwerkelijk tot een hulpvraag komt. Tegelijkertijd zou de chemische industrie een rol kunnen spelen in de scholing van brandweerfunctionarissen. Daarboven komt dat het kennisniveau van de brandweer in België op het gebied van gevaarlijke stoffen sterk wisselt in de verschillende delen van het land: er is geen uniforme opleiding voorzien voor brandweerfunctionarissen op dit terrein. Onder andere ten gevolge van meer praktijkervaring, ligt het kennisniveau in de Provincie Antwerpen hoger dan in de rest van het land. Daarbij komt dat de functionaris Adviseur Gevaarlijke Stoffen uitsluitend in de Provincie Antwerpen een operationele functie is. Deze functionaris bestaat in de rest van België nog niet of wordt nu mondjesmaat geïmplementeerd vanuit lokale initiatieven (Limburg, Oost-Vlaanderen). Het niveau (kwaliteit) van de interventies is sterk onderhevig aan de bezetting (en aanwezige competenties) op het moment van het incident. Dit kan nogal schommelen. Dat komt voort uit het feit dat het systeem nu té vrijblijvend is en de bijdrage altijd op vrijwillige basis verloopt. Een kwaliteitssysteem ontbreekt. Opzet van het Belintra-systeem is om, als netwerkorganisatie pur sang, publieke


9 maart 2009

Pagina 18 / 28


Vraag

Antwoord en private kennis zoveel mogelijk bij elkaar te brengen, ongeacht de ‘achtergrond’ van de partner of zijn rol. Deze perceptie wordt door het FOD BiZa onvoldoende gedragen: het Ministerie sluit een contract af maar neemt vervolgens geen verantwoordelijkheid voor de uitvoering ervan. In feite is het Ministerie probleemeigenaar maar legt de eindverantwoordelijkheid bij de brandweer. De kloof tussen beleidsmakers en beleidsuitvoerders wordt als te groot ervaren.


De nadruk binnen Essenscia en CEFIC zou sterker moeten liggen op het communiceren over Belintra en het ‘sensibiliseren’ van de eigen leden met betrekking tot het belang en de betrokkenheid die de bedrijven zelf aangingen door deelname aan het Belintra-systeem. Hier valt te noteren dat contactinformatie soms verouderd is of dat bedrijven zich opgeven voor een niveau 2 of 3 hulp maar dit doorschuiven naar BASF als de vraag komt. Wat dat betreft is er enigszins sprake van een cirkel. Veel bedrijven worden weinig ter ondersteuning opgeroepen waardoor het belang en de aandacht voor het systeem van diezelfde bedrijven wat wegzakt. In zekere zin is er sprake van een monopolie van BASF en Solvay binnen het Belintra-systeem. Idealiter worden er meer bedrijven intensief betrokken en zorgt een kwaliteitssysteem voor aansporing van de bedrijven om de verbintenissen naar Belintra toe te waarborgen. In praktijk wordt er weinig gebruik gemaakt van hulp op niveau 2 (expert ter plaatse). Dat komt met name omdat er vaak voor gekozen wordt om niveau 2 over te slaan en direct over te gaan naar niveau 3. Tegelijkertijd doet zich een ander probleem voor. Wanneer een kennisexpert van een bepaalde stof naar de plaats van het incident wordt gestuurd, heeft deze persoon veel kennis, doch beheerst niet de taal van de brandweer. Omzetting door de brandweer in concrete acties van deze kennis, kan hierdoor bemoeilijkt worden. De brandweerfunctionarissen hebben niet steeds voldoende parate kennis om de informatie te verwerken in strategieën. De Adviseur Gevaarlijke Stoffen zou hierin een brug kunnen slaan. Kwetsbare schakels in het bestrijden van incidenten (niet zozeer in het Belintrasysteem zelf) is een aantal punten rond de transporteurs van stoffen: documenten/ vrachtbrieven zijn niet altijd op orde; de indicatie van stoffen is slechts gericht op aangeven van direct en acuut gevaar (zegt niets over invloed op volksgezondheid bijvoorbeeld); de documentatie en gevaarsaanduidingen worden niet altijd goed geïnterpreteerd; chauffeurs spreken niet altijd duidelijk Engels; in sommige gevallen is er sprake van verwisseling van de aanduidingen/ borden (bijvoorbeeld om de Kennedy-tunnel te mogen gebruiken werd gefraudeerd met aanduidingen); er is in toenemende mate sprake van het outsourcen van transport van gevaarlijke stoffen. Dat betekent dat men te maken heeft met een ‘tussenpartij’. Dit kan ervoor zorgen dat bedrijven in de toekomst minder welwillend zijn of minder dwingende noodzaak voelen om te participeren in het Belintra-systeem. Positief is wel dat Cefic een kwaliteitssysteem (SQAS) in leven heeft geroepen waarbij transporteurs, op vraag van hun klanten, geaudit worden. Transportfirma’s die een slechte reputatie hebben rond transportveiligheid komen zo op een zwarte lijst te staan die door alle chemiebedrijven van de federatie geraadpleegd wordt. Vermits er


9 maart 2009

Pagina 19 / 28


Vraag

Antwoord geen sprake is van een verplichte certificering van deze bedrijven is dit systeem niet waterdicht en kunnen er minder betrouwbare transporteurs door de mazen van het net glippen zolang niemand hen audit.


Onderwerpen t.a.v. samenwerking met operationele hulpdiensten Hoe ziet het proces naar alarmering, informatieverstrekking en inzet eruit (hoe, wie, wanneer)?

In de praktijk ligt de beslissing tot het oproepen van Belintra hulp bij de leidinggevende brandweerofficier ter plaatse. In de meeste gevallen zal deze eerst andere bronnen raadplegen zoals de BIG databank of een AGS oproepen. Indien deze informatie onvoldoende is of men wenst ruggespraak te houden wordt Belintra niveau 1 ingeschakeld. Zodra echter blijkt dat gespecialiseerde hulp voor de incidentbestrijding nodig zal zijn en de hulpdiensten deze middelen of kennis niet hebben wordt Belintra niveau 3 hulp ingeroepen. Hieromtrent is echter geen formeel protocol federaal vastgelegd.

Wie is verantwoordelijk bij informatieverstrekking en inzet? (Commandostructuur).

De officier van de brandweer (of hoogste in rang aanwezig op de plaats van het incident) is te allen tijde verantwoordelijk voor de bestrijding van het incident en alle daartoe genomen acties (dit is zo ook contractueel in het convenant vastgelegd). De hulpverlenende bedrijven uit het Belintra-systeem hebben formeel slechts een adviserende en ondersteunende rol. Bij heel wat korpsen die minder ervaring hebben met dit soort ongevallen bestaat echter de perceptie dat Belintra (of de AGS) de leiding over het incident overneemt wat uitdrukkelijk niet wenselijk is.

Wordt inhoudelijke kennis over Belintra gedeeld met de hulpverleningsdiensten?

Tijdens de opleiding van brandweermedewerkers wordt tegenwoordig aandacht besteed aan het Belintra-systeem: tijdens de opleiding ‘crisismanagement’ en tijdens de bevelvoerderopleiding. Belintra wordt dan geïntroduceerd als een ‘kennispartner’ en hulpmiddel. Bij de start van de samenwerking (in 1999) hebben alle korpsen in België een brochure ontvangen waarin het systeem en de werking van Belintra uitgelegd staat en de bereikbaarheid is aangegeven. Het voornemen is om in 2009 een nieuwe campagne te starten om Belintra meer bekendheid te geven.

Wat is de verhouding tussen de rol van de hulpverleningsdiensten en die van Belintra?

Brandweer is leidend, Belintra is ondersteunend en adviserend. Deze verhouding en verantwoordelijkheid (van de brandweer) is in praktijk niet altijd even duidelijk.In de praktijk blijkt het soms dat de brandweer ondersteunende bedrijven (uit het Belintra-systeem) niet makkelijk toelaten op de plaats van het incident. Anderzijds kan het tegenovergestelde aan de hand zijn: de brandweer legt in enkele gevallen juist graag de uitvoerende taken neer bij het bedrijf dat ter plaatse komt om te assisteren en het idee ontstaat dan dat Belintra het incident ‘overneemt’. Er is een mentaliteitswisseling noodzakelijk binnen de brandweerorganisaties: de brandweer zou de houding moeten laten varen dat de overheid de wijsheid in pacht heeft. Zo zouden ze kunnen onderkennen dat de overheidsmiddelen en kennis op het gebied van gevaarlijke stoffen lang niet altijd toereikend zijn om incidenten te kunnen bestrijden. Dat vraagt tegelijkertijd bereidheid van de private bedrijven om ondersteuning te (blijven) leveren. Belangrijk is om, in het bijzonder binnen de brandweer, ‘awareness’ en ‘willingness’ te creëren. In Wallonië nemen de brandweer van Sambreville en Solvay hierin het voortouw. Er bestaat momenteel een samenwerkingsverband tussen de openbare


9 maart 2009

Pagina 20 / 28


Vraag

Antwoord brandweer van Sambreville en Solvay waarbij een aantal brandweerlieden van de openbare brandweer bij Solvay gekazerneerd zijn. Er is een plan om deze samenwerking nog hechter te maken. De openbare brandweer van Sambreville zou volledig mee ondergebracht worden in de kazerne op de bedrijfsterreinen van Solvay. Zo komen de manschappen onder een gezamenlijke leiding zullen komen te staan. Dit wordt juridisch mogelijk gemaakt op basis van het opeisbaarheidprincipe waarbij de brandweer privé middelen kan opeisen tijdens incidenten. Daarnaast zal er ook een opleidingscentrum voor industriële brandbestrijding georganiseerd worden die de kennis van Solvay beschikbaar moet maken voor de openbare brandweerlieden.


Op welke wijze worden incidenten gelogd en bewaakt?

De inzet en incidenten waarbij bedrijven vanuit het Belintra-systeem hebben geassisteerd, worden niet centraal gelogd. De hulpverlenende bedrijven houden daar vaak zelf een overzicht van bij. Eén keer per jaar wordt vanuit alle bedrijven een overzicht (verslag) gestuurd naar Essenscia van de inzetten van het afgelopen jaar, waarna deze dan de gegevens overmaakt aan de FOD BiZa. Binnen de brandweer worden geen specifieke logs bijgehouden van incidenten met gevaarlijke stoffen, vanwege een te hoge werkdruk.

Hoe worden hulpverlenende private ondernemingen bekend met de procedures en werkwijzen van de brandweer binnen de organisaties van overheidshulpdiensten? Op welk niveau is dat nodig?

Hiervoor is geen speciaal initiatief voorzien. Dit is meteen ook een heikel punt voor niveau 2 hulpverlening omdat de experts niet vertrouwd zijn met de werking van de overheidshulpdiensten, noch dezelfde taal spreken. Dit wordt meestal praktisch opgelost door iemand van BASF of Solvay mee te sturen, wel vertrouwd met deze werking. Op niveau 3 stelt dit probleem zich niet langs de kant van BASF/Solvay omdat de brandweerofficier van BASF/Solvay wel vertrouwd is met de werking van de overheidshulpdiensten. Op niveau 2 en 3 is dit eigenlijk een absolute vereiste.

Aan welke specifieke eisen dienen medewerkers binnen Belintra te voldoen (opleiding en oefening)?

Essenscia stelt zich contractueel borg dat de dienstverlenende bedrijven over de nodige expertise bezitten. Verder zijn er geen nadere eisen opgelegd aan de opleiding, het kennisniveau of de middelen die de hulpverlenende organisaties inzetten ter bestrijding van het incident. Vanuit Cefic bestaat er wel een richtlijn rond het vereiste kennis niveau bij de Belintra medewerkers. Bij de verschillende dienstverlenende bedrijven zelf gelden eigen procedures en (opleidings)eisen. Voor het nationale ICE center bij BASF betekent dit dat de meldkamermedewerkers enkel een bijkomende opleiding ontvangen rond het gebruik van de Essenscia contact CD rom en de ICE procedures. Tevens beheersen zij allemaal de Engelse taal. Voor niveau 2 hulp ivm met de BASF producten wordt beroep gedaan op de experten uit de eigen fabriek of uit het hoofdkantoor in Ludwigshafen. Voor niveau 3 hulp (en begeleiding ter plaatse van niveau 2 hulp) heeft BASF steeds 2 eenheden extra voorzien in de shiften om externe interventies (Belintra, Infrabel of andere) te kunnen bieden. Er is ook een jaarlijkse internationale kwaliteitstest waarbij de andere ICE centra worden opgeroepen voor een fictief incident. De resultaten hiervan worden gegroepeerd en besproken op een internationale ICE bijeenkomst. Voor het regionale Belintra center van Solvay in Wallonië zijn er geen bijkomende eenheden voorzien in de meldkamer noch extra materiaal. De meldkamermedewerkers maken ook gebruik van de Essenscia contact CD rom. De voertaal is Frans.


9 maart 2009

Pagina 21 / 28



Vraag

Antwoord

Aan welke specifieke eisen dienen voertuigen en materieel binnen Belintra te voldoen?

Binnen bijvoorbeeld BASF worden criteria gehanteerd ten aanzien van de inzet van mensen en middelen bij een interventie. Zo is BASF in het bezit van een extra interventievoertuig dat uitsluitend wordt ingezet voor externe interventie. De interventies op niveau 3 worden vanuit BASF altijd uitgevoerd door twee daartoe opgeleidde personen. Deze personen hebben dezelfde basisopleiding en zijn daarnaast ook opgeleid voor het gebruik van het interventievoertuig. De overhead kosten voor het voertuig en de manschappen worden door BASF gedragen. Solvay zet eigen materieel en middelen in. Bij een Belintra uitruk worden 2 personen van de eerste eenheid van Solvay uitgestuurd en wordt een 2de eenheid opgeroepen om de permanentie op het bedrijf te waarborgen. Er is echter geen zicht op de beschikbare middelen van de civiele bescherming, die vaak samen met Solvay wordt opgeroepen. De beslissing rond welke middelen nodig zijn wordt vaak genomen door Solvay. Een coördinatie vanuit de brandweer naar civiele bescherming en Solvay zou dit punt ten goede kunnen komen.

Is er specifieke planvorming vereist voor de operationele voorbereiding van de samenwerking tijdens incidenten?

Nee. Het inroepen van de hulp van / samenwerking met Belintra is niet vastgelegd in (inzet)procedures, plannen of protocollen.

Wat is de communicatiestructuur en wat is de beslissingsstructuur (wie beslist welke acties genomen worden)?

De brandweer beslist formeel altijd of Belintra wordt geraadpleegd. In de praktijk komt het voor dat Belintra direct wordt benaderd. Vanuit het FOD BiZa is in principe geen voorziening getroffen voor een informatiekanaal (Astrid radio) voor de hulpverlenende bedrijven (om te kunnen communiceren met de brandweer tijdens de incidentbestrijding). De efficiëntie van de hulpverlening op niveau 3 zou verhoogd kunnen worden door een radio ter beschikking te stellen van de 2 bedrijven die deze dienst momenteel leveren. Nu moeten de hulpverlenende bedrijven hiervoor de kosten zelf betalen en daarom wordt daar in praktijk geen gebruik van gemaakt. Belintra treedt steeds op als adviseur en staat ten dienste van de brandweer. De beslissingsbevoegdheid ligt altijd bij de leidinggevende officier van de brandweer.

Welke partijen kunnen participeren in de betreffende systemen, wat zijn criteria voor participatie?

Elk bedrijf kan zich aanmelden om te participeren in het Belintra-systeem. Voor inzetten op niveau 2 en 3 dienen de bedrijven vooraf aan te geven wat ze aankunnen en wat ze kunnen en willen leveren op 24 x 7 basis. In praktijk is slechts een enkel bedrijf dat ook ondersteuning levert op niveau 3 (in praktijk blijken dat BASF en Solvay te zijn). Vanuit ICE wordt als criterium kennis van zaken verondersteld. De aanwezigheid van deze kennis wordt echter niet getoetst noch de accuraatheid van de contactinformatie in de databank.

Kan elke aangesloten onderneming op alle 3 de niveaus ondersteuning bieden?

Nee, zie antwoord boven.

Dient er een afweging gemaakt te worden tussen voorzetting eigen proces en ondersteuning bestrijden van grotere ongevallen op niveau 2 en 3?

Ja, in enkele gevallen. Dan gaat eigen proces/ inzet voor. Bedrijven als BASF voorzien echter extra mensen en middelen om niveau 3 inzet extern te kunnen waarborgen. Bij gelijktijdigheid van externe incidenten zal er geen extra ploeg ingezet worden maar primeert het waarborgen van de eigen veiligheid van het bedrijf.


9 maart 2009

Pagina 22 / 28



Vraag

Antwoord

Zijn er binnen de onderneming voldoende deskundigen aanwezig en wat is hun kennisniveau of functie?

Per bedrijf geregeld. Vanuit ICE wordt er gewoonweg vanuit gegaan dat die deskundigheid en expertise aanwezig is, maar dat wordt niet getoetst. Binnen BASF is dat gegarandeerd. Experten zijn ingenieurs of dokters die vanuit hun reguliere verantwoordelijkheid binnen het bedrijf opgeroepen kunnen worden. Voor niveau 3 interventies zijn dit 2 professionele brandweermannen (waaronder 1 commandant) die 24 x 7 gegarandeerd worden.

Wat doen aangesloten bedrijven aan opleiding, oefening en training?

Dat verschilt per bedrijf. Bij BASF is een basisopleiding en aanvullende training noodzakelijk om externe inzetten te kunnen uitvoeren. Verder wordt er bij de bedrijven geen specifieke opleidingen, oefeningen of trainingen voor Belintra voorzien maar wordt voortgegaan op de basiskennis bij de experten.

Zijn er ooit taalbarrières / problemen rond bereikbaarheid (in het kader van de doorvoer van goederen door het land)?

Ja. Indien de (buitenlandse) eigenaar of producent geen Engels spreekt of niet te bereiken is, dan kan een beroep worden gedaan op het internationale ICEnetwerk. Aandachtspunt in de werking van het Belintra-systeem is dat niet alle medewerkers van de dienstverlenende bedrijven Engels spreken.

(hoe) Wordt internationaal samengewerkt wanneer de goederen slechts door het land worden getransporteerd (op doortocht) en de eigenaar uit een ander land komt?

Ja. In het geval van buitenlandse producten (bijvoorbeeld bij doorvoer van producten door België), waarvan men in België geen kennis heeft, en de vervoersdocumenten zijn bekend, dan wordt direct contact opgenomen met de buitenlandse verantwoordelijke (eigenaar of producent van de stof). Als deze documenten niet aanwezig zijn, dan kan het internationale netwerk van ICE worden geraadpleegd middels het internationale noodtelefoonnummer. De voertaal is in beide gevallen Engels. Omdat 50% van de getransporteerde stoffen door België ‘transitproducten’ zijn, komt het vaak voor dat de eigenaar/ producent van de stof buitenlands is. Bijkomend probleem is dat de juiste informatie niet gemakkelijk terug te vinden is in de hoeveelheid documenten aanwezig bij het transport. Daarnaast is het ook zo dat er meer en meer buitenlandse chauffeurs de Engelse taal niet (goed) spreken waardoor de communicatie bemoeilijkt wordt.

Onderwerpen t.a.v. juridische/wettelijke achtergronden Welke wettelijke kaders spelen Het enige wettelijk kader is dat van het arbeidsreglement waar de werkgever een rol ten aanzien van het verantwoordelijk wordt gesteld voor de veiligheid van zijn personeel. Bij de functioneren van Belintra? meeste transporten die door transportfirma’s gebeuren valt dit dus niet onder de verantwoordelijkheid van de eigenaar of producent van de chemische stof. De Europese Seveso II regelgeving voorziet niets rond transportgevaren. Anderzijds is er ook het opeisbaarheidsprincipe waarbij de overheid privé middelen mag opeisen bij de bestrijding van incidenten. Voor ongevallen op de openbare weg is dit niet echt relevant gezien de contractuele afspraken tussen de FOD BiZa en de chemiefederatie Essenscia. Hoe is verantwoordelijkheid en mandaat geregeld en vastgelegd voor het voorstellen / uitvoeren van handelingen ter bestrijding van het incident?

Deze verantwoordelijkheid is contractueel vastgelegd bij de dienstdoende officier van de brandweer die aanwezig is op de plaats van het incident. De hulpverlenende bedrijven binnen Belintra die worden gevraagd ter assistentie, zijn slechts adviseur en altijd ondersteunend aan de brandweer.

Is de onderneming bereid of verplicht om ondersteuning te leveren bij een incident indien de betrokken gevaarlijke stof

Er bestaat geen verplichting. Vanuit het Responsible Care initiatief van de chemische nijverheid bestaat er wel de wil om alles in het werk te stellen om de reputatie van de industrie (en deze van het bedrijf) te vrijwaren en dus hulp te bieden. BASF gaat hier bijv zo ver in dat zij incidenten met hun eigen producten


9 maart 2009

Pagina 23 / 28



Vraag

Antwoord

niet afkomstig van of bestemd is voor de eigen onderneming?

ook buiten België ter plaatse gaan ondersteunen en dus ook in Nederland hulp bieden.

Zijn er bijzondere juridische bepalingen m.b.t. aansprakelijkheid voor handelingen tijdens een hulpverlening

Het ondersteunende of hulpverlenende bedrijf vanuit het Belintra-systeem kan in principe niet verantwoordelijk worden gehouden voor de handelingen en acties die zijn uitgevoerd op zijn aangeven. Alleen in het geval van ‘bedrog’ of indien sprake is van een ‘grove fout’ kan het ondersteunende bedrijf eventueel schuld worden aangerekend. De schuldvraag (en aansprakelijkheid) zou dan via een juridische procedure moeten worden vastgesteld, iets dat tot op heden nog nooit is voorgevallen.

Hoe zijn verzekeraars betrokken in het systeem, welke afspraken zijn doorvoor gemaakt?

Verzekeraars worden soms door de brandweer betrokken bij grote besluiten tot bestrijding van een groot/ ingrijpend incident.

Welke rol hebben verzekeraars t.a.v. betaling van een inzet

De inzet van middelen en diensten uit Belintra worden in de meeste gevallen vergoed door de bedrijven wiens stof bij het incident betrokken was. Zij verhalen deze kosten op hun verzekeringsmaatschappij, de gemaakte kosten vallen binnen de verzekeringen.

Welke formele zeggenschap hebben verzekeraars gedurende een daadwerkelijke inzet

Geen, zij kunnen slechts een adviserende rol krijgen van de brandweer. De brandweer is verantwoordelijk voor en bevoegd om besluiten te nemen ten aanzien van bestrijding van het incident.

Hoe is aansprakelijkheid geregeld voor het voorstellen / uitvoeren van handelingen ter bestrijding van het incident door vertegenwoordiger uit het systeem?

Advisering aan derden (en het risico op het maken van fouten daarin) valt binnen de verzekeringen van de hulpverlenende bedrijven.

Bestaan er financiële regelingen voor inzet (mensen, middelen) en gemaakte kosten en tussen welke partijen?

Het FOD BiZa keert jaarlijks een vergoeding uit aan de hulpverlenende bedrijven binnen Belintra voor het kunnen leveren van ondersteuning op niveau 1. Niveau 1 advies is dan ook gratis voor de hulpdiensten. Voor de hulpverlenende bedrijven is er een maximum uurtarief voor niveau 1 en niveau 2 contractueel vastgelegd. Voor een provinciale fase echter (wanneer provinciale coördinatie van het incident noodzakelijk is) wordt de inzet betaald door het FOD BiZa op basis van bewijsstukken. Is de provinciale coördinatie niet afgekondigd, dan voorziet het Ministerie niet in de gemaakte kosten (en dient de rekening te worden opgestuurd naar de lokale overheid). In praktijk wordt van deze regel weinig gebruik gemaakt en vindt de betaling voor de inzet door het Belintra bedrijf veelal direct plaats tussen het hulpverlenende bedrijf en het transportbedrijf of de eigenaar van de gevaarlijke stof. Het verhalen van de kosten verloopt op deze manier meestal veel vlotter dan het verhalen van de kosten bij de overheid. De bedrijven die assistentie hebben ontvangen, betalen doorgaans de rekening zelf aan het hulpverlenende bedrijf. Essenscia heeft in die betaling een sturende rol, omdat in de werkgroep Veiligheid de geholpen bedrijven direct door Essenscia worden aangesproken op een eventuele openstaande rekeningen. Er is dus een vorm van sociale controle. De huidige financiële regeling met het FOD BiZa wordt door de brandweer als hinderlijk ervaren: tijdens een inzet wil de brandweerofficier liever niet worden


9 maart 2009

Pagina 24 / 28


Vraag

Antwoord lastiggevallen met de vraag wie op een later moment de rekening moet gaan betalen. Deze afweging mag geen invloed hebben op het kiezen van de middelen die ingezet worden. Het komt voor dat de brandweer terughoudendheid betaamt om Belintra in te roepen, vanwege de eventuele hoge kosten (die de gemeente moet betalen wanneer het geen provinciale fase betreft). Dan wordt ter plaatse van het incident overleg gevoerd over de vraag of het hulpbehoevende bedrijf zelf voor de verlading zorgt (op een afgelegen terrein onder gecontroleerde omstandigheden) of dat ze de hulp inroept bij Belintra (zodat dit bedrijf de rekening achteraf krijgt) of dat de brandweer de hulp inroept. Gevaar is dat door dit soort overleg (en deze remming) het incident onnodig escaleert en dat de schade zelfs groter wordt.


Zijn er prijsafspraken, prijsclassificaties/ verrekenmodellen?

Nee.

Op basis van welke regels/ wetten?

Nee.

Concrete incidenten waar volgens systeem is gewerkt Welke concrete incidenten hebben welke positieve ervaringen gegenereerd?

Geen informatie beschikbaar

Welke concrete incidenten hebben welke negatieve ervaringen gegenereerd?

Geen informatie beschikbaar

Zijn de sterke kanten van Belintra te projecteren op de Nederlandse situatie?

De heer Goossens benadrukt dat in Nederland de Adviseurs Gevaarlijke Stoffen een belangrijke rol kunnen spelen. Deze Adviseurs kunnen gevaar beter/ sneller inschatten en bepalen op welk niveau en welke soort assistentie nodig is. In het geval van hulp op niveau 2 kunnen de Adviseurs gevaarlijke Stoffen een vertaalslag maken van kennis van experts die ter plaatse komen naar op welke wijze de brandweer daar mee aan het werk moet gaan bij de bestrijding van het incident.

Onderwerpen t.a.v. het Europese initiatief Zijn er overkoepelende Europese richtlijnen/wetgeving die maakt dat een land ICE moet implementeren?

Wat zijn de meest succesvolle implementaties van ICE in Europa en waarom?

Door ICE zijn richtlijnen opgesteld in de zogenaamde ‘blue print’. Tegelijkertijd geldt voor elke staat het principe van subsidiariteit en vrijblijvendheid. Binnenlandse veiligheid, ofwel civiele protectie, is een nationale aangelegenheid. Dat betekent dat de richtlijnen niet bindend zijn en elke staat zelf besluit over de wijze van implementatie. Er bestaan geen Europese ‘directieven’ of Europese wetgeving op dit terrein. Duitsland: Eén van de grondleggers van het systeem. De hulpverleningsdiensten weten daar het TUIS-systeem makkelijk te vinden en zijn doordrongen van de voordelen van het systeem. De chemische sector is daar veel groter en meer ‘doorgedrongen’ in de samenleving. In Duitsland kent met 10 centrale centra. De Scandinavische landen: werken met één nationaal (overheids)centrum. Dat functioneert goed. Succes wordt afgemeten aan de reacties van gebruikers en deelnemende bedrijven. Ook in Spanje kent men deze constructie. De systemen in de meeste Oost-Europese landen werken nog niet naar behoren. Daarvoor is binnen ICE aandacht.


9 maart 2009

Pagina 25 / 28



Vraag

Antwoord

Wat zijn de randvoorwaarden en de kritische succesfactoren voor de implementatie van een ICE schema in een land?

Succesfactoren zijn: Welwillendheid van de deelnemende bedrijven. Vanwege kosten en verantwoordelijkheidsaspect is niet elk bedrijf bereid om bij te dragen. Ook met het oog op een recessie is dit een hekel punt; Welwillendheid van de brandweer om gebruik te maken van Belintra en het principe van kennisdeling te omarmen; Het uitgangspunt is dat bij private bedrijven meer specialistische kennis of materiaal aanwezig is dan bij de brandweer. Is dat niet het geval, dan valt de meerwaarde van het Belintra-systeem weg; In een zo vroeg mogelijk stadium de hulp van het Belintra-systeem inroepen, zodat de bestrijding zo snel mogelijk kan beginnen; De verantwoordelijke voor het opgestelde beleid (het Ministerie) moet ook verantwoordelijkheid dragen voor en betrokken zijn bij de uitvoering van het beleid; Er dient meer overleg te zijn met de brandweer en de industriële sector, specifiek tussen de Adviseurs Gevaarlijke Stoffen en de vertegenwoordigers van de chemiebedrijven. De chemiesector zou een veel nadrukkelijkere rol moeten of kunnen spelen in de opleiding van de brandweerfunctionarissen; De Adviseurs Gevaarlijke Stoffen kunnen een belangrijke rol spelen in het bepalen van de noodzaak tot hulp op niveau 1, 2 of 3. De Adviseurs kunnen op niveau 2 een brug slaan tussen de experts die ter plaatse komen en informatie verstrekken en op welke wijze de brandweer daar, operationeel, haar voordeel mee kan doen. -

Wat is de evaluatie van ICE door de lidstaten?

Zie antwoord ‘succesvolle implementaties’.

Zijn er punten uit ICE waarvan u verwacht dat er wijzigingen of verbeteringen in de toekomst zullen doorgevoerd worden?

Het up to date houden van de data (stoffen, bedrijven en contactgegevens) in het internationale ICE netwerk is een lastig punt. De deelnemende bedrijven van elk land worden wel verzocht om elk jaar hun gegevens te actualiseren. Het uitbesteden van transporten vormt een aandachtspunt.

Wat maakt dat nationale overheden bereid zijn aan een ICE schema mee te werken en wat maakt die samenwerking succesvol voor hen?

Het opzetten van het ICE schema in eigen land zorgt voor verbreding van de kennis en vergemakkelijking van kennisdeling, zowel op nationaal als op internationaal niveau. De nijverheidssector biedt in feite gratis hulp. Tegelijkertijd draagt het bij tot het optimaal beschermen van het publiek en milieu. Het opzetten van een ICE-schema betekent een bijdrage aan het imago van overheid en deelnemende bedrijven: men is bereid bij te dragen aan een veilige samenleving.

Zijn er bijkomende voordelen voor een regering of de deelnemende bedrijven om aan een ICE schema mee te werken?

Zie antwoord hierboven.


9 maart 2009

Pagina 26 / 28

14

Totaal

0

36

Internationaal

Totaal

75%

27

0

27

Level 1

29%

4

4

Level 1

8%

3

0

3

Level 2

0%

0

0

Level 2

17%

6

0

6

Level 3

71%

10

10

Level 3

48

0

48

2006

68

0

68

2002

60%

29

0

29

Level 1

66%

45

45

Level 1

FPC Index N° S-3866

Nederlands Ministerie van Verkeer en Waterstaat - Belintra Studie

% totaal

36

Nationaal

2005

0

Internationaal

% totaal

14

Nationaal

2001

8%

4

0

4

Level 2

7%

5

5

Level 2

26

0

26

2007

84

13

71

2003

9 maart 2009

31%

15

0

15

Level 3

26%

18

18

Level 3

35%

9

0

9

Level 1

56%

47

12

35

Level 1

Bijlage 2 Overzicht van aantal incidenten per niveau

19%

5

0

5

Level 2

0%

0

0

0

Level 2

46%

12

0

12

Level 3

44%

37

1

36

Level 3

308

13

295

Totaal

32

0

32

2004

59%

182

12

170

Level 1

66%

21

0

21

Level 1

6%

19

0

19

Level 2

6%

2

0

2

Level 2

35%

107

1

106

Level 3

28%

9

0

9

Level 3

Pagina 27 / 28

Bijlage 3

Belintra opschalingssprocedure

Belintra procedure

Start

Hulpdiensten Overheid

Openbare Brandweer ter plaatse

Oproep AGS (indien beschikbaar)

Eigenaar van de stof gekend? N J Contactname met eigenaar/ producent van het product

Consulteer databanken gevaarlijke stoffen

BIG

Bijkomende expertise ter plaatse nodig?

Bijkomende middelen nodig?

N

Contacteer Belintra crisiscentrum voor niveau 2 hulp

N

Belintra

N

J

J

Contacteer nationaal ICE centrum land met expertise over de specifieke stof

Safety Data Sheets

ERICards

Contacteer Belintra crisiscentrum voor niveau 3 hulp

Bedrijf met expertise in België?

Roep de hulp van de Civiele Bescherming in

Stop

J

Belintra

Contacteer bedrijf in buitenland

Contacteer bedrijf

Breng expert in contact met brandweer en AGS ter plaatse

Niveau 3 hulp nodig?

J

Log oproep

N Stuur bedrijfsexpert en brandweercommandant BASF/Solvay ter plaatse

Stuur brandweereenheid met materiaal ter plaatse


9 maart 2009

Pagina 28 / 28

BIJLAGE 4: OVERZICHT VAN INTERVIEWS Nederland hebben de volgende interviews plaatsgevonden: Organisatie

Geïnterviewde persoon

VNCI

De heer Macco Korteweg Maris

Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, spreekt ook namens DCMR, Chemelot en GB Rotterdam-Rijnmond Gezamenlijke Brandweer RotterdamRijnmond

De heer Elie van Strien De heer Ben Janssen

Datum van interview 16-12-2008 en op 20-05-2009 17-12-2008 en 19-05-2009 en 20-07-2009 17-12-2008

DCMR

De heer Marcel van der Knaap

DCMR

De heer Paul Crooimans

TLN NVBR Gezamenlijke Brandweer RotterdamRijnmond LOCC RIVM/ MOD Akzo Nobel Delfzijl BOT-mi Incident Management / STIMVA / RWS CTGG

De heer Peter Jonkers De heer Dick Arentsen

18-12-2008 en 03-06-2009 18-12-2008 en 03-06-2009 14-01-2009 13-05-2009

De heer Ben Janssen

13-05-2009

De heer Joris Kroon De heer Jan Kliest De heer Piet Bakker Mevrouw Jolanda Roelofs De heer Eeltje Hoekstra De heer Pieter Wildschut

18-05-2009 27-05-2009 02-06-2009 11-06-2009 21-07-2009

De heer Pehr Teulings

24-07-2009

24-07-2009

De interviews in Nederland zijn afgenomen door mevrouw Donna Landa (AVD). In België hebben de volgende interviews plaatsgevonden: Organisatie Chemische industrie BASF Essenscia Solvay (lokale) brandweer Brandweer stad Antwerpen Brandweer gemeente Geel Brandweer gemeente Sambreville, Franstalige Brandweerfederatie Overig Federaal Ministerie van Binnenlandse Zaken Cefic


Datum van interview

De heer Gert van Bortel De heer René Dillen De heer Mario Conti

18-11-2008 26-11-2008 19-12-2008

De heer Chris Addiers De heer Eddy Goossens

20-11-2008 08-12-2008

De heer Marc Gilbert

19-12-2008

De heer Jurgen Volckaert

18-11-2008

De heer Philip Jonckheere

26-11-2008

In België zijn de interviews afgenomen door de heer Xavier Criel (FPC) en mevrouw Donna Landa (AVD). In Duitsland hebben de volgende interviews plaatsgevonden: Organisatie


Datum van interview

Chemische industrie Bezirksregierung Henkel BASF Berufsfeurwehr Brandweer Ratingen

Mevrouw Vasen De heer Thiel De heer Dittmann De heer Haselhorst De heer Schubert


12-01-2009 14-01-2009 15-01-2009 19-01-2009

34

Freiwilligen Feuerwehr Brandweer Metmann Marl / Infracor

De heer Wichmann

19-01-2009

De heer Neumann

21-01-2009

De interviews in Duitsland werden afgenomen door de heer Uwe-Wolf Lülf (Rinke) en de heer Marcel Beemsterboer (AVD).


