Nummer
10
In perspectief
december 2004
NIEUWJAARSWENS
Zorgpaden, disease management en het vastgoed: win-win binnen bereik WHO-onderzoek toont aan dat een grote toename verwacht wordt van het aantal chronisch zieken wereldwijd. Doordat de mens steeds ouder
BESTUUR EN MEDEWERKERS VAN HET BOUWCOLLEGE WENSEN U EEN GEZOND EN VOORSPOEDIG NIEUWJAAR. WIJ ZIEN UIT NAAR EEN PLEZIERIGE SAMENWERKING IN 2005.
wordt, en door de verbeterde medische behandeling, hebben ouderen steeds vaker meerdere ziekten tegelijkertijd. Uit eigen onderzoek van het Bouwcollege wordt dit bevestigd: voor veelvoorkomende chronische ziektebeelden wordt een toename tot 40% in 2020 verwacht.
een toegespitst zorgaanbod voor de hand ligt dat desnoods de huidige echelonnering overstijgt: disease management. Zorgpaden hebben namelijk niet alleen betrekking op de individuele instelling, maar kunnen ook transmuraal worden ingezet, of zelfs de hele zorgketen
Laten we deze cijfers op ons inwerken, dan kunnen we
Zorgpaden: ‘win-win-win’
omvatten. Gestreefd wordt naar een betere preventie,
niet om de vraag heen hoe een zorgstelsel duurzaam met
Het gaat dus om de relatie tussen drie onderwerpen: de
een grotere zelfredzaamheid van de patiënt en een doel-
deze groei kan omgaan? Het Bouwcollege benadrukt de
enorme toename van het aantal chronisch zieken, het
matiger gebruik van het aanbod. Dit zou overigens kun-
‘sense of urgency’ om dit onderwerp breed aan de orde te
gebruik van zorgpaden en de gevolgen voor de zorgin-
nen betekenen dat aanbieders zich meer zullen gaan
stellen. Het is tegelijkertijd pionieren, omdat nog ner-
frastructuur.
richten op verticale integratie, anders dan de schaalver-
gens ter wereld de vraag is beantwoord welke gevolgen
Zorgpaden bieden de mogelijkheid om een win-win-win
grotende horizontale integratie die de ziekenhuiswereld
dit zal hebben voor het zorgvastgoed van de toekomst.
situatie te bereiken: door protocollering wordt de kwali-
de afgelopen decennia heeft gekenmerkt.
teit van de zorg bevorderd, het kan de zorg doelmatiger maken en, ‘last but not least’, patiëntvriendelijker. Drie
Bouw is vaak een katalysator
elementen die van groot belang zijn wanneer we spreken
Wat heeft dit nog met bouw en vastgoed te maken?
over de duurzaamheid van een zorgstelsel bij een groei-
Toegegeven, bouw komt altijd aan het eind van het pro-
ende vraag.
ces, maar bouw is vaak een katalysator voor verandering.
TEN GELEIDE
Goed nadenken over de ontwikkeling van het zorgproces
‘Hoog volume’ vraag
is een absolute voorwaarde voor toekomstgericht bou-
Dit nummer gaat over zorgpaden, disease management
Voor een optimalisatie van zorgprocessen is het belang-
wen. En als het gebouw er eenmaal staat, zitten we er
en vastgoedbeleid. Op pagina 2 wordt ingegaan op de
rijk op zoek te gaan naar ‘hoog volume’ vraag. Uit recent
lange tijd aan vast en bepaalt het mede de vormgeving
zorgpadensystematiek. Daarbij worden projecten in
onderzoek van prof. P. Degeling, verbonden aan de uni-
van het zorgproces. In Australië is de conclusie al
Maastricht en Utrecht beschreven die disease manage-
versiteit van Durham, Engeland, blijkt dat in door hem
getrokken dat het onmogelijk zal zijn de groeiende vraag
ment in de praktijk brengen. En op de achterpagina
onderzochte NHS Trusts 50% van de ziekenhuisproductie
op te vangen binnen de tweedelijnsgezondheidszorg.
