‘Ik heb het paradijs gevonden in België’1
Burr Jerger en de Brasschaatse Vietnamfilm General Massacre
1
Pierre Thonon, ‘J’ai trouvé mon paradis en Belgique’, Pourquoi Pas, 4 juni 1970, p. 194-196.
Bjorn Gabriels
Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Cinemagie, winternummer 2012 (nr. 281). Enkel lay-out en illustraties werden aangepast.
Journalist, fotograaf, provocateur, generaal… Wilbur
General Massacre een
Jerger was het allemaal. Als vroege vijftiger debuteert
door en door persoonlijk
deze
project
Amerikaanse
duivel-doet-al
met
General
van
een
Massacre (1971), een bewust choquerende film over
Amerikaan die handig de
oorlogsmisdaden
plaatselijke pers wist te
in
Vietnam,
opgenomen
in
Brasschaat. Jerger schrijft het scenario, levert zelf
charmeren.
Voor
de
het budget, regisseert en speelt de hoofdrol. Met de
financiering
deed
hij
nodige zwier verzorgt hij ook zijn eigen promotie. Hij
uitsluitend een beroep
laat optekenen een pioniersrol te willen vervullen in
op eigen kapitaal. Hij
de Belgische filmindustrie.2 Stap één: een remake van
maakte dus geen gebruik
de Amerikaanse klassieker Broken Blossoms met een
van het subsidiesysteem
Belgische cast en crew. De Vlaamse pers kopt:
dat enkele jaren eerder
‘Amerikaan sticht Hollywood-filiaal te Brasschaat’3.
op poten was gezet om de
Belgische
film
te
Vanaf eind 1969 berichtten Vlaamse journalisten over Jergers
ondersteunen.
filmplannen, maar zijn woorden zouden nooit helemaal
Massacre deed her en
bewaarheid worden. De filmploeg die hij om zich heen
der wat stof opwaaien –
verzamelde, was dan wel grotendeels Belgisch en de goedkopere en minder gereguleerde werkomstandigheden (in vergelijking met Hollywood) spraken hem wel aan, toch lijkt 2
Paul Thomas, ‘Interview de Burr Jerger, réalisateur du film “General Massacre”’, [1970] 3 Piet Teigeler, ‘Amerikaan sticht Hollywood-filiaal te Brasschaat’, [Nieuwe Gazet], 23 februari [1970], p. 7.
General
Jerger koos dan ook voor Burr Jerger, als Generaal Massacre, in Brasschaat (Lieve Jerger)
een controversieel thema en
een
provocatieve
aanpak – maar commercieel of kritisch succes bleef uit. De verhoopte wijdverspreide release kwam er niet. De film kreeg
nauwelijks vertoningen en werd geconfronteerd met censuur
Wegens
de
uitgesproken
ontmaskering
van
de
in Frankrijk. Toch verdween General Massacre niet compleet
gruweldaden van het Amerikaanse leger in Vietnam
van de radar.
werd de film in de VS vakkundig geboycot, terwijl hij voor de Franse censuurkommissie dan weer te expliciet
Politieke activist of Ed Wood-volgeling?
gewelddadig en wreed was om te laten passeren.
In de loop der jaren tilde de controverse rond General
Deze beschrijving leunt zeer dicht aan bij de uitspraken die
Massacre de film sporadisch uit de vergetelheid. Halverwege
Jerger zelf deed over de problemen die hij ondervond om een
de jaren negentig beleefde hij nog een blitzdoortocht in de
(internationale) distributeur te vinden voor zijn film.
Brusselse bioscoop Cinéma Aventure. Volgens Le Moniteur du Film en Belgique was de film in het bioscoopseizoen 1995-
Jan Temmerman, filmjournalist voor De Morgen, hechtte
1996 twee weken lang op groot scherm te zien en waagden zich
alvast niet veel geloof aan de moedwillige boycot van General
in die tijd zo’n zeven betalende toeschouwers aan deze
Massacre. Dat de film geen Amerikaanse distributeur had
vertoningen. De release van de ongecensureerde versie – een
kunnen vinden, schuilde er volgens hem in dat “geen enkele
nieuwe kopie gemaakt op basis van de originele filmspoel uit
filmverdeler brood zag in deze onwaarschijnlijk slecht
het Koninklijk Belgisch Filmarchief – bezorgde General
gemaakte film” (Temmerman). Jerger wordt in dit artikel uit
Massacre een kortstondige en beperkte aandacht. Het
juli 1995 opgevoerd als een gemankeerde regisseur. Al had
magazine Trends/Cash plukte op 20 juni 1995 een korte
Temmerman ook oog voor de antimilitaristische boodschap
beschrijving uit de perstekst, waarin Jerger beschreven stond
van General Massacre. Tim Burtons portret van Ed Wood –
als een “politieke aktivist” en de film vooral om zijn
dat enkele maanden eerder had meegedongen naar de Gouden
merkwaardige status een bezoekje waard werd geacht. Verder
Palm – inspireerde Temmerman om een parallel te trekken
lag de nadruk sterk op het controversiële karakter van de film:
tussen Jerger en Wood. De ‘verdienste’ van General Massacre
Temmerman zag recensent Bart van der Put de film als een
ligt dan eerder in zijn status als filmische rariteit:
curiosum:
de stuntelige en belachelijke manier waarop het geheel
Als
serieuze
aanklacht
valt
General
Massacre
geënsceneerd, vertolkt en verteld wordt, maakt van
nauwelijks serieus te nemen, daarvoor vervullen typisch
deze film […] een curiosum, dat men eigenlijk toch
exploitatieve elementen als herhaald damesbloot en
moet zien om het te kunnen geloven.
authentiek dierenleed een te grote rol. […] Foute boel, maar ondanks het dierenleed en een uit vijf amateurs Temmerman
In deze optiek gaat Jerger de geschiedenis in als opvolger van Ed Wood, die steeds bedacht wordt met het epitheton ‘de slechtste regisseur aller tijden’. Althans potentieel, want in tegenstelling tot Wood slaagde Jerger er niet in om meerdere films te draaien. Paul Geens, archivaris van de Vlaamse film, bracht de film
samengestelde cast, waarin echtgenote Tia Jerger [Jergers dochter, BG] als minst getalenteerde naar voren komt, is General Massacre een intrigerende film. […] Met stomheid geslagen rest me slechts een conclusie: Burr Jerger is of was zo gek als een deur en zijn magnum opus is één van de merkwaardigste films die ik ooit zag. Van der Put
omstreeks diezelfde periode uit op video via Media Future en Death Valley (van Kortrijkzaan Johan Vandewoestijne a.k.a.
In 2003 belandde General Massacre in het Open Screen-
regisseur James Desert). Het Nederlandse tijdschrift voor
programma van de Brusselse Cinema Novo. De mix van
genrefilms Schokkend Nieuws besprak de film en had ook zo
exploitation en politieke controverse kon de samenstellers wel
zijn twijfels over de boycot van de film. Net als Jan
bekoren: “Encore un film belge transgressif, véritable pétard pirate dans le panier du politiquement correct”. De
aankondigingstekst koppelt vervolgens informatie uit het
maatschappelijk
engagement
en
sensatie.
Op
een
promotiemateriaal bij de VHS-release aan wishfull thinking:
tegendraadse manier kruist hij ook een Belgisch/Vlaams filmlandschap in ontwikkeling. Een nadere kijk op de carrière
Wat als een grotesk spel begint, ontaardt in een heus
van Jerger leert dat de film niet toevallig strandde tussen
bloedbad waarbij een kudde runderen genadeloos
politiek activisme en een hang naar controverse.
wordt neergeschoten [in werkelijkheid één koe en twee ganzen, BG]. De dieren die men in deze scène te zien krijgt,
werden
daadwerkelijk
door
Burr
Rebel met privileges
Jerger
aangeschaft én afgemaakt. Toen de film uitkwam, lokte
Jerger was allesbehalve een doorgewinterd filmmaker toen hij
deze slachtpartij meer verontwaardiging uit dan de
als prille vijftiger zijn eerste eigen speelfilmproject opzette.
échte
Vietnamese
Zijn ervaring met het medium haalde hij uit de lessen
krijgsgevangene van dichtbij wordt afgemaakt! General
filmgeschiedenis die hij in de jaren veertig had gegeven in
Massacre werd bijgevolg in België [Frankrijk, BG]
Hollywood en, later, uit korte verblijven op filmsets (onder
gecensureerd omwille van... dierenmishandeling.
meer als setfotograaf, acteur-in-kleine-rollen en reporter). De
archiefbeelden
waarin
een
filmlessen bestonden uit vertoningen van stille films bij Een vertoning eind 2010 in Cinema Zuid trok aardig wat
producers, regisseurs, acteurs thuis en brachten bekende
toeschouwers, al verlieten enkelen al gauw de zaal.
namen als D.W. Griffith, Charlie Chaplin, Buster Keaton en Fritz Lang samen om over film te praten.4
General Massacre lijkt slechts een beperkt leven als rariteit gegund, nagenoeg zonder aandacht voor de context waarin die
Jerger koesterde vooral een voorliefde voor fotografie en
tot stand kwam. De levensloop van Burr Jergers enige film
schrijven. Als fotograaf-journalist liet hij zijn oog het liefst
mengt
pogingen
tot
mythevorming,
(zelf)promotie, 4
Interview Tia Kuhl
vallen op onderwerpen die het publiek zouden kunnen
beurt was om zijn bachelordiploma in de rechten in ontvangst
prikkelen of beroeren. Daarbij schuwde hij sensatie noch
te nemen, ontspon zich een situatie die blijkbaar bij
provocatie. Ambitie en bravoure lopen als rode draden door
verschillende mensen in het geheugen is blijven hangen.5
Jergers leven.
Jerger stapte op het podium in de universiteitskapel van de University of Chicago naar rector Robert Maynard Hutchins toe, klaar om zijn getuigschrift te ontvangen. Hutchins liet dat echter niet los, waarop Jerger aandrong met de woorden “Gimme that” en het document alvast stevig in de handen nam. “What for?” vroeg de rector hem, “You won't need it where you're going.” (Jerger moest zich namelijk op 7 april 1942 aanmelden voor zijn militaire dienst, voor zolang de oorlog dat eiste.) “Gimme,” herhaalde Jerger, “I earned it.” “You did?” plaagde Hutchins hem en hij liet plotsklaps het getuigschrift los, waarop Jerger een stap achteruitzette, zijn evenwicht verloor en tegen de nationale vlag aanknalde. Die wankelde op haar voetstuk. De vijfhonderd studenten die hun diploma in ontvangst kwamen nemen, hun vrienden en familie
Robert Maynard Hutchins deelt handtekeningen uit aan studenten bij zijn afscheid van de universiteit van Chicago in januari 1951 (foto: Stephen Lewellyn)
Een anekdote uit het einde van zijn studententijd in de lente
en heel wat hoogwaardigheidsbekleders keken wellicht vol verbazing naar de buitelpartij en de neerzijgende stars-andstripes. De zaal brulde. Jergers onhandige bravoure beroerde de gemoederen.
van 1942 illustreert die combinatie treffend. Toen het Jergers 5
Milton Mayer vertelt deze anekdote in Robert Maynard Hutchins. A Memoir, p. 309.
