Impressies derde Open Space Conferentie Zin in Jeugdzorg. Vrijdag 20 april 2012 Op vrijdag 20 april kwamen ruim 60 bestuurders, managers, uitvoerend jeugdzorgwerkers, jongeren en anderen afkomstig uit 12 jeugdzorginstellingen en 5 andere instellingen (wetenschap, onderwijs, advies) naar de derde Open Space Werkconferentie Zin in Jeugdzorg. De titel van deze tweede conferentie was: ‘Niet knellen maar knallen – Ruimte voor drijfveren en waarden’ Vragen naar drijfveren, waarden en passie in ons werk zijn onmisbaar in onze werkpraktijk in de jeugdzorg. Te vaak blijven deze vragen verborgen. Ruimte ervaren en toekomen aan waar ons werk echt om draait verbindt jeugdzorgwerkers met jongeren en hun ouders/verzorgers. Die ruimte en het (h)erkennen van drijfveren en waarden veronderstelt ook ruimte in de dialoog tussen werkers en managers/bestuurders. In tijden van transitie van de jeugdzorg van provincie naar gemeenten speelt dit soort zaken eens te meer. Tijd maken voor zin en passie èn het benadrukken van waarden en drijfveren in ons werk vraagt om ruimte en lef. Dat is mooi gezegd maar hoe doen we dat eigenlijk? Wat zijn de drijfveren en waarden in onze jeugdzorgorganisaties waaraan we zin en passie ontlenen? En wat zijn onze eigen drijfveren en waarden? Wat zijn onze uitgangspunten en hoe bepalen we onze identiteit, zowel collectief als individueel? Kan het zoeken naar antwoorden op die vragen ons meer houvast en grip op alledaagse situaties in de jeugdzorg bieden? Ruimte bieden betekent ook ontwikkelen en ontregelen. Als je loslaat heb je immers twee handen vrij. Maar durven we die uitdaging wel aan te gaan? Op de eerste werkconferentie stond het perspectief van de jongere centraal; op de tweede conferentie vooral het perspectief van de jeugdzorgwerker in verbondenheid met die van de jongere. Op de derde werkconferentie voegden we daar het perspectief van de manager, bestuurder in verbinding met de werker en de jeugdzorgorganisatie aan toe. Waarden en drijfveren liggen in de dialoog tussen werkers onderling en tussen werkers en leidinggevenden niet zonder meer en zomaar op tafel. En hoe maken we die waarden en drijfveren zichtbaar in de dialoog tussen werkers en cliënten in een wereld vol (diagnostische en behandel)vragen en –waarden? Tijdens de conferenties stonden eigen vragen en wensen centraal. Daarvoor werd opnieuw gebruik gemaakt van een open space aanpak. Na een kennismaking verbonden de deelnemers zich op basis van eigen vragen rond het thema met andere deelnemers. Deelnemers zochten de dialoog en de ruimte op om elkaar te inspireren en uit te dagen. Dit keer verleenden ook Erik Gerritsen (Bureau Jeugdzorg Amsterdam-Amstelland) en Erik de Jongh 1
(Windesheim/VU) hun medewerking. Erik Gerritsen trapte na een korte kennismaking onder leiding van Gert Jan Slump (Zin in Jeugdzorg) en Saskia Mudde (Trias Jeugdhulp) af met een gesproken column.
Erik de Jongh voegt later op basis van waarnemingen tijdens de werkconferentie later een geschreven column toe. Met hulp van Thomas Tobé (www.digitaleprikkels.nl) zijn drie digitale ‘muren van waarden in de jeugdzorg’ opgericht. Deze zijn achterin deze impressie als bijlagen toegevoegd. In het open space proces waren vijf jongeren van cliëntenraden en het jeugdwelzijnsberaad als facilitator aanwezig. Zij gingen luisterend en waarnemend op zoek naar drijfveren en waarden bij de deelnemers en deelden gedurende de dag onder andere buttons uit.
