In de voetsporen van Napoleon
Wandelen over 11 kilometer historisch erfgoed in Den Helder
Gibraltar van het Noorden
Inhoud Gibraltar van het Noorden
3
Rijke historie
4
‘t Ommetje over de Stelling van Den Helder
6
Wandelkaart
12
Noordhollands Dagblad
22
VVV
23
Zeestad CV/BV werkt aan herstel uniek historisch erfgoed
24
colofon Beeldmateriaal Wies van Eyk Rob van Beckhoven Ronald den Boer Zeestad cv/bv Tekst: Wies van Eyk Opmaak Speciale Produkties, HDC Media
Met aan drie kanten zee, kent Den Helder een unieke ligging. Napoleon zag in 1811 deze plek langs de kust als het “Gibraltar van het Noorden” en stationeerde er de marinevloot. Voor de verdediging van de oorlogshaven liet Napoleon een aantal forten bouwen: de huidige forten Kijkduin, Erfprins, Dirksz Admiraal en Oostoever. Deze forten werden later verbonden door een liniedijk; samen vormen ze de Stelling van Den Helder. Wandel mee in de voetsporen van Napoleon en maak kennis met het militaire inzicht van één van de grootste strategen die Europa heeft voortgebracht. Noordhollands Dagblad, VVV Kop van Noord-Holland en Zeestad CV/BV hebben over de historische verdedigingswerken een wandelroute van ongeveer 11 km uitgezet: ‘t Ommetje Den Helder. Langs de route ontdekt u niet alleen fraaie plekken en uitzichten. U komt langs diverse bouwwerken uit de tijd van Napoleon, Nederlandse verdedigingswerken en ook vele Duitse bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Ook loopt u langs een gedeelte van de liniedijk, dat recentelijk (begin 2009) in ere is hersteld. Hierover leest u meer verderop in deze brochure. Deze wandelbrochure vormt voor u de wegwijzer. Naast de stapsgewijze uitleg van de te volgen route, met op de middelste pagina een overzichtelijke kaart, krijgt u interessante historische ‘weetjes’ aangereikt. ‘t Ommetje is gemarkeerd met houten paaltjes, waarop de keizerlijke arm van Napoleon de te volgen richting aangeeft; bij de nummers op de wandelkaart wordt in dit boekje informatie gegeven over de bezienswaardigheden. Wij wensen u veel wandelplezier! Deelname aan ,t Ommetje is op eigen risico. Noordhollands Dagblad VVV Kop van Noord-Holland Zeestad CV/BV
Den Helder, september 2009 3
sluis bij fort Oostoever kon water vanuit de zee worden ingelaten. Via de fortgracht, het Noordhollands Kanaal en de buitengracht van de liniedijk kon het gebied ten zuiden van de Stelling onder water worden gezet.
Rijke historie Om de dorpjes Huisduinen en Helder tijdens de 80-jarige oorlog tegen de Spaanse vloot te kunnen verdedigen, werd reeds in 1583 een eerste verdedigingswerk gebouwd. In de periode daarna zijn meer verdedigingswerken aangelegd. Tot en met de 18e eeuw was de verdediging van Den Helder zeewaarts gericht en wel door middel van de verschillende kustbatterijen (opstelplaatsen voor kanonnen). Nadat in 1799 de Engelsen en de Russen Den Helder via de landzijde binnenvielen, werden verdedigingswerken gebouwd om een aanval over land te weerstaan. Napoleon zag in Den Helder een strategische plek voor de vestiging van de marinevloot, en gaf daarom de opdracht tot de bouw van de marinewerf Willemsoord en een grootscheepse uitbreiding van de verdedigingswerken. Zo werden tussen 1811 en 1813 vier forten gebouwd: fort Morland, fort Lasalle, fort Dugommier en fort L’Ecluse. Het verdedigingsplan van Napoleon voorzag ook in een liniedijk tussen de forten, maar dit voornemen werd pas vele jaren later uitgevoerd. In 1813 werd Napoleon in de Volkerenslag bij Leipzig verslagen. De forten en batterijen in Den Helder kregen in 1814 Nederlandse namen: Fort Kijkduin (voorheen Morland), fort Erfprins (Lasalle), fort Oostoever (Dugommier), en fort Dirksz Admiraal (L’Ecluse).
