Informatie van Pensioenfonds

Pensioenblik  |  nr. 7  | oktober 2015  |  Deelnemers en gepensioneerden

Pensioenblik Informatie van Pensioenfonds

Houdt uw pensioen zijn waarde?

Betaalbaar? Kunt u na uw pensionering ­blijven leven zoals u dat graag wil? Pensioen kan helpen uw leven betaalbaar te houden. U leest in dit nummer in hoeverre wij ­verwachten dat uw pensioen de koopkracht bijhoudt. U leest ook hoe u een beter beeld kunt krijgen van uw toekomstige inkomen.

Pensioenfonds ANWB wil u graag een pensioen bieden dat zijn koopkracht behoudt. De afgelopen jaren lukte dat niet altijd. Als we 60 jaar vooruit kijken, verwachten we dat de pensioenen gemiddeld 104% van hun waarde behouden. Tenminste, onder normale economische omstandigheden. Wordt het economisch gezien slecht weer, dan verwachten we dat de ­pensioenen gemiddeld 56% van hun waarde behouden. Dat is fiks minder en dat vindt het bestuur niet acceptabel. Het bestuur hanteert als uitgangspunt dat de pensioenen gemiddeld voor ­iedereen minstens 92% van hun ­koopkracht moeten behouden. Dat is berekend op de stand van de ­pensioenen op 1 januari 2015 en met het bestaande pensioenreglement. Voor wie nog werkt kan dit anders zijn dan voor wie niet meer werkt, ­doordat de regels voor het verhogen van ­pensioen verschillen.

Het pensioen zelf kent ook zijn prijs. Afhankelijk van de afspraken is de prijs hoger of lager. Uw werkgever heeft aangegeven dat het huidige pensioen niet meer betaalbaar is. In de cao-onderhandelingen wordt naar oplossingen gezocht. Directeur HR John Luijben en lid van het pensioenfondsbestuur Nellie Willemssen lichten in dit blad de ontwikkelingen toe. Kijk op onze website www.pensioenfondsanwb.nl voor actuele ­informatie. Jaap Groen, Voorzitter Stichting Pensioenfonds ANWB

Hoe berekend? De mate waarin de pensioenen hun koopkracht behouden is berekend in een haalbaarheidstoets. Hierin zijn drie zaken belangrijk: 1. Wat voor pensioen krijgt u? 2. Welke premie wordt daarvoor betaald? 3. Welk risico willen we lopen om meer inkomsten te genereren?

Zo stijgt de dekkingsgraad naar verwachting volgens het herstelplan.

% 150

109,9

104,7

100

100,4

Voorlopig 100,5

114,3

118,0

105,2

geen verhoging

0

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

121,1

123,6

125,4

3 2022

2023

126,7 115,3

Het pensioen bij de ANWB is te duur

2024

4

Is uw pensioen

6

straks hoog genoeg? Kijk eens in de glazen bol!

Nieuwe regeling? Nieuwe toets Komt er een nieuwe pensioenregeling, dan hoort daar een nieuwe haalbaarheidstoets bij. Het kan zijn dat er vanaf 1 januari 2016 een nieuwe cao geldt met nieuwe afspraken over pensioen. Meer daarover leest u op p. 4 en 5.

Uw huidige pensioen is gebaseerd op uw gemiddelde salaris bij uw ­werkgever; zolang u werkt wordt dit opgebouwde pensioen verhoogd met de cao-loonsverhogingen. Bent u niet meer in dienst, dan wordt uw pensioen verhoogd met de inflatie. Maar alleen als de financiële situatie van het fonds goed genoeg is. Deze afspraken liggen vast in uw pensioenregeling en in uw cao.

Jaarlijks We hebben nu een eerste haalbaarheidstoets gedaan. We herhalen de toets jaarlijks, in lijn met eisen van de overheid. Zo kijken we steeds of wat we willen ook haalbaar is.

