- ACHTERGROND -
Mensen met diabetes hebben twee keer zoveel kans op een depressie als mensen zonder diabetes. Het overkwam Hans Gruijters en Marco van der Weide. Onbegrip was hun deel. “Zet je kiezen maar op elkaar!” Tekst Eva Rensman Beeld RENE BOUWMAN
‘Ik kon mijn bed Marco van der Weide: “Ik luisterde niet goed naar mezelf.”
Marco van der Weide (37, sinds zijn 13e diabetes type 1) “Het is heel gek, ik tuimel er langzaam in, voel dat het niet goed gaat en toch lukt het niet er iets aan te doen. Ik ben moe, heb nergens zin in, kan mijn bed niet uitkomen, niets lukt meer. Alles voelt zwaar, somber, donker. Tien jaar geleden had ik een zware baan op een adviesbureau. Ik werkte heel hard en negeerde mijn diabetes totaal. Ik had bijvoorbeeld nooit controlemateriaal bij me, sloeg controles vaak over. Opeens ging het mis. Na een week wintersport kon ik op maandagochtend mijn bed niet meer uitkomen. Ik was abnormaal moe, heel zwaarmoedig. Ik had een burn-out.” “Ik ben een keer of dertig bij een medisch psycholoog geweest, kreeg meer inzicht in mezelf en ben beter voor mijn diabetes gaan zorgen. Maar in mijn manier van werken veranderde ik niets. Als ik nu terugkijk, denk ik: ik luisterde nog steeds niet goed naar mezelf.” “Ik had al eerder sombere periodes gehad, maar na die burnout kwamen ze vaker. Met wilskracht kwam ik er altijd weer uit. Als ik heel diep in de put zat, raapte ik mezelf bij elkaar en vocht me eruit. Na een tijd ben ik naar een counsellor (coach) gegaan. Hij heeft me laten doorvoelen waarom ik elke keer in dit patroon terechtkwam. Ik legde de lat voor mezelf zo hoog dat ik niet aan mijn eigen eisen kon voldoen. In plaats van de lat lager te leggen, veroordeelde ik mezelf en zo belandde ik steeds in een depressie.”
‘Ik richt me op groei’ “Sinds dit inzicht sta ik anders in het leven. Ik sta mezelf toe fouten te maken. Mijn focus is niet meer discipline, maar groei. En dat maakt heel veel verschil. De depressies duurden steeds korter. Eerst een maand, later nog hooguit een week. En nu heb ik ze al twee jaar niet meer gehad.” “Vier jaar geleden ben ik gestopt met mijn veeleisende baan. Ik ben nu bijna klaar met een opleiding tot counsellor. Ik begeleid
niet meer uitkomen’ mensen als counselor die vastlopen, waaronder mensen met diabetes. Met diabetes is het gewoon moeilijker, het is iets wat er ook nog bij komt. Niet dat ik mensen mijn ervaringen wil opdringen, juist niet. Ik heb geen algemene tips voor mensen die depressieve klachten hebben, behalve: neem jezelf serieus. Het gaat om jouw verhaal, jouw leven. Zoek hulp die bij jou past.”
diabc • september 2011
25
- ACHTERGROND -
‘Als je zelf nooit een depressie hebt gehad, kun je niet begrijpen wat het is’
Hans Gruijters (61, diabetes type 2 ontdekt toen hij 56 was)
‘Mijn gevoel voor humor verdwijnt’ “De eerste keer dat ik het woord depressie heb horen vallen was in 1997. Ik had gedachten als jullie zoeken het maar uit, ik doe niet meer mee; suïcidale gedachten ook. Inmiddels heb ik zoveel ervaring met depressies dat ik snel merk als het misgaat. Het begint met slecht slapen, veel dromen. Ik voel me leeg, heb nergens zin in. Mijn gevoel voor humor verdwijnt. De dingen die ik normaal doe, kan ik niet opbrengen en ik ben ongelooflijk moe, vaak slaap ik ook overdag.” “Vaak wordt bij mensen met diabetes een depressie niet herkend. Bij mij was het andersom. Zeven jaar geleden moest ik ’s nachts steeds naar de wc, ik had dorst en viel behoorlijk af. Mijn huisarts hing alles op aan de depressie die ik op dat moment had. Maar de depressie ging over en die vreemde klachten bleven. Ook kwam er pijn in mijn linkervoet bij. ‘Jicht’, zei mijn huisarts. Pas na lang zeuren stuurde hij me door naar een neuroloog. Het bleek neuropathie. Diezelfde middag werd mijn bloed geprikt; ik zat boven de 20. ‘U hebt al minstens tien jaar diabetes’, zei de neuroloog.” “Hoe slecht ik me ook voel, ik zorg wel altijd goed voor mijn diabetes. Ik ben altijd heel precies, wil de dingen
graag heel goed doen. Vaak zit dat me in de weg, maar voor de diabetes is het goed.” “Mijn depressie is chronisch. Ik heb een tekort aan de gelukshormonen dopamine en serotonine. Het kan vier jaar goed gaan en dan ineens drie keer achter elkaar toeslaan. De laatste twee winters met veel sneeuw en ijs zat ik aan huis gekluisterd. Ik kon mijn voet niet meer gebruiken, viel vaak en kon niet meer wandelen – iets dat ik graag deed. Ik werd eenzaam. Kroop steeds meer terug in mijn cocon. Daar heb ik nu hulp voor. Ik ben verhuisd naar een begeleide woonvorm. Of ik nu wil of niet, ik kom hier altijd mensen tegen. En er is verpleegkundige hulp, mocht ik vallen. De laatste vijf weken is mijn leven er veel vrolijker op geworden.” “Als ik merk dat het misgaat, bel ik direct hulp. Hoe sneller ik erbij ben, hoe minder medicijnen ik nodig heb. Mensen denken snel te makkelijk over een depressie, zeggen: zet je kiezen maar op elkaar. Als je zelf nooit een depressie hebt gehad, is het moeilijk te begrijpen. Gelukkig krijg ik net zovaak lieve reacties. Iemand die bijvoorbeeld zegt: ik begrijp dat je nu geen zin hebt in een lang gesprek, dan kom ik toch even kort langs. Dan voel ik me begrepen.”
