IN RUIMTEAKOESTIEK LEREN VAN HET BOS AKOESTISCH ONDERZOEK POLITICI MET AANDACHT VOOR DE GELUIDSOMGEVING BAANBREKEND EDUCATION

Foto: Ole Jais

F O R S U S TA I N A B L E D E S I G N

LEREN VAN HET BOS MODERNE ARCHITECTUUR OP SCHOOL IN GRONINGEN POLITICI MET AANDACHT VOOR DE GELUIDSOMGEVING

BAANBREKEND AKOESTISCH ONDERZOEK

GESLAAGDE INVESTERING

IN RUIMTEAKOESTIEK

E DUCATION

ECO – F O R S U STA I N A B L E D E S I G N E D U C AT I O N

INHOUD 3 Het bos, het beste klaslokaal 4 De eerste Zwaan-gecertificeerde kleuterschool investeert in rust 7 Lawaai op school –Poolse onderzoekers eisen harde maatregelen

”Welkom bij ECO – For Sustainable Design. Het magazine dat zich richt op onderzoek naar de invloed van geluid op mensen en het belang van horen en gehoord worden in een leeromgeving uitlegt. U krijgt bovendien actuele informatie over internationale seminars op het terrein van akoestiek en tips over het creëren van een goede geluidsomgeving. Ook vindt u er diverse inspirerende voorbeelden van akoestische oplossingen bij verschillende onderwijsomgevingen in Europa en de rest van de wereld.”

8 Iedereen zette zich in voor een goede schoolomgeving 10 Poolse politici investeren in de geluidsomgeving – ondanks minder subsidies 12 Baanbrekend onderzoek in klaslokalen bewijst behoefte aan ruimteakoestiek van hoge kwaliteit 14 Kleuterschool Pärlan in Förslöv veranderde lawaai in een goede leeromgeving 16 Moderne architectuur op school in Groningen 18 Luidruchtige school investeerde met succes in de geluidsomgeving 20 Innovatieprijs voor school in het hart van de grootste haven van Europa 22 Kunstzinnige transformatie van de leeromgeving 24 Slimme oplossingen doen wonderen 25 Ondersteuning Sound Education 26 Finnish Institute of Occupational Health (FIOH) over geluidsabsorberende wandpanelen: milieuveilige prikborden 27 Een akoestisch kunstwerk in ZuidAfrika

De conceptontwikkelaars voor onderwijsruimtes van Ecophon zijn lid van EDUnet. Zij helpen u met uitgebreide kennis en seminars waarvoor u zich via ons kunt aanmelden.

2

Wij zijn lid van Ecophon EDUnet: (bovenste rij van links naar rechts) Guus Klamerek, Nederland; Jonas Christensson, Zweden; Mai-Britt Beldam, Denemarken; Colin Campbell, internationaal verantwoordelijk; Shane Cryer, VK; (onderste rij van links naar rechts) Pauli Pallaskorpi, Finland; Jiri Strnad, Tsjechië; Mikolaj Jarosz, Polen; Holger Brokmann, Duitsland.

Ecophon EDUnet bestaat uit een internationaal team van specialisten op het gebied van leeromgevingen, die ondersteuning bieden aan mensen die zich bezighouden met de planning, bouw en andere taken binnen onderwijsomgevingen. “Wij geven nuttige tips voor de indeling en verbetering van het binnenklimaat in het algemeen en de geluidsomgeving in het bijzonder.” Wij zien uw vragen graag tegemoet. De contactgegevens vindt u op ecophon.com/nl. Onder de tab ”Akoestiek” vindt u uw dichtstbijzijnde contactpersoon voor het onderwijs. Ecophon EDUnet organiseert daarnaast diverse seminars waarvoor u zich kunt aanmelden.

ECO – For Sustainable Design is een magazine dat zich richt op een duurzaam design van het binnenklimaat. Wij streven ernaar het binnenklimaat uit zowel functioneel als esthetisch perspectief te belichten door een constante dialoog met u als lezer. Aarzel dus niet om via onze website www.ecophon.com/nl contact op te nemen met een van onze bedrijven. Het magazine is een uitgave van de Saint-Gobain Ecophon Group Box 500, SE-265 03 Hyllinge, Zweden Tel: +46 (0)42 17 99 00 www.ecophon.com

Hoofdredacteur: Staffan Nilsson [email protected] Uitgever: Peter Kamps Omslagfoto: Tågaborgsskolan, Helsingborg, Zweden. Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Master™ Rigid E.


HET BOS, HET BESTE

KLASLOKAAL

Foto: Torbjörn Wrange

Verlaat het klaslokaal en ga het bos in. Daar leer je wat een goede geluidsomgeving is.

HET BOS IS DE BESTE LEERMEESTER als je wilt

Zien en horen het belangrijkst Van alle zintuigen van de mens zijn het gezichtsvermogen en het gehoor de twee belangrijkste in het onderwijs. Om duidelijk te kunnen zien wat de docent opschrijft, zijn een schoon whiteboard, een goede pen en een goede verlichting noodzakelijk.

Foto: Ole Jais

weten wat het verschil is tussen een goede en een minder goede geluidsomgeving. De klaslokalen in een schoolgebouw hebben gladde, harde oppervlakken die geluidreflecties veroorzaken. Dit zorgt ervoor dat de leerlingen de docenten soms niet goed verstaan. Buiten, bijvoorbeeld in het bos, word je niet omgeven door wanden, plafonds en vloeren die deze storende reflecties veroorzaken. Hier hoor je alles optimaal. Duizenden jaren lang ontwikkelde de mens zijn gehoor in een buitenomgeving vol natuurlijke geluiden zoals klaterende beekjes, vogelgezang en stemgeluid.

Ook is het belangrijk dat de docent luid en duidelijk praat, zodat de leerlingen goed kunnen verstaan wat er gezegd wordt. Ook degenen die achter in de klas zitten. Het is echter waarschijnlijker dat het klaslokaal is uitgerust met goede visuele hulpmiddelen zoals een smartscreen, dan dat deze de noodzakelijke akoestische behandeling hebben ondergaan waardoor iedereen alles kan horen en gehoord wordt. Robert Ljung, een Zweedse onderzoeker aan de Hogeschool van Gävle, toont in zijn proefschrift aan dat een slechte geluidsomgeving in een klaslokaal het de

leerlingen lastiger maakt te onthouden wat ze gehoord hebben. De oorzaak hiervan is dat een deel van het werkgeheugen wordt ingezet om te luisteren. Dit verslechtert het vermogen van de leerlingen om dingen te onthouden. Ga met enkele collega’s het bos in en doe “testgesprekken”. Ga daarna de klas weer in, luister goed en stel jezelf de vraag: ”Hoeveel gelijkenis vertoont de geluidsomgeving met buiten? Helpt of belemmert het klaslokaal de leerlingen en docenten om topprestaties te leveren?”

3


DE EERSTE ZWAAN-GECERTIFICEERDE

KLEUTERSCHOOL INVESTEERT IN RUST

L

R NO

C ECOL A

HIER IS ECHT OVERAL AAN GEDACHT.

“We hebben onze vereisten voor rust gerealiseerd. Met name dankzij de uitstekende ruimteakoestiek.”

Klimaatneutrale bouw, hoge energieefficiëntie en een duurzaam gebouw met een lange levensduur. Zo gezond mogelijke bouwmaterialen met beperkte emissies in het binnenklimaat. Allemaal vereisten voor het bouwen van een kleuterschool overeenkomstig het Scandinavische milieukeurmerk “De Zwaan”. Per Lykke, directeur van Brobækken.

Foto's: Teddy Strandqvist

4

DI

BE

Het welzijn van de kinderen en het personeel staat voorop. Een doordachte, visuele uitstraling, slimme licht- en kleurkeuzes en niet in de laatste plaats een uitstekende geluidsomgeving creëren rust. Een belangrijk streven voor kleuterschool Brobækken in het Deense Odense.

Lange wachtlijst Hoge plafonds, open ruimtes en veel kinderen: doorgaans geen ideale combinatie voor de geluidsomgeving. Maar Brobækken bewijst het tegendeel. “Hier hebben we onze vereisten voor ‘rust’ gerealiseerd. Met name dankzij de uitstekende ruimteakoestiek”, aldus een uiterst tevreden Per Lykke, directeur van Brobækken. De kleuterschool is bijzonder geliefd onder het personeel en kent een lange wachtlijst. Hij vertelt dat lawaai nooit een probleem is geweest op de kleuterschool die op 2 mei 2011 zijn deuren opende. Naast het realiseren van een uitstekende akoestiek is er ook een visuele balans in zowel de afzonderlijke ruimtes als de gemeenschappelijke ruimtes. Het streven “rust” (of harmonie) is in alle opzichten gerealiseerd! Geen vermoeidheid meer Lisbeth en Trine, medewerkers van de


Foto's: Teddy Strandqvist

Lerares Trine Tovborg, links op de foto te zien, vertelt dat de nieuwe werkomgeving veel beter is dan andere plekken waar ze heeft gewerkt. Ze heeft dan ook geen last meer van hoofdpijn en vermoeidheid. Het geluidsdrukniveau bedraagt hier slechts 57-65 dB(A), ook al zitten er soms 10 kinderen tegelijkertijd te eten, praten en spelen.