Studeren aan de universiteit stond in die tijd uiteraard gelijk aan een geprivilegieerde achtergrond. Wilbur Jerger werd op 6 september 1917 in Chicago geboren als enige kind van het dokterspaar Grace Frith Hagans en Joseph A. Jerger. Zeker voor een vrouw was een doktersopleiding destijds niet vanzelfsprekend. Vader Joseph was een befaamde arts die zijn levenservaring neerschreef in de autobiografische bestseller Doctor, Here’s Your Hat (1939). Gesteund door dit liberale, gefortuneerde milieu ging Jerger vanaf 1936 studeren aan de universiteit van Chicago. Drie jaar later mocht hij zich een bachelor of arts noemen en nog eens drie jaar later behaalde hij een diploma in de rechten. Nauwelijks had Jerger zijn studie afgerond, of hij werd opgeroepen om zijn legerdienst te vervullen. Jerger hoorde tot de zes studenten die uitgekozen werden om in november 1936 het publiciteitsbezoek van enkele actrices/zangeressen uit de musicalfilm Golddiggers of 1937 te begeleiden. University of Chicago Magazine
Wat hij tijdens zijn legerdienst op Amerikaanse bodem meemaakte, zou verder voedsel geven aan zijn rebelse attitude. Volgens dochter Tia Kuhl bezat haar vader een grondige afkeer voor alles wat een uniform droeg en had hij verschrikkelijk opgekeken tegen de manoeuvres die de soldaten moesten klaarstomen om eventueel een rol te vervullen aan een van de fronten van de Tweede Wereldoorlog.
Mijn vader verkreeg een functie als secretaris van een
gewetenloze moordenaar […] Dat vormde de basis van
kolonel die instond voor het uitzoeken, bestuderen en
zijn film […].
rekruteren van compulsive type killers. […] Het was Tia Kuhl
zijn taak om de rapporten over deze soldaten uit te typen. En die zaten hem erg dwars.
Engagement aan de Westkust Tia Kuhl
Na ongeveer anderhalf jaar legerdienst tussen 7 april 1942 en Op de duur leverde Jergers gedrag – “een of andere
2 oktober 1943 ging Jerger aan de Amerikaanse westkust
belachelijke inbreuk op de militaire regels” – hem bijna een
studeren (via de zogenaamde G.I. Bill). Hij werd er actief in
oneervol ontslag op. Zo ver zou het niet komen, want:
het
(volwassenen)onderwijs
en
hield
lessen
over
filmgeschiedenis en lezingen voor de Great Books Foundation hij nam contact op met zijn vader […], die contact zocht
(mede opgericht door Hutchins, de man die hem zijn
met de advocaat van de familie. Mijn vader vertelde hen
rechtendiploma in handen stopte). Naast zijn loopbaan als
over de dossiers over de compulsieve moordenaars en
lesgever bleek hij ook interesse te koesteren voor een
toen zijn zaak op het punt stond voor te komen, hadden
journalistieke carrière. Zo ging hij samen met Quentin Ogren
ze een onofficieel gesprek waarin mijn vader duidelijk
(1915-2008), een andere voormalige rechtenstudent uit
maakte dat hij die rapporten in de openbaarheid zou
Chicago, die eveneens betrokken was bij de Great Books
brengen als hij geen eervol ontslag kreeg en de zaak zou
Foundation6, werken bij de radiozender ABS (Associated
vervallen. En dat gebeurde ook. Jaren later, toen mijn
Broadcasting System) in Hollywood. Vanaf 4 februari 1946
vader General Massacre maakte, was de generaal zo’n
zond
6
die
Ideas
Immortal
‘Rest in Peace. Quentin Bud Ogren (1915-2008)’
uit,
een
wekelijks
discussieprogramma
van
een
halfuur
met
Jerger
als
In de plaatselijke pers – niet in de laatste plaats in de Herald
moderator en Ogren als vaste gast. Op maandagavond tussen
Examiner, een van de kranten uit Chicago die in handen was
halfnegen en negen zouden zij met enkele genodigden telkens
van de bekende mediamogul William Randolph Hearst –
een ‘idee’ van een bekende denker bespreken. Voor de eerste
regende het namelijk verwijten als zou de universiteit radicale
aflevering zouden zij zich richten op Aristoteles’ stelling dat
studenten een forum bieden om het
oorlog vrede moet beogen.7 Een stelling die duidelijk paste in
gedachtegoed te propageren. Enkele jaren later zouden vele
de naoorlogse actualiteit.
van deze protesterende studenten toch voor volk en vaderland
communistische
strijden, al was het dan vaak vele duizenden kilometers van Jergers collega Ogren was tijdens zijn studentenjaren in
hun thuisland vandaan.
Chicago al begaan met vredesprotesten.8 In mei 1934 organiseerde hij als socialistische studentenleider samen met
Jerger werd niet naar het front gestuurd en was niet happig op
enkele
en
een carrière in het leger, maar raakte net als vele
de
generatiegenoten wel betrokken in discussies over wat oorlog
deelnemers zich publiekelijk schaarden achter de zogenaamde
voor hen betekende, bijvoorbeeld in een radioprogramma.
Oxford Oath. Daarmee verklaarden ze nooit de wapens te
Eind jaren veertig besloot Jerger zich actief in te zetten in
zullen opnemen voor hun vaderland. Deze actie kaderde in een
politieke kringen. In 1947-1948 voerde hij campagne als
bredere
studentenverenigingen
socialistische
organisaties
publieke
en
een
bijeenkomst
en
democratische volksvertegenwoordiger in de staat Californië.
beschuldigingen
van
Net als de studentenprotesten tijdens de depressiejaren in
communisme en antipatriottisme die ze te verwerken kregen.
Chicago werd ook de naoorlogse politieke situatie aan de
over
van
waarop
studenten
universiteitspersoneel
onvrede
communistische
de
westkust 7
De gegevens over Immortal Ideas, oorspronkelijke titel That’s a Great Idea, werden ontleend aan The Billboard, 26 januari 1946, p. 14. 8 William H. McNeill, Hutchins’ University. A Memoir of the University of Chicago 19291950, 1991, p. 63-64.
sterk
getekend
door
anticommunistische
ressentimenten en angst voor alles wat te zeer naar links overhelde. Of die indruk maakte.
Dat was niet anders voor de campagne waarin Jerger het
Unruh zou in de komende decennia uitgroeien tot een
opnam tegen Jesse Marvin Unruh (1922-1987) om als
belangrijke
democratische kandidaat het zestigste district in Californië te
medestander van Robert Kennedy.
democratische
politicus,
onder
meer
als
vertegenwoordigen. De jonge, net afgestudeerde Unruh had eerder geflirt met de communistische partij en besloot dat hij
Het rode gevaar
maar beter met dit verleden kon breken door Jerger, zijn meest gevreesde tegenstander in de eigen partij, aan te vallen
Jerger kwam nogmaals op in 1950 en engageerde zich later
op zijn vermeende (extreem)linkse gedachtegoed (Putnam
nog in kiescampagnes van Adlai Stevenson, Robert Kennedy
2005: 7). Deze tactiek bracht hem niet het gewenste resultaat:
en (vanuit Antwerpen) George McGovern, maar een carrière
Jerger won en werd dus als democratische kandidaat naar
als politicus leek niet voor hem weggelegd. De politiek zou
voren geschoven. In een volgende verkiezingsronde moest
hem echter nooit loslaten. De heksenjacht tegen alles wat ook
Jerger echter met 36,3% tegen 60,7% de duimen leggen tegen
maar schijnbaar aanleunde bij het communisme was hem een
de republikeinse conservatief Harold Levering (1894-1967).9
doorn in het oog. In zijn studententijd aan de universiteit van
Later zou Unruh toegeven dat Jerger toch niet de linkse rakker
Chicago had Jerger dat al kunnen zien, maar wat er nu
was zoals hij die had afgeschilderd tijdens de campagne:
gebeurde, deed opnieuw denken aan het anticommunistische en antirevolutionaire klimaat in de woelige tijd vlak na de
probably [Jerger] was not that far to the left
Eerste Wereldoorlog. De Koude Oorlog zette vanaf de tweede
personally, though the people around him were pretty
helft van de jaren veertig de tegenstelling weer op scherp.
far over Een van de strijdpunten was de zogenaamde Loyalty Oath. Cannon 1969: 60
Deze eed van getrouwheid werd mede samengesteld door Harold
9
www.joincalifornia.com/election/1948-11-02
Levering,
de
republikein
die
Jerger
een
verkiezingsnederlaag had aangesmeerd, en verplichtte alle
mensen uit de filmindustrie, omdat ze zo liberaal waren
staatsambtenaren om te zweren dat ze geen lid waren van, of
[in de Amerikaanse zin van het woord, BG]. De
steun verleenden aan, de communistische partij of iedere
conservatieven wilden iedereen uit de weg ruimen en de
andere organisatie die de regering onder dwang of met geweld
oppositie elimineren. Dat creëerde een klimaat van
ten val wilde brengen. Jerger ondertekende in oktober 1949
angst en mijn vader begon daartegen te ageren, vooral
een petitie tegen de plannen om deze Loyalty Oath in te voeren
tegen machtige mensen zoals Nixon en McCarthy.
in de staat Californië.10 Onder impuls van de vele protesten Tia Kuhl
aan de universiteit van Californië werd er nog gesleuteld aan de formulering van de tekst, maar aan de essentie werd niet geraakt. De wet, die bekend werd als de Levering Act, kreeg goedkeuring van de staat Californië en bleef tot eind 1967 van kracht.
Een opvallend incident deed zich voor op 9 februari 1954. Senator
Joe
McCarthy
kwam
toen
naar
de
First
Congregational Church in Los Angeles om een van zijn anticommunistische speeches te houden. Jerger was daarvan
De hetze tegen het vaak vermeende communisme bleef Jerger
op de hoogte en trok naar de bijeenkomst om zijn stem te laten
beroeren. Dochter Tia vertelt daarover:
horen.
Een van de zaken die zijn ideeën bepaalde, was de Red
Hij reed naar de kerk en parkeerde zijn wagen op een
Baiting of Red Scare die door het land waarde toen hij
privéterrein vlakbij. Boven op zijn wagen stond zo’n
een
ervan
grote luidspreker uit die tijd, waarmee hij McCarthy
beschuldigd communist te zijn en er werd hen gevraagd
opriep om de kerk te verlaten en een debat over idealen
vrienden te verraden. Dat was het geval voor veel
aan
jongeman
was.
Amerikanen
werden
te
gaan.
oorlogspropaganda 10
‘Petition asks annulment of loyalty oath’, Daily Bruin, Nr. 16, 7 oktober 1949.
McCarthy te
moest
stoppen
zijn
verkondigen,
mensen
door
associatie te beschuldigen en hen aan te zetten om
carrières van anderen te vernietigen. […] Mijn vader
Nugget, Rogue of Sir Knight, waarvan de titels even weinig
wist dat de politie geen jurisdictie had op privéterrein.
om het lijf hadden als de gefotografeerde dames die erin
Maar het verzamelde volk werd zo kwaad en begon zijn
pronkten.
wagen te duwen, dat de politie wel moest ingrijpen om
mannenbladen een ware boom. Een succesvolle ondernemer
mijn vader te beschermen. Dat betekende het begin van
op dit gebied was de jonge Hugh Hefner, de man van Playboy-
zijn CIA- en FBI-dossier.
faam. Ook voor hem nam Jerger zijn fotografietoestel ter
In
de
loop
van
de
jaren
vijftig
kenden
hand. Tia Kuhl
Zijn echte liefdes waren fotografie en schrijven. Mijn De precieze omvang van de opschudding is niet duidelijk,
vader was een zeer goede fotograaf. Het meeste van zijn
maar McCarthy zou
werk was in zwart-wit, in die tijd natuurlijk. Hij was een
de kerk
hebben
verlaten onder
politiebegeleiding.11 Als fotograaf-journalist naar Europa
van Hugh Hefners eerste cheese cake photographers [pin-upfotografen]. Hij werkte niet in vaste dienst, maar deed veel cheese cake photography.
