INBEELD R el a t iem a g a zine V A N T B I I N F R A
Spoorzone Delft
een optelsom van expertise
Zwavelbeton als milieuvriendelijk alternatief Mensen zijn het kapitaal, machines zijn slechts hulpmiddelen Eerste jaargang nummer 1 2011
INHOUD 4
Interview Jan Luijten, directeur TBI Infra
6
Spoorzone Delft: een optelsom van expertise
10
Een kofferdam bouwen aan het einde van de wereld
14
Interview Hans Ruijter, landelijk tunnelregiseur
18
Houten 4-sporig. Alliantie bouwt eerste paalmatras voor het spoor
24
Uitgever TBI Infra Hoofdredactie Carolien Visschers - Mobilis Yashica Peperkamp - Voorbij Betonsystemen André de Lange - Voorbij Funderingstechniek Redactie Carolien Visschers - Mobilis Yashica Peperkamp - Voorbij Betonsystemen André de Lange - Voorbij Funderingstechniek Vincent Verhagen - reclame adviesbureau SterkeTaal Edwin Peters - reclame adviesbureau SterkeTaal Debby van Snek - reclame adviesbureau SterkeTaal Fotografie Kees Stuip Max Miche Oscar Seijkens - Sjaak Bral Gitte Spinder Tekst Edo Beerda Frank van Dijl Sjaak Bral Vormgeving Lodewijk Pauw - reclame adviesbureau SterkeTaal Edwin Peters - reclame adviesbureau SterkeTaal Drukwerk Segers Offset Oplage 1.500 exemplaren
Disclaimer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever verklaart dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld.
28 31 34 39 40
Hoogvliet, centrumproject Buitenban. Denken in oplossingen
Onze mensen: Tinus Haverkort
Zwavelbeton als milieuvriendelijk alternatief
Zwaar heiwerk voor Rotterdamse markthal
Column Sjaak Bral Over de Grens: Na Katrina nieuw leven in New Orleans
Directeur Jan Luijten van TBI Infra:
‘Mensen zijn het kapitaal, machines zijn slechts
hulpmiddelen’
In zijn huidige vorm is TBI Infra nog maar een jong bedrijf in de bouwwereld. Toch is het gelukt om binnen drie jaar te groeien naar een omzet van ruim 210 miljoen euro. “Ons uitgangspunt is niet om één van de grootste spelers te worden, maar wel een kwalitatief goede speler die tevens groot genoeg is om te kunnen meedoen aan de mooie projecten”, zegt directeur Jan Luijten. Gekwalificeerd personeel en respectvol samenwerken vormen de basis. TBI Infra is in januari 2008 ontstaan als civiele tak van TBI Bouw, dat weer onderdeel is van het vastgoed-, bouw- en techniekconcern TBI Holdings B.V. Met infrastructurele oplossingen brengt het bedrijf verkeer, industrie en water in beweging in binnen- en buitenland. Drie zelfstandige werkmaatschappijen vormen de kern van TBI Infra: het infra-bedrijf Mobilis (voorheen Haverkort Voormolen) en de bedrijven Voorbij Funderingstechniek en Voorbij Betonsystemen. “Door deze drie bedrijven in een keten te laten samenwerken, wordt één plus één plus één meer dan drie”, zegt Jan Luijten. “Dat vergde vooral in het begin natuurlijk gewenning en afstemming, maar dat is prima gelukt.”
Jan Luijten
Jan Luijten
Betrokkenheid
rectieleden (Jan Luijten, Maarten Janknegt,
wél meedoen met de grote, integrale pro-
zijn sporen nagelaten en de concurrentie in
schonere brandstoffen (waterstof) en het
voor nodig zijn. Als we niet versnellen kun-
Jan Luijten omschrijft TBI Infra als een orga-
Jan de Jong, Carlo van Klarenbosch en
jecten.” Hij legt aan de hand van het project
de bouwsector is enorm. Er komen steeds
gebruik van milieuvriendelijke grondstoffen
nen we ons binnenkort in het geheel niet
nisatie met een grote onderlinge betrok-
Elwin Roelfsema), dan bezitten die samen
Sluiskil uit wat zijn visie is op bedrijfsvoering.
meer spelers bij, ook vanuit het buitenland.
voor beton. Verder kopen we alleen nog
meer meten met de Aziaten. Infrastructu-
kenheid. Met goed op elkaar ingespeelde
de juiste ingrediënten: respectvol met elkaar
“De slogan van dit project is ‘Direct goed en
Daarom is het belangrijk je te blijven onder-
materieel (heiblokken, motoren, transport-
rele aanpassingen zijn heel noodzakelijk
professionals kun je efficiënter werken. Het
omgaan en oog voor het individu.”
altijd veilig’. Zo willen wij werken.”
scheiden. TBI Infra wil zich vooral profileren
middelen) dat voldoet aan de zwaarste
om de nodige snelheid te kunnen maken.”
met een kundig ingenieursbureau in eigen
Eurocodes op het gebied van CO2-emissie.
sociale aspect in het werk is dus heel belangrijk. “Een groot deel van je leven breng je
Optimaal ingericht
Bovendien is de bouwwereld nogal veran-
huis. “Dat is een must. Met deze toege-
TBI Infra heeft onlangs niveau vier bereikt
TBI Infra en haar medewerkers zullen
door op je werk. Zeker in de bouw. Daarom
Met de huidige omzet kan TBI Infra parti-
derd. Jan Luijten licht toe: “Tien jaar geleden
voegde waarde trachten we concurrenten
op de CO2-prestatieladder en denkt in het
uitdagingen aangaan om met vernuftige
moet je plezier hebben in het werk, anders
ciperen in alle uitdagende projecten. Jan
bouwden wij volgens de voorgeschreven
vóór te blijven. Als onze eigen ingenieurs
tweede kwartaal van 2011 de laatste stap
oplossingen de mobiliteit mee te helpen
houd je het niet vol.” Ook een goede belo-
Luijten somt op: Rotterdam Centraal Station,
wijze van opdrachtgevers. Tegenwoordig
bijvoorbeeld een gunstiger wapeningsper-
naar niveau vijf te maken.
verbeteren, daar waar mogelijk met een
ning hoort daar bij. “Mensen zijn het kapitaal
Spoortunnel Delft, Coentunnel, Sluiskiltunnel,
destilleren we uit een programma van eisen
centage kunnen berekenen, dan scheelt
van de onderneming, niet de machines. Dat
A50 Ewijk-Valburg, de Hanze(spoor)lijn tussen
zelf een ontwerp van wat we gaan bouwen
dat op een order van 20 miljoen zomaar
Versnellen
behoud van de nodige aandacht voor de
zijn slechts hulpmiddelen.”
Lelystad en Zwolle. “Dat zijn mooie, grote,
en bedenken een efficiënte wijze waarop
een half miljoen euro. Bovendien zijn we op
Voor de verdere toekomst kijkt Luijten met
menselijke factor die centraal staat binnen
technisch en organisatorisch uitdagende
we dat realiseren. We krijgen nu veel meer
deze wijze een volwaardig gesprekspartner
een schuin oog naar Azië. “Hoewel het
deze ondernemingen!
Respect is één van de kernwoorden bij TBI In-
projecten.” Het streven was om in 2012 een
vrijheid, echter daarmee ook meer verant-
voor alle projectbetrokken partijen.”
kwaliteitsdenken nog veel verschilt met
fra. Van hoog tot laag en van laag tot hoog.
omzet te behalen van 200 miljoen euro per
woordelijkheid. We zijn nu in beeld voor de
Bij ons staat maatschappelijk verantwoord
onze beleving is het zeer belangrijk om le-
Luijten: “Dat is niet alleen het succes binnen
jaar. “Dat is nu al gelukt”, lacht Luijten.
hele keten, van de aanvraag tot bijvoor-
ondernemen in al zijn facetten centraal
ring te trekking uit de explosieve ontwikke-
de onderneming, maar ook naar buiten toe.
Hoewel TBI Infra niet behoort tot de écht
beeld twintig jaar onderhoud.”
in het gehele bouwproces. Wij vinden het
ling aldaar. Dat komt onder andere door-
Binnen complexe projecten ontstaan soms
grote spelers (omzet 400-500 miljoen euro
belangrijk om spaarzaam en bedachtzaam
dat zij zo’n 144 werkuren hebben in een
lastige situaties, dan is respectvol met elkaar
per jaar), is Luijten meer dan tevreden over
Eigen ingenieursbureau
om te gaan met het milieu. En hetzelfde
week en wij maar 40. Dat is bijna vier keer
blijven omgaan de basis voor het vinden
het tot nu toe behaalde resultaat. “Erg veel
De laatste jaren zijn voor onze sector niet
verwachten wij van onze partners. Hiervoor
zo veel. Daarnaast kampen wij in Europa
van oplossingen. Als ik kijk naar de huidige di-
groter willen we niet worden, maar we willen
gemakkelijk geweest. De kredietcrisis heeft
onderzoeken we o.a. de toepassing van
met tijdverlies doordat overal vergunningen
grensverleggende planning! Dit alles met
Spoorzone Delft
Spoorzone Delft: een optelsom van expertise De aanleg van een nieuwe spoortunnel
je de duur van de overlast zoveel mogelijk
heeft de binnenstad van Delft op zijn kop
wilt bekorten”, vat manager Rick Patty
gezet. Op een krappe strook bouwen
(Mobilis) samen.
Mobilis en Voorbij Funderingstechniek de fundering en onderbouw, pal naast
Mobilis heeft zusterbedrijf en vaste partner
eeuwenoude pandjes. Een spannende
Voorbij Funderingstechniek als onderaan-
uitdaging.
nemer ingeschakeld in de Delftse binnenstad. Dat is makkelijk werken, want de
Zware heistellingen van Voorbij reiken
goede onderlinge contacten dateren al
hoog boven de omliggende bebouwing
van ver voor beide opgingen in TBI Infra.
uit op het traject langs station Delft CS,
Mobilis vormt met het Belgische CFE en
de eeuwenoude molen De Roos en de
Dura Vermeer het consortium CrommeLijn.
