Hijos
1
leerlingendossier bij een film voor jongeren vanaf de 3de graad SO
in het kort Een vrouw bevalt van een tweeling: een zoon en een dochter. De zoon, Javier, wordt door het leger onmiddellijk na zijn geboorte weggenomen bij zijn moeder en groeit nietsvermoedend op in een rijk gezin.Twintig jaar later, na een lange zoektocht, vindt Rosa haar tweelingbroer in Italië. Javier weigert haar te geloven maar het verhaal van Rosa blijft hem achtervolgen…
technische fiche Hijos – Argentinië – 2003 – 95' regie: Marco Bechis cast: Carlos Echeverría (Javier)– Julia Sarano (Rosa)
2
Wat vond je van de film? 1. Kan je kort beschrijven wat je van de film vond?
2. Was je op de hoogte van deze problematiek? Welk gevoel heb je hierbij?
3
Wat vind je? 3. Als Rosa voor zijn deur staat, wil Javier niet geloven wat ze zegt. Hij verklaart haar voor gek waarop zij antwoordt : "Jij weet niet wie jij bent!". Wat bedoelt ze daarmee? Ga je hiermee akkoord of niet? Hoezo?
4. Wat vind je van de reactie van Javier’s moeder en vader op zijn vraag: "Ben ik jullie kind?"? Wat bereiken ze daar volgens jou mee?
4
5. Op een dag komt er iemand bij je langs met een foto van een man en een vrouw. Die persoon beweert dat de mensen op de foto je échte ouders zijn en niet de mensen tegen wie jíj elke dag ma en pa zegt. Met andere woorden: je bent geadopteerd maar je ouders hebben het je nooit verteld. Hoe denk je dat je reageert? Lach je het weg of zou het je verontrusten? Stap je naar je ouders met de vraag: "Ben ik jullie kind?"? Wat als zij nogal vreemd reageren?
5
6. Hoe voelt Javier zich tegenover Rosa naarmate hij meer en meer beseft dat in haar verhaal meer waarheid zit dan in dat van zijn ouders? Waaruit blijkt dat?
7. Rosa wil Javier redden ‘uit de klauwen’ van zijn adoptie-ouders: "Je bent mijn broer, jij kan niet leven met moordenaars." Voor Javier is de situatie minder zwart-wit: hij blijft in eerste instantie bij zijn adoptie-ouders. Toch verandert er veel in de relatie met zijn ouders. Hoe kan je dat voelen?
8. Zou je het einde een 'happy end' noemen? Waarom (niet)?
6
pro of contra? Javier was dit beter nooit te weten gekomen. Helemaal akkoord | akkoord | ik weet het niet | niet akkoord | helemaal niet akkoord omdat
Het is beter het verleden te laten rusten en naar de toekomst te kijken. Vergeven en vergeten is beter dan te proberen oude misdaden alsnog bestraft te krijgen. De waarheid kan je na zoveel tijd toch niet meer achterhalen. Helemaal akkoord | akkoord | ik weet het niet | niet akkoord | helemaal niet akkoord omdat:
7
leerkrachtendossier bij een film voor jongeren vanaf de 3de graad SO
voor de film De werkvormen in deze lesmap zijn bedoeld voor leerlingen van het middelbaar onderwijs. Ter voorbereiding van de filmvoorstelling kan je de leerlingen laten surfen naar www.hijos.nl.
