Nuborgh College Lambert Franckens, Elburg Reisweek 2014-2015
1
Een reis naar Venetië maak je niet iedere dag, zeker niet met medeleerlingen van het Nuborgh College Lambert Franckens uit Elburg. Het is waarschijnlijk één van de schoolactiviteiten die je je het langst zult herinneren. Daarom moet de week liefst zo goed mogelijk verlopen. Je moet je er dus op voorbereiden. En dat kan met deze gids. Er staan naast de gebruikelijke informatie over de reis en het bezoek aan Venetië ook gegevens in die zeer nuttig zijn. Lees deze dus van te voren door! Natuurlijk is geprobeerd alles zo goed mogelijk te regelen. Dat blijkt al uit de excursiegids die voor je ligt. Veel is wel bekend en in grote lijnen ligt het programma vast. Toch kan het gebeuren, dat niet alles wat gepland is, ook kan worden uitgevoerd. In dat geval is enig improvisatie vereist en we gaan er vanuit dat een ieder daar natuurlijk alle begrip voor heeft. We hopen je een aantal ‘pareltjes van Venetië te laten zien, zoals de beroemde Rialto brug, de beroemde “Brug der zuchten”, het prachtige museum Gallerie dell'Accademia, het glasblazerseiland Murano, het kleurrijke eiland Burano en de rijkgedecoreerde San Marco basiliek. Er is veel te zien voor wie er oog voor heeft. Als reisleiding willen we je graag met al dat moois in contact brengen. Kortom, als Pluvius en Aeolus ook een beetje meewerken, kan de reis niet kapot!
de wereldtop, waar toeristen uit heel Europa en ver daarbuiten op af komen. Bekijk deze gids en maak in samenspraak met je kunstmentor duidelijke afspraken betreffende de voorgenomen activiteiten. En bereid je -voor zover mogelijk -voor met behulp van mediatheek, internet, bibliotheek enz... In verband met de te maken verslagen zijn achterin deze gids de benodigde kijk-en luisterwijzers opgenomen. We hopen op een buon viaggio. Arrivederci ! De reisleiding: Mevr. van Andel Dhr. Goudkuil, Mevr. Keessen, Dhr. Posthumus en Mevr. Schuyn
Culturele activiteiten: zoals je maar al te goed weet, moet je voor hèt cultuurvak CKV een aantal culturele activiteiten ondernemen. Deze reis leent zich uitstekend om een aantal verslagen te maken. Deze kans krijg je misschien nooit meer. We bezoeken musea, oude bouwwerken, kerken, bruggen, een glasblaasatelier, enz. Het gaat hier uitsluitend om kunst van ‘algemeen erkend niveau’, voor een groot deel behorend tot 2
Italiaans voor beginners. ja/nee alstublieft (vragend) alstublieft (aanreiken) dank u wel geen dank goedemorgen goedemiddag/ na 16.00 uur goedenavond welterusten tot ziens tot straks tot morgen goede reis wat kost dit? ik spreek geen Italiaans ik versta u niet het spijt me neem me niet kwalijk ik wil graag... nee, dank je laat me met rust
Waar is het toilet? si/no per favore prego grazie mille di niente buongiorno buongiorno buonasera
Hoe heet je? Blijf van me af Ik ben verdwaald Ik ben mijn portemonnee kwijt
Dove è la toilette? Quale è il tuo nome? Non mi tocchi! Mi sono perso. Ho perso la mia portafogli
waar is../ waar zijn..
buonanotta arrivederci a fra poco a domani buon viaggio quanto costa? non parlo italiano non capisco mi dispiace mi scusi vorrei... no, grazie mi lasci stare
1 uno 2 due 3 tre 4 quattro 5 cinque 6 sei 7 sette 8 otto 9 nove 10 dieci 11 undici 12 dodici 13 tredici 14 quattordici 15 quindici 16 sedici
dovè../dove sono.. hoe kom ik in/bij.. per andare in/a/da.. rechtuit sempre dritto linksaf/rechtsaf a sinistra a destra Mag ik het menu svp? potrei avere il menù, per favore Waar is het internetcafé? Dov’è l’ínternet point? Zullen we contact houden? Ci teniamo in contatto? Wilt u een foto van ons maken?
Vuole farci una fotografi
17 diciassette 18 diciotto 19 diciannove 20 venti 21 ventuno 30 trenta 40 quaranta 50 cinquanta 60 sessanta 70 settanta 80 ottanta 90 novanta 100 cento 200 duecento 500 cinquecento 1000 mille Geld.
meneer mevrouw mejuffrouw zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag
signor signora signorina domenica lunedì martedì mercoledì giovedì venerd
In Italië kun je met je PIN pas overal gewoon geld uit de muur halen. Wel even je pas op buitenland zetten! Betalen doe je uiteraard in Euro’s.
zaterdag
sabato 3
VOOR
ACHTERNAA M
NAAM
Angel Berg
Jill van den
Bonhof
GEBOORTE D.D.
POSTCO
WOON
TELE
TELE
DE
PLAATS
FOON
FOON
8085 AB
Doornspijk
(0525) 843045
(06) 22843195
Rijnvis 23
8077 RR
Hulshorst
(0341) 250708
(06) 23124823
Prinses Christinastraat 1
8071 LR
Nuns
(0341) 260177
(06) 13956305
ADRES
Zuiderzeestraatweg 30-5-1998 West 71
Rebekka 22-12-1998 Rik 17-1-1999
Breman
Romy
peet Ribesweg 18
8072 GD
Nunspeet
(0341) 262212
(06) 40164195
Driftweg 39
8072 DN
Nunspeet
(0341) 261238
(06) 27151238
Achterweg 5
8081 RV
Elburg
(0525) 685734
(06) 51238877
Coragestraat 13
8081 XE
Elburg
(0525) 685451
(06) 51528810
Schipluidenstraat 13
8081 AN
Elburg
(0525) 682601
(06) 55385441
Gerard Vethlaan 14
8072 PS
Nunspeet
(06) 2151334 4
Randweg 59
8071 XK
Nunspeet
(0341) 258953
(06) 11562260
Prinses Maxima-erf 14
8071 RV
Nunspeet
(0341) 252311
(06) 45228360
Hellenbeekstraat 86
8081 HZ
Elburg
(0525) 842058
(06) 50526651
Het Kooiveen 20
8096 MC
Oldebroek
(0525) 633683
(06) 52219322
Lange Wijden 70
8081 VV
Elburg
(0525) 655529
(06) 51751061
Lange Wijden 70
8081 VV
Elburg
(0525) 655529
(06) 51751061
Schuurmanserf 29
8072 DS
Nunspeet
(0341) 256281
(06) 51149677
5-9-1998 Bruin
de
Thomas 29-8-1999
Dorp
van de
Esselink
Renée 17-9-1999 Marinca 6-1-1999
Heer
de
Pédrik 28-12-1998
Heule
Caith 26-7-1999
Hoegen Dijkhof
Luuk
Hoekerd
Steven
24-11-1999
3-5-2000 Holtus
Sven 22-2-1999
Hop
Thessa 5-1-1999
Hop
Nienke 24-3-1999
Hop
Danielle
Huiskens
Melanie
16-10-1997
9-5-1998
4
Kamphof
Wilbert
Lavastraat 75
8084 CN
't Harde
(0525) 661988
Rolklaver 17
8081 SB
Elburg
(0525) 681796
(0525) 651727
De Zoom 13
8084 GX
't Harde
(0525) 651407
(06) 53627964
Het Lamoen 7
8256 DN
Biddinghuize n
(06) 2004425 2
Vicarieweg 52
8071 SL
Nunspeet
(0341) 253266
(06) 33020983
Zilverschoon 66
8081 SE
Elburg
(0525) 685548
(06) 81170340
Kievit 1
8081 ZH
Elburg
(0525) 686316
(0513) 651144
Varelseweg 10
8077 RA
Hulshorst
(0341) 452299
(06) 53356533
Martensweg 66
8071 KK
Nunspeet
(0341) 257657
(06) 51599329
Prinses Amaliahof 16
8071 RL
Nunspeet
(0341) 262968
(06) 31027921
Vletstraat 54
8081 NR
Elburg
(0525) 683934
(06) 57559343
Vackenordestraat 7
8081 TG
Elburg
(0525) 622050
8081 VX
Elburg
(0525) 686241
(06) 51265146
Weidevogellaan 63
8081 ZV
Elburg
(0525) 684442
(06) 12241761
Lange Wijden 78
8081 VV
Elburg
(0525) 682159
(0525) 687080
Enkweg 49
8071 BJ
Nunspeet
(0341) 262777
(06) 23589101
Middenweg 40
8095 RB
't Loo Oldebroek
(0525) 632328
(06) 81318180
Oostendorperstraat
8081 RK
Elburg
(0525) 680626
(06) 51326958
15-7-1999 Kanis
Jonathan 11-9-1999
Klappe
Lotte 27-4-1999
Krieger
Kevin 11-9-1998
Lankman
Patrick 28-11-1998
Leeuwestein
Sarah 30-8-1999
Lokhorst
Anna 11-7-2000
Lokhorst
Stella 22-8-1999
Lokhorst
Ruben 6-10-1999
Mazier
Robin 20-11-1998
Moorman
Luycke 6-5-1999
Nap
Melissa
Plette
Janita
Pol
Pruis
van den
Tamar
21-7-1998 Arent Toe Boecoplaan 4-1-1999 2 22-3-1999
Marin 19-6-1999
Rekers
Melissa 25-7-1999
Riezebos
Mark
Roelevink
Eline
23-2-1999
14-3-1999 weg 2c
5
Romijnders
Joya
Ten Passeweg 3
8084 AN
't Harde
(0525) 650530
(06) 29141521
Van Norelsweg 1 b
8085 SX
Doornspijk
(0341) 250543
(06) 23859566
Vreeweg 65
8095 PK
't Loo
(0525) 632821
(06) 51390644
Grutto 10
8071 TX
Nunspeet
(0341) 262150
(06) 52231953
Burg. Folkertslaan 19
8081 AZ
Elburg
(0525) 655124
(06) 36315518
Enkweg 57
8071 BJ
Nunspeet
(0341) 250750
(06) 28753092
Het Groene Portaal 17
8071 TP
Nunspeet
(0341) 261218
(06) 31594725
Wilgenkampstraat 16
8081 BP
Elburg
(0525) 842085
(06) 29436012
Kiezelstraat 32
8084 XZ
't Harde
(0525) 650580
(06) 15629259
Ganzekamp 5
8071 BK
Nunspeet
(0341) 270838
(06) 19078767
Petuniastraat 5
8096 XD
Oldebroek
(0525) 632582
(06) 44047174
Koperwiek 4
8081 ZP
Elburg
(0525) 686445
(06) 20137679
Veldbloemenlaan 14
8081 DZ
Elburg
(0525) 683241
(06) 24557285
6-2-1999 Schutte
Lars 3-7-1999
Spronk
Joëlle 25-12-1998
Stoel
Maureen 8-5-1999
Tichler
Jisca 17-9-1998
Visser
Sophie 3-7-1999
Voerman
Paulien 22-10-1997
Wassenaar
Floor 26-4-1998
Wellenberg
Jesse 16-1-1999
Westerink
Jaëlle
Wolf
Janine
20-1-1999
15-6-1999 Zegers
Esmée 14-4-2000
Zijlstra
Tom 5-4-1999
6
Zeer nuttige tips...