Tijdens WOII heeft de Duitse krijgsmacht diverse bouwwerken toegevoegd. Den Helder vormde namelijk een belangrijk onderdeel van de Atlantikwall, de grootste verdedigingslinie ooit in West-Europa gebouwd. De forten werden uitgebreid met onder meer geschutskoepels, betonnen daken en onderkomens. Aan de voet van fort Kijkduin werd een bunkercomplex in de duinen gebouwd. Het aangrenzende terrein diende voor de munitiebevoorrading, met een administratiekantoor dat in Den Helder bekend staat als “het Casino”. De Duitse legeronderdelen bouwden in Den Helder meer dan 300 bunkers, waarvan vele nog zijn terug te vinden in het gebied van de Stelling.
Historische kaart 1814
In opdracht van Koning Willem I werd rond 1825, volgens het plan van Napoleon, de liniedijk alsnog opgeworpen. Dit was nu noodzakelijk omdat het moeilijk begaanbaar kweldergebied ten zuiden van Den Helder werd omgevormd tot de polder “het Koegras”. In deze tijd werd ook het Noordhollands Kanaal aangelegd, waardoor het noodzakelijk was aan de westkant van het kanaal een nieuw fort te bouwen: fort Westoever. Naast de aanleg van de liniedijk werden diverse bunkers en onderkomens in de Stelling gebouwd en werden de forten verbeterd. Belangrijkste functie van het vestingwerk betrof het beschermen van de Marinewerf, de Spoorweghaven en de sluizen aan de noordkant van fort Oostoever.
Historische kaart 1850
Een van de defensieve middelen van de Stelling was inundatie (onder water zetten van een gebied), bedoeld om de vijand op afstand te houden. Via de 4
5
‘t Ommetje over de Stelling van Den Helder 1. Beginpunt wandeling De wandeling begint bij Hotel Den Helder aan de Marsdiepstraat; hier is parkeergelegenheid. Vanaf de parkeerplaats loopt u linksaf richting de Middenweg. U ziet gemetselde muren op de koppen van de liniedijk, daar waar de Middenweg de liniedijk doorsnijdt. Deze coupures zijn in het kader van de restauratie van de liniedijk begin 2009 gebouwd. Deze hebben in de historie nooit bestaan, simpelweg omdat er toen geen wegen waren die de liniedijk doorkruisten. De coupures accentueren de liniedijk, en maken duidelijk waar men de Stelling binnenkomt. Wanneer u op de brug staat ziet u aan uw linkerhand een coupure en een aanzet tot restauratie van de liniedijk. Het brede water is de liniegracht, deze ligt aan de buitenzijde van de liniedijk. Het eerste stuk van de wandeling gaat over deze dijk. Let op: het beginpunt is voorbij de coupure en is aangegeven met een routepaaltje. Hier gaat u links af.
2. Timorpark Het Timorpark is een typisch jaren dertig stadspark, waar de kenmerken van de Engelse landschapsstijl duidelijk herkenbaar zijn. In het park zijn diverse bunkers te vinden. Op de liniedijk staat een bomvrije remise, die gebouwd is door de Nederlanders in 1886-1887. In totaal zijn er drie van deze remises gebouwd, waarvan er nog twee over zijn. De wandeling gaat over de remise heen. Daarnaast staan er ook Duitse bunkers in het park. Bijzonder is de bunker aan de andere kant van het park, die functioneerde als hospitaal. In Nederland werden er hiervan slechts zes gebouwd en deze bunker is één van de laatste die nog intact is.
Direct aan uw linkerzijde komt u een ‘Kabel Ausführungs Punkt’ tegen. Dit is een Duitse bunker, die aangelegd was voor de telefoonverbindingen ten behoeve van communicatie tussen de diverse bunkers. Vervolg de wandeling die boven over de liniedijk loopt. Aan uw linkerzijde ziet u de liniegracht, aan uw rechterzijde ziet u het Timorpark.
