Ik heb, als minister van Binnenlandse Zaken, een groot deel van die veiligheidsketen bestuurd
Inleidende toespraak van minister van Justitie Annemie Turtelboom op het slotdebat van de gevangenenactie van de Bond zonder Naam, Brussel, 16 februari 2012
En ben nu, als minister van Justitie, verantwoordelijk voor de gevangenissen
Ik wil U bedanken dat U mij vandaag, op het slotdebat van de gevangenenactie, De kans geeft mijn visie op de gevangenissen te ontwikkelen Dat is overigens geen afgelijnde, onwrikbare visie Maar, zoals U zal merken, een work in progress Waarin velen, wat mij betreft, hun inbreng kunnen hebben
Dames en heren
Gevangenissen vormen de laatste schakel in het veiligheidsketen
Dames en heren
Over gevangenissen heeft lange tijd een gepolariseerd debat bestaan 1
De zachte en de harde aanpak, zeg maar
Ik onderschat de impact daarvan niet
Ik denk dat we dat stadium inmiddels voorbij zijn
In een samenleving waarin men reist, mobiel is, heel veel prikkels ontvangt
Het ‘element’ straf is essentieel Gevangenissen dienen om mensen te straffen
We merken dagelijks in de straten van Brussel Bij jonge delinquenten
Is vrijheidsberoving vermoedelijk veel ingrijpender dan in het gezapige dorpsmilieu van onze grootouders ruim een halve eeuw geleden Ik vermoed dat ook stigmatisering een veel groter element is geworden
Men onmiddellijk weer begint
Voor de persoon zelf, in het eigen hoofd, voor de familie en vrienden, voor de wijdere omgeving, de buren, de samenleving, de media
De maatschappij moet een signaal uitzenden
Zozeer als ik zeg dat er gestraft moet worden
dat er een prijs op misdrijven staat
Zozeer zeg ik ook: onderschat nooit de impact van een opsluiting
Dat als na de arrestatie geen straf volgt
Die prijs moet proportioneel zijn En overtuigend
Die prijs is de vrijheidsberoving door opsluiting in een gevangenis
Straffen is essentieel Maar even essentieel is de begeleiding, de opdracht om mensen nieuwe kansen te geven
2
Misdrijf en zelfs misdaad, hoe pijnlijk ook voor de slachtoffers
Vanuit mijn ervaring op Binnenlandse Zaken kan ik daar een dimensie aan toevoegen
Mogen we nooit als het eindpunt beschouwen van een mensenleven
Herintegratie is ook en vooral een investering in een veiliger samenleving
Op enkele extreme uitzonderingen misschien na
Elke gevangene die uit de recidive wordt gehouden is een bijdrage aan een veiliger samenleving
Waarvoor de maatschappij het risico op invrijheidsstelling redelijkerwijs niet meer kan nemen
Begeleiding van gevangenen heeft heel lang in de sfeer van het werk van barmhartigheid vertoefd Op zich een goede zaak, maar ook het alibi voor de overheid om niets te doen Een jaar of veertig geleden begon die overheid toch ernst te maken met herintegratie Waarvoor gespecialiseerde sociale werkers werden opgeleid Daarmee leek dat gegeven opgelost
Een slechtwerkend gevangenissysteem zorgt voor slechter functioneren hogerop de veiligheidsketen, zoals ikzelf al te vaak heb mogen ervaren Het zorgt voor slordiger rechtspraak, demotiveert politiediensten en moedigt criminelen aan zorgeloos opnieuw te beginnen Een goed gevangenissysteem verzorgt de vrijheidsberoving, maar begint vanaf de eerste dag ook aan de voorbereiding van de gevangene op de terugkeer naar een geregeld leven De centrale vraag is dus: hoe kunnen we een gevangenisbeleid ontwikkelen waarin de gedetineerde duidelijk het besef meekrijgt dat hij 3
gestraft werd, maar ook de cel verlaat met een veel grotere kans om terug een normaal leven te beginnen dan vandaag het geval is.
Dat is geen taak van barmhartigheid alleen Dat is geen taak van sociale werkers alleen
Wat kan ik doen, als de verantwoordelijke minister In de twee jaar die mij hier resten?
Ik spreek altijd over een kwantitatief en kwalitatief aspect
Dat is een taak van ieder van ons
Het kwantitatief aspect is van een ontroerende eenvoud
Van de minister tot de cipier
Zoals het Rekenhof dat recent heeft geschetst
En ook van diegenen die dagelijks met gevangenen te doen kunnen hebben
Bij een status quo de komende jaren inzake de gevangenispopulatie
De politie, de rechter, de ambtenaar, en zelfs de familie, de werkgever, de collega’s
(wat een zeer optimistische premisse vormt)
Gevangenen helpen terug een geregeld leven te vinden is voor ieder van ons voordelig
Dames en heren
Laat me beginnen bij mezelf
Komen we ook na het Masterplan nog 900 plaatsen tekort
Dit dwingt ons dus alle middelen uit te putten om de gevangenispopulatie naar beneden te halen Haast zetten achter de bouwvergunningen voor de nieuwe gevangenissen 4
Ik zie dat Wallonië daar veel sneller in is dan Vlaanderen
We gaan bilaterale diplomatieke akkoorden over gevangenenterugname hoger op de agenda zetten
Waar de bouwvergunningen voor de nieuwe gevangenissen in Beveren en Dendermonde aanslepen
En we gaan tot een soepeler verhouding moeten komen inzake bouwwerken met de Regie der Gebouwen.