wordt aandacht besteed aan de bezorgdheid over de
wordt verklaard door slechts 30 HRG’s (de Engelse variant
Daar wordt actief gewerkt aan het ombuigen van deze
sterke groei van het aandeel chronisch zieken in de
op onze DBC’s). Een klassiek voorbeeld van de 80-20
stroom naar voorzieningen op de grens van de eerste en
wereldbevolking, zoals WHO-directeur Rafael Bengoa
regel. Van deze 30 DRG’s heeft een belangrijk deel
tweede lijn. In de staat Victoria noemen ze dat ‘integra-
die uitte tijdens de EuHPN-conferentie van medio
betrekking op chronische ziektebeelden. De vraag dient
ted community clinics’ en ‘super clinics’. Deze vraag is
november in Edinburgh.
zich aan of voor deze veel voorkomende zorgvragen niet
voor Nederland evenzeer aan de orde: is het echt nodig
ZORGPADEN
dat chronisch zieken met regelmaat in het ziekenhuis behandeld worden?
nationaal nauwlettend volgen. Nieuwe aanbodsvormen als antwoord op een
In dit nummer leest u voorbeelden van innovatieve projecten die het anders
veranderende zorgvraag kunnen leiden tot nieuwe typen van voorzieningen.
aanpakken. Van belang bij dit alles is de zelfredzaamheid en de eigen regierol
Het zouden gezondheidscentra-achtige voorzieningen kunnen zijn op het
van de patiënt niet uit het oog te verliezen!
grensvlak van eerste en tweede lijn, die ook nog dichter bij de vergrijzende doelgroepen staan. Flexibiliteit zal van belang zijn om groei en krimp soepel
Zorgvastgoed in beweging
op te vangen. En zo moeilijk is dat niet, het gaat immers vooral om polikli-
Doordenkend vanuit zorgpaden, disease management en de gevolgen voor het
niekachtige voorzieningen met flexibele spreekkamerconcepten. En die zijn
vastgoed, mogen we veronderstellen dat in de toekomst in Nederland sub-
toch tussen echelons heel vergelijkbaar?
stantiële verschuivingen zullen gaan plaatsvinden. Precies weten we het nog niet; het Bouwcollege blijft daarom de ontwikkelingen in Nederland en inter-
Zorgvastgoed zal hiermee kleinschaliger, pluriformer en ‘gewoner’ worden.
Zorgpaden: naar een patiëntgericht strategisch huisvestingsbeleid De zorgpadmethode geniet in Nederland en internationaal een toenemende belangstelling. Zo is het aantal ziekenhuizen in Nederland dat de methode toepast dit jaar spectaculair toegenomen. De zorgpadmethode (zie kader) heeft tot doel de kwaliteit en doelmatigheid van zorgprogramma’s voor een bepaalde patiëntengroep systematisch te verbeteren.
Zorgpaden
Groei aantal patiënten voor drie chronische ziekten door de vergrijzing
De zorgpadmethode is in het midden van de jaren tachtig in de VS ontwik-
diagnosegroepgroei
2000-2020
keld. Zij vindt haar oorsprong in de, in de jaren vijftig in de industrie ontwik-
Diabetes
36 %
kelde, critical path methode die erop gericht is complexe industriële proces-
chronisch hartfalen (CHF)
43 %
sen te beheersen. Na verspreiding in de VS vinden de principes in de
Chronisch obstructieve longziekten (COPD)
40 %
negentiger jaren navolging in Engeland en Australië en daarna ook in andere
bron: RIVM
landen, waaronder Nederland. In de Angelsaksische literatuur worden de begrippen clinical pathways, care pathways en integrated care (pathways)
Het aantal mensen met één of meer van deze drie aandoeningen neemt in
gebruikt.
Nederland toe van 840.000 in 2000 tot 1,2 miljoen in 2020. Dit is waarschijnlijk nog een onderschatting, met name omdat alleen rekening is gehou-
In Nederland wordt de methode, bekend als klinische paden, toegepast door
den met de vergrijzing; het effect van ontwikkelingen in de leefstijl komt hier
en ontwikkeld in de ziekenhuizen die deelnemen aan het Belgisch-
nog bij.