1. Lees dit programmaboekje door zodat je goed beslagen ten ijs komt. De vliegreis naar Venetië zal ongeveer 2 uur in beslag nemen, zodat je ook tijdens de heenreis nog een gedeelte van dit boekje kunt doornemen. Hoe beter je je voorbereidt, des te meer zul je kunnen genieten van aI het moois dat Venetië te bieden heeft. 2. Uiteraard kan er in noodgevallen ook contact worden opgenomen met school. De verschillende adressen zullen daar ook worden achtergelaten. Laat ook de brief met gegevens, die je krijgt, thuis achter. 3. Er is via school een ongevallenverzekering afgesloten. Er is dus geen bagage-en annuleringsverzekering afgesloten. Indien gewenst, als je bijvoorbeeld waardevolle spullen meeneemt, moet je zelf een reisverzekering afsluiten. 4. Ben je allergisch voor het een of ander, heb je een speciaal dieet of gebruik je medicijnen, laat dat de leiding dan zo spoedig mogelijk weten, zodat we er zoveel mogelijk rekening mee kunnen houden. 5.Zorg dat je op de vertrek dag ’s middags goed hebt gegeten , want rond etenstijd ’s avonds zijn we nog drukdoende in Venetië te geraken en we eten dus laat. 6. Zorg dat je ruim op tijd aanwezig bent voor vertrek. Het vliegtuig wacht niet op je. Het ticket is uitsluitend geldig voor deze vlucht. 7. Voorzie je handbagagekoffertje of tas van het uitgereikte label met je naam en adres. Hou je aan de opgegeven maat en andere voorschriften. Hier nog even alles op een rijtje.: Jullie mogen per persoon 1 stuk handbagage meenemen van: maximaal 55 cm x 35 cm x 25 cm (L x B x H) Deze mag maximaal 12 kg wegen. Handtas, laptop, camera, enz. moeten zich in je toegestane enkele item handbagage bevinden. Daarnaast is toegestaan: 1 jas, 1 draagtas met goederen gekocht op de luchthaven na de security controle/ douane. Je mag 1 liter aan vloeistoffen1 meenemen in de handbagage. Deze vloeistoffen moeten in een aparte verpakking zitten met een maximum van 100 milliliter per verpakking. De verpakkingen met vloeibare inhoud moeten in één transparante plastic zak zitten met een maximale inhoud van 1 liter. Gebruik dus miniverpakkingen. De plastic zak moet hersluitbaar zijn. ( Zip Lock zakje, o.a. gratis bij de Etos te verkrijgen) Voor wie medicijnen gebruikt geldt: Medicijnen en dieetsupplementen voor gebruik tijdens de reis (= vlucht en verblijf in het buitenland) en. Koelelementen (ice packs) voor een veilig medicijntransport, vallen buiten de vloeistofregels. Hier moet wel een speciale Schengenverklaring voor overlegd worden. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geneesmiddelen/vraag-en-antwoord/wat-moet-ikdoen-als-ik-medicijnen-wil-meenemen-naar-het-buitenland.html 8. Zakmessen en metalen nagelvijlen zijn verboden. Als ze in je handbagage aangetroffen worden, ben je deze artikelen kwijt. Neem een kartonnen of glazen vijl mee! 9. Voor Italië heb je een GELDIG PASPOORT of INTERNATIONALE IDENTITEITSKAART nodig. (Niet bij je: niet inchecken) 10. ROKEN tijdens rondleidingen en HET GEBRUIK VAN ALCOHOL tijdens onze reis e.d. zijn ABSOLUUT NIET TOEGESTAAN. Probeer het dus ook niet, want je maakt het jezelf dan erg lastig. Uiteraard worden dronkenschap en baldadig gedrag NIET getolereerd. Bij Wat valt onder vloeistoffen? Elk item met een vloeibare inhoud, een aantal voorbeelden: Water en andere (alcoholische) drankjes, siroop, soep, parfum, gels, crèmes, lotions, spuitbussen, toiletartikelen waaronder tandpasta, shampoo, douchegel, deodorant (ook roller),lipgloss, scheerschuim, vloeibare make-up, mascara 1
7
WANGEGRAG zullen gepaste maatregelen worden genomen door de Ieiding. We gaan samen op pad; stel je positief op en denk ook aan het plezier van een ander! 11. Zorg dat je in ieder geval bij je hebt: * dit programmaboekje * een pen (noteren van eventuele wijzigingen en aanvullingen) * verschillende kijkerwijzers * toiletartikelen ( mini’s) * regen-, en badkleding * goed schoeisel (we lopen veel) minstens1 paar extra schoenen die eventueel vuil mogen worden. * zorgpas
*een klein rugzakje is handig om je programma, lunchpakket enz. in te doen. * je paspoort of identiteitskaart * mobiele telefoon met voldoende beltegoed en oplader. *een plastic zak voor vuile schoenen/ wasgoed. *Handdoek en eventueel een washandje
12. Wees EXTRA VOORZICHTIG met je portemonnee, tasjes, tassen enz. In een grote stad als Venetië zijn altijd zakkenrollers te vinden. Laat je excursie niet bederven: houd tassen goed vast, houd je hand op je tasje, sluiting aan de binnenzijde, stop je portemonnee in je binnenzak. Neem niet te veel geld mee, verspreid het eventueel over verschillende plaatsen. Het is praktisch om een tasje aan een koord om je nek te dragen, onder je jas of trui. Ook een money belt die je onder je kleding kunt dragen is een veilige oplossing. Let vooral op bij plaatsen waar het erg druk is. Dit is niet bedoeld om je bang te maken, maar om je oplettend te Iaten zijn. Laat je spullen ook niet ergens liggen. Let vooral ook op elkaar en elkaars spullen 13. Zorg ervoor dat je op het afgesproken tijdstip op de juiste plaats bent. Dit voorkomt, dat het programma vertraging oploopt of dat we bepaalde programmaonderdelen moeten missen. 14. Ga NOOIT ALLEEN op stap. Blijf bij elkaar! 15. AIIe tijden en programmaonderdelen kunnen gewijzigd worden als de omstandigheden daar aanleiding toe geven. 16. Bedenk dat je te gast bent in een ander land. Gedraag je dus zodanig en lach niet iemand uit op straat of elders omdat jij die persoon “gek” vindt; wees rustig in musea, toon eerbied in een kerk of synagoge en fotografeer niet daar waar het uitdrukkelijk verboden is. Als wij in Italië zijn dan is het daar (hopelijk) nog lekker warm. Neem daarom zomerse kleding mee, maar… vooral in kerken gelden er regels: geen baseballpetjes en geen blote schouders. Neem dus iets mee om aan te trekken. Er wordt streng op toegezien. 17. Zorg voor voldoende zakgeld. Per dag heb je meer dan voldoende aan ca. €10, tenzij je natuurlijk aI van te voren besloten had iets speciaals te kopen. Maar bedenk je dat het wel in je handbagage moet passen en dat je het maximale gewicht niet mag overschrijden. 18. Het in bezit hebben van drugs leidt in Italië tot onverbiddelijke straffen en kan er gemakkelijk toe leiden dat de hele groep weer wordt teruggestuurd. Maar we gaan ervan uit dat je die in ieder geval niet bij je hebt, omdat we bij ontdekking onmiddellijk je ouders/verzorgers bellen en je de rest van de excursie niet meemaakt. 19. Mobiel bellen vanuit het buitenland is duur, ook als je tijdens de reis elkaar belt. Zorg voor voldoende beltegoed en denk aan het tijdig opladen van de mobiel: neem de lader mee. Zet roaming uit, aangezien het downloaden van berichten enz. heel veel geld kost. OP de camping is er WIFI. Overigens: een SMS of app. ontvangen in het buitenland is gratis, een telefoongesprek aannemen is duurder. Het spreekt voor zich dat je tijdens rondleidingen niet 8
in de weer bent met je mobiele telefoon. Dat is ten opzichte van de rondleiders niet erg beleefd, bovendien mis je van alles! 20. Bij een consumptie aan de bar dien je vaak eerst te betalen en vervolgens met het bonnetje je bestelling bij de bar te doen. Wel even goed je dat te bedenken, aangezien je anders onnodig in de rij staat. Verder zijn consumpties aan de bar(al banco) vele malen goedkoper dan aan een tafeltje binnen of buiten op het terras. Ze hanteren dus verschillende prijzen. Koffie aan de bar kost bijvoorbeeld circa een euro. Op (populaire) terrassen kan dat zo maar zes euro of meer zijn. 21. We verblijven op Camping Village Jolly Via G. de Marchi 7 30175 Marghera Venetië (Italië) Tel. vanuit Nederland: 0039-041-920312 Fax vanuit Nederland: 0039-041-5388526 Jullie verblijven in 3-persoonsbungalow met douche & toilet. Beddengoed is aanwezig. Handdoeken dienen zelf meegenomen te worden. Alle deelnemers komen op eigen gelegenheid / eigen kosten naar de luchthaven Amsterdam Schiphol. We vliegen met KLM. Vluchtnummer heen: maandag 13-10-14 (Vlucht KL1655) Vertrek Amsterdam : 14.30 uur Inchecken om 12.30 uur Vluchtnummer terug: vrijdag 17-10-14 (Vlucht KL1656) Vertrek Venetië Marco Polo : 17.10 uur Aankomst Amsterdam: 19.10 uur. Inchecken om 15.10 uur Onze reisorganisatie heet Diogenes (http://www.diogenesreizen.nl/) De Stuwdam 33 3815 KM Amersfoort Tel: 033 450 7030 22. Jullie krijgen in Venetië een museumkaart die geldig is in veel musea en een Vaporetto kaart, waarmee je je per boot kunt verplaatsen in Venetië en de lagune. Die kaarten worden slechts 1 keer uitgereikt Als je ze kwijt raakt zijn de kosten uiteraard voor eigen rekening. Berg de kaarten dus steeds goed op. Vergeet de kaart niet te valideren en vergeet niet in te checken met je Vaporetto kaart.