De premie die de werkgever op dit moment betaalt, dekt de kosten van uw pensioenregeling, maar níet de kosten voor het verhogen van de pensioenen van de voormalige werknemers en de pensioengerechtigden. De werkgever draagt niets extra’s bij als er bijvoorbeeld weer een financiële crisis zou komen. Om de pensioenen van de voormalige werknemers en de pensioengerechtigden toch te kunnen verhogen, is extra geld nodig. Dat verdienen we met beleggen en daarbij lopen we risico’s.

Welke risico’s aanvaardbaar? Samen met het Verantwoordingsorgaan en de Raad van Toezicht is nu bepaald welke risico’s we willen nemen met het beleggen. Als we het geld heel veilig wegzetten kunnen we wel het opgebouwde pensioen betalen, maar dan kunnen we niet verhogen. Als we willen verhogen, moeten we meer risico’s nemen bij het beleggen. Het is balanceren tussen die twee. Nemen we heel veel risico’s, dan is de kans groter dat pensioenen verhoogd kunnen worden, maar het kan dan ook verkeerd aflopen. Het risico dat we de opgebouwde pensioenen dan níet ­volledig kunnen uitbetalen, maar

|2|

moeten verlagen, wordt dan ook groter. En dat willen we nu juist níet.

Kernachtig over risico’s Dit is in de kern onze houding ten opzichte van de risico’s: • We willen een grote daling van de dekkingsgraad beperken. Een ­dekkingsgraad van 85% is op dit moment nog aanvaardbaar, maar lager niet. • Wordt de dekkingsgraad erg hoog, dan bouwen we de risico’s af. Een hoge dekkingsgraad is geen doel op zich. Denk aan een dekkingsgraad van ongeveer 130%, waarbij we alle verhogingen zijn nagekomen. • De koopkracht mag hooguit met 1% per jaar dalen, ­gemeten over 15 jaar vanaf 1 ­januari 2015. • Op de langere termijn moeten de pensioenen hun koopkracht behouden. • Een verlaging van de pensioenen voorkomen we zoveel mogelijk.

Beleggings­beleid verandert Hoe we tegen risico’s aankijken bepaalt onder andere hoe we beleggen. Het fonds is nu aan het beoordelen of dat beleid moet veranderen, nu er een andere pensioenregeling komt. Dan doen we opnieuw een haalbaarheidstoets om te zien wat de uitkomst is van het beleid. Een keuze in het evenwicht tussen een koopkrachtig en een zeker pensioen.  

Ewoud Benschop, lid Verantwoordingsorgaan (VO): ‘Als VO zijn we door het bestuur betrokken bij het vaststellen van de risicohouding; voor iedereen nieuw en daardoor lastig. Je doet ­uitspraken over hoe je in het algemeen met ­risico’s wilt omgaan. Dat is geen doel op zich, maar moet uiteindelijk de basis worden voor strategische besluitvorming.’

Voorlopig geen verhoging Het gaat financieel nog steeds niet goed met Pensioenfonds ANWB. Dat komt door de lage rente. We hebben De Nederlandsche Bank laten weten hoe we de situatie de ­komende jaren gaan verbeteren. Verlagen van de pensioenen is ­daarbij vooralsnog niet aan de orde. Een verhoging voorlopig ook niet.

Hoe gaan we herstellen?

gerechtigden kunnen we vanwege deze situatie voorlopig niet verhogen. Pas in 2018 wordt een voorzichtige verhoging verwacht, met een deel van de inflatie.

Het ziet ernaar uit dat Pensioenfonds ANWB op eigen kracht genoeg kan herstellen, zonder extra maatregelen te nemen. Ontwikkelt de economie zich normaal en stijgt de rente weer iets, dan is dat voldoende om de dekkingsgraad te laten stijgen.

Nieuwe pensioenregeling Op dit moment wordt er gesproken over een nieuwe pensioenregeling. De invloed van de nieuwe pensioen­ regeling op de financiële situatie is nog niet d ­ uidelijk. U leest meer over de nieuwe pensioenregeling op de ­volgende pagina’s.  