Timorpark Kabel Ausführungs Punkt De route gaat verder over de liniedijk, totdat u bij de volgende oversteekplaats komt. Hier steekt u de weg over. De route vervolgt zich over de liniedijk. Bomvrije remise
Met de nieuwe coupures is de oude luister van het vestigingwerk tot op de weg doorgebroken 6
7
3. Liniedijk
4. Fort Erfprins
Hier is het oorspronkelijke profiel van de liniedijk gedeeltelijk zichtbaar. U loopt aan de binnenzijde van de dijk. De binnenzijde van de liniedijk had een getrapt profiel, zodat de manschappen op het hoger gelegen smalle pad geknield over de kruin van de dijk konden vuren. Het lager gelegen brede pad, waar u loopt, vormde een ‘gedekte weg’: de manschappen en het transport tussen de forten bleven hierdoor vrij van het vijandelijke vuur. De buitenzijde van de liniedijk moest een hindernis vormen voor de vijand. Het buitengebied kon men onder water laten lopen; de liniedijk diende dan als waterkering. Daarnaast vormde de liniegracht met de rietoevers een moeilijk doordringbare hindernis. De buitenzijde van de liniedijk werd gevormd door een steile helling die was begroeid met doornhagen.
De wandelroute gaat over de buitenwal van fort Erfprins. Aan uw linkerhand ziet u het fort liggen.
Fort Erfprins in het open landschap
Scherfvrije onderkomens Vervolg de route tot de fortgracht en ga hier aangekomen rechtsaf.
Op de liniedijk vindt u een scherfvrij onderkomen. Dit is een betonnen gebouw met vleugelmuren dat bestemd was voor de huisvesting van officieren, onderofficieren en manschappen. Tussen 1901 en 1907 zijn er op de liniedijk en de forten acht van deze scherfvrije onderkomens gebouwd. Een aantal hiervan is nog intact. 8
Fort Erfprins is tussen 1811 en 1813 gebouwd en heette toen ‘fort Lasalle’. Het fort is een groot, vijfhoekig, gebastionneerd verdedigingswerk en had oorspronkelijk drie ravelijnen. Dit zijn versterkte eilanden die zich aan de buitenkant van de vestingwal bevinden en dienden als toegangspoort of verdedigingspunt. In 1836 werden twee bomvrije poorten gebouwd en in 1861 een bomvrij hospitaal op het fort. Deze zijn alle drie nog aanwezig. De noordelijke gracht werd in 1875 gedeeltelijk gedempt waarbij één ravelijn verviel. Vervolg de route langs de fortgracht richting de zeewering. U loopt over de buitenwal rondom het fort. Wanneer u bij de zeedijk aankomt, gaat u linksaf Historisch profiel fort Erfprins 9
5. Bomvrije kazerne
7. Fort Kijkduin
Aan uw linkerzijde ziet u een grondwal. Hieronder ligt een Nederlandse bomvrije kazerne, die was ingericht voor de huisvesting van 1000 man. Daarbovenop stond een grote kustbatterij. Het is met 283 meter de langste bomvrije kazerne van Nederland. De kazerne is eigendom van Defensie en is enkel bij hoge uitzondering te bezichtigen. Als u de kazerne kunt bezichtigen, dan loopt u na uw bezoek aan de kazerne het marineterrein af. U gaat rechtdoor en volgt de weg langs de dijk. Vervolgens gaat u schuin links, het pad op de zeedijk op. Wanneer de kazerne niet open is voor bezichtiging, dan gaat u, aangekomen bij de voet van de zeedijk, linksaf. De wandelroute gaat dan aan uw rechterhand de zeedijk op.
6. Batterij Kaaphoofd
Het weidse uitzicht over het Marsdiep was de reden dat hier batterij Kaaphoofd werd gebouwd. De Nederlandse batterij werd bewapend met kanonnen en voorzien van twee kogelgloeiovens (ovens waarin men de kogels roodgloeiend stookte om deze gloeiend en wel weg te schieten), een wachthuis dat ruimte bood voor de huisvesting van 30 man en de opslag van munitie. Als gevolg van de ophoging van de zeewering tot Deltahoogte in de jaren ’60 is de batterij grotendeels verdwenen. Van de Nederlandse batterij Kaaphoofd is nu alleen nog het kruitmagazijn aanwezig.
