IJ VENSTER
16 maart 2012, Werkmaatschappij Amsterdam Almere (WAA)
Samenvatting
Structuurvisies Amsterdam 2040 en Almere 2.0 met metrolijn.
INTRODUCTIE Het leven op de bodem van de voormalige zee gaat in Almere zijn dagelijkse gang. De dijk is hoog en breed. Achter de dijk voelt het veilig. In alle watersteden in het lage deel van Nederland is de precaire relatie met het water zichtbaar doordat de stad net boven het waterpeil ligt, aan een dam, een brug of een dijk. In Almere is de worsteling met het water achter de horizon verdwenen. Almere is zo groot dat bijna niemand het meer - het Meer - merkt. De dijk beschermt en ontneemt het zicht op de wereld. Deze stedenbouwkundige verkenning in opdracht van de Werkmaatschappij Amsterdam Almere (WAA) draait om de IJmeerlijn en Almere Pampus. Het is een beschouwing op de ruimtelijke en stedenbouwkundige bouwstenen, gericht op het optimaliseren van de IJmeerlijn met als kern een nieuwe oriëntatie voor Almere en nieuw zicht op het IJmeer. De bouwstenen worden aangereikt door de vele plannen die de afgelopen decennia voor Flevoland en Almere zijn gemaakt en vooral door de (concept) Structuurvisie Almere 2.0. en de recente voorstellen van de Consortia binnen de WAA. Deze bouwstenen zijn vervolgens onder de kop ‘Nieuwe Horizon’ vertaald naar een mogelijke stedenbouwkundige structuur. Dit resulteert in een indicatief kaartbeeld. Het geeft een indruk van hoe de stedenbouwkundige kansen in Almere Pampus goed kunnen worden benut.
Inhoud Opgave 6 Bouwstenen 8 Nieuwe horizon 40 Samenvatting 54
4
Polderland Garden of Love and Fire (Daniel Libeskind) in Almere Pampus.
OPGAVE Uniek gelegen in een monumentale bocht van de Flevopolderdijk die zicht biedt op IJmeer en Amsterdam ligt Almere Pampus. Op 5 minuten met de metro vanaf IJburg en ruim 15 minuten van de Zuidas in Amsterdam. 25.000 woningen, circa 70.000 inwoners. Vergelijkbaar met een stad als Hoorn. De IJmeerlijn maakt Pampus en de rest van Almere onderdeel van de Amsterdamse Metropool. IJmeerlijn optimaliseren
Almere Pampus ruimtelijk optimaliseren
Eind 2012 wil de Minister een besluit nemen over de IJmeerlijn in het kader van de Schaalsprong Almere. Een schaalsprong op het gebied van verstedelijking, ecologie en bereikbaarheid. Dit gebeurt op basis van de Rijksstructuurvisie RegioRijk-Amsterdam-Almere-Markermeer (RRAAM) die in 2012 wordt opgesteld. De mogelijkheden om de IJmeerlijn te optimaliseren worden in een door het Rijk en de regio gezamenlijk opgerichte Werkmaatschappij Amsterdam-Almere (WAA) verkend. Samen met de andere onderdelen van de Schaalsprong Almere worden de kansrijke oplossingsrichtingen die de WAA oplevert in de Rijksstructuurvisie RRAAM tegen elkaar afgewogen.
Voor de alternatieven van de IJmeerlijn is naast de ontwikkeling van IJburg, de ontwikkeling van Almere Pampus cruciaal. Met als gevolg dat de Consortia uiteenlopende voorstellen hebben gedaan voor het tracé van de IJmeerlijn en de ruimtelijke invulling van Almere Pampus. De stedenbouwkundige voorstellen van de Consortia verschillen van de (concept) Structuurvisie van Almere 2.0 in hoe de woningen en arbeidsplaatsen in Almere Pampus worden gesitueerd, in wel of geen buitendijkse ontwikkelingen, gebruik van dichtheden, ruimtelijke kwaliteit, soort woon-/ werkmilieus en tot slot in grondexploitatie. Naar aanleiding van de uitkomsten is de opgave voor deze stedenbouwkundige verkenning vastgesteld op het kwantitatief en kwalitatief onderzoeken van de mogelijkheden om 25.000 woningen en 15.000 arbeidsplaatsen in Almere Pampus binnendijks te realiseren en het tracé van de IJmeerlijn vast te leggen.
In opdracht van de WAA Drie verschillende marktconsortia onder leiding van Movares, Jacobs en Mott MacDonald, bestaande uit ingenieurs- en stedenbouwkundige bureaus, kregen van de WAA de opdracht onafhankelijk van elkaar met innovatieve optimalisaties van de IJmeerlijn te komen. Gericht op het haalbaar maken van de IJmeerlijn. Begin september 2011 leverde dit drie voorstellen op, met optimalisaties op zowel vervoerskundig als op ruimtelijk en stedenbouwkundig gebied. De nieuwe voorstellen zijn in het najaar van 2011 door de WAA beoordeeld en tegelijkertijd vertaald naar een beperkt aantal kansrijke vervoersalternatieven voor de Rijksstructuurvisie RRAAM.
6
Opgave
Voor PlanMER en MKBA van RRAAM Deze stedenbouwkundige verkenning vormt een bijlage bij de eindrapportage van de WAA en input voor de Rijksstructuurvisie RRAAM en de PlanMER en Maatschappelijke-kosten-batenanalyse (MKBA) die daar deel van uit maken. Voor de vergelijking van de IJmeerlijnalternatieven is één ruimtelijke en stedenbouwkundige structuur nodig. Deze verkenning is daarvan het resultaat. Een stedenbouwkundige verkenning gericht op het optimaliseren van de ruimtelijke structuur van Almere Pampus met een financiële onderbouwing op hoofdlijnen en aandacht voor de kansen van afzetbaarheid en stedenbouwkundige kwaliteit.
IJmeer en Amsterdam.
De dijk om Flevoland.
Opgave
BOUWSTENEN Almere richt zich op Amsterdam via de Hollandse brug en op het Gooi en Utrecht via de Stichtse brug. Almere Pampus, in de zuidwestelijke hoek van Flevoland, ligt excentrisch ten opzichte van deze twee verbindingen. Door het vervallen van de Markerwaard verdween de verbinding naar de noordelijke A10 om het IJmeer. Ontwikkelen van Almere Pampus biedt ruimte voor de groei van Almere en de Metropoolregio Amsterdam. Hier ontwikkelen roept de vraag op hoe Almere zich gaat oriënteren. Nieuw land
Aan het water
‘Een gebied binnen stedelijke sfeer’, zo werd de zuidwesthoek van de Flevopolder aangeduid in het ‘Structuurplan voor de Zuidelijke IJsselmeerpolders’ (Dienst der Zuiderzeewerken 1961). Liggend aan het IJmeer. Het IJmeer is het grootste van een serie randmeren om de nieuwe polders in de voormalige Zuiderzee. Gescheiden van de nog in te polderen Markerwaard door een breed kanaal dat het IJmeer verbindt met het IJsselmeer. Een te verdichten gebied tussen de openheid van het IJmeer en die van het agrarisch te gebruiken deel van de polders. Opgenomen in het stedelijk netwerk van Amsterdam via twee wegen, één om Weesp, langs het Naardermeer en één om Waterland naar de Noordelijke Ringweg om Amsterdam.
Lange tijd blijft de Markerwaard een optie terwijl Almere groeit. Almere wordt veel belangrijker dan het op de kaart van het Structuurplan als centrale stedelijke nederzetting aangeduide Lelystad. Niet de hoofdstad van de nieuwe polderprovincie wordt de grootste stad maar het met Amsterdam verbonden Almere. De helft van het ‘verdichte’ gebied in de polder wordt Almere. Maar zolang de Markerwaard er nog niet is komt ook de volwaardige verbinding naar Amsterdam niet. Slechts via één vervoerscorridor wordt Almere aangesloten op de kern van wat nu heet de Metropoolregio Amsterdam, MRA. Die verbinding voor trein, bus en auto is de Hollandse Brug. Pas in 2006 komt er het definitieve nee tegen de Markerwaard. Er wordt gebroken met de voorgaande structuurplannen. De Markerwaard blijft Markermeer. Almere ligt blijvend aan open water. Slechts met één navelstreng verbonden aan de Metropoolregio.