Ondertussen was Jerger aan de slag gegaan als freelance
Tia Kuhl
fotograaf-journalist voor het fotoagentschap Globe Photos. Als student aan UCLA had hij voor de universiteitskrant Daily
Jergers werk als fotograaf verscheen onder meer ook in het
Bruin gewerkt. Later verschenen zijn foto’s en teksten in
vermaarde magazine Life.
mannenbladen zoals Dude, Male, Modern Man Quarterly, 11
‘Near Riot Follows McCarthy’s Speech’, Steven Point (Wisconsin) Daily Journal, 10 februari 1954, p. 12; ‘Foes Start Riot As McCarthy Speaks’, The Evening Journal Tribune [Ohio], 10 februari 1954, p. 1; ‘Crowd Labeled “McCarthyites”’, Wisconsin State Journal, 11 februari 1954, p. 3.
Een foto van Burr Jerger, gepubliceerd in Life (17 september 1956)
Een foto van model Bobby Webb uit een fotoreportage van Burr Jerger, verschenen in Modern Man Quarterly (Volume 11, lente 1958)
Jerger had een voorkeur voor ‘onthullende’ reportages, niet
nieuwe, groots opgevatte project koesterde de 35-jarige Hefner
alleen voor mannenbladen maar eveneens in de meer
de ambitie om een blad te stichten dat voor de showbusiness
geëngageerde pers. Daarin publiceerde hij over allerlei grote
kon realiseren wat Time deed voor de algemene actualiteit en
en kleine schandalen. Voor Los Angeles Press schreef hij naar
Sports Illustrated voor de sport.13
verluidt zijn eerste anti-Richard Nixon-artikel, ‘The Real Nixon Story’, dat verscheen op 4 oktober 1956. Het mocht niet baten. Een maand later zou het Republikeinse duo Dwight Eisenhower (president) en Richard Nixon (vicepresident) vlot de kiesstrijd winnen van hun Democratische uitdagers Adlai Stevenson en Estes Kefauver. Voor een tweede maal op rij moest Stevenson het in de strijd om het Witte Huis afleggen tegen het duo Eisenhower en Nixon. Bij zijn eerste poging vier jaar eerder had Jerger als persvoorlichter voor de campagne van Adlai Stevenson gewerkt (Bolen 1973). Zijn carrière als fotograaf-journalist voor het fotoagentschap Globe Photos bracht Jerger naar het buitenland. In 1960 reisde hij naar het Verre Oosten en in februari 1961 kwam hij naar Europa. Via Globe Photos zou hij in Parijs deel gaan
Hugh Hefner aan de slag met Show Business Illustrated, augustus 1961 (Bettmann/Corbis)
uitmaken van de redactie van Show Business Illustrated,12 een tijdschrift opgericht door Hugh Hefner (°1926). Met dit 12
Carrièreoverzicht Burr Jerger, privéarchief
13
De gegevens over Show Business Illustrated werden ontleend aan: Steven Watts, Mr Playboy: Hugh Hefner and the American Dream, 2008, p. 163-164 en [anoniem], ‘Show business is not for Playboy’ in: Changing Times. The Kiplinger Magazine, mei 1962, p. 3940.
Het entertainmentmagazine verscheen voor het eerst in
gespecialiseerd in het communisme en een van de pioniers die
september 1961, maar de man achter Playboy kon het
Parijs deed uitgroeien tot een mekka van de fotojournalistiek.
immense succes van zijn ‘herenblad’ niet benaderen.
Het
In 1958 opende Dalmas wat hij zelf “het eerste agentschap
amalgaam van theater- en filmbesprekingen, nieuws en
voor fotoreportages” noemde (Morris 2002: 291). In zijn
roddels uit de populaire massacultuur en foto’s van sexy
opdracht trok Jerger onder meer naar Tunesië om verslag uit
vrouwen (met aanzienlijk meer kledingstukken dan in
te brengen van de conflicten rond de nasleep van de
Playboy) sloeg niet aan. Vanaf het nieuwe jaar moest er al
onafhankelijkheidsstrijd daar.14
overgeschakeld worden van een tweewekelijkse naar een maandelijkse uitgave en in april 1962 verscheen het achtste en
Dalmas en Jerger waren niet enkel geïnteresseerd in
allerlaatste nummer. Na amper een halfjaar verkocht Hefner
journalistieke fotografie. Ze hadden evenzeer belangstelling
het blad – inclusief een lijst met 73.000 abonnees – aan de
voor erotische fotografie, die dan ook geld in het laatje bracht
uitgever van de rechtstreekse concurrent Show, dat ongeveer
en vaak andere projecten moest helpen financieren.15 Dalmas
gelijktijdig in de kiosken was verschenen.
fungeerde zowat als Jergers agent, die hem bijstond in zijn vele pogingen om tekst- en fotoreportages te verkopen of om
Maar Hefners project was niet Jergers enige ijzer in het vuur.
een voet tussen de deur te krijgen bij uitgevers, redacteurs van
In West-Duitsland werkte hij als vertegenwoordiger voor
tijdschriften en kranten enzovoort. Ondertussen had Jerger –
Encyclopaedia Britannica en gaf hij Great Books-lezingen voor
naar verluidt voor een prikje – een grote villa gehuurd in
de Amerikaanse luchtmacht (in München, 1965). Nadat hij in
Brasschaat en trachtte ook in de Lage Landen aan de bak te
1966 naar België verkaste, werd hij vertegenwoordiger voor
komen. Zo zou hij samen met Dalmas contact opnemen met
Grolier International in Brussel, ook een uitgever van
het Vlaamse blootblad Partner, dat de ambitie koesterde om
encyclopedieën. Rond diezelfde periode kwam Jerger in contact met Louis Dalmas (°1920), een Franse journalist
14 15
Interview Tia Kuhl Interview Louis Dalmas
uit te groeien tot een Nederlandstalige variant van Playboy.
”Fuck you”, said the President of the United States,
Tijdens zijn korte bestaan in 1969-1970 publiceerde Partner
picking a healthy booger from his ski-shoot nose. “You,
onder meer bijdragen van ‘schandaalschrijver’ Jan Cremer en
the people, I mean.”
fragmenten uit Louis Paul Boons Fenominale Feminatheek. Soethoudt 2008: 49-50
Verder wist Jerger zijn novelle General Massacre onder te brengen bij de Brusselse uitgever Pierre De Meyere en gaf
Deze
combinatie
van
Walter Soethoudt in 1971 de verhalenbundel Four Salacious
provocatie en sensatie is ook terug te vinden in Jergers eerste
(Dirty) Satires uit. De Antwerpse uitgever Soethoudt
en enige film, General Massacre.
herinnert zich Jerger als een rijzige man met grijzend haar die geen goed woord overhad voor Amerika en zijn presidenten, maar die toch Amerikaan bleef omdat hij dan, volgens hemzelf, het recht had om Amerika te bekritiseren. Soethoudt 2008: 49-50
De openingszin van Four Salacious (Dirty) vindt Soethoudt wat dat betreft tekenend:
General Massacre (Pierre De Meyere)
politiek
engagement,
opzichtige
Oorlog in Brasschaat
In een mix van scepsis en verbazing beschrijft Rijpens enkele biografische gegevens.
In zijn korte kroniek ‘L’homme à abattre: Burr Jerger (General Massacre)’, verschenen in nummer 39 (augustus 1973) van het
Vervolgens – “enkele weken later”, dixit Bolen – ontvouwde
tijdschrift over Belgische film Ciné dossiers, blikt Francis
Jerger zijn plannen bij een persvertoning van D.W. Griffiths
Bolen terug op Jergers doortocht in België. Het artikel biedt
Broken Blossoms (1919) in het Brusselse filmmuseum. Hij had
een samenvatting van wat de Belgische pers wist over Jergers
zich voorgenomen om een bewerking te maken van het raciaal
leven, zijn carrière en zijn plannen.
gekleurde drama van D.W. Griffith, het niet onbesproken Amerikaanse filmmonument dat faam verwierf met Birth of a
Bolen geeft aan dat Jerger eind 1969 voor het eerst naar buiten kwam met zijn filmplannen via drie artikels in de Antwerpse pers. Wellicht verwijst hij daarmee onder meer naar ‘An American in Antwerp: Burr Jerger’ (ABC Nieuwsmagazine, 11 oktober 1969), waarin journalist John Rijpens schrijft over de wel zeer diverse carrière van Jerger. Officieel heeft hij geen beroep. Wij blijven aandringen: auteur, acteur, filmproducent, fotograaf, uitgever? Hij noemt zich een vrij man. Rijpens 1969
Dorothy Gish, D.W. Griffith en Lilian Gish in 1922 (Library of Congress)
Nation (1915) en Intolerance (1916).
In het voorjaar van 1970 zette Jerger zijn promotiecampagne
Persaandacht bleef niet uit. Op 23 februari 1970 plaatste de
verder, daarbij niet geplaagd door valse bescheidenheid. In
middageditie
een bericht aan de Belgische pers onder de titel ‘Why a new
aankondiging onder de titel ‘Amerikaan gaat in Brasschaat
Broken Blossoms in Belgium?’ verklaarde hij:
filmen’. Diezelfde dag berichtte Piet Teigeler in de Antwerpse
van
Gazet
van
Antwerpen
een
korte
liberale krant De Nieuwe Gazet al iets uitgebreider over het Een goed regisseur […] kan een film draaien zonder zin
aankomende filmproject. Het artikel ‘Amerikaan sticht
voor fotografie te hebben. Een groot regisseur kan dat
Hollywood-filiaal te Brasschaat’ verwijst niet alleen in de titel
niet. Griffith was groot, en dat waren ook Pudovkin,
naar het Amerikaanse filmmekka – dat ondertussen overigens
Eisenstein en Carl Dreyer. Ik weet dat het pretentieus is
ver van de wensdromen in Vlaanderen een serieuze
een poging te doen met hen te rivaliseren, maar voor
omwenteling aan het doormaken was. Jerger bleek bovendien
mij is dit het ondernemen waard. Dus gaan we op 1 juli
te leven “in Hollywoodstijl” en ook de persconferentie vond
van start met de productie van een remake van Broken
plaats “in bovengenoemde Hollywoodstijl (‘Ik heet Burr, daar
Blossoms, in Brasschaat, België, waar ik woon.
is de bar, in de keuken staat de ijskast, ik zie je straks nog wel’)”. Teigeler sluit af met enkele regels over de cast van
Jerger beweerde D.W. Griffith en Lilian Gish persoonlijk te
General
hebben ontmoet toen hij van 1946 tot 1950 lessen
verhoopte(?) sterrenstatus:
Massacre,
die
amateurisme
paarde
aan
een
filmgeschiedenis gaf in Beverly Hills. Voorts stelde hij zich voor als “photo-journalist” en gaf hij aan “dirty producer” te
Zijn acteurs, die Jerger recruteerde door hen aan te
zijn geweest van de film Cold Wind in August (Alexander
spreken op straat, in een winkel, in de tram, werden
Singer, 1961).
door hem van ster-namen voorzien, Christine, een 20jarige studente uit Hoogboom werd Christine Gish (ter ere van de grote Lilian), Danny, een 24-jarige Luikse die
te
Antwerpen
woont,
werd
Tiffany
Tate
(ter
ontknoping van General Massacre – “even dramatisch als
nagedachtenis van Sharon [actrice Sharon Tate, die in
radikaal” – uit de doeken: in een delirium ziet de generaal zijn
augustus 1969 was vermoord door de Charles Manson
dochter voor zijn dode vrouw aan en knalt haar neer met een
Family, BG]) en Tsai, een 32-jarige glazenier uit
machinegeweer. De oosterse geliefde van die dochter
Antwerpen […], behield de naam die hij van zijn
vermoordt de generaal en pleegt vervolgens harakiri.