35

Onderwerpen vraag / antwoord


Onderwerpen t.a.v. het organisatieconcept 1 Wat zijn TUIS, Belintra en LIOGS en hoe kan hun inzet bij incidenten VGS worden beschreven? 2 Hoe worden TUIS, Belintra en LIOGS betrokken als er een incident VGS is? 3 Worden door het systeem alle vormen van transport gedekt (dus vervoer door lucht, over water, land, rails en overslag)? 4 Wat is een incident, welke criteria gelden hiervoor? Wanneer treedt het systeem in werking? 5 Zijn de in werking tredende procedures vastgelegd in protocollen et cetera? 6 Wat is de handelingssnelheid van TUIS, Belintra en LIOGS? 7 Hoe wordt kennis over IM-vgs binnen het systeem geborgd? 8 Is er een informatiemanagement- of kennismanagementsysteem waar hulpverlenende bedrijven op zijn aangesloten? 9 Wat hebt u geleerd uit de werking van het systeem tot nu toe? Wat wilt u in de toekomst beter / anders organiseren? 10 Wat zijn de sterke kanten ten aanzien van ICE? 11 Wat zijn de zwakke kanten ten aanzien van ICE? Onderwerpen t.a.v. samenwerking met operationele hulpdiensten 12 Hoe ziet het proces naar alarmering, informatieverstrekking en inzet eruit (hoe, wie, wanneer)? 13 Wie is verantwoordelijk bij informatieverstrekking en inzet? (Commandostructuur). 14 Wordt inhoudelijke kennis over TUIS, Belintra of LIOGS gedeeld met de hulpverleningsdiensten? 15 Wat is de verhouding tussen de rol van de hulpverleningsdiensten en die van TUIS, Belintra en LIOGS? Onderwerpen t.a.v. (samenwerking met) deelnemende bedrijven 16 Op welke wijze worden incidenten gelogd en bewaakt? Hoe worden hulpverlenende private ondernemingen bekend met de procedures en werkwijzen van de brandweer binnen 17 de organisaties van overheidshulpdiensten? Op welk niveau is dat nodig? 18 Aan welke specifieke eisen dienen medewerkers binnen TUIS, Belintra en LIOGS te voldoen (opleiding en oefening)? 19 Aan welke specifieke eisen dienen voertuigen en materieel TUIS, Belintra en LIOGS te voldoen? 20 Is er specifieke planvorming vereist voor de operationele voorbereiding van de samenwerking tijdens incidenten? 21 Wat is de communicatiestructuur en wat is de beslissingsstructuur (wie beslist welke acties genomen worden)? 22 Is er een kwaliteitsbewakingssysteem om de kwaliteit van de geleverde dienst door de bedrijven te waarborgen? 23 Hoe evalueert u de werking van TUIS, Belintra en LIOGS? Onderwerpen t.a.v. (samenwerking met) deelnemende bedrijven 24 Welke partijen kunnen participeren in de betreffende systemen, wat zijn criteria voor participatie? 25 Kan elke aangesloten onderneming op alle 3 de niveaus ondersteuning bieden? Dient er een afweging gemaakt te worden tussen voorzetting eigen proces en ondersteuning bestrijden van grotere 26 ongevallen op niveau 2 en 3? 27 Zijn er binnen de onderneming voldoende deskundigen aanwezig en wat is hun kennisniveau of functie? 28 Wat doen aangesloten bedrijven aan opleiding, oefening en training?

Nr.

BIJLAGE 5: VRAGENMATRIX (QUESTIONNAIRE) LI-OGS/ TUIS/ Belintra

Doc / rapp?

36

Onderwerpen vraag / antwoord


Vragen in zwarte kleur: aanvullende vragen.

Vragen in rode kleur: onderzoeksvragen, aangereikt door opdrachtgever.

Onderwerpen t.a.v. (samenwerking met) deelnemende bedrijven 29 Zijn er ooit taalbarrières / problemen rond bereikbaarheid (in het kader van de doorvoer van goederen door het land)? (hoe) Wordt internationaal samengewerkt wanneer de goederen slechts door het land worden getransporteerd (op 30 doortocht) en de eigenaar uit een ander land komt? Onderwerpen t.a.v. wettelijke kaders (achtergronden) 31 Welke wettelijke kaders spelen een rol ten aanzien van het functioneren van TUIS, Belintra en LIOGS? Hoe is verantwoordelijkheid en mandaat geregeld en vastgelegd voor het voorstellen / uitvoeren van handelingen ter 32 bestrijding van het incident? Is de onderneming bereid of verplicht om ondersteuning te leveren bij een incident indien de betrokken gevaarlijke stof 33 niet afkomstig van of bestemd is voor de eigen onderneming? 34 Zijn er bijzondere juridische bepalingen m.b.t. aansprakelijkheid voor handelingen tijdens een hulpverlening? Onderwerpen t.a.v. verzekeraars 35 Hoe zijn verzekeraars betrokken in het systeem, welke afspraken zijn doorvoor gemaakt? 36 Welke rol hebben verzekeraars t.a.v. betaling van een inzet? 37 Welke formele zeggenschap hebben verzekeraars gedurende een daadwerkelijke inzet? Hoe is aansprakelijkheid geregeld voor het voorstellen / uitvoeren van handelingen ter bestrijding van het incident door 38 vertegenwoordiger uit het systeem? Onderwerpen t.a.v. financiën 39 Bestaan er financiële regelingen voor inzet (mensen, middelen) en gemaakte kosten en tussen welke partijen? 40 Zijn er prijsafspraken, prijsclassificaties / verrekenmodellen? 41 Op basis van welke regels / wetten? Concrete incidenten waar volgens systeem is gewerkt Kunt u een overzicht bezorgen van de incidenten waar TUIS, Belintra of LIOGS werd ingeroepen en dit per 42 dienstverlenend bedrijf? 43 Welke concrete incidenten hebben welke positieve ervaringen gegenereerd? 44 Welke concrete incidenten hebben welke negatieve ervaringen gegenereerd? 45 Zijn de sterke kanten van TUIS en/of Belintra te projecteren op de Nederlandse situatie? Onderwerpen t.a.v. het Europese initiatief 46 Wat zijn de meest succesvolle implementaties van ICE in Europa en waarom? 47 Wat zijn de randvoorwaarden en de kritische succesfactoren voor de implementatie van een ICE schema in een land? Wat maakt dat nationale overheden bereid zijn aan een ICE schema mee te werken en wat maakt die samenwerking 48 succesvol voor hen (bijkomende voordelen)?

Nr.

LI-OGS/ TUIS/ Belintra

Doc / rapp?

37

BIJLAGE 6: RAAKVLAKKEN MET INITIATIEVEN EN ORGANISATIES Op het gebied van incident management en Ongevalsbestrijding bij transportongevallen met gevaarlijke stoffen is een aantal verschillende systemen en initiatieven werkzaam. Onderstaand wordt nader ingegaan op de andere systemen en de raakvlakken of overlap met het LIOGS. Om de context van het LIOGS in kaart te brengen is aanvullend onderzoek (dossierstudie en extra interviews) gedaan naar de belangrijke alternatieve systemen en initiatieven. Per initiatief of per organisatie is een korte beschrijving gegeven van de organisatie of de werking van het systeem. Vervolgens is ingegaan op de vraag wat de betreffende organisatie dan precies doet bij een ongeval met gevaarlijke stoffen. Daaruit volgt de vraag op welke manier er raakvlakken zijn met het LIOGS.

MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES In de loop van de jaren heeft het ministerie van BZK onder andere veel publicaties uit gebracht aan met name gemeenten en veiligheidsregio‟s. Daarin ging het onder meer om publicaties variërend van informatie over de bestrijding van ongevallen met enkele zeer specifieke gevaarlijke stoffen (onder meer chloor, ammoniak, ontplofbare stoffen en LPG), het Handboek NBC 2de druk, de professionele normen voor de regionale OGS-organisatie (Leidraad OGS) tot toelaatbare stralingsdoses voor in te zetten brandweerpersoneel, de Handreiking Buisleidingincidenten 2006 en het Radiologisch Handboek Hulpdiensten. In onderstaand overzicht is weergegeven welke beleidsinitiatieven (met relevantie voor ongevalsbestrijding bij gevaarlijke stoffen) met medewerking, of onder verantwoordelijkheid van het ministerie van BZK tot stand zijn gekomen.12

12

Een bijstandsregeling Gevaarlijke Stoffen uit 1987van het ministerie van BZK bestaat nog in de vorm dat voor en aantal specifieke stoffen Hulpplannen bestaan (oorspronkelijk voor een zeventiental zeer gevaarlijk stoffen). Het Hulpplan LPG is daar een voorbeeld van en is vandaag de dag nog in te schakelen. Het Ministerie van BZK heeft daar verder geen rol in. © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

39

BOT-MI Organisatie: Het Beleidsondersteunend team milieu-incidenten(hierna te noemen BOT-mi) is een interdepartementaal team van deskundigen (ingesteld door het Ministerie van VROM) dat adviezen13 verstrekt bij milieu-incidenten met gevaarlijke stoffen aan civiele hulpdiensten (brandweer GHOR en politie). Het BOT-mi is een samenwerkingsverband tussen verschillende kenniscentra, departementen en uitvoeringsorganisaties. De deelnemers zijn: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM); Milieu Ongevallen Dienst (MOD)/ Landelijk Stralings Onderzoek (SLO); Centrum voor Externe Veiligheid (CEV); Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC); RIKILT instituut voor voedselveiligheid; Rijkswaterstaat/ Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RWS/RIZA); Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI); Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK); Ministerie van Defensie, Militair Geneeskundig Facilitair Bedrijf (MGFB); Voedsel en Waren Autoriteit (VWA); DCMR/ Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen (LIOGS). Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) Binnen het BOT-mi, dat overheidsbreed werkt, wordt de top van de kennis en ervaring over het inschatten van effecten en gevolgen van een milieu-incident voor de omgeving gebundeld en wordt die kennis omgezet in een advies aan het bevoegd gezag. Zowel op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal niveau opereert het BOT-mi: crisisteams of afgevaardigden daarvan kunnen 24 uur per dag, 7 dagen per week hulp van het BOT-mi inroepen. Hiertoe heeft het BOT-mi met de veiligheidsregio‟s in Nederland convenanten afgesloten. Het Ministerie van VROM is systeemverantwoordelijk voor het BOT-mi. Dat wil zeggen dat vanuit VROM oefeningen, drills, expertgroep-bijeenkomsten en netwerkdagen worden georganiseerd. Vanuit het Ministerie van VROM wordt ook „promotiemateriaal‟ opgesteld en verspreid. Het streven is dat het team vanuit het BOT-mi binnen een uur het eerste advies op een vraag kan geven. De DCMR is ook een partner in het BOT-mi. De DCMR is als een van de laatste partners toegevoegd aan het BOT-mi team. Omdat de DCMR de centrale rol in het LIOGS (nationaal ICE-centrum) uitvoert, is ook het LIOGS in het BOT-mi vertegenwoordigd. Elke partner binnen het BOT-mi heeft met het Ministerie van VROM/ BOT-mi een samenwerkingsovereenkomst gesloten. De overeenkomst tussen het BOT-mi en de DCMR (LIOGS) is als bijlage 7 in dit document ingevoegd. De „opschaling‟ van het BOT-mi kent drie niveaus: 1.

De hulp van een van de afzonderlijke kennisinstituten binnen het BOT-mi wordt ingeroepen.

2.

Allerteringsniveau: Bij een van de instituten binnen het BOT-mi komt een melding binnen die wordt doorgegeven aan alle partners zodat het incident kan worden gevolgd en snel kan worden ingesprongen wanneer aanvullende hulp nodig is.

3.

Alarmeringsniveau: Er komt een melding binnen die in omvang en grootte dusdanig is

13

Het BOT-mi geeft tweede-lijns adviezen. Dat betekent dat het BOT-mi zich niet direct bemoeit met de response fase, maar het bevoegd gezag van advies kan voorzien wanneer een incident langdurig of grootschalig is. Adviezen komen binnen 1 uur na de adviesaanvraag tot stand. © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

40

dat VROM het informatiekanaal wordt en beheert en alle partners binnen het BOT-mi worden gealarmeerd en zich melden op het ICAweb.14 De dienstdoende ambtenaar van VROM (die een 24-uurs piket heeft) is bevoegd om een BOT-mi alarmering uit te doen laten gaan. Alarmering en „inzet‟ van het BOT-mi gebeurt zoveel mogelijk in lijn met het Handboek BOT-mi. Er vinden regelmatig oefeningen plaats om het optreden in BOT-mi verband te oefenen en om ervoor te zorgen dat de verschillende partners elkaar leren kennen. In samenwerkingsprotocollen is een eenduidige procedure vastgelegd voor alarmering en samenwerking. De organisatiestructuur van het BOT-mi is een groeimodel. Het is denkbaar dat in de toekomst het aantal aangesloten kenniscentra wordt uitgebreid en dat het kennisterrein van het BOT-mi wordt verbreed. De inzet van de partners (beschikbaarheid en bereikbaarheid van de medewerkers van de verschillende samenwerkingspartners) wordt bekostigd door de partners binnen het BOT-mi. Het Ministerie van VROM, als systeemverantwoordelijke, draagt kosten voor opleiding, training, oefening en themadagen etc. Verzekeraars spelen binnen het BOT-mi of bij advisering van het BOT-mi aan operationele civiele hulpdiensten geen enkele rol. Wat doet het BOT-mi bij een transportongeval met gevaarlijke stoffen? Leden van het BOT-mi team komen nooit ter plaatse van een incident. Wanneer een vergelijking wordt gemaakt tussen de hulpniveaus binnen het LIOGS (niveau 1 t/m 3) dan richt het BOT-mi zich met name op hulp bij milieu-incidenten op niveau 1. Het LIOGS in de huidige vorm is gericht op assistentie bij vervoersongevallen met gevaarlijke stoffen. De potentiële inzet van het BOT-mi is breder, gericht op allerlei soorten milieu-incidenten. Het BOT-mi geeft desgewenst tweedelijns adviezen aan het bevoegd gezag en maakt een vertaalslag van het advies naar de operationele inzet in het veld. Wat is het raakvlak met het LIOGS? De DCMR/ het LIOGS is actief binnen het LIOGS als een van de „kenniscentra‟ binnen het LIOGS. Indien het gehele BOT-mi wordt gealarmeerd, is automatisch ook de DCMR/ het LIOGS betrokken. Vergelijkbaar met de structuur binnen het LIOGS, neemt het BOT-mi incidenten nooit over. Het BOT-mi werkt altijd ondersteunend en adviserend. Assistentie van de DCMR/ het LIOGS kan worden ingeroepen zonder dat daarvoor ook het BOT-mi wordt gealarmeerd. Behalve wanneer departementale coördinatie benodigd is of extra informatie(bronnen) nodig zijn, dan wordt het voltallige BOT-mi team ingeschakeld. Het juridische vraagstuk (wie is verantwoordelijk, wie betaalt de rekening van inzetten) zoals dat binnen het LIOGS speelt, is ook actueel binnen het BOT-mi. Vanuit het BOT-mi werd de wens uitgesproken om dit vraagstuk eventueel gezamenlijk uit te werken. Het BOT-mi probeert op verschillende manieren om breed te communiceren in het land over de mogelijkheden en de werking van het BOT-mi. Daartoe is een uitgebreid communicatieprogramma opgesteld. Onder andere worden nieuwsbrieven opgesteld, worden artikelen geplaatst op de website van VROM en burgemeesterwebsites, vinden oefeningen (en evaluaties) plaats en wordt een nieuwe website voor het BOT-mi vormgegeven. Het BOT-mi staat ervoor open om het LIOGS op onderdelen aan te laten sluiten op het communicatieplan van het BOT-mi.

14

Het ICAweb is de beveiligde digitale werkomgeving van het BOT-mi waarop alle gepiketteerde medewerkers van de verschillende partners binnen het BOT-mi kunnen inloggen en online informatie kunnen uitwisselen, deeladviezen kunnen plaatsen en waar steeds de laatste informatie over het incident wordt gelogd © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

41

MOD / RIVM Organisatie: Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu verricht onderzoek, adviseert, ondersteunt diverse lokale, nationale en internationale overheden en stelt meetcapaciteit beschikbaar. Tot de concrete doelstellingen behoren het effectief bestrijden van infectieziekten, mensen gezond houden, goede zorg bieden, de veiligheid van consumenten bewaken en een gezonde leefomgeving bevorderen. Hoewel het RIVM ook adviseert en assisteert in het geval van incidenten met gevaarlijke stoffen, treedt het RIVM minder snel op en is inzet minder acuut. In de eerste plaats heeft het RIVM gespecialiseerde toxicologen in dienst die risico- en effectanalyses kunnen opstellen. Daarnaast kunnen via het RIVM uitgebreide databanken worden geraadpleegd met daarin opgenomen verschillende soorten stoffen, hun samenstelling, importeurs of exporteurs, behandelplannen en effecten, etc. Die databanken zijn met name bedoeld voor het bedrijfsleven. De informatie die daar staat is veelal opgenomen door de Europese verplichting tot informatieverstrekking. Namens het Ministerie van Sociale Zaken, het Ministerie van Volkshuisvesting, Welzijn en Sport, het Ministerie van Economische Zaken en het Ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieu heeft het RIVM daarnaast een online helpdesk ingericht die 24 uur per dag/ 7 dagen per week te raadplegen is over stoffen en veiligheid. De databanken en de helpdesk zijn in principe niet ter ondersteuning van incidentbestrijdingsprocessen opgezet (hoewel de informatie wel een bijdrage zou kunnen leveren). Het RIVM kan wel worden ingeschakeld in het geval van grootschalige incidenten, maar de assistentie en hulp van het RIVM is altijd minder acuut en meer gericht op effectbestrijding (en inschatting van de effectrisico‟s) dan op de bestrijding van het incident en acute gevaren. Ook het RIVM is een kenniscentrum dat deelneemt in het BOT-mi. Net zo als de DCMR/ het LIOGS kan het RIVM (als ook het LSO) los van het LIOGS worden geraadpleegd. Tegelijkertijd geldt dan dat wanneer het incident te groot en ingrijpend wordt, dat dan het voltallige BOT-mi wordt ingeschakeld en het Ministerie van VROM de coördinatie neemt in advisering aan het bevoegd gezag. Op een aantal vlakken ontbreekt de koppeling tussen de verschillende databanken binnen het RIVM. Er is veel informatie voorhanden die niet altijd (aldus het RIVM) breed genoeg wordt gedeeld, bijvoorbeeld met andere incidentbestrijdende organisaties als het LIOGS. Wat doet het RIVM bij een transportongeval met gevaarlijke stoffen? Het RIVM verricht onderzoek, adviseert, ondersteunt diverse lokale, nationale en internationale overheden en stelt meetcapaciteit beschikbaar ten behoeve van het effectief bestrijden van infectieziekten, mensen gezond houden, goede zorg bieden, de veiligheid van consumenten bewaken en een gezonde leefomgeving bevorderen. Dat betekent dat het werkveld van het RIVM zich niet beperkt tot vervoersongevallen met gevaarlijke stoffen. Het RIVM kan wel worden ingeschakeld in het geval van grootschalige (vervoers)incidenten, maar de assistentie en hulp van het RIVM is altijd minder acuut en meer gericht op effectbestrijding (en inschatting van de effectrisico‟s) dan op de bestrijding van het incident en meer acute gevaren, zoals het LIOGS dat wel is. Wat is het raakvlak met het LIOGS? De relaties tussen het LIOGS en het RIVM ligt besloten in de samenwerking binnen het BOT-mi. Binnen de structuur van het BOT-mi wordt regelmatig samen geoefend. De samenwerking op basis van de ervaringen tot nu toe verloopt soepel en plezierig tussen het LIOGS en het RIVM. Er vindt geen directe samenwerking plaats tussen het LIOGS en het RIVM.


42

Het RIVM ziet in de toekomst mogelijkheden voor meer samenwerking in het breder toegankelijk maken van de eigen informatiebronnen ten behoeve van de incidentbestrijding die plaatsvindt binnen het LIOGS. De informatiebronnen van het LIOGS (bij de DCMR) zouden kunnen worden uitgebreid met informatie die voorhanden is binnen het RIVM. Dan zou ontsluiting van informatie moeten plaatsvinden. Het RIVM geeft aan op de hoogte te willen blijven van de ontwikkelingen die het LIOGS doormaakt. Die aansluiting is ten dele geborgd binnen de structuur van het BOT-mi waarbinnen beide kennisinstituten deelnemen.

EURO CHLOR, TRANSPORT VAN CHLOOR Organisatie: De Europese chlooralkalibranche heeft ruim 40 jaar geleden Euro Chlor in het leven geroepen als belangenbehartiger van de chloorindustrietak. Eén van de doelstellingen is het bevorderen van veiligheid en het ondersteunen van de leden om de veiligheid continu te verbeteren. Euro Chlor heeft in dit verband een structuur opgezet om de kennis en deskundigheid over veilige productie, gebruik en vervoer van chloor vast te leggen in standaarden en best practices en verder te verbeteren. Wanneer bij leden een ongeval plaatsvindt, wordt dit geanalyseerd en eventuele aanpassingen worden zo spoedig mogelijk opgenomen in de documenten. Euro Chlor wisselt bovendien informatie over de best practices en over uit ongevallen te trekken lessen uit met zusterorganisaties in andere werelddelen. De documenten bevatten de stand van de techniek, ontwikkelingen en potentiële verbetermogelijkheden. Wat doet Euro Chlor bij een transportongeval met gevaarlijke stoffen? Via een internationaal (Europees) netwerk kunnen de leden van het EuroChlor elkaar assisteren of assistentie aanbieden aan de hulpverleners ter plaatse bin incidenten waarbij chloor (van een van hen) is betrokken. Specifieke kennis die in huis is over chloor wordt dan gedeeld. Wat is het raakvlak met het LIOGS? Euro Chlor is een samenwerkingsverband dat kan worden ingeroepen bij vervoersincidenten waarbij heel specifiek chloor wordt getransporteerd. Het LIOGS is een vergelijkbaar samenwerkingsverband, maar is in werkveld breder van opzet (en beperkt zich niet tot hulp bij een soort stof of product).

LANDELIJK OPERATIONEEL COÖRDINATIE CENTRUM (LOCC) Organisatie Het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) draagt zorg voor de landelijke coördinatie van de operationele inzet tijdens rampen, calamiteiten en grootschalige evenementen en is in het leven geroepen door het ministerie van BZK. (mede) Door coördinatie van het LOCC kan de bovenregionale inzet van mensen en middelen bij grootschalige evenementen en rampen efficiënt en effectief verlopen. Eén van de belangrijkste taken van het LOCC is het actueel houden van het landelijke operationele beeld. Dit beeld wordt vervolgens gedeeld met alle betrokken partijen. Met gebruikmaking van haar kennis en netwerk kan het LOCC ervoor zorgen dat de hulpverleners over de juiste mensen en materieel kunnen beschikken. Het LOCC vergroot daarmee de operationele slagkracht van de hulpverleners. Het LOCC is dan ook met recht de spin in het web die op basis van ontvangen informatie de hulpverleningsdiensten en betrokken partijen informeert over de actuele situatie. Daarnaast is het LOCC verantwoordelijk voor het opstellen en het actueel houden van plannen en procedures rondom bijstand. Het LOCC regelt en organiseert op verzoek dat extra hulpverleners,


43

expertise en/of middelen die benodigd zijn tijdens een groot evenement, een calamiteit of crisis snel kunnen worden ingezet. Internationale bijstand kan eveneens door het LOCC worden georganiseerd. Wat doet het LOCC bij een transportongeval met gevaarlijke stoffen? Het LOCC kan worden gealarmeerd en operationeel worden wanneer vanuit BZK of VROM behoefte is aan coördinatie van inzet. Dat kan ook het geval zijn bij transportongevallen op de weg met gevaarlijke stoffen. Wat is het raakvlak met het LIOGS? Het LOCC is een verbindende schakel tussen adviezen die voortkomen uit het BOT-mi aan het bevoegd gezag dat verantwoordelijk is voor de bestrijding van het incident en de o[operationele uitvoerbaarheid. Vanuit het LOCC wordt de „brandweerstoel‟ in het BOT-mi ingevuld en gefinancierd. Dat betekent dat het LOCC en het LIOGS (DCMR) binnen het BOT-mi partners zijn. Wanneer het BOT-mi wordt gealarmeerd en advies geeft over incidentbestrijding, dan vertaalt het LOCC dat advies door naar operationele inzetten en de daarbij benodigde middelen en materieel. Idealiter zou het LOCC direct ook het LIOGS kunnen benaderen als vraagbaak. Het LOCC zou wellicht een faciliterende rol binnen het LIOGS op zich kunnen nemen als informatiebeheerder en – verzamelaar. Indien de taak niet bij de DCMR wordt belegd, zou het LOCC in de toekomst wellicht ook kunnen fungeren als databank waarin alle stoffen en eigenaren zijn aangemeld om te benaderen bij incidenten. Het LOCC kan een sterkere signaleringsfunctie richting het BOT-mi en LIOGS hebben, gezien de „spin in het webfunctie‟: wanneer het LOCC in een vroeg stadium een incident alleen al meldt bij het BOT-mi of LIOGS, kan eventueel eerder worden geanticipeerd op een hulpvraag in een later stadium.

STICHTING INCIDENT MANAGEMENT / STICHTING INCIDENT MANAGEMENT VRACHTAUTO’S Organisatie De Stichting Incident Management Vrachtauto‟s (STIMVA) is een samenwerkingsverband van het Verbond van Verzekeraars, de brancheorganisaties Transport Logistiek Nederland (TLN), Ondernemersorganisatie voor logistiek en transport (EVO), Koninklijk Nederlands Vervoer (KNV) en Rijkswaterstaat (RWS). Deze partijen hebben zich bereid verklaard om de zorg op zich te nemen voor 1. de inrichting en de exploitatie van een centraal meldpunt voor vrachtautobergingen op het hoofdwegennet en 2. voor de beschikbaarheid van IM deskundigen. De voor de zware bergingen in te zetten bergingsbedrijven worden door Rijkswaterstaat op basis van een set aan in samenspraak met de andere partijen geformuleerde eisen en criteria vanuit de branche geselecteerd. Rijkswaterstaat verzorgt hiervoor dan ook de prijsvorming. Het STIMVA heeft dus 2 hoofdtaken: 1. exploitatie van het Centraal Meldpunt Vrachtautobergingen (CMV) op het hoofdwegennet; 2. beschikbaar hebben (24 uur per dag, 7 dagen per week) van STIdeskundigen. De deskundigen van Stichting Salvage Incident (STI) adviseren de hulpverleners en de wegbeheerder bij ongevallen met zware vrachtwagens over de berging. Hiervoor wordt een expert vanuit verzekeringsexpertise voor lading, voertuig en milieuschade ingezet. Deze expert adviseert over de wijze van bergen op basis van een kosten- en belangenafweging van de schade versus het maatschappelijk belang. De STI deskundige is gemachtigd


44

namens het verbond van verzekeraars en wordt erkend door de brancheverenigingen. Hierdoor ontstaat er na afloop geen discussie over de te vergoeden kosten van schade. De STI deskundige wordt gelijktijdig met de berger door het centraal meldpunt ingezet. De deskundigen zijn doorgaans binnen een uur ter plaatse om deskundig advies te geven over versnelde, normale of vertraagde berging, daarbij een afweging maken tussen lading, voertuig, milieu en / of infrastructuur. Wat doet het STIMVA bij een transportongeval met gevaarlijke stoffen? Bij een melding van een ongeval met een zware vrachtwagen via het CMV kan een STIdeskundige ter plaatse geroepen worden. Tegelijkertijd kan het een ongeval met gevaarlijke stoffen betreffen. Omdat de deskundige bergers die deelnemen binnen het STIMVA getraind en specialistisch zijn, kunnen de bergers of de adviseur van het STI advies geven aan de AGS of ROGS van de brandweer, ook nog in de incidentbestrijdende fase van het incident. De bergers worden in principe gealarmeerd om in de nafase van het incident de vrachtwagen ter bergen en de weg zo snel mogelijk weer vrij te maken. De scheidslijn tussen incidentbestrijding in de nafase van een incident is niet altijd even duidelijk of zichtbaar. Wat is het raakvlak met het LIOGS? Het LIOGS systeem komt idealiter zo snel mogelijk opgang wanneer er behoefte is aan extra informatie of assistentie in de bestrijdingsfase van een incident met vervoer van gevaarlijke stoffen op de wegen. Binnen het STIMVA is een systeem opgericht dat zich met name richt op de nafase van een incident, het opruimen en bergen. Zoals in de bovenstaande alinea reeds is opgemerkt, is de scheidslijn tussen incidentbestrijding en de nafase van een incident niet altijd even duidelijk. De bergers die in het kader van het STIMVA zijn geselecteerd, hebben een opkomst van 1 uur. Dat betekent dat zij ook in de incidentbestrijdingsfase aanwezig zijn. Vanwege hun specialistische en specifieke kennis kunnen zij, naast de LIOGS-adviseurs, de brandweerfunctionarissen van advies dienen bij de incidentbestrijdingswerkzaamheden.


45

BIJLAGE 7: SAMENWERKINGSOVEREENKOMST TUSSEN DCMR MILIEUDIENST RIJNMOND

BOT-MI

EN

Samenwerkingsovereenkomst tussen het Beleidsondersteunend Team Milieu-incidenten, verder te noemen: BOT-mi, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de inspecteur-generaal van de VROM-Inspectie van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), daartoe gemachtigd door de Minister van VROM in haar hoedanigheid van bestuursorgaan

EN de gemeenschappelijke regeling DCMR Milieudienst Rijnmond, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de directeur.

Hierna gezamenlijk te noemen: partijen Nemen in aanmerking dat De missie van BOT-mi het ondersteunen is van de Nederlandse crisisbeheersingsorganisatie voor ongevallen met chemische stoffen. Het BOT-mi vindt zijn juridische grondslag in het Besluit Eenheid Planning en Advies Beleidsondersteunend Team milieu-incidenten van 2 april 2002 (Staatscourant 2002, 24 en Staatscourant 2005, 244), nader genoemd als het Besluit BOT-mi. Het bij de DCMR ondergebrachte Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen (LIOGS) levert ten aanzien van de signalering en de te nemen maatregelen en ondernomen maatregelen bij de bestrijding, afhandeling en nazorg van incidenten binnen en buiten het verzorgingsgebied van de Regionale Hulpverleningsdienst Rotterdam Rijnmond (RHRR). Aan het LIOGS ligt een overeenkomst ten grondslag tussen het ministerie van Binnenlandse Zaken en de DCMR Milieudienst Rijnmond (overeenkomst van opdracht EB94/3138).


46

Partijen samen wensen te werken ten tijde van (dreigende) incidenten waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn. In het kader van deze samenwerking het LIOGS/DCMR de Expertgroep en de teamleider van het BOT-mi zal bijstaan op basis van artikel 3.4, vijfde lid en artikel 4.2, tweede lid van het Besluit BOT-mi. Door deze samenwerking tussen het LIOGS/DCMR en het BOT-mi ontstaat de één loket gedachte, waarbij informatie en kennis kan worden gedeeld. Hiermee wordt voorkomen dat tegengestelde adviezen worden verstrekt. Komen als volgt overeen Artikel 1. Begrippen a. GRIP: Gecoördineerde Regionale Incidentsbestrijdings Procedure (Handboek voorbereiding rampenbestrijding, ministerie van Binnenlandse Zaken, 2003)15. b. BOT-mi: Beleidsondersteunend Team milieu-incidenten. c. LIOGS: Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen bij de DCMR Milieudienst Rijnmond. d. Handboek BOT-mi. In dit handboek zijn de werkprocessen en procedures beschreven van het BOT-mi (september 2005, versie 1). e. Het Besluit-BOT-mi: Besluit Eenheid Planning en Advies Beleids-ondersteunend Team milieu-incidenten (Staatscourant 15 december 2005, nr. 244/pag. 24).

Artikel 2. Doel Het doel van deze overeenkomst is enerzijds dat het LIOGS als externe deskundige bijstand verleend aan het BOT-mi en anderzijds het vastleggen van de afspraken tussen het Beleidsondersteunend Team milieu-incidenten (BOT-mi) en het Landelijk Informatiepunt Ongevalbestrijding Gevaarlijke Stoffen (LIOGS) bij de DCMR Milieudienst Rijnmond (DCMR) over de samenwerking ten tijde van (dreigende) incidenten met chemische stoffen om een eenduidig optreden te bevorderen.

Artikel 3. Extern deskundige Het LIOGS zal aan de Expertgroep en de teamleider van het BOT-mi als externe deskundige in de zin van de artikelen 3.4, vijfde lid, en 4.2, tweede lid, van het Besluit-BOT-mi bijstand verlenen. 15

De opschalingsniveaus kunnen in hoofdlijn als volgt worden beschreven. GRIP-1 Bij GRIP-1 wordt alleen op de plaats van het incident een operationele staf ingericht: het Coördinatieteam Plaats Incident (CTPI). In dit team vindt multidisciplinaire afstemming plaats. Er is geen specifieke operationele leider; er wordt op collegiale wijze samengewerkt. Op tactisch en strategisch niveau wordt géén staf ingericht. GRIP-2 Bij GRIP-2 wordt de staf op de plaats van het incident omgevormd tot een Commando Rampterrein (CoRT), dat onder het commando van de brandweercommandant komt te staan. Daarnaast wordt op strategisch niveau het gemeentelijk beleidsteam ingericht en komt op tactisch niveau de kernbezetting van het Regionaal Operationeel Team (ROT) bijeen. GRIP-3 Bij GRIP-3 wordt op strategisch niveau een regionaal beleidsteam ingericht onder voorzitterschap van de coördinerend bestuurder. GRIP-4 Bij GRIP-4 vindt verdere opschaling plaats naar het provinciale en/of nationale niveau.


47

Artikel 4. Domein 1.De inzet bij incidenten wordt als volgt geregeld: a. Het LIOGS richt zich met name op het eerste uur van het incident. Het LIOGS heeft een directe lijn met de Officier van Dienst (OvD) of Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen (ROGS) op de plaats van het incident voor: - het geven van adviezen; - het verstrekken van informatie over gevaarlijke stoffen; - het optreden als vraagbaak. b. Het BOT-mi richt zich met name op de fase na het eerste uur van het incident. c. Het BOT-mi is in principe alleen betrokken bij chemische calamiteiten waar milieu-of gezondheidseffecten zijn vastgesteld of zijn te verwachten buiten de directe omgeving van het plaatsincident of waar gezondheidseffecten van gevaarlijke stoffen voor hulpverleners of bedrijfspersoneel worden vastgesteld of zijn te verwachten. d. De informatie en de adviezen, die door LIOGS in het eerste uur zijn verstrekt worden als input gebruikt voor het daarop volgende adviesproces van het BOT-mi waardoor het adviesproces van beide organisaties naadloos op elkaar aan moet sluiten. Artikel 5. Rol BOT-mi 1. Indien een adviesaanvraag bij het BOT-mi wordt gedaan, wordt het LIOGS op basis van artikel 3 altijd gealarmeerd zoals beschreven in artikel 8.3. 2. Indien het BOT-mi conform haar beoordeling geen actie voor BOT-mi noodzakelijk acht en mogelijk wel voor het LIOGS, verwijst zij door naar het LIOGS. Artikel 6. Rol LIOGS 1. Het LIOGS meldt incidenten met gevaarlijke stoffen tot en met GRIP 1, waarbij het LIOGS betrokken is in principe niet aan het BOT-mi, tenzij het LIOGS van mening is dat ook de deskundigheid van het BOT-mi noodzakelijk is. 2. Incidenten met gevaarlijke stoffen van GRIP 2 en hoger, waarbij het LIOGS betrokken is, meldt het LIOGS direct aan het BOT-mi via de dienstdoende ambtenaar van VROM zoals bepaald in artikel 8.1. Artikel 7. Afspraken partijen bij incidenten 1. In overleg tussen het LIOGS en het BOT-mi kunnen de volgende afspraken worden gemaakt. o

Het LIOGS verzoekt het BOT-mi de advisering over te nemen (na afstemming met de aanvrager van het advies). Het LIOGS blijft als deelnemende BOT-mi organisatie betrokken bij de advisering. o Het BOT-mi verzoekt het LIOGS de advisering voort te zetten (na afstemming met de aanvrager van het advies). De operationeel leider ter plaatse moet hiervoor toestemming geven. 2. Tijdens het verloop van het incident kan het LIOGS of de aanvrager van het advies ook nog besluiten het BOT-mi in te schakelen. Artikel 8. Alarmering © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

48

1. Melding naar het BOT-mi vanuit het LIOGS vindt altijd plaats via het Meldpunt VROM (tel. 070- 3832425, noodnet: 17444, fax noodnet: 17414). Na de melding wordt de Dienstdoend Ambtenaar VROM (DDA) door het meldpunt gesemafoneerd. De DDA belt terug naar de piketfunctionaris van het LIOGS voor verificatie van de melding, het verzamelen van relevante informatie en het vastleggen van vragen aan BOT-mi. Hierna activeert de DDA de dienstdoende teamleider BOT-mi. De teamleider BOT-mi wordt dan het aanspreekpunt voor het LIOGS en neemt contact op met de piketfunctionaris van het LIOGS. 2. Melding naar het LIOGS vanuit het BOT-mi vindt altijd plaats via de Meldkamer van DCMR (tel. 010-4733 333, noodnet 18160). Aanspreekpunt voor het BOT-mi bij het LIOGS is de piketfunctionaris van het LIOGS. 3. Indien het BOT-mi wordt geactiveerd, wordt het LIOGS als deelnemende BOT-mi organisatie conform de geldende procedures uit het Handboek BOT-mi gealarmeerd en ingeschakeld. Artikel 9. Uitwisseling van informatie 1.Indien op basis van deze samenwerkingsovereenkomst informatie over het incident uitgewisseld moet worden tussen het BOT-mi en het LIOGS verstrekken partijen deze informatie aan elkaar, tenzij er sprake is van vertrouwelijke informatie die op basis van wettelijke geheimhoudingsverplichtingen niet aan derden mag worden verstrekt. 2. In het contact tussen de teamleider BOT-mi en de piketfunctionaris van het LIOGS worden de bereikbaarheidsgegevens (telefoon- en faxnummer/e-mail adres etc) uitgewisseld om zodoende mondelinge en schriftelijke informatie met elkaar uit te wisselen. 3. Indien het BOT-mi is geactiveerd, vindt de informatie-uitwisseling plaats conform de BOTmi procedures (onder meer via de BOT-mi website), zoals genoemd in het Handboek BOTmi. 4. Schematisch vindt de informatie-uitwisseling als volgt plaats:

LIOGS/ DCMR

vragen/ongevalsgegevens/etc Onderlinge informatie-uitwisseling

Incident informatie/adviezen/etc

BOT-mi

Artikel 10. Gebruik van informatie 1. Het BOT-mi heeft de taak de deelnemende departementen aan het BOT-mi op verzoek of uit eigen beweging te voorzien van informatie met het oog op de bestrijding of beoordeling


49

van incidenten, die vallen onder hun beleidsverantwoordelijkheid. Ook voor de deelnemende departementen aan het BOT-mi geldt dat zij discreet met de informatie dienen om te gaan. 2. Indien de informatie gegenereerd wordt door het BOT-mi in de respons- of nazorgfase buiten BOT-mi verband moet worden aangewend, informeert het BOT-mi direct het LIOGS via de in artikel 8.2 afgesproken kanalen. 3. Het BOT-mi heeft geen rechtstreeks contact met de media. Dit blijft de verantwoordelijkheid van de betrokken gemeenten, veiligheidsregio‟s, provincies en departementen. Artikel 11. Communicatie De inhoud van deze samenwerkingsovereenkomst tussen het BOT-mi en het LIOGS/DCMR wordt door BOT-mi en het LIOGS/DCMR gecommuniceerd met alle veiligheidsregio‟s en andere betrokken organisaties, zoals de landelijke netwerken Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen en Gezondheidskundig Adviseurs Gevaarlijke stoffen, het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC), het Nationaal Coördinatie Centrum (NCC), de NVBR en het NIFV-Nibra. Artikel 12. Evaluatie Jaarlijks of indien eerder noodzakelijk evalueren partijen deze samenwerkingsovereenkomst en stellen deze eventueel bij. Het beheer van het samenwerkingsprotocol BOT-mi-LIOGS valt onder de verantwoordelijkheid van de operationeel manager BOT-mi. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via [email protected]. Deze overeenkomst betreft een samenwerkingsprotocol met een dynamische en flexibele procedure die in wederzijds overleg, kan worden aangepast aan nieuwe inzichten en ervaringen. Artikel 13. Beëindiging overeenkomst Elke partij kan deze samenwerkingsovereenkomst zonder opgaaf van redenen, met inachtneming van een opzegtermijn van een maand, schriftelijk opzeggen. Artikel 14. Inwerkingtreding Deze overeenkomst treedt in werking na ondertekening door de partijen en wordt voor onbepaalde tijd aangegaan. Artikel 15. Publicatie De zakelijke inhoud van deze overeenkomst wordt binnen een maand na ondertekening gepubliceerd in de Staatscourant en ligt gedurende vier weken ter inzage bij het secretariaat van de stafafdeling Crisismanagement van VROM.