Door de uitstekende geluidsomgeving kunnen er zelfs in de gangen levendige activiteiten plaatsvinden.

Geen geluidsoverlast en visueel aantrekkelijk Als de jongste kinderen – degenen die het meeste “lawaai” maken dus – gaan eten, bedraagt het geluidsdrukniveau slechts 57-65 dB(A), hoewel er dan ca. 10 kinderen tegelijk praten. De inrichting en de akoestische oplossingen hebben een

kindvriendelijke omgeving gerealiseerd zonder lawaai die visueel aantrekkelijk is en ervoor zorgt dat het onderwijzend personeel op een positievere manier kan werken aan de spraakontwikkeling en sociale vaardigheden van de kinderen. Flexibiliteit stond ook hoog op het wensenlijstje. De ruimtes kunnen eenvoudig

kleuterschool, vertellen dat de ruimtes heerlijk licht zijn en dat deze samen met de inrichting en de akoestiek bijdragen aan een prettige omgeving om in te verblijven. Ze hebben geen last meer van hoofdpijn of vermoeidheid, waarvan zij in vorige banen wel last hadden. Het binnenklimaat is in alle opzichten fantastisch.

5


Foto: Teddy Strandqvist


Een doordachte kleurstelling en goed licht creëren harmonie voor de leerlingen en docenten van kleuterschool Brobækken.

worden afgescheiden voor diverse doeleinden en ook kunnen er met behulp van geluidsabsorberende schuifdeuren “ruimtes in een ruimte” worden gecreëerd. Een omgeving voor alle kinderen De kleuterschool is bedoeld voor kinderen uit alle sociale lagen, ook kinderen met specifieke behoeften of spraakproblemen.

C ECOL A L

NO

DI

BE

R

Voldoet aan vereisten van milieukeurmerk De Zwaan Kleuterschool Brobækken is de eerste kleuterschool in Denemarken met een

De Zwaan bestaat sinds 1989 en is een officieel Scandinavisch milieukeurmerk. Het keurmerk beoordeelt de milieubelasting van producten en diensten gedurende de gehele levensduur – van grondstof tot afval – en stelt eisen op het gebied van functionaliteit en kwaliteit. www.svanen.se

6

certificering van De Zwaan. Hiervoor moet een kleuterschool voldoen aan vereisten met betrekking tot de bouw, de gebruikte materialen en energieverbruik. Tijdens de gehele bouw wordt er rekening gehouden met het milieu. Er mogen geen nanodeeltjes vrijkomen, PVC is verboden, het hout moet afkomstig zijn uit de duurzame bosbouw etc. De gevel bestaat bovendien uit gerecyclede bakstenen, waarmee een besparing van 15 ton kooldioxide is gerealiseerd. De Zwaan hanteert een grenswaarde van 0,01% voor chemische stoffen, dat is lager dan de REACH-vereisten voor ”kandidaatstoffen”. Kort samengevat moet er aan 51 vereisten worden voldaan overeenkomstig het officiële Scandinavische milieukeurmerk De Zwaan.

Wist u dat... ...door het verlagen van het geluids niveau ook de hart frequentie (een medisch erkende stressfactor) daalt en de stem minder belast wordt?

Doelstelling: een gifvrij binnenklimaat We kunnen gevaarlijke chemicaliën binnen nergens vermijden, maar in een kleuterschool met certificering van De Zwaan zijn de risico’s aanzienlijk verlaagd. Bovendien is de kleuterschool energie-efficiënt en minder klimaatbelastend. Kinderen zijn over het algemeen gevoeliger voor chemische stoffen dan volwassenen. Ze worden blootgesteld aan een hogere dosis per kilogram lichaamsgewicht. Ze spelen doorgaans op de grond, waar het stoffig is en stoppen vaak dingen in hun mond. Indien mogelijk moeten er Zwaangecertificeerde bouwmaterialen worden toegepast om te voldoen aan het ”puntensysteem”. Daarom zijn de geluidsabsorberende materialen voor de plafonds en wanden Zwaan-gecertificeerd.

Architect: TKT Architects Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Focus™ Ds Ecophon Focus™ F Ecophon Hygiene™ Performance Ecophon Akusto™ Wall C


LAWAAI OP SCHOOL POOLSE ONDERZOEKERS EISEN HARDE MAATREGELEN is storend en brengt een risico op gehoorschade met zich mee. Hier moeten meer mensen op gewezen worden: leerlingen en hun ouders, onderwijzend en overig personeel en alle andere mensen die betrokken zijn bij de onderwijsomgeving. Dit zijn de resultaten van een Pools onderzoek, waarbij het gehoor van basisschoolleerlingen in de leeftijd van 7-10 jaar is onderzocht. Bijna één op de drie leerlingen (29%) bleek lichte gehoorproblemen te hebben, 1,5% had een serieuzer gehoorprobleem. Het onderzoek is in 2012 uitgevoerd op zeven basisscholen in de regio Silesia in Zuid-Polen. Het onderzoek werd uitgevoerd naar aanleiding van metingen van onrustbarend hoge geluidsniveaus bij scholen die meededen aan het project ”Gezonde kinderen – gezonde ouders – gezonde gezinnen”. Een project van Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE – de regionale inspectie voor gezondheid en veiligheid). LAWAAI OP SCHOOL

Gehoor in de risicozone Bij een geluidsniveau boven de 75 dB(A) kan het gehoor van kinderen beschadigd raken. De geluidsmetingen op de scholen lieten regelmatig veel hogere niveaus zien, waarbij het geluidsniveau vergeleken kon worden met het lawaai in een fabriek of

Ruimte

Activiteit

Geluids niveau

Gymzaal

sport

89 dB(A)

Gang

pauze

85 dB(A)

Leslokaal

onderwijs

86 dB(A)

een drukke snelweg. Zo werd er in de gymzalen een geluidsdruk van 89 dB(A) gemeten. Druk verkeer heeft een geluidsniveau van 90 dB(A). Er werden ook metingen gedaan in de gangen en klaslokalen. De hoge geluidsniveaus veroorzaken diverse problemen. Het lawaai in de gangen tijdens de pauzes zorgt ervoor dat de leerlingen niet op adem kunnen komen, ze kunnen zich slecht concentreren aan het begin van de volgende les en de irritaties en vermoeidheid nemen in de loop van de dag toe. De concentratie neemt ook af tijdens luidruchtige lessen, waar het lastig is elkaar te verstaan en waarbij docenten soms tot het uiterste moeten schreeuwen om boven het lawaai uit te komen. Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej (PTOZ – Polish Association of Health Education) en Audio Service Siemens hebben de gehoortests bij de leerlingen uitgevoerd. Directrice Halina Wiencek-Kipka van Basisschool nr. 31 i Katowice vertelt dat er te veel lawaai is op school. “Stilte op school? Ja, volgens de wet wel”, zegt ze lachend. Ze bevestigt dat veel leerlingen slechthorend zijn.

Halina Wiencek-Kipka

“In iedere klas zitten wel twee tot drie leerlingen met gehoorproblemen. Wij adviseren de ouders van deze kinderen naar een audioloog te gaan. Bovendien heeft het onderwijzend personeel ook last van gehoorproblemen.” Of de gehoorproblemen van de kinderen verband houden met het lawaai op school, blijkt niet uit het onderzoeksrapport. Het rapport doet uitspraken over de feitelijke geluidsniveaus, medisch vastgestelde gehoorproblemen en de behoefte aan algemene kennis over geluidsoverlast.

