In deze uitgave: Ontwerp gereed Kasteeltuin
Vrijwilliger in beeld Harry Thommassen Anno 1414 Terugblik op 2014
Koningshof Prinsheerlijk genieten Montfort 70 jaar bevrijd
Magazine Kasteel Montfort 2014 • nummer 3 www.kasteelmontfort.nl
Schetsontwerp
Een tekening van de Kasteeltuin uit 1774 Onderdeel: Project:
Reconstructie tuin kasteel Montfort
ir. B.J.J. Taken Landschapsarchitect
Fase:
De eerstvolgende kasteelkoerier verschijnt in het voorjaar van 2015. Wilt u ook tussentijds op de hoogte blijven? Like dan onze Facebookpagina. En wilt u een steentje bijdragen? Wordt dan Vriend van kasteel Montfort. Op de achterpagina leest u daar meer over.
Datum:
Verder komt ook in dit nummer weer één van onze vrijwilligers aan het woord. Deze keer is dat Harry Thommassen, die op vele fronten op het kasteel actief is. Ook blikken we terug op het bijna afgelopen jaar 2014. In de rubriek Anno... gaan we flink terug in de tijd, naar het jaar 1414, toen met het doortrekken van de Huysdijk het kasteel en dorp Montfort definitief met elkaar werden verbonden.
Vrijgegeven:
24-10-2014
Schaal:
CONCEPT 1:500
Formaat: A2 Blad:
Opdrachtgever:
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van Stichting Kasteel Montfort worden overgenomen.
De eerste plannen om de kasteeltuin opnieuw aan te leggen ontstonden toen de familie Gehlen in 2006 stopte met hun melkveebedrijf. Daardoor kwam de grote melkveestal midden op de voormalige tuinkavel leeg te staan en konden door Stichting Kasteel Montfort en Stichting het Limburgs Landschap plannen gesmeed worden voor herbestemming. René Gerats: ‘Er waren enkele oude kaarten van de tuin, maar die verschilden onderling nogal. Om te weten welke het meest betrouwbaar was hebben we in 2007 met medewerking van de familie Gehlen uitgebreid archeologisch onderzoek kunnen laten uitvoeren.’
E.L.
Copyright
Oude kaarten
Beoordeeld: B.T.
Ruud Snijders - vormgever van communicatie www.ruudsnijders.nl
Getekend:
Vormgeving
14038
Ruud Gruijters Fedor Coenen
Het hoofdartikel van deze Kasteelkoerier gaat over het ontwerp voor de reconstructie van de Franse kasteeltuin aan de zuidzijde van het Huysdijk, waarvan de aanleg in 2015 plaatsvindt. Projectleider René Gerats (Stichting het Limburgs Landschap) en landschapsarchitect Ben Taken (De Bouwloge) geven in dit artikel een toelichting op het definitieve plan, dat gebaseerd is op uitgebreid historisch en archeologisch onderzoek. Zou de in 1777 overleden laatste drossaard, Johannes Carolus Rijcksz, zijn vertrouwde kasteeltuin herkennen?
0.2
Redactie
Kasteel Montfort had in de achttiende eeuw een fraaie symmetrische Franse tuin. Deze lag aan de zuidzijde van de Huysdijk. Deze kasteeltuin wordt als onderdeel van het Masterplan ‘Heerlickheit Montfort’ door Stichting het Limburgs Landschap in ere hersteld. Dit jaar is door een team van deskundigen gewerkt aan het ontwerp voor deze hernieuwde aanleg, onder meer op basis van historisch onderzoek. De daadwerkelijke aanleg vindt in 2015 plaats. In dit artikel presenteren René Gerats (projectleider Stichting het Limburgs Landschap) en Ben Taken (landschapsarchitect, verbonden aan De Bouwloge) het definitieve ontwerp voor de kasteeltuin, dat een fraaie aanwinst voor Montfort en omgeving wordt.
Status:
Stichting Kasteel Montfort secretariaat: Hoogstraat 4 6065 BC Montfort www.kasteelmontfort.nl
[email protected]
Bestandsnaam:
Alstublieft! De derde en laatste Kasteelkoerier van dit jaar. Met dit magazine informeren wij u over de voortgang van het Masterplan ‘Heerlickheit Montfort’, dat de basis legt voor een nieuwe toekomst voor kasteel Montfort en zijn fraaie landschap. Maar ook komen weer andere interessante wetenswaardigheden aan bod.
