Ideaalstad Buitenveldert (verslag Harry Gosen)
Van Eesterengesprek 16 februari 2011
Inleiding Arjan Hebly1
Aan de hand van een kaart over de stedenbouwkundige structuur en architectuur uit 2008 n.a.v. het 50 jarige bestaan van buitenveldert. Wat kengetallen per 2008 11.250 woningen 2 19.020 inwoners3 11.000 huishoudens 60% éénpersoons huishoudens 16% huishiudens met kinderen 1.6 personen per huishouden 21 % van de bevolking is Westerse Allochtoon 4 16% niet Westerse Allochtoon Inwonertal gaat de laatste jaren heel langzaam omhoog . Vernieuwing buitenveldert gaat gelijkmatig. Het is absoluut geen probleemwijk.
1
Hebly Theunissen Architecten, Oude Delft 145, 2611 HA DELFT,telefoon: 015 - 2 123 857, e-mail:
[email protected] In Stadsdeel Nieuw-West 2010, 60114 woningen (bron: Kerncijfers Amsterdam 2010, OenS) 3 In Stadsdeel Nieuw-west 2010, 135188 inwoners. 4 In Stadsdeel Nieuw-West 2010: 11,2 % Westerse Allochtonen, 49,1 % niet Westerse Allochtonen. 2
1
Bekend Buitenveldert (wat beelden)
Vrije Universiteit
Buitenveldert stond in het collectieve geheugen bekend om de woning van Joop den Uyl 5aan het Weldam 5 (bron: Google) of het lied “zondagmiddag Buitenveldert” van Frans Halsema.
5
Zie voor informatie over Joop den Uyl in Buitenveldert o.a. Bleich A.. Joop den Uyl 1919-1987, Dromer en Doorbouwer, Amsterdam, 2008.
2
De Zuid-as (Ing hoofkantoor)
Kalfjeslaan
Huis van Cornelis van Eesteren Weldam 11, ontwerper van het Algemeen Uitbreidingsplan. 3
Floriade terrein (1972) nu Amstelpark. Waarom een onderzoek over Buitenveldert? Niet alleen geïntereseerd in het ontwerp, maar ook in het verhaal er achter, de ideeën , de totstandkoming, de uitwerking. De architectuur en de stedenbouw van Buitenveldert is momenteel nog grotendeels intact. Van Eesteren zag deze laatste tuinstad als zijn meest geslaagde (1981). “Elk apart kunstwerk draagt bij tot de Cultuur”. Waar gaat het om? Vreemdheid/gewoonheid van de wijk. Kwaliteit van een wijk is kwetsbaar. Momenteel moet alles veel stedelijker. Openheid en lucht wordt vervangen, door verdichting. Evenwicht in de wijk wordt hierdoor doorbroken. Buitenveldert op een kruispunt in de ruimte. Tussen Amsterdam (Zuid), Schiphol, Amstel en Amsterdamse Bos. Wat heeft er gespeeld bij de plannen?6 Buitenveldert diende ook welgestelde burgers een plek te bieden. Anders als in Westelijke Tuinsteden. Tussen verzuiling en democratisering ontstaat Buitenveldert zie bijlage 2. Een aantal verkeersdoorbraken hebben geen doorgang gekregen, zoals deze op de tekeningen uit de jaren 50 in uitwerkingen te vinden waren.
6
Zie voor AUP oa. Amsterdamse Raad voor de Stedebouw, Algemeen Uitbreidingsplan Amsterdam 50jaar, Amsterdam, 1985, te koop in het Van Eesterenmuseum.
4
Europaboulevard/v Nijenrode weg niet over Amstel doorgetrokken/ A3 trace verbinding Amsterdam Rotterdam nooit ontwikkeld. Het individuele belang ging boven het algemene belang, dit was de gewijzigde visie uit de jaren ‘60/’70. Wat we met een ander woord de democratiserings beweging noemen.
1930 Verbinding Zuiddelijk deel van Amsterdam Zuid met Noordelijk deel Buitenveldert met Berlagiaanse trekjes. 5
1934 Midden Gijsbrecht van Amstelpark, zichtbaar en ook trace van A3.
1934 Vogelvlucht perspectief verkaveling is uitgewerkt i.t.t. de vlakken van West en Noord
6
1956 Zuidelijk deel van Buitenveldert.Langewand en kopse kanten.
1959 Prijsvraag voor het Gijsbreght van Amtel park. Geen landschapstijl. Binnen idioom v Eesteren en Mulder. Functionalistisch ontwerp
7
1960 Plankaart zoals ingediend bij de Gemeente Raad.
1981 “Voor het werkelijk begrijpen van het AUP moet je naar Buitenveldert kijken” (van Eesteren)7
7
Zie voor nadere uitleg verkavelingen Blom A. e.a., De typologie van de vroeg-naoorlogse woonwijken, Zeist, 2004 te downloaden via de website van de Rijksdienst voor Cutureel Erfgoed.