Voorbeelden van veel te hoge geluidsniveaus op Poolse scholen. 7


IEDEREEN ZETTE ZICH IN VOOR EEN GOEDE ONDERWIJSOMGEVING

De ambachtsschool uit de jaren 70 in het Duitse Witzenhausen moest gerenoveerd worden. Er werd een projectgroep ingesteld van docenten, de architect, consultants en de welstandscommissie. Om een school te realiseren met een goede leeromgeving en een prettige werkomgeving voor het personeel.

van de renovatie bezochten de docenten andere scholen om zich een beeld te vormen van de manier waarop ze hun werkomgeving het beste konden vormgeven. Daarna gingen ze in gesprek met de architect en de welstandscommissie van de gemeente. Er werd een projectgroep ingesteld en voordat de architect met het ontwerp begon werd er een wensenlijst opgesteld. NA BEKENDMAKING

Vereisten aan open schoollandschap De docenten wilden graag een grote open ruimte waarin leerlingen en docenten vrij

Foto: Hans-Georg Esch Foto: Hans-Georg Esch

Een oude school is weer zo goed als nieuw. 8


Foto: Hans-Georg Esch

“We hebben een traditionele school gerenoveerd met een gang en leslokalen aan weerszijden”, vertelt Jörg-Michael Brückner van plan B Architekturbüro. “De school is volledig omgebouwd tot een open ruimte die op diverse manieren gebruikt kan worden. De ruimtes kunnen in alle richtingen worden gebruikt. De inrichting is flexibel en kan naar wens aangepast worden. Het is daarom van cruciaal belang overal te beschikken over een goede ruimteakoestiek.” Glazen wanden breken de geluidsgolven tussen de ruimtes terwijl de openheid intact blijft. Een geluidsabsorberend plafond en geluidsabsorberende wandpanelen komen de geluidsomgeving ten goede.

konden bewegen zonder gesloten deuren. Dit stelde extra hoge eisen aan de geluidsomgeving. Alle onderwijsvormen moeten tegelijkertijd kunnen plaatsvinden zonder elkaar in de ruimte te storen. Daarom zijn er geluidsabsorberende volledig dekkende plafonds geïnstalleerd. Stemgeluid is zo duidelijk te horen in een onderwijssituatie

en de geluidsniveaus worden gereduceerd. Om de geluidsverspreiding te beperken, zijn er geluidsabsorberende wandpanelen gemonteerd. Bovendien zijn er glazen wanden geplaatst die delen van de ruimte afschermen. Hierdoor worden de geluidsgolven gebroken, maar blijft de openheid intact.

Bekijk de film over Witzenhausen op YouTube.

Foto: Hans-Georg Esch

Wist u dat... …het gedrag van de leerlingen een positieve impuls heeft gekregen en dat ze eerder de les inkomen dan vóór de renovatie?

“De doelstelling was het bouwen van een school met uitstekende randvoorwaarden voor de opleiding van de leerlingen en een prettige werkomgeving voor de docenten”, aldus directeur Bernd Funk. “In een vroeg stadium stelden we daarom een projectgroep samen van docenten, de architect, externe consultants en de welstandscommissie van de gemeente. We zijn uiterst tevreden met het resultaat, omdat we onze visie gerealiseerd hebben.”

Architect: plan B Architekturbüro

De gangen zijn weg en alle ruimtes kunnen gebruikt worden.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Focus™ Ds Ecophon Akusto™ Wall C

9


POOLSE POLITICI INVESTEREN IN DE GELUIDSOMGEVING

– ONDANKS MINDER SUBSIDIES Studiebezoek aan Scandinavië startpunt voor investeringen op scholen in de stad Police.

het temperament van de Poolse kinderen was de oorzaak van meer lawaai op hun scholen vergeleken met de stillere Zweedse scholen. De gebrekkige ruimte akoestiek op de Poolse scholen maakte de kinderen druk en luidruchtig. Dit is de delegatie uit Police in het noordwesten van Polen duidelijk geworden na een studiereis. Op basis van het beschikbare budget ondergaan de openbare scholen van Police een akoestische behandeling. De drijvende kracht achter het project is Witold Stefański, jarenlang docent voordat hij wethouder Onderwijs en Cultuur werd bij de gemeente Police. Gedurende zijn tijd als leraar ondervond hij op harde wijze dat er op school overal lawaai is, dat dit de spraakverstaanbaarheid beïnvloedt en stemproblemen veroorzaakt bij docenten omdat zij worden gedwongen hun stem te verheffen om gehoord te worden. NEE, NIET

Inspirerende studiereis Tijdens het studiebezoek in Zweden zag Witold Stefański dat de scholen hier stiller waren vanwege het interieurontwerp, dat enorm verschilde van dat in Polen.

10


Zweedse kinderen zijn waarschijnlijk net zo druk als Poolse. Het verschil is dat je rustiger wordt als de geluidsomgeving wordt gedempt met behulp van effectieve akoestische aanpassingen. Er wordt dan ook wel eens gezegd: “lawaai voedt lawaai”. Thuisgekomen na het studiebezoek ging Stefański doelbewust aan de slag met het verbeteren van de ruimteakoestiek op de openbare scholen in Police. Hij nodigde akoestisch experts uit voor gesprekken met directeuren en docenten om vast te stellen welke ruimtes de slechtste geluidsomgeving hadden. Daarna werd er gekeken met welke technische oplossingen de problemen verholpen konden worden. ”Bewustwording creëren” De volgende stap is aanzienlijk lastiger: het overtuigen van de gemeenteraad om te gaan investeren in akoestiek. Volgens Stefański is bewustwording van het probleem het belangrijkst. Hij herinnert zich nog hoe verbaasd iedereen was toen hij de slechte ruimteakoestiek op de school voor het eerst ter discussie stelde. “De algemene opvatting was dat een goede ruimteakoestiek alleen maar nodig is in concertzalen en theaters. Na de eerste akoestische behandeling met o.a. akoestische plafonds was iedereen echter om.” De grote entree op Basisschool nr. 3 was extreem lawaaierig en heeft een bijna magische transformatie ondergaan. Na de geslaagde akoestische behandelingen behoefden de politici geen verdere overtuiging. De directeuren werden verzocht eigen ruimteakoestische “to-do-lists” op te stellen voor de afdeling Onderwijs en Cultuur. Hier ligt nu een wachtlijst met ruimtes die akoestische aanpassingen nodig hebben. Geef niet op – ondanks lagere budgetten Police is een stad met 35.000 inwoners die beschikt over negen basisscholen voor kinderen tot 12-13 jaar en zes middelbare scholen voor kinderen tussen de 13 en 16 jaar. De demografische trend in de stad komt overeen met de rest van Polen: de afgelopen tien jaar is het aantal leerlingen met 32% gedaald. Omdat het aantal leerlingen de overheidsbijdrage bepaalt die een gemeente krijgt voor het beheer van de openbare scholen, is het budget voor Police geleidelijk aan gekrompen. Maar het inzicht in de noodzaak van akoestische oplossingen heeft ervoor

”Na de succesvolle akoestische ingrepen waren er geen verdere argumenten nodig voor de instemming van de politici.”

gezorgd dat de politici meer geld beschikbaar hebben gesteld, ondanks de lagere budgetten. De afgelopen drie jaar hebben vier openbare scholen akoestische aanpassingen gekregen. Zo zijn een kantine, de eerder genoemde entree, een gang die ook fungeert als gymzaal, en een aula aangepakt. Afgelopen zomer is de gymzaal van Middelbare school nr. 2 aangepakt. Hier was eerder een nagalmtijd van maar liefst 4 seconden gemeten. De volgende op de wachtlijst voor een betere geluidsomgeving is Basisschool nr. 8 met een gigantische gang van ruim 100 meter waar het gemiddelde geluidsniveau hoger ligt dan 85 decibel. Een andere school is de eerder genoemde Basisschool nr. 3 waar vier klaslokalen aanpassingen behoeven om de huidige nagalmtijd van 2 seconden op een acceptabel niveau te brengen.

Witold Stefański, wethouder Onderwijs en Cultuur in Police.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Master™ A

11


BAANBREKEND ONDERZOEK IN KLASLOKALEN BEWIJST

BEHOEFTE AAN RUIMTEAKOESTIEK VAN HOGE KWALITEIT

Een uitgebreid onderzoek op een basisschool in het Engelse Essex heeft aangetoond dat relatief lage investeringen in een verbeterde ruimteakoestiek resulteerden in een betere leeromgeving. Zowel docenten als leerlingen profiteerden van de renovatie die de minimumvereisten oversteeg.

ik na de verbeteringen de klas binnenkwam, was er iets veranderd. Alles voelde rustiger en ik ging automatisch zachter praten. Ik wilde niet terug naar de oude geluidsomgeving.” Aldus Simon Smith, verantwoordelijk voor vragen omtrent de leeromgeving op Sweyne Park School, over zijn eerste kennismaking met een klaslokaal dat een akoestische behandeling heeft ondergaan. De renovatie van drie gelijksoortige klaslokalen, gebouwd in de jaren 50 en in gebruik door de wiskundesectie, heeft een grote impact gehad op de onderwijsomgeving van de school in Essex. De investering was onderdeel van blind experiment van 120 uur waaraan 400 kinderen, 13 docenten en een aantal ondersteunende personeelsleden deelnamen. Drie klaslokalen werden voorzien van geluidsabsorberende wandpanelen en akoestische plafonds van Ecophon, specifiek bedoeld voor klaslokalen. De akoestische behandeling van de klaslokalen voldeed aan verschillende officiële normen. Eén klaslokaal (Type 1) volgde de basisnorm voor Britse middelbare scholen. Een ander lokaal (Type 2) voldeed aan de “DE EERSTE KEER DAT

