De aanpak van. Eerste Minister Minister van Justitie Minister van Binnenlandse Zaken

De aanpak van

n e p e o r g r e d a d e rondtrekkend n e g in g a d it u e d w u ie vern

Eerste Minister Minister van Justitie Minister van Binnenlandse Zaken Editie 2010

❚

© 28 mei 2010

❚

Verantwoordelijke uitgever Fernand Koekelberg, Commissaris-generaal van de Federale Politie Queteletplein, 7 – 1210 Brussel

❚

Realisatie FOD Binnenlandse Zaken, FOD Justitie, College van Procureurs-generaal, Federale Gerechtelijke Politie en de Vaste Commissie van de Lokale Politie

❚

Vertaling Federale Gerechtelijke Politie

❚

Lay-out en fotografie Jocelyn Balcaen, Caroline Chaidron, Karolien Snyers en Lavinia Wouters.

❚

Drukkerij van de geïntegreerde politie

De aanpak van

n e p e o r g r e d a d e rondtrekkend

[Inhoud ] n e g in g a d it u e d w u ie n ver

Context. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Recente evolutie in verband met rondtrekkende dadergroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ❚ Belangrijkste fenomenen waarin de rondtrekkende dadergroepen actief zijn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Woninginbraken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Skimming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Georganiseerde winkeldiefstallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Georganiseerde gauwdiefstallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Inbraken in bedrijven en handelszaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Ladingdiefstal langs autosnelwegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Metaaldiefstallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Werfdiefstallen en diefstal van werfvoertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 ❚ Aard en de verschijningsvorm van de dadergroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Aard van de dadergroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Daders uit het voormalige Oostbloklanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Sedentaire daders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Herkomst van de daders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Sociale cohesie en achterliggende structuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 ❚ Criminele werkmethodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Globale evolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Contrastrategieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 ❚ Synthese van de evolutie van rondtrekkende dadergroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Aanpak van de rondtrekkende dadergroepen : een actualisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ❚ Beeldvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ❚ Bestuurlijk preventieve aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Veiligheid : een gedeelde verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Versterken bestaande bestuurlijk preventieve maatregelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Nieuwe accenten bestuurlijk preventieve aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 “Versterkt bestuur” als aanvulling op een preventief beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Aanpak helingactiviteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Netwerking en partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 In kaart brengen van de goederenstroom van juwelen en horloges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ❚ Repressieve aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Principes en aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Richtlijnen van het College van Procureurs-generaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Creëren van synergie tussen de actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 ❚ Nazorg ten aazien van slachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 ❚ Opvolging van veroordeelde daders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Bijzonder aandachtspunt : de internationale agenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1

De aanpak van


[Context ] n e g in g a d it u e d w u ie n ver De rondtrekkende dadergroepen kwamen in beeld toen, eind jaren ’90 - begin jaren 2000, werd vastgesteld dat Oost- en Centraal- Europese bendes in snel toenemende mate verantwoordelijk waren voor systematische inbraken in woningen, handelszaken en bedrijven, voor ramkraken en bepaalde vormen van voertuigdiefstal. Uit de modi operandi kon toen al worden afgeleid dat de bendes goed georganiseerd en planmatig te werk gingen en dat ze vooral belangstelling toonden voor geld en goederen die ze in de illegale helersmarkten en tweedehandsmarkten kwijt konden. Naargelang het duidelijk werd dat deze problematiek meer en meer impact kreeg op het onveiligheidsgevoel van de bevolking, hebben politieoverheden overal te lande de handschoen opgenomen en de gepaste maatregelen uitgelokt. Tal van beleidslijnen werden uitgevaardigd op de diverse bestuursniveaus, die we onder meer terugvinden in de opeenvolgende Nationale en Zonale veiligheidsplannen, de Kadernota “Integrale Veiligheid”, alsook in richtlijnen van het College van Procureursgeneraal1 of andere overheden. Binnen dit regelgevende kader, nam de beleidsverklaring van 22 maart 2007 van de Ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie, en opgesteld onder coördinatie van de Eerste Minister, een centrale plaats in2. In dit beleidsdocument werd een eenduidige definitie van het begrip rondtrekkende daders vastgelegd en werden de verschillende criminele fenomenen, alsook hun aard en verschijningsgrond grondig besproken. Op basis van deze analyse, werd een overzicht gemaakt van de verschillende politiemaatregelen die dienden te worden getroffen, en dit volgens de filosofie van de veiligheidsketen. Dit beleidsdocument gaf aanleiding tot tal van initiatieven vanwege gerechtelijke en bestuurlijke overheden, zowel op federaal, arrondissementeel en lokaal niveau, zoals : ❚ het verspreiden van een omzendbrief door het College van Procureurs-generaal aan de parketten en politiediensten van het land met concrete maatregelen3 ; 1

2 3

2

❚

❚

❚

het nemen van tal van bestuurlijke maatregelen door de directie-generaal “Veiligheid en Preventie” van de FOD Binnenlandse Zaken. Fenomeengericht overleg wordt opgestart met tal van actoren ; het intensifiëren van de recherchematige aanpak op initiatief van de procureurs des Konings en de Federaal Procureur. Daarenboven coördineert deze laatste daar waar nodig, en stimuleert in het bijzonder de internationale gerechtelijke samenwerking ; het voorzien van de nodige capaciteit en referentiepersonen door de lokale en federale politie.

Bovendien kreeg dit beleidsdocument (de zogenaamde “groene brochure”) een belangrijke waarde als informatiedrager voor de vele diensten die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken zijn in de aanpak van rondtrekkende daders. Drie jaar na verspreiding van dit beleidsdocument, is de behoefte tot aanpassing al een realiteit. Vooreerst is er de sterk wijzigende externe omgeving. De uitbreiding van de grenzen van de Europese Unie laten zich voelen, en de financieel economische crisis slaat hard toe. Daarnaast boren rondtrekkende daders, vanuit een “cost-benefit” benadering, momenteel nieuwe criminele markten aan, en laten andere vallen. Tot slot hebben politieoverheden en politiediensten hun know-how omtrent deze problematiek dermate verrijkt, dat het belangrijk is dat deze kan worden overgedragen aan alle betrokken partijen. Dit alles leidde ertoe dat een geactualiseerd beleidsdocument werd uitgewerkt. Volledig in de geest van de integrale en geïntegreerde aanpak, werden daarbij de bevoegde actoren door middel van het organiseren van informatiesessies en het oprichten van werkgroepen omtrent specifieke aspecten maximaal betrokken in het opstellen van de eindtekst. Het geheel brengt ons tot een aangepaste beleidsverklaring, die de titel draagt : ”De aanpak van rondtrekkende dadergroepen : vernieuwde uitdagingen”.

In 2003 kreeg het strafrechtelijk beleid met betrekking tot de aanpak van de rondtrekkende dadergroepen vorm door twee circulaires van het College van procureurs-generaal. De Col 12/2003 en de Col 13/2003, beide van 1 oktober 2003, hebben betrekking op de politionele en gerechtelijke aanpak van ramkraken en op de informatie-uitwisseling inzake de Oost-Europese bendes. De aanpak van rondtrekkende dadergroepen : een actualisatie, Brussel, 2007. Col 1/2008 van 13 februari 2008 betreffende de rondtrekkende dadergroepen.

[Definitie] In de beleidsverklaring “De aanpak van de rondtrekkende dadergroepen : een actualisatie” van 22 maart 2007 werd een nieuwe definitie van rondtrekkende dadergroepen vastgelegd om te beantwoorden aan een nieuwe realiteit, namelijk de opkomst van de sedentaire daders onder de rondtrekkende dadergroepen en het gebruik van minderjarigen voor het plegen van feiten. De aanpassing van de definitie in 2007 bleek terecht. De sedentaire dadergroepen en de minderjarige daders komen meer en meer in beeld. Intussen zorgt de multi-criminaliteit en het opportunisme van de rondtrekkende dadergroepen er echter voor dat de definitie flexibel moet gehanteerd worden inzake op te volgen fenomenen van eigendomscriminaliteit. De rondtrekkende daders duiken namelijk in zeer diverse vormen van de eigendomscriminaliteit op en spelen zeer sterk in op evoluerende trends (bv. stijging metaalprijzen) of nieuwe mogelijkheden (bv. skimming). Afhankelijk van de opportuniteiten die zich aanbieden, veranderen ze van crimineel activiteitsdomein. Dit is dan ook de reden waarom aan de tweede paragraaf van de definitie van 2007 actueel nog drie fenomenen worden toegevoegd, namelijk : georganiseerde gauwdiefstallen, georganiseerde winkeldiefstallen en skimming. De huidige definitie luidt bijgevolg als volgt : ❚

Een rondtrekkende dadergroep is een vereniging van misdadigers, ❚ die systematisch woninginbraken, of inbraken in bedrijven en handelszaken, waaronder ramkraken, ladingdiefstallen, metaaldiefstallen of diefstal van werf(voer)tuigen pleegt ; ❚ waarvan de leden hoofdzakelijk afkomstig zijn uit de voormalige Oostbloklanden4 of een sedentaire dadergroep5 in België uitmaken, en ; ❚ opereren of aangestuurd worden vanuit het buitenland, of vanuit de grote agglomeraties in België, en ;

4

5

❚

die een belangrijk aantal feiten op een groot gedeelte van het grondgebied plegen, en ; waarbij mogelijks gebruik wordt gemaakt van minderjarigen.”

Deze definitie sluit evenwel niet uit dat een rondtrekkende dadergroep subsidiair ook kan betrokken zijn bij andere feiten, zoals diefstal gewapenderhand, caren homejackings, diefstal van waardevolle documenten, voertuigzwendel, diefstal met list, georganiseerde gauwdiefstallen, georganiseerde winkeldiefstallen en skimming.

De voormalige Oostbloklanden worden in de definitie niet afgebakend maar de centrale directie “Criminaliteit tegen goederen” (DGJ/DJB) neemt de volgende landen in rekening voor de beeldvorming : de voormalige Sovjetunie – nu 15 onafhankelijke staten : Armenië, Azerbeidjan, Wit-Rusland, Estland, Georgië, Kazakstan, Kirghizistan, Letland, Litouwen, Moldavië, Russische Federatie, Tadzjikistan, Turkmenistan, Oekraïne, Oezbekistan. Verder de landen van Ex-Joegoslavië : Republiek van Macedonië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Montenegro, Slovenië, Kosovo. Tenslotte de landen Albanië, Bulgarije, Polen, Roemenië, Tsjechië, Slowakije, Hongarije. De sedentaire dadergroepen zijn vooral samengesteld uit nomaden uit ex-Joegoslavië, Roemenië, Frankrijk en België, die verblijven in de grote agglomeraties en/of in de grensstreken met de ons omringende landen. Deze landen zijn de meest voorkomende oorspronglanden van de sedentaire groepen actief in ons land.

3

De aanpak van


evolutie in verband met rondtrekkende dadergroepen] [Recente n e g in g a vernieuwde uitd

De evolutie in verband met rondtrekkende dadergroepen, wordt bekeken vanuit drie invalshoeken : ❚ de fenomenen eigendomscriminaliteit waarin de rondtrekkende dadergroepen actief zijn en de activiteitsgraad van de rondtrekkers in deze (zie infra) ; ❚ de aard en de verschijningsvorm van de dadergroepen (zie pagina 10) ; ❚ hun criminele werkmethodes (zie pagina 12).