diabc • september 2011
27
- ACHTERGROND -
Herkent u een depressie? Moe en lusteloos? Dat zal wel door de diabetes komen, denken mensen vaak. Toch is dat niet altijd zo. Als u bijvoorbeeld ook moeite hebt om beslissingen te nemen en uw eetlust is veranderd, kan het een depressie zijn. Hoe zit het bij u? Doe de test. Tekst Eva Rensman met dank aan prof. dr. Frank Snoek, hoogleraar medische psychologie, VUmc
Kruis aan welke klachten u hebt ❏ u bent twee weken of langer somber of hebt interesse en plezier heeft verloren ❏ minder of juist meer eetlust; ❏ minder of juist meer slapen; ❏ rusteloosheid of juist langzamer bewegen dan normaal; ❏ vermoeidheid; ❏ slechtere concentratie; ❏ moeite met beslissingen nemen; ❏ gedachten aan zelfmoord; ❏ gevoelens van schuld, hulpeloosheid of angst. ❏ u hebt dusdanig last van deze klachten dat u niet meer kan functioneren. Kijk nu wat u hebt aangekruist: • Het bovenste vakje en daarnaast nog minstens vier andere vakjes: er is zeer waarschijnlijk sprake van een klinische depressie. Raadpleeg een arts. • Het bovenste vakje plus één tot drie andere vakjes: u hebt waarschijnlijk een subklinische depressie. Een minder ernstige variant. De klachten kunnen vanzelf overgaan. Soms groeien ze uit tot een klinische depressie. Raadpleeg een arts. • Wel vakjes aangekruist maar niet de bovenste: Er is geen sprake van een depressie. Ervaart u de klachten die u hebt aangekruist als hinderlijk, aarzel dan niet hier met uw arts over te spreken. • Geen vakjes aangekruist: gefeliciteerd. U kunt dit artikel overslaan. (Tenzij u mensen in uw omgeving hebt die deze klachten hebben).
Aan de hand “Depressie wordt vaak niet herkend”, zegt psychologe dr. Kim van Bastelaar, verbonden aan VU medisch centrum in Amsterdam. “Niet bij mensen met en niet bij mensen zonder diabetes. Mensen schamen zich en praten er niet over. Of ze weten zelf niet goed wat er met hen aan de hand is. Zo veroorzaakt een depressie bijvoorbeeld ook moeheid of lusteloosheid. Als je diabetes hebt, schrijf je dat soort klachten al snel toe aan
28
diabc • september 2011
je diabetes. Soms dus ten onrechte.” “Tegelijk zijn de meeste zorgverleners niet getraind in het herkennen van een depressie. Dat begint wel te veranderen. Er is de laatste jaren meer aandacht voor. Gelukkig maar, want een depressie is ernstig, maar het is goed te behandelen.”