Artikel 16. Afspraken BOT-mi met de veiligheidsregio’s


50

Door het BOT-mi zijn met alle veiligheidsregio‟s samenwerkingsafspraken gemaakt. Deze zijn vastgelegd in samenwerkingsovereenkomsten. De gemaakte afspraken tussen de veiligheidsregio‟s en het BOT-mi blijven onverminderd van kracht.

In tweevoud ondertekend op 4 juni 2007, te Schiedam.

Namens de Minister van VROM (het BOT-mi),

Namens de DCMR

de inspecteur-generaal van VROM-Inspectie

directeur DCMR

mr. G.J.R. Wolters

mr. J.H. van den Heuvel


51

BIJLAGE 8: FWDV 500 EINHEITEN IM ABC-EINSATZ


52

Feuerwehr-Dienstvorschrift FwDV 500 „Einheiten im ABC-Einsatz“ Stand August 2004 Seite 1

FwDV 500 Feuerwehr-Dienstvorschrift 500

Ausgabe August 2004

Einheiten im ABC-Einsatz

Diese Dienstvorschrift (Ausgabe 2003) wurde vom Ausschuss Feuerwehrangelegenheiten, Katastrophenschutz und zivile Verteidigung (AFKzV) auf der 12. Sitzung am 15./16.09.2003 genehmigt und den Ländern zur Einführung empfohlen.

Die Richtlinie 89/686/EWG des Rates vom 21.12.1989 („PSA-Richtlinie“) wurde bei der Überarbeitung dieser Dienstvorschrift (Ausgabe August 2004) berücksichtigt.


Inhaltsverzeichnis: TEIL I - RAHMENRICHTLINIEN

5

1

ALLGEMEINES

5

1.1

Gefährdung durch ABC- Gefahrstoffe

6

1.2 Vorbereitende Maßnahmen 1.2.1 Gefahrengruppen 1.2.2 Einsatzplanung 1.2.2.1 Fachliche Beratung 1.2.2.2 Aufstellung von Feuerwehr- und Einsatzplänen für besondere Objekte

8 8 9 9 11

1.3 Sonderausrüstung 1.3.1 Persönliche Sonderausrüstung 1.3.1.1 Atemschutz 1.3.1.2 Körperschutz 1.3.1.3 Dosismess- und Warngeräte 1.3.2 Sonstige Sonderausrüstung 1.3.2.1 Schutzausrüstung am Dekon-Platz 1.3.2.2 Nachweisgeräte 1.3.2.3 Sonstige Geräte und Materialien 1.3.3 Instandhaltung

12 12 12 13 19 19 19 19 20 20

1.4

20

Aus- und Fortbildung

1.5 Einsatz 1.5.1 Lagefeststellung 1.5.2 Lagebeurteilung 1.5.3 Einsatzmaßnahmen 1.5.3.1 Fahrzeugaufstellung 1.5.3.2 Erstmaßnahmen 1.5.3.3 Ergänzende Maßnahmen 1.5.3.4 Besondere Einsatzsituationen 1.5.3.5 Gefahren- und Absperrbereich 1.5.3.6 Dekontamination 1.5.3.7 Spezielle Maßnahmen 1.5.3.8 Abschließende Maßnahmen 1.5.4 Einsatzdurchführung 1.5.4.1 Aufgaben im ABC-Einsatz 1.5.4.2 Die Gruppe im ABC-Einsatz 1.5.4.3 Der Zug im ABC-Einsatz 1.5.4.4 Die Dekon-Staffel im ABC-Einsatz

21 21 23 24 24 25 25 26 27 28 33 33 35 35 35 37 38

TEIL II – SPEZIELLE RICHTLINIEN

40

2

ABSCHNITT A-EINSATZ

40

2.1

Einteilung in Gefahrengruppen

40

2.2 Einsatzplanung 2.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz bei der Gefahrengruppe IIIA 2.2.2 Sonderausrüstung 2.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung 2.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung 2.2.3 Umfang der Sonderausrüstung

41 41 42 42 43 45

Feuerwehr-Dienstvorschrift FwDV 500 „Einheiten im ABC-Einsatz“ Stand August 2004 Seite 3 2.3 Einsatz 2.3.1 Erkundung und Beurteilung 2.3.2 Einsatzmaßnahmen 2.3.2.1 Gefahrenbereich 2.3.2.2 Grundsätze 2.3.2.3 Strahlenschutzüberwachung 2.3.2.4 Besondere Einsatzsituationen 2.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge

45 45 47 47 48 49 50 52

3

ABSCHNITT B-EINSATZ

54

3.1


54

3.2 Einsatzplanung 3.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz in der Gefahrengruppe IIIB 3.2.2 Sonderausrüstung 3.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung 3.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung 3.2.3 Umfang der Sonderausrüstung

56 56 56 56 57 57

3.3 Einsatz 3.3.1 Erkundung und Beurteilung 3.3.2 Einsatzmaßnahmen 3.3.2.1 Gefahrenbereich 3.3.2.2 Grundsätze 3.3.2.3 Feststellung von Kontamination und Inkorporation 3.3.2.4 Dekontamination 3.3.2.5 Besondere Einsatzsituationen 3.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge

58 58 59 59 59 60 60 61 62

4

ABSCHNITT C-EINSATZ

63

4.1


63

4.2 Einsatzplanung 4.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz bei der Gefahrengruppe IIIC 4.2.2 Sonderausrüstung 4.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung 4.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung 4.2.3 Umfang der Sonderausrüstung

67 67 67 67 68 68

4.3 Einsatz 4.3.1 Erkundung und Beurteilung 4.3.2 Einsatzmaßnahmen 4.3.2.1 Gefahrenbereich 4.3.2.2 Besondere Einsatzsituationen 4.3.2.3 Maßnahmengruppen ( MG) 4.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge

69 69 70 70 70 71 80

ANLAGE 1:

BEGRIFFSBESTIMMUNGEN

82

ANLAGE 2:

DEKON-MATRIX FÜR DIE FEUERWEHR

89

ANLAGE 3:

A-GEFAHRSTOFFE: ARTEN DER KENNZEICHNUNG

90

ANLAGE 4:

ERFASSUNGSBLATT FÜR DEN STRAHLENSCHUTZEINSATZ (MUSTER)

94

Feuerwehr-Dienstvorschrift FwDV 500 „Einheiten im ABC-Einsatz“ Stand August 2004 Seite 4 ANLAGE 5:

B-GEFAHRSTOFFE: ARTEN DER KENNZEICHNUNG

95

ANLAGE 6:

C-GEFAHRSTOFFE: ARTEN DER KENNZEICHNUNG

98


Teil I - Rahmenrichtlinien

1 Allgemeines Die Feuerwehr-Dienstvorschriften gelten für die Ausbildung, die Fortbildung und den Einsatz. In der

vorliegenden Feuerwehr-Dienstvorschrift 500 “Einheiten im ABC-Einsatz”

(FwDV 500) werden taktische Regeln festgelegt, die bei Einsätzen mit Gefahren durch radioaktive Stoffe und Materialien (A–Einsatz), biologische Stoffe und Materialien (B–Einsatz) und chemische Stoffe und Materialien (C–Einsatz) zu beachten sind. Hierdurch sollen die Einsatzkräfte der Feuerwehr befähigt werden, Stoffe, von denen bei Herstellung, Verwendung, Lagerung und Transport besondere Gefahren ausgehen können, zu erkennen und den Gefahren mit geeigneten Maßnahmen entgegenzuwirken. Der Teil I dieser Dienstvorschrift enthält die Rahmenvorschriften. Im Teil II sind die speziellen Regelungen und Besonderheiten aufgeführt, die Einsatzkräfte an Einsatzstellen mit radioaktiven (Abschnitt A-Einsatz), biologischen (Abschnitt B-Einsatz) und chemischen Gefahrstoffen (Abschnitt C-Einsatz)

zu

beachten haben. Vorbehaltlich der geltenden landesrechtlichen Regelungen ist zu beachten: -

Feuerwehrangehörige sind keine beruflich strahlenexponierten Personen im Sinne der Strahlenschutzverordnung (StrlSchV).

-

Der ABC-Einsatz ist keine Tätigkeit im Sinne der §§ 1 und 2 Abs. 4 und 5 der Biostoffverordnung (BioStoffV).

-

Der ABC-Einsatz ist kein Umgang mit Gefahrstoffen im Sinne des § 3(2) Gefahrstoffverordnung (GefStoffV).

Für Angehörige von Werkfeuerwehren können aufgrund ihrer Betriebszugehörigkeit besondere Vorschriften gelten. Für

die

Gefahrenabwehr

Zuständigkeitsregelungen

bei

getroffen

ABC-Gefahrstoffen sein,

so

dass

können die

besondere

Feuerwehr

nur

Sofortmaßnahmen bis zum Tätigwerden der zuständigen Stelle durchzuführen hat. Dieses gilt besonders für militärische Objekte.


Grundsätzlich bilden die Einsatzkräfte einen Personenkreis, der nur aufgrund eines Schadenereignisses im Einzelfall einer vorher nicht bekannten Anzahl, Art und Menge an Gefahrstoffen ausgesetzt sein kann. Neben den Feuerwehr-Dienstvorschriften sind insbesondere zu beachten: -

DIN-Normen sowie einschlägige technische Regeln;

-

Richtlinien, die ergänzend zu dieser Dienstvorschrift technische und taktische Einzelheiten beschreiben.

Die Funktionsbezeichnungen gelten sowohl für weibliche als auch für männliche Feuerwehrangehörige.

1.1 Von

Gefährdung durch ABC-Gefahrstoffe den

ABC-Gefahrstoffen

können

die

Gefahren

der

Inkorporation,

Kontamination und der gefährlichen Einwirkung von außen ausgehen.

Inkorporation ist die Aufnahme gefährlicher Stoffe in den Körper.

Inkorporation über Körperöffnungen

über verletzte oder gesunde Haut

Grundsatz:

Eine Inkorporation ist auszuschließen!

der


Kontamination ist die Verunreinigung der Oberflächen von Lebewesen, des Bodens, von Gewässern und Gegenständen mit ABC-Gefahrstoffen.

Kontamination Haut, Haare Kleidung

Grundsatz:

Eine Kontamination ist zu vermeiden, zumindest ist sie so gering wie möglich zu halten! Eine Kontaminationsverschleppung ist zu verhindern.

Gefährliche Einwirkung von außen ist die Einwirkung von Strahlungsenergie und/oder mechanischer Energie auf ein Lebewesen oder Objekt. Eine gefährliche Strahlungsenergie geht hauptsächlich von radioaktiven Stoffen aus, insbesondere ist sie bei Gamma(γ)- und Neutronen-Strahlern zu erwarten. Eine gefährliche Einwirkung von Strahlungsenergie kann auch durch alle elektromagnetischen Felder größerer Leistung auftreten, wie z. B. bei Röntgen- oder Radarstrahlen, Ultraviolett-, Wärmestrahlung und Lasern. Unter einer gefährlichen Einwirkung von mechanischer Energie ist die Einwirkung von Druck - einschließlich Schallwellen - und Splittern/Trümmern zu verstehen, die bei einer Explosion oder einem Behälterzerknall entstehen können.


Einwirkung von außen

Mechanische Energie

le, kwel Druc ll Scha

Strahlung

Grundsatz:

Jede gefährliche Einwirkung von Energie ist so gering wie möglich zu halten. Jede gefährliche Einwirkung von mechanischer Energie ist zu verhindern.

1.2

Vorbereitende Maßnahmen

1.2.1 Gefahrengruppen Bereiche mit ABC-Gefahrstoffen werden bei der Einsatzvorbereitung entsprechend den durchzuführenden Maßnahmen in drei Gefahrengruppen eingeteilt:

Gefahrengruppe I: Bereiche, in denen die Einsatzkräfte ohne Sonderausrüstung tätig werden dürfen. Zur Vermeidung einer Inkorporation soll jedoch Atemschutz getragen werden. Allgemeine Verhaltensregeln für den Einsatz in Industrieanlagen oder Laboratorien sind zu beachten.

Gefahrengruppe II: Bereiche, in denen die Einsatzkräfte nur mit Sonderausrüstung und unter besonderer Überwachung und Dekontamination/Hygiene tätig werden dürfen.


Gefahrengruppe III: Bereiche, in denen Einsatzkräfte nur mit Sonderausrüstung und unter besonderer Überwachung und Dekontamination/Hygiene tätig werden dürfen und deren Eigenart die Anwesenheit einer fachkundigen Person (siehe Teil II) notwendig macht, die während des Einsatzes die entstehende Gefährdung und die anzuwendenden Schutzmaßnahmen beurteilen kann. Diese drei Gefahrengruppen werden je nach Zugehörigkeit des Gefahrstoffes mit dem Buchstaben A für radioaktive (IA, IIA, IIIA), B für biologische (IB, IIB, IIIB) und C für chemische Gefahrstoffe (IC, IIC, IIIC) unterschieden. Detaillierte Angaben über die Bedingungen der Zuordnung zu den Gefahrengruppen sind im Teil II dieser Dienstvorschrift aufgeführt.

Transporte Transporte von gefährlichen Gütern werden nach besonderen Vorschriften klassifiziert und gekennzeichnet. Eine vorbereitende Einteilung in Gefahrengruppen ist hier im Einzelfall nicht möglich. Bei Einsätzen im Zusammenhang mit Transporten ist deshalb zunächst wie bei Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppe II zu verfahren.

Einsätze mit terroristischem Hintergrund Bei Ereignissen, bei denen der Einsatz von Kampfstoffen oder von ABCGefahrstoffen ähnlicher Eigenschaften vermutet wird, ist grundsätzlich wie bei der Gefahrengruppe III zu verfahren.

1.2.2 Einsatzplanung

1.2.2.1 Fachliche Beratung Für die Vorbereitung und Durchführung von Feuerwehreinsätzen sollen zur Beratung oder Mitwirkung sachverständige Stellen und fachkundige Personen herangezogen werden,

die

aufgrund

ihrer

besonderen

Fachkenntnisse,

Ausrüstungen,


Einrichtungen oder sonstiger Mittel in der Lage sind, den Feuerwehreinsatz zu unterstützen. Sachverständige Stellen können z. B. sein: -

Betroffene Einrichtungen mit fachkundigen Betriebsangehörigen;

-

Ordnungsbehörden;

-

Gewerbeaufsichtsbehörden;

-

Behörden für Arbeitsschutz;

-

Umweltbehörden;

-

Gesundheitsbehörden;

-

Bergbaubehörden;

-

Wasserwirtschaftsbehörden;

-

technische

Behörden

und

Ämter

auf

kommunaler

Ebene,

Kreis-

oder

Regierungsebene (z.B. Tiefbauamt, Stadtreinigungsamt); -

Umweltbundesamt, Bundesanstalt für Materialforschung und -prüfung (BAM), Physikalisch-Technische Bundesanstalt (PTB) und ähnliche Einrichtungen auf Bundesebene;

-

Hochschulen, Universitäten;

-

Pflanzenschutzämter;

-

Veterinärämter;

-

Katastrophenschutzdienststellen;

-

Regionale Strahlenschutzzentren;

-

Informations- und Behandlungszentren für Vergiftungsfälle;

-

Kompetenzzentren Infektionsschutz;

-

Chemiefirmen, insbesondere im Rahmen von TUIS (Transport-Unfall-Informationsund Hilfeleistungs-System);

-

Speditionen und Reedereien für gefährliche Güter;

-

Werkfeuerwehren und Betriebsfeuerwehren;

-

Streitkräfte;

-

Energieversorgungsunternehmen

-

Kampfmittelräumdienste.

und

Für ABC-Einsätze sollen Fachberater in der Feuerwehr zur Verfügung stehen.


Regionale Einsatzplanung Um das Zusammenwirken mehrerer Feuerwehren im ABC-Einsatz zu ermöglichen, müssen folgende Punkte abgestimmt werden: -

Personal (z. B. spezielle ABC-Einheiten, Fachberater, fachkundige Personen);

-

Aus- und Fortbildung (Mannschaft, Führungskräfte);

-

Ausstattung (Sondergeräte, -fahrzeuge);

-

taktisches Konzept und

-

Alarm- und Ausrückeordnung.

1.2.2.2 Aufstellung von Feuerwehr- und Einsatzplänen für besondere Objekte Mindestens für die Bereiche der Gefahrengruppen II und III sind Feuerwehrpläne und Einsatzpläne zu erstellen. Feuerwehrpläne sind vom Betreiber im Benehmen mit der Feuerwehr anzufertigen. Einsatzpläne sollen neben allgemeinen Angaben (Anfahrts-, Rettungs- und Angriffswege, Wasserentnahmestelle usw.) insbesondere enthalten: -

Festlegungen zur erforderlichen Anwesenheit von Fachberatern/fachkundigen Personen;

-

die Grenzen der Bereiche mit Gefahrengruppen sowie weitere Bereiche (z. B. Kontroll- und/oder Sperrbereiche nach StrlSchV) mit Schleusen und besonderen Zugängen anhand von Lage- und Grundrissplänen;

-

Hinweise

auf

Löscheinrichtungen,

Löschmittel

und

Löschwasser-

Rückhalteanlagen; -

Namen, Anschriften, Telefon- und Faxnummern von -

zu verständigenden Aufsichts- und Fachbehörden

-

Spezialisten ortsansässiger Betriebe oder besonders fachkundigen Personen aus der Umgebung (z. B. TUIS)

-

Krankenhäusern und Spezialkliniken oder Ärzten (z.B. für Brandverletzungen, Strahlenschäden, Verätzungen, Vergiftungen)

-

Betrieben, Speditionen und Organisationen mit besonderen Ausrüstungen und Einrichtungen (z. B. Auffangbehälter, Tankwagen, Sand, Abdichtmaterial,


verschiedene Bindemittel für befestigte Oberflächen oder Gewässer sowie Öle oder Säuren/Laugen). Über

besonders

gefährdete

Bereiche

wie

Abwasseranlagen,

Kläranlagen,

Wasserschutzgebiete, offene Gewässer sowie dafür zuständige Behörden und eventuelle Hilfsmöglichkeiten sind Informationen zu beschaffen.

1.3

Sonderausrüstung

Zur Bekämpfung von Schadenfällen in Verbindung mit ABC-Gefahrstoffen und deren Beseitigung benötigen die Feuerwehren neben der allgemeinen Ausrüstung eine Sonderausrüstung. Die Sonderausrüstung darf nur von den dafür ausgebildeten Einsatzkräften eingesetzt werden. Art, Umfang und Standort der Sonderausrüstung bestimmen sich nach Aufgabenstellung und zu erwartenden Einsätzen. Für wesentliche Teile der Sonderausrüstung gibt es Prüf- und Zulassungsrichtlinien. Die Gebrauchsanleitung des Herstellers ist zu beachten. Die Sonderausrüstung gliedert sich in die persönliche Sonderausrüstung und die sonstige Sonderausrüstung.

1.3.1 Persönliche Sonderausrüstung Die persönliche Sonderausrüstung ist von jeder Einsatzkraft zu tragen, die den Gefahrenbereich betritt. Sie dient dem Schutz der Person vor Inkorporation und Kontamination. Für die Ausrüstung der Einsatzkräfte am Dekon-Platz sind besondere Regelungen zu beachten.

1.3.1.1 Atemschutz Für den sicheren ABC-Einsatz sind geeignete Atemschutzgeräte notwendig. In Abhängigkeit von der Lage kommen.

können Filter- oder Isoliergeräte zum Einsatz


Dabei ist zusätzlich zu den Einsatzgrundsätzen der FwDV 7 „Atemschutz“ besonders zu beachten:

Filtergeräte: Der Einsatz der Filter muss auf die Art und Konzentration der Schadstoffe abgestimmt sein. Feuerwehrfilter ABEK2-P3 sind in dieser Hinsicht im Allgemeinen geeignet.

Isoliergeräte:

- Behältergeräte

sollen

unter

isolierenden

Schutzanzügen

(z.

B.

Chemikalienschutzanzüge, geschlossene Wärmeschutzkleidung) nur höchstens 30 Minuten genutzt werden, auch wenn das Behältergerät längere Einsatzzeiten zulassen würde!

- Der Einsatz ist so zu planen, dass für eine Dekontamination ausreichend Atemluft im Gerät verbleibt. Die Einsatzzeit kann verlängert werden, wenn der verwendete Körperschutz und die vorhandenen ABC-Gefahrstoffe am Dekon-Platz einen Wechsel auf Atemfilter zulassen.

Regenerationsgeräte:

- Regenerationsgeräte dürfen unter Chemikalienschutzanzügen Typ 1a-ET nicht eingesetzt werden.

- Die Geräte oder einzelne Komponenten können sich deutlich erwärmen! - Durch die Erwärmung des Atemgases kommt es zu einer erheblichen zusätzlichen Belastung der Geräteträger.

- Der Einsatz ist so zu planen, dass für eine Dekontamination ausreichend Atemgas im Gerät zur Verfügung steht.

1.3.1.2 Körperschutz Für

den

sicheren

ABC-Einsatz

ist

eine

geeignete

Körperschutzausrüstung

erforderlich. Kann im Verlauf eines Einsatzes nicht vollständig ausgeschlossen werden, dass es zum direkten Kontakt mit ABC-Gefahrstoffen kommt, ist eine der Lage angemessene Schutzkleidung zu tragen. Dies können sein:


- stoffbeständige Schutzhandschuhe,

- Stiefel, - Schürzen, - Gesichtsschutz, - leichte Schutzkleidung (Einmalschutzanzug) mindestens Typ 4 nach DIN EN 465, - Chemikalienschutzanzug (CSA), - Kontaminationsschutzkleidung, - Kälteschutz, - Wärmeschutz, - sonstige Schutzausrüstung für besondere Einsätze. Da

die

Körperschutzkleidung

unter

Umständen

beim

Verlassen

des

Gefahrenbereichs abgelegt werden muss, ist Ersatzkleidung in ausreichender Anzahl bereitzuhalten. Feuerwehr-Haltegurt und Feuerwehrleine werden nur angelegt, wenn die Einsatzlage dies erfordert. Zusätzlich zu den bei jeder Form des Körperschutzes zu tragenden stoffbeständigen oder Kontaminationsschutzhandschuhen sollten abhängig von der vorgesehenen

Tätigkeit

als

Schutz

vor

mechanischen

Beschädigungen

Feuerwehrhandschuhe getragen werden. Hierzu sind Feuerwehrhandschuhe in Übergröße vorzuhalten. Es ist zu beachten, dass Lederstiefel vor allem gegen aggressive Chemikalien und Lösemittel (oder auch Schaummittel) nicht ausreichend beständig sind. In diesen Fällen sind Vollgummi- oder Gesamtpolymerschuhe oder auch beständige Füßlinge zu tragen. Bei tiefkalten Stoffen, z. B. flüssigem Stickstoff oder Ammoniak, sind geeignete Maßnahmen gegen Erfrierungen zu treffen. Grundsätzlich ist bei der Verwendung von Schutzkleidung auf die Beständigkeitsliste des Herstellers zu achten. Der

Körperschutz

wird

nach

den

Formen

1

bis

3

unterschieden:


Körperschutz Form 1 Die Form 1 schützt ausschließlich gegen eine Kontamination mit festen Stoffen und stellt einen eingeschränkten Spritzschutz dar. Sie ist weder flüssigkeits- noch gasdicht.

Schutzkleidung zur Brandbekämpfung mit Kontaminationsschutzhaube Die Form 1 besteht aus der Schutzkleidung zur Brandbekämpfung und einer Schutzhaube

zur

Abdeckung

freier

Stellen

im

Hals/Kopf-Bereich.

Eine

Kontaminationsschutzhaube ist hier besonders geeignet. Bei der Brandbekämpfung ist die Form 1 durchgängig zu tragen, wenn das thermische Risiko höher zu bewerten ist als eine mögliche Kontamination.


Körperschutz Form 2 Die Form 2 schützt ausschließlich gegen eine Kontamination mit festen und begrenzt auch mit flüssigen Stoffen. Sie stellt einen erweiterten Kontaminationsschutz dar, ist aber nur eingeschränkt gasdicht. Sie ist für alle Einsatzsituationen zulässig, in denen nicht zusätzliche Gefahren das Tragen der Form 3 notwendig machen. Es bestehen für den Träger weiterhin Gefahren der Kontamination und Inkorporation bei gefährlichen Gasen und Dämpfen.

Kontaminationsschutzanzug speziell für den A-Einsatz

Infektionsschutzanzug speziell für den B-Einsatz


Flüssigkeitsschutzanzug speziell für den C-Einsatz Die Form 2 besteht aus einem Schutzanzug (z.B. Kontaminationsschutzanzug, Infektionsschutzanzug, Feuerwehrschutzanzuges

Flüssigkeitsschutzanzug), getragen

wird.

der

Wegen

anstelle der

des

begrenzten

Temperaturbeständigkeit der Schutzkleidungsmaterialien hat der Einsatzleiter über den Einsatz zur Brandbekämpfung gesondert zu entscheiden. Der Infektionsschutzanzug soll an den Übergängen (Handschuhe und Stiefel) abgedichtet werden, z.B. mit Klebeband.

Körperschutz Form 3 Die Form 3 schützt gegen eine Kontamination mit festen, flüssigen und gasförmigen Stoffen. Sie ist einzusetzen, wenn Gefahren durch ABC-Gefahrstoffe einen umfassenden Schutz erforderlich machen. Chemikalienschutzanzüge werden nach DIN EN 943-2 unterteilt in:


Typ 1a-ET – „gasdichter“ Chemikalienschutzanzug für die Verwendung durch Notfallteams mit einer im Chemikalienschutzanzug getragenen Atemluftversorgung, z. B. einem Behältergerät mit Druckluft (Pressluftatmer). Typ 1b-ET – „gasdichter“ Chemikalienschutzanzug für die Verwendung durch Notfallteams

mit

außerhalb

des

Chemikalienschutzanzuges

getragenen

Atemluftversorgung, z. B. einem Behältergerät mit Druckluft (Pressluftatmer).

gasdichter Chemikalienschutzanzug Typ 1a-ET

gasdichter Chemikalienschutzanzug Typ 1b-ET


Chemikalienschutzanzüge sind in der Regel nur unzureichend gegen hohe Temperaturen (Brände, Heißdampf) oder tiefe Temperaturen (verflüssigte Gase) beständig. Anzüge können brechen, schmelzen oder an Beständigkeit verlieren. Wegen der Temperaturempfindlichkeit der CSA hat der Einsatzleiter über den Einsatz der Form 3 in solchen Fällen gesondert zu entscheiden.

1.3.1.3 Dosismess- und Warngeräte Zur Warnung vor einer Gefährdung von außen sind für bestimmte Einsätze Messund Warngeräte vorgesehen. Der Träger wird bei Erreichen eines festgelegten Einsatzrichtwertes gewarnt.

1.3.2 Sonstige Sonderausrüstung Die Teile der sonstigen Sonderausrüstung sind zur Erkundung der Gefahren an ABC-Einsatzstellen und deren Eingrenzung erforderlich. Sie werden je nach Lage zum Einsatz gebracht.

1.3.2.1 Schutzausrüstung am Dekon-Platz Filtergeräte In der Regel ist am Dekon-Platz ein Inkorporationsschutz gegen staubförmige oder gasförmige Gefahrstoffe oder Aerosole geringer Konzentration ausreichend. Der Feuerwehrfilter ABEK2-P3 ist hierfür geeignet.

Leichte Schutzkleidung Zum

Schutz

vor

Kontamination

des

Trupps

am

Dekon-Platz

sind

auch

Einmalschutzanzüge gut geeignet.

1.3.2.2 Nachweisgeräte Zur Erkundung und Beurteilung sowie zur Dokumentation können beim ABC-Einsatz verschiedene Nachweisgeräte an der Einsatzstelle und in deren Umgebung eingesetzt werden.


Folgende Gerätegruppen sind in Abhängigkeit von der Lage und den vorhandenen Gefahrstoffen geeignet: Geräte zum Nachweis

- explosionsfähiger Gas/Dampf-Luft-Gemische, - sonstiger gefährlicher Gase und Dämpfe, - des Sauerstoffgehalts, - gefährlicher fester und flüssiger Stoffe und/oder - gefährlicher Strahlung.

1.3.2.3 Sonstige Geräte und Materialien Für die Probenahme oder zur Dokumentation sind geeignete Behälter und Dokumentationsmittel erforderlich. Für

das

Markieren

der

Gefahrenbereiche

ist

geeignetes

Absperrmaterial

mitzuführen. Für die Beseitigung bestehender Gefahren sind spezielle Geräte, Reinigungs- und Verbrauchsmaterialien erforderlich.

1.3.3 Instandhaltung Die Sonderausrüstung ist sorgfältig zu behandeln, zu warten und regelmäßig zu prüfen. Prüffristen nach Herstellerangaben sind zu beachten. Für jedes Gerät sind entsprechende Prüf- und Checklisten anzulegen. Zur Überprüfung sowie zur Sicht- und Funktionskontrolle sind die Gerätewarte besonders zu qualifizieren.

1.4

Aus- und Fortbildung

Für Einsätze in Verbindung mit ABC-Gefahrstoffen sind dafür ausgebildete Einsatzkräfte erforderlich. Die Ausbildung gliedert sich in:


- ABC-Einsatz - Führen im ABC-Einsatz - ABC-Dekontamination P/G - ABC-Erkundung Die Mindestanforderungen an die Ausbildung sind in der FwDV 2 „Ausbildung der Freiwilligen Feuerwehren“ festgelegt. Für Einheiten, die für einen ABC-Einsatz vorgesehen sind, sind im jährlichen Ausbildungsdienst mindestens einmal - eine Fortbildung zu Einsätzen mit ABC-Gefahrstoffen einschließlich der Dekontamination sowie -

eine Übung im Einsatz mit ABC-Gefahrstoffen durchzuführen.

Hierbei ist auf die Zusammenarbeit mehrerer Feuerwehren sowie weiterer zuständiger Stellen, z. B. Rettungsdienst, Polizei, Umweltbehörden, besonderer Wert zu legen.

1.5

Einsatz

In vielen Fällen müssen sich die Einsatzkräfte der Feuerwehr, die zuerst alarmiert wurden und an der Einsatzstelle eintreffen, wegen fehlender oder nicht ausreichender Sonderausrüstung und Ausbildung darauf beschränken, erste Maßnahmen zur Sicherung der Einsatzstelle und zur Rettung gefährdeter Personen einzuleiten. Hierbei trägt der Einsatzleiter eine besondere Verantwortung für die Sicherheit seiner Einsatzkräfte. Er muss unverzüglich die Alarmierung weiterer ausgebildeter Einsatzkräfte mit der erforderlichen Sonderausrüstung veranlassen.

1.5.1 Lagefeststellung Bei der Erkundung des Schadenereignisses/der Schadenlage ist eine frühe Feststellung von Art, Eigenschaft und Menge der beteiligten ABC-Gefahrstoffe sowie ihre Auswirkungen auf Menschen, Tiere und Umwelt von entscheidender Bedeutung. Zur eindeutigen Klärung der Eigenschaften vorhandener Stoffe und der von ihnen ausgehenden Gefahren, müssen die Einsatzkräfte alle zur Verfügung stehenden


Informationsmöglichkeiten nutzen. Die Ergebnisse sind in die Lagebeurteilung einzubeziehen. Es gibt grundsätzlich drei Informationsmöglichkeiten: -

eigene Wahrnehmungen,

-

Informationsquellen

(z.B.

Fahrer,

fachkundige

Personen,

Begleitpapiere,

Kennzeichnung), -

Gefahrstoffnachweis an der Einsatzstelle.

Zur Informationsgewinnung wird folgendes Stufenkonzept angewendet: Stufe 1:

Sofortinformation (z. B. Gefahrzettel, Feuerwehrpläne)

Stufe 2:

Kurzinformation (z. B. Betriebsanweisungen, Sicherheitsdatenblätter, Begleitpapiere)

Stufe 3:

Detaillierte Information (z. B. Datenbanken, Nachschlagewerke)

Stufe 4:

Experteninformation (z. B. Spezialisten, besondere Gefahrguteinheiten)

Das Verfahren zur Feststellung des ABC-Gefahrstoffes oder der Stoffgruppe, insbesondere die Ermittlung der Stoffeigenschaften und der zu treffenden Einsatzmaßnahmen, kann an Einsatzstellen zeitraubend und schwierig und in einigen Fällen, insbesondere bei B-Einsätzen, zeitnah nicht möglich sein. Oft stehen die notwendigen Unterlagen am Einsatzort nicht zur Verfügung. Dies macht es erforderlich, die (Feuerwehr-)Leitstellen, die auf diese Aufgaben entsprechend vorbereitet sein müssen, in die Ermittlungsaufgaben einzubeziehen und dort die benötigten Informationen abzurufen. Bei der Übertragung von Daten ist auf die sichere Übermittlung sowohl von Produktnamen als auch der damit zusammenhängenden Informationen zur Einsatzleitung zu achten! Die Übertragung erfolgt daher am besten schriftlich per Mobilfax oder Datenfunk oder durch Buchstabieren mittels Buchstabiertafel gemäß PDV/DV 810.3 „Sprechfunkdienst“. Bei Schadenfällen in Betrieben, Lägern oder Umschlagstellen für ABC-Gefahrstoffe steht in der Regel neben betrieblichen Einsatzplänen fachkundiges Personal nur während der Arbeitszeit zur Verfügung.


Achtung: Ladung oder Versandstücke aber auch Lagerbehälter und Räumlichkeiten können falsch oder unklar gekennzeichnet sein. Außerdem sind ABCGefahrstoffe in Transporteinheiten erst ab einer bestimmten Menge oder verpackungsabhängig

kennzeichnungspflichtig.