We rekenen ons niet rijk in het plan. We gaan bijvoorbeeld uit van een ­rendement op de beleggingen van om en nabij de 4%, terwijl het rendement in 2014 ruim 18% was. Aan de andere kant is het altijd afwachten hoe de werkelijkheid eruit zal zien.

Hoe een pensioenfonds er ­financieel voor staat drukken we uit in de ­beleidsdekkingsgraad. Deze geeft de verhouding weer tussen het vermogen van een pensioenfonds (het geld dat we in kas hebben) en de verplichtingen (de pensioenen die we moeten betalen, nu en in de toekomst). Kortom: hebben we genoeg geld in kas om de pensioenen te betalen?

Geen verlaging, geen verhoging Een verlaging van de opgebouwde pensioenen is vooralsnog niet in zicht. Maar als de beleidsdekkingsgraad de komende vijf jaar onder de 104,3% blijft, is verlagen verplicht. We moeten ook extra maatregelen nemen als de beleidsdekkingsgraad niet in 10 jaar kan herstellen tot boven de 115,3%. Dat is bepaald in de wet. Onder normale ­economische omstandigheden komt het niet zover, maar zeker is dat niet.

Op 1 januari was de beleidsdekkingsgraad 105,2%, lager dan 115,3%; er is een reservetekort. Daarom eist De Nederlandsche Bank (DNB) een plan waarin staat hoe het fonds zijn ­financiële positie in 10 jaar tijd wil herstellen, zodat we voor elke € 100,- pensioen weer € 115,30 in kas hebben. DNB heeft ons plan intussen goedgekeurd.

Meer weten over de resultaten van 2014? Lees dan het jaarverslag 2014. U vindt het op onze website, www.pensioenfondsanwb.nl. Kies voor Algemene info / ­Publicaties / Jaarverslagen.

De pensioenen van de voormalige ­werknemers en van de pensioen­

Zo stijgt de dekkingsgraad naar verwachting volgens het herstelplan.

% 150

109,9 104,7

100

100,4

100,5

114,3

118,0

121,1

123,6

125,4

126,7 115,3

105,2

0

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

 | Pensioenblik | nr. 7 | oktober 2015 | 3 |

Er is een nieuwe cao onderweg en daarin staan ook zaken over het pensioen. Namens de werkgever zette John Luijben, directeur HR op 9 september 2015 zijn handtekening onder het principeakkoord met de vakbonden. Luijben: ‘Het is ­iedereen duidelijk dat het huidige pensioen te duur is voor de ANWB.’ Hoe ziet u als werkgever het pensioen als arbeids­ voorwaarde voor uw collega’s? ‘We willen dat medewerkers ook na hun pensionering een fatsoenlijk leven kunnen leiden. En het past bij ons bedrijf dat in het pensioen ook een zeker ­zorgelement zit. Met name voor ­collega’s met een lager inkomen vind ik dat erg belangrijk.’

Waar zit dat zorgelement in? ‘Bijvoorbeeld dat er ook een redelijke regeling blijft voor nabestaanden. Tweeverdieners vragen zich wel eens af waar dat voor nodig is, want het kost toch allemaal maar geld en ieder heeft zijn eigen pensioenregeling. Ik denk dan: het zal je maar gebeuren dat je bijvoorbeeld een zorgintensief kind krijgt en daardoor besluit dat één van de twee níet werkt en dus ook geen eigen pensioen opbouwt. Voor die situaties vind ik een vangnet in het pensioen heel belangrijk.’

Waardoor is het pensioen bij de ANWB zo duur? ‘Stel dat de rente verder daalt naar ­misschien wel 0%, dan wordt de premie 48% van de totale loonsom. Dat is niet te betalen en een onaanvaardbaar risico voor de werkgever. Daarnaast werkt elke euro loonsverhoging nu door in een verhoging van het pensioen van de medewerkers en ook dat betaalt de

‘Het pensioen bij de ANWB is te duur’ John Luijben, directeur HR

werkgever. Het geheel kan leiden tot het faillissement van de onderneming.’