9
Programma Maandag 13 oktober 12.15 uur Aanwezig op Schiphol 12.30 uur Inchecken 16.15 uur Aankomst Venetië Marco Polo, regelen Vaporetto kaart 17.15 uur Bustransfer naar Camping Vilage Jolly 19.30 uur Inchecken op Camping Vilage Jolly en controleren van de stacaravans. Eventuele schade direct melden bij de leiding, zodat deze bij de receptie hiervan een schriftelijke bevestiging kan vragen. 19.30 uur Diner op de camping Dinsdag 14 oktober 08.15 uur Ontbijt op de camping 09.00 uur Vertrek per stadsbus naar Venetië 09.30 uur Met de Vaporetto naar de Gallerie dell'Accademia 10.15 uur Start programma Gallerie dell'Accademia 12.00 uur Met de boot naar Zattere bij San Marcoplein-Lunchtijd. 13.30 uur Start met bezichtiging van de San Marco basiliek. 14.30-16.00 16.00 uur 17.00 uur 19.00 uur
Keuzeprogramma wandelingen langs hot spots van Venetië inclusief een museumbezoek Hierbij kan ook de Vaporetto gebruikt worden. Vrij programma Vertrek per stadsbus naar camping Diner op camping
Woensdag 15 oktober 08.15 uur Ontbijt op de camping 09.00 uur Vertrek per stadsbus naar Venetië 09.30 uur Vertrek per Vaporetto naar Murano 10.15 uur Bezoek aan glasblazerij 10.45 uur Vrij en zelfstandig bekijken glas museum 12.00 uur Zelf lunchen op Murano 13.00 uur Vertrek per Vaporetto naar Burano. 13.30 uur Hier een aantal foto opdrachten maken Verder een bezoek aan de kleurrijke vismarkt en een bezoek aan het kantmuseum 16.00 uur Terugreis naar Venetië per Vaporetto. 17.00 uur Vertrek per stadsbus naar de camping !9.00 uur Diner op de camping Donderdag 16 oktober 08.15 uur Ontbijt op de camping 09.00 uur Vertrek met de stadsbus naar Venetië 09.30 uur Met de Vaporetto naar Zattere 10.15 uur Lopen naar het Dogenpaleis en de brug der zuchten bekijken. 10.30 uur Dogenpaleis bekijken. 12.30 uur Lunchtijd 14.30 uur Vertrek vanaf Zattere met de Vaporetto naar Ca Pesaro, stadspaleis en museum voor moderne kunst. 16.00 uur Vrij programma. Bijvoorbeeld toer met de Vaporetto op het Canal Grande of voor ca. € 2 met een traghetto( gondel) naar de overkant van het Canal Grande. 19.00 uur Afscheidsdiner in Venetië en genieten van Venetië bij nNacht. Vrijdag 17 oktober 08.30 uur Ontbijt op de camping. 10
09.15 uur 10.00 uur 12.30 uur 15.10 uur 17.10 uur 19.10 uur
Opruimen stacaravan, inpakken Uitchecken en nog genieten van het campingleven. Met de bustransfer naar het vliegveld Marco Polo Inchecken Vertrek Venetië Marco Polo : Aankomst Amsterdam:
Wijzigingen voorbehouden! Reisleiding: Mevr. J.E.T. van Andel Clakenweg 8081LZ 134 Elburg, 0525 684363 Dhr. W. Goudkuil Noorderkroon 30 7782 SW De Krim, 0524 570814 Mevr. E.M.Keessen Vulcanusstraat 11 Apeldoorn,055 3602959 Dhr. K Posthumus Karthuizerlaan 15 8271XA IJsselmuiden, 038 331280 Mevr. A Schuijn Bloemstraar 4 8081CW Elburg, 0525684324
11
Venetië. Het jaar 421 geldt als het officiële stichtingsjaar voor Venetië. Als gevolg van de invasie van Goten, Vandalen en ander volk sloegen de oorspronkelijke bewoners van noord Italië op de vlucht en vestigden zich op een aantal eilandjes voor de kust. De verschillende dorpjes die ze bouwden vormden samen Venetië en vanaf 679 is er sprake van een stadsstaat, die dan nog bij het Byzantijnse rijk hoort. (De Byzantijnse invloed zie je nog goed in de San Marcokerk) De Lagune. Tot op de dag van vandaag ligt Venetië daar, verspreid over een aantal eilanden, in de lagune. Die is te vergelijken met onze Waddenzee: eb en vloed hebben vrij spel en regelmatig vallen hele stukken droog. Omdat de lagune redelijk afgeschermd ligt van de Adriatische zee, waar het verschil tussen hoog en laag water toch al niet groot is, zijn de verschillen wel veel kleiner dan bij ons. Toch is het ritme van de getijden tot in de stad Venetië merkbaar: als het hoog water wordt, loopt het San Marco plein onder en worden er loopplanken aangelegd om de toeristen met droge voeten het plein te laten oversteken. Ook in de lagune van Venetië is de stijging van de zeespiegel waar te nemen en naar Nederlands voorbeeld wordt er een dam aangelegd, die de stad moet beschermen tegen de schade die het (zoute!) water aanricht. Op het plein voor de kerk, aan de kant van de zee staan twee zuilen met de symbolen van Venetië, de leeuw van S. Marcus en de heilige Theodorus. De bronzen leeuw (waaraan vleugels en boek later werden toegevoegd) is uit het oosten afkomstig, misschien uit China (14e eeuw) en Theodorus is een Romeins beeld uit de tweede eeuw. (Je kent dat wel: beter goed gejat dan…)Ook in het stadswapen en in officiële documenten komen we de leeuw tegen. Zelfs in de clip van het nummer Like a Virgin van Madonna komt de leeuw voor: de clip is dan ook in Venetië opgenomen. De bloei van de stad. Naast de relieken van de Heilige Marcus namen de Venetianen alles mee wat ze te pakken konden krijgen, goedschiks of kwaadschiks. In 1204 werd Constantinopel ingenomen, tot dan de machtige hoofdstad van de Byzantijnse Rijk. De buit bestond o.a. uit vier bronzen paarden, die ook nu nog kunt zien staan op het balkon van de San Marco Gedurende de middeleeuwen breidde de macht van Venetië zich steeds verder uit. Allerlei oorlogen werden gewonnen en dat leverde steevast een rijke buit op. De Venetianen lieten zich door allerlei schilders graag vereeuwigen met hun rijkdom. Als Marco Polo in de 13e eeuw helemaal naar China reist, komen er ook producten uit het Verre Oosten in Venetië terecht. Uiteraard leverde de handel in deze exotische schatten heel veel geld op.
12
Het einde van de voorspoed. Tegen het eind van de middeleeuwen gaat het met de stad snel bergafwaarts: van alle kanten dreigen er gevaren. Vanaf het vaste land van Italië komen de legers van de paus en de Duitse keizer Maximilian II. Vanaf de andere kant kwamen de Turken, die eerst Constantinopel en later de hele Adriatische zee in hun macht kregen. Vervolgens kwamen er nog een paar pestepidemieën en tenslotte kwam in 1797 Napoleon, die deze stad graag aan zijn rijk wilde toevoegen. De laatste doge trad in 1797 exact 1100 jaar na de aanstelling van de eerste doge af. In 1814 wordt Venetië bij Oostenrijk gevoegd en uiteindelijk in 1870 bij de nieuwe natie Italië. Bedreigingen in de 21e eeuw zijn het water en het toerisme: enerzijds levert dat veel geld op, maar het lijdt ook tot vervuiling en vergrijzing: steeds meer inwoners verlaten de stad met als gevolg leegstand en het wegvallen van voorzieningen voor de bewoners, zoals scholen e.d. De basilica San Marco. In het jaar 828 beroofden Venetiaanse kooplieden “het lichaam” van de evangelist Marcus uit Egypte, waar hij begraven was en namen het mee naar Venetië. Daar was al een kerk voor hem gebouwd en het lichaam werd in de kerk herbegraven. Het hebben van een beschermheilige was in die tijd heel belangrijk voor een stad en als je er zelf geen een hebt, dan haal je die toch gewoon bij de “buren” vandaan? De San Marco is dus gebouwd als grafkerk van de evangelist Marcus. De eerste kerk werd in de 9e eeuw gebouwd, maar is later door brand verwoest. In de 11e eeuw werd de huidige basiliek gebouwd en dit gebouw vormt een van de grote toeristische trekpleisters van Venetië. De kerk heeft de vorm van een Grieks kruis, een kruis met 4 even lange armen. Maar doordat er diverse kapellen en bijgebouwen aan vast zitten is dat niet goed te herkennen. Op elke arm en op de centrale ruimte bevindt zich een koepel waardoor de kerk een Byzantijns karakter krijgt. Ook staat er in de kerk een soort hek, een “iconostase” om de gelovigen en de priesters uit elkaar te houden, dit is typisch voor een Byzantijnse kerk.Wat aan de buitenkant verder opvalt zijn de 4 paarden op het balkon (gestolen bij de verovering van Constantinopel in 1204) en de prachtige mozaïeken boven de deuren. Vooral als ’s middags de zon er op schijnt komen de vergulde taferelen goed tot hun recht. Ook de leeuw kom je hier weer tegen: boven de hoofdingang is hij nadrukkelijk aanwezig. Op het noordelijke portaal, (Porta di Sant Alippio) staat het originele mozaïek uit de 13e eeuw met de kerk van voor de verbouwingen uit de 14e/15e eeuw. Binnen vallen meteen de enorme vergulde mozaïeken op: in totaal is meer dan 4000 m2 bedekt met Bijbelse en andere voorstellingen, uitgevoerd met kleine vergulde tegeltjes, die samen dus de mozaïeken vormen waar deze 13
