5de leerjaar
Eten: vroeger en nu
Infofiche 1
Doelstellingen • De leerlingen zien in dat het voedingsaanbod en de voedingsgewoonten
sterk zijn veranderd in de loop van de geschiedenis.
• De leerlingen kunnen een verband leggen tussen de toenemende levens-
verwachting en het verbeterde voedingsaanbod.
• De leerlingen leren producten van eigen bodem appreciëren.
Elke dag opnieuw kunnen we lekker en gezond eten. Er is een keur aan voedingsmiddelen en een keuze uit vers, blik of diepvries. Vanuit alle delen van de wereld worden verse etenswaren ingevlogen, van fijne sperzieboontjes uit Egypte tot zongedroogde tomaten uit Italië en kiwi’s uit Nieuw-Zeeland. De voorraadkast, de frigo en de diepvriezer zijn meestal goed gevuld. Alle ingrediënten om evenwichtig en gevarieerd te eten, overeenkomstig de basisprincipes van de actieve voedingsdriehoek, zijn bij ons overal aanwezig en verkrijgbaar tegen een redelijke prijs. Het komt er alleen nog maar op aan om de gezonde keuze te maken. Vroeger was dat wel anders. Warm eten bestond eeuwenlang vooral uit ketelkost, eenvoudig voedsel dat in één pot werd bereid, zoals pap of hutspot. Er was weinig variatie. De voeding was redelijk eenzijdig. Veel mensen waren arm en hadden te weinig geld om veel eten te kopen. Alleen de rijke mensen konden zich wat variatie en luxe permitteren. Er was vroeger minder keuze en aanbod. Men was volledig afhankelijk van wat in de streek werd geteeld. Er bestonden toen nog geen vliegtuigen en koelcontainers om voedingsmiddelen
N I C E
www.calcimus.be
5de leerjaar
Eten: vroeger en nu
Infofiche 1
van andere landen over te brengen. Er waren toen zelfs nog geen tractoren en grote, ingewikkelde landbouwmachines. Alle werk op het veld moest met de handen gebeuren. Niet verwonderlijk dat de opbrengsten toen veel kleiner waren en dat het soms moeilijk was om te voorzien in de behoeften van de snel groeiende bevolking. Mislukte de oogst, dan was er gewoon veel minder voedsel. Soms kwam er alleen een pot aardappelen op tafel. Iedereen had dan recht op 1 of 2 aardappelen. Ziekte door voedingstekorten waren vroeger geen uitzondering. In 1845 breekt de laatste echte hongersnood in België uit. Dankzij de groeiende technologische ontwikkelingen, de toenemende industrialisering en transportmogelijkheden is het aanbod in loop van de laatste decennia spectaculair verruimd. We hebben nu meer mogelijkheden om gezond te eten dan vroeger. Het feit dat de levensverwachting de laatste decennia is toegenomen, is daar niet vreemd aan. Kunnen we echter nog iets leren uit het verleden? Ja, opnieuw meer basisproducten gebruiken zoals brood, aardappelen, groenten, fruit en melk in plaats van allerhande vette, gezoete of kant-en-klare bereidingen. En kiezen voor producten van eigen bodem levert twee voordelen op. Het is beter voor het milieu doordat er minder ver transport nodig is en als we ons richten op seizoensgroenten en -fruit, krijgen we automatisch variatie voorgeschoteld. Gewoon doen!
N I C E
www.calcimus.be
Eten: vroeger en nu
5de leerjaar
Infofiche 1
Materiaal ❍
❍
Per leerling of per groep afbeeldingen van schilderijen (zie kopieerblad bij infofiche 1) Schrijf- en tekengerief
Klasbespreking
Hoe gaan we te werk? Deze oefening kan individueel of in kleine groepjes worden gemaakt.
• Wat hebben we uit de schilderijen geleerd?
Bekijk aandachtig de schilderijen en beantwoord de bijhorende vragen.
• Ziet jouw schilderij er helemaal anders uit dan de andere schilderijen? Waar zit het verschil? • Welke voedingsmiddelen kenden ze vroeger in onze streken niet? Noem er zoveel mogelijk op.