interessant om weten Marco Bechis De van oorsprong Chileense regisseur Marco Bechis werd op 20-jarige leeftijd, om politieke redenen, uit Argentinië verdreven. Hoewel hij in Italië een nieuwe thuishaven vond, blijft 'het Argentinië van toen' een prominente rol spelen in zijn werk. Bechis bestempelen als de nieuwe, Latijns-Amerikaanse Ken Loach is in die zin eigenlijk nog een te klein compliment. Doofpotten zijn niet aan Bechis besteed, zo blijkt ook uit zijn vorige film Garage Olimpo. De film wordt door Bechis met één enkele regel besloten: 'Tussen 1976 en 1982, tijdens de militaire dictatuur in Argentinië, zijn duizenden burgers levend in zee geworpen.' In Garage Olimpo geeft Bechis een van die duizenden burgers een gezicht: het gezicht van een meisje, een jonge onderwijzeres die van haar bed wordt gelicht en die in de martelkamers van een grote geheimzinnige garage in Buenos Aires ('Garage Olimpo' geheten) aan de vreselijkste folteringen wordt onderworpen. Met dit aangrijpende verhaal van de martelaar en het meisje geeft Bechis zijn politieke aanklacht bijna mythische dimensies. In zijn nieuwste film Hijos, kwam Bechis via een fraaie omweg uitgebreid terug op de ontvoeringen en verdwijningen. Door twee twintigers opnieuw op pad te sturen, laat hij de gruwelijke geschiedenis doorwerken in het heden. Hijos is niet alleen qua thematiek een interessante film, ook met het cinematografische vernuft waarmee hij de daders opnieuw ter verantwoording roept, gooit hoge ogen.
8
de thema’s Identiteit en gerechtigheid zijn de twee grote thema’s van deze film. Javier wordt geconfronteerd met verborgen hoofdstukken uit zijn familiegeschiedenis, met zijn leven onder een valse identiteit. In eerste instantie wil hij de feiten liever ontkennen of negeren. Gaandeweg dringen de vragen zich op en voelt hij de nood om op zoek te gaan naar de waarheid en te roepen om gerechtigheid.
de beweging Hijos is niet enkel de titel van deze film, het is ook een wereldwijde beweging, ontstaan in 1995. De organisatie werd in eerste instantie gevormd door de kinderen (hijos in het Spaans) van personen die tijdens de militaire dictatuur van Jorge Videla (1976-1983) om politieke redenen ‘verdwenen’. In totaal ‘verdwenen’ er tijdens die periode ongeveer 30.000 mensen. In sommige gevallen verdwenen ook hun kinderen samen met hen. Soms werden kinderen meteen na hun geboorte weggenomen bij hun ouders en ter adoptie aangeboden of verkocht aan kinderloze echtparen. Enkele van hen werden zelfs gestolen door aanhangers van het toenmalige bewind. De meeste van die kinderen – ondertussen jongvolwassenen – leven momenteel nog steeds zonder te weten wat hen overkomen is, waar ze vandaan komen, of zelfs dat ze geadopteerd zijn. Hijos begon als een steunpunt voor deze kinderen. Het werd echter al snel ook een plek waar gediscussieerd werd over identiteit, justitie, het achterhalen van de waarheid en het herdenken van het verleden. bron: www.hijos.nl
9
na de film Wat vond je van de film? 1. Kan je kort beschrijven wat je van de film vond? 2. Was je op de hoogte van deze problematiek? Welk gevoel heb je hierbij?
Wat vind je? 3. Als Rosa voor zijn deur staat, wil Javier niet geloven wat ze zegt. Hij verklaart haar voor gek, waarop zij antwoordt: "Jij weet niet wie jij bent!". Wat bedoelt ze daarmee? Ga je hiermee akkoord of niet? Hoezo? "Je weet pas wie je bent, als je weet waar je vandaan komt". Deze uitspraak van Rosa vat de film goed samen. Waarom ze niet meer in Argentinië wonen, waarom er maar één foto van zijn ‘zwangere’ moeder is, wie hij is, wie zijn ouders zijn... Javier moet allerlei grote en kleine dingen uit zijn leven anders bekijken nu hij zijn ware geschiedenis kent. Bijna alle geadopteerde kinderen proberen vroeg of laat de identiteit van hun biologische ouders te achterhalen omdat deze zo belangrijk is voor hun eigen identiteit. 4. Wat vind je van de reactie van Javier’s moeder en vader op zijn vraag: "Ben ik jullie kind?" Wat bereiken ze daar volgens jou mee? 5. Op een dag komt er iemand bij je langs met een foto van een man en een vrouw. Die persoon beweert dat de mensen op de foto je échte ouders zijn en niet de mensen tegen wie jíj elke dag ma en pa zegt. Met andere woorden: je bent geadopteerd maar je ouders hebben het je nooit verteld. Hoe denk je dat je reageert? Lach je het weg of zou het je verontrusten? Stap je naar je ouders met de vraag: "Ben ik jullie kind?"? Wat als zij nogal vreemd reageren? 6. Hoe voelt Javier zich tegenover Rosa naarmate hij meer en meer beseft dat in haar verhaal meer waarheid zit dan in dat van zijn ouders? Waaruit blijkt dat? Hoe evolueert (het personage van) Javier tegenover Rosa – tegenover zijn ouders?
