I
A
ur het eind van het interview benadrukl
Serge Stam,
\vioolbouwer in Utrecht, het nog maar eens: natuurlijk
komt Janine ook naar hem toe als er iets moet worden gerepareerd aan haar Stradivarius Barrere, maar boven alies is hry haar "stokkendokter". 'ledereen heefl het altgd maar over dre unieke viool van haar, maar een violist kan nog zo'n mooie viool hebben, a1s je geen goeie strijkstok hebt, kun je niet het allerbeste uit je instrument haien', legt hr.1 uit. 'Heei extreem geformuleerd, kun je zeggen: een goeie viool maakt
kleunnje gen en nuances maak mel die stok. Een slrr.lkslok ls nog persooniijker dan een viool. En er zljn heel veel soorten. Jade mooie klank, maar de stok maakt de muziek. Alle
nine heeft meerdere strijkstokken, waarvan ze er twee veel gebruikt. De mooiste heeft ze bU mij gekocht. Een topstok uil L82A van Frangois Tourte, verreweg de belangrijkste slokkenmaker die er is geweest. Hr; wordt wel de Stradivarius onder de strr.lkstokkenmakers genoemd en is de grondlegger van de
moderne strijkstok, waarmee nog sleeds wordt gespeeld. Naar gelang het muziekstuk dat ze speelt, zal ze de geschikte stok kiezen. De ene is stevig, een slok gemaakt rond 1B5O door Joseph Henry. Die zal ze gebruiken a1s ze mel veel expressie en kracht een modern of negentlende-eeuws concerl
moet spelen, samen met een groot orkest. Maar voor achltiende-eeuwse conceften of kamermuziek, pakt ze de Tourtestok, waarnee ze veel subtieler kan spelen.' EEN SPOEDJE
Als geen ander begnjpt Stam hoe belangrijk de stnlkstok voor een violist is. Jarenlang beoefende hU dil zeer specialistische vak, dat hij heeft geleerd bq de beroemde slnjkstokkenmaker Bernard Millant in Parijs. Maar toen hi; hel steeds drukkerkreegtnzlln atelier, moest hr; kiezen tussen de vioolbouw en de strrykslokken. 'Strijkstokken maken is het perfecte ambacht',legt hij uit.'De schoonheid van een strijkstok zit hem voor een groot deel in de perfeclie. Als je dan merkt dat je er niel genoeg tr.ld voor kunt maken om dat ambachl op zo'n hoog niveau le blijven uitoefenen, raak je gefrustleerd.' Nu maakl hr.; geen nieuwe stokken meer, maar doel nog steeds veel in expertise, onderhoud en verkoop. 'De wereld van de strijkstokken is een wereld apart', zegt hr.1. 'Daar zou ik heel lang over kunnen praten.' Stam vindt het fijn a1s hij lanine behulpzaam kan zijn bij het onderhouden van
haar instrumenten en toebehoren, zodat ze zich daarover geen zorgen hoeft le maken en zich volledig kan concentre-
Qe,,:::::::::*:::::, ii'al:lr:l:':lll:lla:i:1,'lrll::la:a:lll
:*;:;1:l;,,;,;:,i:,:1:;:1t:,W .-
::::t: :.:a&.t
a,.:a.ta.a:.:s.a
.::.,aa,;aa::,:r:::,:,.::a:.4
-:
::a:,4..
| :::.:
::: ::: t:::;::,:::)'::,::::,;,.:,:,: :::: ::::t, :
ren op de verlolking van de muziek. 'Haar lwee strijkstokken hebben heel veel onderhoud nodtg', vertell htj, 'en door haar
krachtige manier van spelen zljn die eerder aan shjtage onderhevrg dan br.1 de gemiddelde viohst. Normaal gesproken hoef ik stnjkstokken misschien twee keer per jaar opnieuw te beharen. De stokken van Janine neem ik reder jaar min-
naarhuis gaan, dus we spraken afdat ze de stok de volgende morgen om negen uur zou brengen, zodat ik hem op tijd af kon hebben.' Janine is remand dre dat heel erg waardeert. Zij beschouwt het nlet als iets vanzelfsprekends dat ik voor haar alles even opztj zef. En ze is altijd dankbaar als ik haar stokken mooi
stens zes keer onder handen. Er zit-
,EEN
ten 150 paardenharen op een slok, GOEIE Janine maakt het wel mee dat er lr.ldens een concerl vier knappen. Dan moet je niel te lang wachten met vervangen.' Voor Janine maakt Slam dan ook altqd tr.1d, hoe druk hij hel ook heeft. 'Dal spreekt voor zich', zegl hrj. Ze reisl zoveel en treedt zo vaak op, soms is ze tussen twee tournees even ln Nederland. Dan kan rk niet legen haar zeggen: "Volgende week ben je de eerste".' Soms gaat hel echt om 'een spoedje'.'Gisleren nog. Ik was in Parijs en ze beide me. Of ik alsjeblieft haar stok opnieuw kon beharen, want ze was twee dagen rn Nederland en moesl de volgende dag om drie uur alweer op het vliegtuig naar Noorwegen. Ik zou die avond
