In dialoog met Martijn de Liefde Iris Kramer & Boudewijn Groot
Voor dit magazine zijn wij in dialoog gegaan met Martijn de Liefde over wat de lekgotla aanpak precies inhoudt en hoe dit kan worden toegepast in bedrijven en met name in de vastgoedwereld. Martijn geeft antwoord geven op de vraag of deze Afrikaanse aanpak kan leiden tot een meer ethisch verantwoorde aanpak van leiderschap in onze verwesterde en corporate samenleving.
Ruim tien jaar geleden richtte Martijn de Liefde ‘the Kgotla
kgotla leiderschap management Afrika
Company’ op, een aantal jaren na het vertrek van zijn ouders naar Zuid-Afrika. In Johannesburg maakten zij kennis met de Botswaanse lekgotla aanpak. Aan de hand van deze ervaring schreef de vader van Martijn de Liefde, Willem HJ de Liefde, het boek ‘Lekgotla, the art of leadership through dialogue’. Na het succes van dit boek richtte Martijn zijn bedrijf op. In de werkwijze van the Kgotla Company wordt deze Afrikaanse techniek in grote bedrijven toegepast, klanten die al de revue gepasseerd hebben zijn onder andere KLM, NS vastgoed, Shell en RioTinto. Ongeveer twintig jaar geleden hoorde Martijn bij de eerste studenten die afstudeerden van de toen nog genaamde master ‘Bouwmanagement’ in Delft. Na zijn afstuderen werkte hij onder andere op de vastgoed afdeling van ABN AMRO. Al tijdens zijn werkzaamheden daar gebruikte hij de techniek van het samenbrengen en luisteren naar belanghebbenden, lang voordat hij ooit van een Kgotla gehoord had.
30
BOSS magazine 49
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íð
îêñðîñîðïì îîæðê
Kgotla: de Botswaanse manier van regeren In Botswana kent elk dorp een Kgotla. In de schaduw van een grote boom luistert een chief naar de meningen van het volk die in een halve cirkel om hem heen zitten. Op deze manier heeft elk individu de kans om zijn zegje te doen. Hierbij is het belangrijk dat de chief aandachtig luistert in plaats van een discussie aan gaat. In zes maanden tijd reizen 350 chiefs door het hele land om de meningen van alle 2 miljoen inwoners van Botswana vast te leggen. Na het verwerken van al deze informatie geven ze een onderbouwd advies aan de regering. De regering dient de meningen van het volk serieus te nemen, al kunnen deze meningen geen concrete doorslag geven. Door deze aanpak is Botswana gegroeid tot een van de sterkere allerarmsten gerekend konden worden. Door te luisteren naar alle individuele meningen kan een groepsdoel worden opgesteld die door het grootste deel van de bevolking gesteund en door het overige deel van de bevolking begrepen wordt. Een voorbeeld van een besluit dat is genomen door middel van Kgotla in Botswana is de omgang met de diamanten voorraad in het land. Ruim 35 jaar geleden werd een grote hoeveelheid diamanten gevonden. Voordat er iets gedaan werd met deze waardevolle vondst ondervroegen de chiefs het volk wat ze graag zouden willen doen met de diamanten. Er kwageen kennis had van de waarde van diamanten. Het oordeel van de chief was: ‘Als de kinderen van ons land niet begrijpen wat de waarde van de diamanten is, dan besluit ik dat we de diamanten in de grond
“ Dat is het mooie van een Kgotla; je krijgt automatisch een lange termijn visie en je ontdekt al heel snel waar de zwakste schakels zitten.”
laten tot dit wel het geval is.’ Het duurde ruim 35 jaar voordat de waarde daadwerkelijk erkend werd. In Botswana wordt er dus voornamelijk op de lange termijn gedacht, doordat er geen directe economische belangen zijn voor de individuen. Dat is het mooie van februari 2014
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íï
31
îêñðîñîðïì îîæðê
een Kgotla; je krijgt automatisch een lange termijn visie en je ontdekt al heel snel waar de zwakste schakels zitten. Alles zal moeten beginnen met een droom van de leider. Daarnaast gaat het over drie thema’s in een kgotla: identity, meaning and community. Wanneer je al deze thema’s belicht raakvlak van deze thema’s een lange termijn visie ontstaan. In deze drie thema’s komt ook de achtergrond van Martijn terug. Zowel zijn eerdere werkervaringen op vastgoedafdelingen, als brandmanager in Londen, het boek van zijn vader en zijn bouwkundige achtergrond zorgden voor het inzicht in het belang van deze drie thema’s.