Bagijnetoren. Ze mogen in de 2,3 kilometer
Dat bouwt in opdracht van spoorbeheer-
lange strook alles wat ze hebben uit de
der ProRail volgens een design & construct
kast halen: damwanden, combipalen,
contract een nieuwe spoortunnel met
traditionele prefab trekpalen, Voton Anker
twee spoorbuizen, een ondergronds sta-
Palen (VAP) en verdringende schroefcom-
tion en een parkeergarage er vlak naast.
bipalen (VSP-combi), om er maar een
De combinatie verzorgt ook het funde-
paar te noemen. “Op elke locatie moe-
ringswerk van het nieuwe Delftse stads-
ten we opnieuw een afweging maken.
kantoor dat bovenop het nieuwe station
Schroefpalen of diepwanden daar waar
komt. Ook maakt ze het gebied bouwrijp
je héél dicht bij zettinggevoelige, deels op
voor de 1.500 woningen die in het master-
staal gefundeerde huizen werkt. Andere
plan Spoorzone zijn voorzien.
paalsystemen en damwanden daar waar
Rick Patty en Nico Guijt
6
“Prachtig om op zo grote schaal “Prachtig om op zo grote schaal ervaring te kunnen opdoen met dit product” ervaring te kunnen opdoen met dit product” Hoge trekbelasting
de Phoenixstraat liggen pal aan de gevel
(Voorbij Funderingstechniek). “Ze voorko-
“De toekomst ligt in het binnenstedelijk
verrijden is er niet bij in Delft. Alles vergt
Molen
Begin 2011 is nog weinig te zien van
van de woningen. Op een aantal stukken
men straks dat het ondergrondse station
bouwen. Daar moet je het hebben van
een vlekkeloze logistieke planning. Beton,
De Combinatie CrommeLijn rondt eerst
wat straks bovengronds moet verrijzen.
worden de diepwanden afgewisseld door
opdrijft door de grondwaterdruk.”
technieken die minder overlast veroorza-
palen en materieel moeten tijdig op de
in de eerste tunnelbuis de tunneltechni-
Langs het oude spoorviaduct staat het
stalen damwand omdat er minder zet-
VAP’s zijn ankerpalen die met behulp
ken dan een traditionele prefab paal.”
bouwlocaties zijn, zonder dat de kluwen
sche installaties af, met daarin expertise
vol met hijskranen, heistellingen, shovels
tingshinder is of omdat de technische toe-
van een mantelbuis en een zwaar trilblok
Waar de funderingsploeg echt op kou-
van treinreizigers, autoverkeer en
van Croon en Wolter en Dros. Vervolgens
en een complete betoncentrale. Franki
passing van damwanden minder risico’s
vanaf maaiveld op diepte worden ge-
senvoeten moet werken, zet ze Verdrin-
gaat het spoorviaduct dat de stad nu
Grondtechnieken heeft voor het station
met zich meebrengt dan diepwanden.
bracht. In Delft soms wel tot -36,5 meter
gende Schroef Palen (VSP) in. Dat is een
nog in tweeën deelt tegen de vlakte.
NAP. Als de mantelbuis op diepte is, gaat
stalen buispaal met verloren schroefpunt,
Inrichting van de tweede tunnelbuis,
diepwanden gegraven, Voorbij Funderingstechniek slaat hier zo’n tweeduizend
Vooral de totaal 5.000 VAP’s zijn een no-
de stalen Gewi-staaf erin en wordt onder
die waar nodig is wordt voorzien van
waarvan voorlopig alleen de ruwbouw
Voton Anker Palen (VAP’s). Bij de toegan-
viteit. Dit type paal is in staat zowel hoge
overdruk een water-cement mengsel
groutinjectie om ook maximale trek te
wordt afgeleverd, gebeurt pas zodra het
gen tot de tunnels slaan de heistellingen
trekbelastingen als gelimiteerde druk-
aangebracht. Is de ondergrondse ‘prop’
kunnen opnemen. In dit project worden
Rijk definitief geld beschikbaar stelt om
van Voorbij traditionele prefab trekpalen
belastingen naar de ondergrond over
eenmaal uitgehard, dan verankert die de
de schroefpalen in de kern voorzien van
het spoortraject viersporig te maken. Op
en lange rijen damwanden. In het totale
te brengen. “Dat is uiteraard van groot
constructie muurvast in de grond. “Prach-
een standaard prefab paal, daarmee
het tunneldak legt het consortium een
project gaat ongeveer 11.000 ton dam-
belang als je een tunnel op zijn plaats wilt
tig om op zo grote schaal ervaring te kun-
het beste van twee systemen in zich
park aan. De molen De Roos komt er
wand de grond in. De diepwanden aan
houden”, zegt projectleider Nico Guijt
nen opdoen met dit product”, zegt Guijt.
verenigend. Nadat de buis op diepte is
ook op te staan. Deze wordt eerst een
geschroefd kan de prefab betonnen kern
meter opgevijzeld en, na storten van het
worden aangebracht. Vervolgens wordt
tunneldak, weer teruggezet. Patty: “Dit
de casing schroevend verwijderd.
soort projecten zijn de krenten in de pap.
Voorbij maakt zelf ook trillingsvoor-spel-
Ik heb ook aan de HSL gewerkt, maar dit
lingen, om haarscherp in beeld te krijgen
is niet alleen groot, maar ook veelzijdig.
welke risico’s er per locatie zijn. Patty:
En binnenstedelijk. De uitdaging zit in de
8
“Dankzij de optelsom van expertise ho-
omwonenden hinder ondervinden. Voor
fasering en de keuze van de technische
pen we het project zo vlekkeloos mogelijk
het managementteam bestaat het pro-
uitvoering zodanig dat de stad kan blij-
te kunnen uitvoeren.”
ject spoorzone Delft dan ook vooral uit
ven functioneren.”
heel veel praten. Over logistieke knoop-
De verwachting is dat in 2015 de eerste
Logistiek
punten, maar ook over ondergrondse
treinen door de tunnel rijden.
Het consortium bouwt de tunnel af vol-
infrastructuur. De twaalf meter diepe
gens de wanden-dakmethode. Dat levert
spoortunnel doorkruist talloze glasvezel-,
minimale hinder op voor de omgeving.
telefoon- en elektriciteitskabels, waterlei-
Wanneer de wanden klaar zijn, storten
dingen en rioleringen. Verleggen daarvan
de bouwers op maaiveldniveau het dak
is noodzakelijk, maar lastig. “We hebben
erop, waarna ze de grond er onderuit
te maken met zo’n twintig eigenaren, die
graven. Het maaiveld is daardoor snel
alleen zelf opdracht kunnen geven voor
weer beschikbaar voor tramlijnen, au-
verleggen van een netwerk.
toverkeer en voetgangersstromen van
En dat doen ze aan een aannemer van
en naar het station. Even een heistelling
hun keuze”, schetst Patty het probleem.
Een schip vol zwaar materieel vertrok januari dit jaar vanuit Amsterdam voor een tocht van een maand naar het verre Sakhalin. De kofferdamconstructie die Voorbij Funderingstechniek in het barre oord bouwt, gebruikt Exxon Neftegas Ltd (ENL) voor de aanlanding van twee oliepijpleidingen
Twee damwandkranen, een shovel, drie trilblokken en een grote hoeveelheid aggre-
Een kofferdam bouwen aan het einde van de wereld
gaten, las- en snijapparatuur en reserveonderdelen gingen half januari vanaf de kade in de Amerikahaven het transportschip in. Samen met damwandplanken en balkstaal werd in Amsterdam ruim 3.000 ton ingeladen. In 2005 bouwde Voorbij Funderingstechniek op het Russische eiland Sakhalin zijn eerste kofferdam. Zes jaar later en veel ervaring rijker volgt nu nummer twee, honderd meter verderop. “Deze gaat er anders uitzien dan de eerste. Maar het principe is hetzelfde”, vertelt hoofd Werkvoorbereiding & Engineering Simon van Dijk. Een kofferdam is een grondkerende bekisting van twee parallelle wanden van stalen damwandplanken, bedoeld om een sleuf te kunnen graven voor het in de grond brengen van een pijpleiding. Hij wordt haaks op het strand gebouwd. ENL, die in zee bij Sakhalin naar olie en gas boort op het Arkutan Dagi veld, gebruikt de constructie bij het aan land brengen van twee pijpleidingen met een doorsnede van pakweg een meter. De overgang van land naar zee is een lastige schakel in de keten bij offshore olie- en gaswinning. Gezien de enorme belangen en investeringen die gemoeid zijn met een dergelijk project neemt het olieconcern geen risico’s met een lokale partij. Voorbij Funderingstechniek moet weliswaar van de andere kant van de aardbol komen, maar heeft wel alle kennis en ervaring in huis. “En wij zorgen dat het op tijd af is”, zegt Van Dijk. De eerste kofferdam die Voorbij bouwde in Rusland liep 150 meter de zee in en bestond uit twee damwandschermen die deels vanaf het strand, deels in het water werden ingebracht. Met dikke balken (stempels) ertussen om te voorkomen dat de kracht van het water de wanden zou indrukken of wegslaan. De tweede, dit jaar te bouwen, bestaat uit twee parallelle geankerde kistdammen. Voordeel hiervan is dat er geen stempelraam in de weg zit wanneer de pijpleidingen tussen de kistdammen door aan land worden getrokken. Nadeel is dat er veel meer funderingswerk nodig is. Bovendien is de methodiek beduidend duurder. “Een ingenieursbureau uit Moskou wilde het zo, en daar moesten we ons bij neerleggen”, vertelt Van Dijk. “Maar we hebben het ontwerp op punten wel mogen aanpassen voor een praktischer uitvoering.”