Overloop voor de Randstad Nog voordat de Flevopolder wordt voltooid is de nieuwe polder al aangewezen als overloopgebied voor de Randstad (Tweede Nota RO, 1966). Nieuw land met ruimte voor woningbouw en recreatie. Een half miljoen mensen uit de Randstad zullen hier gehuisvest worden. Waarvan 125.000 tot 250.000 in het zuidelijke deel van de Flevopolder, dat in 1968 wordt ingepolderd. Almere is geboren. De Derde Nota RO, 1975 wijst Almere aan als een van de 10 ‘groeikernen’ van Nederland. Een groei die door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders wordt vastgelegd in het structuurplan van 1977. Geen uitgewerkte stedelijke structuur voor de lange termijn, maar een flexibel en globaal plan voor een meerkernenstad. Vijf à zeven afzonderlijke woonkernen waartussen groene en waterrijke recreatiegebieden, berekend op verdere groei.
8
Bouwstenen
Een structuurplan voor de Zuidelijke IJsselmeerpolders (1961), Dienst der Zuiderzeewerken / Van Eesteren, Eo Wijers.
Bouwstenen
met een doorkijk naar 2030
Structuurplan Almere (1983), Gemeente Almere / Teun Koolhaas.
Structuurplan Almere 2010 (2003), Gemeente Almere.
10 Bouwstenen STEDELIJKE MILIEUS
2010 afronden oorspronkelijke opgave
stadscentrum kantorengebied
0
na 2010
GROENBLAUW RAAMWERK 2010
voorsorteren op schaalsprong strategische knoop
toeristisch-recreatief concentratiepunt park
afronden oorspronkelijke opgave
na 2010
INFRASTRUCTUUR
voorsorteren op schaalsprong
2010 afronden oorspronkelijke opgave
autosnelweg stadsautoweg
0,5
1
1,5
2
2,5 km
na 2010 voorsorteren op schaalsprong stadsautoweg/autosnelweg
Structuurvisie Almere 2.0 (concept 2009), Gemeente Almere / Winy Maas.
Plan Consortium Movares (2011).
Bouwstenen
Plan Consortium Jacobs (2011).
Plan Consortium Mott MacDonald (2011).
12 Bouwstenen
Bestaand
Jacobs
Movares
Mott MacDonald Almere 2.0
WAA
Totaal
Tracé, stations en catchment
Buitendijks land
Groen en Blauw
Dichtheden
Verkeersnetwerk
Oriëntatie
Buitendijks water
Voorstellen van de Consortia, concept Structuurvisie Almere 2.0 en WAA.
Bouwstenen
Schaalsprong In Almere leidt de behoefte aan huizen met tuinen tot een stad in lage dichtheden. Als gevolg daarvan is het autoverkeer dominant in Almere. De bus heeft een belangrijke functie voor de interne verplaatsingen. Almere ontwikkelt zich voorspoedig. Maar het is niet genoeg. De Noordvleugel besluit in 2003 om binnen de regio ruimte te vinden voor 150.000 extra woningen tot 2030. Extra woningen die moeten bijdragen aan de economische concurrentiekracht van de regio. Een groot deel van de regionale woningbouwopgave wordt bij Almere neergelegd, door het Kabinet in de Noordvleugelbrief (2006) vastgesteld op 60.000 woningen. Nieuwe structuurplannen worden opgesteld. In 2009 verschijnt de (concept) Structuurvisie Almere 2.0. Met inmiddels 190.000 woningen zet Almere in op een schaalsprong. Op beide flanken van Almere, via de Stichtse lijn richting Utrecht en via het IJmeer naar Amsterdam.
Onderdeel van de Metropool Binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft de ontwikkeling van Amsterdam een eigen dynamiek sinds de stadsvernieuwing een eind maakte aan de uittocht naar de suburbs, de ‘overloop’. Sinds 1985 groeit het aantal inwoners gestaag, van 650.000 naar 750.000 in 2011. De afgelopen decennia trekt de stad vooral hoogopgeleiden met een voorkeur voor het stedelijke milieu, hogere dichtheden, nabijheid van voorzieningen, een kleinere rol voor de auto, een grotere rol voor openbaar vervoer en fiets. Amsterdam wordt naast de havenstad die het was een stad van kenniswerkers.
14 Bouwstenen
Na de stadsvernieuwing komt de bouw aan de IJ-oevers op gang, circa 50.000 woningen, voor 100.000 inwoners op een 10 kilometer lange reeks oude en nieuwe eilanden aan en in het IJ. De zes grootste van die eilanden, samen IJburg, liggen in het IJmeer. Vanaf de kust van IJburg is Flevoland zichtbaar. Het IJmeer is een meer in de Metropool Amsterdam geworden.
Westwaarts De succesvolle ontwikkelingen langs het IJ in Amsterdam enerzijds en de succesvolle ontwikkeling van Almere anderzijds roepen de vraag op naar een nieuwe visie op Almere Pampus, de nog onbebouwde zuidwestelijk hoek van Zuidelijk Flevoland, tussen Almere en Amsterdam. Vanaf de dijk zijn IJburg en Amsterdam zichtbaar. De ontwikkeling van Almere Pampus krijgt vaste vorm met het Masterplan Pampus (2008). Onderzoek volgt naar de haalbaarheid van een attractieve stadswijk aan de westkust van Almere. Binnen de dijken van de Flevopolder of over de dijk heen het IJmeer in. Almere oriënteert zich op het water en de verbinding met Amsterdam via dit water. De IJmeerlijn wordt getekend. Er volgt een ruimtelijk model Waterstad voor de Schaalsprong Almere. Dit vormt de stedenbouwkundige basis voor de RAAM-brief (2009) waarin de voorkeur wordt vastgelegd voor een westwaartse verstedelijking van Almere. Een IJmeerlijn wordt voor Almere een noodzakelijke voorwaarde.
Westwaartse ontwikkeling Almere, model Waterstad, keuze RAAM-brief (2009).
Bouwstenen
Kansen voor stedelijkheid Het succes van voor Nederlandse begrippen hoge dichtheden aan de Amsterdamse IJ-oevers smaakt naar meer. In de Structuurvisie Almere 2.0 (2009) biedt Almere Pampus binnendijks plaats aan circa 20.000 woningen. Een stadsdeel met hoogstedelijke woon- en werkmilieus, sterk georiënteerd op het omliggende water. Versterkt met een groot buitendijks IJland, 10.000 woningen buitendijks. Met voor Almeerse begrippen zeer hoge stedelijke dichtheden. Een aantrekkelijke buitenhaven voor grootschalige waterrecreatie in combinatie met drijvend wonen in de Pampushaven. Een station voor de IJmeerlijn en een levendige boulevard langs de kust. Enige relativering van de inzet op het hoogstedelijke karakter van Almere Pampus is echter onvermijdelijk. Stedelijkheid ontstaat niet vanzelf bij verhoging van de woningdichtheid. Jane Jacobs (in ’The Death and Life of Great American Cities’) stelt dat pas bij 400 woningen per hectare en hoger het omringende publieke domein altijd druk en stedelijk is. Bij lagere dichtheden ontstaat vanzelf het verschil tussen woon- en winkelstraten zoals in niet zo dicht bebouwde steden als Amsterdam of Utrecht. Worden winkels in winkelcentra geconcentreerd en kantoren op bedrijventerreinen dan blijven alleen woonstraten of woonerven over. Een dichtheid van Almere Pampus, tussen de 20 en maximaal 150 woningen per hectare en de in Almere gebruikelijke scheiding van verkeersfuncties in auto-, bus-, fiets- en voetgangersstroken leiden niet automatisch tot stedelijkheid in de vorm van druk publiek domein. Het zal de kunst zijn in Almere Pampus onderscheid te maken tussen
16 Bouwstenen
gebieden waarin de suburbane kwaliteiten van Almere overheersen, een ruim huis in een rustige omgeving voor een concurrerende prijs, en een gedeelte waar stedelijkheid in de klassieke betekenis kan ontstaan. Daar is zowel de dichtheid hoog als het gebruik van het openbaar gebied gemengd. Daar is ook het gebruik gemengd doordat functies in de bebouwing gemengd zijn. Hierin vormt de stadsstraat een onmisbare schakel. De stadsstraat is veel meer dan een vorm van gevelarchitectuur, het is een samenlevingsvorm die repercussies heeft voor alle facetten en abstractieniveaus van de stadsplattegrond
Almere, bandstad of netwerk Een nieuw stadsdeel voor 70.000 op Amsterdam en Almere Centrum georiënteerde inwoners vraagt om nieuwe verbindingen. Als Almere Pampus met de noordelijke Randstad verbonden wordt via extra capaciteit bij de Hollandse brug zal Almere zich anders ontwikkelen dan bij de keuze voor een nieuwe lijn over, of onder, het IJmeer. In het eerste geval wordt Almere steeds meer een bandstad langs de lijn over de Hollandse brug naar Lelystad. Verdichting langs die corridor ligt dan voor de hand. In het tweede geval wordt Almere op meerdere manieren met Amsterdam verbonden. Met de IJmeerlijn wordt de eenzijdige oriëntatie van Almere op de Hollandse Brug vervangen door een meerzijdige via de Hollandse brug en via het IJmeer/IJburg. Aan de auto en de trein wordt de metro toegevoegd. De verbinding met het Gooi en Utrecht blijft. Almere staat sterker in de MRA, het wordt naast Gooi Noord ook Amsterdam Oost. Een metrolijn die Sloterdijk via de Amsterdamse metro ringlijn, de West- en de Zuidas, Diemen en IJburg met Almere Centrum en Almere Pampus in
N 0
1km
2.5km
5km
W
O Z
Spoor- en metrolijnen in de Metropoolregio Amsterdam.