Woninginbraken 80000 70510

70000 60000

63504 58348 57315 58343

56566 49718 50382

50000 40000 30000 20000

❚ Belangrijkste fenomenen waarin de rondtrekkende dadergroepen actief zijn6

10000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Bron : Algemene Nationale Gegevensbank (ANG)

Op basis van de evolutie van de fenomenen, de sterke of minder sterke aanwezigheid van rondtrekkende dadergroepen en de graad van organisatie van deze dadergroepen, komen op dit ogenblik acht fenomenen binnen de eigendomscriminaliteit naar voor die bijzondere aandacht vragen. De woninginbraken, skimming en georganiseerde winkeldiefstal zijn fenomenen waarin de rondtrekkende daders sterk actief zijn en die een onrustwekkend stijgende trend vertonen. Ook het fenomeen gauwdiefstal is vanwege het sterk georganiseerde gebruik van minderjarigen zeer problematisch. Daarnaast zijn er fenomenen die een permanente aandacht van politiediensten vereisen omdat de risicograad op slachtofferschap binnen het fenomeen zeer hoog is of omdat een opflakkering op elk moment mogelijk is, met name de inbraken in handelszaken, de ladingdiefstallen, de metaaldiefstallen, de werfdiefstallen en de diefstallen van werf(voer)tuigen.

Sinds enkele jaren vinden de inbraken meer plaats in de namiddag, en minder in de nachtelijke uren. Qua buit oefenen juwelen, geld en elektro-apparatuur een grote aantrekkingskracht uit. In het jaar 2009 zijn juwelen de meest gestolen buit. In meer dan 40 % van de woninginbraken worden sieraden gestolen. De activiteitsgraad van rondtrekkende daders in de woninginbraken blijft hoog. Opvallend is de sterke aanwezigheid van minderjarige daders bij de feiten waar rondtrekkende daders bij betrokken zijn. In minstens één op de drie woninginbraken is een minderjarige betrokken.

Woninginbraken Woninginbraken kennen een gevoelige daling van 2002 tot en met 2005. Van 2005 naar 2006 is er een sterke stijging en dan blijft het aantal woninginbraken vrij stabiel tot in 2008. In 2009 treedt er echter opnieuw een sterke stijging op, wat het probleem van de woninginbraken opnieuw erg acuut maakt.

6

4

De cijfers die worden weergegeven in dit deel verwijzen naar de feiten gepleegd door alle daders (en niet enkel naar deze gepleegd door rondtrekkende dadergroepen)

met magneetstrook, dit kunnen ook klantenkaarten zijn) gezet, waarmee dan geld wordt afgehaald. Het aantal feiten is de laatste jaren meer dan verdubbeld en de rondtrekkende daders hebben zich de laatste jaren meer en meer toegelegd op en gespecialiseerd in deze vorm van informaticacriminaliteit. Georganiseerde winkeldiefstallen Winkeldiefstallen 25000 21766 19762

20000

18339 18527 18396 16405

17164

14733

15000

Skimming

10000

Skimming

5000

1000 859

0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

800 639

Bron : ANG

600 419

400

200

0 2007

2008

2009

Bron : ANG

Skimming is het illegaal kopiëren van de gegevens van de magneetstrook van een betaalkaart, met behulp van gespecialiseerde apparatuur (skimmer). Daarnaast wordt ook vaak de persoonlijke code geregistreerd (bv. met behulp van een minicamera). Meestal worden de gekopieerde data op ‘white plastics’ (witte kaarten

7

Het fenomeen van de winkeldiefstallen vertoont een duidelijke stijgende trend sinds 2002. Even was er een stabilisatie in de periode 2005 tot 2007, maar in 2008 en 2009 wordt opnieuw een opmerkelijke stijging van het aantal geregistreerde feiten genoteerd. Het dark number in dit fenomeen is zeer groot. Bovenstaande cijfers tonen slechts een fractie van de werkelijkheid. Aangifte van feiten wordt voornamelijk gedaan als ook een dader gevat is. In dit criminaliteitssegment zijn rondtrekkende daders en minderjarige daders duidelijk aanwezig. Nederlands onderzoek7 naar de winkelcriminaliteit door rondtrekkende daders toont aan dat het een Europese problematiek is. Overal in Europa wordt een stijging van

VAN GEFFEN (R.). Itinerant groups target stores in European Union - An urgent cross-border problem, Amsterdam, Detailhandel Nederland, 2009.

5

De aanpak van

n e p e o r g r e d a d e rondtrekkend n e g in g a d it u e d w u ie n ver

het aantal feiten en het aantal actieve rondtrekkende dadergroepen vastgesteld. Het jaarlijkse verlies door winkeldiefstallen gepleegd door rondtrekkende dadergroepen in Europa wordt geschat op 7,6 miljard euro. In België zou winkelcriminaliteit gepleegd door rondtrekkende daders een verlies van 250 miljoen Euro per jaar veroorzaken voor de kleinhandel.

structuren. Daarnaast zijn de sterk georganiseerde dadergroepen en dadernetwerken, die schuilgaan achter deze criminaliteitsvorm en waarvan de minderjarige het slachtoffer is, moeilijk te detecteren en aan te pakken. Inbraken in bedrijven en handelszaken Inbraken in bedrijven en handelszaken in België

Georganiseerde gauwdiefstallen

30000

Gauwdiefstal of zakkenrollerij is een diefstal zonder geweld en zonder verzwarende omstandigheden, op een publiek toegankelijke plaats, van een voorwerp dat het slachtoffer bij of op zich draagt.

25000 20000

Gauwdiefstallen - zakkenrollerij

10000

35000

32900 32452 31776

30722

28089 25793

31487 31229 30945 31485

22536 23088 22033 21849 21539 20265

15000

5000

30000 0

25000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

20000

Bron : ANG

15000 10000 5000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Bron : ANG

Per jaar worden tussen de 30000 en 32000 gauwdiefstallen geregistreerd door de politiediensten. Dit fenomeen is voor de rondtrekkende dadergroepen een zeer geliefd activiteitsdomein. De georganiseerde rondtrekkende dadergroepen maken hierbij graag gebruik van minderjarigen, vanaf de leeftijd van 8 jaar, die ze op grote schaal uitsturen tot het plegen van deze vorm van diefstal. De minderjarigen zijn zowel dader als slachtoffer van mensenhandel. Het zijn daders die moeilijk op te vangen zijn binnen de bestaande politionele en gerechtelijke

6

De inbraken in bedrijven en handelszaken kennen in feite een continue daling sinds 2002, van 28.089 feiten naar 20.265 feiten in 2009. Ondanks deze positieve trend is het aantal inbraken nog steeds hoog en is het risico op een inbraak, vooral voor winkels en horecazaken, nog steeds zeer groot. Ook in dit fenomeen blijven de rondtrekkende daders actief, zij het in mindere mate dan in de woninginbraken. Tot hun specifieke modi operandi behoren de nachtelijke inbraken via het dak of de muur. Er wordt vastgesteld dat de diefstal vaak voorafgegaan wordt door een voorverkenning door de daders. Vooral geld en consumptiegoederen worden ontvreemd, alsook volledige brandkasten. Het aantal gerapporteerde pogingen stijgt jaar na jaar, wat er op kan wijzen dat de preventiebevorderende maatregelen van de laatste jaren een positief effect hebben.

Ladingdiefstallen langs autosnelwegen Ladingdiefstallen langs autosnelwegen 800 705

700 591

600

524

500 400 300 200

322 286

273 221 127

100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bron : expertdatabank DGJ/DJB/Georganiseerde diefstal

In 2002 waren er 591 ladingdiefstallen langs autosnelwegen. Daarna was er een scherpe daling naar 273 feiten in 2004. In 2005 en 2006 werd deze problematiek opnieuw acuut met respectievelijk 705 en 524 feiten.

De arrestatie van een aantal belangrijke dadergroepen leidde tot een forse daling van het aantal feiten in 2007 tot 127 feiten. De ladingdiefstallen langs autosnelwegen vertonen de laatste drie jaar opnieuw een stijgende trend maar de 286 feiten in 2009 liggen nog steeds een stuk lager dan de pieken in 2005 en 2006. Het aantal feiten kan enigszins beperkt worden dankzij een nauwgezette opvolging van het fenomeen en snel ingrijpen bij verhoogde activiteit van dadergroepen. Rondtrekkende daders zijn sterk aanwezig in dit fenomeen waarbij ze vaak opereren vanuit de agglomeratie Brussel. Ladingdiefstallen langs autosnelwegen zijn een typisch cyclisch fenomeen waar dadergroepen, eens terug vrijgekomen, steeds opnieuw hun plaats innemen in de markt. Het vraagt dus een voortdurende waakzaamheid teneinde dit fenomeen beheersbaar te houden.

7

De aanpak van


nog 3591 feiten opgetekend maar in 2009 is het aantal metaaldiefstallen meer dan gehalveerd en worden nog slechts 1583 feiten vastgesteld. De in dit domein genomen initiatieven8 hebben ongetwijfeld ook een impact gehad op dit crimineel fenomeen.

Metaaldiefstallen Metaaldiefstallen 3837

4000

3591

3500 3000

3000 2500 2000

1577

1000

1583

1319

1500 712

804

500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Bron : ANG

In 2002 waren er 712 metaaldiefstallen, vanaf dan stijgt het aantal metaaldiefstallen tot in 2007. Eerst een gestage stijging tot in 2005 en vervolgens een bijna verdubbeling van het aantal incidenten van 2005 naar 2006 naar meer dan 3000 feiten. Deze stijging loopt samen met de sterke stijging van de prijs van metalen in het algemeen en van koper, het meest gestolen metaal, in het bijzonder. De explosieve stijging blijft zich doorzetten in 2007, plus 25 % ten opzichte van 2006, naar een piek van 3837 feiten. Het hoge aantal metaaldiefstallen houdt aan tot het najaar van 2008, het moment dat de prijs van koper een sterke daling vertoont. In 2008 worden

In dit fenomeen is het verband tussen de prijs van het koper en het aantal metaaldiefstallen onmiskenbaar. Eind 2009 en begin 2010 is er opnieuw een stijging van de koperprijs, wat doet vrezen voor een nieuwe golf van metaaldiefstallen. Een permanente monitoring is dus geboden. Koper, in het bijzonder koperen elektriciteitskabels, is het meest diefstalgevoelige metaal. De meeste diefstallen gebeuren op bouwwerven, werven langs de openbare weg en op de terreinen van de NMBS - holding. De metalen worden meestal geheeld via schroothandelaars in België of in de buurlanden. Rondtrekkende daders blijken ook in deze markt actieve spelers. Werfdiefstallen en diefstal van werfvoertuigen Werfdiefstallen 5000 3974

4000

4031

3674 3251 2981

3000

2848

3047 2685

2000

1000

0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Bron : ANG

Werfdiefstallen zijn populair bij dieven omdat werven vaak gemakkelijk toegankelijk zijn, het toezicht beperkt is