12

strengere norm voor dove leerlingen en het derde lokaal (Type 3) werd op een nóg hoger niveau gerenoveerd, overeenkomstig de aanbevelingen van de British Association of Teachers of the Deaf (BATOD). Een vierde klaslokaal, met dezelfde vorm als de overige drie, werd intact gelaten zonder aanpassingen en was bedoeld als controlelokaal. Minder stress na akoestische behandeling Eén van de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek was dat docenten de klaslokalen die een akoestische behandeling hadden ondergaan prettiger en minder stressvol vonden. De leerlingen waren er rustiger, en gedroegen zich beter als ze zich beter concentreerden. Een bewijs van het alom bekende zogenaamde ”bibliotheekeffect”: een gedempte geluidsomgeving maakt ons rustiger en stiller. Bij minder achtergrondgeluid gingen de docenten minder hard praten en verdween de in lawaaierige omgevingen welbekende ”stemstress”. Door de rustigere omgeving was het voor de docenten ook gemakkelijker de

dB(A) Gemiddelde geluidsniveaus gemeten tijdens 120 uur lestijd 75 70

Stemgeluid docenten

65 60

LAeq

55 50 45 40

Geluidsniveau van leerlingen

35 30

Onbehandeld klaslokaal

Type 1

Type 2

L90 Type 3

Hoe effectiever de akoestische behandeling, hoe stiller en rustiger de geluidsomgeving. Met name het verschil tussen een onbehandeld klaslokaal en een lokaal dat is behandeld volgens de norm die geldt voor onderwijs aan doven (Type 3, BATOD) is opzienbarend.


Een groep onderwijsarchitecten en onderwijsexperts luistert naar Simon tijdens een studiebezoek aan de school.

stemmen in het klaslokaal te lokaliseren. “Als docent kan ik horen wie de les verstoort en deze leerling hierop aanspreken. Soms zelfs slechts door kort oogcontact. In een klaslokaal zonder akoestische aanpassen moet ik mijn stem verheffen en de hele klas tot rust manen”, constateert Simon Smith. Beste klaslokaal als beste uit de test Het onderzoek wees ook uit dat zowel het personeel als de leerlingen de voorkeur gaven aan het overeenkomstig de hoogste normen akoestisch behandelde leslokaal. Klaslokaal Type 3 kwam als beste uit de test. Vergeleken met het niet behandelde klaslokaal daalde het geluidsniveau van de leerlingen met ca. 30% in klaslokaal Type 3 en het geluidsniveau van de docenten met ca. 14%. Het onderzoek was een blinde test: niemand wist welke klaslokalen een akoestische behandeling hadden ondergaan. Daarom is het extra interessant dat veel docenten een positief oordeel velden over klaslokalen Type 2 en 3. Er werd melding gemaakt van beter gedrag in deze lokalen, met name dat van luidruchtige leerlingen. Eén docent vond dat deze leerlingen zich bijna voorbeeldig gedroegen. Sweyne Park School heeft veel budget voor dove en slechthorende leerlingen. Als onderdeel van het onderzoek moesten zowel slechthorende leerlingen als leer-

lingen met een normaal gehoor herhalen wat de docenten in de verschillende klaslokalen zeiden. Het verschil tussen het vermogen tot herhaling van beide groepen werd aanzienlijk kleiner bij een verbeterde ruimteakoestiek. In sommige gevallen waren de prestaties van hetzelfde niveau. Relatief lage investeringen Het renoveren van een klaslokaal van bijv. 50 vierkante meter naar een hogere akoestische norm dan voorgeschreven door de minimumvereisten, is een uitstekende investering. Toen de Britse organisatie Ofsted* de school enkele jaren vóór het onderzoek bezocht, kregen we een goede beoordeling. “Toen Ofsted na de aanpassingen op het gebied van ruimteakoestiek terugkwam, beoordeelden ze ons als ‘outstanding’. Mijn collega’s en ik zijn ervan overtuigd dat een goede ruimteakoestiek een fundamenteel verschil maakt voor onderwijzen en leren”, aldus Simon Smith. Dankzij de uitkomst van het onderzoek worden nieuwe basisscholen en scholen voor middelbaar onderwijs, die vallen onder de verantwoordelijkheid van Essex County Council, minimaal gebouwd volgens de Type 2-norm, waarbij met name de nagalmtijd laag wordt gehouden. De Type 3-norm wordt toegepast in nieuwe klaslokalen voor dove leerlingen.

*The Office for Standards in Education, Children’s Services and Skills

“Zelfs slechthorenden kunnen achter in de klas horen wat de docent zegt.”

Ga naar YouTube en ervaar hoe verschillend geluid zich kan gedragen.

Simon Smith

Meer informatie: – Essex-onderzoek, volledig rapport – Essex-onderzoek, korte samenvatting www.acousticbulletin.com Het Essex-onderzoek is beschikbaar via OECD – ”Best practices for educational facilities investments”. Download de PDF hier: www.acousticbulletin.com/EN/2012/05/launch_of_ essex_study_final_re.html

13


KLEUTERSCHOOL PÄRLAN IN FÖRSLÖV

VERANDERDE LAWAAI IN EEN GOEDE LEEROMGEVING Montessori-kleuterschool Pärlan in het Zweedse Förslöv loste zijn geluidsproblemen op door de installatie van geluidsabsorberende panelen die ook worden gebruikt als lesmateriaal.

“We zijn ook van plan om ‘akoestische landkaarten’ te bestellen. Dergelijke akoestische hulpmiddelen passen naadloos in onze onderwijsomgeving.”

14

Foto: Ole Jais

Foto: Ole Jais

Een akoestisch plafond en bedrukte ”pedagogische” geluidsabsorbers waren de oplossing.

Een voorbeeld dat aantoont dat een geluidsomgeving hand in hand kan gaan met een leeromgeving: Geluidsabsorberende wandpanelen als leerhulpmiddel.


Iedereen had last van het lawaai… Al sinds de zomer van 2010, toen de kleuterschool de ruimte betrok, had het personeel hinder van geluidsoverlast. Ook de kinderen werden er negatief door beïnvloed: “De kinderen konden maar heel weinig van elkaar hebben, ze hielden hun handen op hun oren en schreeuwden om boven het lawaai uit te komen”, vertelt Montessori-lerares Åsa Månsson. “Het ergst waren de lunchpauzes waar het geluid van bestek en borden oorverdovend was en de kinderen niet rustig van de maaltijd konden genieten.“ …maar na de aanpassingen voelde iedereen zich beter! De ommezwaai vond plaats in de zomer van 2012 toen de kleuterschool geluidsmetingen in de ruimte liet uitvoeren, en vervolgens in de winter een akoestisch plafond

en geluidsabsorberende wandpanelen installeerde. Toen de geluidsgolven zich niet meer door de gehele ruimte verplaatsten, begonnen Annika Malmander en haar collega’s zich merkbaar beter te voelen. De 33 kleuters op Pärlan werden rustiger en de geluidsniveaus daalden. “Noch wij, noch de kinderen voelen zich nog vermoeid en gestrest. Er zijn minder conflicten en de kinderen hoeven hun stem niet meer te verheffen om gehoord te worden. De lunches vormen geen stressmoment meer omdat de kinderen rustig zijn en van de maaltijd kunnen genieten”, zegt Åsa Månsson. De geluidsniveaumetingen die vóór en na de akoestische maatregelen zijn uitgevoerd, tonen aan dat het geluidsniveau van de stemmen van de kinderen met 8 dB is gedaald. Belangrijk voor het onderwijs en de spraakontwikkeling Bovendien benadrukt ze dat de kinderen zich nu beter kunnen concentreren zonder afgeleid te worden: “De akoestische maatregelen hebben duidelijk geresulteerd in een betere omgeving voor het onderwijs, de spraakontwikkeling en de mogelijkheid om de organisatiedoelstellingen te realiseren. Voor kinderen met concentratiemoeilijkheden is een stillere omgeving extra belangrijk”, vertelt Åsa Månsson.

Foto: Ole Jais

Mijn oren piepen niet meer en ik voel me stukken beter”, vertelt Annika Malmander, kleuterleidster op Montessori-kleuterschool Pärlan in Förslöv, Zuid-Zweden. Annika heeft last van oorsuizen en wist eigenlijk niet of ze haar werk weer zou kunnen hervatten na haar ziekteverlof vorig jaar. Een groot deel van kleuterschool Pärlan, gehuisvest in een voormalige bibliotheek, bestaat uit een open ruimte van 250 vierkante meter. “EEN COMPLETE VERANDERING.