11
Wereldwijde ervaring in alle omstandigheden
Van bovenaf ziet een kofferdam er uit als
strekte Aziatische continent ligt het dunbe-
twee L-vormige constructies, waarvan de
volkte Russische eiland tot in het voorjaar
korte pootjes - de ‘wings’ - naar buiten
dik ingepakt in ijs. Op het eiland zelf is
wijzen. Die zijn bedoeld voor bescherming
weinig. Geen geschikt materieel en perso-
van het achtergelegen strand en maken
neel en nauwelijks kennis van kofferdam-
het mogelijk dat het baggerschip een geul
constructies. Zelfs op een functionerende
Voorbij Funderingstechniek heeft in de afge-
Eind december kwam de opdracht,
voor de aanlanding kan baggeren. Met
stroomvoorziening hoeft de Voorbij-ploeg
lopen jaren wereldwijd ervaring opgedaan
12 januari startten de werkzaamheden,
een graafmachine wordt de sleuf tussen
niet te rekenen. Het 650 kilometer lange
met de bouw van kofferdamconstructies.
half februari was de constructie af. Een
de damwanden uitgediept. De pijpleiding
transport over het eiland van de kranen en
Dat lukte in alle denkbare klimatologische
maand later was de pijp aan land getrok-
wordt, voorzien van drijvers, ertussen aan
de twaalf containers (negen 40-voets, één
en maritieme omstandigheden.
ken en de kofferdam alweer ontmanteld.
land getrokken. Ligt die eenmaal op zijn
45-voets, twee 10-voets) is ook lastig. Valt
plaats, dan gaat de grond er weer over-
de dooi in, dan veranderen de onverharde
Na voltooiing van het eerste Sakhalin-
Vorig jaar bouwde Voorbij een tweede
heen en kunnen de damwandplanken
wegen in modderpap, dus alles moet
project, waar twee pijpleidingen aan land
Spaanse kofferdam (260 meter) voor een
eruit. Gebruiker ENL koos er bij het eerste
tijdig op zijn plek zijn. Vóór 15 mei moet de
werden gebracht, konden de kofferdam-
raffinaderij in de havenstad Huelva, aan
project overigens voor om een deel te
kofferdam absoluut af zijn, daarna begint
bouwers direct aan de slag in Nederland.
de Atlantische oceaan.
laten zitten, als erosiebescherming.
in de Zee van Ochotsk de trek van de
In opdracht van Boskalis Offshore bouwde
In het Noord-Duitse Greifswald aan de
walvissen. En dan zijn alle trilactiviteiten ver-
Voorbij in 2006 in Callantsoog (Juliana-
Oostzee verrees in hetzelfde jaar een kof-
Modderpap
boden. “Uiteindelijk bouwen we daar met
dorp) een 285 meter lange kofferdam,
ferdam van maar liefst 700 meter. De kra-
De techniek is niet de grootste uitdaging
een mannetje of zes”, zegt Van Dijk. “Het
met een hulpbrug voor het materieel.
nen konden bouwen vanaf een speciale in
in Rusland, maar de locatie wel. Sakhalin is
echte werk is de voorbereiding. Iets verge-
Een lastige klus, want de Noordzee was
eigen beheer geprefabriceerde hulpcon-
ongeveer het einde van de wereld. Aan
ten is geen optie. Onze technische dienst
uitermate onstuimig. Toch lukte het in
structie. De Nordstream-gaspijpleidingen
het uiterste oostelijke puntje van het uitge-
heeft al het materieel gereviseerd en heel
twee maanden.
die hier werden aangeland, transporteren
Simon van Dijk
jaarlijks 55 miljard kubieke meter gas vanuit
veel reserveonderdelen ingepakt. Als dáár een kleinigheidje ontbreekt of iets kapot
Drie jaar later volgde voor dezelfde
Rusland. Binnen relatief korte tijd is Voorbij
gaat waarvoor je geen reserve hebt, zit je
opdrachtgever een kofferdam in het
Funderingstechniek specialist geworden
echt in de problemen.”
Spaanse Denia. De aanlanding voor de
op deze activiteit en daarmee wereldwijd
gasleiding vanaf de eilandengroep de
partner van baggerbedrijven. In Sakhalin
Balearen (140 meter) was een flitsklus.
gaan ze het binnenkort weer bewijzen.
13
Tunnelproblematiek gezamenlijke verantwoordelijkheid
Ir. Hans Ruijter
De Dienst Infrastructuur van Rijkswaterstaat resideert in een kantoortoren met rondom uitzicht op een knooppunt van auto-, spoor- en waterwegen, bruggen en viaducten en, in de verte, de landtunnel van de A2 in aanbouw. Beheer en onderhoud van de Nederlandse infrastructuur worden van hieruit gecoördineerd. Ir. Hans Ruijter is landelijk tunnelregisseur.
van alleen de aannemerij. Het is een geza-
betekent vertraging voor het gehele
De functie is een tijdelijke: van de twee
menlijk probleem. Voor de aanpak ervan
project. Het installatiebedrijf krijgt dan
jaar waarvoor Ruijter is benoemd, is inmid-
zijn we gezamenlijk verantwoordelijk.”
vaak de schuld, terwijl het project eigenlijk
dels één jaar verstreken.
vanaf het begin verkeerd is opgezet.”
Op de zevende verdieping van de Rijkswa-
Er was een tijd dat Rijkswaterstaat alle
terstaat-toren zegt Ruijter: “Mijn functie is in
grote projecten in eigen huis ontwierp.
Eigenlijk, betoogt Hans Ruijter, is er niet
het leven geroepen na de problemen met
“Die verantwoordelijkheid is jaren gele-
sprake van één probleem maar van drie
de tunnels in de A73 in Roermond. Daar lie-
den bij de markt neergelegd,” zegt Hans
problemen die op elkaar inwerken.
pen we vertraging op tijdens de realisatie.
Ruijter. Werkgroepen hebben zich over
Al snel bleek dat we vergelijkbare proble-
de problematiek gebogen. In plaats van
“Het eerste probleem heeft te maken met
men kregen bij de bouw van de tunnel in
elke keer het wiel uitvinden, bepleiten ze
de bestuurlijke dynamiek en de wetgeving
de A2 bij Leidsche Rijn. Het werd herkend
standaardisatie en uniformering in beheer
tunnelveiligheid. In 2006 kwam er Europese
als een structureel probleem dat ik als
en bediening van tunnels. Ruijter: “Maar
regelgeving naar aanleiding van de brand
landelijk tunnelregisseur op een structurele
het moet ook weer niet zover gaan dat we
in de Mont Blanc-tunnel. De lidstaten
manier moet oplossen.”
voorschrijven welke ventilatoren en welke
moesten die doorvertalen naar nationale
verlichting in zo’n tunnel moeten zitten.”
regelgeving. Bij die doorvertaling, zo is
Rijkswaterstaat gaat de problemen samen
gebleken, ligt niet eenduidig vast wanneer
met andere betrokkenen, waaronder
Een andere aanbeveling is om eerder na
een tunnel veilig genoeg is. In Nederland
marktpartijen zoals Mobilis, te lijf. “We zijn
te denken over de aansturing van de tun-
hebben we tezelfdertijd de besluitvorming
tot de conclusie gekomen dat het niet een
nelinstallaties. “Dat is nu te vaak het sluit-
over de openstelling van tunnels gedecen-
probleem is van alleen Rijkswaterstaat of
stuk. Iedere vertraging die hierin optreedt,
traliseerd op gemeenteniveau.
‘We zijn tot de conclusie gekomen dat het niet een probleem is van alleen Rijkswaterstaat of van alleen de aannemerij. Het is een gezamenlijk probleem. Voor de aanpak ervan zijn we gezamenlijk
14
verantwoordelijk.’
Door de combinatie van deze twee fac-
dat vragen om ellende. Het leidt er in elk
toren kun je eindeloze discussies krijgen
geval toe dat de tunnels allemaal op een
over veiligheid en dan gaat het al snel niet
andere manier worden beheerd. Dat is
meer over veiligheid, maar over bestuur-
het tweede probleem.”
lijke verantwoordelijkheid. Het kan namelijk altijd veiliger. Als je als burgemeester op
Alsof de landelijk tunnelregisseur aan
het advies van deskundigen afgaat die
beide problemen nog niet zijn handen vol
zeggen dat het veiliger kan en je hebt
heeft, zeker in aanmerking genomen de
geen wetgeving die bepaalt wanneer
beperkte tijd die hij heeft om te hande-
het genoeg is, is het heel moeilijk om die
len, formuleert hij nog een derde: “Dat
adviezen naast je neer te leggen.”
probleem heeft te maken met projectmanagement in combinatie met de schaarse
Het tweede probleem dat om aandacht
expertise in Nederland op tunnelgebied.
van de landelijk tunnelregisseur vraagt, is
Hierdoor komen ontwerpbeslissingen in
technisch van aard. “We zijn de laatste
projecten niet tijdig genoeg tot besluit-
jaren steeds meer ict in onze infrastructuur
vorming. Die dingen blijven dan vaak
gaan inpassen,” zegt Hans Ruijter. “Daar
hangen tot het eigenlijk al te laat is om
stellen we steeds hogere eisen aan, niet
er een besluit over te nemen zonder dat
alleen als het over veiligheid gaat, maar
het tot vertraging leidt. Daarnaast speelt
ook ten aanzien van de beschikbaarheid.
de omgeving bij projecten een steeds
Neem een situatie zoals laatst bij onze col-
belangrijker rol. Niet alleen bij ons, maar
lega’s van ProRail: door een computersto-
ook bij aannemers en ingenieursbureaus.
ring lag het hele spoorwegennet plat. Iets
Er moet steeds meer worden overlegd
dergelijks kan Rijkswaterstaat natuurlijk ook
met gemeentes, brandweer en andere
overkomen. Dat geeft maar aan dat we
stakeholders. Dat vraagt steeds meer van
steeds afhankelijker zijn geworden van ict.”
het projectmanagement. Aan de ene kant moet het zijn rug rechthouden wat
Zo komt Hans Ruijter vanzelf op zijn stok-
betreft scope, tijd en geld, aan de andere
paardje. Niet elk tunnelproject is uniek.
kant moet het rekening houden met de
“Tot voor kort werd iedere keer opnieuw
omgeving. Een te rigide opstelling werkt
nagedacht over de eisen die we stellen
niet. Dat leidt tot hakken in het zand en
aan onze tunnels, de processen waarmee
uiteindelijk tot vertraging. Partijen moeten
we ze beheren, bedienen en gebruiken.
samen de klus klaren, dus samenwerken,
Het hele ontwerp werd iedere keer weer
zeker bij projecten waarbij de uitvoering
opnieuw gedaan. Vanuit een civiel-tech-
anders loopt dan je van tevoren had be-
nisch perspectief begrijp ik dat. Als je het
dacht. Dan heb je elkaar gewoon
vanuit die optiek benadert, is elk project
hard nodig.”
inderdaad uniek, want de ondergrond is overal anders, de locatie is uniek, het aan-
De hamvraag is of een landelijk tunnelregis-
tal rijstroken varieert. Logisch dus dat je het
seur over een jaar nog nodig is. “De proble-
hele proces elke keer opnieuw doorloopt.”
matiek is complex en weerbarstig, maar we hebben vorig jaar forse stappen gezet. In
De problemen op een rijtje 1. Wie heeft het laatste woord over de veiligheid? 2. Elke keer opnieuw het ICT-wiel uitvinden? 3. Complex projectmanagement!