Fort Kijkduin
Fort Kijkduin is altijd een belangrijk punt geweest voor de kustbewaking. Aan het begin van de 19e eeuw was er al een batterij aanwezig en in opdracht van Napoleon werd hier in 1811 begonnen met de bouw van fort Morland. In 1814 kreeg dit fort de naam Kijkduin, genoemd naar het duin waarop het was gebouwd. Het fort bood aan meer dan 700 soldaten huisvesting en kent een uitgebreid onderaards gangenstelsel dat voor publiek toegankelijk is. In 1996 opende Prins Willem-Alexander het schitterend gerestaureerde fort en het voor Europa unieke zeeaquarium in de onderaardse beuken. Wilt u meer weten over de restauratie en de geschiedenis van het fort, en wat er allemaal op deze historische plek is gebeurd, breng dan een bezoek aan het fort. Ook kunt u hier wat eten of drinken.
Wanneer u voor het fort staat heeft u mooi zicht over het dorp Huisduinen en de Grafelijkheidsduinen.
Vervolg de route over de kruin van de zeedijk tot aan fort Kijkduin. Ga hier linksaf richting fort Kijkduin.
Diamantgracht Fort Kijkduin
Voormalige Batterij Kaaphoofd (1942) 10
11
6 5
4
11
2
P1 P2
eg
1
14
9
7
d
id
M
w en
P3
14
we
8
Ni eu
8
We g
11
nweg
i
Hu
3
in
u sd
te Schoo
10
eg
w er
13
12
12
13
8. Bunkercomplexen in de Grafelijkheidsduinen
9. Het Galgenveld
Aan de voet van fort Kijkduin liggen in de Grafelijkheidsduinen vele restanten van militaire verdedigingswerken uit de periode 1916 tot en met de Tweede Wereldoorlog.
Dit lager gelegen terrein aan de voet van fort Kijkduin was vroeger een galgenveld in het duingebied. Hier werden muitende zeelieden opgeknoopt. De plek bood uitzicht op de rede van Texel en de opgeknoopte muiters dienden als afschrikwekkend voorbeeld aan andere Oost-Indië gangers.
Het militaire verdedigingscomplex dat ten zuiden van het fort ligt, is tussen 1916 en 1939 gebouwd als onderdeel van de Stelling van Den Helder. De bouwwerken bestaan onder andere uit betonnen loopgraven, onderkomens voor manschappen, schuilplaatsen, een waarnemingspost en geschutsemplacementen. Verder naar het oosten ligt een Duits bunkercomplex in het duinlandschap. De meeste bunkers waren onderkomens voor de manschappen. Bijzonder is de Kroontjesbunker, waar het hoofdkwartier gevestigd was die het bevel voerde over de luchtafweer. Deze bunker behoort tot de laatste twee overgebleven commandobunkers van dit type in Europa; de andere staat in Frankrijk.
In WOII bouwden de Duitsers een munitieloods en een administratiekantoor/ annex logementgebouw (het Casino) op het Galgenveld. Het gebied werd ontsloten door een poortgebouw. Hier was het ‘Marine Artillerie Waffenkommando’ gevestigd, die zorgde voor de Het Casino aanvoer van voorraden en de instandhouding van de wapens. De drie gebouwen zijn inmiddels Rijksmonument. Het gebied zal komende jaren ontwikkeld worden tot woongebied, met een aantal bijzondere functies in de monumenten.
Kroontjesbunker Vervolg de route over het pad, dat vanaf de parkeerplaats naar beneden de duinen inloopt. Onderaan de helling volgt u het pad naar links. Na de eerste huizen aan de rechterzijde gaat u rechtsaf. U komt nu op het voormalige Galgenveld.
14
U loopt onder het poortgebouw door, sla na ongeveer 50m linksaf richting de zeedijk. U loopt langs het dorpshuis (rechts) en het Huisduinerkerkje (links). Bij de zeewering gaat u rechtsaf, deze weg blijft u volgen tot de manege; hier gaat u rechtsaf.
15
Het Poortgebouw
10. Huisduiner poldertje
Het Huisduiner poldertje
11. Ecologische zone De gemeente is bezig met plannen om in dit gebied een ecologische zone aan te leggen. Hierdoor verbetert de natuurlijke verbinding tussen de Noordzee en de Waddenzee. Allerlei dieren en insecten kunnen dan een schuilplaats vinden in de natuurvriendelijke oevers en beplanting. Wanneer u verder wandelt, komt u weer langs de coupures van de Middenweg.
