Stilte en de omgang met God; 20-2-2005 Broeders en zusters in Christus, Mensen zoeken naar stilte, gaan een tijdje een klooster in, er komen stiltemomenten in de dienst en tegelijk weten we er niet altijd zo goed raad mee. Juist die stilte kan enorm confronterend zijn. Je verlangt naar rust maar door die stilte gebeurt het tegendeel en begint het enorm te malen in je hoofd, er komt van alles naar boven. Maar het kan natuurlijk ook heel weldadig zijn, eindelijk rust. En de vraag waar het dan vooral om gaat, is deze: kan stilte mij dichter bij God brengen? Is stilte een manier, een methode om Gods nabijheid meer te ervaren? Nu moet ik eerlijk bekennen dat mijn eerste reactie op deze vraag een beetje wrevelig is. Wat zullen we nou krijgen, dat is toch Boeddhisme? Ik zag laatst een programma van de Boeddhistische omroep, twee katholieke paters nota bene die spraken over stilte en inkeer, het tot jezelf inkeren, zozeer dat je tot je diepste bewustzijnslaag nadert en daar vind je God. In jezelf. Het streven naar innerlijke leegte, het leegmaken van jezelf om zo ruimte te maken voor het goddelijke. Dat doet me eerlijk gezegd meer denken aan Jezus die vertelt over die boze geesten die uitgedreven zijn, het huis is leeg en op orde, en vervolgens wordt dat lege huis gekraakt door nog meer boze geesten (Mt.12:43-45). Innerlijke leegte is niet nastrevenswaardig. Dat is mijn eerste reactie. En ik wil die niet helemaal kwijt. Wat zit er nu precies achter, achter dat hernieuwde verlangen naar stilte? Ik wil daar kritisch in blijven. Mijn tweede reactie is die van begrip. Want ik weet zelf ook hoe ontzettend druk we kunnen zijn. En als we zelf niet druk zijn dan worden we wel intens bezig gehouden, voortdurend bezig gehouden. Al die dingen die op ons afkomen, al die prikkels, gevraagd of ongevraagd. En dan kan het nodig zijn om af en toe eens even ‘ho’ te roepen. Ik denk aan Hbr.12(1) over dat het geloof een wedloop is en dat er dan gezegd wordt dat we af moeten leggen alle last. En dan gaat het bij die last om dingen die op zich niet verkeerd zijn maar ze zijn wel lastig. Drukte is zoiets, maar ook de manier waarop je je ontspant. Dat kan ook een last zijn die lastig is voor je geloofswedloop. Een besluit om wat minder tv te kijken, je wat minder te laten bepalen door je werk, zoiets kan je geloofswedloop ten goede komen. Onze aandacht wordt voortdurend opgeëist, we worden aan alle kanten getrokken door dan weer dit en dan weer dat. Dan is het te begrijpen dat een doelbewuste stilte dat even doorbreekt. Stilte als een vorm van ontspanning, als een vorm van concentratie, die storm in je hoofd een beetje tot bedaren laten komen, je even afsluiten voor die stortvloed aan prikkels. Het is niet voor niets dat Jezus adviseert om je binnenkamer op te zoeken (Mt.6:6). Niet alleen ben je dan niet aan het bidden voor het oog van de mensen maar het is ook gewoon een rustig plekje. Maar ik zie niet dat de stilte zelf werkelijk een weg naar God is. De stilte is geen weg, hooguit een vorm van voorbereiding. Ik heb een klein onderzoekje gedaan naar stilte in de Bijbel en daar kwam toch wel iets heel verrassends uit.