Het is een verschil van dag en nacht met eerst. “Mijn oren piepen niet meer en ik voel me stukken beter”, vertelt Annika Malmander, kleuterleidster op Montessori-kleuterschool Pärlan. Ze krijgt bijval van haar collega Åsa Månsson: “Zowel wij als de kinderen voelen ons minder vermoeid en gestrest.”

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Master™ A Ecophon Akusto™ Super G Ecophon Solo™ Baffle

Recent onderzoek:

Het geluidsniveau op kleuterscholen is te hoog

Foto: Johan Gunse

Een recent Zweeds onderzoek wijst uit dat de geluidsomgeving het lastigste probleem is in de werkomgeving van kleuterleidsters. Gehoorproblemen en oorsuizen komen bijvoorbeeld veel meer voor bij kleuterleidsters dan bij anderen. Kleuters verblijven in een geluidsomgeving met geluidsniveaus die hun spraakontwikkeling belemmeren. Met de juiste maatregelen kunnen we deze slechte geluidsomgeving echter aanzienlijk verbeteren.

Kinderstemmen en het geluidsniveau tijdens hun activiteiten is het meest bezwaarlijk voor het personeel. Oorsuizen komt 15-20% vaker voor onder docenten dan gemiddeld. Dit blijkt uit het proefschrift van Fredrik Sjödin van de universiteit van Umeå in Noord-Zweden, (Buller i förskolan – Hälsa och åtgärder (Geluidshinder op de kleuterschool –Gezondheid en maatregelen), 2012. Sjödin heeft o.a. metingen gedaan naar de uitscheiding van het stresshormoon cortisol bij kleuterleidsters tijdens het werk. De metingen en schattingen wijzen onder meer op stress en in meerdere gevallen op

een burn-out. Uit het onderzoek van Sjödin dat is uitgevoerd op 17 kleuterscholen in Umeå, kwam ook naar voren dat vermoeidheid door geluidshinder en slechter slapen ook veelvuldig voorkomen. Het aantal gevallen van beroepsziekten op kleuterscholen is de afgelopen jaren gestegen. Uit een onderzoek onder kleuters, uitgevoerd door Kerstin Persson Waye bij het instituut voor bedrijfs- en milieugeneeskunde aan de universiteit van Göteborg in Zweden, blijkt o.a. dat de geluidsniveaus op kleuterscholen zo hoog zijn dat dit schadelijk is voor zowel kinderen als volwassenen.

Onderzoeker Fredrik Sjödin van de universiteit van Umeå constateert dat het onderwijzend personeel last heeft van de hoge geluidsniveaus op kleuterscholen.

15


MODERNE ARCHITECTUUR OP SCHOOL IN GRONINGEN Het Alfa-college in Groningen is een prachtig voorbeeld van moderne Nederlandse onderwijsarchitectuur. Het resultaat: een spectaculaire vorm en gevel en een doordacht binnenklimaat. De uitdaging: een geluidsomgeving in combinatie met betonkernactivering.

Foto: Ruud Hoornstra Foto: Ruud Hoornstra

Een spectaculair en spannend exterieur, toch? 16

ECO – F O R S U STA I N A B L E D E S I G N E D U C AT I O N Foto: Ruud Hoornstra Foto: Ruud Hoornstra

Het idee van de architect is dat de leerlingen kleur geven an het overwegend wit met grijze gebouw. Daarnaast hebben lokale vormgevers kleur, vorm en verlichting aangebracht in het interieur van de school.

Euroborgstadion van FC Groningen ligt het Alfa-college. Het stadion is ontworpen door de beroemde architect Wiel Arets, die ook de planning voor de gehele omgeving op zich heeft genomen, waarin de school een leidend element is. PAL VOOR HET

Topkwaliteit AAS Architecten uit Groningen heeft een uniek gebouw gecreëerd. De kwaliteits eisen waren zeer hoog. De gevel is bedekt met keramische tegels die zijn ontwikkeld en geproduceerd in Japan. Dit is het grootste project ter wereld waar deze tegels worden toegepast. De ramen zijn zo vormgegeven dat de warmtestraling van de zon tot een minimum wordt beperkt om te voorkomen dat het binnen te warm wordt. Tegelijkertijd laten ze voldoende daglicht door.

eerdere, vergelijkbare projecten, kreeg een tip en een idee. Met behulp van vrijhangende geluidsabsorberende eilanden heeft de straling vrije toegang tot de ruimte. Bovendien werd er een bijzonder plafond in meerdere niveaus gecreëerd met geluidsabsorberende “vlakken” die over elkaar schuiven. In andere ruimtes, zonder betonkern activering, werden volledig dekkende akoestische plafonds geplaatst. Allemaal voor de best denkbare geluidsomgeving.

Foto: Ruud Hoornstra

Meer over Alfa-college Groningen De school heeft diverse richtingen: Administratieve, juridische, financiële en commerciële opleidingen, ICT en economie, maar ook creatieve opleidingen als gamearchitectuur en design, media en mode. De school huisvest circa 1400 leerlingen en 150 medewerkers. Foto: Ruud Hoornstra

Ruimteakoestiek voor een gebouw met betonkernactivering De architecten richtten zich op de belangrijkste factoren voor het interieur: klimaat, akoestiek en verlichting. Er zijn thermische bouwsystemen geïnstalleerd voor zowel de koeling als de verwarming van de klaslokalen. Een uitdaging voor het gebruik van het plafond, het meest efficiënte oppervlak voor geluidsabsorptie. Een volledig dekkend, geluidsabsorberend akoestisch plafond was uitgesloten in de klaslokalen, omdat dit de koude/warmtestraling tegen zou houden. De architect van de school, Aron van Delft, die ervaring had opgedaan bij

Een fantastische oplossing voor een goede geluidsomgeving en het beheer van het binnenklimaat door betonkernactivering zijn vrijhangende geluidabsorberende eilanden.

In ruimtes zonder TABS (betonkern activering) is gekozen voor volledig dekkende akoestische plafonds.

Architect: AAS Architecten ”De akoestiek is erg goed, heb ik van veel mensen gehoord”, vertelt Facility Manager Jaap Hoeksema (links) die uiterst tevreden is met de samenwerking met AAS Architecten en architect Aron van Delft.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Solo™ Ecophon Gedina™ A & E Ecophon Hygiene™

17


LUIDRUCHTIGE SCHOOL INVESTEERDE

MET SUCCES IN EEN GOEDE GELUIDSOMGEVING Bij de overname van de openbare school Fredriksdalsskolan door privéschool Kubikskolan in Helsingborg, Zweden was er aan uitdagingen geen gebrek. Eén van de uitdagingen was de vreselijke geluidsomgeving in de practicumlokalen van Fredriksdalsskolan.

18

wijsomgeving. We stonden dus voor een behoorlijke uitdaging.” We zijn begonnen met het aanpakken van de ruimteakoestiek in één van de practicumlokalen. De werkzaamheden zijn in de zomervakantie uitgevoerd. Toen de leerlingen na de vakantie weer op school kwamen, waren er akoestische plafonds en wandpanelen aangebracht, die de voorheen zo lawaaierige geluidsomgeving totaal veranderden. ”Muisstil” “Het werd muisstil in het lokaal. De leerlingen komen rustig binnen en wachten tot les begint”, vertelt Jesper Strand. “Het geluiddempende effect maakt de leerlingen rustiger en minder luidruchtig. En het oorsuizen is niet erger geworden.” Jesper Strand vertelt verder nog dat de leerlingen hem nu verstaan zonder dat hij zijn stem hoeft te verheffen. Bovendien is de kwaliteit van de laboratoriumproefjes verbeterd. Door de positieve ervaringen met de nieuwe geluidsomgeving werd er besloten ook het andere practicumlokaal akoestisch te renoveren. “Wij zijn een school waar orde heerst, met klassikale lessen en huiswerk.

Docente Louise

Foto: Ole Jais

was dat in het hele lokaal te horen. En het gesprek tussen twee leerlingen die naast elkaar zaten, was voor iedereen duidelijk te verstaan. Zelfs gefluister was hoorbaar. Een onplezierige mengelmoes van geluiden”, vertelt docent natuur en techniek Jesper Strand. Voor de laboratoriumproefjes moet er worden samengewerkt in groepen. Hierbij nam het geluidsniveau toe omdat iedereen boven het lawaai probeerde uit te komen. Bovendien konden de leerlingen zich slecht concentreren op hun taken. Jesper Strand verklaart dat hij werd gedwongen om in te grijpen en boos te worden om het geluidsniveau omlaag te brengen. “Het komt de wisselwerking tussen docenten en leerlingen niet ten goede als ik moet schreeuwen in plaats van onderwijzen.” Eerder had hij problemen met oorsuizen veroorzaakt door stress. De symptomen verergerden in het practicumlokaal. Directeur Lars Dalesjö, één van de eigenaren van Kubikskolan, constateert dat het echt noodzakelijk was om in te grijpen. “Onze pedagogische visie is het creëren van structuur en een rustige onder“ALS ER EEN PEN OP DE GROND VIEL,

”Voorheen was het er koud, hard en hol. Ik vermeed het practicumlokaal zo veel mogelijk. Nu voelt het als een gezellige, intieme ruimte met kaarslicht. Heel sereen. Het is een veel fijner lokaal om les te geven en ik hoef me niet meer in te spannen om gehoord te worden door de leerlingen.”

