INDUSTRIEEL ERFGOED IN VLAANDEREN: EEN KENNISMAKING Tijl Vereenooghe, Joeri Januarius en Robin Debo @ETWIE MIAT Gent - 18 mei 2015
OUTLINE • Inleiding • Industrieel erfgoed in Vlaanderen • Een beetje geschiedenis • Anno 2015 • Doelstellingen en actoren • Industrieel erfgoed en toerisme • Troeven • Uitdagingen • Conclusies
INLEIDING
ETWIE? ETWIE = Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed www.etwie.be
In Vlaanderen en Brussel zijn duizenden mensen begaan met het erfgoed van techniek, wetenschap en industrie: als vrijwilliger, in een museum, aan de universiteit... ETWIE wil al deze mensen samenbrengen, stimuleren en begeleiden. Dit gebeurt door een netwerk uit te bouwen waarbij het delen van kennis en expertise centraal staat.
INDUSTRIEEL ERFGOED 1.
2.
3.
aspecten van de productie: fabrieken, kantoren, productieprocedés, energieproductie en ‐verdeling, werktuigen, motoren, machines, technologieën, geproduceerde goederen en voorwerpen; aspecten van de distributie: transportmiddelen, wegen, stations, tolhuizen, winkels, winkelgalerijen, coöperatieven, markthallen, opslagruimten en depots, verkooptechnieken; aspecten van de reproductie en de consumptie: huisvesting, huishoudelijk comfort, stadsontwikkeling, consumptiegoederen, openbare gebouwen (ministeries, gerechtshoven,..), ziekenhuizen, sport‐ en ontspanningszalen, scholen. (P. Scholliers, 2013)
=> industrieel erfgoed vind je overal!
INDUSTRIEEL ERFGOED • Materiële en immateriële sporen van de industriële maatschappij • Wisselwerking tussen: • Onroerend erfgoed • Roerend erfgoed • Immaterieel erfgoed
INDUSTRIEEL ERFGOED • Materiële en immateriële sporen van de industriële maatschappij • Wisselwerking tussen: • Onroerend erfgoed • Roerend erfgoed • Immaterieel erfgoed
INDUSTRIEEL ERFGOED • Materiële en immateriële sporen van de industriële maatschappij • Wisselwerking tussen: • Onroerend erfgoed • Roerend erfgoed • Immaterieel erfgoed
INDUSTRIEEL ERFGOED IN VLAANDEREN: EEN BEETJE GESCHIEDENIS
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Industrialisatie Europees continent begon in België • 1720: eerste stoommachine Newcomen in Luikse koolmijn • 1799: eerste wolspinmachine Cockerill in Verviers • ca. 1800: Gent wordt ‘Vlaams Manchester’ • Vanaf 1835: België is pionier spoorwegbouw • Innovatie: vb. Solvay • Eind 19e eeuw: kiemcel voor Europese arbeidersbeweging, vakbonden, coöperatieven...
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Jaren 1970-1980: ontstaan van interesse voor ‘industriële archeologie’ • Eerst: inventariseren, onderzoeken, beschermen • 1975: eerste bescherming (jeneverstokerij Hasselt) • 1978: oprichting VVIA • Jaren 1980-1990: dubbele verbreding: • Industriële archeologie > industrieel erfgoed • Aandacht voor materiële cultuur dagelijks leven • Veel publicaties, nieuwe musea... • 1991: MIAT in katoenspinnerij Desmet-Guequier • 1996: oprichting SIWE • ...
INDUSTRIEEL ERFGOED IN VLAANDEREN: ANNO 2015
ANNO 2015 • Laatste jaren weer veel interesse, met boeiende herbestemmingen en ontwikkeling toeristisch potentieel
ANNO 2015 • Laatste jaren weer veel interesse, met boeiende herbestemmingen en ontwikkeling toeristisch potentieel • Musea passen zich aan aan nieuwe verwachtingen • Voorbeeld: Vlasmuseum Kortrijk > Texture
Het vroegere Vlasmuseum: een waardevol, maar vrij traditioneel museum
ANNO 2015 TEXTURE Het ‘Nieuwe Museum’ is een open museum over het ondernemerschap in het zuiden van West-Vlaanderen en het vakmanschap in de textielsector. Het museum verzamelt, bewaart, onderzoekt, toont en creëert dit erfgoed online en offline en ontsluit dit op een innovatieve manier naar bewoners, bezoekers, bedrijven en bollebozen”
INDUSTRIEEL ERFGOED IN VLAANDEREN: DOELSTELLINGEN
DOELSTELLINGEN • Link met het industriële verleden behouden • Industrieel erfgoed (al dan niet in situ) bewaren, herbestemmen, ontsluiten... • Werkend erfgoed tonen (in oorspronkelijke context) • ...