kerk zo beroemd om geworden is. De vloeren zijn ook ware kunstwerken: overal zie je ingelegde patronen. Verder zie je natuurlijk allerlei beelden van heiligen en kun je de grote koepels van binnenuit bewonderen. Om op het balkon te komen neem je naast de ingang de trap rechts omhoog. Het is de toegangsprijs waard: je hebt een prachtig uitzicht over de stad. De paarden die je buiten ziet zijn kopieën: de echte paarden staan veilig binnenin een ruimte waar ook een aantal andere kerkschatten staan uitgestald. De meest waardevolle schat van de San Marco bevindt zich beneden in de kerk. Het is de Pala d’Oro, een altaarstuk, dat helemaal met goud, robijnen en andere edelstenen overdekt is en op een indrukwekkende wijze is versierd. Ook hier moet je apart voor betalen, maar het is echt de moeite waard. Het Canal Grande. Als een slingerend lint loopt het Canal Grande door Venetië. Het vormt de grote verkeersader van de stad. Langs het Canal Grande staan de meeste van de Venetiaanse palazzo ’s: statige woonhuizen van de gegoede burgerij. Al het vervoer door de stad speelt zich af op of rond het Canal Grande en het is daar voortdurend druk en levendig, dag en nacht. Met de Vaporetto (letterlijk: stoombootje) kom je overal: als een soort stadsbussen varen de boten heen en weer en leggen regelmatig aan bij de vele haltes onderweg. Omdat al het vervoer per boot gebeurt is de stad Venetië helemaal autovrij. Ook het meest geliefde vervoermiddel van Italië, de scooter, zul je hier niet tegenkomen. Naast de verkeersader vormt het Canal Grande ook een hindernis: er zijn maar een paar bruggen die beide oevers met elkaar verbinden. De meest bekende is de Rialtobrug. Deze brug is gebouwd rond 1590 en was tot halverwege de 19e eeuw de enige oeververbinding. Op deze brug bevinden zich allerlei winkeltjes, waardoor het er altijd gezellig druk is. In Italië komt het wel meer voor, dat er winkels op een brug gebouwd zijn. Op die plek komen nu eenmaal veel mensen voorbij, dus kooplustig publiek in overvloed. Het Dogenpaleis In het Italiaans spreek je het uit als: Palazzo Ducale. Dit wereldberoemde gebouw aan het San Marcoplein in Venetië was het woonpaleis van de doge, de leider van de Republiek Venetië. Het werd ook gebruikt als regeringsgebouw, rechtbank en gevangenis! Het is een van de belangrijkste niet-religieuze bouwwerken in de gotische stijl De fundamenten van het Dogenpaleis dateren uit de negende eeuw! Het paleis dat er nu nog staat is gebouwd tussen 1309 en 1424. De architect was waarschijnlijk van Filippo Calendario. Er werden strenge eisen aan de doge gesteld: na zijn verkiezing (hij moest lid zijn van een van 100 families die in het gouden boek van Venetië stonden) mocht hij Venetië niet meer verlaten, leden van zijn familie mochten geen officiële functies meer bekleden of trouwen met buitenlandse vorsten. De Venetianen waren er bang voor dat er iemand in hun republiek te machtig zou worden en de 14
doge was de eerste staatsdienaar. Samen met de Raad van Tien werd de bevolking onder de duim gehouden. De regels waren strak en de gewone bevolking werd makkelijk letterlijk een kopje kleiner gemaakt. Een prachtige plek in het Dogenpaleis is de rijk versierde Porta Della Carta, de plek waar je ook het paleis binnenkomt. Nu is dit paleis een museum met prachtige plafond- en muurschilderingen en een imposant trappenhuis. Het Dogenpaleis en de gevangenis worden met elkaar verbonden door de 'Brug der Zuchten'. We komen daar langs als we van de waterbus naar de ingang lopen en dan kun je aan de buitenkant foto’s van maken. Bij ons bezoek kom je ook door de gang over de brug en dan zie je misschien wel gondels onder de boog doorvaren. Vragen en opdrachten Dogenpaleis. Note: De antwoorden kan je opschrijven op het lege antwoordenblad achter in je excursiegids. We gaan eerst op de binnenplaats naar de statietrap kijken. Deze trap mocht alleen door de doge en zijn gevolg gebruikt worden. Op deze trap werden de doges gekroond. In 1355 kwam er een aanval op de Republiek van binnenuit: doge Marino Falier wilde alleenheerser worden. Het complot werd verraden werd verraden en op 17 april 1355 werd de doge onthoofd op deze trap waar hij eerder gekroond was. We gaan omhoog over twee prachtige trappen met stucwerk en schilderingen. Opdracht: maak een korte beschrijving van de trap. Denk aan de opbouw. Op de eerste verdieping (linksaf na de trap) lagen de kamers van de doge. Meestal had de doge zelf een veel mooier huis, maar hij moest hier wonen. Elke doge bracht zijn eigen meubilair mee. De kamers van de doge waren makkelijk af te luisteren. Kun je bedenken waarom dat zo was? Op de tweede verdieping ligt de Sala del Maggior Consiglio: dit was de vergaderruimte van de Grote Raad van Venetië, samengesteld uit alle mannelijke Venetianen van adel van 25 jaar en ouder. In 1577 werd de zaal door brand verwoest. De Venetianen bouwden geen nieuwe, ze herbouwden de zaal zo precies mogelijk. Direct onder het plafond zijn de eerste 76 dogen van Venetië afgebeeld. Je kunt de doges op elk schilderij herkennen omdat ze dat rare puntmutsje ophebben! De eerder genoemde doge Marino Falier zit er ook bij, zijn portret werd voorzien van een zwarte doek! Zoek dit portret op en schrijf op waar dit portret te zien is. Op het plafond van deze zaal is een schilderij van Tintoretto te zien. Het stelt voor de onderwerping voor van alle provincies die door Venetië veroverd zijn. Geef een korte beschrijving van het schilderij waarin je duidelijk maakt waaraan je de macht van Venetië en de onderwerping van de andere gebieden kunt zien. Na de Sala del Maggior Consiglio kom je in de Sala dello Scrutino. Hier werden de stemmen geteld als de doge (of een andere hoge ambtenaar) gekozen werd. Waaraan kun je in de Sala dello Scrutino zien dat Venetië een machtige stad was?
15
In de Sala dell Anticollegio moesten bezoeker (lang) wachten. Hier hangen schilderijen die zo ingewikkeld zijn dat bezoekers daardoor alleen al geïmponeerd werden. Snappen jullie er iets van? Er volgen nog een hele reeks prachtig beschilderde zalen: geniet er maar van. Venetië had zijn eigen kliklijn. Burgers konden anoniem klikken over corruptie, hun naam werd niet bekend gemaakt maar er moesten wel 3 mensen ondertekenen. Beschuldigden werden zonder meer in de gevangenis geworpen. De brievenbus voor de klikbrieven is er nog steeds. (tip: op een van de gangen) Kunnen jullie hem vinden?
Brievenbus (Vertaling: geheime beschuldigingen tegen degenen die diensten of plichten verheimelijken of in het geheim afspreken om hun ware gewin te verbergen) 16
Gondels Bij Venetië horen gondels: slanke, langgerekte boten, die door een gondelier met een soort peddel worden voortbewogen. Ze worden werkelijk overal voor gebruikt: van bruiloften tot begrafenissen. Varen op het Canal Grande en de talloze andere kanalen en slootjes kan dus ook met een echte Venetiaanse gondel. Overal staan gondeliers klaar om klanten te zoeken voor een romantisch tochtje met een gondel. Laat je niet in de boot nemen: de prijzen zijn erg hoog en de tochtjes vaak erg kort. Als toerist kan je wel slim gebruikmaken van een traghetto. Dat zijn gondels die vooral door de Venetianen zelf gebruikt worden om naar de overkant te varen. Voor circa € 2 vaar je met een groepje naar de overkant. Let op de groene bordjes zoals hiernaast. ( zie ELO en de (blauwe) stippellijntjes op de kaart die jullie hebben gekregen.) Murano In de lagune van Venetië liggen verschillende eilandjes. De bekendste zijn Murano, Burano, Torcello en het dodeneiland San Michele. Murano is het eiland van de glasblazerijen. Je kunt Murano bereiken met een Vaporetto nummer 52. Op weg naar Murano kom je San Michele tegen. Ook heel bijzonder. Op dit volledig ommuurde Napoleontische kerkhofeiland (Cimitero), kun je net als op Père Lachaise in Parijs, op zoek naar graven van beroemde doden. Je zou hier naar toe kunnen varen als je vrije tijd hebt. Het Isola (eiland) San Michele ziet er plechtig uit met haar donker groene cipressen. Maar het opvallendst is de klokkentoren van de kerk San Michele. Kerk en klooster werden tussen 1469 en 1535 opgericht, waarmee San Michele de eerste Renaissancekerk van Venetië is. De stralend witte Istrische kalksteen ( Kroatië) die hier voor het eerst werd gebruikt, werd later zeer populair in heel Venetië. In 1804 beval Napoleon dat er om hygiënische redenen 1 begraafplaats moest komen die bovendien buiten de stad lag. Het was inderdaad zo dat het begraven van doden rondom de kerken niet hygiënisch was. Door het vele water kon men geen diepe graven meer delven. Menig bezoeker van Venetië sprak over de stank die sommige kerkhoven verspreidden. En bovendien stonden er vaak ook bronnen op de pleinen die bij hoog water door de lijken konden worden verontreinigd. De keuze viel daarom op San Michele en tot in de jaren zestig van de vorige eeuw werden de doden in een plechtige stoet van zwarte gondels naar het eiland gebracht.. Vandaag de dag bestaat dit eiland uit 2 eilanden: San Cristofori en San Michele. Bij de aanleg van de begraafplaats viel de keuze dan op San Michele. Antonio Selva, de architect, werd belast met het ontwerp, waarvan de uitvoering een tijd heeft stilgelegen wegens geldgebrek. In 1836 werd het kanaal tussen de 2 eilandjes gedempt, waarna ze samen een eiland vormden, en in 1870 was de begraafplaats eindelijk gebruiksklaar. De begraafplaats is onderverdeeld in typisch Italiaanse grafwanden, plaatsen voor de teraardebestelling en een deel met een paar zeer kostbare mausolea, waarmee men blijkbaar de Venetiaanse grafmonumentencultuur op een moderne manier wilde voortzetten. Het transport werd zoals gezegd verzorgd door rouwgondels, die rijkelijk versierd waren met engelen met vergulde 17
vleugels. Op een gegeven moment zijn die gondels echter vervangen door moderne, omgebouwde motorboten.