10
7. Rosa wil Javier redden 'uit de klauwen' van zijn adoptie-ouders."Je bent mijn broer, jij kan niet leven met moordenaars." Voor Javier is de situatie minder zwart-wit: hij blijft in eerste instantie bij zijn adoptie-ouders. Toch verandert er veel in de relatie met zijn ouders. Hoe kan je dat voelen? Hij is enorm bang om zelfs maar aan de mogelijkheid te denken dat Rosa de waarheid vertelt. Toch kan hij maar aan één ding denken en durft hij bijvoorbeeld ook niet meer te valschermspringen. In eerste instantie wil Javier Rosa niet geloven. Hij probeert haar te ontlopen en weg te sturen. Na de ongeloofwaardige reactie van zijn ouders, voelt hij dat er echt iets scheelt en is hij meer geneigd om Rosa te geloven. Hij gaat haar zelf opzoeken in de jeugdherberg. Maar de ware toedracht doet hem ongelooflijk veel pijn. Daarom probeert hij nog vaak de waarheid te ontkennen door ervan weg te lopen en door Rosa weg te duwen. Naderhand staat hij wel meer open voor Rosa: zo onderzoeken ze bijvoorbeeld elkaars armlengte, moedervlekken enz. Javier ondervindt hoe vreemd zijn ouders op zijn vraag reageren, ziet hoe aggressief ze met Rosa omgaan. Als hij terug thuis is, heeft hij het moeilijk om iets van ze aan te nemen (bv. in de taverne), ontwijkt hij zijn ouders (stilte tijdens pingpongwedstrijd, hij gaat vroeg slapen,...). Je voelt dat zijn ouders voortdurend vrezen dat hij weggaat. Samengevat: Javier vervreemdt van zijn ‘ouders’ en raakt vertrouwd met Rosa, ook al hebben ze geen familieband. Ze maken wel hetzelfde mee als alle andere 'hijos'. 8. Zou je het einde een ‘happy end’ noemen? Waarom (niet) ? Deze laatste vraag sluit aan bij de tweede stelling van de discussie (zie werkblad 3): kan Javier beter het verleden begraven en zijn adoptie-ouders aanvaarden of moet hij inderdaad op zoek naar de waarheid en gerechtigheid in Argentinië?
11
pro of contra? Voor het werken met deze stellingen kan je 4 groepjes vormen. 2 groepjes bespreken stelling A en 2 groepjes bespreken B. Zo kunnen de groepjes ook hun antwoorden vergelijken. Elk groepje duidt een woordvoerder aan die achteraf hun standpunt verdedigt.
stelling A: Javier was dit beter nooit te weten gekomen. Bedoeling is dat de leerlingen bespreken wat de ontdekking voor Javiers leven betekent. Is dit positief of negatief? Wat zouden zij verkiezen voor zichzelf? Tegenstelling: Als je wordt opgevoed zoals Javier, leef je in een leugen.
stelling B: Het is beter het verleden te laten rusten en naar de toekomst te kijken. Vergeven en vergeten is beter dan te proberen oude misdaden alsnog bestraft te krijgen. De waarheid kan je na zoveel tijd toch niet meer achterhalen. Deze stelling gaat over de zin van de beweging Hijos en van andere mensenrechtenorganisaties, zoals Amnesty International. Deze organisaties willen waarheid en gerechtigheid omdat ze geloven dat er anders nooit vrede kan komen in een land met zo’n verleden. Wanneer een volk blijft twijfelen over wat er met hun naasten is gebeurd en wanneer misdadigers geen verantwoording moeten afleggen voor hun fouten (Argentinië, Chili onder Pinochet, genocideprocessen in Rwanda,...) is de kans op rust en herstel klein. Tegenstelling: Als je niet weet wat er gebeurd is met je familieleden en de daders worden er niet voor veroordeeld, dan zal je nooit rust kennen.