Nederlandse Netwerk Klinische Paden. Het aantal Nederlandse deelnemers aan
Het beslag op de ziekenhuiszorg kan worden geïllustreerd met gegevens over
dit, van oorsprong Vlaamse, netwerk is dit jaar verdubbeld en bedraagt thans
COPD: 30% van de verpleegdagen voor het specialisme longziekte komt voor
ongeveer 20. Verwacht wordt dat het aantal deelnemende ziekenhuizen verder
rekening van deze diagnosegroep, het aandeel in de polikliniekbezoeken ligt
zal groeien.
nog veel hoger.
Bij de koplopers wordt de komende vijf jaar een groei in het percentage
Bij gelijkblijvend beleid gaat de te verwachten groei gepaard met een sterk
patiënten dat binnen het bereik van een zorgpad valt, verwacht van circa 15
toenemende ziektelast, sterfte en een forse toename van de vraag naar zorg,
naar 50 tot 70%.
waaronder ziekenhuiszorg. Kenmerkend voor een chronische ziekte is dat zij niet te genezen is. Bij het
Patiëntgericht
ontstaan en het beloop van de aandoening spelen sociale aspecten (leefstijl)
De groeiende belangstelling voor de zorgpadmethode wordt verklaard door de
een belangrijke rol. Het medische en op de genezing van een aandoening
verschillende doelstellingen die hiermee tegelijkertijd worden bediend. De
gerichte model is om deze twee redenen ontoereikend voor chronisch zieken.
methode is duidelijk patiëntgericht en de zorg wordt doelmatiger: én meer
Preventie vormt een onmisbare component. Daarom is het begrip disease
kwaliteit én een efficiëntere inrichting. Daarmee wordt een instrument gebo-
management geïntroduceerd.
den om een, bij ongewijzigd beleid, schier onoplosbare problematiek die het gevolg is van de te verwachten vergrijzing, zowel kwantitatief als kwalitatief
Disease management
beheersbaar te houden.
De doelstelling van disease management is, naast vroege opsporing, vermin-
De volgende tabel laat de, als gevolg van de vergrijzing, verwachte groei zien
dering van symptomen en voorkoming van verergering van de aandoening,
van het aantal patiënten voor drie chronische ziekten.
het ondersteunen van de patiënt bij het zelf en thuis managen van diens ziekte. In een effectief disease management programma nemen voorlichting
ZORGPADEN
en training van de patiënt een belangrijke plaats in. Er is steeds meer bewijs
Tegelijkertijd echter moet geconstateerd worden dat deze algemene visie,
dat disease management leidt tot een hogere kwaliteit van leven van de
ondanks het brede draagvlak, nog nauwelijks vertaling naar de praktijk heeft
patiënt en een lagere mortaliteit en samengaat met een vermindering van het
gevonden.
beroep op de medisch-specialistische tweedelijnszorg.
Een knelpunt in de zorg voor chronisch zieken is het grote aantal vermijdbare (her)opnamen. Achtergrond is een ontoereikende follow-up waarbij de conditie van de patiënt wordt bewaakt en de patiënt wordt ondersteund bij het zelf managen van de ziekte. Uit buitenlandse experimenten van programma’s voor CHF en COPD en uit recent Nederlands onderzoek voor CHF blijkt dat het mogelijk is het aantal (her)opnamen met tientallen van procenten te verminderen door programma’s waarin gespecialiseerde verpleegkundigen vanuit ziekenhuizen of de thuiszorg de patiënt voorlichten en trainen in het zelf managen van de ziekte. Voor hartfalenpatiënten zijn in Nederland in ongeveer 60% van de ziekenhuizen hartfalenpoli’s opgericht met onderling zeer verschillende programma’s. Het genoemde Nederlandse onderzoek betreft een programma van zo’n hartfalenpoli in het Deventer ziekenhuis. Het blijkt
HET SYSTEEM IS GERICHT OP ACUTE ZORG TERWIJL DE OMGEVING
mogelijk om door een intensieve ondersteuning van de patiënten bij het zelf
CHRONISCHE ZORG VRAAGT
( BRON : WHO)
managen van de ziekte het aantal opnamen met 50% en de sterfte met 45% te verminderen ten opzichte van de gebruikelijke zorg.