Projectnummer:
Uitgever
Ontwerp kasteeltuin gereed
Tekeningnummer: 01
Voorwoord
Versie:
Colofon
1 van 1
Tel.:
Stichting Limburgs Landschap
We wensen u veel leesplezier toe. Dit archeologisch onderzoek maakte duidelijk dat een historisch verantwoorde reconstructie van de kasteeltuin mogelijk is. Zo werden onder meer oude waterlopen teruggevonden die correspondeerden met kaarten uit de jaren 1769 en 1774. Het meest spectaculair was de vondst van de zware fundering van een brug over de Vlootbeek. Deze stroomde vroeger midden door de kasteeltuin en is later richting het zuiden verlegd. René Gerats: ‘Vanaf 2007 is met vallen en opstaan in stilte gewerkt aan de haalbaarheid van het herstel van de kasteeltuin. Dit was een proces van een lange adem, want pas in het voorjaar van 2013 vielen alle puzzelstukjes eindelijk op hun plek: de familie Gehlen wilde de benodigde gronden verkopen en dankzij bijdragen van de Provincie Limburg, het Regiofonds Gebiedsontwikkeling MiddenLimburg, de gemeente Roerdalen en Stichting het Limburgs Landschap was geld voor deze aankoop en de eerste aanleg beschikbaar.’
De redactie
Foto omslag: Ruud Snijders
Noord-Westhoek van het kasteel met op de voorgrond de “witte toren” en op de achtergrond het Jachtslot. (foto: Ruud Snijders)
pagina 2
pagina 3
Ontwerp door Landschapsarchitekt Ben Taken van De Bouwloge in opdracht van Stichting het Limburgs Landschap
Nieuw ontwerp Voor de hernieuwde aanleg van de kasteeltuin kan niet zonder meer volledig op oude kaarten worden teruggevallen. Enkele belangrijke veranderingen maken dit onmogelijk. De tuin kende aan het eind van de achttiende eeuw bij-
Legenda bij illustratie: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Hoofdpoort kasteeltuin Flanade (centrale pad) Petit Canale (waterloop) Plantvakken met buxushagen Kleine toegangspoort Zomerhuysken (theekoepeltje)
3
7. Nutsvakken voor groenten en fruit 8. Vierkante (droge) vijver 9. Achthoekige (droge) vijver 10. Ronde vijverkom 11. Grenssloot 12. Bomenrijen
voorbeeld twee ruim 40x40 meter grote vijvers, maar omdat het (grond)waterpeil door onder meer verdieping van de Vlootbeek fors is gedaald, is het niet meer mogelijk om deze zonder kostbare pompinstallaties als waterpartijen terug te brengen. En dan is er bijvoorbeeld nog de gracht aan de westzijde, die lag aan de overzijde van de huidige Eerselenweg, dwars door het clublokaal van schutterij Sint Urbanus. Daarom moest een nieuw ontwerp gemaakt worden, zoveel mogelijk gebaseerd op historische feiten, maar wel passend binnen de huidige landschappelijke, technische en financiële mogelijkheden.
4 2 1
8
5
12 10
6
7 7 9
11
Illustratie van het projectgebied Heerlickheit Montfort, getekend door Ruud Snijders
pagina 4
rechts: Vooraanzicht van het “Zomerhuysken”, ontworpen door architect Teun Dorrepaal van De Bouwloge.
pagina 5
Landschapsarchitect Ben Taken tekende voor dit ontwerp: ‘Uitgangspunt hiervoor is het assenkruis over het midden van de in 2007 teruggevonden brug, gevormd door het centrale pad, de ‘flanade’ (nr. 2 op de kaart), en de haaks hierop staande waterloop (nr. 3). Beide worden maar liefst 5 meter breed. Deze waterloop, die in oude archiefteksten ‘petit canale’ wordt genoemd, deelt de tuin in een noordelijk en zuidelijk deel. Aan beide zijden van het centrale pad komen symmetrische plantvakken, passend bij een kasteeltuin in Franse stijl (nr. 4). Deze worden omzoomd door dubbele buxushagen.’ De kasteeltuin krijgt zijn hoofdpoort op de oorspronkelijke plek, aan de Huysdijk zijde van het
centrale pad (nr. 1). Toch zullen de meeste bezoekers de tuin via een andere, tweede poort betreden, in het verlengde van de toegangspoort van het kasteelterrein (nr. 5). Zo is het makkelijker om kasteel en kasteeltuin gezamenlijk voor publiek op te stellen. Omdat deze tweede poort er vroeger niet was, zal deze minder prominent dan de hoofdpoort worden uitgevoerd.
Zomerhuysken Aan het uiteinde van het centrale pad komt, als afsluiting van de ‘flanade’, op het meest zuidelijke punt van de tuin het ‘zomerhuysken’, een theekoepeltje in barokke stijl (nr. 6). Op basis van historisch onderzoek is gekozen voor een zeshoekig houten gebouw op een stenen basement, met een dubbele toegangsdeur in het noordelijk muurvlak en hoge vensters met roedeverdeling in de overige vijf zijden. Het ‘zomerhuysken’ krijgt verder een koepelvormig dak met piron, voorzien van een geprofileerde gootlijst. Dit ontwerp moet door de achttiende-eeuwse drossaard Johannes Carolus Rijcksz ongetwijfeld direct herkend worden: zo’n zelfde ‘zomerhuysken’ stond namelijk ook op zijn buitenplaats De Paddenburg te Baambrugge, die hij sinds 1726 bezat.