Chinese vader erfde. Zegt Jerger: “Ik zeg, en je mag me citeren: Tsai is de Chinese Tony Curtis!” Wordt Tiffany
Op 18 maart 1970 beschreef ook Francis Bolen, in een
de Belgische Bardot?
artikeltje voor The International Hollywood Reporter, de contouren van wat zou uitgroeien tot General Massacre. Het Teigeler
was dus duidelijk dat Jerger de melodramatische klassieker Broken Blossoms in een moderner jasje wilde steken door het
Dat
geflirt
met
(vermeende)
Hollywoodglamour
bleef
verhaal te laten aansluiten op de eigentijdse problematiek van
regelmatig terugkomen in de berichtgeving over General
de Vietnamoorlog. Daarnaast zou hij de “strong incestuous
Massacre. De wat mysterieuze Amerikaan Jerger had wellicht
implications of the Griffith version”16 verder uitwerken.
iets exotisch en bleek bepaald niet verlegen te zitten om een sappige uitspraak. De inhoud van de film kreeg ondertussen
De artikels werden er niet bepaald korter of minder opvallend
eveneens vorm. Teigeler had al gewezen op de actualisering
op. Iets meer dan een week na Bolens artikeltje in het
van de plot van Broken Blossoms, waarbij een generaal
internationale filmblad wijdde de socialistische Volksgazet een
wegens wreedheden in Vietnam verbannen wordt naar Shape
uitgebreid artikel aan het project van de ambitieuze
(Supreme Allied Headquarters), het commandocentrum van
Amerikaan.
de NAVO dat sinds 1967 gelegen was in Casteau, vlak bij
hoofdrolspelers pronkte dit keer een naakte Tiffany Tate, met
Bergen. Meteen deed het artikel in De Nieuwe Gazet ook de
16
Naast
een
foto
van
de
vier
onbekende
Francis Bolen, ‘Remake of Griffith Classic in Belgium’, The International Hollywood Reporter, 18 maart 1970 (geciteerd uit: Bolen 1973).
de
handen
voor
haar
borsten
en
een
schaduwrijk,
Vooral de medewerking van Herman Wuyts, “zonder twijfel
neergeslagen hoofd. Journalist Marc Turfkruyer ging Jerger
cameraman nr. 1 van de Vlaamse film”, bezorgde General
ook opzoeken tijdens de opnamen in en rond de villa die de
Massacre in de ogen van Turfkruyer toch wat krediet.
Amerikaanse ‘regisseur’ huurde in Brasschaat. (Al lijkt de publicatiedatum, 27 maart 1970, niet te kloppen met de aangekondigde start van de opnames op 1 juli.) Het artikel dat daaruit voortkwam, doet – na een inleiding over Broken Blossoms – verslag van dat setbezoek. Hoewel ook in dit artikel de hooggespannen verwachtingen het haalden van scepticisme, sluimerden er al wat twijfels in rond. Vooral naar de kwaliteiten van Jerger als regisseur was het gissen: Hoe de film zal uitvallen, kunnen wij moeilijk voorzien, maar indien de regiecapaciteiten van de verwezenlijker gelijke tred houden met zijn dynamisme, kan men zonder ook maar de geringste aarzeling verwachten dat het een succes wordt. Turfkruyer
Herman Wuyts, ca. 1967 (Collectie Letterenhuis, Antwerpen)
Revolutie en naaktdoenerij Zoals Turfkruyer terecht opmerkte, leek Jerger dus zijn gebrek aan technische ervaring te willen opvangen door een van Belgiës beste cameramannen van dat moment in te schakelen. In de jaren vijftig was Herman Wuyts, net als onder meer Harry Kümel en Rik Kuypers, via de filmclubs Smalfilmclub Mortsel
en
later
Filmgroep
58
uitgegroeid
van
een
amateurfilmer tot een professionele cineast. Hij draaide allerlei veelal experimentele kortfilms en begon vanaf begin jaren zestig te werken als cameraman en monteur voor de toenmalige BRTN (onder meer voor de serie Het manneke,
De overkant (Herman Wuyts, 1966)
met Jef Cassiers). Zijn strak geënsceneerde kortfilm De overkant (1965), over burgers die genadeloos onderdrukt worden door een gewelddadige overheid, gooide hoge ogen op
Herman Wuyts had enkele jaren eerder een politiek
enkele internationale filmfestivals.
georiënteerde kortfilm [De overkant] gemaakt. […] Hij zag wel wat in het idee om een politiek statement in een
Toen Jerger de Vlaamse cameraman opzocht in zijn woonst
film te steken en wilde ook nog wel eens iets anders
vlak bij het Centraal Station in Antwerpen om over General
doen dan de opnames die hij voor de BRTN deed, zoals
Massacre te praten, bleek dat Wuyts wel te vinden was voor
documentaires en dergelijke.
een portie geëngageerde cinema. Tia Kuhl
Wuyts had de camera gehanteerd voor Het afscheid (Roland
Mede aangewakkerd door jonge cineasten als Robbe De Hert17,
Verhavert, 1966 – hij zorgde ook voor de montage) en De
Pierre Drouot en Harry Kümel woedde er in die periode een
vijanden (Hugo Claus, 1967). In 1969 verscheen Wuyts’ eigen
hevig dispuut over welke richting de Vlaamse cinema uit
langspeeldebuut in de zalen. Princess was de achtste film
moest. Was het geen tijd voor een nieuwe Vlaamse cinema?
waaraan de “selektiekommissie voor kulturele films”, die eind
Ook de rol van de filmpers stond ter discussie. Had die te lang
1963 was opgericht, een subsidie had verleend (Nelissen
welwillend
1968). In de hoofdrollen castte hij het Engelse model Virginia
journalisten
Mailer, de Vlaamse theaterregisseur Franz Marijnen en de
producties? In soms virulente bijdragen vlogen de verwijten
jonge Nederlandse zanger-acteur Herman van Veen. Niet
heen en weer. Een veelbesproken onderwerp was de weergave
iedereen was echter overtuigd van de door James Bond en
van naakt in films. Tegen de achtergrond van de seksuele
Michelangelo Antonioni’s Blow Up (1966) geïnspireerde
revolutie vonden heel wat cineasten dat er ook in film een veel
parodie op de toenmalige spektakelcultuur.
vrijere omgang met seksualiteit mogelijk moest zijn. Deze
gestaan te
tegenover
streng
voor
oubollige de
films?
hedendaagse
Waren Vlaamse
vrijheid ging vaak gepaard met de drang om de brave goegemeente en de conservatieve powers that be te choqueren. In de loop van de jaren zestig had een meer expliciete weergave van seks haar weg gevonden naar allerlei soorten filmproducties. Zowel zogenaamd artistieke films als Hollywoodproducties toonden een veel permissievere attitude tegenover seksualiteit. Ook de (soft)erotische cinema kende een boom. 17
Ook Robbe De Hert bezocht meermaals Jergers villa in Brasschaat om over film te praten (interview Tia Kuhl). In een vroeg document over General Massacre (privéarchief) staat zijn naam vermeld als regisseur.
Virginia Mailer en Herman van Veen in Princess (Herman Wuyts, 1969)
In Vlaanderen ging die neiging naar meer seksuele vrijheid in
In de katholieke krant Het Volk verklaarde Herman Wuyts op
films gepaard met een filmwereld in ontwikkeling. Er was
10 oktober 1968, net na het afronden van de opnames:
nood aan een professioneler kader – overheidssubsidies waren een stap in die richting – en jonge creatievelingen zochten
Wij zouden moeten komen tot een vlotte Vlaamse film.
naar mogelijkheden om aan te sluiten bij hedendaagse
[…]
cinematografische tendensen. Die professionalisering was
cinematografisch verantwoord zijn!
Vlotte
films
maken,
maar
die
toch
ook
gekoppeld aan een regulering die wel eens indruiste tegen de Hazewinde 1968
ideeën van jonge filmmakers. De films die Paul Collet en Pierre Drouot eind jaren zestig maakten, vormen een treffend voorbeeld. Dit duo behoorde tot de eerste generatie Vlaamse filmstudenten
(het
Brusselse
R.I.T.C.S.
werd
in
1962
opgericht). Na hun studie richtten ze – met Alain Guilleaume – het productiebedrijfje Showcking Film op (een veelzeggende samentrekking van ‘show’ en ‘shocking’). Hun eerste twee films, Cash? Cash! (1967) en L'étreinte (1969), speelden duidelijk in op de seksuele revolutie en de jongerencultuur, en schroomden niet om controverse en commercie aan elkaar te paren. Princess maakte eveneens deel uit van dat getouwtrek over productiemiddelen, artistieke ambities en commercieel succes.
Journalist Bruno Hazewinde zag net daar het probleem: Misschien hebben wij in België de talenten om goede artistieke films te maken, zogenaamde auteursfilms als De obool van Rik Kuypers en Het afscheid van Roland Verhavert er pogen te zijn. Maar dergelijke films doen het hier niet. Anderzijds zouden wij commerciële films kunnen maken, maar met de budgettaire middelen, waarover we thans beschikken, kunnen we onmogelijk concurreren met het buitenland. Hazewinde 1968
Ook het debuut van Wuyts kon volgens Hazewinde die
beter in mekaar staken (de “Mat Helm”-serie en
vicieuze cirkel niet doorbreken:
Deadlier than the Male bv.).18
Het is jammer dat men in Princess weer eens toevlucht
[anoniem] 1969
moet nemen tot wat naaktdoenerij en sex. Hazewinde 1968
Een jaar later, bij de release van Princess, had dezelfde krant haar oordeel klaar. De recensie getiteld ‘Vlaamse film volwassen(?)…’ haalde vernietigend uit. Opnieuw werden de pijlen gericht op het zogenaamd goedkope geweld, de halfnaakte jonge vrouwen en het verhaaltje van Princess, dat zo mogelijk nog minder om het lijf had dan de actrices. Het is een film die het midden houdt tussen de patronaatstijl (stijf, onhandig en nadrukkelijk acteren)
Princess (Herman Wuyts, 1969)
en de semi-pornografische prent met naakt- en flagellatie-scènes. Bovendien wordt men op tal van plaatsen gewaar dat Wuyts, die een parodie wou maken op de films waarin geweld en sex domineren, zijn inspiratie ging zoeken in andere parodies, die heel wat 18
Tussen 1966 en 1969 vertolkte Dean Martin viermaal Matt Helm, een persiflage op James Bond. Ook Deadlier than the Male (1967) is een James Bond-spoof.
Cameraman nr. 1
Wuyts’ experimentele kortfilm De overkant wist Jerger dus wel
te
charmeren.
En
wellicht
viel
ook
de
“vlotte”
Princess wist de Vlaamse pers nauwelijks te bekoren, maar de
cinematografie en het vrouwelijk schoon uit Princess in de
professionaliteit van Herman Wuyts stond niet ter discussie.
smaak. Wuyts van zijn kant leek er wel voor te vinden om zijn
De recensies destijds staken in wisselende mate de draak met
langspeeldebuut op te volgen met een expliciet geëngageerde
het cartooneske geweld, de schaars geklede dames die te pas
film. Zo bleek immers ook uit een ander project waaraan hij
en (vooral) te onpas door het beeld drentelden, het schamele
zichzelf in die periode verbond.
verhaaltje, de houterige dialogen en de vaak povere acteerprestaties, maar de “vlotte” cameravoering en montage
Op 15 december 1969 noteerde Willem M. Roggeman,
konden de filmjournalisten doorgaans wel pruimen.