Ein

Vergleich

der

Begleitpapiere mit der Ladung (Plausibilitätsprüfung) ist nach Möglichkeit durchzuführen. Es ist ferner besonders zu erkunden: - Möglichkeit des Eindringens des gefährlichen Stoffes in Erdreich, Gewässer oder Umgebungsatmosphäre; - Möglichkeit des Eindringens des gefährlichen Stoffes in Kanalisation, tiefliegende Räume oder Versorgungsleitungen; -

Möglichkeiten der besonderen Gefährdung der unmittelbaren oder mittelbaren Nachbarschaft.

1.5.2 Lagebeurteilung Zur Beurteilung der möglichen Gefährdung ist für AC-Gefahrstoffe die zu erwartende Einsatzdosis aus der Einsatzzeit und der Dosisleistung oder der Konzentration der Gefahrstoffe, für B-Gefahrstoffe das Infektionsrisiko abzuschätzen. Für die Einschätzung dieser Gefahren sind Beurteilungswerte erforderlich, die einen Zusammenhang

zwischen

Einwirkdosis

und

der

daraus

resultierenden

Gesundheitsgefahr oder Art des B-Gefahrstoffes und der daraus resultierenden Gesundheits- oder Infektionsgefahr herstellen.

Beurteilungswerte Beurteilungswerte sind für die Lagebeurteilung nur dann sinnvoll, wenn die zugrundeliegenden Konzentrationswerte an der Einsatzstelle zeitnah auch ermittelt werden können. Dies ist derzeit für B-Gefahrstoffe nicht möglich. Beurteilungswerte können herangezogen werden zur Abschätzung der

- Explosionsgefahr Prozentwert der unteren Explosionsgrenze in Luft (%-UEG) -

Gefahr durch ionisierende Strahlung Dosis, Dosisleistung und Kontamination

Feuerwehr-Dienstvorschrift FwDV 500 „Einheiten im ABC-Einsatz“ Stand August 2004 Seite 24 -

Gesundheitsgefahr durch C-Gefahrstoffe Einsatztoleranzwerte (ETW) Störfall-Konzentrationsleitwerte (AEGL-Acute exposure guideline levels) oder Maximale Arbeitsplatzkonzentrationen (MAK) nach TRGS 900.

Ausbreitung ABC-Gefahrstoffe können sich über die Atmosphäre, Gewässer oder durch Verschleppung ausbreiten. Es ist deshalb von besonderer Bedeutung, die meteorologischen

und

topographischen

Verhältnisse

zu

berücksichtigen.

Kontaminationsverschleppung durch Menschen, Tiere, Fahrzeuge und Geräte außerhalb des Gefahrenbereichs ist in die Beurteilung mit einzubeziehen. Mögliche Veränderungen sind zu beachten. Es ist zu beurteilen, ob die Gefahr besteht, dass eine Stofffreisetzung erst während des Einsatzes ausgelöst werden kann.

1.5.3 Einsatzmaßnahmen Die Vielzahl und Verschiedenartigkeit der denkbaren Schadenfälle lassen es nicht zu, für jeden möglichen Einzelfall Maßnahmen festzulegen. Dies trifft besonders zu, wenn ein Stoff in mehrfacher Hinsicht gefährlich oder wenn mit Gemischen mehrerer ABC-Gefahrstoffe zu rechnen ist. Ein wesentliches Ziel der Einsatzmaßnahmen nach der Menschenrettung muss es sein, Freisetzung und Ausbreitung mit geeigneten Mitteln zu verhindern.

1.5.3.1 Fahrzeugaufstellung Bei der Fahrzeugaufstellung ist zu beachten, dass die Fahrzeuge einsatzfähig und ungefährdet bleiben. Bei unklarer Lage ist ein Sicherheitsabstand von mindestens 50 m zum gemeldeten Objekt einzuhalten. Bei ABC-Einsätzen ist außerdem besonders zu beachten:

- möglichst mit dem Wind anfahren; - auf Windrichtungsänderungen achten; -

Fahrzeuge in Abhängigkeit vom Stoff (z.B. bei kalten oder Schwergasen) nicht in Senken aufstellen;


- auf Gefälle im Gelände achten und - Fahrzeuge nicht im Gefahrenbereich aufstellen. Stehen Fahrzeuge (z. B. des Ersteinsatzes oder für Sonderanwendungen) im Gefahrenbereich, so gelten diese bis zum Nachweis des Gegenteils als kontaminiert und dürfen den Gefahrenbereich nicht verlassen.

1.5.3.2 Erstmaßnahmen In der ersten Einsatzphase kann es vorkommen, dass Einsatzkräfte nicht über eine umfassende ABC-Ausbildung und ABC-Ausrüstung verfügen. Sie können deshalb häufig nicht alle erforderlichen Einsatzmaßnahmen ergreifen. Sie können aber mindestens die folgenden Maßnahmen entsprechend der GAMS-Regel durchführen: Gefahr erkennen Absperren Menschenrettung durchführen Spezialkräfte alarmieren Zur Rettung von Menschenleben siehe unter 1.5.3.4 „Besondere Einsatzsituationen“.

1.5.3.3 Ergänzende Maßnahmen Diese

Maßnahmen

ergänzen

die

Erstmaßnahmen.

Erstmaßnahmen

und

ergänzende Maßnahmen können von ABC-Einsatzkräften getroffen werden und sind in der Regel bei allen ABC-Gefahrenlagen zuerst einzuleiten. Sie sind auch dann zu treffen, wenn Art, Eigenschaften und Menge der Gefahrstoffe noch nicht vollständig erkundet wurden. Ergänzende Maßnahmen sind z. B.:

-

Verhaltensanweisungen an gefährdete Personen geben;

-

Einsatzkräfte schützen;

-

Dekontamination/Desinfektion vorbereiten;

-

Brandbekämpfung im Gefahrenbereich vorbereiten;

-

Informationen über den Gefahrstoff einholen;


Fachkundige Personen (Gefahrengruppe III) und sachverständige Stellen hinzuziehen;

-

zuständige Behörden benachrichtigen.

Parallel zu diesen Maßnahmen ist die Erkundung der Gefahrenlage voranzutreiben, um so früh wie möglich die speziellen Maßnahmen einzuleiten. Besteht der Verdacht, dass abfließendes Wasser (z. B. Löschwasser) mit ABCGefahrstoffen kontaminiert ist, so müssen Maßnahmen zur Verhinderung einer Ausbreitung (Löschwasserrückhaltung) getroffen werden.

1.5.3.4 Besondere Einsatzsituationen Zur Menschenrettung muss unter Umständen eine erhöhte Eigengefährdung der Einsatzkräfte in Kauf genommen werden. Nach Entscheidung des Einsatzleiters können Einsatzkräfte zunächst ohne vollständige Sonderausrüstung vorgehen. Sie sind jedoch mindestens mit Isoliergeräten als Atemschutz auszurüsten. Zur Rettung von

Menschenleben

sind

Einsatzkräfte

zum

Betreten

von

Bereichen

der

Gefahrengruppe III auch dann ermächtigt, wenn keine fachkundige Person

zur

Verfügung steht. Dies gilt nicht für Bereiche der Gefahrengruppe III mit besonderen Bedingungen, die im Teil II dieser Vorschrift gesondert aufgeführt sind. Bei der Risikoabwägung trägt der Einsatzleiter hier eine besondere Verantwortung. Bei der Ausbreitung luftgetragener Gefahrstoffe im Freien entscheidet der Einsatzleiter

je

nach

Gefahrenlage,

betroffene

Personen

unter

gewissen

Schutzvorkehrungen im Gefahrenbereich zu lassen oder diesen zu räumen. Bei der Entscheidung ist zu berücksichtigen:

Gefährdung nach Freisetzung luftgetragener Gefahrstoffe Ereignis Gefahrstoff im Freien Gefahrstoff im Gebäude

Maßnahme

Begründung

Personen im Gebäude

Gefährdung außerhalb

belassen

größer als im Gebäude

Personen aus Gebäude

Gefährdung im Gebäude

herausführen

größer als außerhalb


1.5.3.5 Gefahren- und Absperrbereich Bei allen ABC-Einsätzen sind um das Schadenobjekt ein Gefahrenbereich und ein Absperrbereich zu bilden. Dabei sind bezüglich der möglichen Ausbreitung die meteorologischen und topographischen Verhältnisse zu berücksichtigen. Im Gefahrenbereich ist das Rauchen, Essen und Trinken verboten. Der Absperrbereich dient als Aufstell-, Bewegungs- und Bereitstellungsfläche für Feuerwehr und Rettungsdienst. Folgende Abstände vom Schadenobjekt sind einzuhalten:

Gefahrenbereich (rot) kürzester Abstand ca.

50 m

Zutritt nur für Einsatzkräfte unter persönlicher Sonderausrüstung. Festlegen, Markieren und Sichern durch die Feuerwehr.

Absperrbereich (grün) kürzester Abstand ca.100

m

Zutritt nur für die erforderlichen Einsatz- und Unterstützungskräfte. Markieren und Sichern im Regelfall durch die Polizei.

100 m

50 m

X Gefahrenbereich rot

Absperrbereich grün

Schematische Darstellung von Gefahren- und Absperrbereich


Bei der Festlegung der Grenzen sind die Windverhältnisse zu berücksichtigen. Bereiche mit Verdacht auf Kontamination sind in den Gefahrenbereich mit einzubeziehen. Ergibt die weitere Erkundung genauere Erkenntnisse über die Gefahrenlage, so sind Gefahrenbereich und Absperrbereich entsprechend anzupassen. Ist weder eine Gefährdung der Umgebung zu erkennen noch eine Gefahr außerhalb des Schadenobjektes gegeben, kann die Grenze des Gefahrenbereichs bis auf 5 m an das Schadenobjekt herangezogen werden. Ist mit Sicherheit, z. B. durch Ortskenntnis oder weitere Erkundung, davon auszugehen, dass eine Gefährdung nur in einem bestimmten Teilbereich eines Gebäudes oder einer Anlage besteht, so kann die Grenze des Gefahrenbereichs auf Weisung des Einsatzleiters in das Gebäude oder die Anlage verlegt werden. Bei bestehender Explosions- oder Zerknallgefahr ist der Gefahrenbereich erheblich zu erweitern und jede Deckungsmöglichkeit zu nutzen.

1.5.3.6 Dekontamination Die Dekontamination durch die Feuerwehr (Dekon) ist die Grobreinigung von Einsatzkräften einschließlich ihrer Schutzkleidung, von anderen Personen sowie von Geräten. Im Allgemeinen versteht man darunter die Reduzierung der Kontamination der Oberflächen von Lebewesen, Boden, Gewässern oder Gegenständen. Die

eigentliche

Dekontamination

obliegt

den

Fachbehörden.

Unter

deren

Verantwortung kann die Feuerwehr in Amtshilfe bei der Dekontamination unterstützend tätig werden. In dieser Vorschrift wird nur auf die Dekontamination von Personen und Geräten eingegangen. Die Dekontamination von anderen Schutzgütern kann nach Vorgaben der zuständigen Fachbehörde unterstützt werden. Bei Dekontaminationsmaßnahmen ist darauf zu achten, dass es zu keiner Kontaminationsverschleppung kommt.


Stufenkonzept Das nachfolgende Stufenkonzept gilt für die Personendekontamination. Eine Übersicht enthält auch die Dekon-Matrix in der Anlage 2.

Not-Dekon:

Notdekontamination von Personen Sofort ab dem Einsatz des ersten Trupps im Gefahrenbereich sicherzustellen!

Notwendig

Schutzausrüstung,

bei

z.

B.

bei

Kontamination

Beschädigung der

Haut,

der bei

Atemluftmangel oder bei Verletzungen, die sofort behandelt werden müssen.

Dekon-Stufe I:

Allgemeine Einsatzstellenhygiene Gilt für jeden Feuerwehrangehörigen bei allen Einsätzen!

Dekon-Stufe II:

Standard-Dekontamination ist bei jedem ABC-Einsatz unter persönlicher Sonderausrüstung (z. B. CSA, Kontaminationsschutzanzug) sicherzustellen.

Dekon-Stufe III:

Erweiterte Dekontamination im ABC-Einsatz Ist anzuwenden bei Dekon-Maßnahmen für eine größere Anzahl von

Personen

und/oder

starker

oder

schwer

löslicher

Verschmutzung.

Dekontaminationsplatz (Dekon-Platz) Ein Dekon-Platz ist bei jedem ABC-Einsatz der Gefahrengruppen II und III einzurichten und abzugrenzen. Seine Lage wird durch den für die Dekontamination zuständigen Einheitsführer in Absprache mit der Einsatzleitung festgelegt. Er sollte an der windzugewandten Seite außerhalb des Gefahrenbereichs liegen. Außerdem ist auf die gute Erreichbarkeit und auf die Ver- und Entsorgungsmöglichkeiten (Strom, Wasser, Abwasser) zu achten.


Wind

Gefahrenbereich rot

X

Dekon-Platz Weißbereich

Absperrbereich grün

Dekon-Platz Schwarzbereich

Der Dekon-Platz ist in einen „Schwarzbereich“ (unreine Seite) und einen „Weißbereich“ (reine Seite) zu unterteilen. Grenzen, Zugangswege und Trennlinien sind

deutlich zu markieren. Am Dekon-Platz werden die aus dem Einsatz im

Gefahrenbereich kommenden Einsatzkräfte und ihr Gerät auf Kontamination überprüft

und

je

nach

Lage

grob

dekontaminiert

und

die

kontaminierte

Schutzkleidung abgelegt. Erst dann dürfen sie den Schwarzbereich verlassen. Der Dekon-Platz muss grundsätzlich spätestens 15 Minuten nach dem ersten Anlegen einer persönlichen Sonderausrüstung (Anschluss des Pressluftatmers) betriebsbereit sein! Zur Menschenrettung kann der Einsatzleiter Ausnahmen zulassen. Ist eine spezielle Dekon-Einheit vorhanden, so ist diese zu alarmieren, sobald ein Einsatz unter persönlicher Sonderausrüstung abzusehen ist.


Dekontamination von Personen (Dekon P) Kontaminierte Personen sind, soweit möglich und medizinisch erforderlich, noch vor Ort zu dekontaminieren oder zu desinfizieren. Weitere Maßnahmen sind von der zuständigen Fachbehörde zu veranlassen. Bei Einsätzen mit radioaktiven Gefahrstoffen ist eine Kontaminationskontrolle durchzuführen. Wird die dreifache Nullrate überschritten, gilt die Person als kontaminiert. Die Kontaminationsfreiheit einer zuvor als kontaminiert festgestellten Person muss durch die Fachbehörde bestätigt werden. Besteht der Verdacht einer Kontamination der Feuerwehrschutzkleidung oder der Kleidung

anderer

(Schwarzbereich)

Personen, möglichst

so

sollte

schnell

diese noch auf dem Dekon-Platz

abgelegt

und

gegen

Ersatzkleidung

(Weißbereich) getauscht werden, um eine Kontamination der Haut zu vermeiden. Besteht der Verdacht auf eine Kontamination der Körperoberfläche, so sollte die Haut der Person nicht erwärmt werden (z. B. nicht heiß, sondern nur “lauwarm” duschen!), um ein Öffnen der Poren und damit ein weiteres Eindringen des Schadstoffes zu vermeiden. Gelangen Schadstoffe auf die Haut, so sind sie möglichst umgehend zu entfernen. Hierbei ist vor allem darauf zu achten, dass die Kontamination nicht weiter auf der Haut verteilt wird (z. B. nicht abreiben, sondern abtupfen). Die abschließende Behandlung einer Kontamination bleibt der fachlich zuständigen Behörde oder medizinischem Personal vorbehalten. Besteht der Verdacht auf Kontamination oder Inkorporation, so ist die Person auf jeden Fall einem geeigneten Arzt vorzustellen. Dabei ist möglichst auf die Art der Kontamination (Ort und Stoff, Dauer der Einwirkung) hinzuweisen. Kontaminierte Personen sind zu registrieren. Besteht die Notwendigkeit, Personal und Schutzanzüge erneut einzusetzen, ist eine Dekontamination

durchzuführen.

Dabei

ist

in

jedem

Kontaminationsverschleppung in das Anzuginnere zu verhindern.

Fall

eine


Kontaminierte Verletzte: Grundsätzlich ist zu beachten: Lebensrettende Sofortmaßnahmen gehen vor (Grob-)Dekontamination. Dabei ist der Eigenschutz zu beachten. Kontaminierte Verletzte sind - soweit medizinisch vertretbar - unter Verantwortung und Anleitung durch den Rettungsdienst (Notarzt) zu dekontaminieren. Dabei ist darauf zu achten, dass keine Schadstoffe (z. B. durch Mund, Nase, Ohren oder offene Wunden) inkorporiert werden. Gegebenenfalls sind diese vorher abzudecken. Bei

einigen

ABC-Gefahrstoffen,

die

bei

Kontaminationsverschleppung

eine

erhebliche Schadenausweitung hervorrufen würden (z. B. Kampfstoffe, besonders BKampfstoffe

und

ansteckungsgefährliche

Stoffe),

ist

eine

Dekontamination/Desinfektion an der Einsatzstelle erforderlich. Der Rettungsdienst ist über eine Kontamination oder einen Kontaminationsverdacht zu informieren. Dabei ist nach Möglichkeit anzugeben:

- Art der Kontamination (vermuteter Stoff und kontaminierte Fläche), - Grad der Kontamination, - ungefähre Dauer der Einwirkung

und

- bisherige Gegen- oder Dekon-Maßnahmen. Bei der Einlieferung solcher Verletzter ins Krankenhaus ist dafür zu sorgen, dass der Rettungsdienst (z. B. die RTW-Besatzung) diese Informationen weitergibt. Nach Möglichkeit ist das Krankenhaus vorab über die bevorstehende Aufnahme eines kontaminierten Patienten und die Art des ABC-Gefahrstoffs zu informieren.

Dekontamination von Geräten (Dekon G) Einsatzgeräte Soweit möglich, ist an der Einsatzstelle eine “Grobreinigung” kontaminierter Geräte durchzuführen. Dabei soll primär die Transportfähigkeit hergestellt werden. Außerdem wird durch eine frühzeitige Dekontamination eine mögliche (weitere) Reaktion des Materials mit dem Gefahrstoff verhindert. Kontaminiertes Gerät muss vor Ort in geeigneter Weise verpackt (z.B. Foliensack) und gekennzeichnet werden (z.B. Anhänger/Aufkleber mit Einsatzort, -datum, Inhalt, Art der Kontamination) und verbleibt in unmittelbarer Nähe des Weißbereiches des


Dekon-Platzes, soweit dort von den kontaminierten Geräten keine messbare Strahlung ausgeht. Der Transport des grob dekontaminierten Geräts darf nicht im Mannschaftsraum der Fahrzeuge durchgeführt werden. Mit der zuständigen Behörde ist das weitere Vorgehen abzustimmen. Bei Großschadenereignissen muss lageabhängig entschieden werden, ob und wie grob gereinigte Geräte erneut eingesetzt werden können. Fremde Geräte Soweit technisch möglich, werden Gefahrstoffe und kontaminierte Gegenstände zur unmittelbaren Gefahrenabwehr und zum Schutz der Umwelt von der Feuerwehr sicher gestellt. Nach sicherer Verpackung verbleiben diese möglichst vor Ort im Gefahrenbereich. Ihr Abtransport ist nur dann zu veranlassen, wenn die Entsorgung durch die zuständige Behörde nicht gesichert ist.

1.5.3.7 Spezielle Maßnahmen Spezielle Maßnahmen sind je nach Art des ABC-Gefahrstoffes und der Gefahrenlage zusätzlich zu den Erst- und den ergänzenden Maßnahmen zu treffen. Sie hängen sehr stark von Art, Eigenschaft und Menge der Gefahrstoffe ab und können erst nach einer weitergehenden Erkundung der Gefahrenlage geplant und eingeleitet werden. Da die speziellen Maßnahmen eng mit den Gefahrstoffen und deren Eigenschaften verknüpft sind, sind sie im Teil II dieser Dienstvorschrift erläutert.

1.5.3.8 Abschließende Maßnahmen Zum Abschluss des Einsatzes sind u. a. folgende Maßnahmen durchzuführen:

-

Aufräumungsarbeiten

Aufräumungsarbeiten

durch

die

Feuerwehr

werden

nur

im

Rahmen

der

Gefahrenabwehr durchgeführt. Belange der Spurensicherung (Rücksprache mit den Strafverfolgungsbehörden) sind möglichst zu beachten.


-

Übergabe der Einsatzstelle/des Gefahrenbereichs

Der Gefahrenbereich wird bei ABC-Einsätzen grundsätzlich nicht von der Feuerwehr freigegeben, sondern immer an die zuständige Behörde übergeben. Dies kann z. B. sein

-

Straßenbaulastträger (z. B. bei Ölspur),

-

Umweltbehörde,

-

Gesundheitsbehörde,

-

Untere Wasserbehörde oder

-

Gewerbeaufsichtsamt.

Sind diese Stellen nicht verfügbar, so wird die Einsatzstelle zur weiteren Absicherung/Absperrung an die zuständige Behörde übergeben, wenn von der Einsatzstelle keine weitere Gefahr ausgehen kann.

-

Ausrüstung

Kontaminierte Ausrüstungsgegenstände sind in geeigneter Weise zu verpacken und zu kennzeichnen. Über eine fachgerechte Reinigung oder Entsorgung ist zu entscheiden.

-

Bedarfsweise Überwachung der Einsatzkräfte

Kontaminierte Einsatzkräfte oder Einsatzkräfte, bei denen eine Dosisüberschreitung vorliegt

oder

der

Verdacht

auf

Inkorporation

besteht,

sind

nach

einer

Dekontamination einem ermächtigten Arzt vorzustellen. Besondere

Vorkommnisse

während

eines

ABC-Einsatzes,

insbesondere

Verletzungen sowie die Einwirkung von ABC-Gefahrstoffen auf die Einsatzkräfte durch Inkorporation, Kontamination oder gefährliche Einwirkung von außen, sind zu dokumentieren und mindestens 30 Jahre aufzubewahren. Die Gefahr einer Kontaminationsverschleppung im Rahmen der abschließenden Maßnahmen ist besonders zu beachten.


1.5.4 Einsatzdurchführung Tätigkeiten an ABC-Einsatzstellen sind häufig sehr umfangreich. Standardisierte Abläufe können daher die Einsatzbewältigung erleichtern. Folgende grundsätzliche Einsatzstellenorganisation wird empfohlen: Einsatzleitung Einsatzabschnitt "Gefahrenbereich"

Einsatzabschnitt "Dekon"

Einsatzabschnitt "Messen"

Einsatzabschnitt "Warnen"

Einheit I

Dekon-Tr I

Mess-Trupp I

Warnfahrzeug I

Einheit II

Dekon-Tr II

Mess-Trupp II

Warnfahrzeug II

Einsatzabschnitt "Rettungsdienst"

Beispiel für die Aufbauorganisation einer ABC-Einsatzstelle - Landesrechtliche Regelungen zur Bildung der Einsatzleitung sind zu beachten. -

Nicht immer sind alle Abschnitte erforderlich. Je nach Lage kann die Bildung von Unterabschnitten erforderlich werden!

-

1.5.4.1 Aufgaben im ABC-Einsatz Da bei einem ABC-Einsatz grundsätzlich Aufgaben zur -

Sicherung der Einsatzstelle

-

Gefahrenabwehr und

-

Dekontamination

anfallen, ist die kleinste selbstständige taktische Einheit an ABC-Einsatzstellen der Zug. Nur für kleine, im Risiko klar begrenzte und abgeschlossene ABC-Einsätze kann auch eine Gruppe ausreichend sein. Für umfangreichere Aufgaben und für den längeren und parallelen Einsatz mehrerer Trupps mit Sonderausrüstung ist jedoch ein Verband erforderlich. Im Folgenden wird die über die FwDV 4 „Die Gruppe im Löscheinsatz“ hinausgehende Aufgabenverteilung im ABC-Einsatz festgelegt.

1.5.4.2 Die Gruppe im ABC-Einsatz Die Gruppe im ABC-Einsatz kann selbstständig nur für die Durchführung der ersten


Einsatzmaßnahmen oder von Aufträgen kleineren Umfangs mit klar begrenztem Risiko eingesetzt werden! Insbesondere ist der Einsatz von Körperschutz Form 2 und 3 ohne weitere Einheiten zur Dekontamination und Personal für weitere Trupps unter Chemikalienschutzanzug nicht möglich. Für

eine

Gruppe

ist

die

persönliche

Ausrüstung

durch

die

persönliche

Sonderausrüstung für sechs Einsatzkräfte zu ergänzen.

Aufgaben Der Gruppenführer legt in einem ersten Entschluss den Gefahrenbereich fest. Er erkundet außerhalb des möglichen Gefahrenbereichs. Je nach Lage nimmt er Verbindung mit fachkundigen Personen auf, überwacht den Einsatz seines Personals und ist vor allem dafür verantwortlich, dass der Gefahrenbereich nicht ohne Sonderausrüstung betreten und nicht ohne geeignete Dekontamination verlassen wird. Der Gruppenführer hat rechtzeitig für weitere Kräfte (mindestens eine Dekon-Einheit) und für die unverzügliche Heranführung weiterer Isoliergeräte zu sorgen. Stehen diese erforderlichen Atemschutzgeräte sowie notwendige Sonderausrüstung einschließlich des ausgebildeten Personals nicht schnell genug zur Verfügung, so ist der Einsatz rechtzeitig (bei Behältergeräten nach ca. zehn Minuten) zu unterbrechen. Der Maschinist hilft bei der Entnahme der Geräte und beim Anlegen der Sonderausrüstung. Er macht die Nachweisgeräte einsatzbereit und übernimmt deren Registrierung sowie die Durchführung der Atemschutz- und Dosisüberwachung. Der Angriffstrupp rettet und übernimmt den ABC-Ersteinsatz (Abdichten, Auffangen, Löschen, technische

Hilfeleistung).

Er

trägt

die

persönliche

Sonderausrüstung.

Bei

besonderen Lagen wird er auf Befehl des Gruppenführers durch den Melder verstärkt.


Der Truppführer übernimmt die ausführliche Kommunikation mit dem Gruppenführer und weitere Erkundungsaufträge, insbesondere über Art und Menge des Gefahrstoffes. Der Schlauchtrupp rüstet sich mit persönlicher Sonderausrüstung wie der Angriffstrupp aus, schließt aber den Lungenautomaten nicht an den Atemanschluss an. Er markiert den Gefahrenbereich und überwacht diesen von außerhalb. Der Wassertrupp rettet und stellt die notwendigen Geräte für die befohlenen Maßnahmen an der Grenze zum Gefahrenbereich bereit. Er übernimmt außerhalb des Gefahrenbereichs die Absicherung der Einsatzstelle und führt die eventuelle Not-Dekontamination durch. Der Melder verstärkt auf Befehl des Gruppenführers den Angriffstrupp.

1.5.4.3 Der Zug im ABC-Einsatz Der Zug kann im ABC-Einsatz selbständig für die Durchführung von begrenzten Aufträgen eingesetzt werden.

Aufgaben Der Zugführer: wertet die Erkundungsergebnisse aus und legt die Beurteilungswerte fest. Er ist dafür verantwortlich, dass der Gefahrenbereich nur mit Sonderausrüstung betreten und erst nach der Dekontamination verlassen wird. Der Gruppenführer z.b.V. beschafft Informationen über die Gefahrstoffe und berät beim Geräteeinsatz anhand der Beständigkeitslisten.

Gruppen, Staffeln, Trupps: Die Aufgaben entsprechen denen unter Ziffer 1.5.4.2.


Für den Zug ist die persönliche Sonderausrüstung für zwölf Einsatzkräfte mitzuführen. Die für eine Gruppe vorgesehene sonstige Sonderausrüstung ist in doppeltem Umfang vorzuhalten. Der Zug im ABC-Einsatz soll grundsätzlich durch eine Dekon-Einheit erweitert werden.

1.5.4.4 Die Dekon-Staffel im ABC-Einsatz Als Dekon-Einheit ist in der Regel eine Staffel ausreichend. Ist es an größeren Einsatzstellen erforderlich, mehr als eine Person gleichzeitig zu dekontaminieren, sind frühzeitig weitere Kräfte anzufordern. Die Dekon-Staffel gliedert sich in:

Mannschaft Der Staffelführer legt in Absprache mit dem Einsatzleiter den Ort des Dekon-Platzes fest, teilt das Dekon-Personal ein und ordnet notwendige Dekon-Maßnahmen an. Er sorgt für die fachgerechte Verpackung und Kennzeichnung kontaminierten Materials oder in Zusammenarbeit mit den zuständigen Behörden und der Einsatzleitung für die fachgerechte Reinigung oder Entsorgung. Der Angriffstrupp der Dekon-Staffel markiert den Dekon-Platz, sperrt diesen ab, sorgt bei Bedarf für dessen Beleuchtung und kennzeichnet den Weg dorthin. Anschließend unterstützt der Trupp die Dekontamination nach Weisung durch den Staffelführer. Soweit erforderlich, führt er den Kontaminationsnachweis (A-Einsatz) oder die Desinfektion (B-Einsatz) durch. Der Wassertrupp der Dekon-Einheit richtet den Dekon-Platz ein. Anschließend arbeitet der Truppmann im „Schwarzbereich“ und der Truppführer im „Weißbereich“ des Dekon-Platzes.


Der Maschinist hilft den Trupps beim Anlegen der Ausrüstung und bei der Entnahme der Geräte. Er bedient die Aggregate außerhalb des Dekon-Platzes und unterstützt nach Weisung. Er dokumentiert die Dekontamination.

Gerät Als

Mindestschutz

Feuerwehrschutzanzug,

für

das

Personal

Gummihandschuhe,

am -stiefel

Dekon-Platz und

der

sind

der

Atemanschluss

(Vollmaske) mit Filter ausreichend. In Abhängigkeit von den vorhandenen Stoffen ist die Schutzausrüstung durch Gummischürzen, Einwegschutzanzüge oder CSA zu ergänzen. Die Festlegung einer höheren Schutzstufe oder die Abweichung vom Mindestschutz bestimmt der Staffelführer. Für jede im Gefahrenbereich unter Isoliergerät eingesetzte Einsatzkraft muss ein für den verwendeten Atemanschluss geeignetes ABEK2-P3-Filter am Dekon-Platz vorhanden sein, um sofort das Filter in den Atemanschluss einsetzen zu können. Im Anschluss kann eine Dekontamination des Dekon-Personals erforderlich sein. Weiterhin

sind

zur

Dekontamination/Desinfektion

Personenduschen,

Zelte,

Warmwassererzeuger und HD-Reiniger sowie Reinigungsgeräte und Geräte und Behälter zur Aufnahme kontaminierter Flüssigkeiten und sonstiger Materialien erforderlich.

Ver- und Entsorgung Die Wasserversorgung ist sicherzustellen. Gefahrstoffe, kontaminierte Gegenstände und kontaminierte Reinigungsflüssigkeiten sowie verunreinigtes Wasser sind durch Fachfirmen zu entsorgen oder zu dekontaminieren. Zuständig für die Abwicklung ist die Fachbehörde.


Teil II - Spezielle Richtlinien

2 Abschnitt A-Einsatz

2.1


Der Gefahrengruppe IA sind zuzuordnen: -

Bereiche

mit

offenen

oder

umschlossenen

radioaktiven

Stoffen,

deren

Gesamtaktivität das 104-fache der Freigrenze nach StrlSchV nicht übersteigt; - Bereiche mit umschlossenen radioaktiven Stoffen, deren Gesamtaktivität das 107fache der Freigrenze nicht übersteigt, sofern ihre zulässige thermische und mechanische Beanspruchbarkeit den Anforderungen der Temperaturklasse 6 und der Schlagklasse 6 nach DIN 25 426 Teil 1 genügt; - Bereiche mit radioaktiven Stoffen in für diese zugelassenen Typ B- oder Typ CBehältern1, deren Gesamtaktivität das 107-fache der Freigrenze nicht übersteigt. Der Gefahrengruppe IIA sind zuzuordnen: Bereiche mit radioaktiven Stoffen, deren Gesamtaktivität größer als das 104-fache und nicht größer als das 107-fache der Freigrenze ist, soweit sie nicht der Gefahrengruppe lA zugeordnet werden können. Der Gefahrengruppe IIIA sind zuzuordnen: - Bereiche mit radioaktiven Stoffen, deren Gesamtaktivität das 107-fache der Freigrenze übersteigt, soweit sie nicht der Gefahrengruppe lA oder IIA gemäß den Sonderregelungen nach zugeordnet werden können; - Bereiche in denen der Umgang, die Aufbewahrung und Verarbeitung von Kernbrennstoffen nach §§ 6 und 9 Atomgesetz (AtG) sowie für die Genehmigung von Anlagen nach § 7 AtG vorliegt; - Bereiche, deren Eigenart im Einsatzfall die Anwesenheit einer fachkundigen Person erforderlich macht. Sonderregelung der Zuordnung zu einer Gefahrengruppe In

Grenzfällen

kann

ein

Bereich

mit

radioaktiven Stoffen einer

anderen

Gefahrengruppe zugeordnet werden, als es seiner Gesamtaktivität entsprechen 1

Siehe ADR/RID/GGVSE in der aktuellen Fassung


würde. Ein Bereich zum Umgang mit offenen radioaktiven Stoffen mit einer Gesamtaktivität über der Freigrenze, aber weniger als dem 104-fachen der Freigrenze, sollte der höheren Gefahrengruppe IIA zugeordnet werden, wenn es sich um leicht flüchtige Radionuklide (z.B. Jod) oder um einen Umgang in kleinen oder schlecht gelüfteten Räumen handelt. Wenn

sowohl

die

Gefahr

eines

Brandes

als

auch

die

eines

anderen

Schadenereignisses oder die dabei möglicherweise auftretenden Auswirkungen und Gefahren durch Strahlung gering sind, kann ein Bereich einer niedrigeren Gefahrengruppe zugeordnet werden. Dies kann der Fall sein, wenn der Bereich einen eigenen Brandabschnitt bildet, der keine brennbaren Stoffe enthält und von anderen Brandlasten durch Brandwände getrennt ist, oder wenn bei Anlagen im Freien in der weiteren Umgebung des Umgangsbereiches der radioaktiven Stoffe (Abstand je nach Art und Menge, mindestens jedoch 10 m) keine brennbaren Stoffe vorhanden sind und dieser Bereich durch Brandeinwirkung von außen nicht gefährdet werden kann.

2.2

Einsatzplanung

Nach §§ 52 und 53 StrlSchV ist jeder Inhaber einer Genehmigung zum Umgang mit Kernbrennstoffen,

radioaktiven

Stoffen

oder

zum

Betreiben

einer

genehmigungspflichtigen Anlage verpflichtet, wenn hinsichtlich der Aktivitäten festgelegte

Grenzwerte

Brandbekämpfung

mit

überschritten den

nach

werden,

Landesrecht

zur

Vorbereitung

zuständigen

Behörden

der die

erforderlichen Maßnahmen zu planen. Darüber hinaus hat er jede Information und Beratung zu geben, die für die Aus- und Fortbildung von Einsatzkräften sowie die Unterrichtung im Einsatz hinsichtlich der auftretenden Gesundheitsrisiken und der erforderlichen Schutzmaßnahmen notwendig sind. Die Feuerwehr hat sich ihrerseits zur Vorbereitung einer Brandbekämpfung über die Bereiche zu informieren, in denen mit radioaktiven Stoffen umgegangen wird.

2.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz bei der Gefahrengruppe IIIA Erfolgt die Einteilung in die Gefahrengruppe IIIA aufgrund von Tätigkeiten nach §§ 6, 7 und 9 AtG, so ist als fachkundige Person (Sachverständiger nach § 52 StrlSchV)


nur

der

zuständige

Strahlenschutzbeauftragte

oder

der

fachkundige

Strahlenschutzverantwortliche zulässig. Abweichungen hiervon sind nur im Rahmen einer

zwischen

dem

Betreiber

und

der

Feuerwehr

geschlossenen

Handlungsvereinbarung möglich. Für alle anderen Einsatzstellen der Gefahrengruppe IIIA können auch andere fachkundige

Personen,

die

die

während

des

Einsatzes

entstehende

Strahlengefährdung und die anzuwendenden Schutzmaßnahmen beurteilen können, zur Beratung herangezogen werden. Dies können insbesondere sein:

-

ermächtigte Ärzte nach § 64 der StrlSchV,

-

fachkundige Vertreter der zuständigen Behörden,

-

sonstige fachkundige Personen für den Strahlenschutz.

2.2.2 Sonderausrüstung

2.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung Atemschutz Ab Gefahrengruppe IIA sind im Gefahrenbereich grundsätzlich Isoliergeräte zu tragen.

Der

Einsatz

von

Filtergeräten

ist

nur

dann

zulässig,

wenn

die

Einsatzgrundsätze der FwDV 7 berücksichtigt werden.