ANNO 1414 Kasteel Montfort is een tastbare herinnering aan een rijk verleden. Veel hierover is terug te vinden in eeuwenoude archiefstukken. In de rubriek ‘Anno ...’ besteden we telkens aandacht aan één van deze documenten. Deze keer is dat de bouwrekening van een nieuwe kasteelpoort uit het jaar 1414, exact zeshonderd jaar geleden. rechts: Foto archiefstuk ‘Nye Poerte’ Gelders Archief, Arnhem
Nutsvakken De kasteeltuin was vroeger een combinatie van een sier- en nutstuin. Dit betekent dat er ook planten geteeld werden voor de kasteelkeuken. Een ontdekte tekst uit 1769 meldt hierover: ‘De grond van deesen tuyn is mager en steriel, dog door den tegenwoordigen drossard bemest en bearbeid wordende geeft deselve een overvloed van allerley van vrugten en groenten’. De nutsfunctie keert ook in de hernieuwde tuin terug, in twee grote tuinvakken aan de noordzijde van het ‘petit canale’ en twee kleinere aan de zuidzijde hiervan (nr. 7). Landschapsarchitect Ben Taken: ‘Deze tuinvakken worden doorsneden door grindpaden van drie meter breed. Deze krijgen aan beide zijden een twee meter brede berm met gras, waardoor de kasteeltuin ongeacht de exacte invulling van de nutsvakken een ruimtelijk karakter krijgt en ook in de winter mooi van aanzien blijft. De paden langs de waterloop, het ‘petit canale’, worden iets smaller, ten gunste van een groene boord aan beide waterkanten.’
Droge vijvers De kasteeltuin had in het zuiden twee grote vijvers. In de zuidwesthoek was dit een vierkante vijver (nr. 8), in de andere hoek een achthoekige (nr. 9). Omdat het waterpeil nu veel lager ligt dan destijds, is gekozen om wel de vorm van deze vijvers terug te brengen, maar ze (nog) niet watervoerend te maken. Hierdoor ontstaan twee grote licht verlaagde grasvlakken, die gebruikt kunnen worden voor kleinschalige evenementen, zoals een tuinfair
of een antiekmarkt. Wel komt er water in de ronde vijverkom op het centrale pad, vlak voor het ‘zomerhuysken’ (nr. 10).
Ingekort De nieuwe kasteeltuin komt op exact dezelfde plek te liggen als waar deze vroeger heeft gelegen. Alleen was er toen nog geen Eerselenweg, die in het westelijk deel van de oorspronkelijke tuin ligt. Daarom hebben de ontwerpers er voor gekozen om de tuin aan de westzijde een stukje in te korten, waardoor de tuinvakken én de droge vijver aan die kant minder lang zijn dan die aan de dorpszijde. Ben Taken: ‘Door voor deze oplossing te kiezen, kunnen alle overige elementen van de tuin, zoals de brug en diverse waterlopen, precies op hun historische plek terugkomen.’ Ter afsluiting krijgt de tuin rondom een grenssloot (nr. 11) met bomenrijen (nr. 12).
boven: Het gebied ten zuiden van het kasteel een jaar geleden, met de toen al grotendeels gesloopte melkveestal. Volgend jaar herrijst hier de 18e eeuwse Franse kasteeltuin
onder: Krantenartikel 1979, waarbij burgemeester Apers en heemkenner Kempkens de fundamenten van het poortgebouw bekijken.
Galgenberg tot bij het kasteel, maar nog niet tot het dorp. Dat veranderde begin vijftiende eeuw, toen door hertog Reinoud II van Gelre werd besloten de Huysdijk door te trekken. Zo’n vaste verbinding tussen kasteel en dorp was in vredestijd erg handig, maar maakte het ook mogelijk dat het kasteel vanuit het dorp kon worden aangevallen. Ter voorkoming hiervan werd aan het uiteinde van de Huysdijk, ter hoogte van Aan het Water 21, een derde kasteelpoort gebouwd. Uit de bewaard gebleven bouwrekening uit 1414 blijkt dat het een stevig bakstenen poortgebouw moet zijn geweest, met een poortwachterwoning boven de poortdoorgang. De poort had aan dorpszijde een ophaalbrug over de Vlootbeek, waarvan de loop speciaal hiervoor een scherpe hoek kreeg. De naam van de eeuwenoude boerderij Genhoek (= aan de hoek) herinnert hier nog aan.