Vlaamse auteur en cultuurjournalist voor de liberale krant Het Laatste Nieuws, uit de mond van schrijver Jef Geeraerts dat
Jergers keuze voor Wuyts als cameraman en monteur werd
Wuyts hem had aangezocht om samen een oorlogsverhaal te
dus vooral gezien als een kwaliteitswaarborg, een toevoeging
verfilmen.
van iemand die ontegensprekelijk zijn vak verstond. Aan het einde van zijn artikel in Volksgazet schreef Marc Turfkruyer
Ook heeft Herman Wuyts […] mij gevraagd om een
hoopvol:
oorlogsfilm te maken. Samen met hem heb ik het verhaal bedacht. Het gaat over zeven mensen, die een
Wat wij echter wel degelijk weten is dat door Herman
absurde dood sterven, zonder dat zij de vijand fysiek
Wuyts bij het team te voegen, de heer Jerger alvast een
hebben gezien. Ze moeten een voorpost houden. De
zekere en uiterst waardevolle troef in handen heeft.
laatste die overblijft, krijgt het bevel om aan te vallen omdat de overheid nog meent dat ze voltallig zijn. Hij
Turfkruyer
rijdt met een jeep terug en schiet op zijn eigen
officieren. Hij wordt natuurlijk ook doodgeschoten. In
Niet alle gesubsidieerde films hebben evenveel succes, maar
de herfst van 1971 zal de film gedraaid worden. Ik zal
de toekomst oogt gunstig, aldus Deborger. L’étreinte van
ook aan de regie meehelpen omdat ik heel wat ken over
Collet en Drouot, Monsieur Hawarden van Harry Kümel,
militaire situaties, die ik zelf heb meegemaakt, en dus
Palaver van Emile Degelin en Wuyts’ Princess – waarvoor
op dit gebied raad kan geven.
men “te Antwerpen in de rij staat” – zouden kunnen fungeren: Roggeman 1969
als vertrekpunt voor de uitbouw van de Belgische filmproduktie, met of zonder geldelijke steun van
Een maand later nam dezelfde krant dit project op bij een
overheidswege.
opsomming van Belgische films die in de steigers stonden. Het verhaal van Jef Geeraerts had ondertussen een titel gekregen -
Deborger 1970
– ‘Voorpost’ – en de draaiperiode was nog steeds gepland voor “einde 1971”. Het overzicht van Belgische filmprojecten sloot
‘Voorpost’ zou alvast niet behoren tot die Belgische
aan bij de vaststelling van journalist R. Deborger dat:
filmproductie. Op 11 september 1970 haalde Stan Lauryssens, toen journalist bij Het Laatste Nieuws, een brief aan van het
[d]e filmpolitiek, enkele jaren geleden ingezet door het
ministerie van Landsverdediging, Ondersectie Voorlichting en
ministerie van Nederlandse en sedertdien nagevolgd
Public Relations die meldde dat het eerdere akkoord over het
door dat van Franse Cultuur[,] begint vruchten te
ter beschikking stellen van manschappen en materiaal werd
dragen.
ingetrokken. Een verbolgen Jef Geeraerts sprak over een
In
de
muur
van
onverschilligheid
of
wantrouwen bij het publiek schijnt een bres te zijn
boycot van een antioorlogsfilm.
geslagen. De hogere legerleiding leeft in een soort kunstmatige Deborger 1970
droomwereld die zij ten koste van alles wil vrijwaren
tegen invloeden van buitenuit. […] Deze weigering is
sensatiebeluste films Fanny Hill (Russ Meyer, 1964) en
slechts een facet van de hele constellatie.
Captain Sindbad (Byron Haskin, 1963). Lauryssens 1970
De andere rollen vulde hij in met mensen die op nog minder acteerervaring konden bogen. Zijn dochter Tia zou, licht tegen
Jerger raakte wel aan een tank, wellicht van het nabijgelegen
haar zin, de rol van de buurvrouw op zich nemen. De rest van
legerdomein
de
zijn cast zocht hij bij elkaar in de Antwerpse regio. Voor de rol
medewerking van Wuyts. Daarnaast engageerde Jerger enkele
van korporaal Tsai vond Jerger een Chinees-Antwerpse
jonge Belgen die al enkele jaren in de Belgische filmwereld
arbeider, Adolph Tsai. Al Grundy (+ december 1971), een
actief waren: Aldo Ferri verzorgde het geluid, Patrick Hella
Amerikaan die basketbal speelde bij eersteklasseploeg BUS
was een van de productieassistenten.
Lier, vertolkte de ondervrager van de generaal. Een Waalse uit
in
Brasschaat,
en
kon
rekenen
op
Antwerpen, Danielle Daxhelet of Tiffany Tate, werd de vrouw
Amateurs op de set
van de generaal. Jergers ontmoeting met Christine Dheere, die
Veel minder ervaring of scholing was er te vinden bij de cast die Jerger om zich heen verzamelde. Hijzelf ging de hoofdrol vertolken. De filmset was hem niet helemaal vreemd, maar een doorgewinterd
acteur
was
hij
zeker
niet.
Op
zijn
aanmeldingskaart voor het leger had hij als net afgestudeerde rechtenstudent “acteur” als beroep opgegeven. Maar dat stond ver van de realiteit. Later zou hij wel eens klussen als setfotograaf doen en speelde hij enkele kleine bijrollen. Zo dook Jerger toen hij in Duitsland woonde op in de
als Christine Gish de dochterrol speelde, is wellicht tekenend voor de manier waarop hij zijn acteurs selecteerde. Ik was met mijn moeder aan het winkelen. We stonden te kijken tussen de stapels kleding toen er iemand naar ons stond te zien. Dat was Burr Jerger. Hij begon tegen mijn moeder te praten. Christine Dheere
Jerger vond de jonge Dheere, die in haar laatste jaar kunstonderwijs zat, geknipt voor zijn film en vroeg meteen of ze interesse had. Het was een nieuwe uitdaging, die ik wel moest aanpakken. Iets wat ik niet kende, was voor mij een enorme uitdaging! En nu kon ik die stap zetten, het werd me gevraagd in aanwezigheid van een ouder! Christine Dheere
De cast van amateurs repeteerde nooit en Jerger was telkens het middelpunt van de opnames, herinnert Dheere zich. Ik beschouwde het als een vakantiejob: zonder inkomen, maar wel een nieuwe ervaring. We werden niet vergoed, maar ik kreeg regelmatig geschenkjes, zoals een kleed of een dinertje. Voor mij was het een stap naar iets meer vrijheid! Christine Dheere
Twee opeenvolgende shots uit General Massacre (1971)
Actie!
heel roerloos onder de dekens blijft liggen. De vrouw weet te ontsnappen uit de greep van haar bedrogen echtgenoot, vlucht
In de openingsscène van General Massacre arriveert een
naakt het huis uit en rent – in slow motion – door het bos.
Amerikaanse soldaat (Gus Williams) tijdens de bevrijding van België in 1945 met een tank op een landgoed in Brasschaat. De
Vervolgens springt General Massacre naar het heden, naar
camera glijdt langs de kanonsloop van de tank, die zich opricht
1970. In een zwart-wit, frontaal gefilmd beeld zien we generaal
en in de richting van een landhuis vuurt. Camerastandpunt en
Massacre (vanaf nu vertolkt door Jerger) tijdens een
kanonsloop vallen nu samen. Achter een raam verschijnt een
ondervraging die voorafgaat aan zijn proces voor de
jonge, naakte vrouw. De soldaat dringt gewapend het huis
krijgsraad. De luitenant stelt de vragen, maar blijft buiten het
binnen, mept Hitlers portret van het nachtkastje en duikt in
immobiele beeld.
bed met de gewillige Vlaamse deerne. Subtiel is anders, maar het mag duidelijk zijn: geweld en seks zijn innig verstrengelde
Jerger en Wuyts gebruikten een allesbehalve terughoudende
machtsdaden.
beeldtaal. De openingstitels spelen met de stars and stripes van de Amerikaanse vlag terwijl tussendoor in de eerste drie
De volgende scène speelt zich af in 1954. Diezelfde man, nu
scènes expliciete metaforen om de aandacht strijden met een
met grijzende haren en zonder helm, komt de dreef naar de
rijk visueel palet. Naast enkele point of view-shots, beelden in
villa opgereden in een rode Volkswagen Kever. Bepaald
slow motion en een scène in zwart-wit zagen we een
minder indrukwekkend dan zijn potente tank. Hij stormt de
zwiepende en zoomende camera, een shot via een spiegel en
trap op naar de slaapkamer en vindt daar de jonge vrouw,
een opvallende beeldovergang via een fade met rood licht.
ondertussen zijn echtgenote, in de armen van een andere man.
Voorts is er weinig gereserveerdheid ten aanzien van geweld
De woeste militair in burger slaat haar – gefilmd in een point
en naakt. De toon is gezet. General Massacre wil expliciet
of view-shot – terwijl de man met wie hij haar bedroeg wel
aansluiten bij het “vlotte” filmen dat eind jaren zestig ook
ontleende hij aan Broken Blossoms. Daarin ontvlucht de jonge
Vlaanderen heeft bereikt.
vrouw Lucy (Lilian Gish) de mishandelingen van haar vader (Donald Crisp) door onderdak te zoeken bij de Chinese
Gebroken bloemen
winkelier Cheng (Richard Barthelmess). Die was als een idealistische vredestichter naar Londen gekomen om er de
In General Massacre voert Jerger een oude Amerikaanse
wereld van geweld te lijf te gaan met zijn boeddhistische hang
legergeneraal op die jaren geleden zijn vrouw verloor en nu,
naar harmonie. Dat was echter geen sinecure in de gure
vergezeld door zijn oosterse assistent Tsai, terugkeert naar zijn
Londense
huis en 19-jarige dochter in België om er verantwoording af te
Wereldoorlog. Zo ervaart hij ook wanneer hij een jonge dame
leggen voor zijn oorlogsdaden. Deze driehoek van personages
in nood huisvest. Haar brute vader, die zijn schamele inkomen
wijk
Limehouse
ten
tijde
van
de
Eerste
verdient als bokser, laat dat niet zomaar gebeuren en sleurt zijn dochter weer naar huis. Cheng wil haar redden, maar komt te laat. Hij vindt Lucy’s lijk in haar armetierige ouderlijke huis, waar Cheng haar vader tegen het lijf loopt en vermoordt.
Vervolgens
pleegt
Cheng
op
rituele
wijze
zelfmoord. Deze spanning tussen Oost en West en tussen naïviteit en bruut machtsmisbruik, door Griffith aangepakt via een verchristelijkt oriëntalisme, transponeerde Jerger naar een contemporaine
setting
tegen
de
achtergrond
van
de
Amerikaanse oorlogsvoering in Vietnam, maar ook in Korea Lucy (Lilian Gish) en de Chinese winkelier Cheng (Richard Barthelmess) in Broken Blossoms (1919).
en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De grauwe grootstedelijke
media-aandacht kregen en ook bevestigd werden. Zowel in de
context, die Griffith nabouwde in een Amerikaanse filmstudio,
film als in het boek verwijst Jerger naar de betrokkenheid van
verving Jerger door een afgezonderd luxelandgoed in België
de generaal bij het My Lai Massacre. Deze oorlogsmisdaad
dat de thuisbasis vormt voor de persoonlijke psychoses van de
vond in werkelijkheid plaats op 16 maart 1968. Een
generaal.