Maar nadere analyse leert dat, zegt
de vorige Tweede Kamer ging het laatste
Ruijter, “al die tunnels zeker voor tachtig
algemeen overleg met minister Eurlings
procent hetzelfde” zijn. “Juist daar zit de
over tunnels, het eerste algemeen overleg
crux, want dat hele proces van aansturing
van de nieuwe Tweede Kamer met minister
van de tunnel en de software die daar-
Schultz van Haegen ging weer over tunnels.
voor nodig is, kost enorm veel energie.
Dat geeft aan hoe serieus de problematiek
Bovendien is bij softwareontwikkeling de
ook door de politiek wordt genomen. Bij
kans op fouten aanzienlijk, dus als je dat bij
ons heeft het topprioriteit.”
iedere tunnel weer opnieuw gaat doen, is
Houten 4-sporig
ALLIANTIE BOUWT EERSTE PAALMATRAS VOOR HET SPOOR Robbert de Groot en Peter Luijtjens
18
Een alliantie is niet alleen een ideale
Het paalmatras dat Voorbij Funderings-
dus een toename van de onderhouds-
contractvorm voor complexe bouwpro-
techniek in Houten bouwde, bestaat uit
kosten. We zochten naar een oplossing
jecten, je kunt er als opdrachtnemer èn
een tachtig meter lang veld van slanke
waarbij we enerzijds de zettingen in de
opdrachtgever nog aan verdienen ook.
palen (‘Voton Hoge Snelheid Palen’) met
exploitatiefase konden minimaliseren
Dat bleek in Houten, waar Mobilis met
daarop een granulaatmatras bestaande
zonder een traditionele fundering aan te
de Bataafse alliantie over een kilometer-
uit gemalen steenslag ingepakt binnen
brengen,” vertelt projectleider Robbert
slang traject bruggen, viaducten en twee
kunststof geogrids. Een vijf meter lange,
de Groot (Mobilis). “We zijn daar met ons
nieuwe stations bouwde. Binnen budget
gegoten betonplaat vormt de overgang
zusterbedrijf eens over gaan praten.”
en binnen de tijd.
naar het ‘harde’ spoor in de stations-
In totaal sloeg Voorbij zo’n driehonderd
constructie. Doordat aan het begin van
van de zelf ontwikkelde, gepatenteerde
Iedere treinreiziger kent wel de dreun die
het matras over twintig meter iets kortere
Hoge Snelheidspaaltjes. Of beter, die
door de trein gaat wanneer deze van de
paaltjes op iets grotere onderlinge afstan-
werden de grond in getrild. De Groot:
zachte aardebaan de harde constructie
den zijn geïnstalleerd, sluit de constructie
“Het gaat om een stalen casing met een
van een viaduct of brug op rijdt. Bij Houten
aan die kant naadloos aan op de tradi-
kleine diameter met een afsluiter on-
gaat de overgang vrijwel geruisloos, dank-
tionele spoorbaan waarover de treinen
derin. Die opent zich automatisch zodra
zij het paalmatras dat in de overgangs-
het station bereiken. Treinen kunnen er in
de paal op diepte is, waarna het beton
strook naar het op palen gefundeerde sta-
volle vaart overheen rijden zonder dat de
onder overdruk naar buiten stroomt. De
tion ligt. Groot voordeel van het systeem:
ondergrond wordt ingedrukt. En daar was
heibuis wordt getrokken, de wapenings-
de restzetting is vrijwel nul. “Dergelijke
het allemaal om begonnen.
korf gaat erin en je bent klaar.” Per dag
funderingen zijn vaker met succes toege-
“Als je, zoals hier, drie meter met zand
zijn op deze manier wel tweehonderd
past in de wegenbouw, dat wilden wij ook
moet ophogen om het hoogteverschil
lichte palen te maken. ProRail is in zijn
wel eens op het spoor proberen”, zegt
te overbruggen tussen aarden baan en
nopjes met het paalmatras. Twee jaar na
alliantiemanager Peter Luitjens (ProRail).
onderheid spoorviaduct, krijg je onver-
voltooiing zijn bij intensieve monitoring
“Meestal sneuvelt zo’n idee in de voorbe-
mijdelijk zettingen. Vanwege de korte
nog nauwelijks zettingen gemeten.
reiding, maar een alliantie zoekt juist naar
beschikbare bouwtijd was er onvoldoende
optimalisaties. Daarvan is dit een school-
zettingstijd. Daardoor krijg je onvermijdelijk
voorbeeld.”
te veel zettingen in de exploitatiefase en
spoor veranderd in een ruimtelijk gebied
oplossingen, dan kunnen ze de meeval-
Hoewel al sinds 1935 niet meer in gebruik
De werkzaamheden bij Houten begonnen vier jaar geleden
met een transferfunctie tussen station en
lers onder elkaar verdelen. Dat was in
als stationsgebouw, heeft het als enig
openbaar gebied. Een glazen overkap-
Houten het geval. Aan het einde van de
overgebleven exemplaar in zijn soort toch
met verplaatsing van een historisch stationsgebouw naar een
ping over perrons en sporen vormde eind
rit hielden de alliantiepartners voldoende
historische waarde. Ooit zijn zes stations-
2010 het sluitstuk van het werk.
euro’s over. De Groot: “Vooraf hadden
gebouwen van dit type gebouwd, het
we berekend dat een alliantie interessant
exemplaar in Houten is het enige dat
Avontuur
zou zijn als we tenminste 1 miljoen zouden
over is. Het bouwwerk werd eerst ander-
De combinatie waarin Mobilis deelnam
overhouden. Met het eindresultaat zijn wij
halve meter opgevijzeld. Na versterking
sleepte de opdracht (38 miljoen euro) in
meer dan tevreden.” De zeer intensieve
van de onderbouw ging er een stalen
2006 in de wacht als design & construct
samenwerking leverde in het vergun-
korset omheen. Vervolgens vertrok het op
contract. Met de mogelijkheid om het uit
ningentraject (136 vergunningen) flinke
zwaartransportwagentjes naar zijn nieuwe
locatie 150 meter verderop. Het uit 1868 stammende pand stond precies op de plaats waar de twee nieuwe sporen zouden komen. Openhartoperatie
nenstad mocht geen hinder ondervinden,
te voeren in alliantie met opdrachtgever
tijdwinst op. Mede daarom was het werk
bestemming. Daar werd het geplaatst op
Vorming van de paalmatrasconstruc-
evenals de treinenloop. Uitgezonderd de
ProRail. Een unicum tot op dat moment.
keurig op tijd af.
een nieuwe paalfundering en onderging
tie was slechts één van de onderdelen
vele nachtelijke buitendienststellingen
“Toen duidelijk werd dat een paalmatra-
van het veelzijdige spoorproject Houten
moesten de bouwers pal naast de voort-
sconstructie op dit traject wenselijk was,
Voor ProRail smaakte de proef met de
Het voormalige stationsgebouw staat
4-sporig. In het kader van de spoorverdub-
denderende treinen werken. De uitvoering
omdat er in het bouwproces nauwelijks
alliantievorm naar meer. De spoorbeheer-
er weer prachtig bij en heeft inmiddels
beling - van twee naar vier sporen - moest
was daarom een soort openhartoperatie.
tijd voor voorbelasting was, zeiden we
der heeft zijn volgende alliantieproject
een nieuwe functie als dagbestedings-
de Bataafse alliantie over een traject
Terwijl dagelijks 15.000 fietsers onder het
meteen: zullen we dit niet als alliantie
(OV-SAAL) al opgetuigd, met Houten-4
centrum voor mensen met een verstan-
van vijf kilometer diverse viaducten over
station door reden en 10.000 treinreizigers
bouwen?” zegt Luitjens. “Als je op avon-
als voorbeeld.
delijke beperking.
bestaande wegen, een nieuw station
in- en uitstapten, bouwden de aannemers
tuur gaat, moet je het samen doen, op
in Houten Centrum en Houten Castel-
tijdelijke perrons. Terwijl oude werden
basis van vertrouwen.”
Historisch stationsgebouw gaat op reis
lum bouwen. Ook plaatste ze een stalen
gesloopt, stortten poeren en construeer-
Bij een alliantievorm bedenken opdracht-
De werkzaamheden bij Houten begon-
boogbrug over het spoor en geluidscher-
den zij een compleet nieuw spoorviaduct.
gever en aannemer samen het ontwerp
nen vier jaar geleden met verplaatsing
men. Het historische stationsgebouw uit
Deels gebeurde dat op slechts een meter
en de uitvoering van het project. En ze
van een historisch stationsgebouw naar
1868 ging op transport naar een nieuwe
afstand van omliggende gebouwen,
verdelen de risico’s netjes onder elkaar.
een locatie 150 meter verderop. Het uit
locatie. Bouw van een nieuw station in het
waaronder het Gemeentehuis. Door
Zijn er tegenvallers, dan worden die
1868 stammende pand stond precies op
centrum van Houten was lastig, want het
verhoging van het station met 1,80 meter
betaald uit de gezamenlijke pot. Maar be-
de plaats waar de twee nieuwe sporen
fiets- en voetgangersverkeer in de bin-
is de smalle en donkere kruising met het
denken ze hele slimme, geldbesparende
zouden komen. Dus moest het weg.
het een grondige restauratie.
TBI INFRA IN BEELD
22
hoogvliet, Centrumproject buitenban
Denken in oplossingen De Rotterdamse deelgemeente Hoogvliet
2007 in het hagelnieuwe appartementen-
is het toneel van een van de grootste her-
gebouw Harbour Edge op de Lloydpier,
structureringen ooit in Nederland. Voorbij
raakte de onderschil van de kanaalplaat-
Betonsystemen bouwt daaraan mee op
vloerelementen in de parkeergarage los.
het centrumproject BuitenBan.