N 0
1km
2.5km
5km
W
O Z
Verbinding van woon- en werkgebieden in de Metropoolregio Amsterdam.
Bouwstenen
een half uur met elkaar verbindt, introduceert een nieuwe schaal in de MRA. Het forteiland Pampus ligt opeens in de Metropool in plaats van aan de rand van de Stelling van Amsterdam. De lijn koppelt 25.000 nieuwe woningen aan 200.000 arbeidsplaatsen. Een aftakking naar de stations Bijlmer (Arena) en Holendrecht (AMC) via een boog om Venserpolder verhoogt het effect van de lijn. Een koppeling met de Noord/Zuidlijn bij RAI zou de hele binnenstad van Amsterdam nog beter binnen bereik brengen. De strandkust van de Flevopolder, veel grote en relatief goedkope woningen, het centrum van Almere en nieuwe bestemmingen in Almere Pampus worden bereikbaar vanuit Amsterdam. Bij de keuze voor een brug over het IJmeer zal de grotere schaal van de metropool ervaarbaar worden. De passage van het Amsterdam Rijkanaal, IJburg, het IJmeer met het forteiland Pampus, de dijk en Almere Pampus, met hoge snelheid, in een metrostel dat bij de stad hoort, verandert de beleving van de metropool. De metropool wordt groter, Amsterdam en Almere worden kleiner, beide onderdeel van een groter geheel. Los van de Flevospoorlijn via de Muziekdreef, langs het Beatrixpark en langs de Waddendreef vormt de metrolijn in Almere de spil van de zogenaamde schaalsprong-as. Een tweede ontwikkelingsas in Almere die kruist met de bestaande spoor-as van de Flevolijn en de snelweg A6. Verwacht wordt dat dit tracé, vergeleken met bundeling met het bestaande spoor vanaf station Muziekwijk, de beste ontwikkelkansen geeft op de lange termijn voor Almere als geheel. Langs de Muziekdreef is ruimte voor inpassing van een metrospoor. Toekomstige spooruitbreidingen van de Flevolijn worden niet
18 Bouwstenen
gedwarsboomd. De verbinding naar Almere Hout blijft mogelijk. Almere Pampus wordt zo volwaardig opgenomen in het hoogwaardige OV-netwerk van de Metropoolregio Amsterdam.
Ruimte voor ‘de grote leegte’ De passage van het IJmeer is de grootste uitdaging voor de IJmeerlijn. De gewenste extra verbinding tussen Almere (-Pampus) en Amsterdam kruist het IJmeer waar het breed is. Potentieel halveert de lijn de maat van de grootste open ruimte in de MRA, het IJmeer. Bij de keuze voor een tunnel onder het IJmeer door verdwijnt deze kwestie. Tegelijk verdwijnen in die variant het uitzicht van de reizigers in de metro en de zichtbaarheid van de verbinding. De WAA kiest in deze verkenning voor een tracé dat de reservering voor een IJmeerlijn in IJburg verbindt met de hartlijn van Almere Pampus binnendijks via een passage van het IJmeer ruim 200 meter ten zuiden van het forteiland Pampus. Dit tracé valt in grote lijn samen met het tunneltracé in de studie van het consortium van Mott MacDonald. Het IJmeer wordt niet in twee bijna gelijke helften verdeeld maar in een groter en een kleiner deel. Het kleinere gedeelte sluit aan op de strandkust aan de zuidrand van Flevoland. Het wordt het laatste van de reeks randmeren. Het grotere deel hoort bij het Markermeer. Het in zuidelijke richting schuiven van het (brug-) tracé van de IJmeerlijn en de gestrekte verbinding tussen de twee overkanten komen de openheid van het Markermeer ten goede in vergelijking met andere brugvarianten. Een brugconstructie met grote overspanningen komt het best tegemoet aan de openheid van IJmeer en Markermeer. Bij
Sloterdijk
Amsterdam CS Almere CS Pampus-Oost Muiderpoort
Lelylaan
Pampus-West Almere Muziekwijk
Diemen
Zuid
IJburg-Middeneiland IJburg-Centrumeiland Almere Poort
Schiphol
Duivendrecht
Bijlmer Weesp
IJmeerlijn in relatie tot spoor- en metrolijnen Amsterdam.
NOORDZEEKANAAL MARKERMEER HET IJ IJBURG BAAI IJMEER RANDMEREN N 0
IJmeerlijn in relatie tot open ruimten Metropoolregio.
1km
2.5km
5km
W
O Z
Bouwstenen
een tunnel blijft de bestaande ruimte onaangetast. Bij een brugtracé behoudt forteiland Pampus het wijdse uitzicht naar het open Markermeer. De historische entree van Amsterdam blijft onaangetast. Almere Pampus en Amsterdam IJburg behouden hun open waterfronten. Het brugtracé langs forteiland Pampus vormt een ontwerpopgave in verband met de status van het eiland als werelderfgoed (UNESCO).
Onafhankelijk van buitendijks bouwen
Het metrotracé van de WAA laat de monumentale bocht in de dijk die de hoek van de Flevopolder zichtbaar maakt vrij. Het forteiland ligt in het grootste gedeelte van het IJmeer, dat overgaat in het Markermeer. Deze ruimtelijk bescheiden positie van de lijn is mogelijk doordat de Consortia hebben vastgesteld dat een eiland voor de kust van Flevoland de economische basis van de business case van Almere Pampus ondermijnt. Almere Pampus dient binnendijks een capaciteit te hebben van minimaal 25.000 woningen en 15.000 arbeidsplaatsen. De metrolijn is bij dat aantal exploitabel. Het eiland is een mogelijk toekomstige extra, niet noodzakelijk voor de exploitatie van de metrolijn. Daarbij moet de afweging worden gemaakt tussen de vervoerswaarde (hoe meer reizigers hoe beter) en de grondexploitatie (hoe meer woningen hoe groter het risico van afzetbaarheid). Tegelijkertijd wordt de voltooiing van IJburg (fase 2) wel als harde voorwaarde gezien en geven de Consortia aan meer binnendijks te kunnen ontwikkelen dan voorheen werd aangenomen (van 20.000 naar 25.000 woningen).
Aantrekkelijke woon- en werkmilieus Om in Almere Pampus aantrekkelijke woonwerkmilieus aan te kunnen bieden is een gedifferentieerd woningaanbod nodig. Om dit te
20 Bouwstenen
kunnen realiseren is flexibiliteit in het planproces noodzakelijk. Realisme en flexibiliteit in de woningbouwontwikkeling van Almere Pampus leidt tot het (in vergelijking tot eerdere plannen) hanteren van lagere dichtheden en een realistischer verhouding in meergezins- (gestapelde) en grondgebonden woningen in deze verkenning. De grond in Almere Pampus is momenteel grotendeels landbouwgebied in handen van de Staat en deels groengebied van Staatsbosbeheer. In totaal bestaat het bruto plangebied uit 831 hectare, waarvan na aftrek van de hoofdstructuur 562 hectare uitgeefbaar gebied overblijft. Bij een samenstelling van het woningbouwprogramma met een gedifferentieerde opbouw, zowel qua dichtheden, mate van stapeling als identiteit van de leefomgeving komt met circa 25.000 woningen in Almere Pampus de gemiddelde woningdichtheid op 45 woningen per hectare woongebied. Een verhouding van 55% grondgebonden en 45% gestapeld is haalbaar.