Het gebruik van de elektronische enkelbanden is teruggevallen van 1100 naar 833 We moeten dat naar 1500 krijgen
We onderzoeken uiteraard ook volop de problematiek van de voorlopige hechtenis We zijn bezig met het plannen van twee centra, in Antwerpen en in Gent, waarmee we 450 geïnterneerden uit de gevangenissen zouden krijgen
We gaan bijkomende plaatsen terugkrijgen doordat een aantal werken aan de bestaande gevangenissen aflopen We gaan de recente kaderrichtlijn van de Europese Unie op het terugsturen van gevangenen naar hun land van herkomst binnen Europa omzetten in wetgeving We proberen ze op dit ogenblik via de Europese ministerraad uit te breiden tot de buren van de Unie, zoals Rusland en Turkije
Het kwalitatieve aspect gaat over de toestand in onze gevangenissen Uit de gisteren vrijgegeven studie van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, dat voor het eerst de kans op recidive in ons land in kaart bracht, leren we dat België in grote lijnen niet slechter scoort dan zijn buurlanden
5
Hoewel het moeilijk vergelijken is met de andere landen, zien we dat onze cijfers in dezelfde orde van grootte liggen
Maar dat is geen reden om op onze lauweren te rusten Verontrustend is dat veel jongeren en ook zogenaamde kleine criminelen die nauwe banden onderhouden met illegale economie in ons land hoog scoren qua recidive-kans Tegelijk maakt een dergelijke studie precies mogelijk dat de begeleiding naar herintegratie toe scherper geconcentreerd wordt op diegenen die het meest dreigen te hervallen in hun oude gewoontes Het onderzoek toont vooral aan hoe belangrijk het is om jonge veelplegers uit deze vicieuze cirkel te halen. Daarom willen we vooral hen in de toekomst beter opvolgen en preventief controleren.
We moeten systematisch elke opportuniteit aangrijpen om het leven in de gevangenis aangenamer te maken en de kansen op reintegratie te verhogen Zo willen we de tewerkstellingsprogramma’s in de gevangenissen verder diversifiëren en ook de opleidingsmogelijkheden aanvullen via elearningprojecten. Voor de nieuwe grote gevangenis in Haren zal expliciet nog in de planningsfase nagegaan worden hoe de infrastructuur kan bijdragen tot een betere begeleiding van de gevangenen
Laat ons nog verder gaan en nadenken over initiatieven waarbij burgers gesensibiliseerd kunnen worden voor wat in de gevangenis gebeurt, en hun belang daarbij Ik denk aan een jaarlijkse Open Gevangenisdag, waar bezoekers kennis kunnen maken met wat in een gevangenis gebeurt
6
Of naar Frans voorbeeld een benefietweek waarin aandacht wordt opgewekt voor allerlei initatieven ter verbetering van de leefomstandigheden Allemaal dingen die naadloos aansluiten bij wat de gevangenenactie van de BZN al vele tientallen jaren tracht te verwezenlijken
We moeten er in slagen een gevoel te creëren dat de opsluiting van gevangenen ieders aangelegenheid is Dat dit dus op een optimale wijze moet verlopen En met een steeds grotere efficiëntie inzake reïntegratie
Reik hen die stimulansen aan En dan is het aan hen om die kansen te grijpen
Ons gevangenisbeleid verbeteren wordt een kwestie van goed beheren, van elke opportuniteit aangrijpen, van zien wat we kunnen wijzigen Ik wil vooruitgaan Het zal een work in progress zijn Finaal zal het er op aankomen een dynamiek op gang te brengen die het gevoel terugdringt dat het in de gevangenissen enkel nog slechter zal worden. Eens we dat punt bereiken is er veel mogelijk.
Een betere gevangenis is zeker ook die van de gevangenen zelf
Beschouw de minister daarbij niet als wonderdokter
Zij moeten het gevoel krijgen dat ze echt zelf kunnen bijdragen tot hun individuele lotsverbetering en die van hun mede-gevangenen in het algemeen
De vrouw met het magische toverstokje dat alle problemen oplost die op haar bureau worden gegooid
Geef hen die kansen en die keuzes
Neem zelf uw verantwoordelijkheid op 7
En ik zal de mijne opnemen
--------------------------
Ik beloof U alleszins dat ik constant deze problematiek intens zal opvolgen En hard zal werken voor elk stukje vooruitgang
Ik ben hier toegekomen met het besef hoe belangrijk gevangenissen zijn is Mijn ambitie is zoveel als mogelijk vooruit te gaan Het niveau van een beschaving meet je immers op twee manieren: Aan de plaats die ze voor vrouwen maakt En aan de manier waarop ze met haar gevangenen omgaat
Ik dank U
8
