De Wording Unieke collectie historische piano’s en klavecimbels
In goede handen
Chris Maene is naast bouwer ook gepassioneerd verzamelaar van historische piano’s en klavecimbels. Hij heeft een van de belangrijkste privécollecties opgebouwd. Nadat zijn bedrijf verhuisde naar een grotere locatie, heeft hij zijn oude bedrijfspand in het charmante Belgische Een consolepiano en een vleugel uit 1835 van Pape, wiens instrumenten het mechaniek boven de snaren hadden en de met metaal verstevigde zangbodem onderaan
dorpje Ruiselede ingericht tot museum. Tekst: Django Mathijsen, Foto’s: Joost Leijen
Deze Bechstein uit 1860 (nummer 374) is een van de eerste concertvleugels van Bechstein: een zeldzaam instrument
Het oudste overgebleven instrument (nummer 147) van Conrad Graf
‘Soms krijg je een tip. Dat geeft een soort spanning; je gaat al van het instrument houden voordat je het hebt. Dat is het plezier van verzamelen: het ontdekken, koesteren en bewaren’
96 A P R I L / ME I 2 0 1 1
‘Het was nooit mijn bedoeling om een museum te bezitten’, zegt Chris Maene (57), wiens interesse voor muziekinstrumenten al jong begon. ‘Op mijn twaalfde had ik een antiek harmonium op mijn slaapkamer en twee jaar later een kleine tafelpiano. Ik bewonderde muziekinstrumenten: dingen die mooi en speciaal waren. Ik wilde er alles over weten, maar informatie over historische muziekinstrumenten was toen veel moeilijker te vinden dan tegenwoordig. Ook was ik geïnteresseerd in schilderijen en antiek. Maar piano’s en muziek zaten in mijn hart. De aantrekkingskracht van een bijzonder instrument is enorm: vaak is het liefde op het eerste gezicht. Als vijftienjarige kon ik mijn ouders al overtuigen om een zeldzame piano te kopen. Maar pas toen ik op eigen benen stond en in de pianozaak van mijn ouders ging werken, kon ik meer instrumenten aankopen of overnemen, ook omdat ik al vroeg bezig was met nieuwbouw van historische klavecimbels en pianofortes.’ Tien jaar geleden besefte Chris Maene dat hij een verzameling had, nadat men hem vroeg om een veertigtal instrumenten tentoon te stellen in een Brussels winkelcentrum. ‘Daarvoor ben ik instrumenten gaan oppoetsen en fotograferen en heb ik een catalogus gemaakt’, vertelt hij. ‘Buitenstaanders zeiden dat ik een verzameling had. Ik begon te tellen en inderdaad: ik had er al tegen de honderd.’ Rond die tijd was zijn pianobedrijf verhuisd naar een nieuwe locatie. Dus kon hij de oude toonzaal (in een gebouw dat ooit een brouwerij was) gebruiken voor zijn collectie. Al acht jaar lang zijn er permanent tachtig instrumenten te bewonderen. ‘En ik heb er nog een honderdtal in een opslag’, zegt hij. ‘Het huis begint te klein te worden. Ik wil nog een paar www.luister.nl
De volledig metalen piano van de Nederlandse pianobouwer Rippen, ca.1960
Hier graag wat ruimte overlaten voor een bijschrift ...........................
De Monochorde van Pousot: een viool met één snaar voor pianisten die vioolpartijen willen spelen
ruimtes aan het museum toevoegen, maar die moeten eerst worden aangepast.’ Het museum kan op afspraak worden bezichtigd, vooral door groepen van bedrijven, verenigingen, academies en clubs. ‘En er zijn regelmatig activiteiten en concerten waar iedereen naartoe kan komen’, vult Maene aan.
A u t h e n t i e k h o u d en De meeste instrumenten zijn niet gerestaureerd. Alleen instrumenten met grote muzikale waarde worden gerestaureerd, zodat ze weer gebruikt kunnen worden voor concerten en opnames. ‘We restaureren vooral instrumenten die ooit verknoeid zijn’, zegt Maene. ‘Zeldzame buitenbeentjes en piano’s die interessant zijn vanwege hun aparte constructie kun je beter authentiek laten. Zo heb ik de oudst overgebleven Graf: daar blijven we met onze vingers vanaf.’ Maene is begonnen met verzamelen door zijn passie historische instrumenten te ontdekken en te redden. Maar hij heeft ook verschillende instrumenten speciaal gekocht om ze te kunnen nabouwen, zodat hun specifieke klank weer beschikbaar wordt voor pianisten. ‘Bij het maken van kopieën van historische instrumenten moet je vaak de originelen in musea opmeten’, vertelt hij. ‘Het werkt beter als je het origineel thuis hebt. Dan ga je helemaal op in het proces van restaureren en nabouwen. Het is ook een groot voordeel bij een restauratie van een instrument, als je zaken eerst kunt uitproberen op de kopie. Die combinatie van restaureren en tegelijk kopiëren komt ten gunste van de kwaliteit van de restauratie.’