12
bijlagen - Kinderrechtenverdrag: om met het verdrag kennis te maken binnen het kader van de film, kan je het kopiëren voor de leerlingen en hen vragen aan te duiden welke rechten van Javier niet gerespecteerd zijn (Artikel 3, 7, 9, 35). Deze werkvorm kun je uitbreiden met een les over kinder- of mensenrechten. Lessenpakketten kun je vinden bij Amnesty International (www.amnesty.be) of Vormen (www.vormen.org). Bron: http://www.vormen.org/informatie/downloads/IVRKverkort.pdf; - Achtergrondinfo over de militaire dictatuur en verdwijningen - Actiemiddelen. Maar al te vaak denken jongeren dat ze machteloos zijn en aan het onrecht niets kunnen doen. Je kan hen van dit idee afhelpen en de acties op hun maat voorstellen die ze op school of met vrienden kunnen uitvoeren.
13
Internationaal Verdrag inzake de Rechten vh Kind Onder ‘kind’ verstaan we alle minderjarigen in België onder de 18 jaar.
Artikel 1
Elke persoon jonger dan 18 jaar wordt door het verdrag als kind omschreven tenzij de nationale wetgeving de meerderjarigheid op vroegere leeftijd toekent.
Artikel 2
Alle in het Verdrag omschreven rechten staan ter beschikking van alle kinderen ongeacht hun ras, huidskleur, geslacht, moedertaal, geloofsovertuiging, politieke of andere opvattingen, nationale, ethnische of maatschappelijke afkomst, mogelijkheden, gebreken, geboorte of andere status.
Artikel 3
Alle acties die betrekking hebben op het kind moeten in zijn of haar belang genomen worden.
Artikel 4
De staten moeten het Verdrag in werkelijkheid omzetten.
Artikel 5
De staten moeten eerbied tonen voor de rechten en verantwoordelijkheden van de ouders om te voorzien in een passende begeleiding van het kind.
Artikel 6
Elk kind heeft het recht op leven.
Artikel 7
Elk kind heeft het recht op een naam en een nationaliteit en, voor zover mogelijk, het recht zijn/haar ouders te kennen en door hen te worden verzorgd.
Artikel 8
Elk kind heeft het recht op bescherming van zijn/haar nationaliteit door de staat.
Artikel 9
Elk kind heeft het recht om bij zijn/haar ouders te leven, tenzij dit niet in het belang van het kind zou zijn. Elk kind heeft het recht om in persoonlijk contact te blijven met beide ouders wanneer het van één of beide gescheiden leeft.
Artikel 10
Elk kind heeft het recht om zijn/haar land vrij te betreden of te verlaten, of een ander land te betreden om zich met zijn/haar gezinsleden te herenigen en de ouder-kind relatie te onderhouden.
Artikel 11
Elk kind heeft het recht op bescherming van de staat wanneer het door één van zijn/haar ouders onrechtmatig naar het buitenland wordt meegenomen.
Artikel 12
Elk kind heeft het recht zijn/haar eigen mening te vormen en deze vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen.
Artikel 13
Elk kind heeft het recht om zijn/haar mening vrij te uiten en de vrijheid om inlichtingen en denkbeelden te vergaren, te ontvangen en door te geven.
14
Artikel 14
Elk kind heeft het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst.
Artikel 15
Elk kind heeft het recht om met andere kinderen samen te komen en verenigingen te vormen.
Artikel 16
Elk kind heeft het recht op bescherming van willekeurige of onrechtmatige inmenging in zijn/haar privéleven, gezinsleven of briefwisseling alsook tegen elke onrechtmatige aantasting van zijn/haar eer en goede naam.
Artikel 17
Artikel 23
Elk kind heeft het recht voor gehandicapten, op een aangepaste verzorging en onderwijs om hem/haar een volwaardig en behoorlijk leven te verzekeren in omstandigheden die zijn/haar waardigheid verzekeren, zijn/haar zelfstandigheid bevorderen en zijn/haar actieve deelname aan het gemeenschapsleven vergemakkelijken.
