Jaargang 14 Voorjaar 2008
Wilko Emmens (Delta Lloyd, Verbond):
“Nederlandse markt heeft internationaal goede naam op gebied van technische verzekeringen” Grote infraprojecten als de HSL en Noord/Zuid-lijn, tunnels die via een special boortechniek tot stand komen, nieuwe geavanceerde biovergistingsinstallaties, steeds hogere woon- en kantoortorens en windmolenparken op zee. Zie hier enkele van de uitdagingen waarvoor de Nederlandse markt voor technische verzekeringen zich gesteld ziet en ..... doorgaans een passend antwoord weet te vinden. In deze uitgave van de Assurantie Beurs Nota, die hoofdzakelijk in het teken staat van thema ‘Innovatie in technische verzekeringen’, schetst Wilko Emmens een momentopname van deze kleine, maar bijzondere (niche)markt. Als iemand dat kan, is hij het wel. Emmens is niet alleen directeur Technische Verzekeringen bij Delta Lloyd, maar tevens voorzitter van de afdelingscommissie Technische Verzekeringen bij het Verbond van Verzekeraars. Bovendien werd hij vorig jaar oktober benoemd tot lid van het executive committee van de IMIA, de internationale organisatie van technische verzekeraars die zich vooral bezighoudt met de wereldwijde uitwisseling van kennis en ervaring en met de borging van kwaliteit en vakmanschap.
Afkalvende groei In de markt van technische verzekeringen gaat in ons land ongeveer 250 miljoen euro aan premie om. Daarvan heeft het overgrote deel (ca 70%) betrekking op CAR (Construction All Risks)-verzekeringen en de rest op machinebreuk- (20%) en elektronica-polissen. “Die kwart miljard is weliswaar slechts één procent van de totale omzet aan schadeverzekeringen in Nederland, maar daarmee nemen wij wereldwijd wel een 10e, 11e plaats in”, aldus Emmens, die dat met name toe-
in dit nummer n n n n n n n
“Windmolenparken op zee bieden markt groeikansen” “Inzet riskcontrollers tijdens bouw- en constructiefase is een stap vooruit” Pleidooi voor platform voor meer brancheoverschrijdend overleg en kennisuitwisseling Op Nederlandse markt is verzekeringstechnisch meer mogelijk dan in andere Europese landen Technische verzekeringsmarkt is innovatiever dan in andere branches” Klant BAM verlangt écht partnership van makelaars en verzekeraars Stichting Assurantiebeurs Amsterdam financiert goede initiatieven in de (co)assurantiemarkt
schrijft aan de grote internationale bagger- en andere grote bouwprojecten van de vaderlandse aannemerij. Hij spreekt van een lichte groeimarkt, al kalft de jaarlijkse toename wat af. “Bovendien zorgt met name de vergrijzende arbeidspopulatie voor toenemende kosten en zijn de resultaten de laatste jaren weliswaar positief, maar wel sterk wisselend. Dat komt mede doordat, aangetrokken door de goede resultaten van de afgelopen jaren, nieuwe spelers hun intrede op de markt hebben gedaan en bestaande marktpartijen hun capaciteit hebben verhoogd. Daardoor is het premieniveau onder druk komen te staan”, stelt Emmens, die ook om een andere reden met gemengde gevoelens de komst van meer marktspelers gadeslaat. “Enerzijds is het een goede zaak, omdat meer concurrentie de creativiteit en dienstverlening ten goede komt. Anderzijds kun je je afvragen of meer spelers de efficiency wel ten goede komt, zeker gezien de beperkte omvang van de technische verzekeringsmarkt. De spoeling wordt daardoor immers dunner en je hebt als verzekeraar toch een bepaald premievolume nodig om de minimaal gewenste financiële buffer te kunnen genereren en om de processen en noodzakelijke investeringen te kunnen financieren. Dat is één van de knelpunten van een versnipperde markt”, benadrukt Emmens, die daarbij bovendien wijst op het volatile karakter van de markt. “Eén grote schade kan een veelvoud van de jaarlijkse premie-inkomsten met zich meebrengen. Dat vraagt van de markt een verstandig acceptatiebeleid en investeren in nieuwe, jonge medewerkers om de toekomstige ‘gaten’ in het personeelsbestand op te vullen. Dat is geenszins een eenvoudig karwei, temeer daar het aanbod aan jonge, technisch goed gekwalificeerde mensen met bovendien gevoel voor commercie buiten gewoon schaars is.”
Goede naam In het voetspoor van de succesvolle aannemersbedrijven heeft ook de Nederlandse (co-assurantie)markt voor technische verzekeringen een goede naam opgebouwd,
Wilko Emmens: “Steeds meer buitenlandse makelaars/bedrijven zien brood in het onderbrengen van risico’s op de Nederlandse markt.”