Met als gevolg enorme schade aan de
En denkt mee.
gebouwconstructie. Na grondig onderzoek concludeerden experts dat hier geen
Het project van Leyten projectontwikke-
sprake was van een incident. Dit kon in
ling moet het vernieuwde centrum van
principe gebeuren in iedere parkeerga-
Hoogvliet een forse impuls geven. Op de
rage met kanaalplaatvloeren. Als gevolg
plaats waar vroeger een parkeerplaats
van dit incident volgde een aanpassing
lag, komt nu circa 3.000 vierkante meter
van de regelgeving.
winkelruimte plus een cultuurhuis, met daarin een grand café, een theater en
“Op het moment dat de nieuwe regelge-
een bibliotheek. Daarnaast bevat het plan
ving van kracht werd, hadden wij het werk
BuitenBan twee woongebouwen met
al aangenomen en de uitvoeringsmetho-
111 huurwoningen voor 55-plussers. Het
de uitgewerkt”, vertelt projectleider Marco
geheel staat bovenop een openbare par-
van der Kloos (Voorbij Betonsystemen).
keerkelder met plaats voor 294 auto’s. Het
“Ons hele plan ging ineens in rook op.”
project is een van de afrondende werken
De aangepaste richtlijn schrijft bouwers
voor een herstructureringsoperatie waarbij
voor de dikte en wapening van de druk-
in vijftien jaar tijd ruim vijf- van de achttien-
laag op vloeren van kanaalplaatelemen-
duizend woningen worden vervangen en
ten te beperken én om kanaalplaten te
Hoogvliet een heus centrum krijgt.
leggen op een zogenoemde SBR-strip. Het was dat laatste ogenschijnlijk kleine detail
In opdracht van hoofdaannemer en zus-
dat de werkplannen voor project de Bui-
terbedrijf Kanters Bouw en Vastgoed B.V.
tenBan in de war stuurde. De introductie
bouwt Voorbij Betonsystemen de hele
van de strip Styrol Butadieen Rubber (SBR)
onderbouw. Na voltooiing van de funde-
- een rubber van niet meer dan 5 centime-
ring heeft Voorbij Betonsystemen eerst
ter breed en 3 centimeter dik - maakte het
148 poeren en daarop de keldervloer
namelijk onmogelijk om, zoals gepland, de
gestort. Daarna gaat het omhoog met in
balk en de vooruit gelegde kanaalplaten
het werk gestorte wanden van de kelder,
in één keer te storten. Volgens de nieuwe
kolommen en een kelderdek, bestaande
voorschriften moet er tussen de oplegneus
uit kanaalplaatvloeren en een stukje
en de kanaalplaten namelijk een SBR-rub-
breedplaatvloer.
ber liggen. De richtlijn geeft ook aan hoe,
Een openbare parkeerkelder met plaats voor 294 auto’s
waar en welke wapening er toegepast Op het oog geen al te complexe opgave, maar het is een project met een addertje onder het gras. Dat komt door een incident drie jaar eerder in Rotterdam. Tijdens een korte maar felle brand op 1 oktober
mag worden.
25
Het 8.000 vierkante meter grote vloeroppervlak is, met het oog op hoogteverschillen, warmteontwikkeling en logistiek, in vijf fasen gestort.
Voorbij Betonsystemen heeft lopende het
hellingbanen passen omvangrijke ma-
werk de bouwmethode aangepast aan
terialen en machines niet meer door de
de nieuwe richtlijnen en stort daarom nu
ingang. Voorbij Betonsystemen loste dit lo-
eerst de balken en laat die vervolgens ze-
gistieke probleem op door een bouwweg
ven dagen uitharden. Deze uithardingstijd
aan één zijde van de bouwkuip te maken
is in overleg met de constructeur bepaald.
voor laden en lossen van materialen. Die
Wanneer de balken voldoende draag-
worden vervolgens gelijk verwerkt. Bij grote
kracht hebben, wordt het SBR-rubber
transportdrukte fungeert een verderop
aangebracht waarna een van de twee
gelegen busbaan als tijdelijke wachtplaats
torenkranen de kanaalplaten erop legt.
voor leveranciers. Het is een systeem dat
“Bij zulke verrassingen proberen wij zelf
de nodige coördinatie en communicatie
mee te denken aan een oplossing, vaak
van de uitvoerders vraagt, maar goed
in nauw overleg met de constructeur. Zo
blijkt te werken.
ook in dit geval”, zegt Van der Kloos. “De
Na afwerking van het kelderdek nemen
alternatieve methode kost wel meer tijd,
de collega’s van Kanters Bouwbedrijf het
omdat er meer handelingen nodig zijn.”
over. Zij gaan de appartementen bouwen.
Het gaat om extra bekistingswerk en het naderhand koppelen van de kanaalpla-
Het speelse ontwerp van Molenaar &
ten met de balk.
Van Winden architecten met brede, verspringende balkons draagt bij aan
Betonmengsel
een verlevendiging van de voorheen vrij
Ook bij de constructie van de monoli-
monotone omgeving. Het cultuurhuis en
thisch afgewerkte keldervloer ging Voorbij
een deel van de winkels worden uitge-
Betonsystemen zelf op zoek naar de ideale
voerd met een licht staalskelet. Ze vormen
bouwmethode. Het 8.000 vierkante meter
de koppeling van de nieuwbouw met het
grote vloeroppervlak is, met het oog op
bestaande winkelcentrum. Met de ople-
hoogteverschillen, warmteontwikkeling en
vering van de BuitenBan in 2012 maakt
logistiek, in vijf fasen gestort. De betontech-
Hoogvliet de volgende stap naar een
noloog van Voorbij heeft hiervoor een spe-
volwaardig stadscentrum.
cifiek betonmengsel samengesteld. Van der Kloos: “We laten ons betonrecept altijd op maat maken bij grote vloervelden.” Logistiek Het storten van vloervelden is geen eenvoudige opgave op de krappe bouwplaats. Het verkeer kan nog net over twee smalle weggetjes langs de randen van de bouwkuip rijden. Staat daar een betonpomp met een arm van 52 meter, dan komt er nagenoeg geen auto meer langs. Tijdelijke afsluitingen zijn dan ook onvermijdelijk. Ruimte voor opslag op de bouwplaats is er nauwelijks. Zelfs tijdelijke opslag
26
in de nieuwe parkeerkelder is onmogelijk: na dichten van het dak en storten van de
Marco van der Kloos
Haverkort OnZE MENSEN
Tinus Haverkort
Als Tinus Haverkort ’s ochtends om tien uur in de bouwkeet van het Tunnelteam Zuid zijn gasten koffie inschenkt, heeft hij er al een paar uur op zitten. Zoals elke ochtend heeft hij zijn rondje over de bouwplaats bij de zuidelijke toerit naar de Coentunnel in Amsterdam gemaakt. Als hoofduitvoerder is hij verantwoordelijk voor de communicatie tussen werkvoorbereiding en uitvoering. “Ik moet ervoor zorgen dat alles op het juiste moment op de juiste plek ligt en dat iedereen weet wat hij moet doen. Ik houd de mensen gemotiveerd door het verstrekken van relevante informatie. En ik weet dat een schouderklop zo af en toe bevorderlijk is voor de goede sfeer.”
Hoofduitvoerder Haverkort kan gerust
familiebedrijf was. Mijn opa was een broer
ben. Wat is leuker? Het klinkt misschien raar,
zijn. De uitvoering van het project vordert
van de oprichter van Haverkort. Mijn vader
maar elke fase is mooi. Chauffeur, kraan-
gestaag. Op 4 april wordt het eerste tun-
zat ook in de bouw. We woonden waar het
machinist - ook wat ik nu doe, hoofduit-
neldeel afgezonken. Een cruciale stap in
werk was. Als jongen heb ik op zeven of
voerder. Ik ben altijd gewend geweest dat
de bouw van de nieuwe tunnel die de
acht verschillende plekken gewoond. De
je in een familiebedrijf alle voorkomende
capaciteit van de bestaande Coentun-
bouwplaats was mijn speeltuin. Ik ging heel
werkzaamheden doet.”
nel uit 1966 verdubbelt en daarmee de
vaak met mijn vader mee, dus het is mij
doorstroming van het verkeer op de A10
met de paplepel ingegoten. Zo ben ik van
Daarom is hij de aangewezen professional
aanzienlijk zal verbeteren. “Op 1.75 meter
kindsbeen af bij Mobilis en zijn voorgangers
voor deze complexe klus. Hij weet exact
plus hebben we nu alles waterdicht,” zegt
betrokken geweest,” vertelt hij.
wat er op elke plek in de bouwput speelt
Haverkort terwijl een waterige winterzon
en hij is flexibel genoeg om met de dage-
schuin het met bouwtekeningen behangen
Zijn jarenlange ervaring, grote technische
lijkse realiteit om te gaan, want: “Geen dag
kantoor binnenvalt.
kennis en sociale vaardigheden hebben
is hetzelfde, dat is de bouw eigen. Als het
hem op de stoel van hoofduitvoerder
niet regent, dan sneeuwt het wel of het is
Als telg van de familie Haverkort weet
gebracht. Hij begon bij de Gebr. Haverkort
brandend heet. Als je in een fabriek staat,
hij maar al te goed hoe het er bij grote
als chauffeur, daarna was hij kraanmachi-
weet je op maandag redelijk goed waar
bouwprojecten aan toegaat. “Ik ben een
nist. “In 1989 werd ik voorman. Bij de bouw
je op vrijdag eindigt. Hier moet je kunnen
achterneef van de laatste Haverkort die
van de Wijkertunnel (A9) werd ik uitvoerder
inspelen op de situatie die wel eens anders
het bedrijf leidde toen het nog van een
en zo ben ik doorgegroeid tot waar ik nu
uitpakt dan gedacht.”
28
Ervaring, kennis en sociale eigenschappen maken de hoofduitvoerder
Zwavelbeton als milieuvriendelijk alternatief Milieuvriendelijk en CO2-neutraal werken
Cement is het bestanddeel in beton dat
van zwavelbeton bestaat al langer, maar
is steeds belangrijker in de Nederlandse
verantwoordelijk is voor het merendeel
wij hebben door goedkopere chemische
bouw. Daarom hebben TBI Infra en Voorbij
van de CO2-uitstoot. Kun je dat vervangen
modificatie van zwavel de toepassingsmo-
Prefab Beton grote belangstelling voor het
door een duurzaam alternatief, dan sla je
gelijkheden sterk vergroot. En we hebben
Technisch inzicht is ook een factor die
commentaar op te leveren. Om een uur
na de fusie met het Rotterdamse Voor-
innovatieve zwavelbeton van Shell. De
een flinke slag ten aanzien van CO2-doel-
het product concurrerend gemaakt met
meetelt. “Je moet vooral kunnen zien of
of negen maak ik een rondje, ik loop door
molen heette. Dat zijn achternaam nu uit
drie bedrijven werken samen aan nieuwe
stellingen. En dat kan met beton op basis
traditioneel beton”, vertelt Henk Hoppen
iets maakbaar is. Het is goed als je op
de bouw: wat gebeurt er allemaal, hoe
de bedrijfsnaam is verdwenen, deert Tinus
betonproducten op basis van dit zoge-
van Shell Thiocrete. Want in dit beton is het
(marketing manager Shell) in de speciale
voorhand kunt zien waar zich een pro-
staat het ervoor, ik kijk naar de veiligheid,
Haverkort niet. “Het is nog steeds een fijn
noemde Shell Thiocrete.
bindmiddel cement volledig vervangen
proeffabriek in Hoofddorp.
bleem zou kunnen voordoen; de tijd om
ik maak een praatje met deze en gene.
bedrijf om voor te werken.”
daar gaandeweg over na te denken is
Dan ben je zo een uur, anderhalf uur ver-
wel eens aan de krappe kant. De eind-
der, maar zo houd ik overzicht op de hele
“Wat belangrijk is,” zegt hij, “is dat je met
datum staat immers vast. Ervaring is dan
gang van zaken.”
zijn allen de sfeer goed hebt en dat je
een voordeel, je herkent situaties sneller en hebt meerdere oplossingen voorhanden.”
door gemodificeerd zwavel. “Het concept
met plezier naar je werk gaat. Dat geeft Op de agenda staat dan het overleg:
voldoening, net als het halen van dead-
“Op dinsdag nemen we de week door,
lines. Je gaat van deadline naar deadline.