Körperschutz Kann im Verlauf eines Einsatzes nicht vollständig ausgeschlossen werden, dass es zum direkten Kontakt mit radioaktiven Stoffen kommt, ist eine der Lage angemessene Kontaminationsschutzkleidung zu tragen. Als geeignet sind insbesondere anzusehen: Gefahrengruppe IIA

für den Ersteinsatz mindestens Körperschutz Form 1 (Kontaminationsschutzhaube)

Gefahrengruppe IIIA

Körperschutz Form 2 oder 3 (Kontaminations- oder Chemikalienschutzanzug)

Bei leichtflüchtigen Radionukliden, bei denen eine Inkorporation über die Haut möglich ist, muss grundsätzlich Körperschutz Form 3 getragen werden.


Amtliches Dosimeter Das

amtliche

Dosimeter

dient

zur

Dokumentation

der

im

Einsatzverlauf

aufgenommenen Personendosis. Es wird unter der Kontaminationsschutzkleidung im Brustbereich getragen. Es ist darauf zu achten, dass das Dosimeter nicht durch andere Ausrüstungsgegenstände außer von der Kontaminationsschutzkleidung überdeckt wird.

Dosiswarngerät Das Dosiswarngerät warnt den Träger bei Erreichen des einsatzbezogenen Dosisrichtwertes. Da das Dosiswarngerät auch im Einsatz mit der Hand erreichbar sein muss, da Schaltvorgänge erforderlich sein können, ist es bei Körperschutz Form 1 und 2 im Brustbereich erreichbar zu tragen. Beim Körperschutz Form 3 muss das Dosiswarngerät im Inneren des Anzuges getragen werden.

2.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung Dosisleistungsmessgerät Dosisleistungsmessgeräte dienen der Messung der Gamma(γ)-Dosisleistung an einem bestimmten Ort. Mit Hilfe der Messwerte kann der vorgehende Trupp den günstigsten Aufenthaltsort (geringste Dosisleistung) bestimmen und der Einsatzleiter die maximale Aufenthaltsdauer des Trupps an diesem Ort überschlägig berechnen: Einsatzdauer [h] = Dosisrichtwert [mSv] / Dosisleistung [mSv/h] Der kleinste Anzeigebereich soll bei höchstens 0,1 µSv/h beginnen und bis etwa 50 µSv/h reichen; der größte Messbereich muss sich bis mindestens 9 mSv/h erstrecken. Höhere Dosisleistungen sowie Alpha(α)- und Beta(β)-Strahlung sind nur unter Verwendung von Außensonden messbar. Eine Variante stellen Dosisleistungsmessgeräte mit Teleskopsonden dar. Sie können insbesondere zur Ortung von Strahlenquellen eingesetzt werden, wobei der Messbereich bis mindestens 5 mSv/h reichen muss.


Dosisleistungswarngerät Dosisleistungswarngeräte dienen der Festlegung der Grenze des Gefahrenbereichs. Bei Erreichen der eingestellten Gamma(γ)-Dosisleistung geben diese Geräte einen Warnton ab, der bei Unterschreiten des Wertes wieder verstummt. Entsprechend der Festlegungen sind die Geräte, die zum Überprüfen der Grenze des Gefahrenbereichs dienen, auf 25 µSv/h einzustellen. Bei Kombinationsgeräten, die der Angriffstrupp mitführt, ist die Dosisleistungswarnschwelle auszuschalten.

Kontaminationsnachweisgerät Kontaminationsnachweisgeräte

sind

Geräte,

die

bereits

auf

geringste

Kontaminationen mit radioaktiven Stoffen ansprechen. Mit diesen Geräten wird Personal und Material auf Kontamination überprüft, bevor der Gefahrenbereich verlassen werden darf. Kontaminationsnachweisgeräte

können

mit

verschiedenartigen

Großflächendetektoren ausgestattet sein, die unterschiedlich empfindlich auf verschiedene Strahlungsarten und -energien reagieren. Hierauf hat der Einsatzleiter je nach Lage beim Einsatz der Geräte besonders zu achten.

Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien Zur Abwehr bestehender Gefahren sind z. B. folgende Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien erforderlich: -

Ferngreifer zur Fernmanipulation von Strahlern,

-

Behälter/Abschirmbehälter zum Sichern radioaktiver Stoffe und zum Schutz vor Kontaminationsausbreitung,

-

Folienbeutel zum dichten Verpacken kontaminierter Materialien (z. B. 20-l- und 100-l-Beutel),

-

Klebeband zum Verschließen von Folienbeuteln und Fixieren von Folien,

-

Folienschweißgerät,

-

Stift zur Beschriftung des Folienbeutels,

-

Kontaminations- oder Produktanhängekarten,

-

Folie zum Aufbau des Dekon-Platzes und zum Abdecken kontaminierter Flächen.


2.2.3 Umfang der Sonderausrüstung Für eine Gruppe ist die persönliche Sonderausrüstung einschließlich amtlicher Dosimeter für mindestens sechs Einsatzkräfte vorzuhalten. Von der sonstigen Sonderausrüstung sind für die Gruppe erforderlich:

-

2 Dosisleistungsmessgeräte (Angriffstrupp, Schlauchtrupp)

-

1 Dosisleistungswarngerät (Schlauchtrupp)

-

1 Kontaminationsnachweisgerät (Wassertrupp)

-

6 Atemfilter ABEK2-P3 (Angriffstrupp, Sicherheitstrupp)

-

2 Filtergeräte mit ABEK2-P3 (Wassertrupp)

-

2 leichte Schutzanzüge (Wassertrupp)

-

7 Handsprechfunkgeräte (Gruppenführer, Maschinist (Atemschutzüberwachung), Angriffstrupp, Sicherheitstrupp)

-

Absperrmaterial.

Je nach Länder-/Standortregelung ist die Sonderausrüstung durch Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien zu ergänzen.

2.3

Einsatz

2.3.1 Erkundung und Beurteilung Die Lagefeststellung an Einsatzstellen mit A-Gefahrstoffen wird maßgeblich von Art und Menge der radioaktiven Stoffe bestimmt. Insbesondere sind folgende Fragen zu klären: -

Welche Dosisleistung liegt vor?

-

Um welches Radionuklid handelt es sich?

-

Welche Strahlung wird erzeugt?

-

In welcher Form liegt der radioaktive Stoff vor?

-

Besteht die Gefahr, dass die Umhüllung umschlossener radioaktiver Stoffe zerstört wurde?

-

Sind radioaktive Stoffe frei geworden?

-

Welcher Art ist die vorhandene Abschirmung?

-

Besteht die Gefahr der Ausbreitung radioaktiver Stoffe durch Brandrauch oder Löschwasser?


Liegen keine ausreichenden Erkenntnisse vor, sind die zur Erkundung vorgehenden Trupps mit Körperschutz Form 2 auszurüsten. Transporte von radioaktiven Stoffen oder Kernbrennstoffen auf der Straße und Schiene sowie im Luft- und Seeverkehr werden nach besonderen Vorschriften klassifiziert und gekennzeichnet (siehe Anlage 3). Die „Transportkategorien“ I – weiß, II - gelb und III - gelb entsprechen nicht der vorstehenden Einteilung in die Gefahrengruppen IA bis IIIA! Im Rahmen der Lagebeurteilung hat der Einsatzleiter insbesondere festzulegen, ob es sich um einen -

Einsatz zum Schutz von Sachwerten,

-

Einsatz zur Abwehr von Gefahren für Menschen und zur Verhinderung einer wesentlichen Schadenausweitung,

-

Einsatz zur Rettung von Menschenleben

handelt. Entsprechend dieser Einsatzgliederung sind unterschiedliche Dosisrichtwerte zu beachten.

Dosisrichtwerte Da ein Schutz der Einsatzkräfte vor direkter äußerer Gamma(γ)-Strahlung nicht möglich ist, wurden Dosisrichtwerte festgelegt, die das Einsatzrisiko in ein zum Einsatzerfolg vertretbares Risiko setzen.

Einsatzanlass

Dosisrichtwert

Einsätze zum Schutz von Sachwerten

15 mSv je Einsatz

Einsätze zur Abwehr von Gefahren für Menschen und zur 100 mSv je Einsatz und Verhinderung einer wesentlichen Schadenausweitung

Kalenderjahr

Einsätze zur Rettung von Menschenleben

250 mSv je Einsatz und Leben

Zu beachten ist weiter:


Die maximale Körperdosis von 250 mSv darf im Einsatz auf Anweisung des Einsatzleiters nur in Ausnahmefällen überschritten werden, wenn dies nach Beurteilung einer fachkundigen Person unverzichtbar und vertretbar ist. Die betroffenen Einsatzkräfte müssen auf diese Lage hingewiesen werden. Bei der Aus- und Fortbildung darf die Körperdosis von 1 mSv pro Jahr nicht überschritten werden.

2.3.2 Einsatzmaßnahmen Je nach Zuständigkeitsregelungen sind die wesentlichen Aufgaben der Feuerwehr im A-Einsatz: -

Gefahrenbereiche erkunden und absperren,

-

Menschen in Sicherheit bringen,

-

die Schadenausbreitung und insbesondere die Ausbreitung radioaktiver Stoffe verhindern.

Letzteres kann das Sichern eines freigewordenen radioaktiven Stoffes in einem dichten Behälter/Abschirmbehälter und das Verbringen an eine sichere Stelle erforderlich machen. Ist dies nicht möglich oder nicht zumutbar, so sollte mindestens versucht werden, die radioaktiven Stoffe behelfsmäßig abzuschirmen und eine Gefahrenausbreitung aus diesen Bereichen zu unterbinden. Insbesondere ist zu vermeiden, dass radioaktive Stoffe durch Einsatzmaßnahmen unnötig verbreitet werden (z. B. Türen zu Kontrollbereichen schließen, sparsamer Löschmitteleinsatz, kein Entlüften verrauchter Bereiche in die Atmosphäre). Weitergehende Maßnahmen erfolgen nur auf Anweisung der zuständigen Behörde im Rahmen der Amtshilfe.

2.3.2.1 Gefahrenbereich Nach Messung ist der Gefahrenbereich so zu legen, dass die Gamma(γ)Dosisleistung außerhalb des Gefahrenbereiches 25 µSv/h nicht überschreitet. Die Dosisleistung an der Grenze des Gefahrenbereiches ist während der Gesamtdauer des Einsatzes mit Hilfe von Dosisleistungswarngeräten laufend zu überprüfen. Da

die

Dosisleistungswarngeräte

ausschließlich

die

Gamma(γ)-Dosisleistung

messen, sind Bereiche, bei denen eine Kontamination oder der Verdacht auf eine Kontamination besteht, z. B. durch luftgetragene radioaktive Stoffe, in den


Gefahrenbereich mit einzubeziehen.

2.3.2.2 Grundsätze Die Einsatzmaßnahmen sind so zu planen, dass jede unnötige Strahlenexposition oder Kontamination von Menschen und Umwelt vermieden wird. Soweit zeitlich möglich, ist der Einsatzablauf für die vorgehenden Einsatzkräfte aufgrund vorhandener Erkundungsergebnisse vorab detailliert zu planen. Die vorgehenden Einsatzkräfte sind in den vorgesehenen Ablauf einzuweisen.

Abstand halten Die im Einsatz erhaltene Personendosis ist umso geringer, je größer der Abstand zur Strahlenquelle ist. Für Manipulationen am Strahler oder zur Bergung von radioaktiven Stoffen sind daher Hilfsmittel wie Ferngreifer, Schaufeln usw. zu nutzen. Zur Messung der Dosisleistung in der Umgebung starker Strahlenquellen ist die Verwendung von teleskopierbaren Sonden sinnvoll.

Aufenthaltsdauer begrenzen Je kürzer die Aufenthaltsdauer im Strahlungsfeld ist, desto geringer ist die aufgenommene Dosis. Dieser Grundsatz gewinnt um so mehr an Bedeutung, je höher die Dosisleistung ist.

Abschirmung nutzen Durch Nutzung von Deckungsmöglichkeiten aus massivem Material, z. B. Wände, Erdwälle, wird die Dosisleistung und dadurch die Personendosis stark reduziert. Es ist darauf zu achten, dass Abschirmungen zerstört oder unwirksam sein können. Bei der Sicherung radioaktiver Stoffe ist auf eine ausreichende Abschirmwirkung des Sicherungsbehältnisses zu achten. Dies gilt insbesondere dann, wenn diese Behältnisse aus dem Gefahrenbereich gebracht werden müssen.

Abschalten Röntgengeräte

und

Anlagen

zur

Erzeugung

ionisierender

Strahlen

sind

abzuschalten. Dabei ist zu beachten, dass, sofern beim Betrieb der Anlage


Neutronen oder hochenergetische Gammastrahlung (größer 20 MeV) entstehen, auch nach dem Abschalten noch höhere Dosisleistungen vorliegen können.

2.3.2.3 Strahlenschutzüberwachung Unmittelbar nach der Ausrüstung der Trupps außerhalb des Gefahrenbereiches beginnt die Strahlenschutzüberwachung. Diese dient dem Schutz der Einsatzkräfte, die im Gefahrenbereich arbeiten. Hierzu wird die folgende Strahlenexposition dokumentiert und bewertet. Es ist außerdem sinnvoll, bereits zu diesem Zeitpunkt die Nullrate außerhalb des Gefahrenbereiches mit dem Kontaminationsnachweisgerät zu messen. Zur Kontrolle sollte dieser Wert mit der dort üblichen Nullrate verglichen werden.

Dosisleistung Mit dem Vorgehen des 1. Trupps wird ständig die Dosisleistung gemessen. Insbesondere während des Aufenthaltes im Gefahrenbereich hat jeder einzelne Trupp die Dosisleistung an seinem jeweiligen Aufenthaltsort zu messen und bei größeren Veränderungen an den Einsatzleiter zu melden. Die Dosisleistung ermöglicht -

eine Abschätzung der zu erwartenden Dosis,

-

die Festlegung von Zeitbeschränkungen bei der Strahlenexposition,

-

die Festlegung von Mindestabständen zu Strahlenquellen.

Als Angriffswege und Aufenthaltsorte sind nach Möglichkeit Bereiche mit geringen Dosisleistungen zu wählen.


Personendosis Die Personendosis ist nach dem Einsatz unverzüglich durch Auswerten der amtlichen Dosimeter von der zuständigen Stelle festzustellen. Über die gemessenen Werte ist ein Nachweis zu führen (Anlage 4). Das Erreichen bestimmter Dosiswerte wird im Einsatz durch das Dosiswarngerät angezeigt. Dieses ist gemäß des Einsatzanlasses auf den befohlenen Dosisrichtwert einzustellen.

Umgebungsüberwachung Bei Anwesenheit offener radioaktiver Stoffe oder Beschädigung von Umhüllungen umschlossener

radioaktiver

Stoffe

besteht

die

Gefahr

einer

Kontaminationsausbreitung mit nachfolgender Inkorporationsgefahr besonders für luftgetragene

radioaktive

Stoffe

oder

in

Verbindung

mit

Brandrauch

und

Löschwasser. Die Umgebungsüberwachung ist auf Veranlassung von den zuständigen Stellen durchzuführen.

Dekontamination Eine Dekontamination von Personen wird zunächst durch Entfernen kontaminierter Kleidung erreicht. Der Dekontaminationserfolg ist durch Messung nachzuweisen. Eine Dekontamination von Hautoberflächen und Geräten ist durch zuständige Stellen durchzuführen. Eine Notdekontamination von Hautoberflächen kann auch durch die Feuerwehr erfolgen. Grundsätzlich gilt eine Fläche als kontaminiert, wenn die Zählrate des Kontaminationsnachweisgerätes dreimal höher als die vorher gemessene Nullrate ist.

2.3.2.4 Besondere Einsatzsituationen Menschenleben in Gefahr Zur Rettung von Menschenleben, die keinerlei Zeitverzug erlaubt, kann zunächst ohne vollständige Sonderausrüstung vorgegangen werden. Bei Einsätzen zur Menschenrettung in den Gefahrengruppen IIA und IIIA sind die Einsatzkräfte jedoch mindestens mit Isoliergeräten, Körperschutz Form 1, amtlichem Dosimeter und Dosiswarngerät auszurüsten.


Bei Transportunfällen kann zur Menschenrettung auch ohne Körperschutz Form 1, amtlichem Dosimeter und Dosiswarngerät vorgegangen werden. Mindestens sind jedoch Isoliergeräte zu tragen. Bereiche der Gefahrengruppe IIIA, in denen mit Kernbrennstoffen (§§ 6,7 und 9 AtG)

umgegangen

wird,

dürfen

ohne

oder

des

Strahlenschutzbeauftragten

Anwesenheit fachkundigen

des

zuständigen

Strahlenschutz-

verantwortlichen oder einer im Rahmen eines zwischen dem Betreiber und der Feuerwehr geschlossenen Handlungsvereinbarung genannten fachkundigen Personen auf keinen Fall - auch nicht zur Rettung von Menschenleben betreten werden.

Lokalisierung von Strahlenquellen Die Suche nach Strahlenquellen verbunden mit der Prüfung, ob von dem radioaktiven Material eine Kontaminations- und Inkorporationsgefahr ausgeht, kann z. B. bei Verlust eines Strahlers infolge eines Transportunfalls nötig werden. Ebenso kann es erforderlich werden, an einem verdächtigen Gegenstand zu prüfen, ob dieser radioaktives Material beinhaltet und welche Strahlungsarten von dem Material ausgehen. Die Strahlersuche (Gamma-Quellen) selbst erfolgt durch koordiniertes Absuchen mittels Dosisleistungsmesser, wobei die Verwendung einer Teleskopsonde sinnvoll und die eingeschaltete akustische Anzeige hilfreich ist. Muss damit gerechnet werden, dass der Strahler sehr schwach (Aktivität kleiner 1MBq) ist oder keine Gamma(γ)-Strahlung

vorliegt,

Kontaminationsnachweisgerät

ist mit

die

Suche

eingeschalteter

ergänzend

mit

akustischer

einem Anzeige

durchzuführen. Dazu muss das geeignete Zählrohr verwendet werden. Es ist hierbei unbedingt zu vermeiden, dass die Oberfläche des Kontaminationsnachweisgerätes durch Kontakt mit der zu messenden Fläche kontaminiert wird.

Sicherung unklarer Strahlenquellen Radioaktives Material oder Strahlenquellen sind während des Einsatzes oder nach dessen Abschluss soweit wie möglich zu sichern. Dazu werden durchdringende Strahlen (Gamma- und Neutronenstrahlung) abgeschirmt und die Verbreitung offener oder frei gewordener Radionuklide vermieden.


Die Verbreitung des Materials kann durch Einbringen in Folienbeutel, Kunststoffgebinde oder dergleichen verhindert werden. Diese Umhüllung ist möglichst dicht zu verschließen. Kontaminierte Flächen können mit Folien oder Planen abgedeckt oder mit

handelsüblichem

Sprühlack

fixiert

werden,

um

eine

Kontaminationsverschleppung einzudämmen.

Versorgung von Verletzten Die

rettungsdienstliche

Versorgung

hat

absoluten

Vorrang

vor

den

Strahlenschutzmaßnahmen. Es sollen im Gefahrenbereich nur die unbedingt notwendigen, lebensrettenden Sofortmaßnahmen durchgeführt und Betroffene dann aus diesem Bereich gerettet werden, bevor weitere medizinische Maßnahmen der Ersten Hilfe erfolgen. Bei der Rettung sollen durch überlegte und zielstrebige Maßnahmen die Ausbreitung von Kontamination und die Inkorporation vermieden werden. Die Feuerwehr übergibt Betroffene an der Grenze des Gefahrenbereichs an den Rettungsdienst. Das Rettungsdienstpersonal wird auf einen Kontaminationsverdacht hingewiesen. Bei Beförderung kontaminierter Personen ist Schutzkleidung zur Vermeidung einer Eigenkontamination oder Inkorporation in dem Maß ausreichend, wie sie auch zur Vermeidung von Infektionen, die über die Luft übertragen werden können (z. B. Tuberkulose), üblich ist. Einsatzkräfte mit offenen Wunden sind zur Vermeidung einer Inkorporation sofort abzulösen. Nicht verletzte Betroffene sind bei Verdacht auf Inkorporation oder starker Strahlenexposition einem nach § 64 StrlSchV ermächtigten Arzt vorzustellen oder an das regionale Strahlenschutzzentrum zu vermitteln.

2.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge Alle Personen, die an Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppen IIA und IIIA teilgenommen haben, sind namentlich zu erfassen. Einsatzkräfte, die während eines


Einsatzes eine Dosis von mehr als 15 mSv erhalten haben, sind ärztlich zu überwachen.

Dieses

kann

im

Rahmen

einer

regelmäßigen

Untersuchung

geschehen. Bei Verdacht einer Inkorporation oder Erhalt einer Dosis von mehr als 50 mSv hat der Einsatzleiter unverzüglich nach Beendigung des Einsatzes dafür zu sorgen, dass die betroffenen Einsatzkräfte einem ermächtigten Arzt vorgestellt werden. Vorhandene Unterlagen über den Einsatz sind dem ermächtigten Arzt zur Verfügung zu stellen. Die Unterlagen sind anschließend gemeinsam mit den Einsatzunterlagen aufzubewahren.


3 Abschnitt B-Einsatz 3.1


Bei der Beurteilung der Gefahren durch B-Gefahrstoffe stehen Infektionsrisiken für Menschen im Vordergrund. Es besteht daneben die Möglichkeit des Vorhandenseins von pflanzen- oder tierpathogenen Organismen. Sofern es sich nicht um gentechnische Arbeiten handelt oder die Organismen nicht gleichzeitig eine Gefährdung für Menschen darstellen, ist eine Gefahrenbeurteilung sowie die Einteilung in Gefahrenguppen nur in Abstimmung mit den nach Landesrecht zuständigen Stellen möglich. In der Regel sind dies für pflanzenpathogene Organismen die Pflanzenschutzämter und für tierpathogene Organismen die Veterinärämter. Entsprechend

dem

von

den

biologischen

Gefahrstoffen

ausgehenden

Infektionsrisiko für Menschen gilt für Tätigkeiten mit biologischen (Arbeits-)Stoffen bzw. in deren Gefahrenbereich gemäß Biostoffverordnung (BioStoffV) die folgende Einteilung in Risikogruppen:

Risikogruppe 1 Biologische Arbeitsstoffe der Risikogruppe 1 sind solche, bei denen es unwahrscheinlich ist, dass sie beim Menschen eine Krankheit verursachen.

Risikogruppe 2 Biologische Arbeitsstoffe der Risikogruppe 2 sind solche, die eine Krankheit beim Menschen hervorrufen und eine Gefahr für Beschäftigte darstellen können; eine Verbreitung des Stoffes in der Bevölkerung ist unwahrscheinlich, eine wirksame Vorbeugung oder Behandlung ist normalerweise möglich. Risikogruppe 3** Biologische Arbeitsstoffe der Risikogruppe 3** sind bestimmte biologische Arbeitsstoffe, die in Anhang III der Richtlinie 90/679/EWG in Risikogruppe 3 eingestuft, aber mit 2 Sternchen (**) versehen sind. Bei diesen biologischen Arbeitsstoffen ist das Infektionsrisiko begrenzt (geringer als bei Risikogruppe 3 ohne Doppelstern!), da eine Infizierung über den Luftweg normalerweise nicht erfolgen kann. Legaleinstufungen sind den Richtlinien der Europäischen Union zu


entnehmen.

Risikogruppe 3 Biologische Arbeitsstoffe der Risikogruppe 3 sind solche, die eine schwere Krankheit beim Menschen hervorrufen und eine ernste Gefahr für Beschäftigte darstellen können; die Gefahr einer Verbreitung in der Bevölkerung kann bestehen, doch ist normalerweise eine wirksame Vorbeugung oder Behandlung möglich.

Risikogruppe 4 Biologische Arbeitsstoffe der Risikogruppe 4 sind solche, die eine schwere Krankheit beim Menschen hervorrufen und eine ernste Gefahr für Beschäftigte darstellen; die Gefahr einer Verbreitung unter der Bevölkerung ist unter Umständen groß; normalerweise ist eine wirksame Vorbeugung oder Behandlung nicht möglich. Die

Unterteilungen

in

Sicherheits-/

Schutzstufen

1

bis

4

nach

anderen

Rechtsvorschriften entsprechen in ihrer Risikobewertung den Risikogruppen. Nach dem möglichen Ausmaß der Gefährdung werden Bereiche, in denen BGefahrstoffe vorhanden sind, in Gefahrengruppen unterteilt: Der Gefahrengruppe IB sind zugeordnet: Bereiche, die in Sicherheits-/ Schutzstufe oder Risikogruppe 1 eingestuft sind. Der Gefahrengruppe IIB sind zugeordnet: Bereiche, die in Sicherheits-/ Schutzstufe oder Risikogruppe 2 eingestuft sind und Bereiche, in denen mit Organismen der Risikogruppe 3** umgegangen wird. Der Gefahrengruppe IIIB sind zugeordnet: Bereiche, die in Sicherheits-/ Schutzstufe oder Risikogruppe 3 und 4 eingestuft sind.


3.2

Einsatzplanung

3.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz in der Gefahrengruppe IIIB Erfolgt die Einteilung in die Gefahrengruppe IIIB aufgrund der Zuordnung zu der Sicherheits- oder Schutzstufe oder Risikogruppe 4 ist der Einsatz nur bei Anwesenheit des zuständigen Erlaubnisinhabers nach Infektionsschutzgesetz durchzuführen. Abweichungen hiervon sind nur im Rahmen einer zwischen dem Betreiber und der Feuerwehr geschlossenen Handlungsvereinbarung möglich. Für die anderen Bereiche der Gefahrengruppe IIIB sind als fachkundige Personen auch zulässig:

-

Betriebsleiter/Laborleiter oder deren Vertreter,

-

Projektleiter nach Gentechnikgesetz (GenTG) oder Vertreter,

-

Beauftragter für die Biologische Sicherheit.


3.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung Atemschutz In der Gefahrengruppe IIB dürfen Atemfilter ABEK2-P3 getragen werden. Auch während der Phase der Nachlöscharbeiten ist bei einem Brand in einem Labor besonders auf geeigneten Atemschutz zu achten. In der Gefahrengruppe IIIB sind Isoliergeräte zu tragen.

Körperschutz Kann im Verlauf eines Einsatzes nicht vollständig ausgeschlossen werden, dass es zum direkten Kontakt mit B-Gefahrstoffen kommt, ist eine der Lage angemessene Schutzkleidung zu tragen. Als geeignet sind insbesondere anzusehen: Gefahrengruppe IIB

mindestens Körperschutz Form 1

Gefahrengruppe IIIB

Körperschutz Form 2 oder 3


3.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung Desinfektionsmittel Es sind für Personen und Geräte geeignete Desinfektionsmittel vorzuhalten. Jede Einrichtung, die ein Labor ab der Sicherheits-/Schutzstufe 2 betreibt, sollte an geeigneter zentraler Stelle eine im Einvernehmen mit der Feuerwehr festgelegte Menge des für den Feuerwehr-Einsatz geeigneten Desinfektionsmittels vorhalten. Eine

ausreichende

Anzahl

in

der

Anwendung

dieses

Desinfektionsmittels

ausgebildeter Desinfektoren ist zu benennen.

Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien Zur Abwehr bestehender Gefahren sind z. B. folgende Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien erforderlich:

-

Folienbeutel zum dichten Verpacken kontaminierter Materialien (z.B. 20-l- und 100-l-Beutel),

-

Klebeband zum Verschließen von Folienbeuteln und Fixieren von Folien,

-

Folienschweißgerät,

-

Stift zur Beschriftung des Folienbeutels,

-

Kontaminations- oder Produktanhängekarten,

-

Folie zum Aufbau des Dekon-Platzes und zum Abdecken kontaminierter Flächen.

3.2.3 Umfang der Sonderausrüstung Für eine Gruppe ist die persönliche Sonderausrüstung für mindestens sechs Einsatzkräfte vorzuhalten. Von der sonstigen Sonderausrüstung sind für die Gruppe erforderlich:

-


-

2 Filtergeräte mit Atemfilter ABEK2-P3 (Wassertrupp)

-


-


-

Absperrmaterial


Je nach Länder-/Standortregelung ist die Sonderausrüstung durch Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien zu ergänzen.

3.3

Einsatz

3.3.1 Erkundung und Beurteilung Die Lagefeststellung an Einsatzstellen mit B-Gefahrstoffen wird maßgeblich von Art und Menge der biologischen Gefahrstoffe bestimmt. Insbesondere sind folgende Fragen zu klären: -

Um welche Materialien/Mikroorganismen handelt es sich?

-

Welcher Risikogruppe werden sie zugeordnet?

-

Sind ansteckungsgefährliche Stoffe frei geworden?

-

Wie

sind

die

Eigenschaften

(Übertragungswege,

Infektionswege,

Überlebensbedingungen, Gefährlichkeit für Menschen, Tiere und Umwelt)? -

In welcher Art und Menge liegen sie vor?

-

Wo sind die Standorte von Kühl-, Gefrier- und Brutschränken sowie Sicherheitswerkbänken?

-

Welcher Art und aus welchem Material sind die Aufbewahrungsbehälter

-

Welche

Art

der

Desinfektion

ist

geeignet

und

wo

ist

vor

Ort

das

Desinfektionsmittel gelagert? -

Besteht die Gefahr der Ausbreitung z. B. durch Löschwasser oder über die Atmosphäre?

-

Gibt es Rückhalteeinrichtungen?

-

Wie funktionieren die Schleusen und das Lüftungssystem?

Anlagen, Räume und Transportbehälter, in denen sich B-Gefahrstoffe befinden oder die mit solchen Stoffen kontaminiert sind, sind entsprechend den gesetzlichen Vorschriften (Anlage 5) gekennzeichnet. In medizinischen Bereichen gibt es jedoch Ausnahmen von der Anzeige-, Genehmigungs- und Kennzeichnungspflicht. Auf die Erkundung vor Ort ist hier besonderer Wert zu legen. Liegen keine ausreichenden Erkenntnisse vor, sind die Trupps zur Erkundung mit Körperschutz Form 3 auszurüsten. Häufig besteht an Einsatzstellen mit biologischen Arbeitsstoffen zusätzlich noch eine Gefährdung der Einsatzkräfte durch chemische Stoffe. Falls auch radioaktive Stoffe


vorliegen, sind diese Bereiche entsprechend gekennzeichnet.

3.3.2 Einsatzmaßnahmen Die wesentlichen Aufgaben der Feuerwehr im B-Einsatz sind: -

Gefahrenbereiche erkunden und absperren,

-

Menschen in Sicherheit bringen,

-

die Schadenausbreitung und insbesondere die Ausbreitung von B-Gefahrstoffen verhindern.

Letzteres erfordert unter Umständen das Sichern der B-Gefahrstoffe in einem dichten Behälter und das Verbringen an eine nicht gefährdete Stelle oder die Inaktivierung

z.

B.

durch

ein

geeignetes

und

hierfür

zugelassenes

Desinfektionsmittel. Ist dies nicht möglich oder nicht zumutbar, so sollte mindestens versucht werden, die Umgebung der betroffenen Bereiche abzusperren, in geeigneter Weise zu desinfizieren und eine Gefahrenausbreitung aus diesen Bereichen zu unterbinden. Es ist zu vermeiden, dass B-Gefahrstoffe durch Einsatzmaßnahmen unnötig verbreitet werden (z. B. Türen zu Arbeitsbereichen schließen, sparsamer Löschmitteleinsatz). Weitergehende Maßnahmen erfolgen nur auf Anweisung der zuständigen Behörde im Rahmen der Amtshilfe.

3.3.2.1 Gefahrenbereich Nach der Erkundung sind die erkennbaren (gekennzeichneten) Bereiche, in denen biologische Arbeitsstoffe vorhanden sind oder vermutet werden, gleichzeitig Grundlage für die Festlegung des Gefahrenbereichs. Treten außerhalb dieser Bereiche Flüssigkeiten (Löschwasser) oder andere Emissionen auf, so ist entsprechend der Ausbreitung der Gefahrenbereich zu vergrößern.

3.3.2.2 Grundsätze Die Einsatzmaßnahmen sind so zu planen, dass jede unnötige Verbreitung biologischer Gefahrstoffe oder jede Kontamination von Menschen und Umwelt vermieden wird.


Schleusen dürfen nur nach Rücksprache mit fachkundigen Personen deaktiviert werden. In Anlagen mit B-Gefahrstoffen dürfen Türen und Fenster nur geöffnet werden, wenn dies

für

den

Einsatz

unbedingt

erforderlich

ist.

Um

eine

Brand-

und

Rauchausbreitung sowie Kontamination so gering wie möglich zu halten, sind Türen und Fenster nach Betreten oder Kontrolle eines Raumes sofort wieder zu schließen. Geschlossene Behälter, Verpackungen, Schränke mit unbekanntem Inhalt oder BGefahrstoffen dürfen nicht geöffnet werden. Einsatzstellen, die über Schleusen zugänglich sind, dürfen nur über diese betreten und wieder verlassen werden.

3.3.2.3 Feststellung von Kontamination und Inkorporation Eine Überprüfung auf Kontamination oder Inkorporation an der Einsatzstelle ist messtechnisch zur Zeit nicht möglich. Alle Personen, Geräte und sonstigen Gegenstände, die in Bereichen der Gefahrengruppen IIB oder IIIB eingesetzt werden, gelten als kontaminiert bis entweder entsprechend desinfiziert und gereinigt wurde oder eine fachkundige Person eine Kontamination mit B-Gefahrstoffen mit Sicherheit ausschließen kann.

3.3.2.4 Dekontamination Bei Einsätzen mit B-Gefahrstoffen ist ab der Gefahrengruppe IIB in der Regel eine Desinfektion durchzuführen. Dabei ist zu unterscheiden zwischen der Desinfektion von Materialien und der Desinfektion der Haut bzw. Wunden. Es dürfen nur geeignete Desinfektionsmittel verwendet werden. Die besonderen Hygienemaßnahmen sind vom Einsatzpersonal zu beachten. Nach der Grobdekontamination der Schutzkleidung haben die Einsatzkräfte bei Einsätzen in der Gefahrengruppe IIB Schutzkleidung und Gerät, bei Einsätzen in der Gefahrengruppe IIIB die gesamte Kleidung bei Verlassen des Gefahrenbereichs am Dekon-Platz abzulegen. Hände, Gesicht, Haare und benetzte Hautstellen sind zu desinfizieren und zu reinigen. Gegebenenfalls ist zu duschen. Die Anweisungen fachkundiger Personen sind zu beachten.


3.3.2.5 Besondere Einsatzsituationen Menschenleben in Gefahr Zur Rettung von Menschenleben, die keinerlei Zeitverzug erlaubt, können nach Entscheidung des Einsatzleiters erste Maßnahmen zunächst unter Verzicht einzelner vorgegebener Schutzmaßnahmen durchgeführt werden. Insbesondere sind Abweichungen von der persönlichen Schutzausrüstung möglich. In der Gefahrengruppe IIIB sind die Einsatzkräfte mindestens mit Isoliergeräten und Körperschutz Form 1 auszurüsten.

Bereiche der Gefahrengruppe IIIB, in denen mit biologischen Stoffen der Sicherheits- oder Schutzstufe oder Risikogruppe 4 umgegangen wird, dürfen ohne

Anwesenheit

des

zuständigen

Erlaubnisinhabers

nach

Infektionsschutzgesetz oder einer im Rahmen einer zwischen Betreiber und Feuerwehr geschlossenen Handlungsvereinbarung genannten fachkundigen Person auf keinen Fall - auch nicht zur Rettung von Menschenleben - betreten werden.

Brandbekämpfung und Hilfeleistung Schleusen dürfen nicht durch verlegte Schläuche außer Funktion gesetzt werden! Tragbare Löscher (Kübelspritze, Rückentragespritzen, Feuerlöscher, kleinere fahrbare Löschgeräte (z. B. PG 50)) sind je nach Lage bevorzugt zu verwenden. Das Öffnen von Fenstern (Querbelüftung) darf nur nach Rücksprache mit einer fachkundigen Person erfolgen. Entstehungsbrände sind, soweit möglich, mit Kohlendioxid zu löschen. Wasser sollte nur äußerst sparsam und vorsichtig verwendet werden. In Bereichen der Gefahrengruppe IIIB ist besonders auf Löschwasser-Rückhaltung zu achten.

Umgang mit kontaminationsverdächtigen Personen und Gegenständen Personen, bei denen ein Verdacht auf Kontamination nicht ausgeschlossen werden kann, haben die Kleidung am Dekon-Platz abzulegen. Hände, Gesicht, Haare und benetzte Körperstellen sind zu desinfizieren und zu reinigen. Kontaminierte Kleidung, Ausstattung und sonstige Gegenstände, die aus dem Gefahrenbereich herausgebracht werden müssen, sind im Schwarzbereich des Dekon-Platzes zu sammeln, in Foliensäcke dicht zu verpacken und zu beschriften.


Die Desinfektion oder Entsorgung ist später von fachkundigem Personal durchzuführen.