Glas: Reeds in de 10de eeuw werd er glas vervaardigd in Venetië. Een exacte periode weten ze niet maar wat wel in de geschiedenisboeken is opgenomen is de verhuizing naar het eiland Murano, n.l. in 1292 (volgens sommigen in 1291). De glasblazers moesten hun ateliers naar dit eiland in de lagune overbrengen wegens het grote brandgevaar. Maar er zou nog een ander motief voor de verbanning zijn geweest: Door de ambachtslieden samen te brengen op het eiland, kon de kostbare kennis van het glasblazen tegen de nieuwsgierigheid van concurrenten beschermd worden. Begin 14-de eeuw was het glasblazen voor Venetië de belangrijkste inkomstenbron. Het heldere glas kreeg de naam Cristallo, omdat het lijkt op bergkristal. Met name de glasparels waren befaamd en deze werden wereldwijd geëxporteerd Verder vervaardigden ze spiegels Ze zijn ook de uitvinders van de brillenglazen. Als eerste in West Europa waren de Venetianen in staat om transparant en flinterdun glaswerk te maken. Beledigd door de hoge exportbelastingen, die gevorderd werden door de Venetiaanse Republiek, trachtten buitenlandse bedrijven vakkundige glasblazers weg te kopen. Venetië reageerde hierop met strenge maatregelen, zoals een verbod op emigratie en in beslagneming van eigendommen. In het ergste geval moesten glasblazers hun ongehoorzaamheid met de dood bekopen. Maar waar een wil is, is een weg. Lodewijk XIV was zo verrukt van de Venetiaanse spiegels en kandelaars, dat hij een viertal glasblazers liet ontvoeren naar Frankrijk om hen zijn eigen koninklijke glascollectie te laten produceren. Tegenwoordig telt het eiland meer dan driehonderd werkplaatsen ofwel “fornacci “ ( ovens) , zoals de Muranezen ze noemen. De beroemdste glasblazersfamilies zijn Venini, BarovierToso en Ercole Moretti & filli ( zonen),. Het werk van Carlo Moretti staat bekend om zijn frisse vormgeving en het gebruik van transparant glas ( dit is bijzonder omdat het meeste Murano-glas juist gekleurd en bewerkt is.) Bijna al het glaswerk is geijsd. Door de nog hete vaas door een speciaal poeder te halen, lijkt het glas bevroren. De formule van dit poeder is geheim. Elke glasblazerij heeft trouwens zijn eigen poeder en daardoor een eigen specifieke aanslag op het glas. Enkele van zijn werken werden aangekocht door verschillende buitenlandse musea, waaronder het Victoria and Albert Museum in Londen en het Cooper-Hewitt Museum in New York.In 1994 ontwierp hij de fles voor het parfum Eau de Murano.
flesje Eau de Murano Ook de lampencollectie van het bekende Italiaanse merk Terzani wordt op Murano vervaardigd. Het is leuk om een kijkje te nemen in één van de glasblazerijen. In tegenstelling tot vroeger zijn de meeste toegankelijk voor publiek. Je kunt hier de praktijk van het glasblazen van dichtbij bekijken. Er heeft nooit zoiets als een glasblazersschool bestaan,
18
maar net als vroeger is het nog steeds de meester die de kunst op de leerling overbrengt. Stel je echter wel bescheiden op en doe voorzichtig in de overvolle glaswinkeltjes. Een leuk souvenir voor thuis kun je hier wel vinden., maar bedenk, kunst en kitsch gaan hand in hand op Murano Stijlvolle lampen, glazen en schalen staan opgesteld naast protserige kroonluchters en felgekleurde glazen beeldjes. Men gaat tot het uiterste om aan de grillige wensen van de consument te voldoen. Je vindt de ateliers, wanneer je de kade verlaat en je begeeft in het doolhof van nauwe, donkere straatjes. Het is warm in de werkplaatsen. De temperatuur moet ergens rond de 38 graden liggen. De ovens staan vier en twintig uur per dag aan. Er wordt van 07.00 uur tot 16.00 uur geblazen. Daarna moet er nog het een en ander voorbereid worden voor de volgende dag. De meeste werkplaatsen hebben niet meer dan vier of vijf man rondlopen, maar er zijn ook bedrijven met zo ’n 15 werknemers. Ingrediënten: Voor het maken van glas mengt men zeer nauwkeurig e hoeveelheden zand ( 70 %) en een aantal andere mineralen ( metaaloxides) door elkaar. Eventueel wordt er een kleur in de vorm van een mineraalpoeder aan toegevoegd. Het mengsels verdwijnt in een oven met een constante temperatuur van 1500 graden Celsius. De volgende ochtend is het vloeibare glas klaar voor gebruik. Trekken, knippen en blazen: In de werkplaatsen zijn meestal een man of vier met een object bezig. Er is sprake van een duidelijke taakverdeling. Een van de blazers is de “maestro”( de baas) Hij is het middelpunt. De anderen helpen, luisteren en ondersteunen. Gesproken wordt er bijna niet: Iedereen weet precies wat hem te doen staat. Een van de helpers houdt de lange blaaspijp met aan het einde een klomp glas, steeds opnieuw in de oven. Glas kun je alleen bewerken als het vloeibaar is en je moet het dus steeds opnieuw verhitten. Er moet snel gewerkt worden, want het glas koelt snel weer af. Het is een zwaar en arbeids intensief karwei. Het hangt natuurlijk een beetje van de grootte af, maar met een normale vaas, zijn vier mannen ongeveer een half uur bezig. Na lang trekken, knippen en blazen verschijnt de vorm. De eindbewerking is in handen van de maestro. Hij is de eindverantwoordelijke voor elk product dat de werkplaats verlaat. Tot slot wordt de vaas 24 uur afgebakken op 600 graden Celsius, om te voorkomen dat het glas springt. We bezoeken gezamenlijk een glasblazerij. Fel gekleurd Murano Ook is er een glasmuseum, het Museo Vetrario, In het Palazzo glas Giustinian. We gaan hier in kleine groepjes met onze museumkaart naar toe. Het museum wordt op dit moment gerenoveerd. Voor ons is dat wel leuk, alleen de mooiste werken staan nu bij elkaar. https://www.google.com/culturalinstitute/collection/museo-del-vetro?projectId=art-project
19
Burano Burano is een klein eiland wat op 10 kilometer van Venetië, in het noordelijke lagune van Venetië, ligt. Op Burano wonen ruim 3000 mensen. Burano is vooral beroemd om haar prachtige kant wat hier op Burano nog met de hand wordt gemaakt. Maar ook de fel gekleurde gevels van de huizen op Burano maken dit Venetiaanse eilandje tot een populaire toeristische bestemming. Burano ligt aan de noordkant van Venetië. Neem de waterbus (lijn 12) vanaf de Fondamente Nuove. Je vaart dan via Murano naar Burano, naar het prachtig eiland Burano vol met kleur, gezellige winkels en een sfeervolle vissershaven Het eiland is bekend om de traditie dat de vrouwen (veelal buiten) kantklossen als de mannen weg zijn om te vissen. Kant uit Burano is mede daardoor een zeer kostbaar en gewild handelsproduct geworden. Hier kun je ongetwijfeld de prachtigste plaatjes schieten. Voor de fotowedstrijd een geweldige plek! Er is een museum met een collectie kant: het Museo del Consorzio Merletti di Burano. Dit kun je gratis met je museumkaart bezoeken. Drinkwater in Venetië Door het zoute water zijn heel wat schipbreukelingen op zee omgekomen van de dorst. Ook de stad Venetië had, omgeven door de zee, grote problemen om aan voldoende vers water te komen. Al in de tijd van de eerste bewoners hadden de Venetianen nauwelijks genoeg aan het water van de putten, omdat die alleen maar op de verst boven de zee uitstekende eilanden gegraven konden worden. Daarom begon men het regenwater al snel in cisternen op te vangen. (Een cisterne is een groot onderaardse waterreservoir.) Bovendien werd water met schepen vanaf het vasteland aangevoerd vooral als er in tijden van hoog water weer eens een overstroming was geweest en het water van de putten en de cisternen zout geworden was. In de loop van de tijden hebben de Venetianen de putconstructies om zoveel mogelijk het regenwater te kunnen gebruiken steeds verder geperfectioneerd. Bij de bouw van waterreservoirs moest gelet worden op de volgende dingen: •
Er moet zoveel mogelijk regenwater worden opgevangen
•
Ook bij hoge waterstand mocht er geen zout zeewater in doordringen
•
Er mochten geen verontreinigingen in komen
20
Elke vrije plek in Venetië werd voor de waterwinning gebruikt. Men verzamelde het meeste water door de directe omgeving van de waterputten te bestraten en het plaveisel te laten aflopen in de richting van de toegangsputjes rond de eigenlijke put. Soms werd het water via extra toevoergootjes gemaakt van gladde en lichte steen naar deze openingen gevoerd. Deze toevoergootjes kun je nog op de meeste pleinen zien. Binnenplaatsen van particuliere huizen moesten geheel betegeld worden, geen enkele tuin mocht water aan de put onttrekken. Daarom hebben Venetiaanse binnenplaatsen geen dak en geen begroeiing. Het opgevangen water kwam niet direct in de put terecht maar werd eerst gefilterd. Men groef een diep gat in de grond van het plein of van de binnenplaats. Dit gat werd waterdicht gemaakt met klei en dan met zand opgevuld. Het water liep eerst door de laag zand heen en werd daardoor op een natuurlijke manier gezuiverd. Pas als de waterdruk hoog genoeg was kon je water uit de put halen. Het werkte dus op de manier van de waterzuivering in de duinen zoals wij dat in Nederland nu nog doen. Soms werd het plein rond de put iets verhoogd om te zorgen dat er geen water in de put kon komen bij overstroming. (nog te zien bij Campo Sant Angelo en Campo San Trovaso). Op alle openbare waterputten zat een slot dat alleen door een speciale ambtenaar geopend mocht worden. Zo zorgde de staat Venetië ervoor dat het water niet vergiftigd kon worden. Ook rijke mensen lieten wel putten bouwen, meestal mooi versierd met een wapen erop. Tal van prachtig bewerkte putten zijn verwijderd toen de openbare waterleiding werd aangelegd en men ze niet meer nodig had. Sommige zijn naar musea overgebracht. Pas de laatste jaren is men begonnen de weinige overgebleven putten als monumenten te beschermen. Als je zo’n put ziet staan kun je nog iets zien van het dagelijks leven van vroeger, een mooie combinatie van techniek en artisticiteit. Ze zijn vast een dankbaar onderwerp van een (prijswinnende?) foto. De ‘Gallerie dell'Accademia’ De ‘Gallerie dell'Accademia’ van Venetië herbergt een belangrijke collectie van belangrijke Venetiaanse schilders van de veertienden tot d achttiende eeuw. Er is een collectie van meesterwerken van de meest beroemde schilders, zoals Bellini, Giorgione, Carpaccio, Titian, Tintoretto, Veronese en Tiepolo. Het is ondoenlijk om al dit moois grondig te bestuderen. Jullie hebben daarom de opdracht om in groepjes van maximaal twee leerlingen 1 werk uit te kiezen en dit diepgaand te bestuderen. Dit doe je aan de hand van het analyseschema hieronder. We hebben een reservering voor dit prachtige museum gemaakt. Tassen worden hier in een aparte ruimte bewaard. Na het bezoek verzamelen we daarom weer bij de garderobe. Het is verstandig om op internet de collectie van het museum vast te bekijken, zodat je een beetje weet wat je kunt verwachten en je een voorselectie kunt maken. Analyse schema Ga op zoek naar een kunstwerk wat je aanspreekt en vul aan de hand daarvan deze kijkwijzer in.