VIOOL MMKT DE MOOIE KIANK, MAAR DE STOK MAAI,fl- DE MUZIEK. ALLE KLEURINGEN EN NUANCS MAAKJE MET DIE STOK' heb behaard en evenluele problemen met haar viool heb opgelost.' H4 heeft het al eerder gezegd over de wereldberoemd
violisle. Mel ai haar talenl is Janine een bescheiden vrouw. 'Een gezonde meid, die helemaal zicb'zelf is gebleven', zegt Slant vol overtuiging. 'Zelaal zich het hoofd niel op hol brengen door haar succes. Als ze hier binnenkomt in haar spgkerbroek en T-shrrtje mel een vestje eroverheen, dan is ze niel
ik inmiddels uit het oog verloren. Op een gegeven moment ruilde Janine hem in voor een grotere en daama speelden meerdere jonge studentjes erop, totdat ik het niet meer heb A1s Janine een arrogant mens zou z1jn, die zich verheven zou teruggekregen.'Van een Frans viooltje uil1920 naar de unievoelen boven anderen, dan zou ze nooit z6 muziek kunnen ke Stradivarius Barrere uit 1727 . die /anine nu in ,DE bruikleen heeft van het SCHOONHEID VAN EEN STRIJKSTOK ZIT HEM Elise Mathilde Fonds, beNIET JE HET DE PERFECTIE. tekende jarenlang heel hard studeren en gezeUITOEFENEN, HOOG gend zijn met een bovendie glamourvrouw van de cd-hoezen. Eerlijk gezegd denk ik dat hoogmoed een musicus zelfs in de weg kan gaan zitten.
AI.s
IN
AMBACHT
RAAK
NIVEAU KUNT BLIJVEN JE GEFRUSTREERD'
maken. Als musicus moet je niet een te groot ego hebben.
OP
matig groot taient. Janine Je
moet ondergeschikt zijn aan de muziek, of aan de dirigent of aan je instrument. Je moet je plaats weten.'
Iansen en haar Barrere, ze zljn al jaren onafscheidelijk. Eeuwenoude violen van grote vioolbouwers uit de geschiedenis, zoals Guarneri, Guadagnl-
ni en Stradivarius spreken in de wereld van de klassieke muziek altijd lot de verbeelding. Niet alleen vanwege de on-
FRISSE STRADIVARIUS
schatbare waarde.'
lanine en Stam kennen elkaar inmiddels ruim 25 jaar. H1i heeft haar giorieuze weg naar de top van dichtbij kunnen meemaken. Als klein meisje van zes kwam ze bij hem haar eerste viool kopen. Een Frans vrooltje utl!920. Stam: 'Datben
'ledere oude topviool die je in handen krijgt, bekuk je met meer dan gewone belangstelling' , zegl Stam. 'le wilt zo'n in-
L2ANariw
strument begr;petr. Het is boeiend om te kryken hoe een groot man alsAntonio Stradivari is omgegaan metbepaalde vraag-
slukken van de akoestische architectuur, maar ook mel hel arlistieke aspect van de viool. En mel bepaalde problemen. Je probeerl zgn gedachtegang le volgen. Dat rs heel zinvol als je zelf violen bouwt. Tljdens hel bouwen komen er ailerlei beslismomenlen. Te beginnen met het model dat je kiest. Groot,
klein, smal, breed? Kies ik voor harder vurenhout of harder esdoorn? De klankgaten, de 1ak. Allemaal keuzes. Stradtvan beoefende zr.1n ambacht uit liefde voor de viool. En hq maakte ze zo goed dat er nog steeds zo'n zeshonderd instrumenten van hem in omloop zijn. Heel btjzonder als je bedenkt dal het
bovenblad van een viool net dne millimeler dik is. Gemaakt
zrjn dat een object zijn oorspronkelijke hoedanigheid ontstrjgt. Dan is het le verdedigen dat het uit de roulatre wordt genomen en wordt geconser-veerd, zodal ook in de loekomst, over tweehonderd jaar, een vioolbouwer kan zien hoe een mooie, fnsse Stradlvarius eruil heefl gezien. Laten we niel vergelen dat violen dre intensief worden bespeeld, ook te lijden hebben. A1 die invloeden van buitenai Zweethanden, temperaluur-verschillen, vocht, licht, stoten, noem maar op. Een vlool die vaak moel worden gerestaureerd, raakt rn de loop der jaren steeds verder verwryderd van zijn oorspronkelijke irisheid en zelfs uiierlijk.'
van de besle kwaliteit vurenhout uit een spar. Het achlerblad is voor 99"/. van de instrumenlen uit esdoornhout gemaakt.'