De toepassing in onze westerse wereld Wat voor les kunnen we leren uit deze methode? Martijn de Liefde wijst op het feit dat bedrijven in de afgelopen decennia massaal zijn gegroeid. Dit maakt het lastig om iedere medewerker bij beslissingen te betrekken. Daarnaast lijdt de topdown benadering die we nu veelal kennen tot het denken in FTEs. Dezelfde ochtend van ons gesprek had hij nog in de krant gelezen dat een directeur van een bedrijf zei: ‘Ik heb 23 FTEs in dienst’. Maar wat houdt dat nou werkelijk in? Wat zegt het over je personeel? Wanneer we meer gaan denken vanuit het personeel zal er ook meer mogelijkheid zijn om daadwerkelijk te werken vanuit hun belangen. In Nederland zijn we voornamelijk bezig met debat en overtuiging. Hierbij streven we niet naar een gemeenschappelijk doel en is er altijd een winnaar en een verliezer. Wanneer je ook eens buiten je eigen referentiekader en standpunt kijkt, zal
“ In Nederland zijn we voornamelijk bezig met debat en overtuiging. ”
je nieuwe opties zien. Kgotla gaat niet over directe beslissingen ne-
men, maar over het vinden van een draagvlak. In welke richting wil iedereen zijn energie steken? Niet alle neuzen hoeven dezelfde kant op te staan, maar het begrip moet aanwezig
32
BOSS magazine 49
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íî
îêñðîñîðïì îîæðê
zijn onder alle betrokken. In het bedrijfsleven zie je nu grote problemen ontstaat doordat hele business modellen aan het veranderen zijn. Hoe gaan we hier in de toekomst mee om? Kijk alleen al naar de vastgoedsector, we hebben 10 miljoen vierkante meters aan kantoorruimte leegstaan.
Ethiek in de huidige maatschappij In onze samenleving werkt iedereen voor zichzelf. Bij grote Nederlandse bouwprojecten zijn vele partijen betrokken. Deze partijen praten allemaal niet met elkaar, omdat ze bang zijn hun kansen te verspelen. Dit kost de samenleving ontzettend veel geld. Alles gaat over geld, terwijl geld helemaal geen issue is, geld is energie. Wanneer men hetzelfde belang heeft en meer open kaart speelt kan dit voorkomen worden. Hetgeen dat mist is transparantie. De kracht van de dialoog zal naar voren komen wanneer je iedereen met tegenstrijdige belangen in een zaal zet, hoe dan ook er zal een oplossing komen. Het enige punt waar altijd een tegenstrijdig belang in zal zijn is geld, hoewel iedereen hetzelfde doel heeft. En het meest gekke is nog; niemand realiseert zich hoeveel geld er op deze manier wordt weggegooid.
Realisatie van het ideaal beeld We moeten dus van deze individualistische kijk op de wereld af en streven naar een maatschappelijk gemeenschappelijk doel. Er zal meer op het niveau van landsbelang gedacht moeten worden. Dit kan worden gerealiseerd door het opstellen van de leiders, meer transparantie en daadwerkelijk luisteren naar elkaar. Ethisch correct handelen zal alleen maar kunnen wanneer een leider het lef heeft om zich kwetsbaar op te stellen. Zodra medewerkers dit doorhebben zullen zij automatisch ook ethischer gaan handelen. Het lastige aan bouwprojecten is dat er vele verschillende partijen bij betrokken zijn. Hierdoor
februari 2014
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íí
33
îêñðîñîðïì îîæðê
Martijn dat zeker de jongere generatie geen zin meer heeft in deze machtsspelletjes en controle. Op dit moment zijn we aan het bankieren in wantrouwen, een principe dat veranderd zal moeten worden. Daarnaast zien we de laatste jaren steeds meer vermenging ging ontstaan er veel belangen verstrengelingen en hebben kleine partijen vrijwel geen inspraak meer. In afzonderlijke bedrijven en organisaties kunnen ook nog grote stappen gemaakt worden. Werknemers hebben enorm veel den en oplossingen. Wanneer er ruimte is om voor elke werknemer zijn inbreng te geven en zijn zegje te doen, dan kunnen er veel problemen
“ De jongere generatie heeft geen zin meer in deze machtsspelletjes en controle.”
voorkomen
worden.