8

8

Cfr verder “Versterken bestaande bestuurlijk preventieve maatregelen”.

en de buit interessant. Er wordt sinds jaar en dag gestolen op werven. Tot 2005 schommelde het aantal werfdiefstallen rond de 3000 feiten per jaar. Vanaf 2006 is er een opmerkelijke stijging van het aantal diefstallen op werven. In 2007 stijgt het aantal zelfs tot boven de 4000 feiten. Het stijgende aantal metaaldiefstallen, die vaak plaatsvinden op werven, is hier duidelijk een bepalende factor. In 2009, wanneer het aantal metaaldiefstallen sterk daalt, daalt het aantal feiten van werfdiefstal terug tot onder het niveau van voor het jaar 2006 naar 3251 feiten. Diefstallen van werf(voer)tuigen 600 505

500 400

390 362

385

371

300 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bron : ANG

Elk jaar ligt het aantal diefstallen van werfvoertuigen tussen de 350 à 400 feiten op en buiten werven, echter met een grote uitschieter in 2006 met 505 feiten. De prijs van een werfvoertuig gaat van 50 000 euro voor kleine voertuigen tot meer dan 250 000 euro voor middelgrote en grote werfvoertuigen, zodat het economische verlies bij elke diefstal aanzienlijk is. Werfmateriaal en werf(voer)tuigen zijn in de voormalige Oostbloklanden, die in volle opbouw zijn, heel aantrekkelijk en een aantal rondtrekkende dadergroepen hebben zich dan ook sterk toegelegd op deze beide marktsegmenten. Het is een fenomeen dat zeker nog niet uitgedoofd is.

9

De aanpak van


❚ Aard en de verschijningsvorm van de dadergroep Inzake aard en verschijningsvorm van de rondtrekkende dadergroepen komen we tot een aantal bevindingen. Aard van de dadergroepen De mobiliteit vormt een belangrijk basiskenmerk van deze dadergroepen. ❙

Daders uit voormalige Oostbloklanden

Recent wetenschappelijk onderzoek9 en vroeger onderzoek binnen de politie10 tonen duidelijk aan dat de aanwezigheid van de Oost-Europese rondtrekkende daders het gevolg is van een combinatie van factoren, waarbij de economische drijfveer heel belangrijk is. Twee types van daders komen hierbij te voorschijn : ❚ daders die criminele intenties hebben op het ogenblik dat ze ons land betreden. Ze komen naar hier met de bedoeling eigendomsdelicten te plegen. Deze daders verblijven meestal kortere periodes in ons land, gaande van enkele dagen tot enkele maanden. Daarna keren ze terug naar hun thuisland of reizen door naar een ander (Europees) land om daar hun criminele activiteiten verder te zetten. Hierbij wordt aansturing vanuit het land van herkomst vastgesteld ; anderen, komen in de eerste plaats naar hier om een (beter) leven op te bouwen. Ze verblijven hier al dan niet illegaal. Voor sommigen wordt het snel duidelijk dat het niet gemakkelijk is om hier een beter leven op een eerlijke manier te realiseren. Wanneer deze personen tijdens sociale gelegenheden de mogelijkheden zien om snel en veel geld te verdienen is de stap naar de criminaliteit vaak ook snel gezet. De Oost-Europese dadergroepen verblijven veelal in de ❚

9

10

10

grote agglomeraties Brussel, Luik, Antwerpen en Charleroi, waar er een grotere anonimiteit heerst. Daarnaast beschikken daders meer en meer over “voorposten” buiten de grote agglomeratie, bijvoorbeeld Vakantieverblijven, of plegen ze hun feiten vanuit grootsteden in buurlanden. ❙

Sedentaire daders

Sedentaire daders komen de laatste jaren meer en meer in beeld. Onder sedentaire daders worden nomaden verstaan, afkomstig uit de voormalige Joegoslavische

VAN DAELE (S.). Helingprocessen bij rondtrekkende dadergroepen : een bevraging bij Roemeense en Servische daders, Gent, IRCP Universiteit Gent,2009, p.27. DE COCK (K.), CHARLIER (R.), GEURTS (D.), CLAEYSSENS (S.), JUCHTMANS (G.), Dader –Profiel - Analyse ‘rondtrekkende daders’ Deel 2 : Kwalitatief Luiik.Brussel, Federale politie,2006.

Republiek, Roemenië, Frankrijk of uit België11 . Deze nomaden zijn in feite een volk dat geen echt thuisland heeft. Historisch gezien is deze bevolkingsgroep in grote migratiegolven naar West-Europa gekomen. Ze hebben intussen de Belgische nationaliteit, zoeken asiel of verblijven in de illegaliteit. Ondanks het feit dat een groot deel zich sedentariseert, is de breuk tussen sedentair zijn en rondtrekken niet radicaal en nooit definitief12. Soms versterken ze hun schijnbare sedentarisatie door terreinen en panden aan te kopen. Families die niet meer reizen hebben echter vaak nog een mobiele woning of sommigen hebben een vaste woonplaats maar veranderen vaak van verblijfplaats. Sedentaire groepen kunnen plots opnieuw beginnen rondtrekken, zeker wanneer ze verontrust worden door de politiediensten, terwijl alles leek aan te geven dat ze definitief gehuisvest waren. Wanneer we het criminele segment van deze bevolkingsgroepen in beeld brengen, gaat het vaak om dadergroepen die van criminaliteit hun levenswijze hebben gemaakt. Ze zijn veelal sterk georganiseerd, opereren op nationale en internationale schaal, minderjarigen en vrouwen nemen actief deel aan de criminaliteit. In dit laatste onderscheiden de sedentaire dadergroepen zich op een uitdrukkelijke manier van de andere rondtrekkende dadergroepen. Herkomst van de daders De meeste dossiers hebben betrekking op dadergroepen van Ex-Joegoslavische13 en Roemeense afkomst. Binnen de heterogene groep van Ex-Joegoslaven zijn vooral de Serviërs actief in de eigendomscriminaliteit. Er dient verder opgemerkt te worden dat veel daders van Moldaafse origine de Roemeense nationaliteit opgeven. Ervaring op

11 12 13

het terrein leert dat Moldaafse criminele dadergroepen zeer sterk en hiërarchisch georganiseerd zijn en een reëel probleem vormen. Ongeveer een vijfde van de dossiers op rondtrekkende daders betreffen sedentaire dadergroepen. Deze zijn vooral afkomstig uit de Ex-Joegoslavische republieken. Sociale cohesie en achterliggende structuren Rondtrekkende daders uit de voormalige Oostbloklanden opereren in kleine groepjes. De feiten worden doorgaans gepleegd door twee tot vijf personen. Deze groepen bevinden zich echter niet in een sociaal vacuüm, maar maken deel uit van bredere criminele netwerken. Voor groepen die gedurende een korte periode naar WestEuropa komen, ligt het achterliggende netwerk in het land van herkomst. Dit netwerk is actief bij de heling van gestolen goederen in het thuisland en zorgt ervoor dat de groepjes een wisselende samenstelling kunnen hebben wanneer zij na verloop van tijd een nieuwe trip naar West-Europa maken. Daders die gedurende langere tijd in West-Europa verblijven, bouwen hier een netwerk uit. Ook deze netwerken worden gebruikt om goederen te helen en regelmatig andere personen bij de eigenlijke criminaliteit te betrekken. Naast mededaders en helers omvatten deze netwerken verschillende andere sleutelfiguren. Het gaat onder meer om personen die betrokken zijn bij huisvesting en transport. Veelal zijn de netwerken flexibel van aard. Helers, transporteurs en verantwoordelijken voor de logistiek werken samen met verschillende dadergroepen. Zicht op deze sleutelfiguren kan dus informatie opleveren over meerdere dadergroepen. In dat kader kan het belang van deze personen niet genoeg benadrukt worden.

De aanpak van rondtrekkende dadergroepen : een actualisatie, Brussel, 2007, p.14. Folder van het Waals gewest, Les Gens du Voyage en Wallonie. Omwille van de permanent veranderde situatie in deze regio, is het op dit ogenblik methodologisch nog onmogelijk een onderscheid te maken naar de exacte verhoudingen tussen de verschillende nationaliteiten afkomstig uit Ex-Joegoslavië.

11

De aanpak van


Toch maken sommige groepen gebruik van vastere structuren. Het gaat in het bijzonder om groepen die sterker georganiseerd zijn en vaak ook feiten op bestelling plegen. De sedentaire dadergroepen kenmerken zich ook door vastere structuren die vooral gebaseerd zijn op brede familiebanden14. Dit betekent dat de leden hoofdzakelijk bestaan uit verwanten. Dit sluit echter niet uit dat niet-verwanten in een groep worden opgenomen. Deze banden zorgen voor een breed netwerk op internationale schaal, waarvan deze criminele groepen maximaal gebruik maken om hun activiteiten te ontplooien en het ingrijpen van politie en gerecht te bemoeilijken. Ook hier is identificatie van belangrijke figuren in deze “familiale netwerken” essentieel voor de aanpak van deze georganiseerde criminaliteit.

❚ Criminele werkmethodes Globale evolutie De rondtrekkende dadergroepen verblijven veelal in de grote agglomeraties (of thuisarrondissementen) en plegen hun feiten niet alleen in de onmiddellijke nabijheid van de verblijfplaats, maar leggen daartoe vaak ook grote afstanden af. Hun actieradius omvat vaak verschillende arrondissementen (of feitenarrondissementen). Het zijn veelplegers die het principe van de minste weerstand toepassen. De gestolen goederen worden snel geheeld of overgebracht naar het thuisland. Belangrijk is om, naast de logistieke basissen, ook oog te hebben voor cafés en trefplaatsen waar de daders elkaar regelmatig ontmoeten, waar plannen gesmeed worden,

14

12

afspraken gemaakt worden om samen op stap te gaan en waar vaak gestolen goederen worden doorverkocht. Bij de uitvoering van de diefstallen is er vaak een vooraf afgesproken taakverdeling. De keuze van de doelwitten, zeker bij de woninginbraken, is vooral opportunistisch en weinig voorbereid. Men selecteert een bepaalde regio op basis van vroegere ervaringen, en eenmaal ter plaatse kiest men het doelwit uit na kortstondige observatie. Welvarend uitziende huizen, voornamelijk in woonwijken nabij grote verkeersassen, vormen een specifiek aantrekkingspunt. Bij diefstallen in bedrijven en handelszaken is er meestal een meer specifieke voorverkenning. Bij de inbraken proberen de rondtrekkende daders contact met het slachtoffer te vermijden. Hierop zijn weliswaar uitzonderingen mogelijk. Wanneer deze daders zich in het nauw gedreven voelen, bijvoorbeeld door alerte bewoners of tijdens een politiecontrole, kunnen ze agressief worden. Rondtrekkende daders zijn op zoek naar buit die gemakkelijk transporteerbaar is, snel en gemakkelijk te verkopen en een hoog financieel rendement oplevert. Meer dan andere daders, hebben rondtrekkende daders dan ook belangstelling voor juwelen. Bij de inbraken in woningen zijn juwelen, naast geld, hun meest gegeerde buit. De buit vindt meestal snel zijn weg naar de afzetmarkt via helers. De buit wordt ofwel doorverkocht in België (goud, juwelen, informatica) ofwel doorgestuurd naar het land van herkomst (geld, werktuigen, elektro). In België vormen de cafés een grote afzetmarkt. In bepaalde gevallen is een deel van de buit bestemd voor persoonlijk gebruik van de dader (voedsel, kledij, enz).