8
Niet alleen de meer gelukkige menging van hoog , middelhoog en laagbouw, maar ook bungalows en villa’s. Dit kon ook door de welvaartsgroei . Daardoor kon Buitenveldert meer accent krijgen en meer variatie. Hoewel de Westelijke Tuinsteden ook haar stukjes koopwoningen (Noordelijke deel Slotermeer, Slotervaart tegen de Sloterplas) en strookjes met vrijstaande villa’s en bungalows (Slotermeer, Osdorp en het Colenbranderhof) kent. En koop hoogbouw flats. Zijn dat in de Westelijke Tuinsteden uitzonderingen (hg). Hierdoor is Buitenveldert misschien vakmatig architectonisch ook een geslaagder dan de Westelijke Tuinsteden. Hoewel in Geuzenveld natuurlijk alleen maar grote namen van het modernisme en het Nieuwe Bouwen ieder hun eigen wijkje vorm hebben mogen geven(hg8).
Het mengingspatroon in Buitenveldert lijkt diverser en zichtbaarder door van noord naar zuid te kijken van de stempels, via Galerijwoningen, naar portiek, naar alleen- en vrije staande woningen.
-
Homogene buurten die een hetrogene stad maken.
-
Villa’s, Laagbouw , middel hoogbouw, hoogbouw.
-
Straten en groen patronen.
-
Mengen van woningen op deze wijze.
Stempel verkaveling is in Nederland zeer populair geweest. Nu worden deze wijken afgebroken en vervangen door meer stedelijke woonomgevingen met minder groen en hogere dichtheden.
Boelelaan ( van der Tak).
8
Zie Teijmant I. Geuzenveld, veranderende buurten in Amsterdam, Amsterdam, 2009, te koop in het van Eesterenmuseum.
9
A.J. Ernststraat (Brouwer Schaling).
Pot- Pot Keestra v. Boeghorststraat strookjes gericht naar waterpartij.
10
Piet Zanstra van Nijenrodeweg torens.
Zuidrand Piet Klein bungalow.
11
Van Boshuizenstraat links wandbebouwing, rechts Bernard Bijvoet torens en laagbouw
Dudok van Nijenrodeweg hoogbouw.
12
Europaboulevard
Inspiratie van Eesteren zou de kinderdijk zijn.
13
Structurele opzet
-
Groen o.a. parken Verkeer
-
Kruisend systeem.
14
Groen en wegen zijn losgekoppeld.
Kalfsjeslaan. Groen en Blauw los van bebouwing en verkeer.
15
Kraamkamer van moderne architectuur. Veel glas, veel vlakken, licht gekleurde stenen, voorbeelden.
Duintjer christelijk lyceum buitenveldert9
Duintjer kerk pinkstergemeente 9
Zie voor architectuur Duintjer Bijleveld M van e.a., M.F. Duintjer, Strak, helder, open – architectuur als drager van een nieuwe samenleving, Rotterdam, 2007
16
Hein Salomonson kantoor gebouw, met een tuin van Mien Ruys.
Het glazen huis in het Amstelpark ( v. Gool)
17
Piet Zanstra torens aan de van Nijenrodeweg.
Behoefte aan kantoorruimte in de voet met wonen er boven Brakel en Buma10.
10
Zie ook de flats in West langs de Maassluistraat.
18
Boshuizenstraat 1 t/m 71, torentje van B. Bijvoet.
19
Piet Zanstra haakvormige woningen in de Kastelenbuurt.
A.J. Ernstzstraat, pootjes over de stoep kenmerkend voor de wijk.
20
Drive in woningen van Piet Zanstra. Laagbouw woningen van Bernhard Bijvoet.
21
Villa buurten
Weldam, Rietveld, van Dillen en Van Tricht Woning.
J.B. Ingwersen, Herinkhave 19, Villa.
22
De Cuzerstraat W.J.Klein villa.
23
Herman Haan Huize G. A. Paris. Een van de gevaren is dat mensen huizen kopen en ze dan gaan afbreken en iets nieuws willen neerzetten op de kavel.
W. H. v. Klingeren woning met beton relief Limburghof 4.
24
Het bijzondere is de “Wervelende Ruimte” in het deelplan Buitenveldert. We zien in de ruite vooral decombinatie van Cornelis vanEesteren in samenspraak met Aldo van Eyck (openbare ruimte en de bekende speelplekken). Het verhaal gaar dat van Eesteren toen hij hoofd van de afdeling Stadsontwikkeling was geworden samen met van Eijck (die daar werkte) na vieren een uur ging “ De Stijlen”. Later in de uitwerkingsplannen zien we ook de labyrintische zienswijze van van Eijck (Forum) in de directe uitwerking van de plannen terug komen.
Voorbeeld: Kastelenbuurt. Haken verkaveling (voor het eerst toegepast in Jeruzalem in de Watergraafsmeer)11.