Zagen de vakbonden dat risico ook? ‘We hebben aan het begin van de cao-besprekingen een werkgroep ­ingesteld voor het onderwerp ­pensioen. De ­vakbonden waren daarin ­vertegenwoordigd, de ­werkgever en Pensioenfonds ANWB. Eerst hebben we samen onderzocht of het risico er echt is. Hierover was al snel ­overeenstemming. Iedereen zag dat dit ­onaanvaardbaar is.’

Hoe verliep de samenwerking? ‘Heel goed. We hebben gewerkt ­volgens de principes van co-creatie, met gelijke inbreng voor iedereen. Wij hebben daarin duidelijk de ­integriteit ervaren van de vakbondsvertegenwoordigers. Zij staan voor de belangen van de ­medewerkers. Uiteindelijk willen we allemaal dat het bedrijf overeind blijft; anders heeft n ­ iemand iets. Dat zien de vakbonden ook.’

Voorstel van werkgever en ­vakbonden • Of de pensioenen van de medewerkers verhoogd kunnen

|4|

Welke veranderingen kunnen de werknemers v­ erwachten in hun pensioen? ‘Het belangrijkste voor de mede­ werkers is dat hun pensioen niet meer automatisch met de loonsverhogingen mee stijgt, als deze cao rond komt. Het pensioenfonds moet dan bekijken of er genoeg geld is om de loonsverhoging in de pensioenen te laten doorwerken. Daar staat tegenover dat er over een groter deel van het salaris pensioen opgebouwd zal worden. Het deel waarover dat níet gebeurt, de zogenaamde franchise, verlagen we namelijk naar het fiscaal minimum.’

Zijn deze aanpassingen definitief? ‘Nee, we hebben deze en andere aanpassingen aan het bestuur van Pensioenfonds ANWB voorgelegd. Het bestuur beslist of ze de aangepaste pensioenregeling kan gaan uitvoeren. Daar is nog geen uitsluitsel over. De ­vakbonden leggen het principeakkoord nog voor aan hun achterban.’  

worden, wordt afhankelijk van de financiële situatie van het pensioenfonds. • Medewerkers gaan over een groter deel van hun salaris pensioen opbouwen. De franchise zakt van € 13.449 naar € 12.642 (peil 2015). De werk­ gever gaat minder premie betalen.

‘Ook de belangen

bepalen we of we de nieuwe regeling in uitvoering kunnen nemen. En wat voor premie wij daar passend bij vinden, rekening houdend met ieders belangen.’

van pensioen­

U ziet nadelen voor bepaalde groepen?

gerechtigden

‘Als er minder premie wordt betaald, heeft het pensioenfonds minder ­inkomsten. De financiële situatie ­verbetert dan niet of minder snel. De pensioenen kunnen dan minder snel omhoog, of moeten misschien op zeker moment worden verlaagd. Dat is niet in het belang van de voormalige werk­ nemers en de pensioengerechtigden. Ook voor de werknemers zou dat per saldo niet goed uit kunnen pakken. We laten berekeningen uitvoeren om hier een beeld van te krijgen.’

spelen mee’ Nellie Willemssen, bestuurslid Pensioenfonds ANWB

Dát er iets moet veranderen aan het pensioen bij de ANWB is het bestuur van Pensioenfonds ANWB duidelijk. Of dat kan volgens de lijnen van het principeakkoord dat de werkgever met de vakbonden sloot, is nog in beraad. Bestuurslid Nellie ­Willemssen: ‘Wij hebben onze eigen verantwoordelijkheid.’ U bent het met de werkgever eens dat wijzigingen nodig zijn? ‘Ik kan me voorstellen dat de werkgever dat wenst. De ANWB heeft een dure pensioenregeling. Dat zou kunnen als we bij een heel rijke organisatie zouden horen, maar dat is helaas niet zo.’