21
1 Gegevens Welk kunstwerk ga je analyseren: a. Titel………………………………………………………………………………………… b. Maker………………………………………………………………………………………. c. Jaar………………………………………………………………………………………… d. Wat is het? 2-dimensionaal, 3-dimensionaal, toegepaste kunst, schilderij, foto, collage, gebouw, beeldhouwwerk, drukwerk, foto, iets anders nl.: …………………………… …………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………….... ………………………………………………………………………………………………….
2. Voorstelling a. Beschrijf duidelijk wat er allemaal te zien is, (alle objecten en vormen die je ziet) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………… b. Is het kunstwerk figuratief of abstract ? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… b. Wat stelt het beeld volgens jou voor? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… 22
…………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………
3. Hoe is het kunstwerk gemaakt? a. Materiaal. Geef aan van welk materiaal, of materialen het kunstwerk is gemaakt. pen en inkt, potlood, krijt, houtskool, olieverf, aquarelverf, brons, klei, baksteen, natuursteen, (gewapend) beton, kunststof, drukwerk in een blad. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………
b. Techniek, werkwijze. Geef aan hoe het kunstwerk is gemaakt. tekenachtig, schilderachtig, gedetailleerd, schetsmatig, modelleren, bouwen, gieten, construeren, hangen, spannen, dragen. …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………
c. Beeldaspecten. (kijk welke beeldaspecten van toepassing zijn op het door jou gekozen kunstwerk) 1.
KLEUR.
Welke kleuren zijn er gebruikt? Primair, secundair of tertiair? Welke volgende begrip(pen) bij kleur herken je in de afbeelding: Waarheidsgetrouwe (naturalistische) of aangepaste kleuren. decoratief gebruik symbolisch gebruik warm-koud kleurcontrast. Sfeerbepalende kleuren complementaire kleuren 23
Geef duidelijk aan waarom je dit vindt en waar je dit aan ziet (welke kleuren/ contrasten). …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………….
2.
LICHT
Is het kunstmatig licht of natuurlijk licht. Van welke kant komt het licht Is het direct of indirect licht Is het hard of zacht licht, Is er een sterk licht donker contrast Leg uit waaraan je dit ziet. (beschrijf waar op de afbeelding) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………
3.
RUIMTE
Welk standpunt neemt de kijker in het schilderij? (Zie je de voorstelling bijvoorbeeld van bovenaf (vogelperspectief) of van onderaf (kikvorsperspectief) of op ooghoogte?) ………………………………………………………………………………………..
Op welke manier wordt ruimte gesuggereerd? Perspectief (kleurperspectief, lijnperspectief, atmosferisch perspectief) Overlapping, afsnijding, repoussoir, plasticiteit, iets anders.. Leg uit waaraan je dit ziet. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………
24
De rol van de omgeving: is het kunstwerk bewust op deze plek geplaatst, leg uit waarom je dit vind? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………
4.
VORM
Hoe zijn de vormen in het kunstwerk? realistisch, gestileerd, geabstraheerd, abstract, geometrisch, organisch, open, gesloten, ruimtelijk, iets anders. Leg uit waar je dit aan ziet. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………
5.
COMPOSITIE
Met compositie wordt de plaatsing van de vormen bedoelt. Is er hier sprake van:
Symmetrische compositie, asymmetrische compositie, centrale compositie, geometrische compositie, diagonale compositie, driehoeks-compositie, bewegingscompositie of overallcompositie Leg uit waar je dit aan ziet …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………
6.
TEXTUUR
Met textuur wordt het oppervlak van het materiaal bedoeld. Het oppervlak kan heel glad zijn, maar ook ruw en grof zijn. Hoe is de textuur in het kunstwerk? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… 25
…………………………………………………………………………………………………………… …………………………………
4. Betekenis a. Welke beeldaspecten vallen het meest op? ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ b. Wat is de bedoeling van de maker? Is er een onderwerp? …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… c. Welke beeldende aspecten benadrukken vooral de bedoeling of het onderwerp van de maker? Licht dat toe met voorbeelden. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………
d. In welk opzicht versterkt het gekozen materiaal en de techniek de bedoeling van de maker? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………
e. levert de titel een aanwijzing op voor de betekenis van het werk? Leg dit uit. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………
5. Functie (waarvoor of waarom is het gemaakt?). Protest, huldiging, status, religie, politiek, macht, schoonheid, communicatie, expressie, educatie, decoratie, emotie, iets anders …………………………………………………………
26
6. Mening a. Wat vind je van het werk? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
b. Waarom vind je dat? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………
7. Maak tot slot een schets van het door jou gekozen kunstwerk hieronder en op de volgende bladzijde in dit boekje.
27
28
Het Ca' Pesaro is een paleis in Venetië aan het Canal Grande Rond 1600 kocht de familie Pesaro drie naast elkaar gelegen paleizen in Venetië, die ze in 1628 lieten slopen om op die plaats één nieuw paleis te bouwen. De architect was Baldassare Longhena. Hij overleed in 1682, toen de eerste verdieping nog niet eens af was. Zijn opvolger was Antonio Gaspari, die het gebouw in 1710 voltooide. In de 19de eeuw veranderde het paleis na het uitsterven van de familie Pesaro een aantal keer van eigenaar tot het tenslotte in bezit van de adellijke familie La Masa uit Verona. In 1889 liet Felicità Bevilacqua La Masa het palazzo na aan de stad Venetië, met de bedoeling het te bestemmen voor moderne kunst. In 1902 richtte de stad er een museum van moderne kunst op. Na de eerste wereldoorlog werd er ook een museum voor Oosterse kunst in ondergebracht. Het grootste deel van de collectie van deze Galleria Internazionale d’Arte Moderna bestaat uit werken van de Biënnale van Venetië. De belangrijkste namen zijn: Joan Miró, Wassily Kandinsky, Gustav Klimt (Judith II), Constantin Meunier, Paul Klee en Calder. Ook hedendaagse kunstenaars kunnen er regelmatig tentoonstellen. Als wij in Venetië zijn is er een prachtige popart expositie te zien: “ Van Rauschenberg tot Jeff Koons”, werken uit de beroemde Sonnabend collectie. Wij brengen donderdag 16 oktober een bezoek aan dit paleis vol kunst. Via onderstaande link kun je alvast een voorproefje nemen van de collectie. Naast alle prachtige oude kunst in Venetië, kun je nu dus ook genieten van bijzondere moderne kunst! Ook hier geldt: kies 1 werk uit en vul hiervoor het kunstanalyseformulier in.
https://www.google.com/culturalinstitute/collection/ca-pesaro-galleria-internazionaled-arte-moderna?projectId=art-project 29
Wist je dat……? Rialto (van de Rialtobrug) was het oudste gedeelte van Venetië, een groep eilandjes. De naam betekent: Rivoaltus: hoge (zand)bank. Venetie telt officieel maar een Palazzo (Palazzo Ducale), alle andere palazzi noemt men “ca”, een afkorting van Casa (huis) Alle Ca’s hebben dezelfde indeling: op de begane grond winkels, magazijn en dergelijke. Op de eerste verdieping (de piano nobile) liggen de mooiste vertrekken voor ontvangsten, feesten en de woonvertrekken van de voornaamste bewoner. Je kunt dit zien aan de mooie ramen en balkons. Bedienden, verre familie, beschermde kunstenaars woonden op de hogere verdiepingen. De grote witte kerk die je kunt zien vanaf het San Marco plein, de Santa Maria della Salute werd in 1687 gebouwd uit dank voor het verdwijnen van de pestepidemie (net zo dodelijk als ebola) De dokters droegen een masker in de middeleeuwen. De artsen dachten zich zo te beschermen voor de pest door kruiden in de lange neus te stoppen. De Rialtobrug was eerst een ophaalbrug zodat er op het Canal Grande ook zeilboten konden varen. De beschermheiligen Teodorus en Marcus zijn als relieffiguren onderop de brug te zien. De adressen in Venetië gaan per wijk: Sestiere (6 wijken) en lopen dan in de duizendtallen. Bijvoorbeeld: San Polo 2794. De laatste (vierde) brug over het Canal Grande, verbindt het treinstation met het busstation. Hij werd in 2008 ingewijd en is gebouwd door de beroemde Spaanse architect Santiago Calatrava.. Hij is 94 m. en niet alle Venetianen vinden het mooi….. De stad Venetië stond bijna nooit toe dat iemand een standbeeld kreeg. Dus zetten rijke families de portretten van hun beroemde familielid op de gevels van de kerken, vermomd als heiligen. Wandelen in Venetië Het verhaal gaat dat er geen betrouwbare plattegrond van Venetië bestaat. Dat is niet waar, maar als je alle piepkleine steegjes wilt aangeven krijg je een totaal onoverzichtelijke plattegrond. Wandelen in Venetië is dus altijd een beetje dwalen en op je gevoel afgaan. Gelukkig staan er overal pijlen naar het San Marcoplein en kun je in elk winkeltje de weg vragen. (Dove San Marco?) Om je een beetje houvast te geven: Piazza, plein, daar is er maar een van: Het San Marcoplein. Het pleintje aan de kant van het Dogenpaleis heet Piazetta Campo: alle andere pleinen in Venetië Calle: straat Salizzade: grotere straat die vroeger ook al verhard was Fondamenta: kade langs een kanaal Ruga: straat met aan weerszijden winkels Ramo: verbindingsweg tussen 2 grotere wegen Sottoportega: straat die onder een gebouw doorgaat Rio terra: gedempt en bestraat kanaal
30
Maak een keuze uit de volgende wandelingen:
Rialto gebied Stap uit bij de halte Rialto en loop een stukje (in de richting van het S. Marcoplein) over de Riva del Carbon. Sla linksaf de de Calle del Carbon in. De straat komt uit op de Campo San Luca, een druk klein pleintje. Neem de eerste straat rechts en dan links zodat je op de Campo Manin komt. Hier staat een negentiende eeuws standbeeld voor Manin, een beroemde vrijheidsstrijder voor de eenheid van Italië. Ga door een klein nauw straatje aan de linkerkant van het plein. Net na de bocht vind je een hof met de spectaculaire Scala del Bovolo. (trap van de slak), een deel van het 15e eeuwse paleis Contarini. Heel fotogeniek! Je loopt nu weer terug door de wijk naar de Rialtobrug. Bekijk de brug en steek de brug over. Je komt nu op de plek war de Venetianen hun markten hadden en hebben. Aan de kade staat een van de oudste kerken de San Giacomo di Rialto. Binnen in de apsis van de kerk is een reliëf dat de handelaren waarschuwt altijd eerlijk te zijn! Dwaal door deze wijk, houdt steeds links aan. Je loopt als het ware terug langs het Canal Grande, maar dan wat dieper in de wijk. Loop door tot je het pleintje met de kerk San Polo gevonden hebt. De kerk heeft een mooie klokkentoren. Het oudste deel van de kerk dateert uit de Byzantijnse periode! Loop weer door en neem de Salizz S. Polo en dan de C. Saoneri. Houd iets links aan richting Canal Grande. Je kunt nu het Casa Carlo Goldoni vinden. (of vraag: “Dove casa Goldoni?”)Voor dit museum heb je een entreekaartje. Heel leuk, het was het woonhuis van een beroemde schrijver en je kunt op deze manier een Venetiaans huis van binnen bekijken. Ook staat er een mooie waterput op de binnenplaats. Loop terug naar de Vaporetto halte aan het Canal Grande. Halte San Toma). Zorg dat je op tijd terug bent op de verzamelplaats.