Instappen maar: een gesproken column door Erik Gerritsen Erik Gerritsen nam de deelnemers mee aan de hand van een korte biografie en persoonlijke ervaringen als bestuurder van Bureau Jeugdzorg Amsterdam-Amstelland. Als ‘busschauffeur’/bestuurder van zoals hij het noemde een failliete busmaatschappij. Jeugdzorg moet anders. Jeugdzorg is onderdeel van de publieke zaak waar hij in verschillende functies heeft gefunctioneerd. Als persoonlijke drijfveren noemde hij maatvoering en downsizen van de publieke zaak en meer concreet ‘geraakt zijn door de jeugdzorg’, eerst als gemeentesecretaris in Amsterdam en nu in zijn huidige functie. Belangrijk voor hem is het aanspreken van en aanspreekbaar zijn voor werkers en zelf het goede voorbeeld geven.
Erik noemt een situatie waar twee medewerkers aanlopen tegen het feit dat een hulpvorm voor een specifieke jongere niet langer mogelijk of financierbaar bleek. Uitgangspunt van het gesprek dat hij met hen aanging was: “wat is het beste voor deze jongere en wat ga jij daaraan doen?” Dat betekent het wegkomen van de situatie ‘dat dat nu eenmaal zo is’ naar een situatie van handelen in het belang van de jongere. Door daarover in dialoog te gaan 2
kun je bezieling en zingeving ‘betrappen’. Dat vraagt van werkers om niet te berusten in een zaak (‘kan niet’) maar zelf te handelen vanuit het belang van de jongere (‘kan wel’) en aan te geven wat daarvoor nodig is. Erik ziet het aansluitend als zijn verantwoordelijkheid als bestuurder alles te doen om die hulp dan mogelijk te maken. Dat betekent enerzijds niet meer berusten en het verschil voor jongeren gaan maken (eigen kracht en perspectief bevorderen) en anderzijds inzetten op professionals in hun eigen kracht zetten vanuit bewondering voor de professie van de jeugdzorg. Dat is de uitdaging voor een jeugdzorgbestuurder: binnenlopen bij de wethouder om datgene wat nodig is mogelijk te maken en het met alle mogelijke middelen ontketenen van de jeugdzorg. Dat betekent ook als bestuurder het maximale doen om passende hulp voor jongeren mogelijk te maken. Of zoals Erik zei: “Pas als ik buikpijn heb dan heb ik voldoende gedaan”. Het is net als met een experiment met apen die verlekkerd naar een boom met bananen kijken. Door de apen voortdurend uit de boom te ‘spuiten’ durven de apen op een bepaald moment de boom niet meer in. Een nieuwe aap in de kolonie die verlangend naar bananen in de boom wil klimmen zal door de oude bewoners met kracht tegengehouden worden die boom daadwerkelijk in te gaan. Elke willekeurige toeschouwer zal denken en concluderen: “wat doen die apen raar”. Bananen zijn toch lekker? Het verschil willen maken betekent voor de jeugdzorg ook kritisch naar je eigen werk kijken en tot de ontdekking komen dat een belangrijk deel van je werk geen toegevoegde waarde voor jongeren heeft. Door samen vorm te geven aan professioneel handelen (‘opruimen van bureaucratie’) kan een nieuwe situatie ontstaan waarin het grootste deel van je werk wel toegevoegde waarde heeft en leiden tot opluchting en gedreven werk: “Ik weet weer waarom ik dit doe”. Na de column van Erik was het de beurt aan deelnemers in de bus plaats te nemen door de column aan te vullen. Het was mooi om te zien dat zich onmiddellijk een aantal passagiers (een jeugdzorgwerker en een jongere) meldden met een concrete voorbeelden waarin beide op een hardnekkig ‘kan niet’ stuitten. In dialoog met Erik werden in beide voorbeelden onbureaucratische ‘oplossingen’ gevonden. Erik sloot af met een korte anekdote en het motto: “Als je het even niet weet, zet dan een paar stappen vooruit”
Vervolgens startte ronde 1 van de open space. De eerste ronde ging van start rond de volgende vragen actief ingebracht door een stand up van deelnemers als reactie op de vraag: ‘Waar zit jouw drijfveer om ooit te gaan werken in de jeugdzorg?’ Ronde 1 Ronde 1 leverde de volgende pitches/bijdragen op: 1. Met mijn persoonlijke waarden het verschil maken 2. Waar moet de zinvolle jeugdzorgprofessional in de toekomst aan voldoen? 3. Be the change you want to see 4. Wat zijn gezamenlijke zingevingsvragen binnen de jeugdzorg op basis van ervaringen van geestelijk verzorgers en jeugdzorgwerkers? 3
5. Hoe halen wij onszelf uit onze gevangenschap? 6. Hoe houd ik bezieling vanuit een gemeenschappelijk doel om het systeem te doorbreken?