Amerikaanse legereenheid op ‘search and destroy’-missie in Zuid-Vietnam trok een dorpje binnen en vermoordde er
Jerger nam racisme en bezitsdrang ten aanzien van naasten
honderden burgers, onder wie heel wat kinderen en ouderen.
over als aandrijvingsmechanismen voor de spiraal van geweld
Vrouwen
die uiteindelijk leidt tot de dood van alle drie de protagonisten.
Vietnamese burgers werd verdoezeld tot een jonge militair een
In overeenstemming met de mores van zijn tijd gaat General
jaar later de cover-upoperatie beschreef in brieven aan
Massacre heel wat explicieter te werk dan Griffith. Jergers
militaire en politieke gezagsdragers. In november 1969 bracht
keuze voor een meer expliciete aanpak van seks en geweld is
de Amerikaanse pers de eerste artikels uit over de
niet alleen te kaderen binnen een meer permissieve tendens in
gruweldaden. Het Amerikaanse publiek was getuige van de
vele segmenten van de toenmalige filmproductie. Inspiratie
eerste op televisie uitgezonden oorlog en kreeg nu in de
voor de onwelriekende melange van seksueel misbruik en
gedrukte pers ook uiterst grafische beelden te zien van het My
gewelddadige machtsontplooiing vond hij naar verluidt ook in
Lai Massacre. Uiteindelijk zou eind maart 1971 slechts één
zijn voortijdig afgebroken legerdienst en de rapporten over
militair,
psychopathische misdadigers die hij daar zou hebben
veroordeeld worden. President Nixon gaf onmiddellijk aan dat
verwerkt.
hij de zaak persoonlijk zou herbekijken en via allerlei
werden
van
verkracht.
lagere
rang
De
moordpartij
(luitenant
William
op
504
Calley)
procedures kwam Calley vrij na 3,5 jaar gevangenisstraf. Geen Zeker van invloed waren de verhalen over Amerikaanse
enkele hogere officier werd schuldig bevonden aan de
misbruiken tegenover Vietnamese burgers, die steeds meer
slachtpartij of de cover-up.
Jerger maakte deze oorlogsmisdaden tot de spil van General Massacre. Ze zijn de reden waarom de generaal naar België terugkeert en ze worden voorts gespiegeld in zijn persoonlijke psychoses. De generaal is in het bezit van authentieke beelden waarop Amerikaanse soldaten een Vietnamees neerknallen. Hij kijkt er gefascineerd naar. Met zichtbare verrukking leest hij ook de ooggetuigenverslagen die Hal Wingo over de slachtpartij publiceerde in het magazine Life. Dat artikel – ‘The Massacre at Mylai’ – was op 5 december 1969 verschenen en toonde ook foto’s van de gruwelijkheden.
Enkele van de foto’s die op 5 december 1969 verschenen in Life
No pictures!
a sexual killer can thrive. The environment of war offers a glorified license to kill.
Jerger flirt een hele film lang met fictie, pseudodocumentaire en verdoken realiteit. Het kader rond General Massacre legt
De grens tussen fictie en buitenfilmische werkelijkheid
duidelijk de band tussen de film en de werkelijkheid
vervaagt ook door het beeld zelf te thematiseren. De
daarbuiten. De film sluit af met de opmerking dat Jergers CIA-
ondervragingssessies van de generaal werden geregistreerd als
dossier
Een
een getuigenverhoor, met een frontale camera en in zwart-wit.
distributievertoning op het filmfestival van Cannes in 1972 zou
Deze camerapositie onderbraken Jerger en Wuyts enkel om
door undercoveragenten verhinderd zijn en de film werd
ook de ondervrager in beeld brengen, voornamelijk om te
enkele
laten zien dat de luitenant die het interview afneemt een
hem
jaren
achtervolgde
verboden
in
tot
in
Frankrijk
Europa.
omwille
van
dierenmisbruik.
zwarte man is en om de nadruk te leggen op zijn verontwaardiging over de daden en ideeën van de generaal.
Voor de openingstitels lezen we dat General Massacre een antioorlogsfilm is tegen compulsieve moordenaars. Nog voor
Jerger kocht daarnaast filmspoelen aan met authentieke
we ook maar één scène hebben gezien, articuleerde Jerger zijn
(zwart-wit)beelden
boodschap:
inclusief beelden waarop een man voor de camera wordt
van
Vietnamese
burgerslachtoffers,
neergeschoten. Generaal Massacre speelt twee van zulke films The message of the film remains valid for all times: to
af in zijn kamer, terwijl hij er duidelijk van geniet. Voorts
expose the psychological profile of a sexual killer: a
beveelt hij zijn korporaal Tsai om hem met een camera in de
human monster (such as the Boston Strangler) who
hand te volgen tijdens de militaire oefeningen die hij op zijn
can derive only sexual pleasure from the act of killing.
eentje onderneemt op zijn domein in Brasschaat. Als een ware
Such aberrations must be kept out of the army, where
embedded journalist volgt Tsai de generaal wanneer die door
Jerger zelf trad de grens tussen fictie en realiteit met de voet
de bossen sluipt en door grachten ploetert.
door de generaal (die hij zelf dus speelde) enkele dieren werkelijk te laten neerkogelen. Vanuit zijn raam schiet hij op enkele ganzen en op een van zijn excursies besluipt hij een koe. Mijn vader liet die koe opzettelijk doodschieten omdat hij de mensen wilde verontwaardigen. Hij wilde de mensen
er
bewust
van
maken
dat
ze
daar
verontwaardigd over waren, maar niet over zaken die aan de andere kant van de wereld gebeurden. Daarom toonde hij ook de nieuwsbeelden uit Vietnam, met de beelden van de man die op een plein in Saigon werd neergeschoten en van het My Lai Massacre. Dat was allemaal echt. Hij wilde dat de mensen erover spraken en vragen begonnen te stellen bij wat er allemaal Korporaal Tsai met de camera in de aanslag (General Massacre, 1971)
gebeurde. Maar heel wat mensen zagen dat niet in. Tia Kuhl
Korporaal Tsai volgt de generaal met een camera wanneer hij de koe besluipt. Nadat hij enkele kogels in de koe heeft gejaagd, knielt hij neer bij het kadaver en gaat met zijn handen
door het bloed. Jerger legt op die manier de band tussen deze
Totale oorlog
gewelddaad en de moord op de jonge vrouw van de generaal, die hij doodde nadat hij haar met een andere man had betrapt.
Jerger was er blijkbaar van overtuigd dat zijn boodschap het
Bij deze scène wil de generaal geen getuigen. Hij jaagt zijn
best kon worden overgebracht via een bewuste, reële
hulpje weg: “Get the hell out of here… No pictures!” Dit potje
provocatie. De suggestie van geweld was hem dus niet
wil hij gedekt houden. In het hoofd van de generaal reikt de
voldoende. Zo overduidelijk gewelddadig de generaal is op zijn
oorlog tot in Brasschaat.
landgoed in Brasschaat – met naast de schietpartijen ook sadistische machtsspelletjes met korporaal Tsai en incest met zijn dochter, die hij voor zijn vermoorde vrouw aanziet – zo gecontroleerd
poogt
hij
over
te
komen
tijdens
de
ondervragingen. Toch vormen de ideeën die hij daar uitdraagt de intellectuele basis voor zijn gestoorde gedrag. Voor de generaal, een dictator in het diepst van zijn gedachten, komt het er eigenlijk niet op aan om zijn daden in Vietnam te verbergen of te vergoelijken. Hij is best wel trots op de moordpartij op burgers die onder zijn bevel kon doorgaan. Het lijkt wel alsof Jerger in deze ondervragingsscènes een andere vorm
van
provocatie
opzoekt.
Om
zijn
ideeën
over
oorlogsvoering te illustreren haalt de generaal allerlei historische figuren en fictieve personages aan. Van de General Massacre (1971): psychose aan het thuisfront
Pruisische professionele soldaat en militair theoreticus Carl
von Clausewitz neemt hij het bekende adagium “oorlog is het
wraaktragedie
over
een
Romeinse
generaal
en
de
verlengstuk van politiek” om het naar zijn eigen hand te
keizersopvolging. Een favoriete zinsnede van de generaal komt
zetten: “politics is the extension of war […] I really mean,
uit Shakespeares Richard the Third: “Conscience is a word
Lieutenant, that war is natural to man”.
that cowards use.” Jergers herhaaldelijke verwijzingen naar Shakespeare zetten de motieven van waanzin, machtswellust,
De generaal is een overtuigde voorstander van totale oorlog.
racisme en verkrachting nog meer aan. Het is ook een manier
“The military industrial complex is, as yet, not complex
om de incestueuze motieven die D.W. Griffith al suggereerde
enough.”
expliciet naar voren te brengen. En ze te koppelen aan extreme
Voeg
daarbij
een
virulent
racisme
en
een
antidemocratisch superioriteitsdenken, en de generaal lijkt
gewelddadigheid.
een nazi pur sang. In de ogen van de generaal is gelijk welke
psychopaat gedrag. De totale oorlog reikt tot in het gezin, met
ideologie ondergeschikt aan oorlog. In de loop van zijn
geweld en seks als machtsinstrumenten. Wraak brengt de
ondervraging veroordeelt hij de nazi-Duitsers niet omwille van
generaal ertoe zijn vrouw te vermoorden en zal er ook voor
hun gruweldaden, maar wel omdat ze de oorlog verloren. Hij
zorgen dat hijzelf, zijn dochter en korporaal Tsai allemaal de
ziet zichzelf in een illustere traditie van krijgsheren als
dood vinden. De enige overlevende is de opdringerige
Dzjengis Kahn en… de Amerikaanse generaal Douglas
buurvrouw, die de lijken in de villa vindt en in het laatste
MacArthur.
(freezeframe)shot van de film een ijselijke kreet slaat.
Jerger zet generaal Massacre neer als iemand die pronkt met
Aftershock
Machtswellust
wordt
verbonden
met
zijn belezenheid. Ook in fictie vindt hij potentaten die zijn ideeën over totale oorlog staven. Generaal Massacre blijkt een
De film was er nu, maar de verhoopte ophef bleek een storm in
gretig lezer van Shakespeare. Hij houdt het meest van diens
een glas water te worden. Journalist John Rijpens in een e-
Titus Andronicus, een sensationele, in bloed gedrenkte
mail in de zomer van 2012:
Een distributeur vond hij niet. Ik herinner mij de
wie er verantwoordelijk was voor deze mistoestand: de
“wereldpremière” in een Lierse bioscoop. Die zat
CIA
afgeladen vol met supporters van de toenmalige
strafblad dan nog!