Scala del Bovolo
31
Santa Croce Je gaat met de Vaporetto tot de halte S. Stae. Je stapt uit bij een pleintje waar de barokke kerk S. Stae staat met mooie voorbeelden van de 18e eeuwse Venetiaanse schilderkunst. Misschien vinden jullie het iets te vol en te druk maar in zijn soort is het wel erg mooi. Er tegenover staat de Scoletta dei Tiraoro e dei Battioro. Dit was het huis van het gilde van de goudsmeden en de bladgoudmakers. Je gaat nu langs de kade van het zijkanaal lopen: Fondamente Rimpette Mocenigo tot je het museum Mocenigo gevonden hebt. Het adres is Santa Croce 1992. Dit is een schitterend museum over de geschiedenis van de mode dat vorig jaar oktober heropend is na jaren van restauratiewerk. Het entreebewijs zit op je museumkaartje en je kunt hier echt heerlijk rondkijken. Vergeet de tijd niet! Als je eruit komt kun je het beste teruglopen naar de halte S. Stae en weer terugkomen met de Vaporetto naar het afspraakpunt.
Museo Mocenigo
S. Stae 32
Het Venetiaanse getto Deze wandeling voert je door het joodse getto in het hart van de wijk Cannaregio, een van de onbekendere wijken. Er staan nog vijf synagogen, waarvan de Scola Spagnola de grootste en bekendste is. Er wonen nog ongeveer 500 joden in de wijk. De architectuur van deze wijk is anders dan in de rest van Venetië met veel hoge woontorens. Zo konden hier veel mensen wonen. Neem de waterbus over het Canal Grande en stap uit bij S. Marcuola. Je moet om de kerk heen lopen van het Canal Grande af om de wijk in te lopen. Probeer de grotere straat de Rio Tera S. Leonardo te vinden en loop door tot je bij een kanaal komt. Hier kun je de brug Ponte delle Guglie bekijken. Houd het Canale Cannareggio aan je linkerhand en loop door tot de Calle del Ghetto Vecchio. Je loopt nu door tot het pleintje Campo Ghetto Nuovo. (hoge huizen!) Als het goed is heb je dan al 3 synagoges gezien en het Museo Ebraico (joodse Museum). Er staat op dit plein een groot reliëf voor de slachtoffers van de Holocaust. Slenter wat door de straatjes, ontdek de mooiste doorkijkjes, kleine bruggetjes. Wandel na een tijdje naar de Fondamenta della Misericordia. Loop deze af in de richting van de Piazza San Marco. Ga op zoek naar de Ponte Chiode, ook wel “bug zonder leuning” genoemd. Als enige brug in heel Venetië heeft deze brug geen leuning. De reden is heel simpel: het was vroeger een privé brug die niet aan de veiligheidseisen van de gemeente hoefde te voldoen. Je kunt nu op de halte Ca d’Oro weer opstappen om terug te varen naar het San Marco plein. Let op de tijd en ga met de boot terug naar het afspraakpunt.
Campo Ghetto Nuovo
33
Kijkwijzers CKV. Aan de hand van deze kijkwijzers en wat zelfgemaakte foto’s, folders, kun je thuis een mooi CKV verslag maken. Kies verschillenden kunstdisciplines. Succes! Kijkwijzer Architectuur Heb je een bouwwerk uitgekozen voor het maken van een cultureel verslag, gebruik je onderstaande vragen 1.
Wat zie je: hoe verhoudt het gebouw zich met de omgeving?
□ opgenomen in omgeving domineert omgeving 2.
□ contrast met omgeving
Wat zie je: welke materialen vallen op? (één of meer antwoorden).
□ baksteenmetselwerk pleisterwerk
□ natuursteen
□ beton □ kunststof (prefab?) materiaalcombinaties 3.
□ glas
□ opvallende
□ structuur van ‘blok’-vormen
□ organische
Wat zie je: hoe verhoudt zich de façade (buitenkant) met de rest van het gebouw? □ façade en bouwvolumes
domineert rest gebouw uiterlijk gebouw
□ geen echte
vormen een geheel
bepalen
Wat zie je: valt de entree van het gebouw op?
□ entree krijgt veel nadruk: hoe? centrale entree:
6.
□ hout
Wat zie je: wat is de basisvorm van het gebouw?
□ façadebouw; façade façade: bouwvolumes
5.
□
□ staal (constructie)
□grote ‘doos’-vormen vormen 4.
□ gebouw
□ entree weinig opvallend
□ gebouw mist waarom?
Wat zie je: wat valt op aan de constructie?
□ duidelijk zichtbare skeletbouw skeletbouw, dragende muren
□ skeletbouw verborgen achter
□ geen
(vlies)gevels 7.
Werkwijze: waardoor heeft de architect zich laten leiden? □ functionele architectuur
□ bestaande tradities, oude □ veel niet-
functionele extra’s (less is more)
stijlen
(less is bore) 34
8.
Functie: verwijst architectuur naar gebruiksfunctie van het gebouw?
□ ja, gebouw sluit aan bij □ja, niet traditioneel maar wel gebouw zou ook andere functie kunnen hebben. traditionele vorm: welke vorm? 9.
□ nee,
herkenbaar: hoe?
Betekenis: welke associaties roept het gebouw op?
□ status, macht gebouw
□ gesloten bolwerk, vesting □ open, toegankelijk
□ veel uiterlijk vertoon traditioneel
□ pure ‘abstracte’ architectuur
□ klassiek of
Ruimte om te schetsen
35
Toelichting: Vraag 1. Wat zie je : hoe verhoudt het gebouw zich met de omgeving? Opdrachtgevers vragen architecten vaak om een opvallend gebouw neer te zetten. Wanneer een nieuw gebouw in de oude binnenstad wordt ingepast, staat de architect voor de keuze zijn gebouw hieraan aan te passen of juist een zo groot mogelijk contrast te zoeken. Vraag 2. Wat zie je: welke materialen vallen op? De keuze van materiaal draagt bij tot de betekenis die we aan een gebouw toekennen. Bij een groot bankgebouw worden vaak luxe materialen gebruikt , zoals marmer. Metselwerk met bakstenen is typisch Hollands en geeft de gebouwen een vertrouwd uiterlijk. Moderne architecten passen vaak ongebruikelijke materialen en materiaalcontrasten toe. Vraag 3. Wat zie je: wat is de grondvorm van het gebouw? De eenvoudige doos-vorm is kenmerkend voor het modernisme en bepaalt veel van de architectuur tussen 1930 en 1980. Structuralisten werken met kleinere- vaak geometrischevormen die gestapeld worden in een structuur waarin herhaling, ritme en variatie een rol speelt. Organische vormen zijn niet geometrische vormen die ontleend zijn aan de natuur , ooit geïntroduceerd door de Spaanse architect Gaudi. Vraag 4. Wat zie je: hoe verhoudt zich de façade met de rest van het gebouw? Een architect kan beginnen met de buitenkant -de verpakking- van het gebouw. In de negentiende eeuw is deze façade architectuur gebruikelijk. Moderner is het van binnenuit te beginnen, dus het gebouw als optelsom van kamers, ruimtes of bouwvolumes. Niet symmetrische en niet vlakke gevels zijn dan vaak het resultaat, zoals bij het RietveldSchröderhuis in Utrecht. Vraag 5. Wat zie je: valt de entree van het gebouw op? Barokke gebouwen uit de zeventiende eeuw hebben vaak een opvallende entree, met bijvoorbeeld veel trappen. Een indrukwekkende entree verhoogt de status van een gebouw. Tegenwoordig zijn entreepartijen vaak wat bescheidener van opzet of ontbreekt zelfs een centrale ingang, zoals bij Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht, om de drempel tussen de straat en het gebouw zo klein mogelijk te maken. Vraag 6. Wat zie je: wat valt op aan de constructie? In de moderne architectuur is bijna altijd sprake van skeletbouw. Het skelet, bijvoorbeeld van betonnen kolommen, houdt dan het gebouw overeind. Het gebouw stort niet in als er muren worden weggebroken. Een architect staat voor de keuze het skelet ’eerlijk’ zichtbaar te laten, of het te verbergen, bijvoorbeeld achter een dun vlies van glas en plaatwerk. Vraag 7. Werkwijze: Waardoor heeft de architect zich laten leiden? ‘Less is more’ is de slogan van het modernisme. Hoe kaler de architectuur, hoe mooier. ‘Less is a bore’ is de slogan van het postmodernisme en betekent dat er niet-functionele zaken zoals decoraties, aan het gebouw mogen worden toegevoegd ( zie ook het hoofdstuk De Smaak). Vooral in de negentiende eeuw, maar tegenwoordig ook weer , gebruiken architecten vaak vroegere stijlen (klassiek, middeleeuws of renaissance) voor nieuwe gebouwen , zoals bij het centraal station in Amsterdam. Vraag 8. Functie: Verwijst architectuur naar gebruiksfunctie van het gebouw? Weinig architecten houden vast aan traditionele vormen, zoals bijvoorbeeld een kerk met klokkentoren dat is. Lange tijd is het de gewoonte geweest de gebruiksfunctie een geringe rol te laten spelen in het uiterlijk van een gebouw. Een kantoorflat, woonflat, school of 36
bioscoop zijn dan niet meer echt van elkaar te onderscheiden. Tegenwoordig is er meer aandacht voor het herkenbaar maken van de gebruiksfunctie. Vraag 9. Betekenis: welke associaties roept het gebouw op ? Uit je antwoorden op bovenstaande vragen blijkt in veel gevallen al wel met welke categorie je het gebouw associeert. Pure ‘abstracte’ architectuur is architectuur die weinig rekening houdt met bestaande tradities en niet echt verwijst naar gebruiksfunctie. Van Rietveld (zie Overture) wordt wel gezegd dat hij abstracte architectuur maakt. De overige categorieën spreken voor zich. Kijkwijzer Beeldende kunst Heb je een schilderij/beeldhouwwerk uitgekozen voor het maken van een cultureel verslag, gebruik je onderstaande vragen 1.
