52
In de voetsporen van de Bedoeïenen
once in a lifetime Schrijfster en ontdekkingsreizigster Arita Baaijens trok twintig jaar lang met kamelen door de woestijn. Soms liep ze 400 of 2000 kilometer. De andere keer reed ze 1000 kilometer in draf op de harde rug van een kameel. In de woestijnsporen van een westerse nomade. Tekst: Irene Herbers Fotografie: Viktor Bentley
“A
fladen maar”, roept Arita vrolijk. Amper een uur geleden stond ze ons - samen met drie Bedoeïenen en elf kamelen - aan de kant van de asfaltweg die de Westelijke Woestijn van Egypte doorkruist, op te wachten. Omdat de wind giert en snijdt, maken we kamp in de luwte van een reusachtige witte krijtrots. Met een ‘Ugh, ugh’ en een tik tegen de voorpoot manen de kamelendrijvers en Arita de zwaarbepakte dieren – allemaal dames – tot zitten. Onder een luid gebrul zinkt de een na de ander neer. Eerst langzaam door de knieën, dan knakken de achterpoten dubbel, hup kont naar beneden en klaar. Ik voel me uiterst knullig. Om hun zadeltassen te legen, moet ik me tussen de luidruchtige dames wurmen, maar hoe werkt een kameel? Happen ze als je voor ze loopt? Schoppen ze als je achter ze langs gaat en moet je hun gemor en protest tijdens het afladen negeren of worden ze dan vals? Voorzichtig klop ik tegen het dijbeen van een exemplaar met zoenlippen dat dromerig naar me kijkt. ‘Ugh, ugh’, imiteer ik schuchter. De kameel brult misprijzend en gooit haar kop naar achteren alsof ze wil bijten.
Buiten slapen bij nul graden
Even later staat al wat we de komende elf dagen nodig hebben op de grond. Het is een zootje. Naast tientallen gevulde kratten, dozen en jerrycans, kreupelhout, matjes en dekens zijn er de reistassen van alle karavaanleden. Terwijl de kamelendrijvers de chaos ombouwen tot groepsruimte krijgen wij plas- en kampinstructies van de karavaanleidster. “De wc voor de meiden is links van de witte berg, voor de jongens rechts. Over tien minuten is het pikdonker, dus zoek snel een slaapplekje in het zand. Een matje en deken krijg je mee als je gaat slapen, maar voorlopig zitten we daarop in het kamp.” Het hemelbed van de fotograaf en mezelf is drie tassen en twee mummieslaapzakken groot. Na het diner voegen we daar de beloofde, naar kamelen stinkende, attributen aan toe. De wind giert de hele avond en nacht om de berg heen, het regent zand en een hongerig woestijnvosje probeert eten te stelen. Geregeld piep ik die nacht nieuwsgierig met mijn hoofd uit de slaapzak. Buiten slapen bij nul graden, onder de W van Cassiopeia, het steelpannetje van de Grote Beer en de spiraalvormige Milky Way, met je hoofd en blote lijf verstopt in een donzen slaapzak, het is magisch. De komende twaalf dagen zal ik vallende sterren tellen in plaats van schaapjes.
53
54
once in a lifetime tranen”, zo verklaart ze de vele vlekken. “Een moeilijk stuk op kompas navigeren is precisiewerk. Was het land bijvoorbeeld zo vlak dat er geen ijkpunten waren, dan moest ik elke koerswijziging registreren. Ik noteerde hoeveel minuten ik in een bepaalde richting liep en deed ik dat verkeerd, dan was ik het haasje. De pas die ik destijds maar niet kon vinden lag 1 centimeter meer naar het westen dan op deze kaart stond aangegeven. Dat is vijf kilometer. Ga daar maar eens water zoeken.” Als je leven afhangt van het welzijn van je kamelen en het vinden van water kan een centimeter verschil de dood betekenen. Daarom zal Arita het leven in de woestijn nooit romantiseren. “Het is een hard bestaan met net zoveel hoogte- als dieptepunten”, zo schrijft ze in haar laatste boek ‘Desert Songs’ dat haar ode is aan twintig jaar woestijn en kamelen.
Dromerige kamelen
‘Kies maar een leuke’
“Wie met een kameel wil lopen, kiest maar een leuke”, zo nodigt Arita ons uit zodra de kamelen zijn geladen en de waterflessen gevuld. Ik ginnegap al vijf dagen om dat eigenaardige zinnetje. Voor vertrek worden de kamelendames onder de karavaanleden verdeeld. Wil je er bovenop zitten, ook prima en wil je er geen, dan slenter je in de flanken van de karavaan mee. Wat zal ik dit missen, denk ik, terwijl ik het voertouw pak van de jongste en witste kameel. Ze is mooi en vurig en net zo nieuwsgierig als opstandig. Aan haar houten zadel zit nog een kameel vast en daarachter nog een. Waarom door de woestijn scheuren met auto’s als je er langzaam van kunt genieten met kamelen? De schoonheid van de Westelijke Woestijn is verbluffend. Imposante heuvelketens, steile kliffen en goudgele zandvlaktes met witte slierten en doornige bosjes. Afgestompte tafelbergen, mysterieuze stenenregens en verblindend witte kalkstenen rotsformaties die aan de haal gaan met je fantasie. Het ene moment zigzaggen we door een maanlandschap, het volgende moment lunchen we op de zeebodem of ontwaken we in een oase vol tamarisken, agouls en palmen. Al verandert het uitzicht met elke stap, de kamelen horen overal thuis. Met de kleur van hun vacht gaan ze in elk woestijndecor op.