Toen hij zag dat hij veel instrumenten had, begon hij er lijnen in uit te zetten: ‘Van Wornum heb ik bijvoorbeeld zes verschillende types. Daar wil ik dan graag nog instrumenten bij vinden. En ik probeer de Gentse piano’s te volgen en te kopen. In Gent waren vroeger honderden pianofabrikanten. Vroege Weense vijf-octaafspiano’s interesseren mij ook, maar die komen zelden op de markt. En ik zoek de piano’s die de grote componisten gebruikten om ze daarna - via replica of restauratie - weer bespeelbaar te maken.’ Hoewel Maene zijn historische instrumenten koestert, sluit hij ze niet op in zijn museum. Hij stelt ze vaak ter beschikking voor tentoonstellingen, concerten en opnames. ‘Als je alles voor jezelf zou houden, dan leeft zo’n verzameling niet’, zegt hij. ‘Historische piano’s spreken bij velen tot de verbeelding, ook bij mensen die geen piano spelen.’
‘We restaureren
Ver bluff ende hoev eelheid
aparte constructie
Het is verbluffend om te zien hoeveel verschillende pianovarianten er vroeger gebouwd zijn. Zo zijn er de giraffen- en piramidevleugels: vleugelpiano’s waarbij de snaren recht overeind zijn gezet (bij de giraffenpiano zitten de langste snaren links, bij de piramidepiano in het midden). ‘Pianobouwers waren vroeger heel creatief en inventief: iedereen maakte zijn eigen modellen’, legt Maene uit. ‘Door de geschiedenis heen hebben ze gezien dat bepaalde ingewikkelde types niet zinvol zijn. Ook Wachtl en Bleyer, de uitvinders van de giraffenvleugel, zijn later gewone vleugels gaan bouwen. Tegenwoordig is de piano www.luister.nl
vooral instrumenten die ooit verknoeid zijn. Zeldzame buitenbeentjes en piano’s die interessant zijn vanwege hun kun je beter authentiek laten’
AP R I L / M E I 2011 97
De ondioline van Georges Jenny, een vroege elektronische synthesizer die o.a. in 1958 werd gebruikt op de top van het Atomium bij de opening van de Wereldtentoonstelling
Replica van een Ruckers klavecimbel (1632), met daarachter het origineel, Maenes grootste trots
gestandaardiseerd en kennen we nog maar twee soorten: de vleugel en de buffetpiano. Daarbij is de concertvleugel het topinstrument.’ Interessant zijn ook instrumenten zoals de monochorde en de klavierharp, bedoeld om pianisten een viool- of harpgeluid te geven.
98 A P R I L / ME I 2 0 1 1
mensen die weten dat een instrument bij mij in goede handen is. Omdat men weet dat ik verzamel, ben ik vaak de eerste die ze een instrument laten zien als ze denken dat ze iets speciaals hebben. Vaak schatten mensen de waarde te hoog in. Dan moet ik ze ontgoochelen. Veel instrumenten zijn slecht gerestaureerd en hebben een lagere waarde dan ongerestaureerd. De mensen proberen het daarna soms bij opkopers en antiquairs. Daardoor heb ik al instrumenten bij een antiquair gekocht voor minder dan wat ik er zelf drie jaar eerder voor had geboden.’ ‘Maar op veilingen worden instrumenten ook weggekocht voor twee of drie keer de prijs door Japanners, Amerikanen of Chinezen. En soms krijg je een tip of zie je via een tussenpersoon alleen foto’s van een instrument. Je denkt soms: dat zou meerwaarde zijn voor mijn verzameling. Dat geeft een soort spanning; je gaat al van het instrument houden voordat je het hebt. Ik denk dat dat bij veel verzamelaars het plezier van het verzamelen is: het ontdekken, koesteren en bewaren.’
Met p l ezi er verz am elen
Django Mathijsen is organist, wetenschapsjournalist en auteur
Chris Maene is erg gehecht aan instrumenten zoals het Ruckers klavecimbel uit 1632, dat zijn vader nog ontdekt heeft. En hij heeft zijn vaders Steinway concertvleugel uit 1874 gerestaureerd: die wordt vaak gebruikt voor concerten en cd-opnames. ‘Er gaan duizenden uren zitten in al die instrumenten bijeen zoeken’, vertelt hij. ‘Aan elk instrument kleeft een verhaal. Ik heb ook schenkingen gekregen van
Chris Maene pianomuseum, Aalterstraat 4, 8755 Ruiselede, België, 0032-51-686437, www.maene.be Maene is momenteel bezig alle instrumenten te inventariseren en te ordenen. Op zijn website komen binnenkort foto’s en beschrijvingen van de instrumenten en een evenementenkalender voor wie het museum wil bezoeken.
www.luister.nl