Tinus Haverkort woont in Almere - daar is hij
een uur, anderhalf uur. Op woensdag
Vooral als het eigenlijk nét niet kon en je
ook al door het werk terechtgekomen. “Ik
hebben we onderaannemersoverleg;
het tóch hebt gehaald, geeft dat een
woon er al vijfendertig jaar. Met de Gebr.
daarin worden, zoals het woord al zegt,
heel tevreden gevoel.”
Haverkort hadden we een project in de
de onderaannemers geïnformeerd over
polder. We hoorden bij de eerste vijfhon-
de stand van zaken. Zo weten ze waar de
Ook al is Tinus Haverkort ’s ochtends om
derd bewoners van Almere en we zijn er
pijnpunten liggen, wat er op hen afkomt.
half zeven present, het kan wel eens laat
blijven hangen. Het ligt centraal: of ik nu in
De hoofduitvoerder noord zit er ook bij
worden voordat hij de bouwput verlaat.
Joure moet zijn of in Breda, het is een uur
en op donderdag is hetzelfde overleg in
“De ene keer ben je om kwart over vier
rijden,” zegt hij.
noord en daar zit ik als vertegenwoordi-
klaar, de andere keer om zes uur, maar
ger van zuid dan weer bij. En op vrijdag
ook wel eens om acht uur, net wat de dag
Maar in elk geval tot medio 2012, als de
hebben we overleg van het tunnelteam.
brengt. Een betonstort kan gemakkelijk
tweede Coentunnel door het verkeer in
Vrijdag is vaak een vergaderdag.”
uitlopen en dan is het zeven uur voordat
gebruik wordt genomen, gaat de rit naar
je er erg in hebt. Of een overleg duurt
het Amsterdamse havengebied. Zijn wek-
Het hoort erbij, weet Tinus die zich als een
langer. Gemiddeld ben ik tussen zes en
ker gaat om kwart over vijf, een half uur
vis in het water voelt in de organisatie
zeven thuis. Ja, het zijn lange dagen, maar
later stapt hij in de auto. “Ik ben er om half
die de tweede Coentunnel realiseert. De
zolang ik in de bouw zit is het nooit anders
zeven, het werk begint om zeven uur. Eerst
Coentunnel Company wordt gevormd
geweest. Werkdagen van twaalf uur heb
neem ik met de drie uitvoerders de dag
door Arcadis, Besix, CFE, Dredging Inter-
je al gauw. Ik vind het niet erg.”
door, we drinken een bak koffie. Daarna
national, Dura Vermeer Groep, Vinci en
pak ik mijn laptop en kijk de mail na; ik
Mobilis. Mobilis is de voortzetting van Ha-
kijk naar de facturen om daar eventueel
verkort Voormolen zoals het familiebedrijf
Henk Hoppen en Luuk van Rees
31
Voor TBI Infra is de milie vriendelijkheid echter veruit het belan ste aspect van Shell Thiocrete.
Voor TBI Infra is de milieuvriendelijkheid echter veruit het belangrijkste aspect van Shell Thiocrete. duurzaamheidcoördinator van Mobilis.
Kristallisatiefasen
De productie van cement gaat gepaard
Dat geeft meteen ook de beperking van
met veel energieverbruik en uitstoot van
het materiaal aan: constructief is het niet
CO2. Kalksteen, het basisbestanddeel
toepasbaar in gebouwen. Zwavelbeton
van cement, wordt met zware machines
is een thermoplastisch materiaal, dat bij
gewonnen in de dagbouw. Vervolgens
90 tot 100 °C bijna vijftig procent van zijn
wordt het gebroken, gemengd, in hoog-
sterkte verloren heeft. Maar gezien de
ovens gebrand op 1500 tot 2000 °C en
talloze toepassingen die overblijven in
uiteindelijk gemalen. Onderzoek naar de
de industrie en in de grond-, water- en
CO2-footprint van beton op basis van Shell
infrabouw is het materiaal onverminderd
Thiocrete heeft aangetoond dat ten op-
interessant. Vooral omdat Shell de ma-
zichte van cementbeton een aanzienlijke
teriaaleigenschappen heeft verbeterd.
Op zoek naar nieuwe toepassingen voor zwavel
CO2-reductie mogelijk is. Cement is ook
Zwavel gaat tijdens het afkoelen door
Shell ontsluit bij de olie- en gaswinning in
het duurste bestanddeel in beton, een
twee kristallisatiefasen heen. De stress in
toenemende mate bronnen die veel zwavel
ander argument om het aandeel ervan
het materiaal weet Shell bij de productie
bevatten. Aangezien de maatschappij
Qua uiterlijk vertoont Shell Thiocrete beton
Opvallend is ook het buitengewoon
center in Hoofddorp staan voorbeelden,
terug te willen brengen. De productie van
van beton op basis van Shell Thiocrete
vraagt om laag zwavelhoudende oliepro-
(Thio = Grieks voor zwavel, -crete komt van
gladde oppervlak van het materiaal.
uiteenlopend van straatstenen en con-
beton gaat ook gepaard met gebruik van
door slimme modificaties beter te omzei-
ducten en omdat de technieken om zwavel
concrete) grote gelijkenis met traditionele
Beton op basis van Shell Thiocrete is zeer
tragewichten voor spoorkabels tot nage-
veel water. En dat kan op plaatsen waar
len, waardoor het een hogere druk- en
te scheiden van olieproducten sterk ver-
betonproducten, maar de materiaaleigen-
dicht en bevat vrijwel geen poriën. Dat
maakte boomstammen, waarin de fijnste
water schaars is lastig zijn.
buigsterkte krijgt en makkelijker toepas-
beterd zijn, zal er de komende jaren meer
schappen verschillen wezenlijk. Dat begint
maakt het materiaal geschikt voor toe-
schorsdeeltjes en jaarringen zichtbaar zijn.
baar is. Hoppen: “Het product wordt nu al
zwavel beschikbaar komen op de markt.
al met de productie ervan. Het product
passingen in agressieve milieus. Zeewater
Siertegels zijn in alle kleuren te maken,
Voor de productie van zwavelbeton hoeft
op een aantal locaties in Europa succes-
wordt namelijk bij een temperatuur van
en strooizout kunnen er bijvoorbeeld niet
want zwavel laat zich uitstekend menge-
zwavel alleen te worden gemengd met
vol in productie genomen, niet alleen voor
De gewonnen zwavel is geen afvalproduct,
ongeveer 140 °C in een mal of bekisting
maar fungeert als grondstof voor de pro-
gegoten. Uitharden gebeurt niet door een
ductie van onder meer kunstmest, medicij-
chemische reactie, maar door afkoeling.
nen, cosmetica, lucifers, autobanden en
Hoelang dit duurt hangt af van de afmetin-
shampoo. Shell doet voortdurend onder-
gen van het product. Ontkisten binnen een
zoek naar nieuwe, innovatieve producten
aantal uren is voor kleine producten geen
en toepassingen om meerwaarde te geven
probleem, grotere producten kunnen meer
aan de vrijkomende zwavel. Shell Thiocrete
tijd vergen. Na afkoeling heeft het product
is er één van.
zijn definitieve sterkte bereikt en is dus direct bruikbaar. Ter vergelijking: traditioneel
indringen. Omdat er geen water indringt, is
met kleurstoffen. En ze zijn kleurvast, want
cementbeton doet daar in sommige geval-
het tevens goed bestand tegen vriezen en
er is geen sprake van uitwassen van kalk.
len 28 dagen over. De productie lijkt dus
dooien. Met zwavelbeton kun je ook zware
eigenlijk meer op die van asfalt dan op die
metalen inpakken, de immobiliserende
van regulier beton.
Veel mensen associëren zwavel met zwaveleen ‘modifier’ en vulstoffen als gemalen
de productie van tegels en tuinproducten
houdende gassen als H2S of zwaveldioxide
kalksteen en vliegas - de samenstelling
maar ook in betonmaterialen voor zeewe-
(SO2) die met name vrijkomen bij de ver-
Hoogoven
ervan is veel minder kritisch dan bij regulier
ringen en voor de spoorwegindustrie. We
branding of productie van zwavelhouden-
eigenschappen van zwavel zijn al langere
Voor TBI Infra is de milieuvriendelijkheid
cementbeton. Even opwarmen en het
hebben goede hoop dat we met TBI Infra
de brandstoffen. Zwavel (S) is een element
tijd bekend. Thiocrete biedt daarom ook
echter veruit het belangrijkste aspect van
materiaal is klaar om te gieten. Resten of
en Voorbij Prefab Beton ook in Nederland
dat ruim voorradig is in de natuur. Zwavel in
Het product dat uit de mal komt heeft een
meer mogelijkheden om secundaire ag-
Shell Thiocrete. “Tegenwoordig verdient
afval dat vrijkomt bij het productieproces
binnen afzienbare termijn tot marktklare
zuivere vorm stinkt niet en is niet schadelijk
hoge sterkte. “Een betonkwaliteit C45/55
gregaten te gebruiken dan cement.
alles wat je in ons vakgebied kunt beden-
zijn om dezelfde reden ook voor honderd
producten kunnen komen.”
voor het milieu.
halen we makkelijk. Maar we hebben ook
Proefstukken komen door een lichte krimp
ken op het gebied van duurzaamheid en
procent herbruikbaar.
proeven gedaan waarbij de cilinderdruk-
bij het afkoelen gemakkelijk uit de mal en
CO2-reductie de aandacht. En de moge-
sterkte groter was dan 100 MPa”, vertelt
maken een zeer gladde afwerking mo-
lijkheden die dit product biedt zijn wat dat
Luuk van Rees (global analyst Shell).