DOELSTELLINGEN • Link met het industriële verleden behouden • Industrieel erfgoed (al dan niet in situ) bewaren, herbestemmen, ontsluiten... • Werkend erfgoed tonen in oorspronkelijke context • ...
Herbestemming mijnsite Winterslag, met veel aandacht voor creativiteit, design en toerisme
DOELSTELLINGEN • Link met het industriële verleden behouden • Industrieel erfgoed (al dan niet in situ) bewaren, herbestemmen, ontsluiten... • Werkend erfgoed tonen in oorspronkelijke context
DOELSTELLINGEN • Bijdrage aan economische regeneratie van regio’s • Genereren van inkomsten en jobs • Aanleren van nieuwe vaardigheden en skills
INDUSTRIEEL ERFGOED IN VLAANDEREN: WERKING
WERKING • • • • •
Op (levende of voormalige) industriële sites In musea gewijd aan industrieel erfgoed Bij bestaande bedrijven Op evenementen en eenmalige activiteiten ...
• Belangrijke rol voor vrijwilligers, maar laatste jaren ook duidelijke professionalisering (musea, agentschap OE)
WERKING • Op (levende) industriële sites
• Zeer aanschouwelijk, maar: geografische beperkingen + hoe herhaalbezoek stimuleren?
Herissemmolen / papierfabriek Winderickx (Alsemberg)
WERKING • Op (voormalige) industriële sites
Den Ast / Mouterij Van Roye (Halle)
WERKING Mijnsite Zolder
• Op (voormalige) industriële sites
WERKING • In musea gewijd aan industrieel erfgoed (meestal gevestigd op voormalige industriële site)
La Fonderie Brussel
WERKING Kempens Diamantcentrum (Nijlen)
WERKING Mijnmuseum Beringen
• Best bewaarde mijnsite • Mogelijkheid om het hele proces te herbeleven
WERKING
Jenevermuseum Hasselt: • Museum recent heropend na belangrijke vernieuwing (2014) • Eigentijdse, interactieve en multimediale invulling, beroep doen op alle zintuigen van de bezoeker om hem in te wijden in de passie en het eeuwenoude vakmanschap van de jenever- en likeurstoker. • Nieuwe cultuurtoeristische evenementenplek en hotspot in het centrum van Hasselt, waar smaakbeleving in alle mogelijke vormen (proeverijen, workshops, performances, culinair theater…) centraal staat
WERKING • Bedrijven
Vyncke
Made in Inox
WERKING • Evenementen en eenmalige activiteiten
WERKING • Evenementen en eenmalige activiteiten •
Manifesta 9 vond in 2012 plaats in het oude mijngebouw van Waterschei in Genk, Limburg. Vlaanderen viel op als een interessante regio, midden in het meest verstedelijkte gebied van Noordwest-Europa, die zijn plaats in een postindustriële samenleving constant aan het herdefiniëren is. Manifesta 9 focuste op de geschiedenis van de voormalige mijnregio, de industrialisatie en de postindustriële positie.
INDUSTRIEEL ERFGOED EN TOERISME: TROEVEN
TROEVEN Veel interesse voor ‘maken’ en ‘maakindustrie’ > link tussen ‘verleden’ en ‘heden’
TROEVEN Aansprekende thema’s: • Textiel
TROEVEN Aansprekende thema’s: • Textiel • Voeding
TROEVEN Aansprekende thema’s: • Textiel • Voeding • Drank, alcohol, bier
TROEVEN Aansprekende thema’s: • • • • •
Textiel Voeding Drank, alcohol, bier Mobiliteit ...
TROEVEN Sluit aan bij leefwereld mensen
• Veel mensen hebben ook interesse in het recente verleden, waarmee ze nog een zekere voeling hebben
TROEVEN Doelgroepen • De thema’s arbeid en migratie bieden veel mogelijkheden • Wat met arbeid in andere culturen?