Planning De ruimtelijke onderbouwing voor de bestemmingsplan aanpassingen is nagenoeg gereed en zal op korte termijn in procedure gebracht gaan worden. Zodra de beoogde bestemmingswijziging definitief is kan gestart worden met de realisatie. Zoals dat er nu naar uitziet zullen de werkzaamheden omstreeks juni 2015 kunnen starten. Het project zal dan eind 2015 gereed zijn. Hierbij wordt opgemerkt dat eerst de hoofdstructuur aangelegd zal worden. Invulling van de plantvlakken zal langere tijd in beslag nemen omdat daar de middelen nog voor ontbreken. n
Oorspronkelijk had kasteel Montfort twee poorten. De eerste gaf vanuit de voorburcht (later: Voorhof) toegang tot het kasteel, de tweede vanaf de Huysdijk tot de voorburcht. Deze Huysdijk liep aanvankelijk vanaf de
Wanneer deze kasteelpoort is gesloopt, is niet bekend. In 1979 is de fundering hiervan teruggevonden. Toen werd gedacht dat het om een stadspoort van Montfort ging. Maar uit de bouwrekening uit 1414 blijkt duidelijk dat ze niet bedoeld was om de inwoners van Montfort te beschermen, maar het kasteel. n
Stichting
het Limburgs Landschap
pagina 6
pagina 7
is, was vroeger al bekend. Zo repareerde hij in zijn voormalige woonplaats Oss bijvoorbeeld koelkasten en diepvriezers voor de hele buurt. Bij het grootscheepse onderzoek naar de kasteelkelders begin 2014 komt ook Harry’s interesse in archeologie aan trek. ‘Archeologisch onderzoek is het leukst’, zegt Harry, ‘ik leer heel veel, leer anders te kijken en te denken over bouwsporen.’ Bij het kelderproject ging het de eerste maanden om het vrijmaken van de middeleeuwse kelders van zand en puin. Het accent is daarna verlegd naar het documenteren van de vondsten, het onderzoeken van de bouwsporen en het assisteren bij het inmeten van het ontdekte muurwerk. Harry: ‘We tekenen dan heel precies op waar iets gevonden is, en in welke laag. Door de samenwerking met professionals op het gebied van archeologie en bouwhistorie leer ik veel over de bouwgeschiedenis van het kasteel.’ Om zijn kennis nog verder te verdiepen volgt Harry inmiddels samen met enkele andere vrijwilligers een cursus archeologie.
Vrijwilliger in beeld
Harry Thommassen
Vanaf de eerste dag bevalt het vrijwilligerswerk op kasteel Montfort hem uitstekend. ‘Er is een goede sfeer en we hebben het gezellig onder elkaar. Ik ga elke keer weer met plezier naar Montfort’, zegt Harry. Naast een goede sfeer valt het hem op dat er vooral in oplossingen wordt gedacht, niet in problemen. Typerend daarvoor is het volgende verhaal. Om de door-
Met de toename van de activiteiten in en rondom kasteel Montfort neemt ook het aantal vrijwilligers bij de Stichting Kasteel Montfort toe. Eén van deze vrijwilligers is Harry Thommassen, geboren in Neer. Na de opleiding tot fysiotherapeut heeft hij vele jaren gewerkt in dienstverband in Oss. Daarna startte hij een eigen gezondheidscentrum in Helmond, waar hij nog 10 jaar actief is geweest. Met plezier, want zijn beroep is altijd zijn hobby geweest. En ook nu hij gestopt is met werken, behandelt hij nog steeds regelmatig vrienden en bekenden. Sinds begin 2013 woont hij in Roermond.
gang van de ontgraven kelders naar de kelder van het Jachtslot af te kunnen maken waren enkele tientallen oude bakstenen nodig. Geen probleem. Harry kon wel aan een partijtje veldbrandstenen komen, afkomstig van een kennis. Daar werden de stenen op een zondagmiddag op een dubbel-assige aanhangwagen geladen en door Harry alvast naar het kasteel gereden. Toen Harry de volgende ochtend op het kasteel kwam om de stenen te lossen, kreeg hij de schrik van zijn leven: de aanhangwagen was verdwenen. Maar dat was gelukkig niet het geval, die stond beneden in de middeleeuwse kelders. Ondernemende collega-vrijwilligers hadden de zwaar beladen aanhangwagen die ochtend met een grote hijskraan, die toch ter plaatse moest zijn, over de muur laten tillen, om zo de stenen makkelijker te kunnen lossen. En na de eerste koffiepauze zweefde de aanhangwagen weer terug. ‘Af en toe sta je dan toch vreemd te kijken’, lacht Harry. n links: Harry assisteert bij het inmeten van het muurwerk in de oostelijke kelders.