Directeur Lars Dalesjö en docenten Jesper Strand en Louise Vernet zijn zeer tevreden met de nieuwe geluidsomgeving.


Foto: Ole Jais

”Het is nu leuker om les te hebben in het practicumlokaal. Ik hoor nu beter wat anderen zeggen. Het lijkt wel een nieuw lokaal.” Mariamma, leerling

Naast een akoestisch plafond werd er Ecophon Master™ Extra Bass geïnstalleerd voor het reduceren van de laagfrequente geluidsreflecties. Op de achtergrond Ecophon Akusto™ Wall C . De geluidsomgeving in het practicumlokaal wordt hetzelfde ervaren als buiten in het bos. Dit is van positieve invloed op de spraakverstaanbaarheid.

Wij helpen de kinderen te leren. Een goede geluidsomgeving is hiervoor een basisvereiste”, zegt Lars Dalesjö. De Fredriksdalsskolan kende een hoog percentage immigrantenkinderen. De Kubikskolan houdt zich bewust bezig met integratie door kinderen uit lagere inkomensklassen dezelfde mogelijkheden te geven als kinderen uit rijkere milieus. Volgens Lars Dalesjö heeft de Fredriksdalsskolan een positieve ontwikkeling doorgemaakt sinds de overname in het najaar van 2010. “De leerlingen die er eerst met de pet naar gooiden zijn nu aanwezig in de les. Maar ze moeten nog jaren van schoolverzuim inhalen. Om ervoor te zorgen dat kinderen zich kunnen concentreren is ook een goede geluidsomgeving nodig.”

Ecophon Master™ Rigid E

Ecophon Master™ Extra Bass

Ecophon Akusto™ Wall C

Een voorbeeld van een optimale geluidsomgeving: Een volledig dekkend akoestisch plafond en dikkere absorbers erboven die het laagfrequente geluid absorberen gecombineerd met wandpanelen.

Info Kubikskolan Kubikskolan heeft 380 leerlingen in de leeftijd van 5-16 jaar. De school heeft een wiskunde/natuur en techniek-profiel. Leerlingen die dit profiel hebben gekozen, krijgen meer uren les in wiskunde en natuur & techniek dan de andere klassen. De helft van de leerlingen heeft voor de school gekozen vanwege dit specifieke profiel. De andere helft van de leerlingen woont in de buurt van de school. Ca. één op de drie leerlingen krijgt thuistaalonderwijs. De school is opgericht in 2000.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Master™ Rigid E Ecophon Master™ Extra Bass Ecophon Akusto™ Wall C

19


Foto: Ector Hoogstad Architecten

Port City Waalhaven in Rotterdam (de grootste haven van Europa) maakt de komende decennia grote veranderingen door. In het zuidelijke deel van het havengebied (onder op de foto) staan kantoorgebouwen en helemaal links is het Scheepvaart en Transport College in aanbouw te zien.

INNOVATIEPRIJS VOOR SCHOOL

IN HET HART VAN DE GROOTSTE HAVEN VAN EUROPA

20

Foto: Marcel van der Burg

Het Scheepvaart en Transport College in Rotterdam werd genomineerd voor de Scholenbouwprijs 2013. De school was een van de acht genomineerden uit 168 aanmeldingen. Het STC won uiteindelijk de Innovatie Prijs 2013. Wederom een bewijs dat functionaliteit en design hand in hand gaan. De ruimteakoestiek kreeg daarbij de hoogste prioriteit.

Een open en transparante gevel verwelkomt de bezoekers van het Scheepvaart en Transport College (STC).


Foto: Marcel van der Burg

geluidsomgeving en de geluidsabsorptie. Architect Robert Alewijnse van DP6 was van mening dat een akoestisch plafond zowel functioneel als esthetisch moet zijn. Hij wilde een zo vlak mogelijk plafond en vond een volwaardige oplossing. Het Scheepvaart en Transport College (STC) heeft een open, transparant en duidelijk karakter dat is aangepast aan het onderwijs. Zowel Nelissen BV, de akoestisch expert als architect Robert Alewijnse waren het erover eens dat een open gebouw hogere eisen stelt aan een doordachte ruimteakoestiek en daarmee een efficiënt geluidsabsorberend akoestisch plafond. “Een goede akoestiek is uiterst belangrijk voor het welbevinden”, zegt Robert Alewijnse van DP6. “Met name in leslokalen waar veel mensen samenkomen, studeren, moeten luisteren en zich concentreren.” Ik ben van mening dat ja na verloop van tijd misschien wel gewend raakt aan een “lelijk” interieur, maar dat je altijd last blijft houden van een slechte geluidsomgeving”.

Het is een flexibel gebouw waarvan de indeling eenvoudig kan worden aangepast voor toekomstige toepassingen. De stalen balken, het bouwskelet en draagconstructie blijven in het hele gebouw zichtbaar. Moderne, robuuste en functionele materialen resulteren in een onderhoudsvrij gebouw.

de grootste haven van Europa, staat aan de vooravond van een grote transformatie. De havenactiviteiten worden gecombineerd met ruimtes voor kantoren en onderwijs. Moderne architectuur vormt de boventoon in ”Rotterdam Waalhaven”. De perfecte locatie voor het Scheepvaart en Transport College (STC) dus. Hier worden studenten opgeleid in de zeevaart, havenactiviteiten, logistiek en transport. DE HAVEN VAN ROTTERDAM,

Gedurfd, functioneel design Het schoolgebouw heeft een gedurfd design dat de sfeer van een schip en de omgeving van een havengebied uitademt. De begane grond weerspiegelt de activiteiten op de laad- en loskades met containers en kranen. Hier bevindt zich

ook een restaurant. Op de andere verdiepingen wordt onderwijs gegeven en op de bovenste verdieping heb je een schitterend uitzicht over de haven van Rotterdam. Overal is gebruik gemaakt van doordachte, moderne, robuuste en functionele materialen die een onderhoudsvrij gebouw creëren met mogelijkheden voor aanpassingen. De school zat bij de vier genomineerden in de categorie Voortgezet Onderwijs voor de Scholenbouwprijs 2013 en heeft van de in totaal 168 aangemelde scholen de prijs gewonnen in de categorie Innovatie. ”Akoestiek belangrijker dan design” Door het open karakter van het gebouw werden er hoge eisen gesteld aan de

“Ik geef de voorkeur aan een clean, vlak plafond dat geen aandacht trekt”, vertelt Robert Alewijnse van DP6. “Het akoestische plafond dat we hebben gekozen, komt hier zo dicht mogelijk bij in de buurt. Het plafond heeft een vlakke afwerking en de afgeschuinde randen vormen een subtiele verbinding tussen de grote plafondplaten. Bovendien kan de verlichting prachtig in het plafond geïntegreerd worden.”

Architect: DP6 Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Super™ G Plus Ecophon Focus™ Ds Ecophon Hygiene™ Protec

21


KUNSTZINNIGE TRANSFORMATIE VAN

DE LEEROMGEVING Tien jaar geleden werden er twee klaslokalen gerenoveerd op de Rødkilde-school in Kopenhagen. Er werd veel verbeterd, maar de geluidsomgeving liet nog steeds te wensen over. Geluidsabsorberende eilanden in combinatie met akoestische wandpanelen en schermen hebben nu het probleem verholpen. Alles is mogelijk, maar dit vergt wel hogere investeringen achteraf. Het beste is om van meet af aan rekening te houden met de geluidsomgeving.


Op verzoek van de docenten zijn de wandabsorbers in de twee ruimtes voorzien van kleurrijke decoraties om een gezellige en vrolijke sfeer te creëren. De wandabsorbers en geluidsabsorberende schermen zijn duurzaam en kunnen ook als prikbord gebruikt worden.

22

”De geluidsabsorptie is zo effectief dat meerdere kleine groepen zich tegelijkertijd in het lokaal kunnen ophouden zonder dat de leerlingen last van elkaar hebben.”

Jan Vang Rasmussen, leraar en personeelsvertegenwoordiger op Rødkilde.