1
Het woord stilte heeft meerdere functies in de Bijbel, gewoon echte stilte natuurlijk, maar ook de dood, die wordt ook de stilte genoemd, maar ik noem er nu slechts twee. Twee betekenissen van stilte die van belang zijn voor ons onderwerp. Stil worden voor God kan betekenen dat je ontzag voor Hem krijgt. Ps.76: Vanuit de hemel klonk Uw oordeel, de aarde vreesde en werd stil (9). Dat is een belangrijke betekenis. Stil worden voor God is diep onder de indruk raken. Je wordt er stil van. En dan is dus die stilte niet een weg naar iets toe maar een reactie op iets. Je ziet iets van God, je hoort iets over Hem en je valt stil. Puur ontzag. Dat is de ene betekenis die ik wilde noemen. Belangrijker in ons verband is een andere betekenis die je vrij veel tegenkomt. Ook dan is het stil worden meer een gevolg dan een oorzaak. Als de mensen in Neh.8 de wet voorgelezen krijgen, na zo lange tijd, dan barsten ze in tranen uit. Er is verdriet. En dan manen de Levieten het volk tot stilte. Ze zeggen: Wees stil, dit is een heilige dag, wees dus niet bedroefd (11). Stilte als een correctie van verdriet. Je moet nu je tranen drogen, word stil. Of Ps.37: Wees stil en wacht op de Heer, erger je niet aan wie slaagt in het leven, aan wie met listen te werk gaat (7). Hier is de stilte een correctie van ergernis. Stop met je ergernis, word stil en wacht op de Heer. Of Jes.30 waar die bekende woorden staan: In stilheid en vertrouwen ligt jullie redding… maar jullie wilden niet. Jullie zeiden: Nee! Te paard vluchten we weg! (15v). Dus daar staat de stilte tegenover de paniek, tegenover de zelfredzaamheid. Wij gebruiken in verband met stilte wel het woord inkeer. Maar als je deze teksten zo ziet dan zou je haast beter het woord bekering kunnen gebruiken. Stil worden voor God betekent je ergernis opgeven, je verdriet in Zijn hand leggen, je verbittering doorbreken, je opstand beëindigen. Geen inkeer maar bekering. Niet tot jezelf ingaan maar je weer omkeren naar God. Ik wil hier toch nog één voorbeeld van geven. De korte Ps.131 (NBG). In vers 2 staat dan: Ik heb mijn ziel tot rust en stilte gebracht. En dan wordt als voorbeeld gebruikt een pas gespeend kind, dat rust vindt in de armen van zijn moeder. Maar wat is een pas gespeend kind? Dat is een kind dat op een gegeven moment gedwongen wordt over te stappen van de borst van de moeder naar andere voeding. Een crisis. Het kind vindt het maar niks. Een belangrijke, verwarrende verandering in dat kleine leventje. Zo’n crisis speelt ook in deze Psalm. Ik was trots, hoogmoedig, ik greep naar dingen die te hoog voor me waren. Ik zie dat nu in, ik bekeer mij van die weg en mijn leven komt tot rust. Zoals een pas gespeend kind zich toch aan zijn moeder toevertrouwt. Weet dit als je naar stilte zoekt! Misschien komt je onrust wel uit zonde voort. Stilte als bekering. Dat is de betekenis van stilte in de Bijbel. Wij zoeken in onze tijd enorm naar stilte. Ik zie dat in een groter kader. Wij zoeken enorm naar God, wij zoeken naar meer beleving, naar ervaring, er zit soms iets krampachtigs in, een krampachtig zoeken en uitproberen, zou het dit kunnen zijn of moet ik dat doen. Maar waar we rekening mee moeten houden is dat God Zich misschien wel voor ons heeft verborgen en dat je dat op een gegeven moment gaat merken en dat dat niet om uit te houden is. En we proberen van alles om daar een einde aan te maken maar misschien moet je je wel ergens van bekeren. Heel onze westerse cultuur is God kwijt geraakt of Hij is misschien alleen nog ergens ver weg aan de rand. Hij is misschien wel Zelf ver weg naar de rand gegaan. En dat merken we ook in de kerk. Hoe vind ik God weer terug?