Deelt u de denkrichting voor de aanpassingen? ‘Het pensioenfonds gaat niet over de pensioenregeling, dat is aan werk­gever en vakbonden. Wij beoordelen of het fonds de regeling in uitvoering kan nemen. De aanpassingen waren in een werkgroep geschetst. Het bestuur heeft

de werkgever ook hierover ­gesproken, buiten de werkgroep. Wij hebben gehoord wat men wil en staan voor veel open. Maar in het principeakkoord is deels afgeweken van de ingeslagen wegen. Onder meer waar het gaat om de premie die de werkgever nog wil betalen.’

Door de aanpassingen daalt de premie toch vanzelf? ‘Dat klopt, maar de werkgever wil nog minder betalen, en het is de vraag of het pensioenfonds dat kan accepteren. We hebben te maken met een serieus lage dekkingsgraad en een herstelplan dat De Nederlandsche Bank heeft ­goed­gekeurd. Bovenal: we hebben niet alleen rekening te houden met de ­belangen van de werkgever.’

Waarmee houdt het bestuur nog meer rekening? ‘Wij blijven bij onze eigen verantwoordelijkheid en wegen de belangen van alle betrokkenen af. Ook die van de ­pensioengerechtigden en van de voormalige werknemers. Vervolgens

Vervolg Het bestuur van Pensioenfonds ANWB bekijkt of het de opdracht kan aanvaarden om de aangepaste pensioenregeling uit te voeren. De Raad van Toezicht en het Verantwoordingsorgaan zijn hierbij betrokken. De Nederlandsche Bank zal het besluit van het bestuur kritisch bezien.

Zijn er nog andere zaken waarop u een nieuwe ­pensioenregeling beoordeelt? ‘We hebben net samen met het Verantwoordingsorgaan en de Raad van Toezicht bepaald hoe we tegen ­beleggingsrisico’s aankijken. Ook is berekend in hoeverre de opgebouwde pensioenen onder de huidige pensioenregeling in de toekomst hun waarde behouden. Die berekeningen moeten voor een nieuwe regeling opnieuw worden gedaan. En leiden tot andere uitkomsten.’

Er is in de werkgroep gewerkt met co-creatie. Hoe beviel dat? ‘Dat bleek een grote vooruitgang. Er is gebroken met de oude gang van zaken bij de cao-onderhandelingen, waarbij ieder zijn wensen had en daar de strijd over aanging. Deze heel andere route brengt meer begrip voor elkaar en draagt bij aan het vinden van ­oplossingen. We moeten er per slot samen uitkomen.’  

Actualiteit volgen? Kijk voor nieuws op www.pensioenfondsanwb.nl.

De vakbonden legt het principeakkoord voor aan hun achterban.

 | Pensioenblik | nr. 7 | oktober 2015 | 5 |

Is uw pensioen straks hoog genoeg?  We kunnen geen van allen de ­toekomst voorspellen, toch is het goed u te v­erdiepen in uw financiële toekomst. Bent u nog aan het werk, hoeveel p­ensioen kunt u dan na uw loopbaan verwachten? En is dat genoeg? Het hangt onder andere samen met hoe u na uw ­pensionering wilt leven. Schat in welk inkomen u daarvoor nodig hebt en vergelijk: is uw pensioen straks hoog genoeg? Een overzicht van tools die u helpen meer inzicht te krijgen in uw pensioen.

1

2 Bekijk uw Uniform ­Pensioenoverzicht

Als werknemer hebt u in ­september uw Uniform Pensioenoverzicht (UPO) van Pensioenfonds ANWB gekregen. U ­ziet hoeveel pensioen u tot nu toe hebt opgebouwd. U ziet ook hoeveel u aan pensioen kunt verwachten als u ­pensioen blijft opbouwen zoals u dat nu doet, tot aan uw pensionering. Vanaf 2016 ziet u ­waarschijnlijk niet meer welk pensioen u op termijn kunt verwachten. Sinds 1 juli 2015 geldt de wet Pensioencommunicatie en die stelt dat dit te bereiken pensioen niet meer getoond hoeft te worden.