gelijk. In het Shell business development
betreft veelbelovend”, vertelt Sido Harms,
Zwaar heiwerk voor Rotterdamse markthal
32
Markthallen zijn overal in de wereld te
deringspalen de grond in, op 1 juli 2010
wel allemaal uit hebben, ze mogen con-
vinden, maar niet in ons land. Mobilis en
moest de laatste aangebracht zijn. Naast
structief geen rol spelen in de onderwater-
Voorbij Funderingstechniek bouwen in
de gebruikelijke bouwborden stond een
betonvloer.” Deze wordt in het najaar van
Rotterdam mee aan Nederlands eerste
‘heipaalteller’ die keurig bijhield of dat
2011 gestort.
exemplaar, een spectaculaire boogcon-
lukte. Een week na de deadline zou-
Met collega-aannemer voor de onder-
structie met een marktplein en een
den de advocaten van Loyens & Loeff
bouw Martens en Van Oord puzzelden
enorme garage eronder.
hun nieuwe kantoor aan de rand van
Voorbij Funderingstechniek en Mobilis
de bouwput betrekken. En die hadden
langdurig op mogelijke oplossingen. Zelfs
Mobilis bouwt samen met Martens en
een duidelijke voorwaarde gesteld: alle
verwijderen met behulp van explosieven
Van Oord Aannememingsbedrijf als
heiwerk moest vóór die datum af zijn. En
werd onderzocht. Uiteindelijk moesten de
Combinatie Bouwkuip Markthal de volle-
inderdaad, op 1 juli stond de teller op nul.
bouwers de knoop doorhakken. Ze beslo-
dige onderbouw in opdracht van Markthal
Maar dat vergde grote inspanningen.
ten het leeuwendeel voorlopig te laten
Rotterdam BV, een onderdeel van ontwik-
zitten en het eigen heiwerk eerst af te ron-
kelaar Provast. Voorbij Funderingstechniek
Boerderij
den. Na leegscheppen van de bouwput
heeft als onderaannemer van Mobilis het
Opdrachtgever Provast bouwt de markt-
moeten duikers de overgebleven palen
gehele heiwerk hiervoor uitgevoerd. De
hal precies op de plaats waar ooit de
onder water afzagen.
markthal die architectenbureau MVRDV
eerste Rotterdamse huizen stonden, vlakbij
ontwierp, verrijst middenin het Rotterdamse
de dam in de Rotte waaraan de stad zijn
Woud van kranen
stadshart aan de Binnenrotte. Nu al is hier
naam dankt. Dat gegeven vergde inten-
Voorbij Funderingstechniek slaagde er in
tweemaal per week de centrummarkt te
sief bodemonderzoek. Archeologen van
35 oude palen van 20 meter lengte te ver-
vinden. Markthandelaren die nu buiten
Bureau Oudheidkundig Onderzoek van
wijderen die het eigen funderingswerk on-
staan, kunnen in de toekomst een dak
Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) kre-
mogelijk maakten. Dat kostte veel moeite:
boven hun hoofd krijgen in de hal. Dat is
gen in de 1 hectare grote bouwkuip een
eerst een casing eromheen, daarna
belangrijk vanwege de aangescherpte
eigen bouwkuip in de zuidoosthoek, waar
graven, vervolgens de paal trekken na het
Europese regelgeving op het gebied van
ze 45 dagen lang naar hartenlust konden
stroppen van de betonnen paalkop.
voedselveiligheid. Standhouders kunnen
graven. Interessant, omdat ze onder meer
Het plangebied veranderde gedurende
er hun versproducten zoals vis en vlees
een boerderij van de nederzetting Rotta
enkele maanden in een woud van kranen,
mooi uitstallen, bezoekers kunnen er on-
uit de tiende eeuw opgroeven. Maar voor
die deels in ploegendienst werkten. Op
gehinderd door regen of kou langs lopen.
Voorbij Funderingstechniek vooral een
hoogtijdagen waren tegelijkertijd veertien
Ze kunnen ook terecht bij winkeltjes en
complicerende factor.
stellingen bezig met heien, trillen en boren
horeca die aan beide zijden zijn voorzien
Veel lastiger nog waren resten uit recenter
van funderingspalen. Ook logistiek gezien
in de hal. Hun auto kunnen ze kwijt in een
tijd. In de grond lagen overal kabels en
een stevige uitdaging op zo’n relatief
ondergrondse vierlaags parkeergarage.
leidingen, die deels nog in gebruik waren.
kleine ruimte. Voorbij Funderingstechniek
Die biedt plaats aan 1.200 parkeerplaatsen
Daarnaast bleken er nog 246 oude prefab
trilde 450 meter combiwand en 168 meter
en een expeditietoegang voor de markt.
betonpalen in de grond te zitten van twee
stalen damwand voor het formeren van
basisscholen en een parkeergarage die
de bouwkuip. Nog eens honderd meter
Op dit moment is van dat alles nog niets
voor de bouw van de markthal werden
damwandscherm ging de grond in voor
te zien. De locatie tussen de St-Laurenskerk
gesloopt. En die lieten zich niet zomaar
de bouw van de archeologische kuip.
en de Rotterdamse Gemeentebibliotheek
trekken. “Als je eraan trekt, breekt de kop
De funderingspalen bestonden voor het
is al anderhalf jaar het domein van heistel-
eraf. Dieper heien lukte ook niet, omdat
overgrote deel uit Vibrocombinatiepalen
lingen en kranen. Voorbij Funderingstech-
vele krom waren of gebroken”, vertelt
(2.270 Vibro palen met een prefab trek-
niek was hier de afgelopen tijd verwikkeld
bedrijfsleider uitvoering Michiel Schaminée
paal als kern), plus een bescheiden aantal
in een race tegen de klok. Eind 2009 ging
(Voorbij Funderingstechniek). “Een serieus
Vibropalen (81). Voorbij Funderingstech-
in de bouwput de eerste van 2.500 fun-
probleem, want de constructeur wil ze er
niek sloeg ook 122 stalen buispalen die
Manno Buijsrogge en Michiel Schaminée
Bij het manoeuvreren tussen de ruim 240 oude betonpalen die onder water omhoog steken hebben ze de hulp van GPS op de kranen, maar het blijft een lastig karwei.
Column Sjaak Bral Cabaretier/columnist/schrijver Sjaak Bral is een geboren en getogen Hagenees en deelt in elk nummer zijn eigen scherpzinnige visie op de infrastructuur met ons.
Infrastructuur aanleggen: koorddansen zonder koord Onlangs trad ik op in Dubai. Niet voor het
Iets om trots op te zijn - ik heb het allemaal
nen blijven groeien, en toch bleven we
eerst; ik mocht er al eerder spelen, op
met eigen ogen mogen aanschouwen.
water geven. Zo ook in de zandbak van de
uitnodiging van de Nederlandse vereni-
Van de planologen op het provinciehuis
oliesjeiks, die hun dollars zagen wegvloeien
ging. Tijdens een van die keren kreeg ik
in Den Haag tot de ingenieurs van Shell in
in het kolkende afvoerputje van de wereld-
een rondleiding door een werknemer van
Nigeria. Ja, je komt nog eens ergens als
wijde financiële crisis. En hoewel de bag-
baggerbedrijf Van Oord. Vol trots liet hij zien
cabaretier. Wie nog twijfelt aan het belang
geraars menig gat kunnen dichten lukte het
hoe ze de beroemde palmeilanden voor
van infrastructuur kan volstaan met een
deze keer niet.
de kust uit de zee aan het opspuiten waren.
bezoekje aan het Binnenhof, waar zelfs een
Een spectaculair gezicht. Land maken
heuse minister van Infrastructuur zetelt. Hier-
Bij mijn laatste bezoek aan Dubai waren ze
waar geen land was - daar zijn we goed in
mee is - terecht overigens - het belang van
met de noorderzon vertrokken. Geen bag-
infrastructuur genoegzaam aangetoond.
gerschip meer te bekennen. “Er zitten nog
het betonnen - definitieve - stempelraam
“Een mooi resultaat, dat vertrouwen geeft
kantoor is een betonnen geluidsscherm
in Nederland. Wij hebben ook de meeste
ondersteunen. “Door alle obstakels in de
dat we in de toekomst samen dergelijke
geplaatst.
ervaring opgedaan. Ervaring is een raar
grond - van oude kasteelmuren tot oude
uitdagingen aan kunnen. Heiend Neder-
De kranen van Martens en Van Oord
ding: je krijgt het meestal….. vlak nadat je
Meestal is infrastructuur onzichtbaar; pas als
om te kijken of ze nog wat facturen betaald
sluisdeuren - daalde de heiproductie met
land zal steeds vaker moeten bouwen
scheppen momenteel de gigantische bak
het nodig had. Zo ook in Dubai. Een stad
iets niet werkt, zie je dat het er überhaupt
kunnen krijgen van de lokale overheid”,
dertig procent”, zegt Michiel Schaminée.
op niet maagdelijke gronden. Het funde-
tot op zestien meter diepte leeg. Bij het
die ik door de jaren heen heb zien veran-
was. Dat maakt het lastig om burgers duide-
zei Jan Demmink, voorzitter van de Neder-
Manno Buijsrogge, projectleider van Mo-
ringsbedrijf zal dan bij voorkeur al in de
manoeuvreren tussen de ruim 240 oude
deren van fata morgana tot schitterende
lijk te maken wat het nut en de noodzaak is
landse vereniging. Het eerste palmeiland
bilis: “Maar we hadden een inspannings-
calculatiefase met de opdrachtgever de
betonpalen die onder water omhoog
werkelijkheid. Dit is de plek waar, wereldwijd
van deze vitale organen in het lichaam dat
is afgebouwd, het tweede ligt inmiddels
verplichting om voor 1 juli klaar te zijn, en
krachten moeten bundelen.”
steken hebben ze de hulp van GPS op de
bekeken, ooit de meeste hijskranen per
‘samenleving’ heet.
gezellig weg te zakken in de oceaan.
kranen, maar het blijft een lastig karwei.