In een ander groter klaslokaal van de school is gekozen voor een volledig dekkend akoestisch plafond en wandpanelen voor een optimale spraakverstaanbaarheid en een vermindering van de nagalmtijd tot 0,4 seconde. Een niveau dat het lokaal ook geschikt maakt voor leerlingen met gehoorproblemen.

lokalen was met name gericht op het creëren van de ideale omstandigheden voor de vakken beeldende vormgeving en handvaardigheid”, zegt Jan Vang Rasmussen, leraar en personeelsvertegenwoordiger van Rødkilde, gelegen in de wijk Bellahøj in Kopenhagen. Het resultaat: grote ramen die veel licht doorlaten en een nieuw, effectief ventilatiesysteem dat zo goed is dat de lucht in de lokalen schoner is dan “DE VERBOUWING VAN DE

de buitenlucht. Maar de ruimteakoestiek hadden we over het hoofd gezien… Een halvering van de nagalmtijd bracht de oplossing In de twee gerenoveerde lokalen bleek de geluidsomgeving de meeste problemen te veroorzaken. Praktische vakken veroorzaken geluidsoverlast en beïnvloedden het onderwijs negatief. Dit gold met name voor het grotere lokaal dat werd gebruikt voor


Aan het plafond zijn vrijhangende geluidsabsorberende panelen bevestigd: een slimme oplossing die de geluidsomgeving aanzienlijk verbetert. De geluidsabsorberende wandpanelen maken een flexibele indeling van de ruimte mogelijk.

beeldende vormgeving. De vakken beeldende vormgeving en handvaardigheid moesten worden verplaatst naar andere lokalen. “We besloten de twee ruimtes te gebruiken voor speciaal onderwijs en onderwijs in andere talen”, vertelt Jan Vang Rasmussen. “Met behulp van een lokaal adviesbureau brachten we in kaart wat er nodig was om de lokalen geschikt te maken voor onderwijs. De akoestische metingen wezen uit dat de lokalen niet voldeden: een lange nagalmtijd van ruim 0,8 seconde!” In augustus 2012 werden er geluidsabsorberende panelen geïnstalleerd. De lokalen zijn nu perfect geschikt voor onderwijs en leren waarbij veel concentratie vereist is: speciaal onderwijs en onderwijs aan leerlingen voor wie Deens niet de moedertaal is. “Het is niet verwonderlijk dat iedereen nu tevreden is”, zegt Jan Vang Rasmussen. “De nagalmtijd is gehalveerd en ligt nu iets onder de 0,4 seconde in beide lokalen. Optimale voorwaarden voor leerlingen met een andere moedertaal die Deens moeten leren, en leerlingen met leermoeilijkheden. Een korte nagalmtijd is een graadmeter voor de kwaliteit van de geluidsomgeving en wordt vaak aangegeven bij geluidsnormen.” Minder conflicten en een betere sfeer Jan Vang is van mening dat geluidsabsorbers niet alleen de communicatie ten goede komen. Ook resulteren ze in minder conflicten. Geluidsoverlast kan conflicten tussen leerlingen veroorzaken als ze niet goed horen wat de docenten zeggen. Bovendien hebben de wandabsorbers prachtige kleuren wat sfeerbevorderend werkt en de kans op het aanbrengen van graffiti en andere beschadigingen verlaagt. “In een dergelijke omgeving kan niemand kwaad zijn”, benadrukt Jan Vang Rasmussen. De Rødkilde-school weet het nu. De akoestische aanpassingen worden geleidelijk uitgebreid naar de hele school en worden opgenomen in de toekomstige budgetten.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Akusto™ Wall C Ecophon Solo™ Ecophon Master™ Rigid Dp Ecophon Extra Bass™

23


SLIMME OPLOSSINGEN

DOEN WONDEREN Met relatief eenvoudige ingrepen werd het ”akoestisch hopeloze” lokaal een efficiënte onderwijsruimte op Abbotts College in Pretoria Oost, Zuid-Afrika.

De nagalmtijd werd tot een derde gereduceerd. De akoestische metingen lieten een vermindering van de nagalmtijd zien van 1,34 naar 0,4 seconde: een extreme verbetering naar een optimale leeromgeving. Dit resulteerde ook in een betere spraakverstaanbaarheid, lagere geluidsniveaus en gedisciplineerder en rustiger gedrag. Iedereen laaiend enthousiast Vóór en na de akoestische aanpassingen is er een enquête uitgevoerd. De verandering wordt zowel door de leerlingen als het personeel gewaardeerd. Directeur Andries van Renssen van Abbotts College vertelt: ”Het geluid en de stemmen van de leerlingen klonken eerder ‘hol’. Er was een duidelijk echo te horen. Dit zorgde ervoor dat de leerlingen 24

de docenten niet goed konden verstaan, vooral bij het werken in groepen of bij andere geluiden in het klaslokaal.” ”De verandering is ongelooflijk”, vervolgt Andries. ”De sfeer in de klas is rustiger, bijna ‘academisch’. De docent is duidelijk te verstaan. Bij groepsgesprekken ontstaat er geen luidruchtige sfeer, maar kan iedereen in de groep elkaar goed verstaan.” Hij vertelt verder: ”Discipline op school heeft niet alleen maar te maken met een strenge docent die een luidruchtige klas aankan. De leerlingen kunnen zonder het eigenlijk zelf te weten de geluidskwaliteit in de klas beïnvloeden en daarmee het concentratievermogen en het nut van de les. Ik probeer er op school altijd voor te zorgen dat er zo min mogelijk storende geluiden zijn.” Gesprek met betere spraakverstaanbaarheid Ancy Atticulla, de docent die de gebrekkige geluidsomgeving aankaartte is helemaal tevreden: ”De akoestische aanpassingen in het Science Lab (het practicum) zijn de geluidsomgeving in het lokaal ten goede gekomen. De ruimte biedt nu een uitstekend ‘draagvlak’ voor het spraakgeluid van de studenten. Er is geen galm meer en de leerlingen kunnen mij uitstekend horen zonder dat ik hoef te schreeuwen. Ook mensen die zacht praten zijn goed te verstaan. Daarnaast hebben de leerlingen een goede zelfdiscipline gekregen. Ze kunnen nu horen wat anderen zeggen en gedragen zich daardoor beter in een rustigere omgeving.”

Abbotts College is een campus in het Zuid-Afrikaanse Claremont en Century Gate in Kaapstad, Northcliff en Johannesburg Zuid, en Pretoria Oost. In Centurion wordt binnenkort nog een campus geopend. De laatste schoolfase wordt gezien als de beslissende en deze is bepalend voor de toekomst. De doelstelling van Abbotts College is dat leerlingen de beste mogelijkheden geboden moeten worden om optimale resultaten te bereiken.

Foto: Thys Dullaart

een nieuwe docent op Abbotts College, vond het lokaal waarin ze les gaf erg lawaaierig. Ze was vastbesloten hierin verandering aan te brengen. Toen ze het vertelde aan directeur Andries van Renssen was hij direct enthousiast. Hij wilde direct aan de slag met het verbeteren van de akoestiek. Het klaslokaal dat was bedoeld voor natuur- en techniekvakken, had een hard plafond en harde wanden die resulteerden in een lawaaierige omgeving waarin het lastig lesgeven was. Eind 2012 onderging de ruimte in minder dan vier maanden een akoestische metamorfose. Er werden een akoestisch plafond en wandabsorbers geïnstalleerd. Een verschil van dag en nacht. ANCY ATTICULLA,

Info Abbotts College

In deze klas is de spraakverstaanbaarheid gestegen van 43% naar 85%, een volledig acceptabel niveau.

Betere akoestiek in het klaslokaal – vóór en na met directeur Andries van Renssen op YouTube.


Bekijk en gebruik deze unieke pedagogische hulpmiddelen! [1] seminars bieden online informatie waaronder: Vier YouTube-voordrachten in verschillende talen, een te downloaden onderzoek (zie Essex-onderzoek op pagina 12 van dit magazine) en een gratis ”Study App” [2] over de activiteiten. Bovendien laten de laatste TED Talks [3] zien dat Julian Treasure de ruimteakoestiek op een hoger plan heeft gebracht en het belang van Sound Education benadrukt om het bewustzijn over geluid in onderwijssituaties te vergroten. De Sound Education-activiteiten verbinden en benadrukken de samenhang tussen geluid en onderwijs in een leeromgeving. Dit wordt allemaal geïntegreerd via het platform “Sound Education” van Ecophon dat een beweging op gang heeft gebracht voor de toekomst en optimale leeromgevingen. DE SOUND EDUCATION

De deelnemers aan Sound Education bekleden sleutelposities op het gebied van onderwijs en bestonden uit vertegenwoordigers van gemeentes, docenten, politici, architecten, akoestisch specialisten, bedrijfsgezondheidszorg, de onderwijsvakbond, akoestische organisaties etc. Enkele van de onderwerpen die aan bod kwamen: • Stemaspecten • Geluidsoverlast en geheugen • Het belang van akoestiek in het klas lokaal • De meningen van architecten over geluid en design • Het standpunt van docenten en schoolleiders • Akoestische uitdagingen voor leerlingen

[1]

Gratis Study App!