‘Bij de Noord-Zuid lijn hadden
bouwvakkers
waarschijnlijk ook wel de kennis dat er te zwak beton werd gebruikt wat uiteindelijk verzakkingen veroorzaak heeft. Terwijl de goedkopere optie vanaf boven bepaald is met geldbesparing als enige doel.’ Zulk soort voorbeelden zijn te voorkomen wanneer er een cultuur heerst waar werknemers meer gehoord worden. Dit zal ook de waardering van werknemers bevorderen.
Welke les kunnen we hieruit leren? Na aanleiding van de bouwfraudes zijn er een aantal maatregelen genomen, deze maatregelen moeten zorgen voor meer controle in de vastgoedsector. Martijn denkt dat deze maatregelen niet zullen zorgen voor meer ethisch verantwoord handelen omdat ze zijn opgesteld vanuit angst en macht. Vergelijk het maar eens met een kind; wanneer je die meer regels oplegt zal hij nog steeds proberen de grenzen op te zoeken.
34
BOSS magazine 49
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íì
îêñðîñîðïì îîæðê
Met controle kom je er niet. We moeten weer terug naar de kern: Wat is mijn droom? Wie willen hieraan meewerken? Door middel van dialogen zal moeten worden gezocht naar een gemeenschappelijk belang. Alles zal eerlijk en open besproken moeten worden. Er zal nog steeds een vorm van toezicht aanwezig zijn, maar deze zal vanuit de gemeenschap komen en niet vanuit de overheid. De aanpak zou kunnen worden vergeleken met een Bouwteam model, waarbij ook bij voorbaat een gezamenlijk doel wordt bepaald. Bouwprojecten zouden veel sneller kunnen worden uitgevoerd, wanneer er in het begin door alle partijen een meer open houding zou worden aangenomen. De les is vooral dat je niet bang moet zijn op je open te geven en al je troeven te spelen. Het zal alleen werken als ‘all the way’ gaat. Als je heel snel open bent naar alle partijen ontneem je het gekonkel. Openheid krijg je alleen maar door vertrouwen te geven. Natuurlijk is er de kans dat je een keer beschadigd wordt. Wanneer je het vanaf de andere kant wilt bekijken; door de juiste vragen te stellen merk je snel genoeg of ook zij zich voor je openstellen. Martijn sloot ons gesprek af met de volgende metafoor: een man komt aan in een stad waar hij een hele hoop mannen stenen ziet sjouwen. Hij vraagt de eerste werker: ‘Meneer wat bent u aan het doen?’, de man antwoordt met: ‘Ik sjouw stenen zodat ik eten kan kopen.’. Ook een tweede werker stelde hij dezelfde vraag, deze antwoordde met: ‘Ik verplaats deze
februari 2014
ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íë
35
îêñðîñîðïì îîæðê
stenen zodat ik mijn huis kan betalen.’ De laatste werker die hij vroeg antwoordde: ‘Ik bouw mee aan een kathedraal.’ Wanneer we allemaal weer vanuit het gemeenschappelijke belang, zoals de laatste werker, gaan denken zorgen we samen voor een samenleving waarin ethiek vanzelfsprekend is.
Martijn de Liefde
Martijn, oprichter van The Kgotla Company in 2003, leidde ruim 35 transities en leiderschaps-programma’s bij grote internationale klanten. Tevens begeleidde hij ruim 250 directeuren in de leiderschapsweken in Afrika en werkte samen met SIOO change management opleiding. Een van deze transformaties was voor de kopermijnen in Zuid Afrika, waar hij ruim 4000 mijn werkers in dialoog bracht met de raad van bestuur en directie van RioTInto een Australische multinational die de grootste kopermijn van Zuid Afrika in handen heeft. Zijn zestienjarige werkervaring is verdeeld over de volgende aandachtsgebieden; Brand -en Identiteitmanagement, Vastgoedmanagement, het nieuwe besturen en werken, Change management en leiderschap ontwikkeling. Zijn werkervaring startte hij als management trainee bij ABN AMRO Corporate Real Estate Management en werd later Corporate Real Estate Director for Europe & Emerging Markets for VNU Acnielsen. Als Marketing Director van een WPP-owned branding company te Amsterdam werkte hij aan vele retailmerken zoals Levi’s dockers, Shurgard en TNT. Als Sales and Marketing Director werkte hij in London voor Allen International – een design consultancy gespecialiseerd in retail banking. De grote international werkervaring geeft hem een goed begrip voor culturen en diversiteitmanagement.
36
BOSS magazine 49
¿¼ª»®¬»² ÞÑÍͳ¿¹ÁìçÁ¾·²²»²©»®µÁ°®±»º¼®«µÁª»®-·»íò·²¼¼ íê
îêñðîñîðïì îîæðê