Op de zevende conferentie van het EuHPN te Edinburgh (15-17 november 2004) werd daarom besloten tot het opzetten van een project “Zorgpaden en
Europees project
strategisch huisvestingsbeleid”. Centraal staat daarin de vraag hoe te komen
Ook in het buitenland, zo blijkt uit een door het Bouwcollege over 17
tot een datagestructureerde, evidence based herziening van de zorg als basis
Europese landen geëntameerd onderzoek, wordt allerwegen een enorme toe-
voor huisvestingsbeleid. In een speciaal daarvoor in het leven geroepen
name verwacht van het percentage van het zorgvolume waarop een zorgpad
werkgroep, waaraan ook Nederland deelneemt, is een aanpak in een aantal
in de komende jaren zal worden toegepast. Algemeen is men de opvatting
fasen afgesproken. De eerste fase betreft het specificeren van de informatie
toegedaan dat voor het grootste deel van de zorg zorgpaden ontwikkeld kun-
die minimaal beschikbaar moet zijn over de zorgvraag, de zorgbehoefte en de
nen worden en dat aldus een beter beeld van de veranderende behoefte aan
bestaande zorgcapaciteit, alsmede een nadere definiëring van care pathways
infrastructuur kan worden verkregen.
en hun vertaling in de praktijk. Uiteindelijk komt het erop aan modellen voor vastgoed te ontwikkelen die bij die zorgpaden passen en praktische methoden aan te geven om het bestaande vastgoed te vervangen door vastgoed dat
WAT ZIJN ZORGPADEN?
past bij de gewenste toekomstige zorgverlening.
Zorgpaden beschrijven voor een patiënt met een bepaalde zorgvraag
Gevolgen voor het Bouwcollege
de opeenvolgende stappen in de zorg. Kenmerken van de methode
Zorgpaden worden ontwikkeld voor het verbeteren van de zorgpraktijk, de uit-
zijn: patiëntgericht, evidence based en een continue systematische
komsten leveren belangrijke bouwstenen voor de besluitvorming over investe-
evaluatie. Met zorgpaden kan vraaggestuurde zorg echt inhoud krij-
ringen in vastgoed. Zo zijn de binnen een ziekenhuis ontwikkelde zorgpaden
gen.
van belang bij de bepaling van de behoefte aan bijvoorbeeld bedden, en de hierop gebaseerde investeringsbeslissingen. Zorgpaden hebben echter bovenal
Het zorgpadconcept is niet alleen binnen organisaties maar ook op
effect op de organisatie van de zorg wanneer zij instellingsoverstijgend wor-
instellingsoverstijgend niveau toepasbaar. Instellingsoverstijgende
den toegepast. Nu vanuit de bevolking en de zorgverleners de vraag naar een
zorgpaden, die de gehele zorgketen omvatten, van preventie via dia-
zorgpadmethode toeneemt, is er momentum voor het stimuleren van nieuwe
gnostiek, behandelingen en (na)zorg tot en met reïntegratie, zijn met
ideeën en richtingen in het vastgoedbeleid. Zouden wij dit niet doen, dan wor-
name relevant voor chronisch zieken en andere, veelal oudere, patiën-
den wellicht zelfs positieve veranderingen in de zorgverlening belemmerd.
ten met langdurige en meervoudige zorgvragen. Voor deze zorgpaden worden in de Angelsaksische literatuur de begrippen integrated care
Voor de komende jaren ligt er een opdracht voor het Bouwcollege deze ont-
en, voor chronisch zieken, disease management gebruikt.
wikkelingen nauwlettend te volgen en waar mogelijk te stimuleren. Het opnemen van het thema strategisch vastgoedbeleid in het Werkprogramma 2005 is
Zorgpaden worden ontwikkeld voor het verbeteren van de zorgprak-
daartoe een goede voorzet.
tijk, de uitkomsten leveren belangrijke bouwstenen voor de besluitvorming over investeringen in vastgoed.