Verdeling in Pampus Oost en West De bodemkarakteristiek van Almere Pampus leidt tot een verdeling in Oost en West. De ondergrond leent zich alleen aan de oostkant, aansluitend op Noord egen grote investeringen mogelijk. Aldus ligt een verdeling voor de hand met 9.500 woningen aan de oostkant (in lagere dichtheden van gemiddeld 35 wo/ha woongebied) in waterrijke woonmilieus aangesloten op Noorderplassen West en bomenrijke woonmilieus aansluitend op Almere Poort. Aan de westkant van Almere Pampus is ruimte voor 14.500 woningen in hogere dichtheden (gemiddeld 65 wo/ha woongebied). De kust van Flevoland biedt aan de westkant een unieke kwaliteit die kan worden benut door
Pampus werkhaven ca.700 woningen 14 won/ha woongebied
Legenda Pampus west ca.15.000 woningen 65 won/ha woongebied
Pampus oost ca.10.000 woningen 35 won/ha woongebied
Totaal Pampus ca.25.000 woningen 45 won/ha woongebied
Kustzone
148 won/ha
Waterstad (droge variant)
86 won/ha
Buurtcentrum
51 won/ha
Compacte laagbouw
47 won/ha
Dorpsstraat
25 won/ha
Waterpark
27 won/ha
Waterleven
14 won/ha
Instituten
43 ha.
Voorzieningen
24 ha.
Sport
30 ha. Bouwstenen
meer woningen uitzicht te bieden over de dijk heen. In de Structuurvisie Almere 2.0 wordt een grote ophoging aan de binneenkant van de dijk voorgesteld waarmee de bijzondere kwaliteit van deze hoek van Flevoland benadrukt. Van de 15.000 arbeidsplaatsen wordt ruim de helft binnen de woonmilieus gerealiseerd verdeeld over beide delen van Pampus. Gegeven de hogere dichtheden en meer stedelijke karakter van Pampus West zal daar meer nadruk liggen op werkvoorzieningen binnen het woongebied. Door deze verdeling ontstaat een optimale menging van werkgelegenheid. De andere helft van de 15.000 arbeidsplaatsen bevindt zich vooral rondom de twee metrostations van Almere Pampus.
Verbindend, stedelijk, groen Het bos van Pampus Hout, het bos langs Noorderplassen West en het park rond het kunstwerk van Daniël Libeskind (Polderland Garden of Love and Fire) zijn belangrijke kwaliteiten voor de toekomstige ontwikkeling in Almere Pampus. Het park is onderdeel van het voor de opzet van Almere als geheel kenmerkende stelsel van groene zones. Ze verbinden de wijken van Almere met elkaar en met de kust. Het zijn ecologische verbindingszones. Ze zijn geprogrammeerd voor allerlei gebruik dat zich met die functie laat verenigen en ze zijn tegelijk reserveringen voor nieuwe functies, zoals kennisinstituten, zorginstellingen of sportvoorzieningen. Hier wordt de lijn uit de Structuurvisie Almere 2.0 gevolgd. Gezien de binnendijkse opgave zal het gebruik van de groen- en waterstructuur in combinatie met wonen geoptimaliseerd moeten worden. Met een andere programmering in de groenstructuur worden de bestaande groene wiggen niet als
22 Bouwstenen
scheidend ervaren tussen de verschillende delen van Almere. Dit geeft kansen om de stadswijken Poort en Noorderplassen West beter met Pampus te verbinden. Het landschapsmonument van Libeskind in combinatie met de bestaande radiaal vanaf het kunstwerk naar Almere Muziekwijk geeft al een bestaande structuur. Er kan op voort worden gebouwd met een toekomstig stadspark gekoppeld aan het nabij gelegen metrostation. Het biedt mogelijkheden het stadspark naar het zuiden toe door te zetten met groene campussen voor nieuwe werkgelegenheid en sportparken, stedelijk groen dat een overgangsgebied vormt tussen de waterrijke milieus aan de oostkant en de bomenrijke milieus aan de westkant. De groene radiaal door Pampus biedt mogelijkheden om vanaf de Markermeerkust een recreatieve fietsverbinding met de bestaande stad tot stand te brengen. Het Cascadepark in Almere Poort en het Homeruskwartier is een aantrekkelijk aanknopingspunt voor continuïteit richting Pampus.
Multifunctionele verkeersstructuur Met het oog op efficiënt grondgebruik wordt de hoeveelheid vrijliggende en monofunctionele infrastructuur tot het minimaal noodzakelijke beperkt. De verkeersstructuur van Almere is gedifferentieerd en hiërarchisch. De volgorde van rijksweg, via ring en dreef naar woonstraat of woonerf leidt in combinatie met een stelsel van vrijliggende fietspaden en busbanen tot een grote verkeersveiligheid en een relatief hoog gebruik van de bus. Het gegeven dat de combinatie van druk gebruikt openbaar gebied en adressen beperkt is leidt tegelijk tot een suburbaan imago van Almere als geheel. Adressen bevinden zich aan autoarme
Groenstructuur Almere Pampus.
Beethovenstraat (stadsstraat), Amsterdam.
Bouwstenen
woonstraten of voetgangersgebieden. Waar het echt druk is domineert de auto en zijn geen voordeuren te vinden. Dat past bij de gemiddelde dichtheid van Almere maar het doet aan de omvang van de stad geen recht.
Pampus aan de IJmeerkust De kust langs het IJmeer is een belangrijke kwaliteit van Almere Poort en Almere Pampus. Ruimtelijk krijgt deze gestalte door de relatie met het water te benadrukken bij de aanlanding van de IJmeerlijn. Door een van de twee metrostations dicht bij de kust te leggen en daar de ruimtelijkeen verkeersstructuur op af te stemmen ontstaat een natuurlijk concentratiepunt aan de westkant van Almere Pampus. Met de toevoeging van de verhoging op dijkniveau (terp) ontstaat dan de potentie om een stedelijk punt te creëren. Dit concentratiepunt met het metrostation van de IJmeerlijn wordt nog eens versterkt door een strand.
Strand Een strand langs de dijk dat aansluit op het bestaande en al geplande strand bij Almere Poort. Het sluit aan bij eerdere plannen om de recreatieve waarde van de IJmeerkust in Almere te versterken. Het strand kan echter alleen blijven liggen wanneer er extra luwte wordt gecreëerd. Luwte die een nieuwe jachthaven kan bieden aan de noordkant van de IJmeerlijn, een onderdeel van de stedelijke kern van Almere Pampus. Een nieuwe jachthaven is de kroon op de zo gewenste oriëntatie van Almere op het water.
24 Bouwstenen
Stedelijk Pampus De kust bij de aanlanding van de IJmeerlijn is de echte uitdaging. Stedelijke dichtheden zijn daar onlosmakelijk verbonden met de metrolijn, een verhoging op dijkniveau (terp) en waterrecreatie (strand en haven). Alle Consortia en de Structuurvisie Almere 2.0 zochten deze combinatie. Ze zijn voorwaarde voor een succesvolle ontwikkeling van een stedelijke kern in Pampus.
Pampus aan de Markermeerkust De recreatieve kwaliteit van de kust moet zo volledig mogelijk worden benut, zowel aan de zuidwest- als aan de noordoostkant van Almere. Aan de noordoostelijke kust aan het open water van het Markermeer biedt het open en ruwe karakter allerlei mogelijkheden. Het leent zich goed voor het ontwikkelen van ecologische kwaliteiten langs de noordoostelijke Oostvaardersdijk met een voortzetting van de natte natuur- en watergebieden van Oostvaardersplassen, Lepelaarsplassen en Noorderplassen.
Haven De oude werkhaven, de Pampushaven tussen Oostvaardersdijk en de strekdam, kan plek bieden voor functies gericht op het beleven van water. Bijzondere vormen van wonen op het water, een waterattractiepark of kennisinstituten gericht op watereducatie, watermanagement of waterecologie. Het consortium MOVARES doet interessante voorstellen voor dergelijke opties met de stichting NATNL. Het marine-milieu met een grote jachthaven komt het beste tot z’n recht aan de westkant in combinatie met het stedelijke gebied van Pampus. De nieuwe jachthaven ligt daar direct aan het open water van het Markermeer bij een strand en een metrohalte.
Verschillende kusten, koppeling woongebieden en verbinden met de stad.
+ Dijk
+ Terp
+
=
Haven Lijn Bovenstad
Oriëntatie op het water.
Bouwstenen
IJmeerkust
Strandpaviljoens, Portugal.
Strand, Scheveningen.
26 Bouwstenen
Markermeerkust
Kustrecreatie, Normandië.
Steigereiland IJburg, Amsterdam.