TROEVEN Doelgroepen • spreekt ook jongeren aan
TROEVEN Vaak vruchtbare relatie tussen industrieel erfgoed en moderne kunst / kunstambachten
TROEVEN Industrieel erfgoed, natuur en zachte recreatie
INDUSTRIEEL ERFGOED EN TOERISME: UITDAGINGEN
UITDAGINGEN Omvang van het industrieel erfgoed is vaak problematisch in functie van herbestemming of behoud
UITDAGINGEN Authenticiteit: Werkende machines vs. veiligheid, milieu-overwegingen...?
UITDAGINGEN Authenticiteit
Brouw- en Mouthuis De Snoek vs. Bruges Beer Museum
UITDAGINGEN • Industrieel erfgoed heeft bepaalde regio’s gerevitaliseerd: sites lokken toeristen en er bestaat een bloeiende sector van Industrial Heritage Tourism (o.a. Ironbridge, Blaenavon). Maar: waar ligt de grens tussen het pretparktoerisme en het industrial heritage tourism? In welke mate moet de erfgoedsector commerciële toegevingen doen?
• “Blegny, Ironbridge en Disneyland: het zijn verschillende loten van wat sommigen de ‘spektakeleconomie’ hebben genoemd waar entertainment en commercie primeren. Wat van een bezoek overblijft, is een mini‐mijnwerkerslampje, een mini‐gondeltje of de zwarte nep‐oren van Mickey Mouse.” (Scholliers, 2013)
UITDAGINGEN Probleem van verdwijnende kennis van technieken en machines?
UITDAGINGEN Aandacht voor de mens achter het erfgoed
UITDAGINGEN Aandacht voor de mens achter het erfgoed Vb.: toeristisch project ‘Sleutelfiguren’ van Het Vervolg: “Ontdek de cité samen met een lokale bewoner. Hij of zij nodigt je uit in een typische club of neemt je mee voor een wandeling door de tuinwijk. Aan de hand van persoonlijke anekdotes kom je meer te weten over het mijnverleden. Verwacht geen professionele gidsbeurt, maar wel een bevlogen levensverhaal dat duidelijk werd beïnvloed door het mijnverleden. Het echte verhaal van de Mijnstreek ontdek je hier…als je durft vragen natuurlijk!”
UITDAGINGEN Negatieve context: industrieel verleden, vervuiling, sociale problematiek... > Niet romantiseren!
UITDAGINGEN Internationale context > Minder evident wegens niet ‘typisch Vlaams / Belgisch’, maar is misschien net een troef in het kader van toerisme?
NOG MEER UITDAGINGEN • Over het algemeen zijn slechts beperkte financiële middelen beschikbaar • Vaak weinig expertise op vlak van toerisme, marketing... • Locaties niet altijd goed bereikbaar • Vaak een gebrek aan overnachtingsfaciliteiten • Sector is gefragmenteerd • Beleid: opsplitsing onroerend <> cultureel erfgoed is problematisch
CONCLUSIES • Heel wat troeven maar ook veel uitdagingen (budget, locaties, kennis, authenticiteit...) • Mits creativiteit heeft industrieel erfgoed een groot toeristisch potentieel, maar specifieke expertise ontbreekt vaak in sector • Nauwere samenwerking toerisme- en erfgoedsector kan leiden tot win-winsituatie
LITERATUUR • P. Scholliers (2013) Notities bij de cursus ‘Industriële archeologie en industrieel erfgoed’ (VUB) http://www.etwie.be/twie-bib • J. Douet (2012) Industrial Heritage Re-tooled. The TICCIH guide to Industrial Heritage Conservation www.ticcih.org • Rapport: Industrial Heritage and Agri / Rural Tourism in Europe (Europees Parlement, 2013) http://bookshop.europa.eu/en/industrial-heritageand-agri-rural-tourism-in-europe-pbBA3113613/ • Presentaties ‘Industrial heritage: differentiating the European tourism offer’ (Brussel, 2011) http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/tourism/con ferences/2011-etd/presentations_en.htm
CONTACT ETWIE vzw Van Beethovenlaan 8-10 2800 Mechelen 015/27.23.34
[email protected] www.facebook.com/etwie twitter: @etwie