MISTER ROSAND
En na een korte stilte, veruoigt de ervaren vakman: A1 zou je nogza graag willen, hel is onmogehjk om een Slradivanus le kopieren. Je hebt nooil hetzelfde uitgangspunt. geen twee stukjes hout zijn geiijk.le kunt nabouwen wat je ziet, naar de letler, maar het rs zinvoller je te vetplaatsen in de geest van
Datbrengt Stam op een onvergeteh.lke anekdote.'Op een dag, jaren geleden, komt er een beetje een sjofele man binnen. Een Amerikaan die een probleem heefl mel zijn vioo1. Toen ik nog in Miltenwald vioolbouw studeerde, had ik eens een grammofoonplaat gekocht van de beroemde viohst Aaron
een bouwer. Ik ben trouwens geen tegenstander van het con-
Rosand, die op de Kochanskr Guarneri speelde. Die man
serveren van bepaalde bgzondere exemplaren. Musici roepen
speelde virtuoos, maar eigenlijk had
altqd dat een instrument gemaakt ls om erop te spelen en daar ben ik het mee eens, maar op enig moment kan het zo
omdat ik die viool zo mooi vond. Ik maakte de kist open en mijn adem stokte letterlijk in mijn keel. Wauw, wat een
ik die plaat gekocht
viool! De violist zagmljnreactie en zei: "This is theKochanski Guarneri". En ik zei: "So you are \nis?r Rosand". Hij had een conceft in Utrecht en er zat iets los aan die viool. Dat heb
ik voor hem gerepareerd. Rosand kwam hem ophalen en speelde er even op. Dat viel me behoorlijk tegen. Het was geen grote toon. Een beetje een timide viool eigenlijk. Ik snapte het niet, want op die plaat klonk hij zo prachtig. Ik kreeg vrijkaartjes voor het concert. Mijn vrouw en ik zaten boven in de zaal. Rosand begon te spelen en het leek wel alsof er een trein langskwaml Zo'n toon, zo'n kracht! Op een grote afstand klonk deze viool fantastisch. Toen heb ik
iets heel belangrijks geleerd. Dat de draagkracht van een klank niets met volume te maken heeft. Daar denk ik nog weleens aan terug als ik Janine hoor
spelen. Ze heeft een blind vertrouwen in haar viool en kan zeifs voor een groot orkest fluisterzacht spelen. Dat kun je
alleen maar als je zeker weet dat dat zachte geluid zich ontwikkelt en hoorbaar is in iedere hoek van de zaal. De meeste solisten durven niet zacht te spelen uit angst dat het niet over het voetlicht komt. Het is heel belangrijk dat je erop kunt vertrouwen dat je instrument je nooit in de steek laat. Een snaar kan een keer breken, dat is een geval van shit happens, maar op de klank en de draagkracht moet je blind kunnen vertrouwen.' En met een grote glimlach besluit de maestro: 'De Barrere is een mooie warme, donkere viool. Het zou best kunnen zijn dat Janine ooit een viool wil die helderder van toon is, maar ik hoop voor haar dat ze haar leven lang gelukkig blijft met deze viool.' .
TOPVIOOL IN BRUIKLEEN
In 1935 richtte Elise Mathilde van Beuningen haar Stichting op met onder andere het doel om instellingen die een algemeen sociaal doel nastreven financieel te ondersteunen. Na haar overlijden in 1941- lietzij haar hele verrnogen na aan haar Stichting. De familie Van Beuningen zette haar werk voort tol op de dag van vandaag. Inmiddels vanuit een breder perspectief en voomamelijk op cultureel gebied.'We dragen graag een steentje bij om ons Nederlands cultureel erfgoed in stand te houden en we steunen met liefde talentvolle Nederlandse musici', aldus Aleid van Beuningen, betrokken bij het beheer en advies van
uit acht mooie instrumenten bestaat, waaronder een Storioni en een Ceruti. het Janine kreeg de Barrere in november 2OO1- in bruikleen, nadat de Stradivari Society in Chicago haar had geholpen bij vinden van de bijna drie eeuwen oude viool. 'Het is fljn dat zo'nbljzonder instrument als de Barrere zo prachtig kan worden bespeeld door zo'n groot talent', vervolgt aieid van Beuningen. 'Dat betekent niet aileen veel voor haar, maar ook voor heel veel mensen, die er op deze manier van kunnen genieten. Het gaat ons om de grote maatschappeiijke reikwijdte. We willen voorkomen dat zo'n instrument alleen maar een beleggingsobject wordt of ergens achter glas in een museum komt te liggen. de instrumentencollectie, die
En we zijn er trots op dat de viool in Nederland is.'