Antropologen maken het onderscheid tussen een “band” en een “stam”, een samenlevingsvorm op basis van zuiver familieverband. Bij een “band” is het mogelijk dat ook niet-familie wordt opgenomen.

Contrastrategieën De rondtrekkende daders maken gebruik van wisselende contrastrategieën. Deze daders vormen immers op zich een vorm van “lerende organisatie” die zich snel aanpast aan politiemethodes en - tactieken. Het gebruik van een valse naam, of alias, is niet eigen aan de rondtrekkers, maar ze gebruiken deze bijna systematisch. De aliassen zorgen ervoor dat daders ontsnappen aan controle of veroordeling, dat onbestaande personen worden gesignaleerd in de ANG, dat personen worden veroordeeld en/of in de gevangenis zitten onder foute of onbestaande namen en dat sommigen een straf uitzitten die niet overeenstemt met hun werkelijke antecedenten aangezien ze niet gekend zijn. Correcte identificatie van daders is dus onontbeerlijk en moet een prioriteit worden.

15

In de mate dat zij betrokken zijn in gerechtelijke dossiers, steken rondtrekkende daders ook veel op van de gebruikte politiemethodes. Zo maken ze minder gebruik van telefonie, plaatsen ze de gestolen voertuigen niet meer in de onmiddellijke omgeving van hun verblijfplaatsen of plegen ze minder seriematig feiten in hetzelfde kwartier, omdat zij weten dat dit voor politiediensten vaak aanknopingspunten zijn voor opheldering. Zoals hoger vermeld, maken de sedentaire dadergroepen vaak gebruik van minderjarigen. In tegenstelling tot de sedentaire dadergroepen gebruiken de andere rondtrekkende dadergroepen niet echt minderjarigen. Binnen de sedentaire dadergroepen begint de opleiding vanaf 5 jaar. Men kent als het ware een levenslange criminele carrière die reeds aanvang neemt vanaf 8 jaar15. Vanaf die leeftijd worden kinderen stelselmatig ingezet

PAULUSSEN (L.). Strategisch rapport sedentaire dadergroepen. Brussel, Federale Gerechtelijke Politie, 2007.

13

De aanpak van


bij gauwdiefstallen, winkeldiefstallen en later bij woninginbraken. De minderjarigen worden vaak op heterdaad betrapt, maar komen gewoonlijk snel weer vrij en recidiveren onmiddellijk. Bij deze minderjarige daders leveren verhoren, fouillering, confrontatie weinig resultaat op. Er is een sterk gevoel van straffeloosheid. Huiszoekingen en telefonieonderzoek zijn zelden mogelijk wegens geen gekende verblijfplaats en geen GSMgebruik. Tijdens observaties blijkt dat de minderjarigen zelfs getraind zijn in contra-observaties en in het bewust afleggen van omleidingtrajecten om eventuele achtervolgers af te schudden alvorens naar hun uiteindelijke basis terug te keren16. Minderjarige kinderen worden soms uitgewisseld tussen verschillende clans en ouders of voogden verplichten hun kinderen een bepaald bedrag per dag terug te brengen. Het gebruik van minderjarigen is zonder meer een zeer verontrustende problematiek.

16

14

Ibidem.

❚ Synthese van de evolutie van rondtrekkende dadergroepen De bovenvermelde vaststellingen leiden tot de volgende synthese : ❚

de fenomenen die momenteel een bijzondere aandacht vragen zijn : - de woninginbraken, de skimming en de georganiseerde winkeldiefstallen gezien de hoge activiteitsgraad van rondtrekkende daders en de stijgende trend ; - de georganiseerde gauwdiefstallen wegens het georganiseerd gebruik van minderjarigen ; - de inbraken in handelszaken gezien de hoge risicograad ; - de ladingdiefstallen langs autosnelwegen, de metaaldiefstallen, de werfdiefstallen en de

diefstallen van werfvoertuigen wegens hun zeer grote kans op plotse opflakkering. ❚

waakzaamheid van politiediensten blijft uiteraard geboden in alle criminele segmenten van de eigendomscriminaliteit omdat rondtrekkende dadergroepen zeer opportunistisch inspelen op nieuwe mogelijkheden ;

❚

de grote agglomeraties blijven belangrijke aandachtspunten, gezien zich daar meestal de tijdelijke verblijfplaatsen, logistieke basissen en ontmoetingsplaatsen situeren ;

❚

juwelen blijken een zeer gegeerde buit bij de rondtrekkende daders omwille van de transporteerbaarheid, de verkoopbaarheid en het financiële rendement ;

❚

de evolutie van de georganiseerde criminaliteit door sedentaire dadergroepen is verontrustend. Een vijfde van de dossiers op rondtrekkende daders betreft deze specifieke criminele organisaties ;

❚

de activiteit van minderjarigen in criminaliteitsdomeinen zoals woninginbraken, winkeldiefstallen en gauwdiefstallen vraagt een bijzondere aandacht ;

❚

rondtrekkende dadergroepen maken deel uit van bredere criminele netwerken. Het is noodzakelijk sleutelfiguren te identificeren en achterliggende structuren voor heling en logistiek bloot te leggen ;

❚

rondtrekkende daders zijn lerende organisaties en passen contrastrategieën toe om zich te onttrekken aan de rechtshandhaving ;

❚

deze daders opereren niet alleen in ons land, maar zijn internationaal actief zodat een aanpak op Europees niveau meer dan wenselijk is. De belangrijkste landen van herkomst zijn in het algemeen genomen Servië en Roemenië. Ook Moldaven die zich uitgeven voor Roemenen komen vaak in beeld. Andere landen kunnen belangrijk zijn in functie van een specifiek crimineel fenomeen, zoals Bulgarije voor het probleem “skimming”.

15

De aanpak van


van de rondtrekkende dadergroepen : een actualisering] [Aanpak n e g in g a vernieuwde uitd

Het hierboven vermelde overzicht toont aan dat een verdere beheersing van het fenomeen van rondtrekkende dadergroepen het opstarten van nieuwe acties of het versterken van bestaande acties noodzakelijk maakt. Deze initiatieven dienen weliswaar te kaderen binnen het veiligheidsketen-gericht denken : beeldvorming, preventief bestuurlijke aanpak, repressieve aanpak, nazorg t.a.v. slachtoffers en de opvolging van veroordeelde personen zijn de belangrijkste schakels. Het kan niet voldoende benadrukt worden dat een bestuurlijk preventief luik, een politioneel luik en een justitieel luik telkens optimaal op elkaar afgestemd dienen te worden. Op deze manier kunnen justitie, politiediensten, overheden én burgers de handen in elkaar slaan en elk hun specifieke verantwoordelijkheid opnemen. Veiligheid is immers een zaak van iedereen!

❚ Beeldvorming De aanpak van de rondtrekkende daders kan slechts succesvol zijn indien zij gebaseerd is op een gedegen beeldvorming. De veelzijdigheid van deze dadergroepen zorgt ervoor dat politie en justitie voor verschillende uitdagingen geplaatst worden. Een adequaat beeld is dan ook belangrijk om op deze uitdagingen een gepast antwoord te vinden. Dit beeld omvat in de eerste plaats de concrete feiten die door rondtrekkende daders worden gepleegd. Om ten volle inzicht te krijgen in dit criminele fenomeen moet men echter ook inzicht verwerven in de minder zichtbare aspecten van deze dadergroepen, in het bijzonder de achterliggende structuren en de zogeheten criminele processen. Om te komen tot een doorgedreven beeldvorming is een combinatie van verschillende methoden vereist : feiten-

16

analyse, netwerkanalyse (structuren, sleutelfiguren), dossieranalyse (totaalbeeld van een groep), interviews met onderzoekers (bredere – inclusief niet-criminele – informatie) en daderinterviews (modus operandi, doelwitten, heling, …). In dit kader werden sinds het vorige beleidsplan al verschillende stappen ondernomen. De realisaties omvatten onder meer strategische rapporten met betrekking tot de drijfveren voor de aanwezigheid van rondtrekkende daders, de heling, de sedentaire daders, de communicatiemiddelen en de mobiliteit. De geleverde inspanningen op het vlak van beeldvorming hebben resultaat opgeleverd en hun meerwaarde aangetoond. In de eerste plaats dient daarom op hetzelfde elan verder gewerkt te worden : ❚ wat de feiten betreft, blijft de Algemene Nationale Gegevensbank (ANG) de belangrijkste bron van informatie om evoluties op middellange en lange termijn in beeld te brengen ; ❚ met betrekking tot de daders kan de verdere studie van verschillende criminele processen of methodes bijdragen tot een diepgaander inzicht in de criminele netwerken en hun faciliterende (f)actoren. In de tweede plaats dienen nieuwe initiatieven bij te dragen tot een verdere uitdieping van de beeldvorming : ❚ voor wat betreft de criminele feiten waarin rondtrekkende daders actief zijn, is het belangrijk om kort op de bal te spelen. Nieuwe trends dienen snel onderkend te worden, en alle partners dienen snel en efficiënt te worden geïnformeerd ; ❚ een ander nieuw initiatief is gericht naar het systematisch in beeld brengen van de verschillende dadernetwerken, om de beeldvorming van de actieve groepen, netwerken en daders te actualiseren en ook hierbij bepaalde trends te kunnen detecteren.

❚ Bestuurlijk preventieve aanpak Veiligheid : een gedeelde verantwoordelijkheid De federale overheid, en meer specifiek Binnenlandse Zaken en Justitie, zet sterk in op een integrale veiligheidsaanpak. De politiediensten zijn binnen dit verhaal een belangrijke partner naast de andere schakels van de veiligheidsketen. Dit past binnen de opvatting dat veiligheid een gedeelde verantwoordelijkheid is. Maar deze verantwoordelijkheid is niet begrensd tot de zogenaamde klassieke politieoverheden, Binnenlandse Zaken en Justitie. Ook andere federale (bijvoorbeeld Economie, Financiën, Volksgezondheid, ...) maar ook regionale bevoegdheidsdomeinen (onderwijs, lokale besturen, integratiebeleid, welzijn, ...) dragen een verantwoordelijkheid binnen een integraal veiligheidsbeleid. In deze dient verwezen te worden naar het politieke akkoord van 22 februari 2010 dat via het “Interministerieel Comité Veiligheid” vanuit de federale overheid gesloten werd met de regionale relevante bevoegdheidsdomeinen om samen te bouwen aan een integraal veiligheidsbeleid.