Een andere hobby van Harry is zijn grote en brede interesse in geschiedenis: de Inca’s, het Romeinse Rijk, de Vikingen, enzovoort. Het boeit hem enorm hoe mensen vroeger leefden. Kastelen hebben daarbij zijn bijzondere interesse. In de loop der jaren heeft hij er vele tientallen in binnen- en buitenland bezocht. Deze belangstelling bracht hem in juli 2013 naar kasteel Montfort. Een gesprek met Diane Baars, onze coördinator vrijwilligers, deed de rest. Hij maakte direct kennis met enkele andere vrijwilligers en een week later ging hij ook zelf als vrijwilliger van start. Harry begon als klusjesman en heeft in zijn eerste maanden de nodige zaken op en rond het kasteel gerepareerd of aangelegd. Dat Harry handig
rechts: Harry aan het werk bij een bodemprofiel van het slotplein. foto’s: Ruud Snijders
pagina 8
pagina 9
TERUGBLIK OP 2014 Het einde van het jaar nadert, tijd voor een terugblik. Het jaar 2014 was bepaald geen rustig jaar, vooral door het grote archeologisch en bouwhistorisch onderzoek naar de kasteelkelders. Desondanks ging de publieksopenstelling gewoon door, waren er diverse rondleidingen en schoolbezoeken, meerdere huwelijken en exposities en ook trok de Dag van het Kasteel weer de nodige bezoekers. En er was nog meer, zoals blijkt uit dit jaaroverzicht.
Lambert Haan aan het werk op de minigraver. foto: Ruud Snijders
27 april
9 juni
Zondag 27 april start de zomeropenstelling van het kasteel. Om geen conflict te krijgen met toekomstige bouwlogistiek is een nieuw toegangspad langs de zuidzijde van het kasteel aangelegd, waarop we veel positieve reacties kregen. De openstelling is dit jaar dankzij de inzet van onze vrijwilligers fors verruimd ten opzichte van vorig jaar: van 288 naar iets meer dan 600 uur.
De jaarlijkse Dag van het Kasteel biedt opnieuw een gevarieerd programma. Helaas verslechtert het weer ´s middags zodanig, dat we door de meldkamer van de politie gewaarschuwd worden voor naderend noodweer. Om er voor te zorgen dat al onze ingehuurde groepen hun spullen én dieren op tijd veilig thuis krijgen, besluiten we om het programma om 15 uur af te blazen. Bezoekers reageren hier begripvol op.
18 mei Tijdens een speciale open dag komen ruim 700 bezoekers de ontdekte middeleeuwse kelders in de oost- en zuidvleugel bezichtigen. De warme voorjaarszon zorgt er voor dat diverse vrijwilligers na een dagje ´in de kelders´ licht verbrand huiswaarts keren.
28 januari
18 februari
Na maandenlange voorbereiding start het archeologische en bouwhistorisch onderzoek naar de kasteelkelders. Dit is mogelijk dankzij een subsidie van bijna € 120.000 van de Provincie Limburg en aanvullende bijdragen van de Stichting Vrienden van Kasteel Montfort en de Meindersma-Sybenga Stichting. Op de eerste dag wordt in een proefsleuf in de zuidvleugel al meteen een mergelstenen muurblok van enorme dikte ontdekt, namelijk 3,20 meter. In de periode tot juni wordt bijna dagelijks op het kasteel gewerkt, waarbij onze vrijwilligers en extra mankracht in het kader van social return vanuit de gemeente Roerdalen een onschatbare bijdrage leveren.
Op basis van de resultaten van het proefsleufonderzoek in de zuidvleugel verleent de gemeente Roerdalen vergunning tot volledige ontgraving van een gedeelte van de zuidvleugel. We hebben deze ruimte nodig om hier dienstruimten te realiseren, zoals toiletten, een keuken en opslagruimten.
Stichting Kasteel Montfort biedt vanaf vandaag werkplekken aan voor medewerkers van reïntegratiebedrijf NedWork. Zij zetten zich met een ploeg van zeven personen twee dagen per week in op het gebied van terreinonderhoud en buitenschilderwerk. Ook starten enkele NedWorkers met het op maat zagen van mergelblokken, ter voorbereiding op ons restauratieproject. Op 17 oktober hebben ze hun voorlopig laatste werkdag, want in 2015 willen we de samenwerking voortzetten.