N I C E
www.calcimus.be
5de leerjaar
Eten: vroeger en nu
Kopieerblad bij infofiche 1 Schilderijen analyseren Bekijk aandachtig de schilderijen en beantwoord de bijhorende vragen. 1. Floris van Dijck, “Stilleven met kazen”, ca. 1615
Is dit een tafereel van de tafel van een arme of van een rijke familie uit 1615? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Waarom denk je dat ? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Uit welke voedselgroepen van de actieve voedingsdriehoek staan hier producten afgebeeld? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Welke maaltijd wordt hier afgebeeld? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
N I C E
www.calcimus.be
Eten: vroeger en nu
5de leerjaar
Kopieerblad bij infofiche 1 2. Pieter Breughel de Oude, “De Boerenbruiloft”, 1568
Is dit een tafereel van de feesttafel van arme mensen of van rijke mensen? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Waarom denk je dat ? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Wat wordt hier vooral gegeten en gedronken? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Is het een gevarieerd feestmaal? Waaraan kan je dat zien of waarom denk je dat? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
N I C E
www.calcimus.be
Eten: vroeger en nu
5de leerjaar
Kopieerblad bij infofiche 1 3. Van Gogh, “De Aardappeleters”, 1885
Welk beroep hebben de mensen op het schilderij? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Wat kan je afleiden over de eetgewoonten van deze mensen? De titel kan helpen. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Waarom staat hier niet meer op het menu? Geef je mening. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Bekijk aandachtig de gedekte tafel. Wat is het verschil met jullie gedekte tafel thuis? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
N I C E
www.calcimus.be
5de leerjaar
Eten: vroeger en nu
Kopieerblad bij infofiche 1 4. Ik, “Mijn favoriete lekkere en gezonde maaltijd”, 21ste eeuw Maak hieronder een schilderijtje of tekening dat de titel draagt “Mijn favoriete en gezonde maaltijd”.
N I C E
www.calcimus.be
5de leerjaar
Eten: vroeger en nu
Correctiesleutel bij infofiche 1 Schilderijen analyseren 1. Floris van Dijck, “Stilleven met kazen”, ca. 1615 Op een rijk gedekte tafel (een wit damasten tafelkleed op een zwaar, rood oosters kleed), ligt een flinke stapel kazen. Daar omheen staan schalen met verschillende soorten fruit, noten, brood en een peer. Zo’n stilleven met fruit, brood en kaas werd in de 17de eeuw een ‘ontbijtgen’ genoemd, of een ontbijtje. Het is de tafel van een rijke familie. Een arme familie kon zich niet zoveel variatie veroorloven. 2. Pieter Breughel de Oude, “De Boerenbruiloft”, 1568 Pieter Breughel de Oude kijkt in zijn werken naar het eigen boerenvolk en naar het land waarop dit volk leefde. De trouwpartij wordt gehouden in een schuur. Twee doedelzakspelers zorgen voor muziek terwijl de gasten eten en drinken. Er werd vooral tijdens feestgelegenheden veel gegeten en gedronken. Het eten was echter eenvoudig en niet verfijnd. Het hoofdvoedsel was brood, pap en soep. Op een uit zijn hengsels gelichte deur worden taarten rondgedragen. De oogst is binnen. Dit merken we aan de schoven (balen) stro die tegen de muur zijn opgehangen als versiering. Het was toen een traditie om een bruiloft na de oogst te houden. 3. Van Gogh, “De Aardappeleters”, 1885 Op het schilderij zie je vijf arme boeren en boerinnen die aardappelen eten. Ze zijn moe van het harde werken. Het huis lijkt meer op een stal dan op een woonhuis. Vincent Van Gogh wilde met dit schilderij het arme bestaan van de boeren laten zien. Hij wilde benadrukken dat deze mensen zelf; met de handen waarmee ze naar de aardappelen grijpen in het bord, de aarde hebben omgespit en dat zij hun eten zo eerlijk hebben verdiend. Voor de gezichten streefde de schilder naar de kleur van een goed stoffige aardappel, ongeschild natuurlijk.
N I C E
www.calcimus.be