Het spreekt voor zich dat de lokale overheden eveneens belangrijke sleutels in handen hebben voor een succesvol veiligheidsbeleid. Een permanente dialoog, samenwerking en betrokkenheid is dan ook aangewezen. Naast deze betrokken overheden zijn organisaties, zelfstandigen, het bedrijfsleven en ook particulieren belangrijke partners die elk een zekere verantwoordelijkheid dragen binnen een performant veiligheidsbeleid. Versterken bestaande bestuurlijk preventieve maatregelen Reeds in de beleidsverklaring van 22 maart 2007 werden voor de toen geselecteerde prioritaire fenomenen, een aantal algemene en specifieke preventiemaatregelen naar voren geschoven. Hieronder worden de meest pertinente maatregelen versterkt en bijgestuurd voor wat betreft de fenomenen die een bijzondere aandacht vereisen. Woninginbraken en inbraken in handelszaken Wat de fenomenen woninginbraken en inbraken in handelszaken betreffen, toont de cijfermatige analyse eerder

17

De aanpak van


in dit document duidelijk aan dat deze ook op preventief vlak een permanente aandacht vereist. In de eerste plaats dient hier het gratis en objectief technopreventief advies voor het beveiligen van woningen, handelszaken en (semi-) openbare gebouwen een belangrijke bouwsteen te blijven binnen het preventief beleid. Het aanbod wordt voortdurend geëvalueerd, bijgestuurd en bekendgemaakt via diverse kanalen zoals informatie-avonden, sensibilisatiecampagnes, buurtinformatienetwerken (BIN’s), enz... en dit in samenwerking met de lokale actoren. Bovendien wordt er geïnvesteerd in het verder verhogen van de deskundigheid en de kwaliteit van het technopreventief advies. Zo werd er in 2009 een wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd om de effectiviteit van technopreventief advies in kaart te brengen en te verhogen en wordt ook de opleiding technopreventie verder geprofessionaliseerd door het uitwerken van een referentiedossier, het organiseren van bijscholingen en specialisatieopleidingen (bv. toegangscontrole). Daarnaast worden kwalitatieve ondersteuningstools ontworpen in samenwerking met publieke en private partners. Via het netwerk “Prevnet” worden de technopreventief adviseurs regelmatig op de hoogte gebracht van evoluties omtrent het fenomeen, recente ontwikkelingen inzake preventie en nieuwe beveiligingsmiddelen. Deze initiatieven dienen ook in de toekomst te worden verder gezet. Daarnaast dient de realisatie van de website www.vps.fgov.be/virtualhouse te worden vermeld en verder bekend te worden gemaakt. Via dit medium kan een uitgebreid beveiligingsadvies worden verkregen voor de woning zowel op het vlak van woninginbraken, als op het vlak van brandpreventie. Bovendien voorziet de federale overheid in fiscale stimuli voor particulieren en zelfstandige ondernemers die dergelijke beveiligingsmaatregelen nemen. De sensibilisering en bekendmaking van deze maatregel blijft eveneens een permanent aandachtspunt. Voor wat de

18

zelfstandige ondernemers en specifieke doelgroepen betreft, wordt ook hier extensief samengewerkt met de respectievelijke representatieve organisaties. Registratie van waardevolle voorwerpen was ook in 2007 al een aandachtspunt. Ook naar de toekomst toe dient de burger nog verder gemotiveerd te worden voor het beter merken en registreren van zijn goederen. Deze registraties maken het de politiediensten immers mogelijk om teruggevonden gestolen voorwerpen sneller te identificeren en terug te bezorgen aan de rechtmatige eigenaars. Via de verdere implementatie en uitwerking van het meldpunt alarmsystemen “Alarm Information Exchange” (ALINE, via www.police-on-web.be) kan de kwaliteit van de interventies van politiediensten na alarm verder geoptimaliseerd worden. Tot slot, wat de handelszaken betreft, moet ook vermeld worden dat een sectorspecifieke aanpak, bijvoorbeeld voor de juweliers, z’n vruchten afwerpt. Dit veronderstelt een permanente monitoring voor het selecteren van de meest kwetsbare doelgroepen. Ladingdiefstallen langs autosnelwegen voorkomen door beveiligde parkings, op weg naar een Europese preventieve aanpak Sinds 2007 wordt in nauwe samenwerking met de bevoegde gewesten de transportsector, de verzekeringssector, de FOD Mobiliteit, de douane, de federale politie en de private bewakingssector gewerkt aan het verhogen van de beveiliging van de parkings voor vrachtwagens langs de autosnelwegen. Aangezien transportcriminaliteit, per definitie niet beperkt is tot het nationaal territorium, wordt tijdens het Belgische EU-voorzitterschap in 2010 een initiatief genomen om een Europees model van beveiligde parkings, te lanceren, gebaseerd op 5 niveaus, gaande van zeer beperkte preventie maatregelen tot sterk bewaakte parkings. Dit moet de veiligheid van én de chauffeurs én

de ladingen ten goede komen en een verschuivingseffect tussen de verschillende lidstaten voorkomen. Diefstal van metalen ontmoedigen door de aanpak van helingactiviteiten Op basis van de hierboven vermelde cijfers kan besloten worden dat de diefstal van metalen sterk gebonden is aan de conjunctuur, meer bepaald aan de prijs die men kan bedingen voor metalen. Het regelgevend initiatief dat in 2009 genomen werd door de Ministers van Economie en Binnenlandse Zaken inzake de identificatieverplichting voor particulieren die metalen aanbieden bij metaalverwerkers, heeft eveneens z’n impact bewezen en dient dan ook een meer solide wettelijke basis te verkrijgen. Bij toekomstige Full Integrated Police Actions (FIPA) moet verder aandacht besteed worden aan het vervoer van metalen en indien daartoe concrete aanwijzingen zijn, kan voorzien worden in de controle van het bedrijf zelf (naleving milieuwetgeving) of in een controle op de toegangswegen naar het bedrijf. De bestuurlijk directeur coördinator van de meest getroffen arrondissementen dienen hier te voorzien in de vereiste coördinatie. De diensten van de federale politie (DGJ/DJB) hebben hiertoe een nuttig draaiboek uitgewerkt. Diefstallen van werfvoertuigen : uitbreiding fiscale aftrek beveiligingsmaatregelen naar bedrijfsvoertuigen Op preventief vlak werden er sinds de regeringsverkaring van 22 maart 2007 reeds heel wat maatregelen getroffen zoals een regelmatig overleg met de betrokken beroepsverenigingen, de realisatie van sensibiliseringsstickers, de ontwikkeling van een registratieformulier dat kan gebruikt worden voor aangifte bij politiediensten, enz. De evolutie van het fenomeen wordt ook voor het preventief beleid op de voet gevolgd, waarbij het bestaande preventiemateriaal beschikbaar blijft. Vernieuwend hier is dat in samenwerking met de FOD Financiën de fiscale aftrek voor beveiligingsinvesteringen uitgebreid wordt naar bedrijfsvoertuigen.

19

De aanpak van


Diefstal identiteitsdocumenten, verbreding naar de aanpak van identiteitsfraude

Nieuwe accenten bestuurlijk preventieve aanpak

Sinds 2007 werden gespecialiseerde opleidingen “beveiliging gemeentehuis” georganiseerd voor de veiligheidsverantwoordelijken binnen de gemeenten en werd geopteerd voor een centrale aanmaak van identiteitsdocumenten (om een al te grote aanwezigheid van blanco identiteitsdocumenten in de gemeentehuizen te voorkomen). Een verdere bekendmaking van de instrumenten ‘checkdoc’ (www.checkdoc.be) en ‘docstop’, die einde 2008 gelanceerd werden, is aangewezen. Via de applicatie ‘checkdoc’ kan, overal ter wereld, nagegaan worden of een Belgisch identiteitsdocument wel degelijk uitgegeven is en niet geseind is als verloren, gestolen, vervallen of ongeldig.

❙

Uit de criminele werkmethodes blijkt dat het gebruik van aliassen of meerdere identiteiten nog steeds een populaire modus operandus is. Daarom dient dit aspect verder uitgebouwd te worden naar preventie en detectie van identiteitsfraude, wat verder onder het ‘versterkt bestuur’ aangekondigd wordt. Georganiseerde gauwdiefstal : lokale integrale benadering In 2006 werd er een nationaal, integraal en geïntegreerd actieplan opgezet met als doel de burgers te sensibiliseren voor het nemen van preventieve maatregelen om de kans op slachtofferschap te verkleinen. In dit actieplan, dat op lokaal niveau wordt geïmplementeerd, worden de verschillende actoren van de veiligheidsketen betrokken, met name enerzijds de preventiediensten, de politiediensten en het parket, maar anderzijds ook openbare vervoersmaatschappijen, handelscentra, buurtwinkels, enz. Dit actieplan zal in de toekomst versterkt worden, waarbij lokale preventie-actoren ondersteund worden met de nodige expertise (opleiding) en tools.

20

“Versterkt bestuur” als aanvulling op een preventief beleid

In de strijd tegen de rondtrekkende dadergroeperingen en de delicten die deze begaan, dienen alle registers opengetrokken te worden. Dit betekent ook dat de bestuurlijke overheden, binnen een integraal preventief beleid, hun bevoegdheden zo maximaal mogelijk moeten kunnen invullen opdat ook bestuurlijk krachtdadig kan opgetreden worden. Administratieve sluiting van cafés en andere trefplaatsen Uit de beeldvorming blijkt dat bepaalde cafés en andere trefplaatsen regelmatig fungeren als locaties waar daders met elkaar in contact komen, delicten plannen en zelfs gestolen goederen verkopen (heling). Dit toont het belang aan dat lokale bestuurlijke overheden, binnen het raam van hun bevoegdheden, aandacht besteden aan dit aspect. Dit kan bijvoorbeeld door het koppelen van

voorwaarden aan uitbatingsvergunningen en de mogelijkheden die de artikelen 134ter Nieuwe Gemeentewet (in geval van niet-conforme of illegale praktijken) en 134quater Nieuwe Gemeentewet (in geval van overlast buiten de inrichting met oorsprong binnen de inrichting) bieden om deze etablissementen administratief te sluiten voor een maximumtermijn van 3 maanden. Bovendien zal een wetenschappelijke studie op basis van een case-study gelanceerd worden naar de toepasbaarheid en de eventuele beperkingen hiervan. Voorafgaand aan de opstart van een procedure tot sluiting is overleg met lokale en federale politie aangewezen, teneinde eventuele lopende gerechtelijke onderzoeken, waarin het desbetreffende etablissement betrokken is, niet in het gedrang te brengen. Vanuit het concept van “information led policing”, dienen politiediensten, in het bijzonder de wijkinspecteurs, bij te dragen tot het in beeld brengen van ontmoetingsplaatsen, en achterliggende sociale netwerken. Organisatie van geïntegreerde controles Dit verhoogde toezicht dient, indien nodig, gepaard te gaan met geïntegreerde en multidisciplinaire controles door de inspectiediensten (sociale inlichtingen en opsporingsdienst, economische inspectie, financiële inspectie, brandinspectie, controles door de dienst Vreemdelingenzaken) op deze locaties. Identiteitsfraude als modus operandus Eerder werd reeds gewezen op het belang van de aanpak van gestolen identiteitsdocumenten. De beeldvorming toont aan dat rondtrekkende daders extensief gebruik maken van valse identiteiten. Dit heeft ook implicaties naar eventuele veroordelingen, omdat door het gebruik van wisselende identiteiten men erin slaagt om veroordeling met wettelijke herhaling te voorkomen.