Versorgung von Verletzten Die Versorgung und der Transport von kontaminationsverdächtigen Verletzten erfolgt nach den geltenden Rechtsvorschriften. Verletzungen von Einsatzkräften (auch Bagatellverletzungen) sind dem Einsatzleiter unverzüglich zu melden. Beim Umgang mit Personen, die mit Erregern der Risikogruppe 4 infiziert sind oder bei denen der Verdacht besteht, mit diesen Erregern infiziert zu sein, sind Sicherheitsmaßnahmen der Gefahrengruppe IIIB zu ergreifen. Sie sind vor Ort zu isolieren und dort wenn notwendig rettungsdienstlich zu versorgen. Weitere Maßnahmen sind nur mit dem zuständigen Gesundheitsamt oder einem

überregionalen

Kompetenzzentrum

durchzuführen,

da

Kontaminationsverschleppung hier besonders zu verhindern ist.

Umgang mit Tieren Tiere sind aus Tierhaltungsräumen nur nach Rücksprache mit einer fachkundigen Person zu retten.

3.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge Alle Personen, die an Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppen IIB und IIIB teilgenommen haben, sind namentlich zu erfassen. Personen, die an Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppe IIIB teilgenommen haben, oder Personen, bei denen in Bereichen der Gefahrengruppe IIB besondere Vorkommnisse zu verzeichnen waren, sind – soweit möglich – mit Angabe zu den BGefahrstoffen unverzüglich einem ermächtigten Arzt vorzustellen. Treten in der Folgezeit eines Einsatzes bei Einsatzkräften Erkrankungen auf, die mit den B-Gefahrstoffen in Zusammenhang stehen könnten, sind alle beteiligten Personen erneut einem ermächtigten Arzt vorzuführen. Die Unterlagen über den Einsatz sind ihm zur Verfügung zu stellen.


4 Abschnitt C-Einsatz C-Gefahrstoffe können sehr unterschiedliche gefährliche Eigenschaften besitzen, die häufig auch bei einem einzigen Stoff in Kombination anzutreffen sind. Von den Stoffen können neben den Gefahren durch Inkorporation, Kontamination und gefährliche Einwirkung von außen außerdem Gefahren durch Entzündung, Brandausbreitung und Explosion sowie für die Umwelt ausgehen. Es ist deshalb bei chemischen Gefahrstoffen von ganz besonderer Bedeutung, den Stoff zu identifizieren und damit die spezifischen Gefahren abzuschätzen. Nur so können die notwendigen, zum Teil sehr speziellen Abwehrmaßnahmen getroffen werden. Damit gewinnen Informationssysteme und fachkundige Stellen bei CGefahrstoffen eine besondere Bedeutung.

4.1


Die umfangreiche Anwendung von C-Gefahrstoffen gestaltet eine Zuordnung potentieller Einsatzbereiche zu Gefahrengruppen sehr schwierig. Die Gefährdung der Einsatzkräfte hängt von einer Vielzahl von Faktoren ab, die erst aufgrund des aktuellen Ereignisses zu erkunden und abschließend zu beurteilen sind. Als Einflussgrößen können genannt werden:

-

Art, Aggregatzustand und Menge der aktuell vorhandenen Chemikalien;

-

Menge der freigesetzten chemischen Stoffe oder Leckrate;

-

Temperatur und Verdünnungsgrad der Stoffe;

-

Brand des Stoffes oder Umgebungsbrand;

-

Explosionsgefahr oder Gefahr einer heftigen chemischen Reaktion;

-

Ausbreitung einer Kontamination (z. B. durch Löschwasser).

Die Einteilung in Gefahrengruppen im Rahmen der vorbereitenden Einsatzplanung ist daher in erster Linie nach den allgemeinen Grundsätzen des Teils I zu entscheiden: Risiken, denen voraussichtlich mit Standardmitteln der Feuerwehr (Löschzug) zu begegnen ist, sind in die Gefahrengruppe IC einzuordnen.


Risiken, welche voraussichtlich eine zusätzliche Sonderausrüstung erfordern, sind in die Gefahrengruppe IIC einzuordnen. Risiken, welche voraussichtlich nur mit Sonderausrüstung und einer externen Fachberatung beherrschbar sind, sind in die Gefahrengruppe IIIC einzuordnen. Bei dieser Einordnung sind auch der Ausbildungsstand und die technische Ausstattung einer Feuerwehr zu berücksichtigen. Erst in zweiter Linie ist das vorhandene Inventar an chemischen Stoffen zu berücksichtigen. Als Hilfsgrößen zur Beurteilung des Risikos können zusätzlich die Kriterien der Zuordnung der Stoffe zu Verpackungsgruppen I,II,III (Gefährlichkeit jedoch

in

gegenläufiger

ADR/RID/GGVSE

Reihenfolge

herangezogen

zur

werden,

Gefahrengruppeneinteilung!) oder

es

kann

auch

auf

nach die

Beförderungskategorien 0 bis 4 der ADR/RID/GGVSE zurückgegriffen werden.

Verpackungsgruppe: Eine Gruppe, der gewisse Stoffe aufgrund ihres Gefahrengrades während der Beförderung für Verpackungszwecke zugeordnet sind. Die Verpackungsgruppen haben folgende Bedeutung: Verpackungsgruppe I: Stoffe mit hoher Gefahr Verpackungsgruppe II: Stoffe mit mittlerer Gefahr Verpackungsgruppe III: Stoffe mit geringer Gefahr

Beförderungskategorie Im ADR/RID/GGVSE werden gefährliche Güter den Beförderungskategorie 0, 1, 2, 3 oder 4 zugeordnet. Die Gefährlichkeit nimmt von Beförderungskategorie 0 nach Beförderungskategorie 4 ab. Der Gefahrengruppe IC sind zuzuordnen: Bereiche, in denen -

mit Haushaltschemikalien in Mengen bis einschließlich 1 000 kg umgegangen wird, oder die dort lagern und wo besondere chemische Gefahren nicht zu erwarten sind;


mit gefährlichen Gütern, die in die Beförderungskategorie 3 und 4 eingestuft oder der

Verpackungsgruppe

III

nach

ADR/RID/GGVSE

zugeordnet

sind,

umgegangen wird oder die dort lagern.

Der Gefahrengruppe IIC sind zuzuordnen: Bereiche, in denen -

C-Gefahrstoffe in Mengen über 1 000 kg gelagert werden;

-

mit gefährlichen Gütern, die in die Beförderungskategorie 2 eingestuft oder der Verpackungsgruppe II nach ADR/RID/GGVSE zugeordnet sind, umgegangen wird oder die dort lagern;

-

Industriechemikalien in laborüblichen Mengen vorhanden sind;

und Anlagen wie -

Läger mit größeren Mengen handelsüblicher Produkte, von denen bekannt ist, dass sie im Brandfall C-Gefahrstoffe freisetzen können;

-

Speditionsläger mit Mischlagerung verschiedener gefährlicher Stoffe;

-

Schwimmbäder mit Chloranlage;

-

Kühlanlagen mit Ammoniak als Kühlmittel.

Der Gefahrengruppe IIIC sind zuzuordnen: Bereiche, in denen -

sehr

große

Mengen

gefährlicher

Chemikalien

gelagert

werden

(z.

B.

Chemikalien- und Pflanzenschutzmittelläger); -

in denen Sprengstoffe erzeugt, gelagert, weiterverarbeitet oder eingesetzt werden;

-

mit gefährlichen Gütern, die in die Beförderungskategorie 0 und 1 nach ADR/RID/GGVSE

eingestuft

oder

der

Verpackungsgruppe

I

nach

ADR/RID/GGVSE zugeordnet sind, umgegangen wird oder die dort lagern; sowie

-

Anlagen, die nach § 1 der Zwölften Verordnung zur Durchführung des BundesImmissionsschutzgesetzes (Störfall-Verordnung – 12. BImSchV) genehmigungsbedürftig sind;


militärische Anlagen und Bereiche, in denen Munition und/oder Kampfstoffe vorhanden sind;

-

sonstige Bereiche, deren Eigenart im Einsatzfall die Anwesenheit einer fachkundigen Person erforderlich macht.

Für die Zuordnung einer Anlage oder eines entsprechenden Bereiches zu einer Gefahrengruppe ist immer die Gesamtbeurteilung im Hinblick auf eine potentielle Einsatzstelle notwendig. Dabei sind zu berücksichtigen: 1.

die Merkmale der Gefahrengruppen IC bis IIIC in Bezug auf die eingesetzten Stoffe;

2.

die baulichen Gegebenheiten;

3.

die Betriebsart (Lagerung, Umschlag und Lagerung, Weiterverarbeitung etc.).

Es ist daher möglich, dass aufgrund der Gesamtbeurteilung Anlagen oder entsprechende Bereiche einer anderen, in der Regel höheren Gefahrengruppe zugeordnet werden, als dieses nach dem Inventar an C-Gefahrstoffen, wie bei den Gefahrengruppen IC bis IIIC aufgeführt, notwendig gewesen wäre. Eine Einordnung in eine höhere Gefahrengruppe ist auch dann in Erwägung zu ziehen, wenn eine große Anzahl an verschiedenen gefährlichen Stoffen vorhanden ist oder weitere Gefahren bestehen. Die Einteilung von Bereichen der möglichen Einsatzstellen und der daraus resultierenden Zuordnung von entsprechenden Einsatzkräften ist immer unter dem Aspekt der für den Ersteinsatz notwendigen Mittel zu sehen.

Transporte Die Transportmengen bei C-Gefahrstoffen sind häufig sehr groß. Gefahren, die sich aus den großen Mengen an C-Gefahrstoffen bei Transporten ergeben können, erhöhen die Gefährdung durch die chemisch/physikalischen Eigenschaften der Stoffe erheblich. Es kann deshalb bei Ereignissen mit großen Transportmengen notwendig sein, über die Mindestforderung hinaus wie bei der Gefahrengruppe IIIC vorzugehen.


4.2

Einsatzplanung

4.2.1 Besondere Bedingungen für den Einsatz bei der Gefahrengruppe IIIC Erfolgt die Einteilung in die Gefahrengruppe IIIC aufgrund der Einstufung nach § 1 Abs. 2 der Störfall-Verordnung (12. BImSchV) ist als fachkundige Person nur der nach der Verordnung über Immissionsschutz- und Störfallbeauftragte (5. BImSchV) zu benennende zuständige Störfallbeauftragte zulässig. Abweichungen hiervon sind nur im Rahmen einer zwischen dem Betreiber und der Feuerwehr geschlossenen Handlungsvereinbarung möglich. Erfolgt die Einteilung in die Gefahrengruppe IIIC, weil es sich um eine militärische Anlage oder Einrichtung handelt, ist als Fachkundiger nur ein zuständiger und fachkundiger Militärangehöriger geeignet. Als fachkundige Person für die sonstigen Bereiche der Gefahrengruppe IIIC sind allgemein zulässig: -

Betriebsleiter/Laborleiter

-

Fachkraft für Arbeitssicherheit

-

Beauftragter nach BImSchV

-

ermächtigter Arzt nach Gefahrstoffverordnung

-

Gefahrgutbeauftragte.


4.2.2.1 Persönliche Sonderausrüstung Aufgrund der stark unterschiedlichen chemischen/physikalischen Eigenschaften von C-Gefahrstoffen muss der Einsatzleiter über den Umfang der

persönlichen

Sonderausrüstung im konkreten Fall entscheiden. Grundsätzlich ist im Einsatz mit gefährlichen chemischen Stoffen nicht unbedingt Atemschutz

oder

der

Einsatz

von

Chemikalienschutzanzügen

erforderlich.

Beispielsweise können bei Mineralöleinsätzen Gummi- oder Polymerhandschuhe, stiefel und entsprechende Jacken oder Kleidung, die Öle nicht ins Gewebe aufnehmen, ausreichend sein. Bei Explosivstoffen kann auf die persönliche Sonderausrüstung häufig ganz verzichtet werden.


Körperschutz Kann im Verlauf eines Einsatzes nicht vollständig ausgeschlossen werden, dass es zum direkten Kontakt mit C-Gefahrstoffen kommt, ist eine der Lage angemessene Schutzkleidung zu tragen. Als geeignet sind insbesondere anzusehen: Gefahrengruppe IIC

mindestens Körperschutz Form 1

Gefahrengruppe IIIC

Körperschutz Form 2 oder 3

4.2.2.2 Sonstige Sonderausrüstung Nachweisgeräte Ein wesentliches Mittel der Lageerkundung kann neben der Ermittlung des Stoffes über Einsatzunterlagen und Kennzeichnung auch der Nachweis des Stoffes durch Geräte der Feuerwehr sein. Der Nachweis von Gefahrstoffen und die Probenahme durch Einsatzkräfte der Feuerwehr ist abhängig von der Lage, den personellen und gerätetechnischen Möglichkeiten sowie von den spezifischen Eigenschaften der vorhandenen Gefahrstoffe. Der Zeitpunkt des Gefahrstoffnachweises oder der Probenahme hat wesentlichen Einfluss auf die Anwendbarkeit bei einsatztaktischen Entscheidungen und der Festlegung erforderlicher Folgemaßnahmen in Zusammenarbeit mit den dafür zuständigen Fachbehörden. Die Geräte und die Taktik des Messens und Nachweisens unterliegen einer ständigen wissenschaftlich-technischen Entwicklung, deshalb können die im Rahmen

der

sonstigen

Sonderausrüstung

einzusetzenden

Geräte

oder

Gerätegruppen hier nicht abschließend aufgeführt werden.

4.2.3 Umfang der Sonderausrüstung Für eine Gruppe ist die persönliche Sonderausrüstung für mindestens sechs Einsatzkräfte vorzuhalten. Von der sonstigen Sonderausrüstung sind für die Gruppe mindestens erforderlich:

-



2 Filtergeräte mit Atemfilter ABEK2-P3 (Wassertrupp)

-


-

pH-Wert – Indikatoren

-

Spürpulver/Spürpapier

-

Öltestpapier

-

Lecksuchspray

-

Wassernachweispaste

-

Prüfröhrchen

-

Explosionsgrenzen-Warngeräte

-


-

geeignetes Absperrmaterial.

Je nach Länder-/Standortregelungen ist die Sonderausrüstung durch Arbeitsgeräte und Verbrauchsmaterialien zu ergänzen.

4.3

Einsatz

Aufgrund der besonderen Vielfalt der C-Gefahrstoffe ist die frühzeitige Identifizierung von Art und Menge der Gefahrstoffe besonders wichtig. Erst nach Zuordnung zu einer Maßnahmengruppe lassen sich die speziellen Maßnahmen planen.

4.3.1 Erkundung und Beurteilung Die Lagefeststellung an Einsatzstellen mit C-Gefahrstoffen wird maßgeblich von Art, Menge und Eigenschaften der Gefahrstoffe bestimmt. Insbesondere sind folgende Fragen zu klären: -

Sind Gefahrstoffe frei geworden und wie groß ist die Freisetzungsrate?

-

In welcher Menge sind die Gefahrstoffe vorhanden?

-

Um welche C-Gefahrstoffe handelt es sich und welche Stoffe können durch Reaktion entstehen?

-

Welche chemischen/physikalischen und gefährlichen Eigenschaften haben die Stoffe?

-

Sind die Teile der Sonderausrüstung beständig gegen die konkret vorliegenden C-Gefahrstoffe?


Besteht bei gas-/dampfförmigen Stoffen die Gefahr der Hautresorption?

-

Können sich explosionsfähige Atmosphären bilden?

-

Sind Sprengstoffe vorhanden?

-

Sind Druckbehälter vorhanden?

Kennzeichnungsvorschriften für C-Gefahrstoffe sind vielfältig. Sie können an dieser Stelle nicht umfassend wiedergegeben werden. Eine Aufstellung, der wichtigsten Kennzeichnungsmöglichkeiten ist in der Anlage 6 zu finden. Liegen keine ausreichenden Erkenntnisse vor, sind die zur Erkundung vorgehenden Trupps mit Körperschutz Form 3 auszurüsten.

4.3.2 Einsatzmaßnahmen 4.3.2.1 Gefahrenbereich Stehen

Nachweisgeräte

zur

kontinuierlichen

Konzentrationsbestimmung

zur

Verfügung, kann die Grenze des Gefahrenbereiches so gelegt werden, dass die Schadstoffkonzentration

außerhalb

des

Gefahrenbereiches

den

festgelegten

Richtwert nicht überschreitet. Ist bekannt oder wird nach Eintreffen an der Einsatzstelle bekannt, dass es sich um größere Mengen von Explosivstoffen, militärische Munition oder größere Mengen (mehrere m3) druckverflüssigter Gase unter Brandeinwirkung handelt, ist der Abstand vom Gefahrenobjekt bei ausreichender Deckung auf mindestens 300 m und der Absperrbereich auf 1 000 m zu erweitern. Erst nach weiterer Erkundung und der Identifizierung bestehender Gefahren kann der Abstand angepasst und verringert werden.

4.3.2.2 Besondere Einsatzsituationen Menschenleben in Gefahr Zur Rettung von Menschenleben, die keinerlei Zeitverzug erlaubt, können nach Entscheidung des Einsatzleiters erste Maßnahmen zunächst ohne Einhaltung aller hier vorgegebenen Schutzmaßnahmen durchgeführt werden. Insbesondere sind Abweichungen von der persönlichen Sonderausrüstung möglich.


Bei Einsätzen zur Menschenrettung in den Gefahrengruppen IIC und IIIC sind die Einsatzkräfte jedoch mindestens mit Isoliergeräten und Körperschutz Form 1 auszurüsten. Bereiche der Gefahrengruppe IIIC, bei denen es sich um militärische Anlagen mit

Munition

oder

chemischen

Kampfstoffen

handelt,

dürfen

ohne

Anwesenheit eines zuständigen und fachkundigen Militärangehörigen auf keinen Fall - auch nicht zur Rettung von Menschenleben - betreten werden.

4.3.2.3 Maßnahmengruppen ( MG) Sind insbesondere Art und Eigenschaften der C-Gefahrstoffe bekannt, können eine Zuordnung

zu

Maßnahmengruppen

(MG)

vorgenommen

und

spezielle

(gruppenspezifische) Maßnahmen geplant und durchgeführt werden. Die Zuordnung eines C-Gefahrstoffes in eine Maßnahmengruppe richtet sich nach seiner

Kennzeichnung

und

Einordnung

nach

Rechtsnormen

aus

dem

Gefahrgutbeförderungsrecht, dem Chemikalienrecht und dem Arbeitsschutzrecht (Anlage 6). Folgende Maßnahmengruppen sind für die Planung von Bedeutung: MG

Bezeichnung

1

Explosive Stoffe und Gegenstände mit Explosivstoff

2

Gasförmige Stoffe

3

Entzündbare flüssige Stoffe

4

Sonstige entzündbare Stoffe

5

Entzündend (oxidierend) wirkende Stoffe

6

Giftige Stoffe

8

Ätzende Stoffe

9

Verschiedene gefährliche Stoffe und Gegenstände


MG 1 „Explosive Stoffe und Gegenstände“ In diese MG sind feste oder flüssige Stoffe, Stoffgemische oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen, die durch chemische Reaktion Gas von solcher Temperatur, solchem Druck und mit hoher Geschwindigkeit entwickeln können, dass durch Temperatur-, Druck- und Splitterwirkung Zerstörungen in der Umgebung auch in großer Entfernung eintreten können. Wichtige Beurteilungsgrundlagen für Art und Größenordnung der Gefahren ergeben sich auch aus der Einteilung in die Unterklassen 1.1 bis 1.6 nach ADR/RID/GGVSE. MG 1 „Explosive Stoffe und Gegenstände mit Explosivstoff“ Gefahren -

-

Explosions- oder

Spezielle Maßnahmen -

Im Brandfall Räumung Besondere militärische

Detonationsgefahr

aller Unbeteiligten aus Kennzeichnungen

Hauptgefahren:

dem Gefahrenbereich

(Munitionsbrandklassen) sind zu

Unterklasse

einleiten.

beachten.

Aus der Deckung

Absperrungen anpassen:

heraus arbeiten (z.B.

Gefahrenbereich:

Wasserwerfer).

Unterklassen

Möglichst wenig

1.1, 1.2, 1.3, 1.5, 1.6

1.1: Druck

-

1.2: Splitter 1.3: Feuer -

Zusätzliche Hinweise

-

Brandgase

Personal in dem

können giftig sein.

Gefahrenbereich einsetzen.

500 m

Absperrbereich: Unterklassen 1.1, 1.2, 1.3, 1.5, 1.6

1000 m


MG 2 „Gasförmige Stoffe“ In diese MG sind alle verdichteten, verflüssigten oder unter Druck gelösten Gase oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen. Gefahren ergeben sich aus

dem

besonderen

physikalischen

Zustand

und

aus

den

chemischen

Eigenschaften. Weitere gefährliche chemische Eigenschaften sind gesondert zu erkunden. MG 2 „Gasförmige Stoffe“ Gefahren -

Gas/Luft-Gemische können


Atem- und Körperschutz.

Absperrungen bei

-

Gaswolke mit Sprühstrahl

Flüssiggastankwagen,

explosionsgefährlich

niederschlagen.

sein! -

Erfrierungsgefahr bei verflüssigtem Gas.

-

-

-

Druckgaskesselwagen und Industrietanks:

Umgebung aus Deckung

Gefahrenbereich:

kühlen (bei

Absperrbereich:

Acetylengasflaschen bis zu

sein!

24 Stunden).

300 m 1 000 m

Achtung! -

Elektrisch betriebene

Brennendes Gas nicht

Geräte als Zündquelle

löschen, Gaszufuhr sperren.

beachten (z. B.

Bei Lecks an

Funkgeräte,

möglich!

Flüssiggastanks: Kein

Handscheinwerfer,

Gase können einzeln

Wasser auf den Behälter

Mobiltelefon,

oder in Kombination

(Gefahr der Aufheizung und

Funkmeldeempfänger).

erstickende Wirkung

Verstärkung des

haben, giftig, brennbar,

Gasaustritts).

Aufladung als Zündquelle

Kanalisation und

beachten.

-

Druckgefäßzerknalls! -

Im Brandfall Behälter und

Brandgase können giftig

Gefahr des


Bei Flüssiggas „BLEVE“

brandfördernd oder

-

-

ätzend sein.

tiefergelegene Räume sichern. -

Messgeräte einsetzen.

-

-

Elektrostatische

Nicht in verflüssigtes Gas spritzen.


MG 3 „Entzündbare flüssige Stoffe“ In diese MG sind alle brennbaren flüssigen Stoffe oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen. Gefahren ergeben sich aus der Brennbarkeit und aus den

weiteren

chemischen

Eigenschaften.

Weitere

gefährliche

chemische

Eigenschaften sind gesondert zu erkunden. MG 3 „Entzündbare flüssige Stoffe“ Gefahren -

Dampf/Luft-Gemische

-

-


-


Absperrungen bei

-

Im Brandfall mit Schaum

Tankwagen, Kesselwaggons

Brandgase können giftig

löschen, Behälter und

und Industrietanks:

sein!

Umgebung kühlen.

Gefahrenbereich:

Ausbreitung verhindern

Absperrbereich:

sind explosionsgefährlich! -

Spezielle Maßnahmen

Ausbreitung über Kanäle,

-

Schächte etc. möglich.

(Flüssigkeit auffangen,

Bei Tankbränden „Boil

Leckstelle abdichten).

over“ möglich.

50 m 300 m

Achtung! -

Elektrisch betriebene

Flüssigkeit mit Schaum

Geräte als Zündquelle

abdecken.

beachten (z. B.

Kanalisation und

Funkgeräte,

Wassereinsatz

tiefergelegene Räume

Handscheinwerfer,

(Fettexplosion!).

sichern.

Mobiltelefon,

-

Umweltgefahr (Ölalarm!)

-

Vorsicht bei

-

-

-

Funkmeldeempfänger).

Messgeräte (Ex-Messung) einsetzen.

-

Elektrostatische Aufladung als Zündquelle beachten.


MG 4 „Sonstige entzündbare Stoffe“ In diese MG sind alle brennbaren festen Stoffe oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen, bei denen sich besondere Gefahren aus ihrer Brennbarkeit oder aus der Kombination mit weiteren chemischen Eigenschaften ergeben. Die besonderen gefährlichen Eigenschaften sind gesondert zu erkunden. Hierzu gehören auch die selbstentzündlichen Stoffe und die Stoffe, die bei Berührung mit Wasser entzündliche Gase entwickeln. Die Stoffe können auch als Schmelze oder in Lösung vorkommen. Wichtige Beurteilungsgrundlagen für Art und Größenordnung der Gefahren ergeben sich auch aus der Einteilung in die Klassen 4.1, 4.2 oder 4.3 nach ADR/RID/GGVSE.

MG 4 „Sonstige entzündbare Stoffe“ Gefahren -

Explosionsgefahr bei staubförmigen Stoffen

-


-


Achtung!

-

Bei Stäuben keine

-

Diese Stoffe werden auch

(Klasse 4.1)!

Verwirbelung

als heiße Schmelze

Brandgase können stark

verursachen.

transportiert.

reizend und giftig sein! -


-

Brandbekämpfung bei

-

Wenn ein „X“ vor der

Heftige Reaktion beim

Klasse:

Gefahrnummer steht,

Einsatz von Wasser

4.1: Wasser

Berührung des Stoffes mit

möglich (Klasse 4.2 und 4.3)!

Wasser verhindern.

4.2: Sprühstrahl, außer bei Metallverb. (wie 4.3) 4.3: Trockener Sand oder ABC - oder D-Pulver.

-

Die Stoffe können auch als Flüssigkeit (Lösungen) auftreten.


MG 5 „Entzündend (oxidierend) wirkende Stoffe“ In diese MG sind alle oxidierenden und brandfördernden Stoffe oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen, bei denen sich besondere Gefahren aus ihrer oxidierenden Wirkung oder aus der Kombination mit weiteren chemischen Eigenschaften

ergeben.

Weitere

gefährliche

chemische

Eigenschaften

sind

gesondert zu erkunden. MG 5 „Entzündend (oxidierend) wirkende Stoffe“ Gefahren -

Freisetzung von hoch reaktivem Sauerstoff.

-

-


-


Achtung!

-

Im Brandfall Löschangriff

-

Nicht mit brennbaren

Stoffe sind

mit großen Mengen

Substanzen in Kontakt

reaktionsfreudig

Wasser aus sicherer

bringen.

(Stichflammen und

Entfernung (z. B.

Verpuffungen können

Wasserwerfer)

Peroxide werden nur unter

auftreten)!

durchführen.

Temperaturkontrolle

-

Bestimmte organische

Explosionsgefahr bei

transportiert (siehe

organischen Peroxiden

Beförderungspapier).

beachten. -


-

Überdruck in

Brandgase können sehr

geschlossenen Behältern

giftig und ätzend sein!

möglich. -

Kein organisches Bindemittel verwenden.


MG 6 „Giftige Stoffe“ In diese MG sind alle Stoffe, von denen aus Erfahrung bekannt oder aus tierexperimentellen Untersuchungen anzunehmen ist, dass sie bei Einwirkung in relativ kleinen Mengen zu Gesundheitsschäden oder zum Tode eines Menschen führen oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen. MG 6 „Giftige Stoffe“ Gefahren -

Dämpfe, Stäube und Brandgase sind toxisch



-


Achtung!

-

Ausbreitung verhindern,

-

(Vergiftungsgefahr bei Inkorporation oder Kontamination)! -

-

Hautkontakt mit freien

Stoff auffangen, Leck

Stoffen unbedingt

abdichten.

vermeiden.

Kanalisation, tiefere

-

Bei Kontakt sofort Dekon-

Räume und Gewässer

Maßnahmen und ärztliche

sichern.

Untersuchung einleiten.

Messgeräte oder Indikatoren einsetzen.


MG 8 „Ätzende Stoffe“ In diese MG sind alle Stoffe, die auf organische und/oder anorganische Oberflächen bei Kontamination zerstörend wirken oder entzündliche Prozesse in Geweben auslösen oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen. MG 8 „Ätzende Stoffe“ Gefahren -

Bei Kontakt: Verätzungsgefahr (Haut,



Achtung!

-

Ausbreitung verhindern,

-

Augen, Atemwege)! -

-

-

Diese Stoffe werden auch

Stoff mit geeigneten

in heißem Zustand

Gefährliche Reaktionen

Behältnissen auffangen,

transportiert.

bei Verdünnung mit

Leck dichten.

Wasser möglich! -


-

-

Gas/Dampfwolken mit

Erwärmung bei Neutralisation beachten.

Ausbreitungsgefahr bei

Sprühstrahl

Säuren und Laugen!

niederschlagen.

Verdünnung werden

Kanalisation, tiefere

große (!) Wassermengen

organischen Stoffen und

Räume und Gewässer

benötigt.

Metallen reagieren!

sichern.

Einige Säuren können mit

Organische Säuren sind

-

-

brennbar!

-

Kleine Mengen mit Wasser verdünnen.

-

-

Bei einer wirksamen

Chemikalienbinder einsetzen.

-

Bei Kontakt sofort mit

Messgeräte (pH-Papier)

Wasser abwaschen und

einsetzen.

Arzt hinzuziehen! -

Relative Dichte zu Luft beachten (Schwergasverhalten prüfen)!


MG 9 „Verschiedene gefährliche Stoffe und Gegenstände“ In diese MG sind alle Stoffe mit gefährlichen Eigenschaften, die nicht in andere MG zugeordnet werden können, oder Gegenstände, die diese Stoffe enthalten, einzuordnen. MG 9 „Verschiedene gefährliche Stoffe und Güter“ Gefahren -

Spezifische


Gefährdung der Einsatzkräfte je

Körperschutz . -

nach vorliegender

Umweltgefahr

Ausbreitung

Beispiele: -

Asbest und asbesthaltige Stoffe

-

Im Brandfall dioxinbildende Stoffe

freiwerdender Stoffe

Substanz! -

Bei Bedarf Atem- und


(PCB)

verhindern. -

-

Lithiumbatterien

-

Rettungsgeräte und Airbags

-

Umweltgefährdende Stoffe (diverse

Umweltbehörde verständigen.

Öle) -

Erwärmter fester Stoff, z. B. flüssiges Bitumen

-

Verflüssigte Metalle


4.3.3 Ärztliche Überwachung und Nachsorge Alle Personen, die an Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppen IIC und IIIC teilgenommen haben, sind namentlich zu erfassen. Einsatzkräfte, die bei Einsätzen in Bereichen der Gefahrengruppen IIC und IIIC von besonderen Vorkommnissen, wie eine nachgewiesene oder vermutete Kontamination oder/und Inkorporation durch z. B. Beschädigung der Schutzkleidung, "undichter" Atemanschluss oder Verletzungen, betroffen sind, sind einem ermächtigten Arzt vorzustellen. Dies gilt auch für Einsätze mit sensibilisierenden, krebserregenden und erbgutverändernden Stoffen. Treten in der Folgezeit eines Einsatzes bei Einsatzkräften Erkrankungen auf, die mit den C-Gefahrstoffen in Zusammenhang stehen könnten, sind alle beteiligten Personen erneut einem ermächtigten Arzt vorzuführen. Die Unterlagen über den Einsatz sind ihm zur Verfügung zu stellen.


Anlagen


Anlage 1:

Begriffsbestimmungen

ABC-Gefahrstoffe ABC-Gefahrstoffe sind radioaktive Stoffe und Materialien (A-Gefahrstoffe), biologische Stoffe und Materialien (B-Gefahrstoffe) und chemische Stoffe und Materialien (C-Gefahrstoffe), die natürlich vorkommen oder künstlich erzeugt wurden und von denen Gefahren für Leben, Gesundheit, Umwelt und Sachen ausgehen können.

A-Einsatz Der A-Einsatz ist das Tätigwerden von Einsatzkräften an Einsatzstellen, an denen Gefahren durch A-Gefahrstoffe erkennbar sind oder vermutet werden.

Absperrbereich Der Absperrbereich ist der unmittelbar an den Gefahrenbereich angrenzende Teil der Einsatzstelle. Er ist die Aufstellungs-, Bewegungs- und Bereitstellungsfläche für Einsatzkräfte. Im Absperrbereich sind keine Gefahren durch ABC-Gefahrstoffe erkennbar oder zu vermuten.

B-Einsatz Der B-Einsatz ist das Tätigwerden von Einsatzkräften an Einsatzstellen, an denen Gefahren durch B-Gefahrstoffe erkennbar sind oder vermutet werden.

Beständigkeitsliste Beständigkeitslisten sind Listen, die Angaben zur mechanischen und thermischen Beständigkeit sowie zur Chemikalienresistenz von Einsatzmitteln enthalten. Diese Listen werden vom Hersteller nach meist festgelegten Prüf- und Beurteilungskriterien erstellt.

Beurteilungswerte Die Beurteilungswerte stellen einen Zusammenhang zwischen Einwirkdosis eines ABC-Gefahrstoffes und der Gesundheitsgefahr oder der Art des B-Gefahrstoffes und


der daraus resultierenden Infektionsgefahr für Einsatzpersonal ohne persönliche Sonderausrüstung und sonstige ungeschützte Personen her.

C-Einsatz Der C-Einsatz ist das Tätigwerden von Einsatzkräften an Einsatzstellen, an denen Gefahren durch C-Gefahrstoffe erkennbar sind oder vermutet werden.

Dekon Dekon ist die Bezeichnung für die Dekontamination durch Einsatzkräfte. Dekon ist die Grobreinigung zur Reduzierung einer Kontamination bei Einsatzkräften und anderen betroffenen Personen (Dekon-P) sowie von Geräten (Dekon-G). Die Dekon beinhaltet auch Maßnahmen zur Desinfektion bei B-Gefahrstoffen.

Dekon-Platz Der Dekon-Platz ist der festgelegte Ort zur Durchführung der Dekon. Der DekonPlatz wird in einen „Schwarzbereich“ (unreine Seite) und einen „Weißbereich“ (reine Seite) unterteilt.

Dekon-Staffel Die Dekon-Staffel ist die taktische Einheit, die beim Einsatz eines Zuges die Dekon durchführt. Der Zug im ABC-Einsatz ist deshalb um die Dekon-Staffel zu erweitern. Die Dekon-Staffel besteht aus dem Staffelführer und fünf Einsatzkräften (1/5/6). Ist die Dekon mehrerer Personen gleichzeitig erforderlich, ist die Dekon-Staffel durch weitere Einsatzkräfte zu ergänzen.

Ermächtigter Arzt Ein ermächtigter Arzt ist von der Berufsgenossenschaft oder der zuständigen Behörde entsprechend der jeweiligen Gefährdung (A, B oder C) zur Durchführung arbeitsmedizinischer Vorsorgemaßnahmen ermächtigt.


Fachberater in der Feuerwehr Fachberater in der Feuerwehr sind Personen mit besonderen Fähigkeiten und Kenntnissen, die zur Beratung und Unterstützung in die Feuerwehr aufgenommen wurden. Aufgabe der Fachberater ist es, die Führungskräfte im Einsatz fachlich zu beraten und bei der Einsatzvorbereitung, bei Übung und Ausbildung zu unterstützen. Als Fachberater für ABC-Einsätze sind Personen mit abgeschlossener einschlägiger technischer, naturwissenschaftlicher bzw. medizinischer Universitäts-, Hochschuloder Fachhochschulausbildung (Diplom-IAbschluss bzw. Approbation) besonders geeignet. Aus der Funktion des Fachberaters sind keine Führungs- und Einsatzbefugnisse abzuleiten.

fachkundige Person Eine fachkundige Personen ist eine Person, die von den Einsatzkräften zur Beratung bzw. Hilfeleistung im ABC-Einsatz herangezogen werden kann. Sie muss aufgrund ihrer besonderen Fachkenntnisse oder der ihr zur Verfügung stehenden Ausrüstungen oder Einrichtungen dazu in der Lage sein. Die Fachkunde zu A-, B- oder C-Gefahrstoffen ist nachzuweisen.

Gefahrenbereich Der Gefahrenbereich ist der Bereich, in dem ABC-Gefahren für Leben, Gesundheit, Umwelt und Sachen erkennbar sind oder aufgrund fachlicher Erfahrungen vermutet werden.

Gefahrengruppen Im Rahmen der Vorbereitung auf Einsätze werden Bereiche mit ABC-Gefahrstoffen nach dem möglichen Ausmaß der Gefährdung und der notwendigen Maßnahmen in Gefahrengruppen unterteilt. Die Unterteilung erfolgt mit Unterstützung des Betreibers und der zuständigen Behörde. Entsprechend den durchzuführenden Maßnahmen werden 3 Gefahrengruppen unterschieden: -

Gefahrengruppe I

-

Gefahrengruppe II


Gefahrengruppe III.

Für die Unterteilung von Bereichen mit A-, B- oder C-Gefahrstoffen sind spezielle Kriterien festgelegt. Die drei Gefahrengruppe werden entsprechend den zugrundegelegten Unterteilungskriterien mit A für radioaktive (IA, IIA, IIIA), B für biologische (IB, IIB, IIIB) und C für chemische Gefahrstoffe (IC, IIC, IIIC) unterschieden.

Maßnahmengruppe (MG) Sind Art und Eigenschaften von C-Gefahrstoffen bekannt, erfolgt eine Zuordnung zu Maßnahmengruppen (MG). Zu jeder Maßnahmengruppe werden folgende Angaben gemacht: -

Gefahren

-

spezielle Maßnahmen

-

zusätzliche Hinweise.