11 augustus De jaarlijkse AJM-Speelweek (kindervakantiewerk) heeft kasteel Montfort weer een weeklang als uitvalsbasis. De zware muren bieden dit jaar niet alleen een sfeervolle locatie, maar ook veiligheid. Want terwijl stevige rukwinden op dinsdagmiddag het springkussen en overige speeltoestellen vernielen en wegblazen kunnen alle kinderen en hun leiders nog net op tijd een veilig heenkomen vinden in het gerestaureerde Jachtslot. Uit de diverse hand-
3 maart De plannen rond kasteel Montfort domineren de jaarlijkse carnavalsoptocht van Montfort. Vooral de reconstructie van de Franse kasteeltuin aan de zuidzijde van de Huysdijk heeft menige groep geïnspireerd.
pagina 10
7 augustus
pagina 11
boven: Meisje met een uil op haar hand tijdens de Dag van het Kasteel. foto: Ruud Snijders onder: Jongen in gedachten verzonken bij een raam in de Panoramazaal. foto: Ruud Snijders links: Vele bezoekers mochten voorlopig de laatste keer in de uitgegraven kelders kijken tijdens de open dag. foto: Thieu Smeets
geschreven verhaaltjes in ons gastenboek blijkt dat de nodige kinderen zich binnen, ondanks de drukte en spanning, nog prima vermaakt hebben.
13 en 14 september Tijdens de landelijke Open Monumentendagen exposeren vier kunstenaars op ons kasteel. Deze expositie is in het kader van het project Kunst Roer(t), waarbij op meerdere plekken in de gemeente Roerdalen kunstenaars hun werken op monumentale locaties tonen. Op zondag is tevens de eerste voorstelling van de pas (her) opgerichte Montfortse toneelvereniging ´Trök van Weggewaes´.
22 september Goed nieuws voor ons restauratieproject: de TBI Fundatie besluit € 35.000 bij te dragen aan de restauratie en herbestemming van de kasteelkelders. Dit is een mooie aanvulling op eerdere bijdragen van de Provincie Limburg en de gemeente Roerdalen. Ook begint dankzij de inzet van wethouder Chrit Wolfhagen zicht te komen op de hiervoor benodigde omgevingsvergunning. Het enige nog resterende discussiepunt met de RCE gaat over wel of geen torenkapje op de zuidoost- toren. Wij besluiten ons plan te handhaven.
4 en 5 oktober Opnieuw kunst op het kasteel, ditmaal met de expositie Human Traces. Deze expositie is een initiatief van vier professionele beeldend kunstenaars, die met hun driedimensionale objecten, installaties, foto’s en tekeningen een symbiose aangaan. Zowel onderling als met de eeuwenoude muren van kasteel Montfort. De kunstenaars zijn zelf beide dagen aanwezig om hun werken toe te lichten. Extra bijzonder is de openstelling in het nachtelijk donker, waarbij de kunstwerken met onder meer vuurkorven en kaarsen worden verlicht.
31 oktober Een deskundige van archeologiebureau VUhbs onderzoekt de 2354 dierlijke botten, die we tijdens ons grote kelderonderzoek hebben gevonden. Ze geven een mooi kijkje op de menukaart van het kasteel: zoetwatermossel
Prinsheerlijk genieten op de Koningshof en vis, klein tot middelgroot gevogelte zoals haan en kip, en vooral heel veel rund, varken en schaap. Maar ook vlees uit de jacht, zoals haas en konijn, wild zwijn en groot wild als ree en hert. Waarschijnlijk niet opgegeten, maar wel al overduidelijk lang geleden overleden zijn twee kleine hondjes.
boven: Botdeskundige Martijn van Haasteren (VUhbs) onderzoekt samen met Leon Dentener de opgegraven dierlijke resten.
25 november
links: Drukbezocht optreden van Montfortse toneelvereniging ´Trök van Weggewaes´ tijdens de Open Monumenten dagen op 14 september.
Burgemeester en wethouders besluiten positief op onze aanvraag voor een omgevingsvergunning voor restauratie van de oostelijke keldergewelven, het trappenhuis en de zuidoosttoren. Onderdeel van het plan is het verhogen van deze zuidoosttoren, inclusief het plaatsen van een torenkap. Voor de dienstruimten zullen we later dit jaar een afzonderlijke vergunningsaanvraag indienen, afgestemd op de resultaten van het archeologische en bouwhistorisch onderzoek ter plaatse.
15 en 16 december
Genieten van een kasteel en zijn landschap. Dat is het motto van het Masterplan ´Heerlickheit Montfort´. In het landschap rond kasteel Montfort nemen vijf historisch met het kasteel verbonden hoeves een bijzondere plaats in: de Schrevenhof, Kloosterhof, Voorhof, Herenhof en Koningshof. In de komende nummers van de Kasteelkoerier wordt telkens één van hen belicht. In dit nummer de Koningshof, gelegen aan de noordzijde van landgoed Rozendaal.