Bouwstenen
Ontwikkelstrategie In 2017 kan -als de markt het toestaat- een begin worden gemaakt met de woningbouwproductie van 400 woningen per jaar in Almere Pampus. Deze jaarproductie groeit na 2021 tot maximaal circa 1.600 woningen per jaar vanaf 2027. Zolang de metrolijn niet is aangelegd verzorgt een bussysteem het openbaar vervoer. Het ligt voor de hand dat eerst begonnen wordt met woningbouw aan de oostzijde van Almere Pampus. Het waterwonen daar is verwant met het woonmilieu van de Noorderplassen. Woningdichtheden per hectare zijn vergelijkbaar. Almere Pampus is dan de enige plek in Almere waar waterwonen aangeboden kan worden. Voor een deel wordt aan de oostkant de voorinplant van bosstroken aangesproken. Vooraf dienen dan de bestemmingsplannen en de boscompensatie gereed te zijn. De eerste ontwikkelingen kunnen op vrij eenvoudige wijze via de voor een groot deel al bestaande infrastructuur worden ontsloten. In Pampus Oost kunnen in totaal 9.500 woningen worden gebouwd. De enige bijzondere investering is een sluis naar de Pampushaven om het waterstelsel binnen en buiten de dijk te verbinden. In Pampus West zijn naast de stedelijke kern hogere dichtheden dan in Pampus Oost voorzien, maar vergelijkbaar met delen van Almere Poort. De kwaliteit van Almere Poort is de maatstaf voor dit deel van Pampus West. In het ontwikkelen van de kwaliteit in dergelijke dichtheden heeft Almere ervaring voldoende, inclusief alle moderne vormen van opdrachtgeverschap. Dit deel van Pampus West is nog niet direct afhankelijk van de komst van de metrolijn. Niettemin is het raadzaam de ontwikkeling van Pampus West pas ter hand te
28 Bouwstenen
nemen als er duidelijkheid is over de IJmeerlijn of op zijn minst over de jachthaven. Dat is dus op zijn laatst in 2020. De terp aan de westkant met een hoge stedelijke dichtheid zal dan op zijn vroegst in 2030 bewoond kunnen zijn. Almere is dan 55 jaar oud, de vijfde stad van Nederland. Het zal voor het eerst een stadsdeel hebben direct aan de vroegere Zuiderzee, met stedelijke dichtheden en een zichtbare relatie met Amsterdam door een venster op het IJ.
PROGRAMMA PAMPUS aanleg Busroute in fases 400won.
T=0 T=1
IJmeerlijn gereed 800 1.200 1.600 2.400 3.200 4.400 5.800 7.400 9.000 10.600 12.200 elk jaar 1.600 won. tot T=20 T=4
supermarkt basisschool kinderdagverblijf zorgvoorziening buurtontmoetingscentrum
T=10
25.000won.
T=20 62.500 inwoners uitgaande van 2.5 inw./won.
sportzaal voortgezet onderwijs religieuze voorz.
Terugkomende voorzieningen. De woningbouwproductie bepaalt de snelheid waarmee voorzieningen gerealiseerd/uitgebreid worden.
winkelcentrum horeca maatschappelijke voorz. culturele ruimte bibliotheek sporthal zwembad speeltuin tennis hotel wellness e.d.
Bouwstenen
Structuur
800 m
IJmeerlijn.
Hoofdwegenstructuur.
Water.
Groen.
400 m
800 m
Interne structuur.
30 Bouwstenen
Openbaar vervoer.
Fasering
Stap 0.
Stap 1.
Stap 2.
Stap 3.
Stap 4.
Stap 5.
Bouwstenen
Pampus Oost
Noorderplassen West, Almere.
Eiland Noorderplassen West, Almere.
32 Bouwstenen
Pampus West
Steigereiland IJburg, Amsterdam.
Linnaeusparkweg, Amsterdam.
Bouwstenen
Pampus Kennispark
Kennispark, Enschede.
Kennispark, Enschede.
34 Bouwstenen
Daniel Libeskind, Almere.
Sportpark Middenmeer, Amsterdam.
Bouwstenen
Pampus Haven Bovenstad
Montage met haven van Marseille.
36 Bouwstenen
Vieux Port, Marseille.
Haven, Malmö.
Bouwstenen
Pampus Bovenstad
Bovenstad met referentie binnenstad Leipzig.
38 Bouwstenen
Bovenstad met referentie binnenstad Hamburg.
Highline, New York.
Binnenstad, Leipzig.
Bouwstenen
NIEUWE HORIZON Een metrolijn is levensvatbaar als wordt voorzien in 25.000 woningen en 15.000 arbeidsplaatsen in Almere Pampus. Binnendijks bouwen van aantrekkelijke woon-/werkmilieus betekent efficiënt omgaan met beschikbare ruimte en bestaande kwaliteiten, de kust, de dijk, de polder, het bos, en het water binnen en buiten de dijk. Een stad met de omvang en de ambities van Almere heeft plekken met een stedelijke sfeer nodig. Plekken waar men elkaar ook min of meer toevallig tegenkomt. Plekken waar auto’s, fietsers en voetgangers welkom zijn in hetzelfde publieke domein waaraan zich de voordeuren bevinden. Reuring. Deze verkenning naar Almere Pampus is een moment om nieuwe ontwikkelingen in beeld te brengen.
Concept Het voorstel in deze verkenning is eenvoudig. Driekwart van het gebied Almere Pampus kan worden gerealiseerd in voor Almere gebruikelijke dichtheden volgens in Almere uitgevonden strategieën. De meest recente en succesvolle ontwikkelingen, Almere Poort, het Homeruskwartier en Noorderplassen West zijn de referentie. De IJmeerlijn brengt een nieuwe relatie met de Metropool Regio Amsterdam. De hoek van Zuidelijk Flevoland krijgt een cruciale positie. Pampus biedt de combinatie van zicht op het IJmeer en een metrostation dat een groot deel van Amsterdam filevrij binnen een half uur reizen brengt. Het idee van een terp uit de Structuurvisie Almere 2.0 wordt uitgewerkt. Een kwart van het programma komt op een grote terp, een bovenstad op het niveau van de polderdijk. Dit compacte stadsdeel ligt om een jachthaven die binnendijks met buitendijks verbindt en zo de omsingelende werking van de dijk doorbreekt ten behoeve van een venster op het IJ.
Almere Boven Almere Pampus ligt binnen één van de meest monumentale delen van de Zuiderzeewerken, de zuidwestelijke hoek van Flevoland. Die locatie is in deze verkenning aangegrepen om de conditie van de stad zichtbaar te maken en uit te buiten. De monumentale bocht in de dijk blijft. Aan de binnenkant van de dijk wordt land opgehoogd tot dijkhoogte. Een ‘bovenstad’ verheft zich boven het polderpeil. De bovenstad biedt zicht op het IJmeer en Amsterdam in de verte. Denk aan een grote jachthaven aan groot water als die van
40 Nieuwe Horizon
IJmuiden, Marseille of Barcelona. De haven steekt door de dijk van Flevoland. Denk eromheen een stad van appartementen aan niet te brede straten. Almere Boven heeft de dichtheid en ruimtelijke rijkdom van een middeleeuwse Europese stad. Blok voor blok wordt gebouwd aan een grillig stelsel van straten. Na een paar bochten is er altijd het zicht op het IJmeer. De haven met zeilschepen is de voorgrond van het zicht over het IJmeer en de skyline van Amsterdam in de verte. Het watervlak verbindt binnendijks met buitendijks. De metrolijn brengt een groot aantal bestemmingen in de Metropool dichtbij. De haven heeft een onbelemmerde verbinding met het Markermeer. Parkeergelegenheid voor bewoners is ondergronds, in de terp. Straten hebben brede stoepen, vaak met bomen, en rijbanen met gemengd gebruik door auto’s, fietsers en bussen. De breedste straat leidt van de kade met een ruime bocht naar de Hogering. Bezoekers kunnen langs de haven parkeren en langs het strand dat oostelijk op de havenkades aansluit. Westelijk sluit die kade aan op de polderdijk die vanaf een ruime bocht zicht biedt op het Markermeer.
Pampus West en Oost De bodem van de polder en het grondwater daarin leiden tot het voorstel van een nat en een droog gedeelte in Pampus. Pampus West is een voortzetting van de Noorderplassen. Huizen staan op eilanden en schiereilanden. De meeste achtertuinen grenzen aan het water. Rietkragen en elzensingels, wilgen en populieren beheersen het beeld. Water is nooit verder dan vijf minuten lopen weg. Het stelsel van vaarten en sloten verbindt de Noorder-
IJ venster.
Nieuwe Horizon
Titel
42 Nieuwe Horizon
IJmeer, Pampus en Almere.
Nieuwe Horizon
plassen via een nieuwe sluis met het Markermeer. Het uitgebreide waterstelsel raakt de Hogering. Vanaf de ring is er zicht op de elzen, de huizen en het water van Pampus West. De Hogering wordt een weg in Almere in plaats van een weg tussen geluidswallen. De grote schaal van de ringen en hoofdwegen wordt zichtbaar gemaakt, naast het stadscentrum wordt Almere zelf zichtbaar voor iedereen op de Hogering. De grote waterplas langs de Hogering kan ook dienen om de grondwaterdruk op overige gebieden in de polder en langs de dijk te verminderen. Uit de plas kan zand worden gewonnen. Met voldoende watermassa kan voldoende waterkwaliteit geboden worden. Pampus Oost is een voortzetting van Almere Poort. Gebouwen voor collectieven van opdrachtgevers wisselen huizen voor individuele bouwers af. Straten en lanen zijn boomrijk.