Artikel 24
Elk kind heeft het recht op de hoogste graad van gezondheid en medische verzorging.
Artikel 25
Elk kind heeft het recht op toegang tot informatie en materiaal uit verscheidene bronnen alsook de bescherming tegen informatie en materiaal die schadelijk zijn voor zijn/haar welzijn.
Elk kind heeft het recht op een periodieke evaluatie van zijn/haar toestand indien hij/zij uit huis is geplaatst ter verzorging, bescherming of behandeling.
Artikel 18
Elk kind heeft het recht op het genot van sociale zekerheid.
Elk kind heeft het recht op bijstand en voorzieningen voor de ouders of wettige voogden.
Artikel 19
Elk kind heeft het recht op bescherming tegen mishandeling door ouders of voogd.
Artikel 20
Elk kind heeft het recht op bescherming wanneer hij of zij tijdelijk of permanent buiten het gezin verblijft met erkenning van zijn/haar culturele achtergrond.
Artikel 21
Elk kind heeft het recht op het uitvoeren van een adoptie in zijn/haar eigen belang.
Artikel 22
Elk kind heeft het recht op een specifieke bescherming voor vluchtelingen.
Artikel 26 Artikel 27
Elk kind heeft het recht op een levensstandaard die toereikend is voor zijn/haar lichamelijke, geestelijke, intellectuele, zedelijke en sociale ontwikkeling.
Artikel 28
Elk kind heeft het recht op onderwijs en gratis basisonderwijs. De handhaving van de discipline op school moet verenigbaar zijn met de menselijke waardigheid en in overeenstemming verlopen met het Verdrag.
Artikel 29
Elk kind heeft het recht op onderwijs dat hem/haar voorbereidt op een actief, verantwoordelijk leven als volwassene in een vrije samenleving met respect voor anderen en de omgeving.
15
Artikel 30
Elk kind heeft het recht om zijn/haar cultuur en godsdienst te beleven en zijn/haar eigen taal te spreken.
Artikel 31
Elk kind heeft het recht op rust en vrije tijd, op deelname aan spel en het culturele en artistieke leven.
Artikel 32
Elk kind heeft het recht op bescherming tegen economische uitbuiting en werk dat gevaarlijk is of zijn/haar opvoeding zal hinderen of schadelijk zal zijn voor de gezondheid en zijn/haar fysieke, mentale, geestelijke, zedelijke en sociale ontwikkeling.
Artikel 33
Elk kind heeft het recht beschermd te worden tegen het gebruik van verdovende middelen of betrokken te worden in de verkoop of productie van deze middelen.
Artikel 34
Elk kind heeft het recht op bescherming tegen seksuele uitbuiting of misbruik.
Artikel 35
Elk kind heeft het recht op bescherming tegen ontvoering of de verkoop van of handel in kinderen.
Artikel 36
Elk kind heeft het recht op bescherming tegen elke vorm van uitbuiting.
Artikel 37
Elk kind heeft het recht niet te worden onderworpen aan foltering of aan een andere onmenselijke behandeling of bestraffing. In gevangenschap wordt het kind gescheiden gehouden van volwassenen. Hij of zij kunnen niet ter dood veroordeeld of levenslang opgesloten worden en hij of zij beschikt over het recht op juridische bijstand en contact met familieleden.
Artikel 38
Elk kind heeft het recht om, indien jonger dan 15 jaar, niet in het leger ingelijfd te worden of rechtstreeks deel te nemen aan de vijandelijkheden.
Artikel 39
Elk kind heeft het recht op lichamelijke en geestelijke verzorging en herintegratie in de maatschappij indien hij/zij het slachtoffer is van gewapende conflicten, foltering, verwaarlozing, mishandeling of uitbuiting.
Artikel 40
Elk kind heeft het recht op, indien hij/zij beschuldigd wordt van een misdrijf, een behandeling die aangepast is aan zijn/haar leeftijd en waardigheid en die zijn/haar herintegratie in de maatschappij bevordert.