Drs. Aart van de Vijsel, senior stafmedewerker Bouwcollege
ZORGKETENMODEL
Utrecht: het zorgketenmodel Rhijnhuysen De zorg in Nederland is vooral georganiseerd vanuit het medisch model, rondom het ziekenhuis, de medisch specialist en de huisarts, en kent een hierbij “passend” financieringssysteem. In combinatie met het groeiende aantal mensen met gezondheidsproblemen leidt dit model bij ongewijzigd beleid tot meer ziekenhuizen, meer medisch specialisten en meer huisartsen.
Daarnaast is het medisch model bij de zorg voor chronisch zieken niet langer
bestaat de mogelijkheid tot poliklinische longrevalidatie. Met de fysiothera-
houdbaar omdat de kern van deze zorg moet liggen in het voorkomen van de
peuten en diëtisten van de thuiszorg zijn afspraken gemaakt om de zorg in de
ziekte enerzijds en het zo goed mogelijk leren omgaan met de ziekte ander-
eerste lijn te continueren.
zijds (zelfmanagement).
• Poliklinische zorg in ziekenhuizen. Een grote categorie COPD-patiënten die
Stichting Rhijnhuysen in Utrecht is bezig de zorg op basis van een zorgketen-
eigenlijk terug zou kunnen naar de eerste lijn wordt momenteel overgedragen
model in te richten, het COPD-project.
aan de longverpleegkundige. Het is de bedoeling dat deze longverpleegkundige de patiënten meeneemt naar hun eigen huisartsenpraktijk. Vanwege het
Zorgketen
ontbreken van een financiële prikkel zal dit gedoseerd geschieden.
Binnen het COPD-project zijn allerlei nieuwe activiteiten ontwikkeld. • Zelfmanagement. Longverpleegkundigen en praktijkondersteuners worden
Diagnostiekservice
ingezet om COPD-patiënten beter om te leren gaan met hun ziekten (in diver-
Mesos Medisch Centrum heeft een zogenoemde dyspneu polikliniek voor
se vormen: spreekuren, cursussen, informatiebijeenkomsten). De nieuwste
benauwde patiënten waarvan de huisarts niet weet of ze een cardiaal of pul-
methode is telebegeleiding met behulp van een Health Buddy.
monaal probleem hebben. Deze vraag wordt in één ochtend beantwoord.
• Stoppen met roken. In de regio zijn verschillende manieren ontwikkeld om
De ernstige COPD-patiënten die opgespoord worden door middel van de dia-
mensen te ondersteunen bij het stoppen met roken: specifieke Stoppen met
gnostiekservice worden voor nader onderzoek verwezen naar de longarts. Alle
roken poli’s, cursussen en individuele begeleiding vanuit de thuiszorg, cur-
noodzakelijke onderzoeken en consulten worden op één dag afgehandeld. Aan
sussen vanuit de afdeling psychiatrie, et cetera. Patiënten krijgen een op
het einde van die dag bespreekt de longarts de resultaten met de patiënt en
maat gesneden advies over welke methode zij het beste kunnen gebruiken.
doet het voorstel hoe verder te behandelen. In het St. Antonius Ziekenhuis te
• Onderdiagnostiek. In de Utrechtse regio is een diagnostiekservice voor
Nieuwegein is deze werkwijze operationeel.
huisartsen opgezet. De huisarts kan een longfunctieonderzoek laten uitvoeren in een van de regionale ziekenhuizen of op locatie door het huisartsenla-
Zorginfrastructuur
boratorium. De longarts beoordeelt en adviseert de huisarts de juiste behan-
Welke consequenties heeft dit voor de zorginfrastructuur? Een belangrijke
deling om te starten. De huisarts behandelt het grootste deel van de
ontwikkeling is dat huisartsen zich steeds meer gaan groeperen in grotere
populatie zelf, met praktijkondersteuners en paramedici.