Groep 1.1 Met mijn persoonlijke waarden het verschil maken In deze groep zijn persoonlijke waarden gedeeld en daarover een dialoog gevoerd die in de praktijk van de jeugdzorg het verschil maken. Als persoonlijke waarden werden genoemd: Aansluiten Betrouwbaar zijn Legitimering Warmte Toevoegen Transparantie Legitimering
Groep 1.2 Waar moet de zinvolle jeugdzorgprofessional in de toekomst aan voldoen? Aansluiten maatwerk Door grenzen heen denken Bezielend Invloed op interne processen willen uitoefenen Op de afdeling doelen op zich durven stellen Streven naar een gezamenlijk doel Communiceren en begrip naar elkaar De cliënt centraal en de organisatie staat daaromheen Eigen verantwoordelijkheid
Groep 1.3 Be the change you want to see Hoe ben je die verandering, als bestuurder, als manager, als werker? • Meer geïnteresseerd in anderen • Betrouwbaar zijn! • Zeggen wat je doet en doen wat je zegt • Weg van: “Ze doen niet wat ze zeggen” • Dat je er bent 4
• • •
Jezelf kennen Persoonlijke aandacht Hoofd hart en handen
Groep 1.4 Wat zijn gezamenlijke zingevingsvragen binnen de jeugdzorg op basis van ervaringen van geestelijk verzorgers en jeugdzorgwerkers? In deze groep is geestrijk uitgewisseld. De groep geeft terug dat uiteindelijk voor de gezamenlijkheid in het ontdekken van deze zingevingsvragen en gezamenlijke ervaringen drie dingen essentieel zijn: Beeldvorming Veiligheid Vertrouwensbasis
Groep 1.5 Hoe halen wij onszelf uit onze gevangenschap? Ketens van bureaucratie ont-knellen Overstijgen van de last van de gewoonte Angst overwinnen niets is onmogelijk Waarderen van elkaars talenten en die inzetten Doorbraak forceren: het is tijd voor de jeugd! “Laat maar”: met dat forceren zelf klein beginnen. Eigen Kracht mobiliseren En Risico’s nemen in plaats van uitsluiten Vechten om het systeem te doorbreken door samen te zoeken naar antwoord op de vraag: hoe? Ontmantelen: persoonlijke verantwoordelijkheid in de organisatie voorop in plaats van systeem Invloed vergroten voor diegenen die het dichtst bij de cliënt staan
Groep 1.6 Hoe houd ik bezieling vanuit een gemeenschappelijk doel om het systeem te doorbreken? Kernwaarden bepalen in gesprek met bestuurders en werkers. Clienten dragen uiteindelijk de waarden Tijd nemen om stil te staan en voor bezinning op alle niveaus van de organisatie Gewoon doen Verandering als kansrijk gaan zien Minder bureaucratie 5
Doe wat werkt! Vier successen! Neem meer tijd voor de kinderen! Stel de cliënt centraal en niet de afdeling! Acties afmeten aan de vraag: wat levert het de cliënt op? Tijdens de eerste ronde werd de eerste muur van waarden gevuld met bijdragen van deelnemers (zie bijlagen) als invulling van de zin: ‘Mijn grootste verlangen: …’
Ronde 2 Na het uitwisselen van ervaringen en opbrengsten uit ronde 1 waren er opnieuw deelnemers die stand up een bijdrage leveren voor de tweede ronde. De bijdrage voor de tweede ronde was: 1. Hoe kan ik mijn eigen kracht inzetten vanuit eigen jeugdzorgervaringen? 2. Over verantwoordelijkheid en persoonlijke vrijheid in de jeugdzorg. 3. Systeemonderzoek in een stief uurtje 4. Wat heeft goede en zinvolle jeugdzorg nodig? 5. Wanneer is religie en levensbeschouwing niet knellend maar knallend? 6. Wat is goede keten- of netwerksamenwerking om te voorkomen dat jongeren in netwerken van hot naar her gestuurd worden? 7. Als organisatie in gesprek: hoe doe je dat?