U loopt nu door het Huisduinerpoldertje, wat een belangrijk gebied is voor verschillende weidevogels. Door het brakke milieu als gevolg van de zeewind komen er bijzondere plantensoorten voor. Vanaf hier is fort Erfprins goed zichtbaar. Door het ontbreken van begroeiing had men vanuit het fort goed zicht op de vijand. Om die reden wordt dit open landschap een schootsveld genoemd. U volgt het pad totdat u bij de Huisduinerweg komt. Deze weg steekt u over en gaat u linksaf. Voor de liniegracht gaat u rechtsaf.
Om de route te vervolgen gaat u rechtdoor totdat u de Middenweg tegenkomt. Hier kunt u de wandeling vervolgen naar fort Dirksz Admiraal. U steekt dan recht de weg over en volgt het pad aan de rechterzijde van de liniegracht. U kunt hier ook de wandeling eindigen, rechts van u ligt Hotel Den Helder.
Wanneer u de Middenweg bent overgestoken, ziet u aan uw linkerhand het gedeelte van de liniedijk dat onlangs is gerestaureerd. Het getrapte profiel is aangebracht, dit is aan de binnenzijde goed te zien (u komt hier later langs). De geplante doornhaag aan de buitenzijde van de liniedijk Een nieuwe liniedijk bood vroeger weerstand aan de vijand, net als de rietoevers. U loopt door de ecologische zone, die is aangelegd om de flora en fauna meer ruimte te geven. Door de restauratie is de Stelling van Den Helder hier weer duidelijk herkenbaar. 16
12. Fort Dirksz Admiraal U blijft de route langs de liniegracht volgen, totdat u weer een doorgaande weg tegenkomt. U steekt hier de weg over, en gaat rechtsaf. Voorbij het tuincentrum gaat u linksaf.. U gaat met het pad mee naar rechts; sla bij de eerste mogelijkheid linksaf.
U loopt nu over de buitenwal van Dirksz Admiraal, het fort ligt aan uw linkerhand. Fort Dirksz Admiraal is in 1811 gebouwd en bestaat uit een kroonwerk (het hart van het fort), twee ravelijnen en een reduit (een eiland aan de stadszijde van het fort dat diende als uitwijkplaats bij bezetting van het fort door de vijand). Stenen doorgangen in de wallen gaven toegang tot de ravelijnen. Volg de route over de buitenwal totdat u bij een weg uitkomt. Bij de fietsersoversteekplaats steekt u over en gaat u rechtsaf. Het pad loopt hier langs de weg. Aan uw linkerzijde ziet u één van de ravelijnen van het fort. U gaat linksaf het bos in. U vervolgt de route langs het spoor totdat u bij de gracht aankomt, hier gaat u linksaf de heuvel op.
U loopt op een puinheuvel, die van oorsprong geen onderdeel uitmaakt van het fort. U heeft vanaf deze heuvel prachtig uitzicht over de rest van het fort. De meeste oude bouwwerken in het fort zijn in het reduit te vinden.
Historisch profiel van fort Dirksz Admiraal
Skelteren langs de historische gebouwen van fort Dirksz Admiraal 17
13. Het Reduit
14. Bouwwerken in de linie
Aan het eind van de heuvel gaat u rechtsaf. De eerste gelegenheid gaat u weer rechtsaf. Aangekomen bij de trap aan uw linkerzijde gaat u omhoog. Bovenop het bouwwerk kunt u richting het oosten en het westen langs de hele linie kijken, u staat nu bovenop de kazerne van het reduit.
In 1828 werden de fundamenten gelegd voor een bomvrije kazerne, maar pas aan het eind van de 19e eeuw werd een bakstenen bomvrije kazerne gebouwd, met ruimten voor de manschappen en kruitkamers. Deze kazerne is nog gedeeltelijk aanwezig. Vóór het reduit lag een eilandje met een gebouwtje (de caponnière) Duitse bunker op het reduit van waaruit flankerend vuur gegeven kon worden langs de linie, richting fort Erfprins en fort Westoever. In de wallen van het reduit werden meerdere bunkers gebouwd als onderkomens of als munitiebunkers. In de WOII is een Duitse luchtdoelbatterij bovenop de oude kazerne gebouwd, waarbij de bovenste verdieping van de onderliggende kazerne is gesloopt. U kunt de opstelplaatsen van de geschutskoepels nog duidelijk herkennen aan de ronde openingen. Daaronder bevonden zich de verblijfsplaatsen voor het personeel en een ruimte voor de opslag van munitie. Wanneer u via het pad naar beneden loopt, gaat u linksaf. U komt een weg tegen die u oversteekt. De wandeling gaat verder op de liniedijk.