Een synergetische aanpak tussen de bevoegde diensten voor het Rijksregister, de bevoegde gemeentediensten, de dienst Vreemdelingenzaken, de politiediensten, de parketten alsook de penitentiaire instellingen (o.a. voor het opleggen van een terugkeerverbod bij uitwijzing) is zeer sterk aangewezen. Het gebruik van aliassen heeft ook een impact op een effectief uitwijzingsbeleid. Zonder identiteitsdocumenten of zonder een erkenning door het consulaat van het land van herkomst, kunnen personen immers niet worden gerepatrieerd. De dienst Vreemdelingenzaken heeft een reisdocument nodig, afgeleverd door het bevoegde consulaat of overheid voor deze repatriëring. Vaak zitten er in het politioneel/gerechtelijk dossier elementen en documenten of kopieën van documenten die op de echte identiteit van betrokkene kunnen wijzen. Meer aandacht voor identificatiegegevens tijdens het onderzoek en een vlotte doorstroming ervan naar de dienst Vreemdelingenzaken zal het aantal effectieve repatriëringen van leden van de dadergroeperingen, na vrijstelling uit de gevangenis, verhogen. ❙

Aanpak helingactiviteiten

Zolang er een afzetmarkt bestaat voor gestolen goederen, zullen deze gegeerd en een doelwit blijven. Het bemoeilijken van deze afzetmarkt kan via dezelfde logica dan ook een preventief effect ressorteren. Typevoorbeeld hier zijn de metaaldiefstallen, die ook eerder vermeld werden. Sinds 1 maart 2009 kunnen deze in België niet langer vrij gevaloriseerd worden bij eender welke metaalverwerker. Gezien de eerder onstabiele juridische basis voor dergelijk initiatief is hier de creatie van een solide wettelijke basis een noodzaak ; een wettelijke basis die het mogelijk maakt om een aantal vereisten op te leggen voor bepaalde economische sectoren.

21

De aanpak van


❙

Netwerking en partners

Samenwerken met partners Een integraal veiligheidsbeleid veronderstelt samenwerking en informatie delen met partners. Er bestaan reeds heel wat overlegplatformen die hun nut reeds meermaals hebben bewezen, bijvoorbeeld het overlegplatform Veiligheid Zelfstandige Ondernemers, het Permanent Overlegplatform Bedrijfscriminaliteit en het Nationaal Overlegplatform Autocriminaliteit. De vernieuwde uitdaging dient er echter in te bestaan om al deze bestaande overlegplatformen verder te versterken door ook informatie tussen deze platformen zelf uit te wisselen. Daarnaast dient, op basis van een risicoanalyse naar specifieke doelgroepen en beroepssectoren, er verder werk te worden gemaakt van doelgroepgerichte overlegplatformen. Via deze specifieke aanpak kunnen de acties vanuit de overheden, in samenwerking met de private partners, op een zo efficiënt en effectief mogelijke wijze uitgewerkt worden.

22

Samenwerken met burgers en zelfstandige ondernemers Hiervoor dienen de bestaande Buurtinformatienetwerken (BIN’s) verder uitgebouwd en ondersteund te worden. Deze buurtinformatienetwerken zorgen enerzijds voor een vlotte informatiedoorstroming tussen burger en politie en dragen anderzijds bij tot het verder verspreiden van preventietips en maatregelen. Vanuit de FOD Binnenlandse Zaken wordt de ondersteuning geprofessionaliseerd en zullen deze BIN’s dan ook, in geheel België, verder gestimuleerd en uitgebouwd worden. De nodige informatie kan hieromtrent gevonden worden op www.buurtinformatienetwerken.be. Via een nieuwe omzendbrief zal de eerder defensieve reflex vanuit de overheid ten aanzien van deze BIN’s omgekeerd worden naar een stimulerende reflex. ❙

In kaart brengen van de goederenstroom van juwelen en horloges

Zoals hierboven aangetoond, oefenen juwelen en horloges een bijzondere aantrekkingskracht uit op rondtrek-

de internationale gerechtelijke aanpak. Het is namelijk in de landen van herkomst dat de gestolen goederen of de illegale winst dienen te worden opgespoord en verbeurd verklaard. Dit laatste is enkel mogelijk indien de overheden van de landen van herkomst hun volle medewerking verlenen. De toepassing van de witwaswetgeving in de diverse landen van herkomst vormt hierbij een essentiële kritieke succesfactor. Onder meer op basis van de door het Federaal Parket opgedane praktijkervaring inzake de internationale gerechtelijke samenwerking in deze materie, zal worden overgegaan tot een inventarisatie van de wettelijke mogelijkheden dewelke de respectievelijke witwaswetgevingen bieden

kende daders. Het is dan ook belangrijk dat de stroom van het goed “juwelen en horloges” in kaart wordt gebracht, vanaf de aankoop bij een handelaar door de eigenaar tot op het ogenblik dat het desgevallend gestolen en geheeld wordt in bepaalde milieu’s. Deze gedetailleerde analyse moet toelaten die maatregelen te treffen die hetzij de diefstal van deze goederen moeilijker maakt, hetzij de teruggave van door politiediensten aangetroffen desgevallend gestolen juwelen of horloges bevordert, hetzij de heling van de gestolen goederen ontmoedigt.

❚ Repressieve aanpak Principes en aandachtspunten Net zoals de bestuurlijk - preventieve aanpak, steunt de repressieve aanpak van rondtrekkende daders op een aantal algemene beginselen, met name : ❚

❚

het belang van zowel te werken op de criminele feiten als op de achterliggende criminele structuren. Dit beginsel vereist een permanente uitwisseling van informatie tussen die regio waar de feiten worden gepleegd, de feitenarrondissementen, en de regio’s waar de daders verblijven, de thuisarrondissementen. Het gerechtelijk optreden richt zich op alle segmenten van de criminele structuur : de verkenners, de uitvoerders, de helers en diegenen die de netwerken organiseren vanuit het buitenland. Het strekt tot aanbeveling bij een onderzoek naar de gepleegde feiten, tijdig een afzonderlijk of geïncorporeerd financieel onderzoek te openen, waarbij het van belang is politioneel de vereiste expertise in het onderzoeksteam te brengen. het belang van het ontmantelen van de helingnetwerken. Enkel door de vraag naar gestolen goederen te doen afnemen zal op een duurzame wijze het aanbod van gestolen goederen afnemen. De aanpak van dergelijke netwerken onderstreept het belang van

❚

het belang van de kwaliteitsvolle gerechtelijke vaststellingen en de efficiënte informatiedoorstroming binnen de politie. Enkel kwaliteitsvolle vaststellingen leiden tot de identificatie van dadergroepen of laten toe criminele feiten aan een gekende dadergroep toe te schrijven. De efficiënte doorstroming van de gerechtelijke informatie moet toelaten dat de verschillende politiediensten – afgestemd op elkaar – actie kunnen ondernemen. De rol van het arrondissementeel informatiekruispunt is hierbij cruciaal. Gezien het aanpassingsvermogen van dadergroepen, bv. de afname van telefoonverkeer, zal het DNA onderzoek in de toekomst aan belang toenemen in de onderzoeksmatige aanpak. Bij voorkeur wordt toepassing gemaakt van de “dwangprocedure” zoals bepaald in artikel 90 undecies §1 W.Sv., gezien de toepassing van deze procedure niet vereist dat er een “match” is tussen spoor en staalname om toegang te krijgen en vervolgens tot vergelijking te kunnen overgaan in de DNA gegevensbank “Criminalistiek”. Bij voorkeur wordt overgegaan tot een gecontextualiseerde staalname, in overleg tussen het labo, de politiedienst en het slachtoffer. Op deze manier wordt de staalname en het kostenverslindende onderzoek van de gecontamineerde sporen

23

De aanpak van


zoveel mogelijk vermeden. In het BIRD17 overleg zal in samenspraak met de specialisten van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) een tabel worden opgemaakt van sporen waarvan de opname en exploitatie bij voorrang en in eerste fase boven alle andere zal geschieden, omwille van het feit dat deze sporen de grootste kans op een werkbaar resultaat bieden. Daarnaast onderstreept de recente toename van het fenomeen “skimming” het belang om van meet af aan een beroep te doen op de expertise dewelke de Computer Crime Unit van de Federale Gerechtelijke Politie heeft opgebouwd. Een samenwerking met private actoren is eveneens belangrijk18. ❚

17

18

24

het belang van het ontmoedigen van het werken met minderjarigen. Uit de beeldvorming blijkt een manifeste aanwezigheid van minderjarigen, vooral behorend tot sedentaire daders, in bepaalde criminele fenomenen, zoals de georganiseerde gauwdiefstal en inbraak in woningen. Meestal doen ze daarbij “uitvoerend” werk, maar staan zo soms ook in contact met de helers. Naast het algemeen regulerend beleid door de bestuurlijke niveaus, is hier ook een rol weggelegd voor de gerechtelijke overheden door op te treden ten aanzien van de netwerken die deze minderjarigen exploiteren. Daarnaast is het belangrijk dat de expertise met betrekking tot door minderjarigen gepleegde criminaliteit verder wordt versterkt, met het oog op het nemen van gepaste regulerende maatregelen op nationaal en internationaal niveau. Tenslotte, kan hier ook verwezen worden naar de specifieke strafbaar-

stelling van artikel 433 S.W.,waar het gebruik van minderjarigen met het oog op het plegen van misdaden of wanbedrijven een verhoging van de straf met zich meebrengt. Richtlijnen van het College van Procureurs-generaal. De beleidsverklaring van 22 maart 2007 inzake de aanpak van rondtrekkende daders heeft aanleiding gegeven tot een belangrijke richtlijn van het College van Procureurs-generaal, met name de Col1/2008 van 13 februari 2008. Deze omzendbrief bevestigt de definitie van “rondtrekkende daders” en vermeldt onder meer de basisprincipes van de repressieve aanpak, de aanwijzingen waaruit kan worden afgeleid dat het feiten betreft gepleegd door rondtrekkende daders en de wijze waarop de onderzoeksverrichtingen dienen te gebeuren. Het verduidelijkt de rol van iedere justitiële actor, en verwijst daarbij onder meer naar het overlegplatform “BIRD” (Bandes Itinérantes – Rondtrekkende Daders) onder leiding van het Federaal Parket en de referentiepersonen op politioneel en justitieel vlak. Creëren van synergie tussen de actoren De Col 1/2008 van het College van Procureurs-generaal heeft eveneens als opzet om, wat de gerechtelijke aanpak van het fenomeen betreft, bij te dragen tot een versterkte synergie tussen :

BIRD : werkgroep Bandes Itinérantes Rondtrekkende Dadergroepen. Uitgaande van de bezorgdheid te komen tot een permanente verbetering en wederzijdse afstemming van de gerechtelijke en politionele inspanningen in de strijd tegen de rondtrekkende dadergroepen, werd door de Col1/2008 betreffende de rondtrekkende dadergroepen een werkgroep in het leven geroepen die wordt voorgezeten door het Federaal Parket en bestaat uit vertegenwoordigers van de lokale parketten, het College van Procurerurs-generaal en de federale en lokale politie. Deze werkgroep bouwde voort op het bestaand politioneel overleg tussen de meest betrokken en in de materie geïnteresseerde gedeconcentreerde gerechtelijke directies (FGP), dat reeds een eerste aanzet had geleverd naar een inventarisatie van steeds wederkerende problemen in de opsporing en de vervolging van dit criminaliteitsfenomeen. Zoals bijvoorbeeld ATOS Worldlines, een bedrijf dat electronische betalingen en overschrijvingen verricht.