Groep 2.1 Hoe kan ik mijn eigen kracht inzetten vanuit eigen jeugdzorgervaringen? Conclusies: • Als ik duidelijk vraag krijg ik antwoord. • Mijn eigen kracht is dat ik mijn wens durf te formuleren in een vraag. • Netwerken. • Eigen initiatief voorop en vervolgens het ondersteunen en de hulp organiseren.
Groep 2.2 Over verantwoordelijkheid en persoonlijke vrijheid in de jeugdzorg. Verantwoordelijkheid en grenzen? Kernwoord in deze groep was Persoonlijk verantwoordelijk Associaties: Gezien worden Contact Doorassociatie: verantwoordelijk is relationeel Verkleinen van de ruimte als excuus om de persoonlijke verantwoordelijkheid niet nemen Je mag er zijn (zoals je bent of zoals je mag worden) Macht Het draait om mensenlevens Gesprek aangaan over de ruimte die je inneemt Creëert ruimte 6
Twijfel Doorassociatie: oefenen en proberen Verbinding met professionele verantwoordelijkheid Doorassociatie: door een ander of zelf opgedragen? Mensenlevens Gevoel – niet los kunnen laten Doorassociatie: belang Ruimte nemen die nodig is voor een gesprek om samen Doorassociatie 1: aanspreken op gedrag verantwoordelijk te zijn outduiken lef: wat zie je? Doorassociatie2 : niet: compenseren als het niet goed gaat Eng en kwetsbaarheden
Groep 2.3 Systeemonderzoek in een stief uurtje Centrale gespreksthema: guerilla is nodig
Groep 2.4 Wat heeft goede en zinvolle jeugdzorg nodig? Het wensenlijstje na een uur praten: • Zelfstandige gezinshuishouding • Meer gezinshuizen • Voorkomen dat de kinderen van plaats naar plaats naar plaats gaan • Vormen op maat zoeken • Gericht zijn op de vraag en daar oplossingen voor vinden • In gedwongen jeugdzorg de hulp/steunvraag van de jeugdzorgwerker meer aandacht geven • Duidelijkheid krijgen als jongere (over wat er gaat gebeuren) • Meer voor kinderen doen en naar hen luisteren dan naar de ouders • Weten hoe kinderen de jeugdzorg beleven en voelen • Lagere caseload 7
• • • • • •
• • •
Kunnen plaatsen als je weet wat goed is voor de jongere Meer steun aan het gezin en voorkomen uithuisplaatsen Eigen krachtconferenties kunnen veel betekenen Multi systeem therapie Blijven staan voor wat jij als goede oplossing ziet (met behulp van collega’s) Scholing: er is geen jeugdzorgopleiding: opleiding op maat voor gezinsvoogden en andere hulpverleners; kunnen omgaan met alle stoornissen; kunnen omgaan met zoveel verschillende aspecten. Kern is oordeelsvorming Stigma van de jeugdzorg doorbreken door positieve verhalen en door aan te geven dat wij bijdragen aan burgerschap Bij chaos en complexiteit altijd terug naar de kern en: volg je hart
Groep 2.5 Wanneer is religie en levensbeschouwing niet knellend maar knallend? Conclusies: • Het draait om echtheid in dialogische vorm • Religie als keuzemogelijkheid? • Het draait niet om de waarheidsvraag (grenzen) • Beproef en zie • Religie kan (ook in de jeugdzorg) iets openbreken (knallen)