bespioneerde
Amerikaanse
burgers,
zonder
populaire basketploeg BUS Lier omdat een van hun Lieve Jerger
spelers, Al Grundy, in de film een rolletje speelde. Er werd wat afgelachen, hoewel de film allesbehalve geestig is. […] Jerger droomde ervan beroemd te worden in Vlaanderen. Niet dus. In 1972 reisde Jerger wel met Herman Wuyts en zijn Vlaamse verloofde Lieve naar Cannes. Ze zouden daar op 13 mei een vertoning voor distributeurs houden. Die ging echter niet door, naar verluidt omdat de vertoning werd geboycot. In 1972 ging ik met Burr naar het filmfestival van Cannes om er de film te vertonen, een CIA-agent en zijn vrouw vergezelden ons om publiciteit te maken. Maar achter onze rug annuleerde de CIA de reservaties voor de zaal en verpestte onze beste kans om de film aan distributeurs te tonen. Dat kwamen we te weten toen Burr jaren later de Freedom of Information Act benutte om inzage te krijgen in zijn dossier. We konden traceren
Burr Jerger aan de Croisette in 1972 (Lieve Jerger)
In 1975 legde Jerger, toen opnieuw woonachtig in Californië, een klacht neer tegen een hele rits mensen die (naar hij dacht) betrokken waren bij een “voortdurende en cumulatieve samenzwering” tegen hem. Hij beschuldigde enkele hoge
piefen (o.m. Richard Nixon, James R. Schlesinger) en de
met opgave van valse redenen. De rondtrekkende
personen die hem naar eigen vermoeden in Europa in de gaten
dossiers hadden hun effect.19
hadden gehouden en tegengewerkt. Jerger beschrijft hoe de dossiers die de FBI en CIA over hem bijhielden hun weg
De precieze omvang en impact van wat Jerger zag als het
vonden naar Europa. Dat leidde volgens hem tot verschillende
illegaal bespioneren van een Amerikaanse staatsburger is
incidenten. Over General Massacre stond in de klacht te
onduidelijk. Wel kreeg hij op verzoek inzage in het dossier dat
lezen:
over hem bestond, “maar veel was daar niet op te lezen, bijna alles was in het zwart doorstreept” (Liever Jerger). Hoe dan Zijn film, waarin hij [Jerger] ongeveer 100.000 dollar
ook is ondertussen duidelijk dat Jergers carrière, en ook de
van zijn eigen geld investeerde, werd tegengewerkt,
levensloop van de film General Massacre, in grote mate
volgens vermoeden en informatie, door de CIA [...] Dat
bepaald werd door een haast paranoïde wantrouwen tegenover
er een verbinding was, en nog steeds is, tussen de CIA-
(bepaalde)
en FBI-dossiers over de Aanklager [Jerger] en de
heksenjacht op het rode gevaar tot oorlogsmisdaden,
Belgische en Franse nationale overheden is gebaseerd
gewelddadige rellen en de moorden op Martin Luther King Jr.,
op een sterker bewijs dan vermoeden en informatie.
Malcolm X, John Kennedy en zijn broer Robert was er de
Een vertoning van zijn film werd heimelijk geannuleerd
afgelopen decennia dan ook veel gebeurd dat de achterdocht
in Cannes; aanvaarding ervan door Amerikaanse
bij de burger aanwakkerde. Dat was geen eenrichtingsverkeer.
distributeurs werd belemmerd in België, Frankrijk en
Binnen diverse overheidsinstanties heerste er eveneens
Engeland; en nadat een uitgebreide Franse verdeling
paranoia, zowel intern (cf. het Watergate-schandaal) als ten
was gepland, te beginnen in Marseille, Frankrijk,
aanzien van allerlei zogenaamde externe bedreigingen, of dat
Amerikaanse
overheidsinstanties.
verbood de Franse censor de hele film voor twee jaar, 19
Civil action complaint, document in privébezit
Van
de
nu blanke communisten, Black Panthers of protesterende
Ik ben op zijn minst in goed gezelschap, want Stanley
doorsneeburgers waren.
Kubricks schitterende antioorlogsfilm Paths of Glory is verboden in Frankrijk. Censuur kleineert de mensen
Gefnuikt in Frankrijk?
door hen te behandelen als kinderen die niet voor zichzelf kunnen beslissen.
Feit was dat General Massacre enkele jaren niet vertoond mocht worden in Frankrijk. Op 14 maart 1972 verklaarde de Franse minister van Cultuur Jacques Duhamel: [General Massacre] toont zelfvoldaan de evolutie van het hoofdpersonage naar sadisme en moord, en laat dit vertoon vergezeld gaan van scènes die moeilijk te verdragen zijn (de herhaling in flashback van de moord op de vrouw, het offeren van een koe en gevogelte enzovoort). Het hoeft amper te verbazen dat Jerger dit verbod publicitair trachtte uit te buiten. Zo droeg hij tijdens het filmfestival in een bordje met daarop “banned in France”. Hij besefte dat een censor zichzelf in de voet kon schieten door een verbod op te dringen.
Burr Jerger op het filmfestival van Cannes in 1972 (Lieve Jerger)
Bovendien drong hij erop aan dat zijn film geweld niet wilde
Maak je geen zorgen: op een dag zal General Massacre
verheerlijken, maar in tegendeel pacifistisch van inborst was.
worden uitgebracht. Wanneer Vietnam de mensen niet
De Franse regisseur Jean Rollin nam begin 1973 de
meer hindert. Zoals er vandaag films over Algerije
handschoen op in het tijdschrift La rue. Revue culturelle et
verschijnen. Zoals Sucre amer [Yann Le Masson, 1963]
littéraire d’expression anarchiste. Ook al had hij in het artikel
zal verschijnen wanneer er geen Franse koloniën meer
‘La Censure et le “Général”’ (nummer 15) niet alle feiten over
zullen zijn, zoals Paths of Glory wanneer er geen legers
General Massacre correct op een rijtje, Rollin hield wel een
meer zullen zijn. Dat laatste is jammer genoeg niet voor
vurig pleidooi tegen elke vorm van censuur.
morgen.
Eenvoudige logica dwingt me ertoe te denken dat als
Rollin zou geen onbekende blijven voor Jerger. Nadat Jerger
deze films [des films cochons] gevaarlijk zijn voor de
België in 1972 verliet, vestigde hij zich anderhalf jaar lang in
geestelijke gezondheid van het publiek, leden van de
Frankrijk, tot hij naar de Verenigde Staten terugkeerde.
controlecommissie, die deze films volledig en allemaal
Jergers verloofde Lieve speelde – onder het pseudoniem Lieva
bekijken, vandaag in een vreemde staat moeten zijn.
Lone – een van de hoofdrollen in Rollins Les démoniaques (1974). Jerger kreeg een kleine bijrol.
Erger nog dan censuur op moralistische gronden vond Rollin politieke censuur. Hij haalde een hele reeks censuurzaken aan en besprak tot slot de casus van General Massacre. Zijn laatste zinnen waren recalcitrant hoopvol over de toekomst van verboden films:
Burr Jerger verscheen kort in Les démoniaques (Jean Rollin, 1974)
In 1974 werd het distributieverbod op General Massacre opgeheven. In de communistische partijkrant L’Humanité was de Franse criticus Albert Cervoni gematigd positief. In meanderende zinnen schreef hij op 29 mei 1974, in zijn artikel ‘Un MacArthur au petit pied’: Is het ook niet […] een tomeloze, verwarde, passionele poging van een geïsoleerde Amerikaan, emigrant in België, […] die met moreel en esthetisch geweld zijn slecht geweten bekent, meer bepaald de weigering om zich te identificeren met het fanatieke militarisme volgens de wet van de sterkste, van de wapens? Ook Cervoni zag General Massacre dus als een persoonlijke afrekening met een (Amerikaans) beleid waarmee Jerger zich niet kon vereenzelvigen. In oktober 1974 gaf maandblad La revue du cinéma (nr. 288/289) aan dat het moeilijk was een gemutileerde film te beoordelen. Jerger had immers enkele scènes uit zijn film moeten halen om te kunnen worden vertoond. Een Franse affiche voor General Massacre
Alles wat het sadisme van de generaal verklaart, is weggeknipt
en
wat
er
bovendrijft,
is
soms
onbegrijpbaar. […] Wat er overblijft, is een portret […] van een man die zijn passies tot de uiterste ontsporing drijft. Zijn veroordeling van oorlog, dictatuur en onderdrukking maakt de film toch het bekijken waard. General Massacre “neemt zijn plaats in tussen de getuigenissen over onze tijd die onmogelijk te negeren zijn”. Ook filmcriticus Jacques Siclier van Le Monde had op 22 maart gewezen op de actuele relevantie van General Massacre. Maar de confrontatie – in zwart-wit, reportagestijl – verdrinkt in een reeks fantasieën in zeer esthetische kleuren die bedoeld zijn om de psychologie van deze oorlogscrimineel te verklaren via zijn seksuele trauma’s. Siclier
Freud die het fascisme moet verklaren en “tout le bric-à-brac psychanalytique”, daar paste Siclier voor.
De generaal tijdens zijn ondervraging (General Massacre)
Ondertussen bleek een Amerikaanse release niet tot de
was regisseur, producer en distributeur van obscure films.
mogelijkheden te behoren. Dochter Tia, die al eerder dan haar
General Massacre kreeg een R-rating toegekend, maar verder
vader naar de Verenigde Staten terugkeerde:
kwam het niet.
Toen mijn vader terugkwam naar de Verenigde Staten
En in paradijs België?
[in augustus 1974, BG], was het te vroeg. Men wilde er niet aan beginnen. Later werd hij erg ziek en was het
“In België heeft de zaak een meer kronkelige weg genomen”,
een verloren zaak. Jaren geleden nam ik de film naar
merkt Francis Bolen op (Bolen 1973). Censuur bestond hier
New York en toonde hem aan Twentieth Century Fox
niet voor bioscoopgangers ouder dan zestien jaar. Voorts
en, denk ik, aan een paar andere mensen, maar ze
gaven, aldus Bolen, de parketten aan niet te zullen
wilden er niets mee. Het was te vroeg na de oorlog in
tussenkomen om de goede zeden te behouden als de exploitant
Vietnam, ze wilden geen politieke gevolgen. Toen
alleen volwassenen van achttien jaar en ouder in de zaal
Twentieth Century Fox de film kwam bekijken, zagen ze
toeliet.
de eerste tien tot vijftien minuten en verlieten dan de zaal. Zo werkt de filmindustrie. Tenzij ze er een
Het ministerie van Economische Zaken geeft General
commercieel succes in zien, zijn ze niet van plan om
Massacre een certificaat van Belgische nationaliteit […],
negentig minuten te besteden aan iets waar ze een
wat betekent dat de film kan genieten van de
politieke dialoog in vermoeden.
“productiepremie” (berekend op basis van de omzet in de zalen). Maar General Massacre kent slechts enkele Tia Kuhl
vertoningen in cinema’s van tweede garnituur, de grote distributie heeft er zich van afgekeerd.
In 1976 berichtten onder meer Variety en Film Bulletin dat James Flocker Productions de film zou uitbrengen. Flocker
Toch werd de film door de filmpers gezien en gekeurd. Op 4
ronddartelen. Je bespaart enorm veel op de kledij en je
februari 1972 besprak De Standaard de film (‘Vietnam-Koe in
reveleert de schoonheid van de Vlaamse meisjes.
Brasschaat’). De scène waarin de koe wordt neergeknald kon op weinig sympathie rekenen, ook niet als contrapunt voor de
Een visieverslag van juni 1972 in het DOCIP-archief van
gruwelijkheden in Vietnam.
Filmmagie (destijds Film en Televisie) beschrijft de “morele waarde” van General Massacre als:
De samenhang tussen beide feiten bestaat echter slechts in het hoofd van de kineast. Dit geldt ook voor het opeenvolgen van
anti-militaristische film waarin aangetoond wordt dat
de verschillende sequenties. Om de haverklap wordt de aktie
het militarisme een manier van leven is, waarvoor vrede
onderbroken door de ondervraging van Massacre […].
de tijd is tussen twee oorlogen. De konfrontatie van de toeschouwer met dit tema gebeurt soms op een
Het artikel sluit af in een neerbuigende, moraliserende toon
gruwelijke manier. De makers veroordelen het geweld
die doet denken aan wat Wuyts en zijn collega-vernieuwers de
om het geweld.
jaren voordien vaker te lezen hadden gekregen. En over de “techniek”: Dit alles moet aan deze film een “kultureel” tintje geven. In feite is Generaal Massacre een povere seksfilm, flets
Niet alleen is de vorm zeer dilettantisch maar is de
gefotografeerd, klungelig gemonteerd, vol aftandse
inhoud
regiefouten en slecht vertolkt. Toch één tip voor
langdradigheden.
ook
zeer
oppervlakkig.