Zelf rekenen met de ­pensioenplanner van ­ Pensioenfonds ANWB

Bekijk eens welk effect een wijziging in uw privé- of werksituatie heeft op uw pensioen. Wat betekent het bijvoorbeeld als u eerder wilt stoppen met werken? Met onze pensioenplanner kunt u zelf berekenen hoeveel pensioen u krijgt als er iets in uw situatie verandert. U kunt natuurlijk ook zien hoeveel u naar verwachting krijgt als er niets verandert. Bij Pensioenfonds ANWB hebt u ­pensioen in een lopende regeling, maar misschien ook nog in een oude. Alle regelingen zijn verwerkt in de ­pensioenplanner. De gegevens die u ziet, zijn helemaal afgestemd op uw ­persoonlijke situatie. Let op: als u pensioen opbouwt in ­pensioenregeling A en/of arbeids­ongeschikt bent of al pensioen krijgt, dan hebt u geen toegang tot de ­pensioenplanner. Inloggen doet u zo: Ga naar: www.pensioenfondsanwb.nl > Pensioenplanner. Log in: • met uw DigiD, de digitale code van de overheid; • geen DigiD, uw DigiD-gebruikersnaam of -wachtwoord vergeten? Woont u in Nederland? Kijk dan op de ­website www.digid.nl; • geen DigiD, omdat u in het buitenland woont? Log dan in met uw gebruikersnaam en wachtwoord van Pensioenfonds ANWB.

Wat zijn uw toekomstplannen? Hoe hoog uw pensioen wordt hangt onder andere af van: • uw loopbaan; • de financiële ontwikkelingen bij uw pensioenfonds. Het hangt er ook van af hoe u wilt leven na uw pensio­nering: • Woont u na uw pensionering nog waar u nu woont, met dezelfde woonlasten? • Hebt u dan nog een auto, of twee, en hebt u die nog nodig? • Wilt u vaker op vakantie?

|6|

Kijk eens in de glazen bol!

3

4 Kijk voor een totaaloverzicht op www.mijnpensioenoverzicht.nl

Het pensioen van Pensioenfonds ANWB zal niet uw enige inkomstenbron zijn. Op deze website ziet u in een totaal­ overzicht het pensioen van Pensioenfonds ANWB, uw AOW van de overheid en het pensioen dat u ­misschien bij een andere werkgever hebt opgebouwd. U ziet hier ook wat uw nabestaanden k­rijgen als u komt te overlijden. Mijnpensioenoverzicht.nl is een initiatief van de Stichting Pensioenregister en een samenwerkingsverband tussen de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en alle pensioen­ uitvoerders in Nederland. Inloggen doet u zo: Ga naar: www.mijnpensioenoverzicht.nl. Log in: • met uw DigiD, de digitale code van de overheid; • geen DigiD, uw DigiD-gebruikersnaam of -wachtwoord vergeten? Woont u in Nederland? Kijk dan op de ­website www.digid.nl; • geen DigiD, omdat u in het buitenland woont? Dan kunt u helaas niet inloggen. De komende tijd wordt www.mijnpensioenoverzicht.nl verder uitgebreid. De overheid ziet deze website namelijk als de centrale plek voor informatie over uw inkomen na pensionering. Dit ligt vast in de wet Pensioencommunicatie die sinds 1 juli 2015 geldt.

Is uw pensioen lager dan u graag zou zien?