“Meer behoefte bij klanten aan pro-actief meedenken over passende oplossingen”
in binnen- en buitenland. “Ik denk te kunnen stellen dat we in het algemeen er heel goed in slagen een antwoord te vinden op de vragen vanuit de markt naar een adequate dekking. En dat terwijl er steeds hoger en anderszins risicovoller wordt gebouwd (Noord-Zuid-lijn onder de stad door en hoge woon- en kantoortorens), nieuwe bouw- en boortechnieken het levenslicht zien die zich nog niet (voldoende) hebben bewezen en innovatieve projecten worden gestart, zoals in de biomassa-industrie en het windmolenpark Q7 voor de kust van IJmuiden, waarvan wij als Delta Lloyd risicodrager zijn. Bovendien komen er steeds meer brancheoverschrijdende projecten op het snijvlak van brand-, aansprakelijkheid-, CAR- en machinebreukverzekeringen”, zegt Emmens, volgens wie er daarnaast signalen komen dat steeds meer buitenlandse makelaars/bedrijven brood zien in het onderbrengen van hun risico’s. “Dan heb je kennelijk toch wel iets te bieden.” Het kan natuurlijk altijd beter. “We zijn van oudsher volgend, reactief. Ik merk dat er bij steeds meer klanten de behoefte bestaat
dat wij pro-actief met hen meedenken over passende oplossingen voor hun risico’s. De komst van een design & construct-dekking en van de Verborgen Gebreken Verzekering zijn daar goede voorbeelden van. Daarnaast zouden we zowel op het gebied van preventie/risicomanagement als marktpartijen best eens wat minder eigenwijs moeten zijn en wat vaker en beter naar elkaar moeten luisteren.”
Groeimogelijkheden Desgevraagd zegt Emmens voor de Nederlandse ‘TV’-markt voldoende groeimogelijkheden te zien. “Projecten worden steeds omvangrijker en technisch complexer. Bovendien worden de bedrijfsschadecomponenten steeds belangrijker en biedt ook het onderbrengen van buitenlandse risico’s op de Nederlandse markt kansen. Daarbij is het wel een voorwaarde dat wij als markt voldoende know how in huis houden om alert in te kunnen blijven spelen op de nieuwe technologische ontwikkelingen bij onze klanten. Aandacht voor voldoende instroom en opleiding van jonge technische specialisten is dan ook geboden. We hebben hen, zowel technisch als economisch, een interessante job te bieden.”
“Aandacht geboden voor instroom jonge, technisch specialisten”
assurantie beurs
nota
Jacob Strijker (Marsh):
we te maken met golven die dreigden boven de vooraf overeengekomen normering uit te komen. Toen is bewust de beslissing genomen de kabel in tweeën te kappen. Een dure grap, maar aanzienlijk goedkoper dan de mogelijke schade die had kunnen optreden als het schip aan de kabel was blijven zitten. Bovendien had dat gevaar kunnen opleveren voor de bemanning van het schip.” Gelukkig was het besluit genomen om extra lengte van de kabel te bestellen en moffen om de kabel te kunnen herstellen, waardoor de uiteindelijke vertraging (en daarmee extra kosten) is meegevallen.
“Windmolenparken op zee bieden groeikansen”
Kansen Voor de Nederlandse kust, op ongeveer 23 kilometer van IJmuiden, is een ietwat futuristisch panorama te aanschouwen. Daar is, verspreid over een oppervlakte van 14 vierkante kilometer, op volle zee een enorm windmolenpark uit het water gerezen: Windpark Q7. De in totaal 60 windmolens, die 90 meter boven het water uitsteken en waarvan de rotor bladen een diameter hebben van 80 meter, moeten gezamenlijk een elektriciteitsproductie opleveren van 435 gigawatt per jaar. Dat is voldoende om een stad van 125.000 inwoners van elektriciteit te kunnen voorzien.
Jacob Strijker: “Traditioneel als de branche nu eenmaal is, staat men altijd wat huiverig tegenover nieuwe ontwikkelingen.”
Niet alleen de bouw van een windmolenpark op zee is uniek; de manier waarop het op de Nederlandse markt is verzekerd, is dat eveneens: één polis, die zowel alle risico’s gedurende de bouwperiode van twee jaar afdekt, als de operationele risico’s voor de eerste tien jaar daarna, zonder dat de verzekeraar (Delta Lloyd) tussentijds de dekking kan beëindigen. “Een polis die nog nooit eerder is vertoond. Het gaat om een combinatie van een marine-constructie en een operational all-risks offshore- dekking, die naadloos in elkaar overgaan”, zegt Jacob Strijker, industry practice leader power & utilities bij makelaar Marsh, niet zonder trots.