Wat zie je: is het werk figuratief of abstract? □ figuratief:
□ geabstraheerd:
beschrijf de voorstelling
□ abstract:
beschrijf de voorstelling en
beschrijf wat je
ziet wijze van abstractie 2.
Wat zie je: welke beeldaspecten vallen op? (één of meer antwoorden) □ kleurgebruik
□ (suggestie van) ruimte en/of
□ verwerking
licht plasticiteit □ compositie 3.
□(suggestie van) beweging □ afmeting en/of kader
Wat zie je: wordt je aandacht getrokken naar een bepaald punt?
□ aandacht richt zich op één □ aandacht wordt niet naar een een alles punt: hoe en waardoor? omvattende compositie 4.
□ er is sprake van
bepaald punt getrokken
Wat zie je: is de ruimte of omgeving waarin het werk is te zien van belang?
□ werk verbonden met omgeving speelt geen rol, leg uit
□ (reproductie) niet te beoordelen
□ omgeving
omschrijf relatie werkomgeving 5.
Werkwijze: hoe heeft de kunstenaar zijn technieken en materialen gebruikt?
□ expressief materiaal gebruik materiaalgebruik zonder omschrijf de werkwijze persoonlijke expressie, leg uit
□ op een ongebruikelijke manier:
□
beschrijf het bijzondere
37
karakter 6.
Werkwijze: welke rol speelt de waarneming van werkelijkheid bij de kunstenaar?
□ waarneming staat centraal: maar fantasie of abstract
□ naast de waarneming ook
omschrijf het standpunt 7.
□ alleen
wat is niet gezien, maar bedacht?
Inhoud: levert de titel een aanwijzing op voor de interpretatie van het werk?
□ zonder titel ( of onbekend) □ titel verklaart werk voegt de
□ titel voegt iets toe: wat
titel toe? 8.
Inhoud: verwijst het werk naar bekende verhalen (bijbel, mythologie, etc.)?
□ (getrouwe) illustratie verhaal: staat los van bekende welk (soort) verhaal? vertelt eigen verhaal 9.
□ (eigen) interpretatie verhaal:
□ inhoud
welke interpretatie, welk verhaal? verhalen,
Betekenis: wat is de betekenis van het werk? (Kies een of meer uit opties)
□ zichtbare werkelijkheid is □ maatschappelijke werkelijkheid kunstenaar is onderwerp
□ (privéleven)
is onderwerp
□ werk bedoeld als illustratie bedoeld als decoratie □ werk roept op tot concentratie
onderwerp
□ werk bedoeld als provocatie □ werk roept op tot (eigen)
□ werk
□ werk roept emotie
op en/of meditatie
interpretatie
Ruimte om te schetsen
38
Toelichting: Vraag 1. Wat zie je : is het werk figuratief of abstract? Een kunstwerk waarin de voorstelling herkenbaar is noemen we figuratief. Het is logisch dat in dat geval de voorstelling ons op weg helpt naar de betekenis van het werk. In een abstract werk bedenkt de kunstenaar eigen vormen en eigen kleuren. Vraag 2. Wat zie je: welke beeldaspecten vallen op? In het schema staan zes beeldaspecten die een rol kunnen spelen in de vormgeving van het werk. Kies uit deze zes een of meer aspecten die in dit werk opvallen. Vraag 3. Wat zie je: wordt je aandacht getrokken naar een bepaald punt? Vaak helpt het stil te staan bij zaken die het eerst opvallen. Hoe heeft de kunstenaar dat bereikt en waarom wil hij dat onderdeel van zijn werk accentueren? Bij patroonachtige schilderijen, waar naar geen enkele plek aandacht wordt getrokken, spreek je van een ‘overall-compositie’. Vraag 4. Wat zie je: is de ruimte of omgeving waarin het werk is te zien van belang? Vaak speelt de ruimte waarin werk te zien of geëxposeerd is een rol in de betekenis van het kunstwerk. Dit geldt zeker voor kunstwerken die voor een bepaalde ruimte – al dan niet in opdracht – gemaakt zijn. De expositiewijze en de combinatie van kunstwerken die daardoor ontstaat, beïnvloedt ook de betekenis. Een sokkel of een lijst stimuleert de concentratie op het werk, geïsoleerd van zijn omgeving. Vraag 5. Werkwijze: hoe heeft de kunstenaar zijn technieken en materialen gebruikt? Elk materiaal heeft specifieke eigenschappen. Bij expressief materiaalgebruik blijven die eigenschappen zichtbaar, evenals sporen van de manier waarop de kunstenaar heeft gewerkt. Een dergelijke werkwijze speelt een rol in de uiteindelijke betekenis van het kunstwerk. Een kunstenaar kan ook nastreven om de materiaaleigenschappen en het ‘handschrift’ onzichtbaar te maken. Het kunstwerk krijgt dan een minder persoonlijk, objectiever karakter. Noem in het verslag het gebruikte materiaal Vraag 6. Werkwijze: welke rol speelt de waarneming van de werkelijkheid bij de kunstenaar. Goed kijken en tekenen wat je ziet heet ‘tekenen naar de waarneming’. Tot in de negentiende eeuw werd tekenen naar de waarneming gezien als voorstudie voor het grotere werk. De impressionisten maken het kijken tot het enige onderwerp. In deze eeuw is er vaak geen verband meer tussen wat de kunstenaar gezien heeft en wat het kunstwerk ons laat zien. Vraag 7. Inhoud: levert de titel een aanwijzing voor de interpretatie? De titel helpt ons vaak op weg naar de betekenis van een kunstwerk. De titel kan verwijzen naar de voorstelling of het verhaal achter de voorstelling. Een titel kan het werk verklaren, maar ook vragen oproepen. De surrealisten gebruiken bewust vreemde titels om onze fantasie te prikkelen. Met een titel als ‘compositie’ bereikt de kunstenaar juist het tegendeel. Vraag 8. Inhoud: verwijst het werk naar bekende verhalen? Eeuwenlang hebben kunstenaars verhalen verbeeld uit de Bijbel, mythologie, historie of literatuur. Soms wordt daarbij gebruik gemaakt van meer of minder bekende symboliek. Om de betekenis van zo’n werk te achterhalen moet je iets weten van het verhaal of van symbolen. In de kunst vanaf ca.1850 speelt de eigen interpretatie van de kunstenaar op het verhaal een grotere rol dan een getrouwe weergave ( illustratie) van het verhaal. 39
Vraag 9. Betekenis: wat is de betekenis van het werk? Werk bedoeld als illustratie. Belangrijkste doel is een verhaal of gebeurtenis goed weer te geven. De stelling name van de kunstenaar is ondergeschikt. Werk bedoeld als provocatie. Niet zelden is het doel van moderne kunst het publiek flink wakker schudden en discussie uit te lokken. Werk bedoeld als decoratie .Kunst om van te genieten, om mooi te vinden zonder verdere bijbedoelingen. Werk roept op tot (eigen) interpretatie. Het kunstwerk roept veel vragen op. Het publiek moet actief meedenken en een eigen betekenis geven aan het werk. De overige categorieën spreken voor zich.
Venetië barst van de goede restaurantjes en cafeetjes, maar je moet ze wel weten vinden. Ga liever niets eten in de omgeving van het Piazza San Marco. Hier vragen ze vaak de hoofdprijs voor eten dat elders beter is. Voor een simpele maaltijd kan je altijd terecht bij een pizzeria, die meestal iets goedkoper zijn. Het is ook altijd goedkoper je maaltijd staande te verbruiken in plaats van zittend. Daarvoor rekenen ze in Italië namelijk altijd een hogere prijs. Ga gewoon nooit uiteten op of binnen 250 meter van het San Marcoplein, tenzij veel geld wilt uitgeven. Vergelijk: een cappuccino op San Marco kost 8-10 euro, in de wijk Castello 1,25 euro. De regel is: waar het druk is, is het duur. Wat je vast en zeker eens moet proberen is een "foccacia", een broodje met tomaat, ham en mozarella. Het is ideaal als snelle en goedkope hap en je eet het meestal warm. Maak wel duidelijk dat het is om mee te nemen(per portare) of koop het enkel op een plaats met een bar aan de straatzijde, anders betaal je een veel hogere prijs om het in het restaurant op te eten! Tramèzzino eten is ook leuk en voordelig. Het is een rijk belegd broodje met onder meer geroosterde groenten, ham of kaas Cicchetti zijn kleine belegde stukjes stokbrood op Italiaanse wijze en tramezzini zijn de Italiaanse variant van de clubsandwich. Panini zijn broodjes.( con prociuto is met ham, con formaggio is met kaas) De hele dag door is het mogelijk om cicheti,een soort Italiaanse tapas gerechten te eten zoals Italiaanse gehaktballetjes (polpette di carne), crostini's van gedroogde vis en zongedroogde tomaten. Je kunt ook altijd vragen om 1 pizza of pasta en twee borden als je samen gaat eten tussen de middag. Water heet op zijn Italiaans aqua (aqua naturale is water zonder prik) Italië staat verder bekend om het lekkere ijs, gelato, dat ze uiteraard zelf maken.
40
Vaporetto lijnen:
41
Traghetto lijnen (plaatsen aan het Canal Grande waar je voor € 2 met een gondel over kan)
42
Aantekeningen:
43
Aantekeningen:
44