[2] iTunesversie

Android-versie

Wij raden u aan de App te downloaden via Wifi.

[3] TED Talks met Julian Treasure: “Waarom architecten met hun oren moeten ontwerpen”.

600.000 uur in de klas een klaslokaal 25 leerlingen en een docent bevat. De ruimte wordt zes uur per dag, vijf dagen per week en 40 weken per jaar gebruikt, d.w.z. 1200 uur per jaar. Een school wordt wellicht na 20 jaar gerenoveerd of verbouwd. Het lokaal is dan 24.000 uur gebruikt door gemiddeld 25 leerlingen en een docent. In totaal 600.000 gebruiksuren of meer gedurende de ”levensduur” van een klaslokaal. Onderzoek wijst keer op keer uit dat een gebrek aan een goede geluidsabsorptie het leervermogen aantast en de risico’s op beroepsziekten als stress, gehoorschade en oorsuizen doet stijgen. Bepalend hiervoor zijn de geluidsabsorberende materialen en de plaatsing* ervan. Deze maken de omgeving gezonder, prettiger en effectiever en verlagen de kosten voor de samenleving omdat meer leerlingen de leerdoelen halen en het ziekteverzuim onder docenten afneemt.

Foto: Shutterstock

LATEN WE ZEGGEN DAT

* Zie een voorbeeld hiervan op pagina 19. 25


FINNISH INSTITUTE OF OCCUPATIONAL HEALTH (FIOH)

OVER GELUIDSABSORBERENDE WANDPANELEN:

MILIEUVEILIGE PRIKBORDEN De prikborden op een kantoor zijn één van de belangrijkste knooppunten van de werkplek en het bevestigen van papieren direct op akoestische wandpanelen blijkt prima te werken. Maar hoeveel vezels verliezen de panelen eigenlijk door het aanbrengen van de punaises? Is het milieuveilig om wandabsorbers als prikbord te gebruiken?

OM DEZE ZAAK OP TE HELDEREN, gaf Ecophon het Finnish Institute of Occupational Health (FIOH) opdracht de uitstoot de meten. De resultaten zijn uiterst geruststellend. Niet alleen op kantoor worden akoestische wandpanelen gebruikt als prikbord. Zo worden de geluidsabsorberende wandpanelen op (basis)scholen gebruikt om tekeningen en andere zaken op te hangen. Hier worden de wandpanelen, net als in open kantoortuinen, gebruikt om de nagalmtijd en het geluidsniveau te verlagen en de spraakverstaanbaarheid te verbeteren. Bij het aanbrengen van punaises komt er een kleine hoeveelheid vezels vrij van de glaswol binnen in de panelen. Tot 0,2 uitgestoten vezels per vierkante centimeter gedurende een periode van twee weken is toegestaan om de luchtkwaliteit als uitstekend te kwalificeren. Dat bepaalt VTT Technical Research Centre of Finland in zijn richtlijnen voor openbare gebouwen.

12.000 speldenprikjes getest De FIOH heeft 25 spelden gebruikt in de test van de wandpanelen. De vezels zijn opgevangen met een speciale tape op een metalen strip onder het paneel. Er zijn

26

tests gedaan na het insteken en uittrekken van spelden na 0, 400, 2800 en 12.000 keer. Na twee weken bleek uit de test dat de akoestische wandpanelen van Ecophon 0,14 vezels per vierkante centimeter had losgelaten. Een resultaat dat beduidend lager ligt dan de aanbevolen bovengrens van VTT. Op basis van dit resultaat trekt het FIOH (Finnish Institute of Occupational Health) de conclusie dat de wandpanelen van Ecophon veilig te gebruiken zijn als prikbord. Ecophon Akusto™ C is ook goedgekeurd door het Finse allergie- en astmafonds en valt onder emissieklasse M1 voor bouwmaterialen in Finland, de hoogste klasse. Het FIOH constateerde bovendien dat de structuur van de panelen niet werd aangetast door de zware test.

Akoestische wandpanelen getest en goedgekeurd als prikbord.

Testen van akoestische wandpanelen bij het FIOH in Helsinki, Finland.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Akusto™ Wall C


Foto: ARC Architects

EEN AKOESTISCH

KUNSTWERK IN ZUID-AFRIKA

‘s Avonds kunnen er beelden op de panelen geprojecteerd worden. Prachtig toch?

op de campus van de universiteit van Pretoria, één van de belangrijkste en grootste opleidingsfaciliteiten van Zuid-Afrika. De universiteit levert de beste onderzoeksresultaten van het land en biedt ruim 1800 academische opleidingen. In de hal naar de aula reikt een stilistische boom naar het plafond. Een betonnen pilaar vormt de stam en de ”takken” zijn gedecoreerd met vrijhangende akoestische eilanden, die in verschillende kleuren verkrijgbaar zijn. Een prachtig voorbeeld dat laat zien dat esthetiek en ruimteakoestiek hand in hand kunnen gaan.

Een slim ophangsysteem maakt de montage eenvoudig. De panelen kunnen worden voorzien van lichtspots of andere voorzieningen. De mogelijkheden zijn eindeloos.

Foto: ARC Architects

De hal naar de aula van de belangrijkste universiteit van ZuidAfrika had een betere ruimteakoestiek nodig. De oplossing bestond uit een pompeuze symbolische boom met akoestische eilanden als bladeren.

DE AULA IS HET CULTURELE CENTRUM

Effectieve geluidsabsorptie De akoestische eilanden moeten geluid binnen een breed spectrum van frequenties kunnen absorberen. Er zijn ca. 200 panelen gecombineerd om de bladeren van de boom te vormen.

“Ecophon Solo is de ideale oplossing voor ruimtes waar lichte, ‘zwevende’ units met akoestische eigenschappen een vereiste zijn. Een systeem dat ik eerder in mijn loopbaan had willen tegenkomen.”

Architect: ARC Achitects Madi van Wyk, directeur van ARC Architects.

Akoestisch systeem van Ecophon: Ecophon Solo™

27

ABONNEREN

IS GRATIS! Ga voor een gratis abonnement op ECO – For Sustainable Design naar www.ecophon.com/eco, vul uw gegevens in en geef aan naar welk werkterrein uw voorkeur uitgaat: kantoren, onderwijsgebouwen, gezondheidszorg of industriële gebouwen met hygiënevereisten. U kunt uw abonnement te allen tijde opzeggen.

Het magazine dat u nu leest, richt zich op een duurzame vormgeving van het binnenklimaat. Wij streven ernaar om het binnenklimaat uit zowel functioneel als esthetisch perspectief te belichten, waarin mensen, hun effectiviteit en welzijn onze eerste prioriteit zijn.

www.ecophon.com/eco


Een kort overzicht van de manier waarop de geluidsomgeving docenten en studenten beïnvloedt. Goede ruimteakoestiek – docenten: • Verlaagt de stembelasting en voorkomt daarmee keelpijn, stemverlies etc. • Zorgt ervoor dat de docent verschillende onderwijsvormen kan toepassen, bijv. groepsopdrachten • Zorgt ervoor dat de les in een positieve sfeer kan aanvangen Slechte ruimteakoestiek – docenten: • Verhoogt de stembelasting en daarmee het risico op stemproblemen • Verhoogt de hartslag – een medisch erkende stressfactor • Verhoogt het aantal onderbrekingen tijdens de les omdat de docent moet herhalen wat er gezegd is Goede ruimteakoestiek – studenten: • Verbetert de focus, concentratie en het geheugen • Verhoogt de motivatie en de betrokkenheid van de leerlingen • Verbetert het gedrag in de klas Slechte ruimteakoestiek – studenten: • Maakt het lastiger te verstaan wat er gezegd wordt • Maakt dat de leerlingen harder praten • Verlaagt de concentratie

Vergeet de gratis Study App niet!

WORD LID VAN DE GROEP ”EDUCATIONAL ENVIRONMENTS”* op LinkedIn, en volg de discussies. Word direct lid als je lid bent van Linkedin of maak een account aan via de link.

iTunes-versie

Android-versie

Wij raden aan de App via Wifi te downloaden.

Educational Environments LinkedIn

* een subgroep van Acoustic Bulletin.

IN RUIMTEAKOESTIEK LEREN VAN HET BOS AKOESTISCH ONDERZOEK POLITICI MET AANDACHT VOOR DE GELUIDSOMGEVING BAANBREKEND EDUCATION

Recommend Documents