Hoekig stratenpatroon om haken heen.
11
In de uitwerking van het deelplan kolenkit voor het middengebied van Uitbreidingsplan Bosch en Lommer uit 1935 zien we in de bebouwing ook al de bekende haak verkaveling terugkomen bij wat op het eerste gezicht lijkt op half openbouwblokken (Sinjeur Semeynstraat/Schaapherderstraar/Wiltzanghlaan, Gulden/Blomhert (1950-2), Schaapherderstraat/Akbarstraat/Wiltzanghlaan, Lammers voor Rochdale (1950-2), Akbarstraat/Wiltzanghlaan, Dinger voor Eigen Haard), maar haakverkavelingen zijn rond een binnentuin .
25
Tweede stratenpatroon tussen de haken door met doodlopende straten.
26
Arend Jansz Ernststraat.
Van Eesteren orienteerde zijn winkels altijd op het Noorden. (zuid zijde A.J. Ernststraat)
27
Hoven hebben een eigen intimiteit gekregen. Labyrintische ontwerpen met wegen groen en paden (van Eyck??)
28
Ideaal stad Buitenveldert. Ontwerp Buitenveldert vergeleken met ideaal stad van Simon Stevin.
Maat voering blokken en water komen met elkaar overeen.
Kracht Buitenveldert probeert te ontkomen aan het stadse.
29
Discussie
Vraag: Jacoba Mulder wat is haar rol geweest? Er hebben 3 supervisoren teams tot 1960 meegedacht. Van Eesteren is in 1958 weggegaan bij Stadsontwikkeling Co Mulder was na 1958 hoofd van de afdeling. Daarna Ouwerkerk alvorens de Dienst Ruimtelijke ordening ontstond. Voor mensen die iets over de rol van Mulder na willen lezen op internet: Ir. Jacoba Mulder (19001988), door Ellen van Kessel en Froukje Palstra, uitgave DRO, jaargang 12, nummer 104/105, amsterdam 1994. Website DRO.
30
Max van de Berg: Buitenveldert was in ontwerp meer aangesloten op allerlei verkeerswegen. A3 trace en Europaboulevard als voorbeelden. Verbinding groen Amstel met Amsterdamse bos. Zuid-as die langzaam in het noorden de idee “de achter wijk” aan het afknagen is? Vraag: Zitten er in de typologieen niet nieuwe kansen bij mogelijke verdichtingen? Er is in Buitenveldert vernieuwd, o.a. Gelderlandplein door zorgvuldige aanvullingen. Maurits de Hoog: overgang van de rivierenbuurt naar buitenveldert. Wat is van het oorspronkelijke overgang overgebleven? Antwoord: De Prinses Irenebuurt en de verlenging van de Minervalaan met de villa’s is een uitwerking. De ontwikkelingen van de RAI als barriere? Erik Swierstra : Stadionkade, Boelelaan. Buitenveldert is redelijk gaaf. Wat is essentieel? Waarderingskaarten als handleiding?
(orde kaart AUP Buitenveldert)12 Wat voor maatregelen kun je nemen om het karakter te behouden? Antwoord: Het zelf regelend vermogen van Buitenveldert de oplossingen zoals deze in de tijd zijn ontstaan (zie de bijlagen) Een vrij neutraal simpel grondplan. Waarin nog mogelijkheden te vinden zijn. Toren van Gelderlandplein past eigenlijk niet in het ritme van de wijk. Van Ideaal Stad naar Gebouwen Porno (voorbeeld boek Vastgoedfraude) 12
Zie voor uitleg www.bma.amsterdam.nl doorkliken naar ordekaarten AUP, zeer aan te bevelen.
31
Tuinen zijn vaak door Mien Ruys. En natuurlijk de ontwerper van het Gijsbreght van Amstelpark W.C.Boer. Vraag: Wat zijn er voor plannen voor bescherming stedenbouwkundige ensemble’s? Antwoord: Aanzet voor kwaliteiten van Buitenveldert in onderzoek vast gelegd. Egbert de Vries de verantwoordelijke in het Dagelijks Bestuur van Zuid moet onderzoek naartoe laten afronden. Door bevolkingsafname zijn veel gebouwde voorzieningen leegkomen te staan (winkels, kleine bedrijvigheid). Daar zullen nieuwe bestemmingen voor gevonden moeten worden.
16 maart Max van den Berg over de ontwikkelingen in Noord. Stroken en haken waren uit de mode. De tijd van Joop den Uyl en Roel de Wit. Grote strijd tussen Tuinwijken, - buurten, - dorpen. Of een aanéén gesloten stad. Keppler, de Miranda, de Graaf en Bos. Aan een gesloten stad. Oplossing de Tuinsteden van onderandere Scheffer.
32
Bijlage 1 Tijdlijn 1926-1993 AUP tot Parkstad
33
Bijlage 2 Tijdlijn 1935-1977 Ontstaan tot einde bouw Buitenveldert
34