❚ ❚ ❚

de lokale parketten en het Federaal Parket ; de lokale politie en de federale politie ; de nationale en internationale aanpak.

Daarnaast toont de ervaring aan dat er eveneens een nauwere synergie nodig is tussen de gerechtelijke overheid, de politiediensten en de dienst Vreemdelingenzaken. De synergie tussen het lokaal parket en het Federaal Parket De gerechtelijke inspanning in de strijd tegen de rondtrekkende dadergroepen situeert zich zowel op het niveau van de lokale parketten als in hoofde van het Federaal Parket. In elk lokaal parket is een referentiemagistraat “rondtrekkende dadergroepen” aangeduid door de procureur des Konings, met een duidelijke functieomschrijving die deze magistraat in staat moet stellen vanuit zijn arrondissement het fenomeen van zeer nabij op te volgen. Deze magistraat is tevens het aanspreekpunt voor de

andere lokale parketten, het Federaal Parket en de politiediensten. Het Federaal Parket fungeert als draaischijf van de gerechtelijke aanpak van de rondtrekkende dadergroepen. Binnen het Federaal Parket is eveneens een referentiemagistraat aangeduid voor het fenomeen. Het Federaal Parket kan op verschillende manieren betrokken zijn in dossiers : ❚ het voeren van een federaal strafonderzoek ; ❚ het openen van een federaal strafonderzoek inzake de niet-geëxploiteerde informatie ; ❚ het openen van een federaal proactief onderzoek ; ❚ het coördineren van strafonderzoeken ; ❚ het vergemakkelijken van de internationale samenwerking. De samenwerking tussen het Federaal Parket en de lokale parketten en de wijze van aanpak van het fenomeen door het Federaal Parket, wat betreft de “feitenarrondissementen”, worden onverkort verder gezet.

25

De aanpak van


De gerechtelijke focus, onder impuls van het Federaal Parket, blijft zich prioritair richten op de “thuisarrondissementen”19. Voor elk thuisarrondissement is een zaakmagistraat aangeduid binnen het Federaal Parket, die zorgt voor een nauwe samenwerking met het lokale parket. Een periodiek operationeel en tactisch overleg gebaseerd op een gedegen beeldvorming, blijft nog altijd de hoeksteen van deze samenwerking, en kan als volgt worden beschreven : ❚ periodiek : ééns om de 6 weken ; ❚ operationeel : dossiermatig en inhoudelijk ; ❚ tactisch : op arrondissementele, nationale én internationale componenten ; ❚ overleg : zo gericht, efficiënt en concreet mogelijk ; ❚ lokale parketten : dit overleg gebeurt met de referentiemagistraten van de thuisarrondissementen Brussel, Antwerpen, Luik en Charleroi. In functie van de te behandelen dossiers zullen de referentiemagistraten van de parketten van de feitenarrondissementen daarbij worden betrokken ; ❚ gedegen beeldvorming : met het oog op een efficiënt overleg dient de arrondissementele informatie een adequaat beeld te verschaffen van het criminaliteitsfenomeen binnen het arrondissement en moet DGJ/ DJB binnen de bestaande informatieflux in staat zijn de nodige verbanden te leggen tussen de arrondissementsoverschrijdende componenten . Teneinde de synergie tussen het Federaal Parket en het lokaal parket blijvend te versterken kunnen gedelegeerde federale magistraten worden aangeduid in de parketten van deze thuisarrondissementen. Deze werkwijze biedt de meerwaarde van de federale behandeling van dossiers en komt tegelijkertijd tegemoet aan de vaststelling dat de opvolging van bepaalde lokaal ingeplante groepen of personen gelieerd aan een dergelijke groep ook een gespecialiseerde lokale expertise en “terreinkennis” vereist die veeleer in hoofde van het lokaal parket voorhanden is. 19

26

De synergie tussen de lokale politie en de federale politie Het fenomeen wordt globaal aangepakt vanuit de thuisarrondissementen naar de feitenarrondissementen en omgekeerd. Het is dus evident dat de beide niveaus van de geïntegreerde politie hun acties fenomeengericht oriënteren. De lokale politie doet inspanningen : ❚ qua beeldvorming in haar informatiepositie naar fenomeengevoelige wijken, cafés, trefplaatsen en bevolkingsgroepen. Hierbij moet benadrukt worden dat de rol van de wijkinspecteurs uitermate belangrijk en noodzakelijk is. Zij zijn in staat de informatiepositie van de politie te versterken, niet alleen door het melden van verdachte situaties (feitengericht), maar eveneens door het opmerken van aanwezigheid van vermoedelijke logistieke basissen (dadergroepgericht) ; ❚ qua recherche in de kwaliteit van haar eerste vaststellingen en het daaraan gelinkt sporenbewust optreden (DNA) ; ❚ qua onderzoekscapaciteit, voornamelijk wat de thuisarrondissementen betreft. De informatiedoorstroming naar het arrondissementeel informatiekruispunt, de algemene nationale gegevensbank en de directie “criminaliteit tegen goederen” (DGJ/JDB) wordt volgens de vigerende regelgeving (MFO - 3) strikt bewaakt. De federale gerechtelijke politie op het arrondissementele niveau (FGP) dient in voldoende onderzoekscapaciteit te voorzien, zowel kwantitatief als kwalitatief, ter invulling van deze prioritaire aanpak van het fenomeen. ❚ Kwantitatief : voorziet iedere gerechtelijke directeur, rekening houdend met de eigenheden van zijn arrondissement, ten behoeve van de lokale procureur des Konings een voldoende aantal onderzoekers (FTE’s) om in het gedefinieerde fenomeen te werken. Bovendien

Voor 2010 zijn de verblijfsarrondissementen de volgende : Antwerpen, Brussel, Charleroi en Luik.

❚

kan de Federale Procureur, volgens de vigerende regelgeving, een deel van de capaciteit hypothekeren. Deze federale capaciteit bedraagt, wat de thuisarrondissementen betreft, voor het geheel van alle fenomenen, 15 % van de totale capaciteit van de FGP. De federale politie zal, overeenkomstig de richtlijnen van de Federale Procureur, zich derwijze organiseren dat ze de capaciteit, desgevallend op zeer korte termijn, ter beschikking kan stellen. Kwalitatief : waakt de gerechtelijke directeur erover aan een hoge kwaliteitsnorm te kunnen beantwoorden, zowel qua recherche als qua operationele analyse.

De samenwerking tussen het lokaal en het arrondissementeel niveau wordt, naast het arrondissementeel informatiekruispunt, in het bijzonder “bewaakt” door een projectmanager in elke FGP, en in het bijzonder in de FGP van de thuisarrondissementen. Deze projectmanager is belast met de opvolging van het fenomeen en waakt over de horizontale en verticale informatiedoorstroming en de stroomlijning van de info-uitwisseling met de lokale politie. Hij vormt voor het arrondissement het voornaamste politionele aanspreekpunt voor het lokaal parket, het Federaal Parket en de politiediensten. Hij neemt actief deel aan het zeswekelijkse voorziene overleg in de thuisarrondissementen met het Federaal Parket en het lokaal parket. De ervaring heeft aangetoond dat het uitwerken van een netwerk tussen de projectmanager en eventuele referentiepersonen binnen de lokale politie, waarbij niet alleen operationele, maar ook strategische, tactische en contextuele informatie wordt uitgewisseld, een belangrijke meerwaarde betekent voor de geïntegreerde werking. De federale gerechtelijke politie op het centrale niveau (DGJ/DJB) zal een zesmaandelijkse strategische analyse maken van de fenomenen opgenomen in de definitie van rondtrekkende daders, ten behoeve van de federale politieoverheden. Daarnaast onderhoudt zij een netwerk 20

met alle projectmanagers van de FGP, teneinde deze te ondersteunen in de uitoefening van hun opdrachten. Dit netwerk komt minstens twee maal per jaar samen. De directie DGJ/DJB verzekert eveneens de coördinatie met de andere centrale directies van DGJ, en verzekert eveneens de informatiedoorstroming van het terrein naar de Analytical Workfile Furtum op niveau Europol. Vanuit het concept “information led policing”, is het in de thuisarrondissementen, of daar waar mits bepaalde indicaties de opportuniteit zich voordoet20, aangewezen een proactief onderzoek op te starten, teneinde de aanwezigheid van criminele groepen van rondtrekkende daders in beeld te brengen, dewelke kunnen leiden naar een reactief onderzoek. De informantenwerking in dit specifiek crimineel milieu en de performante samenwerking tussen de lokale (wijk)politie en de FGP zijn hierbij een kritieke succesfactor.

In andere grote steden waar eveneens het anonieme karakter wordt aangewend om criminele groepen te laten verblijven en hun criminele activiteiten te organiseren.

27

De aanpak van


vië in plaats van het door de Col 1/2008 betreffende rondtrekkende dadergroepen voorziene Montenegro ;

De synergie tussen de nationale en de internationale component Zoals reeds vermeld in de beleidsverklaring van 22 maart 2007, toont de ervaring aan dat internationale samenwerking inzake rondtrekkende dadergroepen zich niet mag beperken tot louter punctuele contacten en de uitvoering van internationale rechtshulpverzoeken ter onderbouwing van een Belgisch onderzoek. De internationale samenwerking noodzaakt inderdaad een zeer specifieke invulling wanneer het gaat om één en dezelfde dadergroep, vaak afkomstig uit één en dezelfde stad of regio, die in zijn geheel moet worden aangepakt. Dit veronderstelt een gemeenschappelijke en voorafgaandelijk doorgesproken actie van beide landen hetgeen de aanpak op Belgische niveau overstijgt. Een aantal succesvolle gerechtelijke operaties bewijst ook dat de Belgische inspanningen, zowel financieel als onderzoeksmatig, enkel maximaal gehonoreerd worden en tot resultaat leiden, wanneer de aanpak van het criminaliteitsfenomeen ingebed is in een bredere sensibilisering voor het fenomeen in het land van herkomst. Het Federaal Parket heeft sinds de beleidsverklaring van 22 maart 2007 haar inspanningen verder opgevoerd, en dit via de in het beleidsdocument voorziene twee wegen : ❚ het uitwerken van een tactisch canvas met Roemenië, dat gepaard ging met een op 9 september 2008 getekend “protocol of partnership” tussen het Federaal Parket en zijn Roemeense tegenhanger DIICOT. Parallel met het politionele Memorandum of Understanding met Servië in september 2008, wordt de laatste hand gelegd aan een tactisch canvas door het Federaal Parket met het Parket-Generaal van Servië. Met Albanië is de uitwerking van een tactisch canvas in voorbereiding. Gelet op het gewijzigde criminaliteitsbeeld dient het Federaal Parket ook initiatieven in die zin te nemen met Molda21

28

❚

de facilitering en ondersteuning van de internationale samenwerking welke door de lokale parketten wordt beoogd in het criminaliteitsfenomeen, hetgeen de enige waarborg kan zijn voor een uniforme aanpak op internationaal niveau.