boven: uitzicht over landgoed het Rozendaal. foto: Ruud Snijders
Ontginning
boven: De Koningshof foto: Stg. het Limburgs Landschap
Het Rozendaal was oorspronkelijk een viswater, dat bij het kasteel hoorde. Ook had de heer van Montfort hier enkele eendenkooien, die voor extra inkomsten zorgden. Het einde van de Tachtigjarige Oorlog luidde een belangrijke verandering in. Als onderdeel van het vredesverdrag van Münster was namelijk overeengekomen dat de koning van Spanje de meren en moerassen rond kasteel Montfort zou ontwateren, zodat de prins van Oranje er vervolgens turf kon laten steken. In 1650 werd met de werkzaamheden begonnen, waarbij een
Enkele bestuursleden bezoeken diverse handelaren in historische bouwmaterialen in Nederland, België en Duitsland, op zoek naar vooral middeleeuwse kloostermoppen van het juiste formaat en de juiste aantallen. Voor de restauratie van onze veertiende-eeuwse keldergewelven zijn meer dan 40.000 van deze grote bakstenen nodig. Bij het verschijnen van deze Kasteelkoerier is de uitkomst van deze zoektocht nog niet bekend. Meer hierover volgend jaar. n
pagina 12
pagina 13
nieuwe beek vanaf Montfort dwars door het Reigersbroek en het Rozendaal naar de Maas bij Linne werd gegraven. Ook het Rozendaal viel daardoor droog en werd vervolgens in cultuur gebracht. De toenmalige rentmeester Gerard Lindtgens gaf in 1651 opdracht om op het Rozendaal twee boerderijen te stichten: de Herenhof, gesticht in 1651, en de Koningshof, in het voorjaar van 1652. Uit de namen klinkt de relatie door die de opdrachtgever vóór de Vrede van Münster met kasteel Montfort had, namelijk koning van Spanje, heer van Montfort.
illustratie links: Detail van een kaart van het Rozendaal uit 1623, toen dit gebied nog een meer was.
Baarden
Limburgs Landschap
De ontginning van het Rozendaal werd door tijdgenoten sceptisch gevolgd. Een boerenbedrijf opbouwen op deze ontwaterde gronden, dat moest toch wel op een mislukking uitdraaien. De eerste pachter van de Koningshof, Peter Vogels, moest het daarbij stevig ontgelden. Men voorspelde hem, toen zijn twee zoontjes nog kleuters waren, dat zij nog eerder baarden zouden hebben, dan dat de schuurvloer voor het eerst met de oogst van het nieuwe land bedekt zou zijn. Maar het liep anders want binnen tien jaar moest de Koningshof al uitgebreid worden. Deze groeide in de loop van de tijd uit tot een prachtig geheel, een bijna gesloten carréhoeve, bestaande uit een woonhuis met er aan vast gebouwde stallen en een grote doorrijschuur.
De hoeves Koningshof en Herenhof waren samen met de landerijen op het Rozendaal pachthoeves, die een mooi landschappelijk geheel vormden. Dit dreigde zo´n 45 jaar geleden door opdeling te verdwijnen. Stichting het Limburgs Landschap wist dit door aankoop van landgoed Rozendaal te voorkomen. De toenmalige pachter, de familie Maessen, kreeg de mogelijkheid om hun inmiddels op melkvee toegelegde bedrijf te moderniseren, waarbij de nieuwe stallen en voederplaatsen dankzij een stevige erfbeplanting landschappelijk geen grote dissonant gingen vormen. Ook lukte het om de historische landschappelijke structuren, zoals heggen en beplantingen langs de Vlootbeek in stand te houden.
Montfort 70 jaar bevrijd Op 24 januari 2015 is het zeventig jaar geleden dat Montfort werd bevrijd. Deze bevrijding ging niet gepaard met feestvreugde. Sterker nog, als gevolg van dagenlang granaatvuur en meerdere bombardementen was het dorpscentrum veranderd in één grote ruïne en vielen maar liefst 186 dodelijke burgerslachtoffers te betreuren. De prijs voor de herwonnen vrijheid werd in Montfort duur betaald.
Expositie
Slachtoffers van de bombardementen worden geborgen.
De ontwikkelingen in de landbouw gingen onverminderd voort, en leidden uiteindelijk tot de conclusie dat het niet langer mogelijk was om voldoende rendement te halen op een boerderij in een oud agrarisch landschap. De familie Maessen heeft daarom na drie generaties besloten de Koningshof te verruilen voor een nieuw modern boerenbedrijf, in het landbouwontwikkelingsgebied tussen Montfort en Maria Hoop. Hierdoor konden door het Limburgs Landschap plannen gemaakt worden voor een nieuwe toekomst voor de Koningshof. Als eerste fase werden de moderne stallen gesloopt en vervangen door een hoogstamboomgaard.
recht: Zicht vanuit de eetkamer naar het terras. foto: Stg. het Limburgs Landschap
Landschapsverandering Na de eerste fase van het in cultuur brengen van de gronden gingen de ontwikkelingen verder. Op de stuifduinen, die rondom de lager gelegen gecultiveerde gronden liggen, stond tot ver in de 19e eeuw vooral heide, waarop boeren hun schapen lieten grazen. Die zorgden voor mest, die nodig was om de akkers te bemesten. Met de introductie van kunstmest aan het eind van de 19e eeuw waren de heidevelden niet meer voor begrazing nodig, waardoor deze langzaam maar zeker bebost raakten. Daardoor raakte het Rozendaal omringd door bossen. Delen daarvan werden aan het begin van de 20e eeuw gebruikt voor de teelt van dennenhout, dat geschikt was als stuthout in de Zuid Limburgse kolenmijnen.