Parkzones Parkzones geleden Almere Pampus in Oost en West. De zones verbinden. Ze zijn geprogrammeerd met werken, sporten, de ecologie. De zone tussen Pampus West en Oost omvat het bestaande park met het kunstwerk van Daniël Libeskind. Tussen Oost en West ligt een centraal park om rustig te vertoeven, te sporten en te werken in een groene omgeving, het Kennispark. Aan de noordkant bevindt zich het stadspark met het landschapskunstwerk, zuidelijk daarvan een institutencampus in de nabijheid van het metrostation en verder de diverse sportfaciliteiten. Het Kennispark is een locatie op metropoolschaal, via de metro is er connectie met heel Almere en half Amsterdam. De oostkant van Pampus is verbonden met Almere Poort. Vanuit Poort loopt het Cascadepark vanuit
44 Nieuwe Horizon
Poort door in Pampus West als een langgerekte groene slinger. Deze honderd meter brede parkzone met bomen, speel- en picknickweiden en brede paden voor wandelaars, fietsers, skaters en joggers vormt de natuurlijke overgang tussen de compacte bovenstad op de terp en de daar omheen liggende woonbuurten in lagere dichtheden. De Pampushaven, de voormalige werkhaven op de plek waar ooit het kanaal tussen Markerwaard en Flevoland was voorzien, wordt via een sluis met het water binnendijks verbonden. De haven biedt, voorzien van luwtedammen, kansen voor drijvend wonen in lage dichtheden in combinatie met attracties aan en op het water.
Zicht op en uit de metro De metrolijn ligt op een viaduct met een doorvaarthoogte van circa 13 meter, vergelijkbaar met de Hollandse brug. De lijn stijgt geleidelijk om boven de hoofdvaargeul op 30 meter uit te komen. De haven van Muiden blijft zo bereikbaar voor de recreatiescheepvaart (inclusief de Bruine Vloot) met staande mast. Met een lengte van circa 5 kilometer en een maximale hoogte van circa 30 meter is de brug vergelijkbaar met causeways in Florida (VS) en Azië, een laag en lang element in het vlakke landschap. Aangezien de menselijke ooghoogte, vanuit een boot of vanaf de dijk, nog lager is in de mede daardoor zo groot lijkende vlakte van het IJmeer, zijn slankheid en zo groot mogelijke overspanningen wezenlijk. De lijn zweeft als het ware boven het wateroppervlak. Het passeren van een meto maakt de brug op het water beter zichtbaar dan expressief vormgegeven ondersteuningen. Overbodige details zijn ruis in dit decor. Hoe minimalistischer de vormgeving en hoe abstracter
N 0
2.5 km
Nieuwe 5 km Horizon W
O Z
de verschijningsvorm op afstand, hoe kleiner de inbreuk op de belangrijkste ruimtelijke kwaliteit van het IJmeer, zijn openheid. Het uitzicht uit de metro is op het nieuwe tracé van gelijke kwaliteit als op de oude meer noordwestelijk gelegen tracés. Brug en forteiland vermijden elkaar niet maar zoeken elkaar op. Het eiland verankert de brug in ruimte en tijd. De ruimtelijke relatie tussen beide is belangrijk. De brug is met zijn lengte en hoogteligging vanzelf spectaculair en iconisch. De brug kan een Hollands monument zijn zoals de polderdijk dat nu al is. Terughoudendheid en elegantie zijn het uitgangspunt voor het ontwerp van de brug en de aanlanding op IJburg - binnen de kustlijn - en de passage van de polderdijk - hoog er overheen - in deze stedenbouwkundige verkenning. Vanzelfsprekend is voor het ontwerp van het brugprofiel het uitzicht van de metroreizigers essentieel. Zonder dat uitzicht vervalt een belangrijk argument voor een brug. Een toegevoegde fietsbrug zou de gebruikswaarde van een brug vergroten.
Metro tracé in Pampus Bij de keuze voor een tunnel komt de metrolijn buitendijks op ruime afstand van de kust boven op een kunstmatig eiland. De metro gaat op een viaduct over de dijk Pampus binnen. Bij keuze voor een brug wordt het viaduct boven het IJmeer over de dijk in Pampus doorgezet. Door de kunstwerken van de nieuwe metrolijn en de bestaande dijk royaal los van elkaar te houden blijven de kwaliteit van het landschap, de dijk en de ervaring van ruimte behouden. Aan de grote elementen van de infrastructuur en het landschap wordt een nieuw element toegevoegd.
46 Nieuwe Horizon
Het metrotracé komt in het verlengde van de Galjootweg de polder binnen en volgt de Galjootweg tot aan de Boegdreef. Het buigt met de Boegdreef in een ruime bocht naar de Hogering en de Muziekdreef. Dit tracé heeft de meest centrale ligging in het plangebied en biedt de beste mogelijkheden voor het zoveel mogelijk met metro ontsluiten van het gebied binnendijks Almere Pampus. Door het metrotracé met een ranke constructie hoog, op 10 meter boven het maaiveld, door Pampus te leiden is de impact op de bebouwing minimaal en zijn de ontwikkelmogelijkheden groot. De stad kan onder de metrolijn doorgaan zonder grote barrièrewerking. Over de Hogering gaat het metrotracé verder langs Beatrixpark met de Muziekdreef naar de Waddendreef en het station Almere Centrum. Door metro en weg onafhankelijk van elkaar te traceren krijgt het tracé optimale boogstralen langs de Muziekdreef. Er wordt gezocht naar tracé karakteristieken die van de lijn tussen Amsterdam Sloterdijk en Almere Hout een herkenbaar geheel maken. Voor Beatrixpark wordt een royale entree mogelijk. En passant wordt de noodzakelijke rechtstand voor een optioneel metrostation Hogering gecreëerd. Langs de Waddendreef wordt het metrospoor gebundeld met het treinspoor van de Flevolijn naar station Almere Centrum. Ten oosten van het station Almere Centrum is ruimte voor de opstelsporen. Dit bespaart ruimte in Pampus, voorkomt kostbare kunstwerken om een opstelterrein op polderpeil te bereiken, is voordeliger voor de metro-exploitatie en maakt eventuele verlenging van de lijn naar Almere Hout makkelijk.
Metrolijn Den Haag.
Metrolijn Ørestad, Kopenhagen.
Nieuwe Horizon
Stations
Grondexploitatie van IJ Venster
De twee metrostations in Almere Pampus liggen op circa 1.5 km van elkaar waarmee een zo groot mogelijk invloeds-/bedieningsgebied van de metrolijn ontstaat. Als acceptabele maximale loop-fietsafstand tot het station en daarmee een maat voor de aantrekkelijkheid van het gebruik van het station wordt doorgaans een maat van 800 meter gehanteerd. Eén metrostation is naar de kust geschoven om daarmee aan te sluiten op de kustzone, de hogere dichtheden en de haven. Die halte kan dus halte ‘Strand’ of halte ‘Almere Bovenstad’ heten.
Een doorrekening van deze ruimtelijke opzet resulteert in een saldotekort op prijspeil 2011 van circa € 232 miljoen. Rekening houdend met een waardesprong van de woningen zodra de IJmeerlijn gereed is en met faseringsinvloeden, bedraagt het saldotekort circa € 71 miljoen netto contant 2012. De belangrijkste kostenposten bestaan uit:
De metrolijn kruist zichtbaar de haven, de relatie met de Metropool vormend en verbeeldend. De haven raakt aan het metrostation. Waar de halte Kennispark een vrij in de ruimte aan de parkrand zwevende verschijning zou kunnen zijn, is voor de halte in de bovenstad een in de bebouwing geïntegreerde oplossing meer voor de hand liggend. Bestemmingen aan de kant van Flevoland zijn aantrekkelijk voor vervoer in de tegengestelde richting van het voor bijna elke openbaar vervoerlijn dominante woon- werkverkeer. Haven, strand en de werkgelegenheid in het Kennispark zijn dergekijke bestemmingen. Het toekomstige metrostation op de Hogering kan een verbinding vormen tussen verschillende stadsdelen. Tussen Almere Pampus en Noorderplassen buiten de Hogering, en Muziekwijk en Kruidenwijk binnen de Hogering. Het is een reservering voor de ontwikkeling van werkgelegenheid en de mogelijkheid van een transferium dat de autostad Almere verbindt met de werkgelegenheid aan de metrolijn.