centra. Ook maken veel Utrechtse huisartsen gebruik van de financiële regeling voor praktijkondersteuners. Deze praktijkondersteuners (veelal verpleegkundigen) vervullen een cruciale rol bij het bevorderen van het zelfmanagement. De lichtere en stabiele patiënten die bij de longartsen in zorg zijn, kunnen daardoor terug worden verwezen naar de huisarts, die samen met de praktijkondersteuner de juiste zorg kan verlenen. Hierdoor worden de poliklinieken van het ziekenhuis ontlast. In Nederlandse ziekenhuizen is het heel gebruikelijk de patiënt, na een verwijzing van de huisarts, meerdere keren terug te laten komen in het ziekenhuis voor aanvullend onderzoek en consulten bij paramedici. Om deze herhaalbezoeken te beperken zal op termijn meer behoefte zijn aan poliklinieken die niet alleen ruimte bieden voor de medisch specialist maar ook voor paramedici en onderzoek. Bij de bouw van het nieuwe Mesos Medisch Centrum wordt hier rekening mee gehouden. Welke invloed het ontwikkelen van zorgketens verder heeft op de zorginfrastructuur is in dit stadium nog moeilijk te concretiseren. Wel is duidelijk dat het ontwikkelen van zorgketens een goede manier is om de groeiende zorg-
I NHALERINGSINSTRUCTIE
DOOR DE LONGVERPLEEGKUNDIGE
(F OTO S TICHTING R HIJNHUYSEN )
vraag gezamenlijk op te vangen. Het ontwikkelen van zorgketens is nu nog vooral afhankelijk van pioniers in de zorg, die zich niet laten weerhouden door starre financiële regelingen. Het wordt hoog tijd dat ontschotting plaats
• Longspreekuren in huisartsenpraktijken. In het project wordt ondersteuning
vindt, zoals bijvoorbeeld komend jaar gebeurt in een experiment met keten-
geboden aan huisartsen die een longspreekuur in hun praktijk willen opzet-
contractering van diabeteszorg. Dan kunnen ook de contouren van de infra-
ten. Inmiddels werken ongeveer 100 huisartsen met een structureel long-
structuur voor ketenzorg nader worden uitgewerkt.
spreekuur en de verwachting is dat dit nog flink zal toenemen. • Multidisciplinaire zorg. In het merendeel van de Utrechtse ziekenhuizen
Kees Vermaat is organisatieadviseur bij Stichting Rhijnhuysen, Utrecht
ZORGKETENMODEL
Maastricht: regionaal disease management chronisch zieken Voor de “klassieke” organisatie en uitvoering van de medische zorgverlening heeft het invoeren van zorgpaden vergaande consequenties. Het onderscheid tussen de 1e en de 2e lijn wordt minder scherp, taken van medici kunnen ten dele worden gedelegeerd aan verpleegkundigen en andere paramedici, de zorg wordt voor een belangrijk deel buiten de muren georganiseerd en de compartimentering van de financiering wordt ingeruild voor een meer ketengerichte benadering.
De ervaringen die inmiddels in Maastricht en een aantal
Voor de diabeteszorg in Maastricht betekende dit bijvoor-
Eenvoudiger
andere plaatsen in Nederland, maar ook internationaal,
beeld dat er minder ruimte nodig is voor spreekuren op
Er bestaat geen blauwdruk om zorgketens goed te laten
zijn opgedaan met disease management laten zien, dat
de polikliniek interne geneeskunde, omdat meer patiën-
functioneren. Veel hangt af van de locale situatie, de
de bovengemelde ontwikkelingen inderdaad succesrijk
ten worden gezien en behandeld in de huisartsenpraktijk.
bestaande samenwerkingsstructuren tussen 1e en 2e lijn,
kunnen zijn: de patienttevredenheid neemt toe en de
Maar niet iedere huisartsenpraktijk heeft de voorzienin-
maar ook van de mate van concurrentie in de markt, de
harde uitkomsten van de zorg in termen van mortaliteit
gen om dit soort patiëntenzorg goed te kunnen accom-
veranderingsgezindheid van de betrokken beroepsbeoe-
en morbiditeit verbeteren. De rol van de medici wordt
moderen. Groepspraktijken zijn hiervoor vaak beter toe-
fenaars en de mogelijkheden deze nieuwe zorgverlening
meer regisserend dan uitvoerend en de contactfrequentie
gerust dan solisten.
goed te accommoderen in de bestaande fysieke en orga-
tussen artsen en patienten neemt af.