Groep 2.6 Wat is goede keten- of netwerksamenwerking om te voorkomen dat jongeren in netwerken van hot naar her gestuurd worden? De gedachtewisseling werd op flap uitgetekend vanuit twee perspectieven: goede en slechte samenwerking:
Groep 2.7 Als organisatie in gesprek: hoe doe je dat? 8
Het gaat om een brede beweging in de sector op gang brengen rond waarden Wat doet het werk met je? Vaste bezinningsmomenten aan de hand van het delen van uitspraken/spreuken. Zingeving geeft zin aan ons werk. En waarom doen we dit? Gesprek over drijfveren! En dan is het belangrijk die drijfveren te vertalen naar betekenis voor ons dagelijks werk. Alles draait ook hier om communicatie: met wie? Basale vraag. Jongeren en ouders erbij betrekken en vragen: “wat heb je nodig?” Zingevingsvragen integreren in de werkpraktijk. Dat zou kunnen door ‘open space’ in de eigen organisatie toe te passen, met alle lagen, ook cliënten. Daarin moeten we onze eigen verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken. Andere mogelijkheid is op andere afdelingen meelopen en meekijken en daardoor in gesprek en verbinding komen. Tenslotte: protocollen passen niet bij ondernemerszin die voor dit alles nodig is. Tijdens de tweede ronde werd ook de tweede muur van waarden gevuld met bijdragen van deelnemers (zie bijlagen) als invulling van de zin: ‘Mijn grootste ontdekking vandaag: …’
Ronde 3 Na het uitwisselen van de ervaringen en opbrengsten uit ronde 2 was er voldoende inspiratie voor een laatste ronde stand up bijdragen van deelnemers voor ronde 3. Deze ronde werd actief gekleurd door de aanwezige jongeren. De inbreng voor ronde 3 was: 1. Terug naar drijfveren en waarden van jongeren: wat vinden zij zelf? 2. Geen woorden maar daden! 3. Hoe maken we de wereld voor jongeren leuker? We dromen… 4. Transitie jeugdzorg: wat gaan we wel doen met en voor jongeren en wat niet?
Groep 3.1 Terug naar drijfveren en waarden van jongeren: wat vinden zij zelf? Belangijkste waarden voor jongeren aanwezig in deze groep: • Goed contact met ouders • Examen halen (toekomst) • Het gaat goed met ‘mezelf’ Hoe stel je die aan de orde? Cultuurverandering: met elkaar in vier stappen leren praten over deze en andere kernwaarden. Obstakels wegnemen! 1. De groep kiest drie waarden 2. Daar worden gesprekken over gevoerd 3. De waarden worden geconcretiseerd 4. De groepsleiding komt er concreet op terug Ervaring van jongeren: soms gaat zo’n groepsgesprek niet door. Frustrerend “Ik woon hier, de groepsleiding werkt er” 9
Groep 3.2 Geen woorden maar daden! Wat hebben wij gezien en geleerd? Luisteren naar de vraag en daarnaar handelen Weg van “probleem bekend, oplossing ook, maar er wordt niets gedaan”. Het lef hebben het anders te gaan doen Burgerlijk ongehoorzaam zijn Blijf in gesprek met jezelf en de ander Blijf in het hier en nu Benutten van de uitzondering en blij zijn met vooruitgang Meer concretiseren en gewoon doen Verandering biedt kansen dus veranderen? Gewoon doen!