Lopend over de liniedijk komt u langs ondergrondse Duitse bunkers die dienden als onderkomens voor de manschappen. Als u goed kijkt ziet u ze verscholen in de grond. U volgt het pad op de liniedijk en steekt het fietspad over. Hier vervolgt u de route die over de gedekte weg verder gaat. Ondergrondse schuilplaats
Verderop is door de restauratie van de liniedijk is een van de twee overgebleven bomvrije remises duidelijk te zien. Deze is tussen 1886 en 1887 gebouwd. De andere remise staat in het Timorpark. Het gedeelte van de liniedijk waar u nu over loopt, is weer in ere hersteld. Het getrapte profiel is weer duidelijk zichtbaar. Voor de aanleg hiervan is een techniek gebruikt die ze vroeger ook gebruikten, namelijk het stapelen van graszoden. Hierdoor kan een stijl stuk grondwerk worden aangebracht, waarachter de schutters door te knielen zich verdekt konden opstellen. De Stelling van Den Helder
Graszoden worden gestapeld om snel een groene en steile U volgt het pad tot aan de Middenweg. U bent aan- liniedijk te maken gekomen op het eindpunt van de wandelroute, maar niet op het eindpunt van de Stelling. Integendeel. U kunt de andere onderdelen van de Stelling ook bezoeken, in dit boekje vindt u hierover informatie.
Uitzicht langs de linie bovenop het reduit 18
19
15. Fort Westoever/Oostoever
16. Willemsoord
Op de locatie van fort Oostoever lag vroeger de kielplaats ‘het Nieuwe Werk’. Deze werd in 1791 en 1792 gebouwd. Hier werden de schepen uit het water getild voor reparaties aan de scheepshuid. Napoleon verbeterde in 1812 de bestaande geschutsopstelplaatsen en noemde het verdedigingswerk fort Dugommier. Vanaf 1827 werden de werkzaamheden op het Nieuwe Werk verplaatst naar de marinewerf ‘Willemsoord’. De kielplaats werd rond 1833 omgebouwd tot een fort, waarbij de sluis gemakkelijk gebruikt kon worden als inundatiesluis.
Napoleon bepaalde in 1811 dat in Den Helder de grootste marinehaven van Nederland gebouwd moesten worden. Het plan, een ontwerp van Jan Blanken Jansz., omvatte een omwalling van het gehele marine-etablissement en een waterfort aan de noordoostzijde van de haven. In 1814 was echter alleen nog maar de meest zuidelijke sector van de omwalling gerealiseerd. In 1822 waren de dokken, de sluis het pomphuis en het werfkanaal klaar. In 1827 werd het complex in gebruik genomen. Het waterfort, fort Harssens, werd pas in 1879 gebouwd. De Rijkswerf heeft in WOII veel te lijden gehad van bombardementen. Na WOII beleefde Willemsoord een sterke bloeiperiode. Den Helder werd in 1947 aangewezen als de hoofdmarinebasis van ons land. In 1993 concentreerde de Koninklijke Marine alle onderhoudsbedrijven op het Nieuwe Haventerrein. Willemsoord werd vanaf dat moment gerestaureerd en in 2004 geopend. In 2008 is het Uitwerkingsplan Stadshart vastgesteld, waarmee een start is gemaakt om Willemsoord bij het centrum van Den Helder te betrekken. Door een mix van functies zal de voormalige rijkswerf opbloeien tot integraal stadsdeel. Hierover vind u meer op www.zeestad.nl. Op Willemsoord zelf vindt u meer informatie over de historie van de marinewerf.