Hierbij wordt de samenwerking met onze buurlanden niet uit het oog verloren, in het bijzonder binnen het kader van het Euregionaal overleg Maas-Rijn en het Benelux-overleg. Dit alles kan enkel worden gerealiseerd indien hiervoor budgettair blijvend de nodige ruimte wordt gecreëerd om het Federaal Parket toe te laten deze internationale aanpak direct en efficiënt gestalte te geven. De synergie tussen de gerechtelijke overheid, de politiediensten en de dienst “Vreemdelingzaken” De ervaring leert dat in het raam van strafonderzoeken naar rondtrekkende daders, regelmatig personen worden aangetroffen die op onregelmatige wijze verblijven op het grondgebied. In de onderzoeksfase kan de nauwere samenwerking met de dienst Vreemdelingenzaken dan ook een meerwaarde bieden door het verkrijgen van identificatiegegevens en beeldmateriaal van vreemdelingen, alsook inzage in de regularisatiedossiers. Inzake vingerafdrukken, kunnen de door de politie opgestelde profielen worden overgemaakt ter vergelijking en identificatie in het ‘Printrak’-systeem van de dienst Vreemdelingenzaken, hetgeen bijzonder nuttig kan zijn voor het verwerven van extra informatie omtrent bepaalde verdachten.

❚ Nazorg ten aanzien van slachtoffers In een periode van toename van het aantal woninginbraken, in het bijzonder in de grootsteden, is het belangrijk dat vrij recent de definitie, positie en opleiding van de

FOD Binnenlandse Zaken : PREV 31 : Omzendbrief ter verduidelijking van de functie, het profiel en de erkenning van de technopreventieve adviseurs B.S. 4 maart 2010.

technopreventief adviseur bepaald werden21. De sensibilisering van deze functie zorgt dat een voldoende aanbod verzekerd kan worden binnen elke politiezone.

in de slachtofferzorg is uitgewerkt binnen een samenwerkingsakkoord of in protocolakkoorden.

Bij de hercontactname van slachtoffers van woninginbraken, gebeurt steeds een aanbod tot technopreventief advies. Dit advies wordt ook meer en meer aangeboden via infosessies en brochures of advies gericht naar specifieke doelgroepen en dit alles binnen de proactieve fase om slachtofferschap te voorkomen.

❚ Opvolging van veroordeelde daders

Naast dit aanbod van technopreventief advies gebeurt uiteraard ook het aanbod van slachtofferbejegening of de doorverwijzing naar slachtofferhulp. In derde instantie is het zeker ook van groot belang om bijkomende informatie te kunnen verkrijgen die nuttig kan zijn voor een mogelijke opheldering of een link naar rondtrekkende dadergroepen. Elk slachtoffer ontvangt reeds van bij de aangifte alle nuttige en vereiste informatie om in elke fase van de procedure te weten welke stappen ze verder kunnen ondernemen en waar ze terecht kunnen voor verdere steun en opvolging van het dossier via diensten van slachtofferonthaal. De coördinatie inzake de samenwerking van alle partners

Wat de bestraffing van de daders betreft, heeft de uitvoering van de straf in het land van herkomst een sterk ontradend effect. De ervaring toont aan dat er heel wat juridische en praktische belemmeringen zijn, waardoor deze overdracht slechts bij mondjesmaat gebeurt. In de nabije toekomst zal FOD Justitie in samenwerking met de gerechtelijke autoriteiten een overzicht maken van de remmende factoren, en de mogelijke oplossingen. In de fase na de definitieve veroordeling, is de bevoegdheid van de dienst Vreemdelingenzaken als accessorium van de strafuitvoering een belangrijk gegeven. De dienst Vreemdelingenzaken beschikt bijvoorbeeld over de mogelijkheid om bij zwaarwichtige feiten de veroordeelde vreemdeling een verblijfsverbod van 10 jaar op te leggen voor het hele Schengen grondgebied. Een vlotte samenwerking tussen de behandelde magistraat en de dienst Vreemdelingenzaken is noodzakelijk zodat deze laatste deze maatregelen kan treffen.

29

De aanpak van


aandachtspunt : de internationale agenda ] [Bijzonder n e g in g a vernieuwde uitd

De problematiek van rondtrekkende dadergroepen heeft duidelijk een internationale dimensie, zowel op het niveau van de Europese Unie als erbuiten. Deze internationale dimensie komt in eerste instantie tot uiting door criminele activiteiten die in ons land worden gepleegd, en dit door daders die afkomstig zijn uit andere landen. Maar ook op het niveau van de beheersbaarheid, is de internationale aanpak van essentieel belang. De voorbije jaren zijn in ons land tal van initiatieven genomen tegen rondtrekkende dadergroepen. Resultaten werden bereikt : daders werden aangehouden, de buit werd teruggegeven aan de eigenaars, tal van politiecontroles op het terrein werden uitgevoerd. Daardoor worden criminele fenomenen beheersbaar. Binnen deze context werd al voluit de kaart getrokken van de internationale justitiële en politionele samenwerking door politiediensten en magistraten, het Federaal Parket hierbij op kop. Het bestaande en geactualiseerde juridisch internationaal instrumentarium, afgesloten op het Europese niveau of bilateraal, heeft als concrete meerwaarde dat het de operationele samenwerking tussen ons land en de landen van herkomst sterk heeft bevorderd. De Belgische experts zijn er vandaag de dag echter evenzeer van overtuigd dat, om een duurzame beheersbaarheid van deze criminele fenomenen te bekomen, meer zal nodig zijn dan het aanwenden van de huidige vormen van justitiële en politionele samenwerking. Waar het in de toekomst zal op aankomen, is dat de landen van herkomst binnen hun land proactieve

30

maatregelen treffen ten aanzien van die dadergroepen die in ons land en andere slachtofferlanden opereren. Dit proactief optreden zal echter enkel mogelijk zijn indien de problematiek van rondtrekkende daders op de internationale agenda wordt gezet. Deze politieke agendering houdt in dat in eerste instantie rondtrekkende daders als een criminaliteitsfenomeen “sui generis” worden beschouwd door alle betrokken landen, ongeacht dit slachtofferlanden of landen van herkomst zijn. Eenmaal deze stap is gezet, kan op politiek niveau geanalyseerd worden welke bijkomende gerechtelijke en politionele maatregelen kunnen worden genomen. Op korte termijn is het Belgisch Voorzitterschap van de Europese Unie in 2010 een opportuniteit om de herkenbaarheid van het fenomeen op internationaal niveau te vergroten. Initiatieven dienen te worden genomen om de lidstaten te sensibiliseren voor deze problematiek, zoals het organiseren van een “Awareness meeting”. Deze korte termijn initiatieven betekenen op hun beurt een input voor de beleidsformulering op Europees niveau (Organised Crime Threat Assessment (OCTA) ...), zodat rondtrekkende daders de aandacht krijgen van de internationale instellingen, die in verhouding staat tot de maatschappelijke impact die ze veroorzaken. De drie voornaamste items die een aanzet kunnen geven tot een Europese aanpak, zijn : het realiseren van een gelijkvormige internationale definitie van rondtrekkende dadergroepen, het stimuleren van de beeldvorming en aldus het verhogen van de erkenning van de problematiek.

[Besluit ] Onze moderne maatschappij kenmerkt zich door internationalisering, mobiliteit en informatisering. De voorbije decennia werd binnen de Europese Unie een ruimte van vrij verkeer van personen en goederen gecreëerd en werd het grondgebied van de Unie uitgebreid met diverse nieuwe lidstaten. Al deze snel veranderende omgevingsfactoren doen onvermijdelijk ook nieuwe criminaliteitsfenomenen, modi operandi en types van daders verschijnen. Criminele dadergroeperingen spelen snel en actief in op de mogelijkheden die door het wegvallen van de binnengrenzen en de creatie van nieuwe markten zijn ontstaan. Om deze effectief te kunnen bestrijden, is het van fundamenteel belang om op regelmatige tijdstippen de beeldvorming te actualiseren in functie van de te volgen strategie en de door te voeren operationele aanpak. Dit geldt zeker ook voor misdrijven, gepleegd door rondtrekkende dadergroeperingen. De inspanningen die de voorbije jaren werden geleverd in de aanpak van rondtrekkende daders en de concrete ervaringen op het terrein werpen gelukkig ook hun vruchten af. Er werd bij de opsporings- en vervolgingsinstanties heel wat knowhow opgebouwd omtrent de aanpak van rondtrekkende dadergroepen, waarop nu kan worden verdergebouwd. Voorliggend rapport vormt hiervan het tastbaar bewijs.

❚

gebruik van nieuwe technieken van beeldvorming en analyse ;

❚

extra initiatieven inzake de netwerking met externe partners ;

❚

intensiever toepassen van de principes van versterkt bestuur ;

❚

specifieke maatregelen ten aanzien van diefstal van juwelen ;

❚

maatregelen om de gerechtelijke aanpak aan te scherpen waar nodig, onder meer naar nieuwe criminaliteitsfenomenen en door een optimaal gebruik van specifieke onderzoeksmethoden ;

❚

verbeteren van de opvang (nazorg) van slachtoffers door herbezoek ;

❚

maatregelen om de strafuitvoering effectiever te maken, onder meer door de overbrenging van gevonniste personen naar het land van herkomst met het oog op de strafuitvoering aldaar ;

❚

een doorgedreven aanpak van netwerken die minderjarigen exploiteren ;

❚

verduidelijken van de rol van diverse actoren, zoals bijvoorbeeld de relatie tussen de projectmanager en de referentiepersoon van de lokale politie ;

De aanpak van de rondtrekkende daders blijft de filosofie van een integrale en geïntegreerde aanpak doorheen de gehele veiligheidsketen getrouw. Binnen de verschillende schakels van de veiligheidsketen worden bestaande maatregelen versterkt en nieuwe maatregelen vooropgesteld.

❚

de problematiek blijvend op de internationale agenda plaatsen, onder meer in het raam van het Europese voorzitterschap.

Concreet werden er voor de vernieuwde aanpak tien speerpunten gedefinieerd. Het betreft met name :

Deze vernieuwde aanpak betekent opnieuw een stap in de richting van een meer efficiënte en effectieve bestrijding van de rondtrekkende daders en zal met gezamenlijke inspanningen leiden tot een veiliger samenleving.

31

De aanpak van


[Nota’s ] n e g in g a d it u e d w u ie n ver

..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... .....................................................................................................................

32

De aanpak van. Eerste Minister Minister van Justitie Minister van Binnenlandse Zaken

Recommend Documents