Groep 3.3 Hoe maken we de wereld voor jongeren leuker? We dromen … • • • • • • • • • • • • • •
Gemeente moet een bepaald aantal woningen beschikbaar stellen vooor jongeren vanuit de jeugdzorg (centraal gelegen redelijke woningen: starterswoningen?) Instellingen zelf functie openstellen voor Jobcoach (integreren in functie?) Dagbesteding ook meer binnen de zorg Meer de handen ineenslaan bij bijvoorbeeld het organiseren van vakanties Meer lef: geef gerust aan dat je van de jeugdzorg bent. Betere beeldvorming van de jeugdzorg Op de groep meer leuke dingen Positievere berichten van jeugdzorg in de krant (media) Meer doen met online hulpverlening Vrijwilliger-organisaties betrekken (maatjes/vriendenproject MEE) Een goede buur zijn Opkomen voor elkaar Dichtbij jezelf blijven VERANDERING BEGINT BIJ JEZELF!
Groep 3.4 Transitie jeugdzorg: wat gaan we wel doen met en voor jongeren en wat niet?
10
Transitie = veranderen Elementen: We hebben zin in jeugdzorg Positief! Eigen kracht Eén gids voor de jongere ook om de relatie tussen thuis en interne relatie binnen de jeugdzorg effectiever te maken Eén kleinschalig en laagdrempelig centrum jeugd en gezin Achteraf verantwoorden en meer vertrouwen in de investering in kinderen door de jeugdzorg.
Tijdens de derde ronde werd de derde muur van waarden gevuld met bijdragen van deelnemers (zie bijlagen) als invulling van de zin: ‘Mijn eerste stap morgen: …’
TENSLOTTE: jouw jeugdzorgbus vertrekt, maar met welke bestemming? Op deze slotvraag kwamen de volgende bestemmingen naar voren. • • • • • • • • • • • • •
Naar huis (toen deze door een jongere als eerste werd genoemd ging er een zindering door de zaal) Een positieve toekomst Eigen kracht Inspirerende plek Ruimte Betere tijd De kortste weg naar geluk voor jongeren Een zonnige bestemming Een veilige bestemming Naar zo normaal mogelijk Terug in de tijd De speeltuin De uitdaging
Als motto van de buschauffeur noemde een van de deelnemers: “gewoon doen”. En een ander vroeg zich af: wat is de verwachte aankomsttijd? NEEM JE EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID EN DURF DIE TE TONEN Bij vertrek kreeg iedereen een geurig aandenken mee van de jongeren om passie ook na vandaag te delen op de werkplek. Het verhaal gaat door.
Deel je visie, ook na vandaag!
11
Stichting Zin in Jeugdzorg Zwolle / Amsterdam, mei 2012
12
Bijlagen: muren van passie 1, 2 en 3
13
Met dank aan Thomas Tobé (techniek en fotografie).
14
Deze werkconferentie is mede mogelijk gemaakt dankzij (financiële) bijdragen van Stichting Fonds Welzijnswerk, Skanfonds, FCB Dienstverlening in Arbeidsmarktvraagstukken, Rudolphstichting, Stichting Kinderperspectief, Trias Jeugdhulp, BMC, Windesheim, Stichting Innovatie Alliantie/RAAK
De volgende conferenties zullen worden gehouden in November/december 2012
Slotbijeenkomst, focus op beleidsmakers, beslissers en overdracht van de opbrengsten van Zin in Jeugdzorg
Linkedin: Website: Contact:
E-forum Zin in Jeugdzorg www.zininjeugdzorg.nl Secretariaat Zin in Jeugdzorg Terborchstraat 1 8011 GD Zwolle 038 – 42251511 06 15596907 (Gert Jan Slump)
15