Paniek, hoofdpijn, koers verleggen
Via avontuurlijke verhalen doorspekt met humor krijgen we flarden mee van het spijkerharde nomadenbestaan van Arita. De woestijn heeft haar alle krochten van zichzelf laten zien. Op een ochtend toont ze ons voor vertrek een smoezelige Britse landkaart. Tijdens haar eerste solo-expeditie in 1991 kon ze, in het gebied waar we nu zijn, de pas die naar een oase met water voerde niet vinden. Paniek. Hoofdpijn. Koers verleggen. “Zie die kaart, overal zweet, overal
Het leven in de karavaan is, net zoals de afwisselende woestijnlandschappen, minimalistisch. Actietechnisch gezien zit er nauwelijks verschil in de dagen. Het leven is zo uitgekleed dat vrijwel alles wat je doet, iets ritueels krijgt. Waterfles bijvullen. Huid beschermen. Eten. Drinken. De kamelen verzorgen. Ze op- en weer afladen. Kamp maken. Lief zijn voor elkaar. Lief zijn voor jezelf. Een beschut slaapplekje zoeken... Dat wat thuis triviaal zou zijn, krijgt in de barre leegte iets bijzonders. Alles doet ertoe, elke handeling is belangrijk. De kamelen hebben iets geruststellends en jouw leven draait om hen, want als zij niet meer kunnen, kun jij het als mens echt wel schudden. Het spaarzame leven in de woestijn laat ook haarfijn zien hoe belang-
55
“Het
leven reduceren tot het ritme van de karavaan, dat werkt
bevrijdend.
Een
woestijnreis minimaliseert elk bestaan tot een
zandkorrel en tegen het decor van de oneindigheid vallen luxeproblemen, twijfels en onnodige verwachtingen weg.”
56
once in a lifetime rijk het is om mee te deinen op haar stroom. Als vanzelf laat je het momentum tijdens een karavaanreis nooit liggen. Is er een bron, dan vul je de kamelen, de jerrycans en flessen met water. Ligt er brandhout, dan sprokkel je dat en groeit er kamelenvoer dan rust je uit zodat de dieren kunnen grazen. Hoeveel weegt een kameel eigenlijk? Die vraag circuleert op dag zeven tijdens de linzensoep. Met hun donkere zachtaardige kijkers, hun zachte snoet, hun zwoele lippen en dromerige lach hebben de kamelen ieder karavaanlid ingepakt. Het is maar goed dat Arita en de kamelendrijvers ze nog tot orde roepen, want onze harten zijn week. Stuk voor stuk adoreren we onze scheepjes van de woestijn. “Het zijn net kinderen, je kunt ontzettend met ze lachen maar je moet ook goed voor ze zorgen”, zegt Arita terwijl ze de nek van de oudste kameel, een dame met een hazenlip, zachtjes streelt. Daarom luchtte het moment dat ze haar kamelen na een zware expeditie mocht stallen bij bevriende oasebewoners altijd op. Voor even geen zorgen meer, want zelfs kleine kamelenprobleempjes zijn een grote bron van zorg voor karavaanleiders.
Woestijngeluk
Nomaden op zoek naar gebieden waar het heeft geregend. Karavanen van duizenden kamelen en honderden slaven. Westerse ontdekkingsreizigers die er met tafelzilver, wijn en whisky dineerden… De Westelijke Woestijn van Egypte heeft door de eeuwen heen al veel gasten ontvangen. Altijd hadden die een doel en Arita weet precies waarom. “Anders is een woestijn niet te doen. Zomaar wat ronddobberen in een keiharde omgeving, dat gaat niet.” Dus zocht de avonturier twin-
tig jaar lang naar overblijfselen uit de prehistorie, naar oude vergeten karavaanroutes, naar rotsgravures en tempelruïnes. Tijdens haar onderzoekingen deed ze veel vondsten. Bijzondere rotsen of stenen, eeuwenoude potscherven en zelfs overblijfselen van doden met daarnaast een met bloed geschreven brief. Puur geluk was er ook, het is niet voor niets dat ze zo weg is van de woestijn. Ook ik heb mijn portie woestijngeluk deze karavaanreis gekregen. Het leven reduceren tot het ritme van de karavaan, dat werkt bevrijdend. Een woestijnreis minimaliseert elk bestaan tot een zandkorrel en tegen het decor van de oneindigheid vallen luxeproblemen, twijfels en onnodige verwachtingen weg. Dat ruimt heerlijk op. Slapen met als tentzeil de Melkweg. Het ritmische ploffen van kamelenvoeten in het zand. De gestage tred, hun typische geur, de markante geluiden. Onze tocht van de ene naar de andere palmoase duurde elf gelukkige dagen. In de woestijn van Egypte was ik vervuld van vrijheid, eenvoud en puur genot. De leegte is vol, de oneindigheid brengt alles. ■ Naast ontdekkingsreiziger is Arita Baaijens lid van de Royal Geographical Society. Over haar reizen schreef ze verschillende boeken, waaronder 'Een regen van Eeuwig vuur' en 'Desert Songs'.Arita werkt momenteel in Siberië en rond nieuwjaar 2011 organiseert ze weer een karavaanreis in Egypte. Info www.aritabaaijens.nl De hier afgedrukte en nog veel meer foto’s en woestijnteksten zijn te zien tijdens de foto-expo 'Nomads' in Antwerpen. Adres: Galerie Table Dada, Sanderusstraat 26 in 2000 Antwerpen. Tel.: 0477/34.54.68. www.viktorbentley.com Vernissage: 17/06/2011, van 20 tot 23 u. Open op 18&19/06 en op 25&26/06, telkens van 11 tot 18 u. Finissage: 02/07/2011.
57