Voorafgaand aan deze expositie vindt vrijdagavond 23 januari op het kasteel een lezing plaats, verzorgd door Ron Mans. Hij doet al vele jaren uitgebreid onderzoek naar de bevrijding van Montfort, op basis van ooggetuigenverslagen van inwoners en van oud-strijders, maar ook uitgebreid onderzoek in de archieven van onder meer het Britse leger. Dit heeft recent interessante nieuwe inzichten opgeleverd over de diverse bombardementen, die Montfort in januari 1945 troffen en voor veel verwoesting en menselijk leed zorgden. De lezing start om 20.00 uur. Geïnteresseerden worden aangeraden via info@kasteelmontfort. nl te reserveren, want het aantal zitplaatsen is beperkt.
Inmiddels heeft Stichting het Limburgs Landschap de Koningshof gerestaureerd en omgebouwd tot twee grote vakantiewoningen. In de lange gevel van de carréboerderij bevindt zich sinds 2013 de 20-persoons vakantiewoning ´de Klaproos´, in de kopse kant ´de Korenbloem´ voor 10 personen.
Reenactment In aanvulling op dit weekend eind januari wordt vanuit de Stichting Evenementen Heerlickheit Montfort tenslotte gewerkt aan een activiteit in het eerste weekend van maart, waarbij het de bedoeling is dat diverse reenactmentgroepen uit de Tweede Wereldoorlog rond het kasteel hun kampementen opslaan en hun historische voertuigen tonen. Onderdeel van het programma is een heropvoering van een gevecht uit januari 1945, waarbij Britse soldaten er uiteindelijk in slaagden een Duits mitrailleursnest op het kasteel uit te schakelen. n
Dankzij het prachtige gebied, dat door landschapsherstel er enorm op vooruit is gegaan, kunnen sinds 2013 vele honderden bezoekers jaarlijks prinsheerlijk genieten op de Koningshof, en deze benutten als uitvalsbasis voor wandel- en fietstochten binnen de ´Heerlickheit Montfort´. n
pagina 14
Stichting Kasteel Montfort de handen ineengeslagen om een herdenkingsprogramma te organiseren. Als eerste onderdeel daarvan vindt in het weekend van 24-25 januari een expositie over de bevrijding van Montfort plaats in het Jachtslot. Ook het Roerdriehoekmuseum aan de Dijkstraat is dat weekend beide dagen geopend, eveneens van 10.00 tot 17.00 uur.
Lezing
Nieuwe toekomst links: Eetkamer in de Koningshof. foto: Stg. het Limburgs Landschap
De zwaar bevochten bevrijding van Montfort mag niet vergeten worden, ook niet zeventig jaar na dato. Daarom hebben het in Montfort gevestigde Roerdriehoekmuseum (dat de geschiedenis vertelt van de slag om de Roerdriehoek, zoals de bevrijding van oostelijk Midden-Limburg wordt genoemd) en de
pagina 15
Goed voornemen? Draag ,n steentje bij! Dit is de laatste Kasteelkoerier van 2014. We wensen al onze lezers fijne feestdagen en een voorspoedig 2015. Volgend jaar gaat er veel gebeuren op en rond kasteel Montfort. We gaan bijvoorbeeld begin 2015 starten met de restauratie van de middeleeuwse keldergewelven, aan de zuidzijde van het kasteel wordt de Franse kasteeltuin aangelegd terwijl aan de noordzijde waterpartijen terugkeren. Daarmee creëren we een nieuwe toekomst voor het kasteel en zijn omgeving, op een historisch fundament. Er staat veel op stapel, maar dat gaat allemaal niet vanzelf. De ontvangen subsidies vragen om aanvullende eigen middelen, waarvoor we zijn aangewezen op donaties. Wilt u een steentje bijdragen? Maak dan een donatie over aan de Stichting Vrienden van Kasteel Montfort, op rekening NL91 RABO 0134731417. Iedere euro bijdrage stelt ons, in combinatie met subsidiegeld, in staat om het dubbele in ons kasteel te investeren. In 2014 hebben de Vrienden van Kasteel Montfort een bedrag van ruim € 6.000 bijgedragen aan de openstelling van het kasteel, maar ook aan het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek naar de kasteelkelders. Kijk voor meer informatie op www.kasteelmontfort.nl
Stichting Kasteel Montfort secretariaat: Hoogstraat 4 6065 BC Montfort
[email protected]
pagina 16