Talrijke
kineasten die met beperkt budget moeten werken: laat de aktrices van het begin tot het einde in Eva-kostuum
Een Franstalig visieverslag (mei 1972) prijst de “excellente interprétation de Jerger” en oordeelt dat: “Des scènes d’une atroce cruauté font partie intégrante du sujet”.
Filmjournalist John Rijpens publiceerde in Nieuwe gazet al
film geworden, die zeker openstaat voor tegenstrijdige
heel vroeg, op 18 september 1970, een bespreking van General
interpretaties, maar die een eerlijke kans verdient.
Massacre. Hij kon de film niet echt serieus nemen, daarvoor ontbrak het hem aan visie en domineerde het amateurisme te
“Beste kameraad Newton”: een nieuw project
veel. Toch school er enige verdienste in Jergers portret van de generaal en het werk van cameraman Wuyts:
Aan nieuwe plannen ontbrak het Jerger nooit. Een daarvan heeft sporen nagelaten op een onverwachte plaats. Nog tijdens
General Massacre [is] tot een alles behalve prettige
de gemankeerde zoektocht naar distributiemogelijkheden voor
aanklacht tegen het oorlogsgeweld en de hysterische
General Massacre was Jerger bezig aan een nieuw filmproject,
waanzin van sommige enkelingen uitgegroeid. Een
‘Fort Computer’. Het zou een futuristisch verhaal worden over
bepaalde levensvisie kan men uit deze auteursfilm,
een hypergesofistikeerde wetenschappelijke onderneming die
avant la lettre, nauwelijks puren maar hij laat een
de mens zou verlossen uit zijn bekrompen en gewelddadige
verpletterende indruk. De flash-backs werden door
tranendal. In het voorjaar van 1972 startte hij een
Herman Wuyts op meesterlijke wijze gefilmd en
correspondentie met Huey P. Newton,20 medestichter van de
herinneren ergens zelfs aan de poëtische beelden van
Afro-Amerikaanse activistische groepering Black Panthers.
Bo Widerberg. De nerveuze camerabewegingen van de
Daarin beschrijft Jerger hoe hij met de jonge, zwarte
finale van de Vietnamees. De dialogen tussen de
basketbalspeler
attorney van de Nato te Brussel en de generaal (in
samenwerking voort te zetten in een volgende film. Grundy
zwart-wit) geven vaak de indruk op stuntelige wijze te
had een nieuwe filmrol wel zien zitten, maar was jammer
zijn geïmproviseerd. […] Ondanks het bombastische
genoeg recent overleden. Hun gesprekken bleven echter
geful[m]ineer van de generaal is “Massacre” een eerlijke
waardevol. Ze spraken onder meer over de ontvoogding van 20
Al
Grundy
had
overlegd
Dr. Huey P. Newton Foundation Inc. Collection, Stanford University
om
hun
zwarte burgers en over de Black Panthers. Dus, zo schreef
medewerkers
voor.
Herman
Jerger aan Huey Newton, leek het hem wel gepast dat de
cameraman
politieke activist Newton zich zou engageren voor de rol die
Vissenaeken” worden (acteur-regisseur Jaak Vissenaken, die
Grundy zou spelen.
later de mysterieuze Jonathan Hiks zou spelen in de
fungeren.
Wuyts
zou
“Manager-producer”
opnieuw zou
als
“Jack
televisieserie Postbus X). De Antwerpse ontwerper en decorbouwer Maurice de Boevere zou als “art director” moeten zorgen voor de futuristische set van ‘Fort Computer’. Antwoord vanuit het hoofdkwartier van de Black Panthers in Oakland bleef niet uit. Newton vond het verhaal verdienstelijk, maar kon niet akkoord gaan met hoe het zwarte personage werd neergezet. In zijn ogen vertegenwoordigde ‘Fort Computer’ te veel een blank perspectief. Maar als er enkele wijzigingen konden worden aangebracht, wilde hij zich wel aan het project verbinden. Jerger paste de rolverdeling aan, er werd een vergoeding afgesproken en op 6 juli 1972 stuurde Huey Huey P. Newton
Jerger bezorgde Newton behalve zijn script ook een inschatting van de productiekosten. ‘Fort Computer’ zou net als General Massacre gefilmd worden in Brasschaat en scenarist-regisseur-acteur Jerger stelde meteen al enkele
Newton
een
ondertekende
overeenkomst
naar
Brasschaat. We zijn tevreden over het verhaal, de voorlopige overeenkomst en de vooruitgang die we boeken. We kijken uit naar het verfilmen van ‘Fort Computer’.
All Power To The People, Huey P. Newton, Servant of
tolerantie. Ik ben hier nu zes jaar, na in Frankrijk en
the People.
Duitsland te hebben geleefd, die allebei nog steeds politiestaten zijn. België is dat niet en de burgers
Op 6 september 1972 herhaalde Jerger dat de Belgische
beschouwen de politie als dienaars, wat ze zijn, en niet
filmcommissie financiële steun zou verlenen. Tijdens zijn
als meesters. Met andere woorden, het is hier een goede
verblijf in Cannes eerder dat jaar had Jerger Newton overigens
plek om ‘Fort Computer’ te maken, met jou erin.
al laten weten dat hij contact had met een Amerikaan die interesse had om in hun project te investeren. Jerger beweerde
Terugkeer naar de VS
nu ook dat hij Jane Fonda aan de telefoon had gekregen om haar voor de film te vragen. Helaas, haar agenda was
Zover zou het nooit komen. Wellicht steunden de plannen van
volgeboekt, maar ze gaf wel enkele tips voor de rol van de
Jerger veel meer op bluf en wishfull thinking dan op concrete
jonge, oosterse vrouw in ‘Fort Computer’… Op 23 april had
engagementen. Hoe dan ook zou Jerger België al snel verlaten.
Jerger al geschreven dat België een ideale plek zou zijn om
Niet lang nadat Jerger General Massacre had afgerond, werd
‘Fort Computer’ te verfilmen.
de diagnose van chronische hepatitis vastgesteld. De ziekte verhinderde hem om nog langer voluit te werken. Na een
Het zou hoegenaamd geen probleem opleveren om zo’n
verblijf van anderhalf jaar in Frankrijk keerde hij in augustus
film hier te draaien, en de Belgen en hun pers staan
1974 terug naar de Verenigde Staten. Volgens Lieve Jerger,
welwillend tegenover jou en de zaak waarvoor je staat.
met wie hij in Californië trouwde, zetten ze voet op
Ik had geen enkel probleem om General Massacre hier
Amerikaanse bodem op de dag dat president Nixon aftrad als
te maken, kreeg opvallende steun van de pers en
gevolg van het Watergate-schandaal.
publieke belangstelling […]. België heeft geleden onder twee wereldoorlogen en begrijpt de essentie van
Scott. Als medewerker van het tijdschrift Uncle Jam schreef hij een reportage over de eerste slachtoffers van atoomproeven in Utah. Zijn voorkeur voor onthullende journalistiek bleef. Misschien hoopte Jerger – net zoals toen hij als jonge student stennis had veroorzaakt door per ongeluk de Amerikaanse vlag omver te stoten – met de nodige branie en al provocerend zijn zegje te doen over wat hij zag als barbaars onrecht. Dat probeerde zijn enige film ook. Een meer uitgebreide distributie van General Massacre of een nieuw filmproject behoorde niet tot de mogelijkheden. Na een lang ziekbed overleed Jerger op 12 mei 1982. Burr en Lieve Jerger op Treasure Island in San Francisco Bay, 1975 (Lieve Jerger)
Jerger bleef artikels schrijven. Zo was hij reporter voor de
Met dank aan Christine Dheere, John Rijpens en vooral Louis
beruchte, maar stilaan failliete Los Angeles Free Press. Op 3
Dalmas, Lieve Jerger en Tia Kuhl.
juli 1975 publiceerde hij daarin een verhaal waarmee hij al geruime tijd zeulde (via het agentschap van Louis Dalmas): ‘CIA’s Lumumba Assassin Talks: Confession of
CIA’s
Lumumba Assassin’, over een Belgische officier die beweerde de Congolese politicus Lumumba te hebben vermoord. Voorts berichtte hij er ook over de moord op de zwarte activiste Betty
Aangehaalde bronnen
Hazewinde, Bruno. ‘Nieuwe Vlaamse langspeelfilm in wording… “Princess” van Herman Wuyts’, Het Volk, 10
[anoniem], ‘Vlaamse film volwassen(?)… Princess’, Het
oktober 1968.
Volk, 16 oktober 1969. Jerger, Lieve [interviews 2011] Bolen, Francis. ‘L’homme à abattre: Burr Jerger (General Massacre)’, Cine Dossiers, nr. 39 (1973).
Kuhl, Tia [interview 10 oktober 2011], zie ‘Atrocity Exhibited:
Cannon, Lou. Ronnie and Jesse: A Political Odyssey,
Burr
Jerger’s
Anti-war
Film
General
Massacre’
1969. Lauryssens, Stan. ‘Jef Geeraerts: boycotten ministeries Cervoni, Albert. ‘Un MacArthur au petit pied’, in: L’Humanité, 29 mei 1974. Dalmas, Louis. [interview december 2011]
anti-oorlogsfilm?’, Het Laatste Nieuws, 11 september 1970. Mayer, Milton. Robert Maynard Hutchins. A Memoir, 1993.
Deborger, R. ‘Belgische cineasten boordevol plannen. Een bres in de muur van de publieke onverschilligheid’, Het Laatste Nieuws, 22 januari 1970. Dheere, Christine. [interview 1 december 2011]
McNeill, William H. Hutchins’ University. A Memoir of the University of Chicago 1929-1950, 1991. Morris, John G. Get the Picture: A Personal History of Photojournalism, 2002.
Nelissen, Ivo. ‘een nieuwe vlaamse film: princess’, De Nieuwe, Nr. 237, 11 oktober 1968. Putnam, Jackson K. Jess: the political career of Jesse Marvin Unruh, 2005. Rijpens, John. ‘An American in Antwerp: Burr Jerger’, ABC Nieuwsmagazine, 11 oktober 1969. Roggeman, Willem M. ‘Zodra ik kan, verlaat ik dit zielig rotland’ [rubriek ‘Wereld van de cultuur’], Het Laatste
Soethoudt, Walter A.P. Uitgevers komen in de hemel. Herinneringen, 2008. Teigeler, Piet. ‘Amerikaan sticht Hollywood-filiaal te Brasschaat’, [Nieuwe Gazet], 23 februari [1970], p. 7. Temmerman, Jan [Jan T.]. ‘Een waardig volgeling van Ed Wood’, De Morgen, 1 juli 1995. Thomas, Paul. ‘Interview de Burr Jerger, réalisateur du film “General Massacre”’, [1970]
Nieuws, 15 december 1969. Thonon, Pierre. ‘J’ai trouvé mon paradis en Belgique’, Rollin, Jean. ‘La Censure et le “Général”’, in: La rue.
Pourquoi Pas, 4 juni 1970, p. 194-196.
Revue culturelle et littéraire d’expression anarchiste, nr. 15 (1973).
Turfkruyer, Marc [Marc T.]. ‘Te Brasschaat draait men een nieuwe… Broken Blossoms’, in: Volksgazet, 27
Siclier, Jacques. [General Massacre], in: Le Monde, 22
maart 1970.
maart 1974. Van der
Put, Bart. ‘General
Massacre
Schokkend Nieuws, nr.36 (1 juli 1998), p. 17.
(video)’,