vierkante meter stonden. Dubai, de hemel
Stroom mis je pas als er een storing is. Water
Onbebouwd en onafgemaakt. En eh -
daar laten we de opdrachtgever niet mee
twee mensen van de afdeling Financiën
zitten. We hebben samen echt alles op al-
Containerwanden
Nadat de onderwaterbetonvloer is gestort
voor liefhebbers van infrastructuur. Hier kon
als het niet uit de kraan komt. Asfalt waar-
voorlopig onbetaald. Denk nu niet dat
les gezet.” Schaminée: “Al met al een heel
Omdat het bouwen gebeurt in hartje stad,
en de put leeggepompt gaat Mobilis ver-
alles, hier mocht alles. Geld speelde geen
deer je pas na het zien van de kraters die
bedrijven die in de infrastructuur werkzaam
spannende klus, waar heel heiend Neder-
moesten de heiploegen terdege rekening
der met de ruwbouw van de parkeerga-
rol. Met duizenden werknemers uit exotische
de vorst heeft geslagen. We denken er
zijn hier aan ten onder gaan. Welnee, zij
land reikhalzend naar uit keek. Wij hebben
houden met de omgeving. Geluidsman-
rage. Dat moet in een jaar tijd gebeuren.
landen als Pakistan, India en Bangladesh
geeneens bij na als we door een draai-
kennen de risico’s. Zij zijn de voorhoede,
hem binnengehaald omdat we alle tech-
tels aanbrengen ter beperking van de ge-
Pas als die af is kan het werk beginnen van
werd in een recordtempo een complete
deur lopen, totdat deze stilstaat. Feitelijk is
zien als eerste als het mis gaat, maar ook
nieken beheersen: heien, fluideren, trillen
luidsoverlast zou resulteren in een langere
de veertig meter hoge boogconstructie
metropool uit de grond gestampt. Letterlijk.
de draaideur een prachtig staaltje infra-
als eerste als de economie weer aantrekt
en boren. Dit had niet iedereen gekund.”
doorlooptijd voor het heiwerk. Daarom
met daarin 228 appartementen. Als alles
En Nederland sprak een flink woordje mee.
structuur - en ja, alweer een Nederlandse
- zoals nu. Vandaar dat de Nederlandse
De goede samenwerking met de aan-
viel de keuze van de opdrachtgever op
voorspoedig verloopt prijzen in 2014 de
uitvinding. Ook een uitvinding die rijkelijk
waterbouwers vrolijk en gestaag verder
nemerscombinatie was een pijler onder
plaatsing van containerwanden: zes hoog
eerste standwerkers hun waren aan onder
Zijn wij niet zo’n beetje de uitvinders van in-
terug te vinden is in Dubai, waar de firma
baggeren, over de hele wereld. Vaak
het succes. Door de problemen in nauw
naast een school aan de westkant, drie
de boog en is Rotterdam een architecto-
frastructuur? Ik meen van wel. Terwijl de rest
Boon Edam de grootste draaideur ter
onder moeilijke omstandigheden. Maar
overleg te lijf te gaan was er geloof in
hoog langs de Hoogstraat aan de noord-
nisch hoogstandje rijker.
van de wereld nog zat te hoesten bij het
wereld in de nieuwste megatoren heeft
infrastructuur bedenken en aanleggen is
het halen van de planning. Schaminee:
kant. Aan de zijde van het advocaten-
wapperen met een tapijtje en rook van een
geïnstalleerd. Want zoals u weet moet alles
ook geen makkie; feitelijk is het naaktlo-
houtvuurtje, beschikten wij al over de beste
groter en beter in Dubai. Succes vervangt
pen met je hersens. Het is koorddansen
kwaliteit postduiven. Door de eeuwen heen
alle argumenten, toch? Wat dat betreft is
zonder koord!
hebben wij bewezen de beste vakmensen
Dubai exemplarisch voor de crisis waarin
en kennis in huis te hebben om complexe
wij terecht zijn gekomen - iedereen wist
infrastructurele vraagstukken op te lossen.
dat de bomen niet tot aan de hemel kun-
38
Na Katrina nieuw leven in New Orleans
Over de Grens
In elk nummer besteedt InBeeld aandacht aan spraakmakende
bouwprojecten en
bouwgerelateerde zaken elders op aarde. Dit keer: hoe New Orleans de wederopbouw na
Katrina oppakt.
Bouw nieuwe huizen in gangbare stijl, ‘groen’,
De grootste uitdaging van alles is mis-
betaalbaar, stormvast en bestand tegen hoog
schien nog wel de huizen zo te bouwen
water - en dat op de gevaarlijkste plek van
dat de gezinnen uit de lagere-inkomens-
New Orleans: daar waar in augustus 2005 de
klassen die de Lower Ninth Ward van ouds-
orkaan Katrina toesloeg, de dijken braken en
her bevolkten het zich kunnen veroorloven
vierduizend woningen verloren gingen. Dat
om zo’n huis te kopen. Maximale sterkte
was de uitdaging waar acteur Brad Pitt dertien
met een minimum aan materiaal is het
internationale architectenbureaus, die hij had
motto dat Make It Right hanteert.
uitgenodigd om oplossingen te bedenken voor de wederopbouw van de zwaar getrof-
Toen Brad Pitt vorig jaar de voortgang van
fen wijk Lower Ninth Ward, voor zette.
het project in ogenschouw kwam nemen, zei hij dat de al gerealiseerde huizen zijn
Op zijn initiatief ontstond Make It Right,
het water van de Golf van Mexico door
Nederlandse architecten hebben voor-
Make It Right bouwt in Lower Ninth Ward
verwachtingen hebben overtroffen. “De
een uniek bouwproject dat de bewoners
Katrina werd opgezweept.
gesteld om vijf verschillende typen van dit
eengezinshuizen en twee-onder-een-kap
laatste maand hebben alle huizen op
soort huizen te bouwen: een drijvend huis,
woningen en past bijzondere innovaties
één na meer energie geproduceerd dan
van de Lower Ninth Ward hun wijk moet teruggeven: hun oude buurtgevoel in een
New Orleans ligt in de delta van de Mis-
een huis op een lift, een huis op een voet,
toe om ze duurzaam te maken. Zo heb-
verbruikt. De mensen hier zijn pioniers, ze
vernieuwde, veiliger omgeving. Ze had-
sissippi, de Lower Ninth Ward is het laagst-
een gekanteld huis en een gebogen huis.
ben de huizen metalen daken die minder
hebben de groenste wijk in de wereld ge-
den allemaal moeten vluchten voor het
gelegen deel van de stad. Dijken en
warmte absorberen waardoor de behoef-
bouwd. Ik zie dit project als een blauwdruk
natuurgeweld van de orkaan en het was-
waterkeringen moeten de stad bescher-
Dit laatste ziet er spectaculair uit: stel je
te aan airconditioning tot zeventig pro-
die zal werken in elk klimaat onder alle
sende water dat huizen van hun fundering
men tegen hoogwater van de Mississippi
zo’n langgerekt ‘shotgun house’ voor dat
cent afneemt. Bovendien gaan metalen
condities,” zei de acteur.
sloeg. In totaal bouwt Make It Right hon-
en de zee. Ook wil het daar nogal eens
in het midden als door een reusachtige
daken langer mee, zijn ze minder kwets-
derdvijftig nieuwe woningen. De eerste
overvloedig regenen.
hand is geknikt, zodat de voor- en achter-
baar en vragen ze weinig onderhoud. Ze
zijde elk een stuk in de lucht steken. Deze
komen ook van pas bij het opvangen van
vijftig zijn inmiddels in gebruik genomen. Tot de eenentwintig bij dit project betrok-
Prioriteit nummer één is het repareren van
delen worden met palen omhoog gehou-
regenwater. De daken zijn van binnen-
ken bureaus hoort ook het Nederlandse
de dijken. Maar daarop wachten duurt te
den tot boven het niveau van de ergste
uit gemakkelijk toegankelijk. Elk huis van
MVRDV dat in 1991 door Winy Maas,
lang. Dus dát er nu wordt gebouwd, is een
springvloed. Het middendeel van het huis
Make It Right heeft twee waterreservoirs
Jacob van Rijs en Nathalie de Vries werd
politiek statement. Make It Right beseft
ligt op de grond. In het interieur geeft dit
met een inhoud van meer dan tweedui-
opgericht in Rotterdam.
dat honderdvijftig nieuwe huizen bouwen
ontwerp hoogteverschillen die in geval
zend liter. Zonnepanelen genereren ener-
waar er vierduizend werden verwoest niet
van hoogwater van groot nut kunnen zijn.
gie. Wanden, plafonds en vloeren zijn met
De Lower Ninth Ward - vroeger een
meer betekent dan een druppel op een
De verhoogde ruimten zijn door middel
speciaal schuim waterdicht gemaakt.
moerasgebied - stelt zijn eigen eisen. Het
gloeiende plaat. “Maar door met bouwen
van trappen te bereiken. De woonkamer
getuigt van moed om precies op die plek
te beginnen, geven we een signaal. We
ligt aan de straatzijde, aan de achterzijde
Alle huizen staan geheel of gedeeltelijk
met de wederopbouw van de Lower Ninth
waar de dijken braken de wijk weer op te
zien nu dat andere organisaties dat oppik-
zijn de slaapkamers bedacht. Mocht het
op palen: de eerste woonlaag ligt op
Ward. Een van de vele andere initiatie-
bouwen. De hoogte en kwaliteit van de
ken, we zien andere initiatieven ontstaan.”
water ooit weer over de dijken slaan, dan
anderhalve tot tweeënhalve meter
ven is Musicians Village: een wijk met 72
bieden deze veilige heenkomens. Buiten
hoogte, zodat in geval van een dijkdoor-
eengezinswoningen speciaal voor muzi-
dijken zijn (nog) niet voldoende om het
Niet alleen Make It Right houdt zich bezig
risico van hoog water te minimaliseren,
De overheersende bouwstijl voor eenge-
kan onder de verhoogde huisdelen een
braak de woning droog blijft. De ramen
kanten, een initiatief van Harry Connick Jr
zodat wonen hier betekent dat je je
zinswoningen in dit gebied wordt ‘shot-
schaduwtuin worden aangelegd of de
zijn verstevigd met hetzelfde materiaal
en Branford Marsalis.
voortdurend bewust moet zijn van het
gun house” genoemd, een langgerekte
auto geparkeerd. Ook de andere woning-
dat wordt gebruikt in kogelvrije vesten en
gevaar van overstroming. Dat gevaar is
woning waar je van voor naar achter een
typen kunnen door hun ontwerp extreem
de wanden kunnen windstoten van zo’n
niet ondenkbaar, zoals in 2005 bleek toen
kogel doorheen zou kunnen schieten. De
hoge waterstanden weerstaan.
200 kilometer per uur weerstaan.
Bron: www.makeitrightnola.org
41