48 Nieuwe Horizon
Hoofdontsluiting (VSBA) Sluis naar Pampushaven Jachthaven Luwte dammen in Pampushaven Natuurcompensatie IJmeer Ophoging terp (tot dijkniveau) Boscompensatie Groen en water binnendijks (GBC) Aanleg kustlandschap (o.a. strand) Innovatietoeslag
€ 172 miljoen € 17 miljoen € 30 miljoen € 8 miljoen € 2 miljoen € 122 miljoen € 11 miljoen € 60 miljoen € 15 miljoen € 21 miljoen
Subtotaal €-458 miljoen Saldo uit gebiedsontwikkeling € 226 miljoen Totaal resultaat op prijspeil
€-232 miljoen
De raming voor de stedelijke bereikbaarheid (VSBA) is gebaseerd op het oorspronkelijke rapport van de Grontmij van juni 2009. De raming van de grondopbrengsten voor woningen is gebaseerd op een marktverkenning en bouwkostenraming die in het voorjaar van 2011 is uitgevoerd door het OGA. Voor het berekenen van opbrengst en kosten ruimtegebruik wonen, werken en voorzieningen in Almere Pampus is gebruik gemaakt van de geoptimaliseerde ‘stempels’ van IMOSS. De
raming van de overige grondopbrengsten is gebaseerd op het prijsbeleid van de gemeente Almere. De gemeente Almere heeft de grondexploitatie doorgerekend met behulp van het model ‘de Gebiedsontwikkelaar’ van StrateGis. Gehanteerde woonmilieus (‘stempels IMOSS’, geoptimaliseerd 2011)
Dorpsstraat
Waterpark.
Waterleven.
Waterstad (‘droge’ variant)
Buurtcentrum
Kustzone.
Compacte laagbouw.
Nieuwe Horizon
Titel
50 Nieuwe Horizon
Pampus Oost vanaf de Hoge Ring.
Nieuwe Horizon
Titel
52 Nieuwe Horizon
Station Kennispark. Links Parkzone met ‘Poldergarden of Love and Fire”, rechts Pampus Oost.
Nieuwe Horizon
SAMENVATTING Almere Pampus ligt binnen één van de meest monumentale delen van de Zuiderzeewerken, de zuidwestelijke hoek van Flevoland. Op die locatie richt zich deze stedenbouwkundige verkenning. Met de opgave om de conditie van de stad zichtbaar te maken en te benutten. De bocht in de dijk blijft. Aan de binnenkant van de dijk wordt land opgehoogd tot dijkhoogte. Een ‘bovenstad’ verheft zich boven het polderpeil. De stad biedt zicht op het IJmeer en Amsterdam in de verte. Een haven met eromheen een compacte stad is door een drukke straat met gemengd gebruik aangesloten op de Hogering. Almere krijgt rechtstreeks contact met de buitenwereld van het IJmeer. De haven heeft een onbelemmerde verbinding met het Markermeer. Metrolijn Met ruimte voor 25.000 woningen en 15.000 arbeidsplaatsen in Almere Pampus is een metrolijn over of onder het IJmeer naar Amsterdam Sloterdijk via IJburg, Diemen en de Zuidas exploitabel. Deze belangrijkste conclusie van drie Consortia is het vertrekpunt van deze stedenbouwkundige verkenning naar de mogelijkheden voor Almere Pampus in opdracht van de Werkmaatschappij Amsterdam Almere (WAA). De verkenning bouwt voort op de conclusies van de drie Consortia van MOVARES, JACOBS en Mott MacDonald. Buitendijks bouwen drukt zwaar op de grondexploitatie van Almere Pampus. Een substantieel buitendijks wooneiland is niet noodzakelijk voor de vereiste vervoerwaarde voor de IJmeerlijn als metroverbinding. Dat is de tweede conclusie van de Consortia.
Almere Pampus De kansen voor Almere Pampus liggen in optimaal gebruik van de kwaliteiten van de bestaande context, de kust, de groenblauwstructuur, de aansluitende wijken Almere Poort en Noorderplassen West. Almere Pampus kan voor een deel ontwikkeld worden met de in Almere succesvolle woonmilieus in suburbane dichtheden. De metrolijn en de genoemde bovenstad voegen aan Almere een nieuwe oriëntatie en nieuwe stedelijke milieus toe. Dit is
54 Samenvatting
een verkenning, geen stedenbouwkundig plan. Er worden kansen geschetst en samenhangen duidelijk gemaakt.
IJmeer-Markermeer De IJmeerlijn volgt een zo kort mogelijk tracé door het IJmeer, zuidelijk van het forteiland Pampus. Dit komt de openheid van het Markermeer ten goede. Brug of tunnel volgen hetzelfde tracé. Het tracé en punten van aanlanding van de nieuwe metrolijn zijn zo gekozen dat zowel in het geval van een brug, als in dat van een tunnel, een vanzelfsprekende balans ontstaat tussen de nieuwe lijn en de belangrijkste elementen van de context, de kusten, de dijk om Flevoland en de open ruimte(-s) van het IJmeer en het Markermeer. In het geval van een brug zal het IJmeer tot het forteiland Pampus een onderdeel vormen van de reeks Randmeren. Almere Pampus en Amsterdam IJburg behouden hun open waterfronten. De historische entree van Amsterdam via IJsselmeer/Zuiderzee blijft onaangetast. Het forteiland Pampus houdt zijn relatie met het Markermeer en de Stelling van Amsterdam. Bij de keuze voor een tunnel blijft de openheid van het IJmeer/Markermeer geheel behouden.
Samenvatting 0
2.5 km
5 km
N W
O Z
Netwerk Metropool Almere wordt opgenomen in het metronetwerk van de Metropoolregio Amsterdam. Het metrotracé volgt een lijn centraal in Almere Pampus. Het sluit via een ruime boog langs het Beatrixpark aan op de spoorbaan naar Almere Centrum. De metrolijn vormt de spil van de zogenaamde schaalsprong-as. Een tweede ontwikkelingsas in Almere die kruist met de bestaande spoor-as van de Flevolijn en de snelweg A6, waarlangs Almere zich tot nu toe heeft ontwikkeld. De IJmeerlijn geeft ontwikkelkansen op de lange termijn voor Almere als onderdeel van de Metropoolregio Amsterdam. Een meervoudige oriëntatie van Almere op de Metropoolregio Amsterdam leidt tot meer keuzemogelijkheden voor de inwoners van die Metropool. Uiteenlopende woonmilieus in Almere worden direct gekoppeld aan de arbeidsplaatsen van Amsterdam. Omgekeerd zullen nieuwe, bijvoorbeeld recreatieve, bestemmingen in Almere vanuit Amsterdam bereikbaar worden. Niet alleen per trein, bus of auto, maar nu ook met de metro. Almere kan zich met de IJmeerlijn volgens haar oorspronkelijke meerkernige opzet blijven ontwikkelen. Almere Pampus krijgt een cruciale positie in het netwerk van de Metropoolregio. Almere Pampus wordt een venster op Amsterdam en het IJmeer. In de toekomst kunnen verlengingen van de IJmeerlijn naar Almere Hout en Amsterdam Zuidoost dit versterken. Ook de groene, ruime woonmilieus in Almere Hout worden onderdeel van de Metropool. Een mogelijke boog in de toekomst naar Amsterdam
56 Samenvatting
Zuidoost brengt de Amsterdam Arena en het AMC sneller binnen bereik. Zonder de IJmeerlijn houdt Almere Pampus een perifere positie. Almere ontwikkelt zich dan verder tot een bandstad langs de spoorlijn van de Hollandse Brug naar Lelystad.
Hooggelegen Een ranke constructie van een - gemiddeld 10 meter boven het maaiveld - hoog gelegen metroviaduct in Almere Pampus reduceert de impact op de bebouwing en het publieke domein. De stad gaat onder de metrolijn door, zonder barrièrewerking. Dat leidt tot ruimtewinst en ruimtelijke kwaliteit. Eventuele toekomstige spooruitbreidingen van de Flevolijn blijven mogelijk door de wijze van aansluiten op de spoordijk. Het opstelterrein voor de metro ligt ten oosten van het station van Almere Centrum op de hoogte van de spoordijk, 5 meter boven maaiveld.
Stations De twee metrostations in Almere Pampus liggen op circa 1,5 km van elkaar. Het eerste metrostation (‘Bovenstad’) is gesitueerd op een verhoogd deel van Almere Pampus, de terp. De terp biedt met uitzicht en nabijheid van de halte de kansen voor een compact stuk stad. Het tweede metrostation (‘Kennispark’) ligt centraal in Almere Pampus tussen verschillende te ontwikkelen wijken aan de oostkant en de werkgelegenheid en sportvoorzieningen in de groene parkzone van Pampus. Een toekomstig metrostation op de Hogering kan de verbinding tot stand brengen tussen Almere Pampus, Noorderplassen West, Muziekwijk en Kruidenwijk. Het is een interessante optie voor een transferium
(Park&Ride en Bike&Ride) dat de auto-infrastructuur met de OV-lijn verbindt en zo geheel Almere met half Amsterdam.