Verlies van een geliefde Een depressie heeft verschillende oorzaken. “Sommige mensen maken te weinig serotonine aan, een hormoon dat voor een goede stemming zorgt. Dat is dus een lichamelijke oorzaak. Mogelijk is dit bij mensen met diabetes het geval. Dat weten we nog niet zeker.” Daarnaast vergroten ingrijpende gebeurtenissen de kans op een depressie: het verlies van een geliefde, financiële problemen, een verhuizing of gezinsuitbreiding. Dit wordt belasting genoemd en speelt ook een rol bij mensen met diabetes. “Leven met diabetes is belastend.” Risicomomenten zijn: kort na de diagnose, het moment waarop complicaties ontstaan en de zogeheten diabetesburn-out (even niets meer van diabetes willen weten). Toch is niet alleen de belasting bepalend. Net zo belangrijk is de manier waarop u met problemen omgaat. Van Bastelaar: “Wie de neiging heeft dingen somber in te zien, wordt sneller neerslachtig door tegenslag dan iemand die van nature optimistisch is.” Andersom heeft een depressie ook invloed op diabetes. “Het is moeilijker om goed voor je diabetes te zorgen als je depressief bent. Dat kun je dan bijna niet meer opbrengen. Dat zorgt weer voor slechtere glucosewaarden, waardoor je stemming nog slechter wordt. Het lijkt erop dat een depressie de glucosewaarden ook direct beïnvloedt. Bij een depressie maak je namelijk meer stresshormonen aan en die verstoren de glucosehuishouding.” Doe een zelftest op internet om te ontdekken of u depressief bent. Goede sites hiervoor zijn: www.depressie.nl/zelftest-depressie/ of www.psychischegezondheid.nl/depressiezelftest. Meer tips lezen: kijk op www.dvn.nl. Geen internet? Bel onze klantenservice (zie pagina 38)
Behandelplan - Bij ernstige depressies krijgt u anti-depressiva voorgeschre-
netverbinding volgen. De cursus bestaat uit acht lessen met
ven. Deze medicijnen zorgen ervoor dat de gevoeligheid voor
korte films en animaties die u zelfstandig kan volgen. Na
serotonine toeneemt, het hormoon kan daardoor beter zijn
elke les krijgt u een of meer huiswerkopdrachten. Deze
werk doen. Het nadeel van anti-depressiva is dat ze bijwerkin-
opdrachten mailt u naar de psycholoog die hier feedback op
gen kunnen hebben, bijvoorbeeld gewichtstoename. “Niet
geeft. Ook kunt u een stemmingsdagboek bijhouden.
zo’n handige combinatie met diabetes,” zegt Van Bastelaar.
Psychologe Kim van Bastelaar onderzocht of onlinetherapie
“Bespreek met uw arts daarom van te voren mogelijke bijwer-
een goed alternatief is. “De eerste resultaten waren positief,
kingen en het effect daarvan op diabetes.”
deelnemers gaven aan minder stress en depressieve klachten
- Cognitieve gedragstherapie. “Depressieve mensen hebben
te hebben. Wel haakten veel mensen voortijdig af, 42 pro-
een negatief denkpatroon. Door deze therapie leert u uw
cent heeft de hele cursus afgemaakt. “Dat was niet alleen
negatieve gedachten om te zetten in positieve, helpende
negatief, sommigen stopten omdat ze zich beter voelden,
gedachten.” Minder ernstige depressies worden alleen met
anderen omdat ze andere hulp hadden gevonden.”
therapie behandeld.
De onlinecursus is voor iedereen beschikbaar en wordt aangeboden door VUmc en de maatschappelijke onderneming
Ook via internet
Mentalshare. Kijk voor eventuele vergoedingen door zorg-
U kunt ook cognitieve gedragstherapie via internet volgen.
verzekeringen op www.diabetergestemd.nl.
Sinds juli 2011 is er zelfs een onlinecursus die speciaal bedoeld
Mentalshare biedt ook een algemene onlinecursus gericht
is voor mensen met diabetes en depressieve klachten:
op somberheidsklachten www.kleurjeleven.nl. Deze is
www.diabetergestemd.nl. Met een online cursus bepaalt u
dus niet speciaal gericht op mensen met diabetes, maar
zelf het tempo en te volgen onderdelen. Bovendien kan u de
wordt wel door een groot deel van de zorgverzekeraars
cursus op ieder gewenst tijdstip op elke computer met inter
vergoed.
Novo Nordisk® en Changing Diabetes® zijn geregistreerde handelsmerken van Novo Nordisk A/S
ADVERTENTIE
In verschillende ziekenhuizen in Nederland is een onderzoek gestart naar een behandelmethode voor mensen met diabetes type 2. Het doel van het onderzoek is om vast te stellen welke effecten een diabetesgeneesmiddel heeft in vergelijking met een placebo als het gaat om het risico op hart- en vaatziekten.
Wij zoeken mannen en vrouwen: • • •
ouder dan 50 jaar; met diabetes mellitus type 2 én hart- en vaatziekten; die bereid zijn om in het eerste jaar van het onderzoek 7 keer naar een van de onderzoekslocaties te komen en daarna 2 keer per jaar tot het eind van het onderzoek in 2015.
Tijdens dit onderzoek wordt u begeleid door een arts en een (diabetes)verpleegkundige. Wilt u meer informatie over dit onderzoek hebben of wilt u zich aanmelden om te kijken of u in aanmerking komt voor dit onderzoek? Neem dan contact op met de informatielijn: 0251-263488 (lokaal tarief; 24 uur per dag bereikbaar).
diabc • september 2011
29