Historisch kaartje fort Oostoever en fort Westoever
Bij het graven van het Noordhollands kanaal werd aan de overzijde fort Westoever gebouwd. De twee forten dienden om het Noordhollands Kanaal en de liniedijk onder vuur te houden. De huidige bomvrije kazerne van fort Westoever werd tussen 1828-1830 gebouwd en moest huisvesting kunnen bieden aan 260 militairen. Het gebouw werd echter voornamelijk gebruikt voor het opslaan van munitie en wapens. Het geheel werd in de jaren daarop gecompleteerd met een fortwachterswoning en een wachtgebouw. Tijdens WOII bouwden de Duitsers zuidoostelijk van de kazerne een gewapend betonnen ‘Kabelschaltstelle’ (telefoonbunker). In 1956 richtte men de kazerne in als dieselcentrale waarvoor acht dieselaggregaten werden opgesteld, die bij piekbelastingen de verschillende Dieselaggregaten in kazerne van marineonderdelen in Den Helder Westoever moesten voorzien van elektriciteit. 20
17. Fort Harssens In 1884 kwam het pantserfort Harssens gereed met twee pantserkoepels elk met twee kanonnen van 30,5 cm, voor die tijd een uiterst modern geschut. Tijdens de schietproeven sneuvelden er door de luchtdruk in de nabije omgeving echter vele ruiten, zelfs op Texel! Om die reden is het geschut maar sporadisch in actie geweest. Op het fort bevindt zich nu het havenkantoor van de marine. Onder een dikke laag zand, basalt en asfalt liggen de restanten van het fort. Fort Harssens ca 1918
21
KOP VAN NOORD-HOLLAND
De meeste zonuren van Nederland Strand, duinen, natuur, cultuur, markten, wandelen, fietsen...
Actief in de regio Wandelen op de linielijn van Napoleon! Een sportieve, maar ook informatieve bezigheid. Immers onderweg ziet u diverse forten en bezienswaardigheden met de historische achtergrond. Zou u elke dag wel zo´n rondje Den Helder willen maken, maar dan op een minder inspannende en tijdrovende manier? Dan biedt het Noordhollands Dagblad u de oplossing. Dagelijks houdt de krant voor u in de gaten wat er in en om de stad gebeurt. Bovendien biedt de krant u het nieuws uit de rest van de provincie, binnen- en buitenland! Een complete krant, die elke krant overbodig maakt.
Kijk voor meer wandelingen op onze site www.nhd.nl bij de button: wandelen in Noord-Holland 22
www.vvvkopvannoordholland.nl
De Stelling van Den Helder Geslaagd project in stedelijke vernieuwing Een kenmerkend deel van de Stelling van Den Helder heeft haar oude glorie terug. Nadat de Stelling in 1958 haar functie als vestingwerk verloor, volgde er een periode van verval. Forten takelden langzaam maar zeker af, terwijl batterijen geheel of gedeeltelijk verdwenen. Ook de liniedijk raakte in verval. Op diverse plaatsen werd de aarden verdedigingslinie doorsneden, verhoogd of vergraven. De beplanting in de jaren zeventig maakte dat het typisch militaire profiel nagenoeg overal verdween. Maar juist de Stelling geeft Den Helder haar identiteit als vestingstad. Deze cultuurhistorische waarde is erkend en een deel van de Stelling behoort zelfs tot rijksmonumentale gebouwen en grondwerken. Zeestad maakt, in het kader van een omvangrijke stedelijke vernieuwing, Den Helder weer herkenbaar als vestingstad. Zeker op de Middenweg valt dit op. De gerestaureerde liniedijk is daar goed zichtbaar. En met de nieuwe coupures is de oude luister van het vestingwerk tot op de weg doorgetrokken. Daarmee herleeft een belangrijk deel van de Helderse geschiedenis. Zeestad zoekt nu met verschillende betrokken partijen naar mogelijkheden om een volgend deel te restaureren. Want de wens is natuurlijk het hele vestingwerk in ere te herstellen. Den Helder is in beweging, want de Stelling is één van de projecten van de stedelijke vernieuwing. Stedelijke vernieuwing betekent zoeken naar balans tussen historie en vooruitgang; tussen wonen, werken en recreëren. Zeestad geeft daar handen en voeten aan. Wilt u meer weten, kijk dan eens op www.zeestad.nl.
Zeestad CV/BV Willemsoord 30, 1781 AS Den Helder, tel. 0223 – 678710, fax 0223 – 678725 e-mail:
[email protected] Website: www.zeestad.nl impressie herinrichting liniedijk en ecologische zone Zeestad CV/BV is een samenwerkingsverband van de provincie Noord-Holland, het Rijk en de gemeente Den Helder en coördineert de stedelijke vernieuwing in Den Helder. 24