Kusten De kusten van IJmeer en Markermeer om Flevoland zijn belangrijke kwaliteiten van Almere Pampus. De relatie met het water krijgt in Almere Pampus vorm door een heel stadsdeel de relatie te geven met open water van het IJmeer en Markermeer. Een grote jachthaven bij de aanlanding van de IJmeerlijn, in de terp, bij het eerste metrostation, doorbreekt de dijk op de ontmoeting van de twee delen van de kust. Er ontstaat een natuurlijk concentratiepunt. Ten zuiden van de IJmeerverbinding wordt langs de dijk een nieuw strand aangesloten op het bestaande en het nog te maken strand bij Almere Poort. De jachthaven creëert de noodzakelijke luwte voor het strand. De jachthaven ligt direct aan het open water van het Markermeer. De unieke recreatieve kwaliteit van de kust wordt zo volledig benut. De noordoostelijke kustzone van Almere Pampus aan het open water behoudt zijn open en ruw karakter. Zij leent zich voor het doorzetten van ecologische kwaliteiten langs de Oostvaardersdijk met een voortzetting van de natte natuur- en watergebieden van Oostvaardersplassen, Lepelaarsplassen en Noorderplassen. De bestaande Pampushaven wordt ingezet voor drijvend wonen, steigers en waterattracties.
Programma Met 25.000 woningen en 15.000 arbeidsplaatsen komt de gemiddelde woningdichtheid in Almere Pampus uit op rond de 45 woningen per hectare woongebied. Differentiatie in dichtheid is noodzakelijk om suburbane en stedelijke milieus te maken die concurrerend zijn in de MRA. Ten opzichte van de voorstellen van de Consortia
is een verbetering mogelijk in de balans tussen grondgebonden woningen en appartementen (respectievelijk 55 en 45%). Verruiming van het gebruik van de groene zones en de compacte bovenstad maken lagere dichtheden en meer grondgebonden wonen mogelijk in het grootste deel van Almere Pampus. Deze opzet leidt tot circa 9.500 woningen in Pampus Oost in lagere dichtheden. In Pampus West komen circa 14.500 woningen, waarvan ruim 7.000 in hoge dichtheden op de terp. In de Pampushaven is ruimte voor circa 700 drijvende woningen.
Pampus Oost en West Almere Pampus krijgt een nat en een droog gedeelte op basis van de mogelijkheden die de bodemgesteldheid en het waterstelsel van de polder bieden. Pampus West is verbonden met de woonmilieus van Almere Poort. De woningdichtheid is vergelijkbaar met Almere Poort of bijvoorbeeld het Amsterdamse Steigereiland (IJburg). Pampus Oost is een voortzetting van Noorderplassen West. Daar is een menging van watergangen, plassen, groen en huizen op ruime kavels een succesvol en voor Almere kenmerkend milieu. Door de toevoeging van breed water langs de Hogering wordt de schaal van Almere zichtbaar. Zoals het zicht over het Weerwater het stadscentrum toont vanaf de A6, komt er vanaf de Hogering zicht op huizen en boten tussen bomen, riet en water van Pampus Oost. Een voor Almere karakteristiek beeld wordt waarneembaar vanaf het stelsel van hoofdwegen. Een compacte bovenstad in Almere Pampus kan alleen ontstaan bij de bouw van een IJmeerlijn.
Samenvatting
Pampus Kennispark Het park rond het landschapsmonument van Libeskind wordt opgenomen in een nieuwe groene zone van de kust naar de Hogering. Deze overgang tussen de twee delen van Almere Pampus biedt ruimte aan sportvoorzieningen, zorg- en onderwijsinstellingen en kennisinstituten in een groene campusachtige setting, het ‘Kennispark’. Er wordt uitgegaan van een intensieve menging van wonen, werken en voorzieningen in Almere Pampus. Grote en nog niet te voorziene programma’s kunnen terecht tussen de bomen van het Kennispark.
Ontwikkelstrategie Als de economische situatie en de woningmarkt het toelaat kan in 2017 een begin worden gemaakt met een woningbouwproductie van 400 woningen per jaar in Almere Pampus. Deze jaarproductie kan na 2021 groeien tot maximaal circa 1.600 woningen per jaar vanaf 2027. Zolang de metrolijn niet is aangelegd verzorgt een bussysteem het openbaar vervoer. Het ligt voor de hand dat eerst begonnen wordt met woningbouw aan de oostzijde van Pampus, wonen tussen riet en water. Pampus is op dat moment de enige plek waar dit waterrijke milieu in Almere aangeboden kan worden, de dichtheden zijn laag. Voor een deel van Pampus Oost wordt de voorinplant van bosstroken aangesproken. In Pampus Oost kunnen in totaal 9.500 woningen worden gebouwd. De noodzakelijke extra investering is een sluis naar het Markermeer om het waterstelsel binnen en buiten de dijk te verbinden. De achtertuin is ook de winterberging van de boot.
58 Samenvatting
De kwaliteit van Almere Poort is de maatstaf voor Pampus West. Daarmee heeft Almere ruime ervaring, inclusief alle moderne vormen van opdrachtgeverschap. Dit deel van Pampus West is nog niet afhankelijk van de komst van de metrolijn. Niettemin zal de ontwikkeling van de westkant pas gestart kunnen worden als er duidelijkheid is over de IJmeerlijn of op zijn minst over de nieuwe haven. Almere Boven is de echte uitdaging. De hoge dichtheid daar is onlosmakelijk verbonden met de metrolijn, de terp, de haven en het strand in samenhang met elkaar. Ze zijn voorwaarde voor succesvolle ontwikkeling van een compacte stad in Almere Boven. Almere Boven zal op zijn vroegst in 2030 geheel bewoond kunnen zijn. Almere is dan 55 jaar oud en in omvang de vijfde stad van Nederland. Almere zal voor het eerst een stadsdeel hebben met stedelijke dichtheden en een fysieke en zichtbare relatie met Amsterdam, een venster op het IJ. De 700 drijvende woningen in de Pampushaven, de voormalige werkhaven, behoeven de aanleg van luwtedammen en nutsvoorzieningen. Drijvend wonen in buitendijks water levert vooralsnog geen bezwaren op.
Geld De doorrekening van de ruimtelijke opzet van Almere Pampus in deze verkenning resulteert in een saldotekort op prijspeil 2011 van circa € 232 miljoen. Rekening houdend met een waardesprong van de woningen zodra de IJmeerlijn gereed is en met faseringsinvloeden, bedraagt het saldotekort circa € 71 miljoen netto contant 2012.
De belangrijkste kostenposten zitten in de verkeersontsluiting, de terp en de civiele waterwerken (jachthaven, sluis en luwte-dammen). Veel van deze investeringen kunnen afhankelijk van de woningbouwontwikkeling naar achteren worden geschoven in de tijd. Dit geeft flexibiliteit in de planvorming en de nog te maken keuzes. Los daarvan staat het besluit voor een IJmeerlijn.
Samenvatting
Colofon 16 maart 2012 Dienst Ruimtelijke Ordening, Gemeente Amsterdam Stedelijke Ontwikkeling, Gemeente Almere Bureau Planmaat In opdracht van Werkmaatschappij Amsterdam Almere (WAA) Projectteam: DRO, Gemeente Amsterdam Ton Schaap Bart van der Heijden Herman Zonderland Gregor van Lit Diana Janssen Hein Coumou DSO, Gemeente Almere Maarten van Oijen Hester Kersten Planmaat Patrick Nan Klankbord Ben Viveen, Projectdirecteur Werkmaatschappij Amsterdam-Almere (WAA) Wiebe Oosterhoff, DSO, Gemeente Almere Pieter Klomp, DRO, Gemeente Amsterdam Maurits de Hoog, DRO, Gemeente Amsterdam Merijn Snoek, Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) Redactie Bart van der Heijden & Ton Schaap Bestuurlijk opdrachtgever: Bestuurlijke Quintet WAA Adri Duivesteijn, Wethouder Gemeente Almere Maarten Van Poelgeest, Wethouder Gemeente Amsterdam Eric Wiebes, Portefeuillehouder Stadsregio Amsterdam Jeroen Fukken, Directeur OV en Spoor, Ministerie I&M Elisabeth Post, Gedeputeerde provincie Noord-Holland
60
62 Samenvatting