Es werden acht Maßnahmengruppen unterschieden. Bei zunächst unbekannten C-Gefahrstoffen erfolgt die Einteilung nach der vorhandenen Kennzeichnung.

Not-Dekon Bei der Not-Dekon handelt es sich um Notfallmaßnahmen. Sie ist sofort beim Einsatz des ersten Trupps im Gefahrenbereich durch mindestens zwei Einsatzkräfte sicher zu stellen. Maßnahmen der Not-Dekon werden eingeleitet bei Beschädigung der Schutzausrüstung, Atemluftmangel, Verletzungen, Kontamination der Haut oder Inkorporation.

Nullrate Die Nullrate ist die mit einem Messgerät registrierte Anzahl von Impulsen pro Zeiteinheit – meist eine Sekunde -, die auch ohne Vorhandensein eines radioaktiven Präparates angezeigt werden. Die Nullrate hat ihre Ursache in den natürlichen und künstlichen radioaktiven Stoffen in unserer Umwelt einschließlich unseres eigenen Körpers.


Die Nullrate hängt stark vom Ort (insbesondere von der Meereshöhe) und der Umgebung, Messung im Freien oder in Gebäuden (Baustoffe, Abschirmung, Lüftung), ab. Bei einem gegenüber der Nullrate erhöhten Messwert sind radioaktive Stoffe über der normalen Konzentration, z. B. eine Kontamination, vorhanden. Überschreitet der Wert die dreifache Nullrate, ist von einer Kontamination auszugehen.

Sonderausrüstung Zur Bekämpfung und Beseitigung der Gefahren durch ABC-Gefahrstoffe benötigen die Einsatzkräfte ergänzend zur allgemeinen Ausrüstung eine Sonderausrüstung. Die Sonderausrüstung darf nur von dafür ausgebildeten Einsatzkräften eingesetzt werden. Für die wesentlichen Teile der Sonderausrüstung gibt es Prüf- und Zulassungsrichtlinien. Die Gebrauchsanleitung des Herstellers ist zu beachten. Die Sonderausrüstung gliedert sich in: -

persönliche Sonderausrüstung

-

sonstige Sonderausrüstung.

Die persönliche Sonderausrüstung ist von jeder Einsatzkraft zu tragen, die den Gefahrenbereich betritt. Sie dient dem Schutz der Person und besteht aus folgenden Teilen: -

Atemschutz

-

Körperschutz

-

Dosismess- und Warngeräte.

Die sonstige Sonderausrüstung ist zur Erkundung der Gefahren an ABCEinsatzstellen und deren Beseitigung bzw. Eingrenzung erforderlich. Sie besteht aus folgenden Teilen: -

Schutzausrüstung am Dekon-Platz;

-

Nachweisgeräte;

-

sonstige Geräte und Materialien.


Art, Umfang und Standort der Sonderausrüstung bestimmen sich nach Aufgabenstellung und zu erwartenden Einsätzen.

Spezielle Maßnahmen Die speziellen Maßnahmen sind Teil der Einsatzmaßnahmen im ABC-Einsatz. Einsatzmaßnahmen im ABC-Einsatz gliedern sich in: -

Fahrzeugaufstellung;

-

Erstmaßnahmen;

-

ergänzende Maßnahmen;

-

spezielle Maßnahmen;

-

abschließende Maßnahmen.

Im Gegensatz zu Fahrzeugaufstellung, Erstmaßnahmen und ergänzenden Maßnahmen hängen die speziellen Maßnahmen stark von Art, Eigenschaft und Menge der Gefahrstoffe ab. Spezielle Maßnahmen können deshalb erst nach einer weitgehenden Erkundung der Gefahrenlage geplant und eingeleitet werden. Bei C-Gefahrstoffen sind die speziellen Maßnahmen wesentlicher Teil der Angaben zu den acht Maßnahmengruppen.

1

Not-Dekon

So schnell wie möglich kontaminierte Hautpartien reinigen. Bei Verdacht auf Hautkontamination ist die Person einem Arzt vorzustellen.

So schnell wie möglich kontaminierte Hautpartien desinfizieren. Einwirkzeiten beachten! Bei Verdacht auf Hautkontamination ist die Person einem Arzt vorzustellen.

So schnell wie möglich kontaminierte Hautpartien mit Sprühstrahl reinigen. Bei Verdacht auf Hautkontamination ist die Person einem Arzt vorzustellen.

Radioaktive Stoffe

Biologische Stoffe

Chemische Stoffe

Dekon-Matrix für die Feuerwehr

Einsatzart

Anlage 2:

Gilt für jeden Einsatz! Einsatzstellenhygiene! Hände waschen, bei Bedarf Wechsel der Schutzkleidung, Stiefelreinigung. Vorher nicht rauchen, trinken, essen. Kontaminationsverschleppung vermeiden!

Gilt für jeden Einsatz! Einsatzstellenhygiene! Hände zuerst desinfizieren (mit Hautdesinfektionsmittel), anschließend waschen, bei Bedarf Wechsel der Schutzkleidung, Stiefelreinigung. Vorher nicht rauchen, trinken, essen. Kontaminationsverschleppung vermeiden!

Gilt für jeden Einsatz! Einsatzstellenhygiene! Hände waschen, bei Bedarf Wechsel der Schutzkleidung, Stiefelreinigung. Vorher nicht rauchen, trinken, essen. Kontaminationsverschleppung vermeiden!

Dekon-Stufe I Einsatzstellenhygiene

Dekontamination mit Wasser und Hilfsmitteln. Die Reinigungsflüssigkeit ist aufzufangen.

Desinfektion der Schutzkleidungsoberfläche (mit Flächendesinfektionsmittel). Nach der Einwirkzeit kann die Schutzausrüstung abgespült werden. Die Reinigungsflüssigkeit ist aufzufangen.

Nach Überprüfung auf Kontamination (mit Kontaminationsnachweisgerät) wird die Schutzkleidung abgelegt. Alles, was mehr als dreifache Nullrate aufweist, gilt als kontaminiert und ist in Säcke/Überfässer zu verpacken.

Dekon-Stufe II Standard-Dekon


Dekontamination mit warmen Wasser (evtl. Reinigungszusätze verwenden) und bestimmter Sonderausstattung (z. B. Dusche, Zelte, Umkleidemöglichkeiten). Die Reinigungsflüssigkeit ist aufzufangen.

Desinfektion wie II und Nutzung bestimmter Sonderausstattung (z. B. Dusche, Zelte, Umkleidemöglichkeiten). Anschließend Ablegen der gesamten Kleidung (auch Unterbekleidung). Die Reinigungsflüssigkeit ist aufzufangen.

Dekontamination wie II und Nutzung bestimmter Sonderausstattung (z. B. Dusche, Zelte, Umkleidemöglichkeiten).

Dekon-Stufe III Erweiterte Dekon


Anlage 3:

A-Gefahrstoffe: Arten der Kennzeichnung

In § 68 der StrlSchV ist eine Kennzeichnungspflicht für folgende Bereiche festgelegt:

-

Räume, Geräte, Vorrichtungen, Schutzbehälter und Aufbewahrungsbehälter und Umhüllungen für radioaktive Stoffe, mit denen nur aufgrund einer Genehmigung nach den §§ 6, 7 oder 9 des AtG oder der Planfeststellung nach § 9 b des AtG oder einer Genehmigung nach § 7 Abs. 1 StrlSchV umgegangen werden darf,

-

Anlagen zur Erzeugung ionisierender Strahlen,

-

Kontrollbereiche und Sperrbereiche als Teile der Kontrollbereiche,

-

Bereiche, in denen die Kontamination die durch die StrlSchV gegebenen Grenzwerte überschreitet,

-

nach StrlSchV festgelegte bauartzugelassene Vorrichtungen.

Die Kennzeichnung erfolgt in ausreichender Zahl deutlich sichtbar und dauerhaft mit dem Strahlenzeichen nach Anlage IX der StrlSchV.

Strahlenzeichen nach Anlage IX der StrlSchV

Die Kennzeichnung muss die Worte „VORSICHT – STRAHLUNG“, „RADIOAKTIV“, „KERNBRENNSTOFFE“ oder „KONTAMINATION“ enthalten, soweit dies nach Größe und Beschaffenheit des zu kennzeichnenden Gegenstandes möglich ist.

Gemäß § 52 StrlSchV hat zur Vorbereitung der Brandbekämpfung eine Einteilung möglicher Einsatzstellen in Gefahrengruppen zu erfolgen. Die betroffenen Bereiche sind jeweils am Zugang deutlich sichtbar und dauerhaft mit dem Zeichen


"Gefahrengruppe I", "Gefahrengruppe II" oder "Gefahrengruppe III" zu kennzeichnen. Feuerwehr! Gefahrengruppe I

Feuerwehr! Gefahrengruppe II

Feuerwehr! Gefahrengruppe III

Das Zeichen “Feuerwehr! Gefahrengruppe I” kennzeichnet einen Bereich der Gefahrengruppe IA, das Zeichen „Feuerwehr! Gefahrengruppe II“ einen Bereich der Gefahrengruppe IIA und das Zeichen „Feuerwehr! Gefahrengruppe III“ einen Bereich der Gefahrengruppe IIIA.

Kennzeichnungen sind weiterhin durch DIN 25430 „Sicherheitskennzeichnung im Strahlenschutz“ sowie durch DIN 4844 Teil 1 und 2 und die Vorschrift BGV A 8 „Sicherheitskennzeichnung am Arbeitsplatz“ des Verbandes der gewerblichen Berufsgenossenschaften festgelegt.

Warnzeichen für ionisierende Strahlen nach DIN 25430


Weitere Beispiele für Kennzeichnungen:

Kennzeichnung von Versandstücken Kategorie I – WEISS

Gefahrzettel Nr. 7A

Kategorie II – GELB

Kategorie III – GELB

Gefahrzettel Nr. 7B

Gefahrzettel Nr. 7C

Auf den Gefahrzetteln wird folgender Text eingetragen: Inhalt (Name des Radionuklids) Aktivität (Angabe in Becquerel) Transportkennzahl. (nur bei Gefahrzettel Nr. 7B und7C) Die Transportkennzahl (TKZ) mit 10 multipliziert ergibt die in 1 m Entfernung von der Oberfläche der intakten Verpackung gemessenen Äquivalentdosisleistung in µSv/h.


Gefahrzettel Nr. 7E Transporte mit spaltbaren Stoffen werden mit dem Gefahrzettel Nr. 7E „Spaltbare Stoffe“ gekennzeichnet. Die Kritikalitätssicherheitskennzahl (CSI) ist eine Angabe über die Wahrscheinlichkeit, dass ein kritischer Zustand (Kettenreaktion) entsteht.

Kennzeichnung von Fahrzeugen und Tankcontainern

Großzettel (Placard) I Nr. 7D Kennzeichnung bei Fahrzeugen erfolgt mit Großzettel (Placard) l Nr. 7D an beiden Seiten und der Rückseite. Großzettel können alternativ auch mit der entsprechenden UN-Nummer, z. B. 2915, gekennzeichnet sein. Zusätzlich werden Transporte auf dem Landweg mit Warntafeln gekennzeichnet. Bei bestimmten radioaktiven Stoffen in Tankwagen, Tankcontainern und in loser Schüttung auch mit Gefahrnummer und UN-Nummer.

4

1

S-TrM

S-TrFü

W-TrM

W-TrFü

A-TrM 2 (Me)

A-TrM 1

A-TrFü

Funktion

Name; Vorname Nr.:

Amtliches Dosimeter zurück

Einsatznr.:

Nr.:

Dosis

Dosiswarngerät

Erfassungsblatt für den Strahlenschutzeinsatz (Muster)

Einsatzstelle:

Anlage 4:

von

bis

Im Gefahrenbereich

Zeit:


Ja/Nein

Wo/Was

Kontamination

Datum:


Anlage 5:

B-Gefahrstoffe: Arten der Kennzeichnung

Anlagen, Räume und Transportbehälter in denen sich B-Gefahrstoffe befinden oder die mit solchen Stoffen kontaminiert sind, müssen entsprechend den gesetzlichen Vorschriften durch ein Sicherheitszeichen nach BioStoffV mit Zusatz „Biogefährdung“ gekennzeichnet sein.

Warnzeichen Biogefährdung nach DIN 58956-W16 und BGV A8 / W 16

Eine Kennzeichnung mit dem Warnzeichen Biogefährdung ist von Bereichen

-

der Sicherheits-/Schutzstufe 1 nicht,

-

der Sicherheits-/Schutzstufe 2 nicht immer,

-

der Sicherheits-/Schutzstufe 3 und 4 immer

vorhanden. Zusätzlich können weitere Hinweise auf die Sicherheitsstufen S1 – S4, L1 – L4 oder P1 – P4 oder auch Beschriftungen wie „Gen-Laboratorium“, „Gentechnischer


Arbeitsbereich o. ä. vorhanden sein. Entsprechend landesrechtlichen Regelungen zum Brandschutz in gentechnischen Anlagen können Labore, in denen gentechnische Arbeiten der Sicherheitsstufen 1 – 3, und Tierställe, in denen gentechnische Arbeiten der Sicherheitsstufen 1 und 2 durchgeführt werden, deutlich sichtbar und dauerhaft gemäß DIN 4066 mit dem Zeichen „BIO I“, „BIO II“ oder „BIO III“ gekennzeichnet sein.

BIO I

BIO II

Labor S 1 und Tierstall S 1

Labor S 2 und Tierstall S 2

BIO III Labor S 3

Das Zeichen “BIO I” kennzeichnet einen Bereich der Gefahrengruppe IB, das Zeichen „BIO II“ einen Bereich der Gefahrengruppe IIB und das Zeichen „BIO III“ einen Bereich der Gefahrengruppe IIIB. Kennzeichnung von Versandstücken

Gefahrzettel Nr. 6.2 Versandstücke mit Mikroorganismen der Risikogruppen 2, 3 und 4 müssen mit dem Gefahrzettel Nr. 6.2 gekennzeichnet werden.

Orangefarbene Tafel

606 **** * * * * = UN-Nr.

UN 2814: Ansteckungsgefährlicher Stoff, gefährlich für Menschen


UN 2900: Ansteckungsgefährlicher Stoff, gefährlich für Tiere UN 3291: Klinischer Abfall, unspezifisch

90 **** * * * * = UN-Nr.

UN 3245: Gentechnisch veränderte Organismen


Anlage 6: C-Gefahrstoffe: Arten der Kennzeichnung Arten der Kennzeichnung orangefarbene Tafel an

Transport-

X 423 1428

Gefahrnummer UN-Nummer

einheiten

Gefahrzettel an

Transporteinheit en und Versandstücken

Symbol Bezeichnung der Klasse

Gefahrensym-

Gefahrenbezeichnung (Kürzel)

bole und

Gefahrensymbol

Gefahrenbezeichnungen

Gefahrenbezeichnung

auf Behältern

MunitionsbrandklassenSchilder an

besondere Schilderform Nummer der Klasse

Zugängen

Kegel oder Lichter auf

blaue Kegel

Binnenschiffen

blaue Lichter


Warnzeichen

nach DIN an Arbeitsstätten

Dreieck Æ Warnzeichen Symbol Gelb Æ Vorsicht! Mögliche Gefahr!

Kennzeich-

Kesselwagen

nung für

verflüssigte

orangefarbener Streifen

Gase

MG 1 „Explosive Stoffe und Gegenstände mit Explosivstoff“

Rechtssystem Transport

Anlagen, Behälter

Arbeitsschutz

Kennzeichnungsmöglichkeiten


MG 2 „Gasförmige Stoffe“



2** ****

Anlagen, Behälter Arbeitsschutz

MG 3 „Entzündbare flüssige Stoffe“


Anlagen, Behälter


3** ****


Arbeitsschutz

MG 4 „Sonstige entzündbare Stoffe“



4** ****

X 4** ****

Anlagen, Behälter

Arbeitsschutz

MG 5 „Entzündend (oxidierend) wirkende Stoffe“


Anlagen, Behälter


5** ****

539 ****


Arbeitsschutz

MG 6 „Giftige Stoffe“



6** ****

Anlagen, Behälter

Arbeitsschutz

MG 8 „Ätzende Stoffe“


Anlagen, Behälter


8** ****


Arbeitsschutz

MG 9 „Verschiedene gefährliche Stoffe und Gegenstände“


Anlagen, Behälter

Arbeitsschutz


90 ****

BIJLAGE 9: WERKGROEP IM VGS, WERKPLAN 2009 - 2012

Werkplan 2009-2012

5.1.1

Barendrecht, versie 03-12-2009 Werkgroep Incidentmanagement Vervoer Gevaarlijke Stoffen


53

INHOUD 1

INLEIDING 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2

INFORMATIESYSTEMEN BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN 2.1 2.2 2.3 2.4

3

INLEIDING ANALYSE OP HOOFDLIJNEN KWALITEITEN / ZWAKTEN VAN DE VERSCHILLENDE SYSTEMEN KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR LIOGS UIT TUIS / BELINTRA DISCUSSIEPUNTEN

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 4.1 4.2

5

ICE LIOGS / ICE-NEDERLAND TUIS BELINTRA

ANALYSE 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

4

AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK DOEL VAN DE OPDRACHT ONDERZOEKSMETHODE PROJECTSTRUCTUUR EN PARTNERS LEESWIJZER

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN VOOR VERBETEREN LIOGS PROCESSTAPPENPLAN

BIJLAGEN

4 4 4 5 5 6 7 7 8 10 11 13 13 13 21 22 24 26 26 28 30

BIJLAGE 1: PROJECTSTRUCTUUR

31

BIJLAGE 2: RAPPORTAGE VAN RINKE INZAKE TUIS

32

BIJLAGE 3: RAPPORTAGE VAN FPC INZAKE BELINTRA

33

BIJLAGE 4: OVERZICHT VAN INTERVIEWS

34

BIJLAGE 5: VRAGENMATRIX (QUESTIONNAIRE)

36

BIJLAGE 6: RAAKVLAKKEN MET INITIATIEVEN EN ORGANISATIES

39

MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES BOT-MI MOD / RIVM EURO CHLOR, TRANSPORT VAN CHLOOR LANDELIJK OPERATIONEEL COÖRDINATIE CENTRUM (LOCC) STICHTING INCIDENT MANAGEMENT / STICHTING INCIDENT MANAGEMENT VRACHTAUTO’S BIJLAGE 7:

39 40 42 43 43 44 46

SAMENWERKINGSOVEREENKOMST TUSSEN BOT-MI EN DCMR MILIEUDIENST RIJNMOND 46 BIJLAGE 8: FWDV 500 EINHEITEN IM ABC-EINSATZ

52

BIJLAGE 9: WERKGROEP IM VGS, WERKPLAN 2009 - 2012

53

6

MANAGEMENTSAMENVATTING

55

7

DE WERKGROEP EN HET WERKPLAN

59

7.1 7.2 7.3 8

DE WERKGROEP HET WERKPLAN LEESWIJZER

HUIDIGE SITUATIE (2009)


59 59 60 62

54

8.1 8.2 9

LIOGS SAMENWERKING OP VERSCHILLENDE NIVEAUS

GEWENSTE TOEKOMSTIGE SITUATIE (TOT 2012) 9.1 9.2

UITGANGSPUNTEN EN DOELSTELLINGEN VOLLEDIG FUNCTIONEREN VAN LIOGS OP DE DRIE NIVEAUS VAN ASSISTENTIE EN OP ALLE TRANSPORTMODALITEITEN WEG, RAIL, BUISLEIDINGEN EN WATER 9.3 DCMR ALS DE SPIN IN HET WEB 9.4 GESTANDAARDISEERDE PROCEDURES EN WERKWIJZEN 9.5 BETROKKENHEID EN INZET VAN BEDRIJVEN BIJ DE INCIDENTBESTRIJDING BIJ ONGEVALLEN MET

62 63 65 65 66 66 67

GEVAARLIJKE STOFFEN OP GESTANDAARDISEERDE WIJZE 67 9.6 SLUITENDE AFSPRAKEN MET VERZEKERAARS OVER DE BETALING VAN FACTUREN VOOR DE INZET VAN BEDRIJVEN ONDER DE VLAG VAN LIOGS 67

10

STAPPENPLAN 2009-2012 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5

6

INDELING IN JAARSCHIJVEN 2009: AFSPRAKEN MAKEN EN FORMALISEREN, COMMUNICATIE WORDT OPGESTART 2010: COMMUNICEREN EN FORMALISEREN BESLUITEN 2011: OPERATIONELE VOORBEREIDING 2012: START MET INTEGRAAL SYSTEEM LIOGS NEDERLAND (OP 3 NIVEAUS)

68 68 68 70 71 73

MANAGEMENTSAMENVATTING

Eind 2007 is de werkgroep Incident Management Vervoer Gevaarlijke Stoffen (IM-vgs) opgericht. De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, hulpverlening en overheid die allen vanuit hun eigen doelstelling willen bijdragen aan de verbetering van incidentmanagement bij het vervoer van gevaarlijke stoffen (VGS). 16 Het gezamenlijke doel van de werkgroep is: Incidenten bij het vervoer van gevaarlijke stoffen beperken en effectief bestrijden door de samenwerking tussen het bedrijfsleven en civiele hulpverleningsdiensten te stimuleren en het delen van kennis te bevorderen. Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen (LIOGS) Het LIOGS (Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen) levert deskundig advies en informatie met betrekking tot gevaarlijke stoffen en is ondergebracht bij de DCMR. Het LIOGS is 24 uur per dag telefonisch bereikbaar. Om deze taak te kunnen uitvoeren beschikt een chemische adviseur over praktijkkennis en over een groot aantal naslagwerken en geautomatiseerde bestanden. Ook kan gebruik gemaakt worden van het ICE-netwerk17. Het LIOGS opereert als het nationale ICE-centrum voor Nederland. De opzet van de ICE-ondersteuning, zoals dat op Europees niveau is bepaald en bedacht, bestaat uit drie levels (niveaus): - Level 1: telefonische informatie en ondersteuning, via de DCMR, van een van de deelnemende chemische bedrijven binnen het LIOGS; - Level 2: inzet van een expert van een van de deelnemende chemische bedrijven die hulpverleningdiensten adviseert op de plaats van het incident; - Level 3: inzet van middelen van bedrijven ter ondersteuning van de civiele bestrijding en beperking / bestrijding van het incident. 16

De burgemeester van de gemeente Barendrecht, de heer Van Belzen, is voorzitter van de werkgroep. Daarnaast nemen de volgende organisaties deel aan de werkgroep: Chemelot, Commissie Transport Gevaarlijke Goederen (CTGG), DCMR Milieudienst Rijnmond, Dow Chemical, Inspectie Verkeer en Waterstaat, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR), Railplan, Vereniging voor Veiligheidsadviseurs (VVA). 17 Intervention in Chemical Transport Emergencies ( ICE): een samenwerkingsverband tussen chemische bedrijven om ongevallen bij het vervoer van gevaarlijke stoffen te beperken en indien incidenten optreden, deze te beperken. Dit doet het ICE door specialisten en/of middelen beschikbaar te stellen aan de civiele hulpverleningsdiensten.


55

In Nederland bestaat de ondersteuning, in tegenstelling tot in andere landen om ons heen, alleen uit level 1 ondersteuning. De werkgroep heeft onderzoek laten uitvoeren naar de werking van de ICE- systemen in Duitsland en België. Hieruit zijn aanbevelingen gekomen over hoe hiertoe in Nederland gekomen kan worden en welke succesfactoren in Nederland kunnen worden overgenomen. Uitgangspunten De werkgroep heeft op basis van het onderzoek naar de werking van het LIOGS en de bijeenkomsten in 2008 een gewenste toekomstige situatie geschetst. Aan dat toekomstbeeld en de daaruit voortvloeiende doelstellingen, ligt een aantal belangrijke uitgangspunten ten grondslag. Die uitgangspunten zij: het verbeteren van (bestaande) samenwerking tussen relevante partijen, bundeling van initiatieven op het gebied van incidentbestrijding bij vervoer van gevaarlijke stoffen en gezamenlijk oefenen voor incidenten met gevaarlijke stoffen. Doelstellingen Op basis van de uitgangspunten, heeft de werkgroep een aantal doelstellingen geformuleerd die eind 2012 gerealiseerd dienen te zijn: 1. Volledig functioneren van LIOGS op drie niveaus en op de transportmodaliteiten weg, rail, buisleidingen en water, gebaseerd op de blauwdruk van ICE in Europa; 2. DCMR als de spin in het web van operationele dienstverlening en knooppunt van vraag en aanbod van expertise tijdens een concrete inzet; 3. Gestandaardiseerde procedures en werkwijzen op alle meldkamers van de veiligheidsregio‟s; 4. Betrokkenheid en inzet van chemische bedrijven (en private opruimen bergingsbedrijven) bij de incidentbestrijding bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op gestandaardiseerde wijze; 5. Sluitende afspraken met verzekeraars over de betaling van facturen voor de inzet van bedrijven onder de vlag van LIOGS. Het stappenplan dat in dit werkplan wordt voorgesteld om de geformuleerde doelen te bereiken, is opgedeeld in de jaren vanaf 2009 tot en met 2012. De jaren 2009-2012 zijn als volgt ingedeeld: 2009: Afspraken maken en formaliseren, communicatie wordt opgestart Het jaar 2009 is bedoeld om klokken gelijk te zetten, ambities te bepalen, afspraken te maken en deze vast te leggen. Communicatie wordt (door betrokken organisaties in eigen achterban) opgestart over belangrijkste beslispunten. De activiteiten zullen zich in 2009 primair richten op het kunnen maken van basis- of principeafspraken en het binden van verschillende partijen binnen het LIOGS. Resultaten 2009: 1. Onderzoeksresultaat LIOGS/TUIS/Belintra vastgesteld en een Engelse versie van de rapportage wordt beschikbaar gesteld aan internationale (onderzoeks)partners; 2. Werkplan IM-vgs vastgesteld; 3. Een communicatieplan voor de komende jaren wordt opgesteld; 4. Nieuwe inventarisatie van deelnemende bedrijven is via VNCI beschikbaar; 5. De business case inzake de rol en positie van de DCMR binnen het LIOGS is beschikbaar; 6. Een flyer over systeem, werking en structuur van het LIOGS is beschikbaar; 7. Belangrijkste knelpunten en mogelijke oplossingen worden binnen de eigen organisaties met de achterban besproken; 8. BOT-mi en verzekeraars als vaste partner van de werkgroep IM-vgs; 9. Werkbudget voor 2009-2012 beschikbaar gesteld; 10. Task force samengesteld, heeft haar opdracht geaccepteerd en is bij elkaar geweest voor startbijeenkomst; 11. Convenant is getekend door relevante partijen. © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

56

2010: Communiceren en formaliseren besluiten (2009 en) 2010 Is het jaar van intensieve communicatie over doelen, aanpak en systemen, van werkgroepleden naar hun eigen achterban, maar ook van de werkgroep in haar omgeving. In 2010 wordt een plan opgesteld voor organisatie van kleinschalige oefeningen, waar over de uitkomsten weer kan worden gecommuniceerd. Resultaten 2010: 1. Belangrijkste besluiten worden, na afstemming met achterban en na communicatieronde, geformaliseerd; 2. Er is een website in de lucht waarin zowel projectbetrokkenen als geïnteresseerden de ontwikkeling van LIOGS kunnen volgen; 3. Onderwerp “versterking LIOGS” is op elke jaarvergadering van participant in werkgroep of task force aan de orde geweest; 4. Er is minimaal 1 symposium georganiseerd op het onderwerp “Versterking LIOGS 2009-2012”; 5. In minimaal 5 relevante vakbladen heeft een artikel gestaan over versterking van LIOGS; 6. CTGG (en VNCI) richten enkele bijeenkomsten in; 7. Vanuit het project is actief aansluiting gezocht bij internationale ICE-ontwikkelingen, van de Nederlandse voortgang is op minimaal 2 internationale bijeenkomsten verslag gedaan (met terugkoppeling naar de werkgroep en task force); 8. Een lidmaatschapsdocument, met aandacht voor kwaliteitsbewaking, is beschikbaar; 9. De werkgroep IM-vgs heeft een visie op gezamenlijk oefenen opgesteld, die is verankerd in de oefenplannen van de relevante partners; 10. Beeldvorming over uitrol LIOGS overige vervoersmodaliteiten; 11. DCMR maakt analyse van toegankelijkheid LIOGS voor alle hulpdiensten; 12. Er wordt in 2010 door de task force een drietal concrete inzetten onder de noemer van het LIOGS geëvalueerd. 2011: Operationele voorbereiding Het jaar 2011 is het jaar van operationele voorbereiding binnen betrokken organisaties (publiek en privaat) op het functioneren van LIOGS op drie niveaus en transportmodaliteiten weg, water en rail. Voor wat betreft financiën en aansprakelijkheid zijn heldere afspraken gemaakt en geformaliseerd over de inzet van mensen en middelen onder de vlag van het LIOGS. Resultaten 2011: 1. Er is een eenduidig protocol voor de omgang met LIOGS-meldingen op de meldkamers van de veiligheidsregio‟s en communicatie richting meldkamer van DCMR ontwikkeld en geïmplementeerd; 2. Er zijn eenduidige formats voor de oproep en inzet van bedrijven die in LIOGS participeren (inzetprotocol) ontwikkeld en geïmplementeerd; 3. Configuratie van databanken bij de DCMR heeft plaatsgevonden, in het beheer van databanken en informatie van de DCMR is structureel voorzien; 4. Een update van de database (deelnemende bedrijven, hun stoffen en gegevens) van de DCMR is beschikbaar; 5. Er is een regeling over de financiële afhandeling van LIOGS-aspecten van een operationele inzet met gevaarlijke stoffen; 6. Er is een protocol voor evaluatie van een incident op aspecten van LIOGS; 7. VNCI en NVBR hebben noodzakelijke aanvullingen / wijzigingen in de curricula van brandweeropleidingen (van zowel overheids- als bedrijfsbrandweren) gesignaleerd en deze voorstellen zijn geïmplementeerd in de opleidingsprogramma‟s. 2012: Start met integraal systeem LIOGS Nederland (op 3 niveaus) In 2012 is hulp op niveau 1, 2 en 3 volledig gerealiseerd. In dit jaar ontvouwt het LIOGS zich volledig operationeel, een stevige oefening markeert dit moment. De uitkomsten van de grote © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

57

oefening evenals die van de evaluaties vormen de input voor een notitie over de versterking van het LIOGS tot 2012 en het op te stellen beleidsplan over verdere versterking van het LIOGS in de volgende periode (van 2013 tot 2017). Resultaten 2012: 1. LIOGS operationeel op 3 ICE-niveaus voor transportmodaliteiten weg, water, buisleidingen en rail; 2. Multidisciplinaire oefening georganiseerd tussen civiele diensten en bedrijven die in LIOGS participeren is uitgevoerd en geëvalueerd; 3. Projectevaluatie “versterking LIOGS 2009-2012” beschikbaar; 4. Berichtgeving over versterking LIOGS in Nederland naar ICE Europe verzonden; 5. Beleids- en organisatieplan “LIOGS 2013-2017” is beschikbaar.


58

7

DE WERKGROEP EN HET WERKPLAN

Voor u ligt het werkplan 2009-2012 van de werkgroep incidentmanagement vervoer gevaarlijke stoffen (verder aangeduid met “werkgroep”). In dit hoofdstuk wordt eerst ingegaan op het doel en de werkwijze van de werkgroep. Vervolgens worden de belangrijkste inspiratiebronnen voor en de wijze van totstandkoming van het werkplan beschreven. De leeswijzer vindt u aan het eind van dit hoofdstuk. 7.1 7.1.1.1

De werkgroep Doelstelling

Eind 2007 is de werkgroep opgericht. De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, hulpverlening en overheid die allen vanuit hun eigen doelstelling willen bijdragen aan de verbetering van incidentmanagement bij het vervoer van gevaarlijke stoffen (VGS). Het gezamenlijke doel van de werkgroep kan als volgt worden geformuleerd: Incidenten bij het vervoer van gevaarlijke stoffen voorkomen, beperken en effectief bestrijden door de samenwerking tussen het bedrijfsleven en civiele hulpverleningsdiensten te stimuleren en het delen van kennis te bevorderen. 7.1.1.2

Samenstelling

De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, civiele hulpverleningsdiensten en overheid die hebben aangegeven actief te willen bijdragen aan de verbetering van de samenwerking tussen bedrijfsleven en hulpverleningsdiensten. De burgemeester van de gemeente Barendrecht, de heer Van Belzen, is voorzitter van de werkgroep. Daarnaast nemen de volgende organisaties deel aan de werkgroep: Chemelot, Commissie Transport Gevaarlijke Goederen (CTGG), DCMR Milieudienst Rijnmond, Dow Chemical, Inspectie Verkeer en Waterstaat, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR), Railplan, Vereniging voor Veiligheidsadviseurs (VVA). 7.1.1.3

Werkwijze

Belangrijke uitgangspunten van de werkgroep zijn: - Benadering vanuit de praktijk; - Zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande afspraken en initiatieven. Concreet houdt dit in dat de werkgroep geen „vergaderclub‟ is maar zich actief inzet bij het ontplooien van initiatieven. Daarnaast wil de werkgroep alleen op die gebieden actief zijn waar nog geen andere initiatieven worden ontplooid. 7.2

Het werkplan

Ter voorbereiding van dit werkplan heeft de werkgroep een beeld ontwikkeld hoe het incidentmanagement bij het vervoer van gevaarlijke stoffen (VGS) er in de toekomst in Nederland uit moet zien. Hiertoe heeft de werkgroep gesproken met verschillende personen binnen de hulpverleningsdiensten, chemische industrie en de vervoerders. Daarnaast heeft de werkgroep de initiatieven die op het gebied van incidentmanagement vervoer gevaarlijke stoffen zijn ontplooid in kaart gebracht. Tot slot is er een vergelijkend onderzoek uitgevoerd


59

naar incidentmanagement VGS in Nederland en incidentmanagement VGS in Duitsland en België. De resultaten uit dit onderzoek zijn meegenomen in dit werkplan. 7.3

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 wordt kort ingegaan op de huidige werking van het LIOGS. In dit hoofdstuk is ook aandacht voor de manier waarop verschillende organisaties en partijen in de huidige situatie, ook buiten het LIOGS, samenwerken op het terrein van vervoer van gevaarlijke stoffen. De werkgroep heeft een aantal uitgangspunten en doelstellingen voor de toekomst geformuleerd. In hoofdstuk 3 wordt hierop nader ingegaan. Het werkplan wordt afgesloten met een routekaart van de huidige naar de gewenste situatie: hoofdstuk 4 geeft vanaf 2009 t/m 2012 per jaar de doelen van de werkgroep weer. Hulpverleningsdiensten hebben algemene kennis over de bestrijding van incidenten terwijl chemische bedrijven specifieke kennis hebben van de stoffen waarmee ze werken/produceren. De bundeling van deze kennis kan leiden tot een effectievere incidentaanpak. De huidige situatie in Nederland komt erop neer dat de civiele hulpverleningsdiensten verantwoordelijk zijn voor de voorbereiding op en de bestrijding van incidenten. Voor de bestrijding van incidenten met gevaarlijke stoffen beschikt elke veiligheidsregio over een piket voor de Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS) / Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen (ROGS). Deze verkent de situatie en geeft een advies aan de (Hoofd)Officier van Dienst ((H)OvD) over hoe bij de bestrijding rekening gehouden moet worden met de gevaren van het vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Voor aanvullend advies kan de AGS of ROGS advies vragen bij het LIOGS (en het RIVM-MOD/LSO). Bij het bergen en / of opruimen na incidenten met gevaarlijke stoffen kunnen private partijen ter plaatse worden geroepen. Deze private partijen zijn „geselecteerd‟, hebben een overeenkomst gesloten met het STIMVA en als zodanig bekend bij DCMR en verwerkt in de database voor LIOGS-dienstverlening. Het LIOGS (Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen) levert deskundig advies en informatie met betrekking tot gevaarlijke stoffen en is ondergebracht bij de DCMR. Het LIOGS is 24 uur per dag telefonisch bereikbaar. In principe wordt binnen 15 minuten na het aannemen van de adviesaanvraag telefonisch contact gelegd tussen de chemische adviseur en de om assistentie vragende AGS of ROGS. Om deze taak te kunnen uitvoeren beschikt een chemische adviseur over praktijkkennis en over een groot aantal naslagwerken en geautomatiseerde bestanden. Ook kan gebruik gemaakt worden van het ICE-netwerk. Het LIOGS opereert als het nationale ICE-centrum voor Nederland. ICE staat voor Intervention in Chemical Transport Emergencies. Het ICE is een samenwerkingsverband tussen chemische bedrijven om ongevallen bij het vervoer van gevaarlijke stoffen te beperken en indien incidenten optreden, deze te beperken. Dit doet het ICE door specialisten en/of middelen beschikbaar te stellen aan de civiele hulpverleningsdiensten. Het ICE is tot stand gebracht door de Cefic (Conseil Européen des Fédération de l‟Industrie Chimique, ofwel de Europese Raad van de chemische nijverheid) in 1991. Het initiatief was onderdeel van een breed opgezet programma „Responsible Care‟. De opzet van de ICE-ondersteuning bestaat uit drie levels (niveaus): -

Level 1: telefonische informatie en ondersteuning, via de DCMR, van een van de deelnemende chemische bedrijven binnen het LIOGS; Level 2: inzet van een expert van een van de deelnemende chemische bedrijven die hulpverleningdiensten adviseert op de plaats van het incident;


60

-

Level 3: inzet van middelen van bedrijven ter ondersteuning van de civiele bestrijding en beperking / bestrijding van het incident.