Integrale zorgverlening betekent dat er niet vanuit een
nisatorische structuur.
strikt medisch perspectief, maar veel meer vanuit een
Voor de huisartsenpraktijk betekent deze ontwikkeling
Juist in de zorg voor chronisch zieken, zoals patiënten
maatschappelijk perspectief zorg wordt verleend. De ver-
dat de behoefte aan groepspraktijken en gezondheids-
met diabetes, chronische longziekten (COPD), reuma,
breding van de doelstelling vertaalt zich natuurlijk ook in
centra verder toeneemt, om te kunnen voorzien in de
hartfalen en neurologische ziekten, betekent de invoe-
meerkosten op bepaalde terreinen. Daar staat tegenover
fysieke eisen die er mee gepaard gaan.
ring van disease management een belangrijke verbete-
dat de winst niet alleen te vinden is op het gebied van
Voor het ziekenhuis zet de trend door dat steeds meer
ring. De zorgverlening wordt gekenmerkt door de lange
het reduceren van de intramurale (opname-)kosten, maar
zorgverlening ambulant en als clinical outreach plaats-
duur (soms tientallen jaren), multidisciplinariteit, het
ook door het toenemen van de arbeidsparticipatie en het
vindt. Daarnaast ontstaat behoefte aan gespecialiseerde
ontbreken van een duidelijke regie, grote invloed van het
daarmee afnemen van verzuimkosten.
klinieken en (onafhankelijke) coördinatiepunten, die de
patientengedrag op de uitkomsten van de ziekte en fre-
In logistieke zin zal een thematische benadering ook een
zorgverlening verder ter hand nemen.
quente wisseling van locatie, waar het contact of de
andere structuur vragen voor die delen van de zorg die
De ontwikkeling van zorgpaden is te vergelijken met die
behandeling plaatsvindt.
voornamelijk intramuraal blijven. De vorming van centra,
in de computertechnologie: capaciteit en snelheid
Per gezondheidsregio gaat het hierbij om duizenden
bijvoorbeeld kankercentra, brengt voorzieningen en des-
nemen toe, het systeem dat op de achtergrond draait
patiënten: in Maastricht en omgeving, een verzorgings-
kundigheid bij elkaar; zij kunnen als “focussed factory”
wordt ingewikkelder, maar voor de gebruiker is het sys-
gebied van 175.000 inwoners, zijn inmiddels bijna
leiden tot een hogere productiviteit en een grotere doel-
teem steeds eenvoudiger en meer gepersonaliseerd.
10.000 patiënten in dergelijke zorgprogramma’s opgeno-
matigheid. Door de inzet van moderne communicatiemid-
men. De vergrijzing zal dit aantal nog sterk doen toene-
delen en ICT heeft een dergelijk centrum niet uitsluitend
Dr J.F.B.M. Fiolet is directeur Transmurale Zorg,
men.
een fysiek karakter, het kan ten dele ook een virtuele
Academisch Ziekenhuis Maastricht
organisatie zijn.
Maatschappelijk perspectief Verbetering van de logistiek en betere afstemming tussen zorgverleners onderling zijn belangrijke elementen om de zorg wat betreft de kosten doelmatiger te maken. Zo kan met dezelfde personele en materiële inzet een omvangrijker resultaat worden bereikt. Een belangrijke uitkomst voor veel chronische aandoeningen is dat de frequentie en duur van ziekenhuisopnames belangrijk kunnen verminderen. Hierdoor hoeft minder kostbare intramurale capaciteit beschikbaar te zijn. De herinrichting van het proces in de gehele zorgketen heeft tot gevolg dat veel substitutievraagstukken moeten worden opgelost. Deze ontschotting raakt de financiering, maar heeft ook directe consequenties voor de ruimtelijke voorzieningen.