2
Hoe kan ik er weer van overtuigd zijn dat Hij in mijn leven aanwezig is? In deze wereld aanwezig is? Zou het kunnen zijn dat wij de weg gewoon zijn kwijt geraakt? Dat we gewoon niet meer zo goed weten hoe dat moet: omgaan met God? Of dat we daar inderdaad niet zo de rust meer voor hebben? Het is mijn stellige overtuiging dat wij God niet vinden in de stilte alleen. Stilte kan een nuttig hulpmiddel zijn, noodzakelijk zelfs misschien, maar geen vindplaats van God. Laten we ons niet vergissen. De invalspoort van de Heilige Geest in ons leven is niet in de eerste plaats ons gevoel, de ervaring, maar, het spijt me dat ik het moet zeggen: ons verstand. Onze kennis. Dat zal velen zeker in onze tijd tegen de borst stuiten en toch is het bijbels. De weg van het gevoel en van de ervaring is natuurlijk wel zo gemakkelijk. Je hoeft er niet veel voor te doen dan je alleen maar open te stellen, in de sfeer te komen en te wachten. Wij willen God voelen, wij willen iets van Hem ervaren. Ik zie nergens in de Bijbel die terminologie terug. De weg van de kennis is moeilijker, weerbarstiger maar wel bijbelser. Daar moet iets voor gedaan worden, dat vergt een zekere inspanning, volharding, net zoals bekering een zekere inspanning vereist. Ik zeg dus: de invalspoort van de Heilige Geest in ons leven is in de eerste plaats ons verstand. En dat bedoel ik bepaald niet rationalistisch, puur verstandelijk. Het gaat om een bepaald soort kennis nl. geloofskennis. En het zou wel eens kunnen zijn dat dat wat uit het zicht is geraakt. Ik geloof zeker dat God ook op andere wijze tot ons kan komen, er zijn visioenen, dromen, profetieën, ingevingen maar op de een of andere manier zijn wij gaan denken dat dat het is. Dat dat de hoofdweg is. Maar de hoofdweg loopt gewoon via het verstand. Hoe kom ik nou zo bij dat verstand? Wel, dan komen me heel veel bijbelwoorden in gedachten: Bedenkt de dingen die boven zijn (Kol.3:2), bedenken; Dit weet ik, dat God met mij is (Ps.56:10), weten; Weet gij niet dat wij in Zijn dood gedoopt zijn (Rom.6:3); Zo moet het voor u vaststaan dat gij wel dood zijt voor de zonde maar leeft voor God in Christus Jezus (Rom.6:11), vaststaan; Wij weten dat God alle dingen doet meewerken ten goede (Rom.8:28); Enigen van hen, uit de synagoge van Tessalonica, lieten zich overtuigen en sloten zich bij Paulus en Silas aan (Hd.17:4), je laten overtuigen; Gedenk dan van welke hoogte gij gevallen zijt en bekeer u (Op.2:5), gedenken. Ook vaak in de Psalmen, gedenken. De weg van de Heilige Geest tot ons leven loopt via het verstand, de geloofskennis. En wat betekent dat nu voor onze omgang met God? Daarin kan stilte nogmaals belangrijk zijn om eerst eens tot rust te komen, om Hem gelegenheid te geven ook eens wat te zeggen. Maar het gáát om een andere stilte. Een stilte als reactie. Een stilte als gevolg. De vrede die alle verstand te boven gaat (Fil.4:7). Ik wil u iets vertellen over de zg. discursieve meditatie, een woord van niks, maar het komt neer op een meditatie in gespreksvorm, discursieve meditatie. Gesprek met God en gesprek met jezelf. Dit is niet zomaar de zoveelste truc die uit de kast wordt gehaald om dichter bij God te komen, dit is een manier van meditatie die je in de Bijbel zelf kunt terugvinden.
3
Het bekendste voorbeeld is Ps.42:6 waar de ziel zichzelf toespreekt: Wat buigt gij u neer, o mijn ziel, en zijt gij onrustig in mij? Hoop op God, want ik zal Hem nog loven, mijn Verlosser en mijn God. Dus iemand die zichzelf tot de orde roept. Een gesprek. Je vindt dat in vele Psalmen terug. Vergeet niet een van Zijn weldaden, noem ze dan eens op en trek daar je consequenties uit. Iemand verkeert in bepaalde omstandigheden, bedenkt dan wie God is, wat Hij heeft gedaan, wat Hij heeft beloofd en op grond daarvan vindt hij de rust en de stilte in zijn situatie, laat hij de paniek los of de ergernis of de overbezorgdheid. Of hij komt tot schuldbelijdenis. Of hij komt tot lofprijzing of aanbidding. Of tot blijdschap. Gevoelens komen daarna. Rust, blijdschap, vreugde, schaamte, schuld, vrede. Discursieve meditatie, oftewel gewoon gespreksmeditatie, is dus in feite actief inzetten wat je gelooft. Je te binnen brengen wie God is. En daar de consequenties voor de praktijk uit trekken. Je verkeert in bepaalde omstandigheden, je bent bezorgd, je bent in onzekerheid over je toekomst, je hebt last van patronen uit je opvoeding, je bent verdrietig of je