Artikel 41
Elk kind heeft het recht om geïnformeerd te worden over deze beginselen en voorzieningen in het land waarin hij/zij leeft.
16
achtergrond - H.I.J.O.S. Er zijn veel kinderen zoals Javier en Rosa. Tijdens het dictatorschap van Jorge Videla (1976 tot 1983) ‘verdwenen’ in Argentinië 30.000 mensen. Duizenden mensen zijn vermoord teruggevonden. Meer dan drie op vier van de vermiste mensen hadden kleine kinderen, vooral baby’s en peutertjes. Een snelle rekensom brengt ons op minstens 20.000 weeskinderen. Er zijn 500 kinderen als ‘geroofd’ geregistreerd. Dat wil zeggen dat men weet dat ze nog leven, maar dat hun oorspronkelijke identiteit en familie hen zijn ontnomen. Vaak zijn ze geboren in een martelkamer, aan loyale militairen als cadeautje meegegeven of over de grens aan niets vermoedende burgers verkocht. Deze (klein)kinderen met gevoelens van twijfel gaan op zoek naar hun ware identiteit en achtergrond. Ze zoeken gerechtigheid … en vinden die! Toen de dictatuur in 1983 ten einde kwam, hoopte iedereen op gerechtigheid: de daders mochten niet vrijuit gaan. Maar de volgende president liet twee ‘amnestiewetten’ maken. De processen tegen de 2.500 medestanders van de dictatuur werden voorkomen. Mensenrechtenorganisaties voerden een lange strijd om gerechtigheid te verkrijgen. Zo ook de beweging HIJOS (1995) die in eerste instantie gevormd werd door de kinderen (Hijos in het Spaans) van de ‘verdwenen’ mensen. HIJOS begon als een steunpunt voor kinderen van deze generatie, maar werd al snel ook een plek waar gediscussieerd werd over allerlei vraagstukken. Vragen over de eigen identiteit bijvoorbeeld of over justitie en over het achterhalen en herdenken van het verleden. In 2003 schafte de huidige president van Argentinië de twee amnestiewetten af en zo kan er alsnog een einde komen aan de straffeloosheid. 17
wat kan ik daar nu aan doen? Je ziet en hoort dat er nog steeds veel onrecht in de wereld is. En ongetwijfeld heb je jezelf al eens afgevraagd: ‘Wat kan ik daar nu aan doen?’. Wel, zeer veel! Als je mee wil werken aan respect voor de mensenrechten, kan je kiezen tussen heel veel verschillende mogelijkheden: - Is jouw school al één van de 600 scholen die jaarlijks meedoet met de Schrijfze-VRIJdag, telkens op de derde vrijdag van oktober? Nee? Hoog tijd dan om eens één van je leerkrachten aan de mouw te trekken! - Veel mensen zitten onterecht in de gevangenis omdat ze tegen hun regering in opstand kwamen of omdat ze geen eerlijk proces kregen. Ook jij kan daar, tesamen met zoveel anderen, iets aan doen! Voor elke spoedactie moeten uit zoveel mogelijk landen zoveel mogelijk brieven vertrekken. Dat maakt vaak grote indruk op de overheden. Elke maand maken we ook het goede nieuws bekend. Klim in je pen en schrijf mee! Elke maand vind je nieuwe schrijfacties op de website van Amnesty International (www.amnesty.be). - Op dit ogenblik zijn er in Vlaanderen meer dan 100 jongerengroepen zéér actief. Waar wacht je nog op? Let wel op als je contact met hen zoekt: hun enthousiasme is een hardnekkig virus. - Heb je zelf een leuk initiatief in je achterhoofd? Heb je een welbepaald talent? Een idee om iets nieuws te proberen? Laat het ons zeker weten!
bibliografie www.hijos.nl www.filmkrant.nl www.amnesty.be
Dit dossier is een productie van Amnesty International Amnesty International Vlaanderen Kerkstraat 156 - B - 2060 Antwerpen Tel.: +32 (0)3 271 16 16 - fax: +32 (0)3 235 78 12 e-mail:
[email protected] http://www.amnesty.be 18