CARTOON
M ARC G EMELS , AZM
EUROPESE ONTWIKKELINGEN
WHO: chronische ziekten vragen pro-actief handelen Om de grote groei van het aantal chronisch zieken niet tot een ondraaglijke last in menselijk en financieel opzicht te laten worden, moeten maatregelen getroffen worden. Deze maatregelen vergen een wijziging van het zorgsysteem. Dit betoogde dr. Rafael Bengoa, Directeur Health System Policies and Operations van de World Health Organization, tijdens de 7e bijeenkomst van het European Health Property Network te Edinburgh (15-17 november 2004). BRON :
WHO
Sinds 1990 is het aantal mensen dat per jaar sterft met of
Positieve resultaten
aan een chronische ziekte (zoals COPD en astma, hartpro-
Eerste proeven van deze maatregelen laten positieve
blemen, diabetes, kanker) toegenomen. Verwacht wordt
resultaten zien. In de Verenigde Staten blijkt uit een
dat dit aantal in de komende 15 jaar wereldwijd sterk zal
proef dat het aantal mensen met een verantwoord choles-
groeien. Niet alleen de westerse wereld kampt met een
terolgehalte in een jaar tijd gestegen is van 55 naar 83%.
toename van het aantal chronisch zieken, maar ook de
In Engeland is het aantal wachtenden op een hartopera-
Oost-Europese landen en China, het welvaartsland in
tie gedaald met 75%. De wachttijden voor een echocar-
opkomst. Het aantal dikke mensen (met als gevolg ziekten
diogram zijn verminderd van meer dan 6 maanden naar
als diabetes, hartstoornissen, orthopedische klachten) in
korter dan een maand. Ook is de bedbezetting daar door
Oost-Europa blijkt sinds 1990 meer dan verdubbeld. Het
de proef verbeterd. Australië laat besparingen op het
probleem van de toename van het aantal chronisch zieken
BRON :
WHO
is dus meer wereldwijd dan iedereen denkt.
aantal verpleegdagen zien door korter verblijf en minder opnames. Verder is de patiënttevredenheid en de bele-
Preventie kan deze trend keren, bijvoorbeeld door het
om te gaan, doordat zij vooral op de acute zorg gericht
ving van de kwaliteit van leven toegenomen.
roken verder terug te dringen. Ook wordt inmiddels in
zijn. Een betere balans met de chronische zorg is nodig.
Dat de eerste resultaten van het werken met het chroni-
diverse landen beleid ontwikkeld om door gezonde voe-
In zijn betoog stelt dr. Bengoa voor te gaan werken met
sche-ziektenmodel bemoedigend zijn, laten ook
ding en beweging obesitas te voorkomen.
het ‘chronische-ziektenmodel’. Juist door een systemati-
Nederlandse projecten - zoals die in Maastricht en
sche aanpak kunnen positieve resultaten worden bereikt.
Utrecht (COPD) - zien. Helaas wordt nog steeds vrij inci-
Door vroege screening op bijvoorbeeld suikerziekte en te
denteel met dit model gewerkt. Meer structurele en cultu-
hoge bloeddruk kunnen implicaties voor de bloedvaten
rele wijzigingen in het zorgsysteem zullen nodig zijn om
worden voorkomen.
het model breder in te voeren. De noodzaak daartoe is
Dit betekent een radicale wijziging van de gezondheids-
voldoende aangetoond.
zorg naar een systeem waarin diensten worden georganiseerd rond preventie van en zorg voor chronische ziekten. Ook heeft dit tot gevolg dat meer diensten worden aangeboden aan ‘gezonde’ mensen. Meer pro-actief dan reactief optreden is dan ook het devies. Daarnaast vervult een grotere betrokkenheid van de BRON :
WHO
COLOFON
patiënt een sleutelrol. Zelfmanagement door de patiënt vormt onderdeel van het systeem. De verantwoordelijk-
In perspectief is een uitgave van:
Pro-actief handelen
heid daarvoor kan niet alleen worden afgeschoven naar
College bouw ziekenhuisvoorzieningen
Tegelijkertijd zijn maatregelen in de gezondheidszorg
de patiënt. Het is ook nodig dat de medici worden uitge-
nodig. De huidige zorgsystemen zijn onvoldoende in
daagd hun werkwijze aan te passen en meer te werken
staat om met de groei van het aantal chronisch zieken
volgens het chronische-ziektenmodel.
Postbus 3056, 3502 GB Utrecht Bezoekadres: Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht E-mail:
[email protected] Website: www.bouwcollege.nl Telefoon: 030-298 31 00 Fax: 030- 298 32 99 Redactie: Tjark Reininga, Han Hoes Vormgeving en druk: Twin Design bv, Culemborg