In een groot aantal Europese landen, waaronder de ons omringende landen, wordt aan de civiele hulpdiensten ondersteuning vanuit het ICE-centrum geboden op alle drie de niveaus (zie figuur 1). In Nederland bestaat de ondersteuning echter alleen uit level 1 ondersteuning (zie figuur 2). In België en Duitsland wordt de ICE ondersteuning al op drie niveaus geboden. Het Duitse systeem TUIS is de grondlegger van de Europese blauwdruk. De werkgroep heeft onderzoek laten uitvoeren naar de werking van deze systemen in Duitsland en België. Hieruit zijn aanbevelingen gekomen over hoe hiertoe in Nederland gekomen kan worden en welke succesfactoren in Nederland kunnen worden overgenomen. In de volgende hoofdstukken wordt hier verder op ingegaan.


61

8

HUIDIGE SITUATIE (2009)

8.1

LIOGS

Hulpverleningsdiensten hebben algemene kennis over de bestrijding van incidenten terwijl chemische bedrijven specifieke kennis hebben van de stoffen waarmee ze werken/produceren. De bundeling van deze kennis kan leiden tot een effectievere incidentaanpak. De huidige situatie in Nederland komt erop neer dat de civiele hulpverleningsdiensten verantwoordelijk zijn voor de voorbereiding op en de bestrijding van incidenten. Voor de bestrijding van incidenten met gevaarlijke stoffen beschikt elke veiligheidsregio over een piket voor de Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS) / Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen (ROGS). Deze verkent de situatie en geeft een advies aan de (Hoofd)Officier van Dienst ((H)OvD) over hoe bij de bestrijding rekening gehouden moet worden met de gevaren van het vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Voor aanvullend advies kan de AGS of ROGS advies vragen bij het LIOGS (en het RIVM-MOD/LSO). Bij het bergen en / of opruimen na incidenten met gevaarlijke stoffen kunnen private partijen ter plaatse worden geroepen. Deze private partijen zijn „geselecteerd‟, hebben een overeenkomst gesloten met het STIMVA en als zodanig bekend bij DCMR en verwerkt in de database voor LIOGS-dienstverlening. Het LIOGS (Landelijk Informatiepunt Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen) levert deskundig advies en informatie met betrekking tot gevaarlijke stoffen en is ondergebracht bij de DCMR. Het LIOGS is 24 uur per dag telefonisch bereikbaar. In principe wordt binnen 15 minuten na het aannemen van de adviesaanvraag telefonisch contact gelegd tussen de chemische adviseur en de om assistentie vragende AGS of ROGS. Om deze taak te kunnen uitvoeren beschikt een chemische adviseur over praktijkkennis en over een groot aantal naslagwerken en geautomatiseerde bestanden. Ook kan gebruik gemaakt worden van het ICE-netwerk. Het LIOGS opereert als het nationale ICE-centrum voor Nederland. ICE staat voor Intervention in Chemical Transport Emergencies. Het ICE is een samenwerkingsverband tussen chemische bedrijven om ongevallen bij het vervoer van gevaarlijke stoffen te beperken en indien incidenten optreden, deze te beperken. Dit doet het ICE door specialisten en/of middelen beschikbaar te stellen aan de civiele hulpverleningsdiensten. Het ICE is tot stand gebracht door de Cefic (Conseil Européen des Fédération de l‟Industrie Chimique, ofwel de Europese Raad van de chemische nijverheid) in 1991. Het initiatief was onderdeel van een breed opgezet programma „Responsible Care‟. De opzet van de ICE-ondersteuning bestaat uit drie levels (niveaus): -

Level 1: telefonische informatie en ondersteuning, via de DCMR, van een van de deelnemende chemische bedrijven binnen het LIOGS; Level 2: inzet van een expert van een van de deelnemende chemische bedrijven die hulpverleningdiensten adviseert op de plaats van het incident; Level 3: inzet van middelen van bedrijven ter ondersteuning van de civiele bestrijding en beperking / bestrijding van het incident.

In een groot aantal Europese landen, waaronder de ons omringende landen, wordt aan de civiele hulpdiensten ondersteuning vanuit het ICE-centrum geboden op alle drie de niveaus (zie figuur 1). In Nederland bestaat de ondersteuning echter alleen uit level 1 ondersteuning (zie figuur 2).


62

In België en Duitsland wordt de ICE ondersteuning al op drie niveaus geboden. Het Duitse systeem TUIS is de grondlegger van de Europese blauwdruk. De werkgroep heeft onderzoek laten uitvoeren naar de werking van deze systemen in Duitsland en België. Hieruit zijn aanbevelingen gekomen over hoe hiertoe in Nederland gekomen kan worden en welke succesfactoren in Nederland kunnen worden overgenomen. In de volgende hoofdstukken wordt hier verder op ingegaan.

Figuur 1: Opzet ICE, Europese blauwdruk

8.2

Figuur 2: Uitwerking ICE in Nederland

Samenwerking op verschillende niveaus

Op het gebied van incidentmanagement, op het gebied van gevaarlijke stoffen of in een combinatie hiervan, worden in Nederland verschillende initiatieven ontplooid. De werkgroep heeft zichzelf als doel gesteld het wiel niet opnieuw uit te vinden, maar die initiatieven die op het gebied van incidentmanagement of gevaarlijke stoffen worden ontplooid te bundelen en te stimuleren. Belangrijkste relevante samenwerkingspartner is het BOT-mi.


63

Het LIOGS is een voorbeeld van een samenwerkingsverband waarin civiele hulpverleningsdiensten met (chemische) bedrijven samenwerken. Daarnaast zijn er andere samenwerkingsverbanden en initiatieven die samenwerking tussen civiele hulpverleningsdiensten en bedrijven beogen. Deze samenwerkingsverbanden variëren van een ad hoc samenwerking tot een geformaliseerde samenwerking. Ook de strekking van de samenwerking verschilt sterk, van het incidenteel ondersteunen met adviseurs ter plaatse tot een bijna volledige samenwerking, waarbij zowel in de voorbereiding en het oefenen als tijdens de incidentbestrijding intensief wordt samengewerkt. Intensievere vormen van samenwerking vinden plaats in en rondom de chemische clusters. De ervaringen van de deelnemende partijen met deze samenwerking zijn zeer positief. Hierbij wordt zowel in de preparatie als in de repressiefase samengewerkt. De samenwerking kan bestaan uit gezamenlijk oefenen, inzet van specialistische middelen van bedrijven tijdens de repressie en het uitwisselen van kennis en informatie. Uit de gedeelde ervaring blijkt dat de samenwerking als zeer positief wordt beoordeeld en dat daarnaast de voorbereiding op incidenten bij het VGS is verbeterd.


64

9

GEWENSTE TOEKOMSTIGE SITUATIE (TOT 2012)

9.1

Uitgangspunten en doelstellingen

Uitgangspunten De werkgroep heeft op basis van het onderzoek naar de werking van het LIOGS en de bijeenkomsten in 2008 een gewenste toekomstige situatie geschetst. Aan dat toekomstbeeld en de daaruit voortvloeiende doelstellingen, ligt een aantal belangrijke uitgangspunten ten grondslag18: -

Uitgangspunt bij het realiseren van de bovenstaande doelstellingen is dat de samenwerking tussen alle relevante partners zoveel mogelijk wordt verbeterd en versterkt, vanuit de idee dat samenwerking loont; Aansluiting wordt gezocht met bestaande initiatieven van samenwerking op het gebied van incidentbestrijding bij vervoer van gevaarlijke stoffen en met de „Initiatiefgroep‟; Derde uitgangspunt is dat (gezamenlijke) oefening een plaats krijgt in het uitrollen van het Nederlandse LIOGS: De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) heeft in maart 2008 een rapport uitgebracht van haar onderzoek naar de mate waarin de regionale brandweer uitgerust is om ongevallen met gevaarlijke stoffen adequaat te kunnen bestrijden19. Uit dat onderzoek is gebleken dat er nog niet wordt voldaan aan alle wettelijke eisen aan de voorbereiding op ongevallen met gevaarlijke stoffen. De IOOV beveelt aan het oefenen van incidenten met gevaarlijke stoffen te verbeteren, evenals de evaluatie van dit type incidenten. De werkgroep neemt deze aanbeveling zeer serieus en ziet derhalve „oefenen‟ als een belangrijk uitgangspunt.

Doelstellingen Op basis van de uitgangspunten, heeft de werkgroep een aantal doelstellingen geformuleerd die eind 2012 gerealiseerd dienen te zijn: 1. Volledig functioneren van LIOGS op drie niveaus en op de transportmodaliteiten weg, rail, buisleidingen en water, gebaseerd op de blauwdruk van ICE in Europa; 2. DCMR als de spin in het web van operationele dienstverlening en knooppunt van vraag en aanbod van expertise tijdens een concrete inzet; 3. Gestandaardiseerde procedures en werkwijzen op alle meldkamers van de veiligheidsregio‟s; 4. Betrokkenheid en inzet van chemische bedrijven (en private opruimen bergingsbedrijven) bij de incidentbestrijding bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op gestandaardiseerde wijze; 5. Sluitende afspraken met verzekeraars over de betaling van facturen voor de inzet van bedrijven onder de vlag van LIOGS. De wijze waarop LIOGS dient te functioneren, welke partijen direct en indirect betrokken zijn en hoe het bestuurd dient te worden, evenals de personele, financiële en organisatorische randvoorwaarden om het systeem langjarig operationeel te kunnen houden wordt 18 19

1. Verbetering van samenwerking, 2. Bundeling van initiatieven of 3. Oefenen voor incidenten VGS. Kamerstuk 2007-2008, 26 956 en 31 117, nr. 62.


65

stapsgewijs ontwikkeld en vastgesteld door de Werkgroep IM-vgs, in samenwerking met andere direct belanghebbenden. In onderstaande paragrafen 3.2 t/m 3.6 wordt per doelstelling een korte beschrijving gegeven van de gewenste situatie in 2012.

9.2

Volledig functioneren van LIOGS op de drie niveaus van assistentie en op alle transportmodaliteiten weg, rail, buisleidingen en water

Het concrete toekomstbeeld voor de werkgroep IM-vgs is het versterken van de samenwerking tussen civiel hulpdiensten en de (chemische) bedrijven binnen het LIOGS. Chemische bedrijven hebben veelal veel specialistische kennis van bepaalde (eigen) stoffen in huis die gebruikt kan worden bij incidentbestrijding. Idealiter beperkt de incidentbestrijding zich niet alleen tot vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg, maar ook over rails en water. De werkgroep heeft zich als doel gesteld dat binnen ICE-Nederland, ofwel het LIOGS in 2012 op alle drie de niveaus assistentie kan worden geboden aan de civiele hulpdiensten bij de bestrijding van transportincidenten met gevaarlijke stoffen. De werkgroep is van mening dat indien bijvoorbeeld de samenwerking tussen hulpverlening en bedrijfsleven wordt verbeterd, het incident effectiever kan worden afgehandeld. Dit kan resulteren in het beperken van milieu en financiële schade en sneller vrij krijgen van de infrastructuur. Het LIOGS is ingesloten als een van de kenniscentra in het BOT-mi (via de DCMR). De verschillende rollen, samenwerking en mogelijkheden tot kennisdeling met andere partijen die plaatsnemen binnen het BOT-mi dient te worden uitgediept. Van elkaars kennis, informatie en kunde dient optimaal gebruik te worden gemaakt. Informatiedeling tussen het LOCC en het RIVM/MOD kan worden geoptimaliseerd. Het is daarnaast belangrijk om elkaars ontwikkelingen en beleid te volgen. Structureel overleg is wenselijk. Aansluiting van verzekeraars (via het STIMVA) en transporteurs bij dit overleg is wenselijk. Via overkoepelende verzekeraars wordt tevens getracht om private opruimen bergingsbedrijven betrokken te houden bij het incidentbestrijdingsproces en meer specifiek binnen het LIOGS. 9.3

DCMR als de spin in het web

De implementatie van ICE-Nederland heeft vorm gekregen in het aanstellen van de DCMR door het VNCI als nationaal (telefoon)centrum, van waaruit advies kan worden gegeven op niveau 1 en van waaruit contact kan worden gemaakt met het Europese ICE-netwerk. Daarnaast is het LIOGS van kracht: Het LIOGS is een overeenkomst tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de DCMR waar wordt voorzien dat de AGS of de ROGS van de brandweer bij incidenten met gevaarlijke stoffen contact kan maken met de DCMR voor extra informatie en hulp20. Gewenste toekomstige situatie is dat de DCMR als kenniscentrum op het gebied van gevaarlijke stoffen, spin in het LIOGS-web blijft, maar dat haar rol en informatiepositie wordt versterkt. De DCMR moet up to date databanken gaan beheren, die voorzien in de informatie, stoffen en deelnemende chemische bedrijven21. Ontsluiting met andere databases moet mogelijk gemaakt worden. Via meldkamerprotocollen moet de DCMR door elke brandweerorganisatie (AGS, ROGS of (H)OvD) in het land te benaderen zijn voor assistentie.

20

Hulp kan ook worden ingeroepen door de Geneeskundig Adviseur gevaarlijke Stoffen (GAGS) van de GHOR indien die ter plaatse is 21 Met uitzondering van de ICE-database want die wordt beheerd door de VNCI en andere nationale CEFIC-organisaties © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

66

9.4

Gestandaardiseerde procedures en werkwijzen

Snelheid en efficiëntie van de hulpverlening hangt voornamelijk af van de snelheid en efficiëntie waarmee een ICE meldpunt op de hoogte wordt gebracht van een incident waarbij mogelijk kennis en/of middelen dienen ingezet te worden. Koppeling van meldkamers (binnen het systeem en met de meldkamers van de hulpdiensten) en gestandaardiseerde procedures kunnen hiervoor een oplossing bieden. Elke brandweerofficier en elke centralist moeten het LIOGS kunnen vinden en het inroepen van de hulp via het LIOGS moet, door middel van een duidelijk meldkamerprotocol, eenvoudig zijn. 9.5

Betrokkenheid en inzet van bedrijven bij de incidentbestrijding bij ongevallen met gevaarlijke stoffen op gestandaardiseerde wijze

De inzet en betrokkenheid van deelnemende bedrijven op een van de drie niveaus (naar de blauwdruk van de CEFIC) dient vooraf gestandaardiseerd te worden. Ook de inzet en bemoeienis van verzekeraars, transporteurs en chauffeurs en commerciële opruim- of bergingsbedrijven wordt daaronder verstaan. Financiële afspraken moeten vooraf zijn gemaakt, inzet gebeurt op basis van een meldkamer- en inzetprotocol. Op termijn moeten gezamenlijke oefeningen tussen bedrijven en civiele hulpdiensten een onderdeel gaan uitmaken van een ruim oefenbeleid dat wordt opgesteld ter verbetering van het incidentmanagement bij vervoer van gevaarlijke stoffen. De werkgroep is van mening dat het rapport van de IOOV22 aanknopingspunten biedt voor het verder verbeteren van het incidentmanagement bij het VGS. (gezamenlijke) Oefening kan leiden tot effectievere, snellere en efficiëntere incidentbestrijding. Bovendien kan de hulpvraag bij het LIOGS (waar zeer specialistische kennis voorhanden is) sneller worden uitgezet wanneer hiervoor in zowel opleiding als oefening voldoende en structurele aandacht is. 9.6

Sluitende afspraken met verzekeraars over de betaling van facturen voor de inzet van bedrijven onder de vlag van LIOGS

Belangrijke voorwaarde voor het verder kunnen uitbreiden van het LIOGS op alle niveaus en met medewerking van zoveel mogelijk private ondernemingen, is dat heldere financiële afspraken zijn gemaakt over de vergoeding van ingezette middelen (en mensen) na een incident. In de huidige situatie zorgt het gebrek aan heldere afspraken op dit gebied voor terughoudendheid van bedrijven om te participeren en terughoudendheid van hulpverleningsdiensten om het LIOGS in te schakelen. Omdat bij het vervoer van gevaarlijke stoffen altijd verzekeraars zijn betrokken (verzekeraar van de transporteur, verzekeraar van vervoerde lading, verzekeraar van fabrikant van vervoerde stoffen), worden verzekeraars bij het maken van afspraken over vergoedingen nauw betrokken. Temeer ook omdat verzekeraars baat zien in snelle bestrijding, beperking en afhandeling van incidenten, om de geleden schade zoveel mogelijk in te perken. Naast afspraken over financiën, worden tegelijkertijd afspraken gemaakt over aansprakelijkheid van hulp biedende bedrijven bij inzetten (op het terrein van een andere organisatie of over de producten van een andere organisatie). Het STIMVA, als onderdeel van Incident Management, lijkt de organisatie die bij uitstek uitgenodigd moet worden om aan te sluiten / betrokken te worden bij de uitbouw van het LIOGS. In het STIMVA neemt het Verband van Verzekeraars (namens de belangrijkste verzekeraars in Nederland) komen alle verzekeraars daarin samen. Daarin komen verzekeraars en vervoerders samen.

22

Kamerstuk 2007-2008, 26 956 en 31 117, nr. 62.


67

10

STAPPENPLAN 2009-2012

10.1

Indeling in jaarschijven

Het stappenplan dat in dit hoofdstuk wordt voorgesteld, is opgedeeld in de jaren vanaf 2009 tot en met 2012 en richt zich op het realiseren van de 5 doelstellingen uit paragraaf 3.1. In de paragrafen in dit hoofdstuk wordt per jaar aangegeven welke zaken in gang gezet moeten worden of welke voorzieningen getroffen moeten zijn om in 2012 alle 5 de doelstellingen te kunnen realiseren. De jaren 2009-2012 zijn als volgt ingedeeld: 2009: Jaar om klokken gelijk te zetten, ambities te bepalen, afspraken te maken en deze vast te leggen. Communicatie wordt (door betrokken organisaties in eigen achterban) opgestart over belangrijkste beslispunten; 2010: Na afstemming in achterban worden afspraken verder geformaliseerd. (2009 en) 2010 Is het jaar van intensieve communicatie over doelen, aanpak en systemen, van werkgroepleden naar hun eigen achterban, maar ook van de werkgroep in haar omgeving. In 2010 wordt een plan opgesteld voor organisatie van kleinschalige oefeningen, waar over de uitkomsten weer kan worden gecommuniceerd; 2011: Jaar van operationele voorbereiding binnen betrokken organisaties (publiek en privaat) op het functioneren van LIOGS op drie niveaus en transportmodaliteiten weg, water en rail; 2012: Jaar waarin LIOGS zich volledig operationeel ontvouwt, een stevige oefening markeert dit moment. De indeling in jaarschijven is een hoofdlijnenstructuur. Als individuele organisaties sneller toe zijn aan een volgende fase, kan dit (met enige afstemming in de werkgroep) vanzelfsprekend plaatsvinden. 10.2

2009: Afspraken maken en formaliseren, communicatie wordt opgestart

In het jaar 2009 wordt het onderzoek naar de versterkingsmogelijkheden van het LIOGS afgerond en stelt de wekgroep IM-vgs haar werkplan voor de komende jaren (tot en met 2012) op. De Engelse vertaling van de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek worden beschikbaar gesteld aan de internationale (onderzoeks)partners. De activiteiten van de werkgroep zullen zich in 2009 primair richten op het kunnen maken van basis- of principeafspraken en het binden van verschillende partijen binnen het LIOGS. Elke participant haalt in 2009 binnen de eigen organisatie draagvlak voor een actieve betrokkenheid in dit proces richting 2012. Belangrijkste doelstellingen (en beslispunten) worden door alle betrokken organisaties met de eigen achterban voorbesproken. Voor de VNCI betekent dit concreet dat bij haar leden nogmaals wordt geïnventariseerd welke bedrijven voor welke stoffen op welk niveau willen participeren binnen het LIOGS. Deze inventarisatie wordt beschikbaar gesteld aan de DCMR. De DCMR bepaalt haar rol als „spin het web‟ en nationaal ICE-centrum van waaruit alle assistentie vanuit het LIOGS wordt aangevraagd, gecoördineerd en databases worden beheerd. Benodigde interne (extra) middelen en maatregelen worden geïnventariseerd (zie ook „Budget‟).


68

In de rapportage over versterkingsmogelijkheden van (samenwerking binnen) het LIOGS wordt als belangrijke succesfactor genoemd dat zowel de financiële als juridische aansprakelijkheid duidelijk moet zijn en uitgewerkt in regels. In de oplossing van deze knelpunten wordt, in gezamenlijkheid met verzekeraars, een begin gemaakt in 2009. De mogelijke oplossingen worden binnen de verschillende organisaties gedeeld. Een flyer wordt opgesteld waarin kernachtig is uitgelegd waar het LIOGS voor staat. Overige stakeholders die nog niet eerder waren gesignaleerd worden toegevoegd aan de samenwerkende partners binnen het LIOGS. Concreet wordt aansluiting gezocht met verzekeraars via het STIMVA (ook in relatie tot het oplossen van juridische aansprakelijkheid in incidentbestrijding) en het BOT-mi. De werkzaamheden van de werkgroep IM-vgs worden samengevlochten met die van de „Initiatiefgroep van de heer Van Strien‟ op het gebied van versterking van het LIOGS in een zogenaamde task force. Onderstaand volgt daarover meer uitleg. Het BOT-mi wordt een structurele overlegpartner. Task Force De ontwikkeling om LIOGS per 2012 op 3 niveaus operationeel te krijgen wordt ondersteund door de instelling van een task force, naast de werkgroep IM-VGS. De task force bestaat uit kopstukken van de organisaties die in de dagelijkse praktijk het meest betrokken zullen zijn bij LIOGS. De task force geeft sturing een aan uitvoerende projectgroep. Gedacht wordt aan een task force met de volgende samenstelling: Vertegenwoordigers namens NVBR / RRC; Vertegenwoordigers namens VNCI en TLN/ CTGG; Vertegenwoordigers namens DCMR; Vertegenwoordigers uit het veld (optie: GB & Sitech/Chemelot). De task force bewaakt de uitvoering van het werkplan 2009-2012, initieert activiteiten en ondersteunt waar nodig individuele participanten in de uitvoering van hun opdrachten. De werkgroep IM-vgs vormt de opdrachtgever van het project, volgt het proces op enige afstand en komt 2-jaarlijks bij elkaar, dient als klankbord voor nieuwe ontwikkelingen, haalt waar nodig draagvlak in de eigen organisatie en verantwoordt de voortgang naar de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties via jaarlijkse rapportage. Budget Voor de uitvoering van het werkplan is een jaarlijks budget beschikbaar van € XXXXX. Dit budget wordt deels aangereikt door de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in een verhouding YYY / ZZZ. De task force kan dit budget aanwenden, steeds met voorafgaande goedkeuring / kennisgeving aan de werkgroep. Het budget voor de activiteiten die de verschillende partners (organisaties) zelf uitvoeren, wordt door de organisaties zelf opgebracht. Voor de specifieke bekostiging van de inspanningen die de DCMR als nationaal ICE-centrum uitvoert in het perspectief van de gewenste ontwikkeling tot 2012, wordt door de DCMR een business case opgesteld. Op deze manier wordt inzichtelijk welke middelen nodig zijn en kan ook worden nagegaan of oude overeenkomsten met bijvoorbeeld het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nog toereikend zijn. Convenant Tijdens een formeel moment eind 2009 wordt een Intentieverklaring (of Convenant) getekend door de direct betrokken partners. Het doel en de samenwerkende partners worden daarin nogmaals vastgelegd, de task force wordt formeel geïnstalleerd. De partijen binden zich aan


69

de afspraken uit het Convenant, die voortkomend uit onderhavig Werkplan van de werkgroep IM-vgs. Resultaten 2009: 12. Onderzoeksresultaat LIOGS/TUIS/Belintra vastgesteld en een Engelse versie van de rapportage wordt beschikbaar gesteld aan internationale (onderzoeks)partners; 13. Werkplan IM-vgs vastgesteld; 14. Een communicatieplan voor de komende jaren wordt opgesteld; 15. Nieuwe inventarisatie van deelnemende bedrijven is via VNCI beschikbaar; 16. De business case inzake de rol en positie van de DCMR binnen het LIOGS is beschikbaar; 17. Een flyer over systeem, werking en structuur van het LIOGS is beschikbaar; 18. Belangrijkste knelpunten en mogelijke oplossingen worden binnen de eigen organisaties met de achterban besproken; 19. BOT-mi en verzekeraars als vaste partner van de werkgroep IM-vgs; 20. Werkbudget voor 2009-2012 beschikbaar gesteld; 21. Task force samengesteld, heeft haar opdracht geaccepteerd en is bij elkaar geweest voor startbijeenkomst; 22. Convenant is getekend door relevante partijen.

10.3

2010: Communiceren en formaliseren besluiten

Waar in 2009 voorzichtig is begonnen, staat het jaar 2010 helemaal in het teken van communiceren. Door middel van communicatie dient een breder draagvlak te worden gecreëerd bij de achterban van de verschillende partijen en stakeholders. Het LIOGS ofwel ICE-Nederland richt een website in, waarop te lezen is op welke manier wordt samengewerkt tussen de chemische industrie en de civiele hulpdiensten. De bedrijven die hulp op een of meer van de drie niveaus aanbieden, worden genoemd. Het adres van de website kan als banner worden vermeld op websites van partners of brancheverenigingen. De verdere uitbouw en versterking van het LIOGS moeten op de site te volgen zijn, door zowel „gebruikers‟ als bedrijven en geïnteresseerden. Onderdeel van het communiceren over LIOGS is het inrichten van jaarvergaderingen van het LIOGS voor de participerende bedrijven en overheidshulpdiensten. Inhoudelijke symposia en themabijeenkomsten over incident management bij vervoer van gevaarlijke stoffen, de rol van het LIOGS daarbinnen en samenwerking binnen andere overleg- en incidentbestrijdingsstructuren is een ander onderdeel van het communiceren over LIOGS. De CTGG heeft aangegeven om, in eventuele samenwerking met de VNCI, op één of meer plaatsen in Nederland bijeenkomsten te kunnen organiseren waarbij kennisuitwisseling tussen private chemische bedrijven en brandweerorganisaties en het nader kennismaken centraal moeten staan. Daarnaast is het ook van belang om in de internationale ICEomgeving (internationale ICE-overleggen) structurele partner aan tafel te worden. In 2010 is een „lidmaatschapsdocument‟ beschikbaar waarin de participatie van de verschillende partners (chemische bedrijven) wordt beschreven. Als onderdeel van het „lidmaatschapsdocument‟ wordt een beschrijving opgenomen over kwaliteitsbewaking. Het te ontwikkelen kwaliteitssysteem heeft als uitgangspunt dat het zoveel mogelijk aansluit bij de eigen bestaande kwaliteitssystemen van de hulpbiedende chemische organisaties. Dat wil zeggen dat kwaliteit binnen het LIOGS van chemische bedrijven wordt afgemeten aan de hand van eisen die gesteld zijn in het kader van „artikel-13 aanwijzing‟ of op basis van de eisen die gesteld worden aan de BHV-organisatie van een bedrijf (op basis van de RI & E).


70

De kwaliteitsbewaking van overheidsmeldkamers vindt ook plaats aan de hand van reeds bestaande kwaliteitscontrolesystemen en de uitkomsten daarvan. Binnen de werkgroep wordt de discussie opgestart over de rol van het oefenen binnen de versterking van incident management bij vervoer van gevaarlijke stoffen. In 2010 stelt de werkgroep een visie op (gezamenlijk) oefenen op die wordt verankerd in de oefen(beleids)plannen van de relevante partners. Voor de uitbouw van het LIOGS op de overige vervoersmodaliteiten vindt binnen de werkgroep IM-vgs beeldvorming plaats en aanvullende te treffen maatregelen worden benoemd. DCMR gaat na in hoeverre het wenselijk / mogelijk is dat de inschakeling van het LIOGS voor alle operationele hulpdiensten die bij incidentbestrijding betrokken zijn, mogelijk is (in plaats van alleen voor de brandweer). Eventueel worden aanvullende partners betrokken en worden aanvullende maatregelen getroffen. Onder leiding van de „task force‟ wordt een aantal operationele inzetten van het LIOGS (chemische bedrijven die assisteren binnen de incidentbestrijding van de civiele hulpdiensten op een van de drie niveaus) geëvalueerd en worden leermomenten uit de praktijk gedeeld. Resultaten 2010: 13. Belangrijkste besluiten worden, na afstemming met achterban en na communicatieronde, geformaliseerd; 14. Er is een website in de lucht waarin zowel projectbetrokkenen als geïnteresseerden de ontwikkeling van LIOGS kunnen volgen; 15. Onderwerp “versterking LIOGS” is op elke jaarvergadering van participant in werkgroep of task force aan de orde geweest; 16. Er is minimaal 1 symposium georganiseerd op het onderwerp “Versterking LIOGS 2009-2012”; 17. In minimaal 5 relevante vakbladen heeft een artikel gestaan over versterking van LIOGS; 18. CTGG (en VNCI) richten enkele bijeenkomsten in; 19. Vanuit het project is actief aansluiting gezocht bij internationale ICE-ontwikkelingen, van de Nederlandse voortgang is op minimaal 2 internationale bijeenkomsten verslag gedaan (met terugkoppeling naar de werkgroep en task force); 20. Een lidmaatschapsdocument, met aandacht voor kwaliteitsbewaking, is beschikbaar; 21. De werkgroep IM-vgs heeft een visie op gezamenlijk oefenen opgesteld, die is verankerd in de oefenplannen van de relevante partners; 22. Beeldvorming over uitrol LIOGS overige vervoersmodaliteiten; 23. DCMR maakt analyse van toegankelijkheid LIOGS voor alle hulpdiensten; 24. Er wordt in 2010 door de task force een drietal concrete inzetten onder de noemer van het LIOGS geëvalueerd. 10.4

2011: Operationele voorbereiding

In 2011 lig de nadruk op het realiseren en regelen van noodzakelijke operationele zaken ter voorbereiding op 2012. Een voorbeeld is het opstellen en implementeren van een meldkamerprotocol voor de meldkamers in Nederland: dat protocol regelt op eenduidige wijze voor alle Nederlandse overheidsmeldkamers op welke manier de centralist van een regionale overheidsmeldkamer, via DCMR, het LIOGS kan inschakelen indien daaraan vanuit het „veld‟ bij een concrete calamiteit behoefte is. Zo dienen ook de bedrijven die participeren in het LIOGS-systeem op eenduidige en gestandaardiseerde wijze te regelen hoe hun betrokkenheid bij operationele omstandigheden snel en efficiënt kan worden ingeroepen (ook als dat op zondagochtend om 04.30 uur nodig is). Hiervoor dienen formats (ofwel een voorbeeld inzetprotocol) te worden opgesteld. Onderdeel van het inzetprotocol © AVD / Werkgroep IM-vgs/ Versterkingsmaatregelen LIOGS/ versie 03-11-2009

71

moet een communicatieparagraaf zijn voor het assisterende bedrijf of het bevoegde gezag ter plaatse, over berichtgeving aan de media rond de inzet van het LIOGS en het hulpbiedende bedrijf. Vanwege haar wettelijke taak (wanneer incidenten plaatsvinden tijdens het vervoer van gevaarlijke stoffen waarbij er gevaar optreedt voor de openbare veiligheid, dan moeten deze gemeld worden bij Verkeer en Waterstaat: het gaat dan om zowel het melden van incidenten als ze net zijn gebeurd, als het rapporteren van incidenten achteraf) heeft de Inspectie Verkeer en Waterstaat aangegeven nauw betrokken te willen zijn bij het opstellen van deze protocollen en formats. Voor wat betreft financiën en aansprakelijkheid zijn, na voorwerk in 2010 heldere afspraken gemaakt en geformaliseerd over de inzet van mensen en middelen onder de vlag van het LIOGS. Alle betrokken partijen hebben zich geconfirmeerd aan de gemaakte afspraken. De inventarisatie die de VNCI heeft gedaan in 2009 wordt herhaald. De informatie uit de inventarisatie wordt gebruikt door de DCMR. Daarnaast is het van belang dat de verschillende databanken die binnen de DCMR beschikbaar zijn, worden geconfigureerd. Bovendien kan worden aangesloten op databanken van bijvoorbeeld het RIVM, LOCC en het BOT-mi. Hiertoe dient structureel informatiebeheer bij de DCMR te worden opgesteld en ingeregeld. Organiseren van kleinschalige oefeningen, op basis van het in 2010 opgestelde oefenplan, waarbij wordt samengewerkt in het kader van het LIOGS. Belangrijk in het versterken en verbeteren van de werking van het LIOGS is een constante monitioring en evaluatie. Daarom is het van belang dat in 2011 ook wordt voorzien in een eenduidige evaluatieprocedure. Via de NVBR (brancheorganisaties van brandweer Nederland) wordt door de VNCI gesproken over noodzakelijke aanvullingen / wijzigingen in het curriculum van de opleiding van medewerkers van de overheidsbrandweer en eventueel in de opleiding van bedrijfsbrandweren. Regionale bijeenkomsten waarbij brandweer en chemische bedrijven kennis uitwisselen en elkaars toegevoegde waarde uitdiepen kunnen daarop aansluiten. In 2011 zijn concrete voorstellen gevormd ter verankering van het LIOGS in opleidingen van brandweermedewerkers (binnen publieke en private korpsen). De voorstellen zijn bekend en neergelegd bij de achterbannen van de hulpverleningsdiensten en chemische bedrijven. Resultaten 2011: 8. Er is een eenduidig protocol voor de omgang met LIOGS-meldingen op de meldkamers van de veiligheidsregio‟s en communicatie richting meldkamer van DCMR ontwikkeld en geïmplementeerd; 9. Er zijn eenduidige formats voor de oproep en inzet van bedrijven die in LIOGS participeren (inzetprotocol) ontwikkeld en geïmplementeerd; 10. Configuratie van databanken bij de DCMR heeft plaatsgevonden, in het beheer van databanken en informatie van de DCMR is structureel voorzien; 11. Een update van de database (deelnemende bedrijven, hun stoffen en gegevens) van de DCMR is beschikbaar; 12. Er is een regeling over de financiële afhandeling van LIOGS-aspecten van een operationele inzet met gevaarlijke stoffen; 13. Er is een protocol voor evaluatie van een incident op aspecten van LIOGS; 14. VNCI en NVBR hebben noodzakelijke aanvullingen / wijzigingen in de curricula van brandweeropleidingen (van zowel overheids- als bedrijfsbrandweren) gesignaleerd en deze voorstellen zijn geïmplementeerd in de opleidingsprogramma‟s.


72

10.5

2012: Start met integraal systeem LIOGS Nederland (op 3 niveaus)

In 2012 is hulp op niveau 1, 2 en 3 volledig gerealiseerd. Er kan constante registratie en evaluatie van inzetten met het LIOGS plaatsvinden. DCMR is ingericht om uitvoering te kunnen geven aan de (centrale) rol en beschikt over actuele en accurate bestanden en databanken, alle meldkamers hebben een standaard protocol geïmplementeerd voor hulpverzoeken op het gebied van IM-VGS. In 2012 vindt een grootschalige oefening plaats, waarbinnen het LIOGS een actieve en prominente rol heeft. Beoogd doel is bevestiging te krijgen van de kracht van LIOGS en de samenwerking van bedrijven en overheid op dit taakveld, evenals veel positieve publiciteit voor het systeem. De uitkomsten van de grote oefening evenals die van de evaluaties vormen de input voor een notitie over de versterking van het LIOGS tot 2012 en het op te stellen beleidsplan over verdere versterking van het LIOGS in de volgende periode (van 2013 tot 2017). De eerstgenoemde notitie dient te worden verspreid onder alle partners binnen het LIOGS, de ministeries van Verkeer en Waterstaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en in internationaal ICE-verband. Resultaten 2012: 6. LIOGS operationeel op 3 ICE-niveaus voor transportmodaliteiten weg, water, buisleidingen en rail; 7. Multidisciplinaire oefening georganiseerd tussen civiele diensten en bedrijven die in LIOGS participeren is uitgevoerd en geëvalueerd; 8. Projectevaluatie “versterking LIOGS 2009-2012” beschikbaar; 9. Berichtgeving over versterking LIOGS in Nederland naar ICE Europe verzonden; 10. Beleids- en organisatieplan “LIOGS 2013-2017” is beschikbaar.


73

INFORMATIESYSTEMEN BIJ ONGEVALLEN MET GEVAARLIJKE STOFFEN

Recommend Documents