dreigt te verbitteren. En dan kun je dat natuurlijk gewoon laten gaan. Je kunt meedobberen op de golven van je gevoelens maar je kunt ook gelovig ingrijpen: God is er ook nog! Hij heeft mij zo lief dat Hij Zijn eniggeboren Zoon wilde geven, Hij wil vergeven, Hij wil met mij zijn tot aan de voleinding, Zijn trouw staat over mijn leven heen, Hij laat alle dingen meewerken ten goede. Dat moet toch wat betekenen? Dat is toch echt iets? Daar mag ik toch op bouwen? Dat is wat Paulus bedoelt als hij het heeft over het aantrekken van de wapenrusting Gods (Ef.6:10-18). Dat je de waarheid neemt en die als een gordel om je middel bindt. Dat je de gerechtigheid vastpakt en als een harnas voor je borst vastmaakt. Heer, U hebt gezegd dat en dat en dat wil ik serieus nemen. Vader, U hebt mij gewezen dat ik die en die weg moet gaan en tot nu toe ben ik precies de andere kant op gegaan, wilt U mij vergeven en leid mij op de eeuwige weg. De gespreksmeditatie. Eigenlijk is dat gewoon bidden. En ik weet zeker dat dit iets is waar de Heilige Geest in wil treden. Dit is bidden in de Geest. Dat je al biddend op gedachten komt. Dat je al mediterend nieuwe dingen ontdekt. Af en toe stilte tijdens het gebed is goed. Niet constant alleen maar zelf aan het woord zijn. Het kleine zaadje dat je zaait op de akker van de Geest door te gaan zitten en met God en jezelf te gaan overleggen, dat kleine zaadje wil de Geest laten uitgroeien tot een grote plant. En zo krijgt God een grotere plaats in je leven. Zo wordt een mens vervuld met de Geest. Nu zal ik niet zeggen dat dit een methode is waarbij succes onmiddellijk verzekerd is. Zo van: even gespreksmeditatie en alles is weer dik in orde. Soms heb je gewoon nog te weinig Bijbelkennis. Dan moet daar eerst wat aan gedaan worden, je moet een reservoir opbouwen. Soms merk je dat je er de puf niet voor hebt, dan moet je misschien eerst door een dorre periode heen. Soms voel je hoeveel makkelijker het is om maar mee te dobberen met je boze gevoelens of met je zelfmedelijden. Soms ben je te zeer met jezelf bezig en te weinig met Gods Koninkrijk zodat je blik vernauwd is. De omgang met God is niet iets om jezelf te behagen. Wij leven niet alleen voor onszelf, wij staan midden in Gods Koninkrijk.
4
Soms gaat het om problemen die erom vragen om steeds weer in gebed gebracht te worden. En laagje na laagje wordt er dan van afgeslepen. Soms ontbreekt het je nog aan voldoende inzicht in wat er nu werkelijk mis is en weet je niet waar je naar moet grijpen. Heer, waar mag ik op vertrouwen, wat hebt U mij te bieden, welke weg is de goede en welke de verkeerde? En dan komt het aan op volhouden. In ieder geval denk ik dat deze manier van omgaan met God ons uiteindelijk verder zal helpen dan stilte alleen. Je kunt er wel stil van worden. Dit zou je kunnen toepassen op het toeleven naar Goede Vrijdag en Pasen. Je te binnen brengen wat Jezus voor jou gedaan heeft. Wanneer wij ons in die overdenking oefenen, weet ik zeker dat het vruchten zal opleveren. Gespreksmeditatie met als onderwerp het lijden en sterven en de opstanding van Jezus en niet te vergeten Zijn wederkomst. Wat betekent dat nu allemaal? Welke consequenties kan ik daar voor mijn leven en voor mijn omgeving en voor onze wereld uit trekken? Dat is de manier om dichter bij God te leven. Dan ben je niet afhankelijk van zeer bijzondere momenten maar dan kan er een soort continuïteit ontstaan, een vaste lijn. Tot slot nog iets praktisch: hoe vaak moet je dat dan doen, die gespreksmeditatie? Ach, dat is eigenlijk een verkeerde vraag. Dat zal toch bij iedereen verschillend zijn? Daar is toch geen regel voor te geven? Sommigen gaat het makkelijk af om er elke dag tijd voor vrij te maken, anderen zijn al blij met één keer per week of wat dan ook. Je zult echter wel merken dat het aantrekkelijk is. Het is fijn om met God op deze manier om te gaan. Het levert altijd wat op, is het niet voor jezelf dan wel voor Hem. Want Hij ziet het graag dat Zijn kinderen Hem serieus nemen, dat zij Hem erbij betrekken, dat ze het belangrijk vinden wat Hij ervan vindt. Hoe vaak moet je het doen? Ik zou zeggen: Doe wat je kunt. Doe het desnoods al schrijvend als je gedachten steeds maar met je op de loop gaan, schrijf het dan op. Of doe het samen met een vertrouwd iemand. Stilte en de omgang met God. Ik hoop dat dit een aanzet kan zijn tot vernieuwing. Here, wij roepen tot U, verberg U niet langer. AMEN
5