Vergelijk uw ­inkomsten met uw ­uitgaven: Pensioenschijf-van-vijf

Als u met pensioen gaat, kunt u ­inkomen krijgen uit v­erschillende ­bronnen: 1. AOW van de overheid; 2. pensioen van Pensioenfonds ANWB en eventueel van een ander p ­ ensioenfonds; 3. regelingen die u wellicht zelf hebt afgesloten, zoals een lijfrente via een verzekeraar of bank; 4. uw eigen vermogen, bijvoorbeeld via spaargeld, ­beleggingen of een ­hypotheekvrije woning; 5. inkomsten uit werk na uw ­pensionering. De Pensioenschrijf-van-vijf berekent uw maandelijkse inkomen uit de ­verschillende bronnen. U kunt hier ook inzicht krijgen in de uitgaven die u kunt ­verwachten na uw pensionering. Zo kunt u gemakkelijk zien of u straks ­voldoende inkomsten heeft om uw ­uitgaven te kunnen betalen. Tip! Gaat u de Pensioenschijf-van-vijf invullen? Zo wordt het gemakkelijker: • Verzamel gegevens over uw ­opgebouwd pensioen via www.mijnpensioenoverzicht.nl (zie stap 1) en het UPO (zie stap 2). • Verzamel informatie over uw ­lijfrente, vermogen en spaar­rekeningen. De Pensioenschijf-van-vijf is een rekentool van het Nibud, een onafhankelijke stichting die informeert en adviseert over financiën van huishoudens. Inloggen is niet nodig: Ga naar: www.nibud.nl. Kies ‘­consumenten’, ‘vergelijk uzelf’, kies voor Pensioenschijf-van-vijf.

Er zijn manieren om uw pensioen aan te vullen en uw ­uitgaven terug te brengen. Enkele tips: • Zorg voor een extra spaarpotje. Zet nu al elke maand een extra bedrag opzij voor uw pensioen. Met € 10,- per maand kunt u een heel eind komen, als u op tijd begint. Neem voor meer informatie contact op met een financieel adviseur. • Ga naar Nibud.nl voor bespaartips. Op de website van Nibud vindt u handige tips waarmee u kunt besparen op uw maandelijkse uitgaven.

 | Pensioenblik | nr. 7 | oktober 2015 | 7 |

Uw vraag, ons antwoord Vragen over pensioen? U vindt veel informatie op www.pensioenfondsanwb.nl. U kunt ons ook bellen of een e-mail sturen: • Bouwt u nog pensioen op, dan belt u van maandag t/m donderdag naar 088 - 269 8304, of u stuurt een e-mail naar [email protected]. • Bent u met pensioen, dan belt u op werkdagen naar 088 - 116 3022, of u stuurt een e-mail naar [email protected].

Wanneer wordt mijn pensioen uitbetaald? Uw pensioen wordt op de 23ste van elke maand op uw ­rekening bijgeschreven. Dat gebeurt in de loop van de dag. Valt de 23ste in het weekend, dan is de betaling op de vrijdag ervoor. In de komende maanden is dat als volgt: 23 november 2015 21 december 2015 22 januari 2016

23 februari 2016 23 maart 2016 22 april 2016

Ontvangt u pensioen in het buitenland, dan duurt het langer voordat uw pensioen op uw rekening is ­bijgeschreven. De bedoeling is: vóór het einde van de maand.

Ik overweeg om eerder te stoppen met werken. Hoe hoog wordt mijn pensioen? Uw pensioen wordt lager dan het pensioen dat u volgens uw Uniform Pensioenoverzicht zou kunnen bereiken. U bouwt immers minder lang pensioen op en u krijgt het langer uitbetaald. Hoe hoog het precies wordt, kunt u nagaan in de p­ensioenplanner. Op p. 6 leest u hier meer over. U kunt ook een berekening opvragen. Dat kan twee keer kosteloos. Volgens de pensioen­ regeling kunt u vanaf uw 55-ste met pensioen.

Als ik eerder met pensioen wil, hoe regel ik dat dan? Bespreek uw wensen met uw werkgever. Zijn jullie het eens over de datum waarop u wilt stoppen met werken, geef dat dan door aan Pensioenfonds ANWB. Doe dat minimaal drie maanden voordat u uw pensioen wilt laten ingaan. Dan is er nog genoeg tijd om alles te regelen.

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van Stichting Pensioenfonds ANWB. Aan de tekst kunt u geen rechten ontlenen. Rechten kunt u alleen ontlenen aan het officiële pensioenreglement van Pensioenfonds ANWB. | 8 | Adres: Stichting Pensioenfonds ANWB, Postbus 93200, 2509 BA Den Haag.

ANWB.12.6.3

Henk van Drunen (directeur) en Marina Goosen (bestuursbureau).