Eén project per jaar Windpark Q7 (www.q7wind.nl) is een gezamenlijk project van Econcern B.V. en Eneco Energie. Zij gaven de opdracht om alle risico’s van het project in kaart te brengen en onder te brengen in één verzekering aan René van der Borch, van het Assurantiekantoor Profin. Profin is gespecialiseerd in het beheer en de verzekering van risico’s met betrekking tot duurzame energie. Vanwege de internationale expansieplannen van de opdrachtgever Econcern, die elk jaar een soortgelijk project wil realiseren, zocht Profin toenadering tot Marsh vanwege de internationale aanwezigheid en ervaring op het gebied van duurzame energie en specifiek op het gebied van offshore windparken als verzekeringsmakelaar én risicospecialist. Er zijn meerdere plannen om voor de kusten van Duitsland en Engeland offshore windparken te realiseren, terwijl er nu hard wordt gewerkt aan een soortgelijk project voor de Belgische kust. Ook daarin schrijdt de technologie voort. Er wordt in België gewerkt met windturbines die meer vermogen hebben. Bij een qua omvang vergelijkbaar windmolenpark als in IJmuiden kunnen ongeveer 300.000 huishoudens van stroom worden voorzien, tegen 125.000 in Nederland.
Risico-inventarisatie Terug naar het project in IJmuiden. Aangezien het project gefinancierd zou worden door meerdere banken moesten de specialisten van Marsh en Profin de specifieke risico’s goed in kaart brengen.
2
Daarbij is rekening gehouden met zaken als lokale diepten, stromingen, afstand tot scheepsroutes en het bouwproces als zodanig. Ook is specifiek gekeken naar de zogenaamde toeleveranciersrisico’s. “Er zijn speciaal voor dit project onderdelen gemaakt welke lange levertijden kennen. Neem het offshore transformator-station, letterlijk en figuurlijk het hart van het park. Deze is in Denemarken gebouwd en van daaruit verscheept naar de Noordzee. Als er tijdens het transport iets zou zijn misgegaan en het transformatorstation zou verloren gaan, dan loopt het project meteen 1,5 jaar vertraging op. Om van de feitelijke kosten van het transformatorstation zelf maar te zwijgen”, aldus Jacob Strijker.
Of neem de kabels. Vanaf het transformatorstation loopt een hoofdkabel naar de kust, met recht de achilleshiel van het offshore windpark. Als er iets misgaat met de hoofdkabel, dan verlies je alle capaciteit. Voor de speciale kilometerslange stroomkabels geldt een levertijd van twee jaar. “Daarom hebben wij de klant geadviseerd uit voorzorg een stuk extra kabel en moffen op voorraad te hebben. Dat is weliswaar een extra kostenpost, maar minder hoog dan wanneer het project een vertraging van twee jaar zou oplopen”, aldus Strijker, die spreekt van een complex geheel van risico’s, zeker in de bouwfase waarbij talloze leveranciers zijn betrokken. Soms moet je snel beslissingen nemen. “Tijdens het leggen van de kabels hadden
Als Nederlandse verzekeringsmarkt genieten wij internationaal aanzien op het gebied van het verzekeren van baggerwerkzaamheden, vanwege onze expertise, kennis en ervaring. Qua constructie is het realiseren van een windmolenpark op zee te vergelijken met baggerwerk; ook dit vindt offshore plaats, of is het beter om het ‘near-shore’ te noemen? Strijker vindt het daarom des te vreemder dat de Nederlandse verzekeringsmarkt zo terughoudend reageert. “We hebben wereldwijd goede kennis en ervaring opgebouwd met bagger- en offshore-projecten, maar traditioneel als de branche nu eenmaal is, staat men altijd wat huiverig tegenover nieuwe ontwikkelingen, dus ook tegen windmolenparken op zee. Gelukkig was Delta Lloyd bereid zijn nek uit te steken voor het Windpark Q7 en de vraag is welke verzekeraars bereid zijn om te participeren op dit soort typische co-assurantie-risico’s.” In zijn ogen doet de markt er goed aan de ontwikkeling nauwlettend te volgen en kennis op te bouwen. “Ik ben ervan overtuigd dat dit soort projecten de Nederlandse verzekeringsmarkt volop kansen biedt. Niet in de laatste plaats omdat de opdrachtgevers uit ons land komen, maar ook omdat windmolenparken op zee op grote schaal navolging gaan krijgen in de wereld. En er zijn forse bedragen mee gemoeid. In IJmuiden ging het al om vele miljoenen euro aan investeringen; in België om een veelvoud daarvan. Bijna één miljard euro! Over kansrijk gesproken!”
Freek Schipper (Allianz):
“Inzet van riskcontrollers tijdens bouw- en constructiefase is een stap vooruit” “Over 5 tot 10 jaar wordt er op de (co-assurantie)markt een combinatiedekking aangeboden van een CAR-verzekering en een Verborgen Gebreken Verzekering (VGV), waarbij laatstgenoemde component minstens net zo belangrijk onderdeel vormt als het eerste. Hier is ongelooflijk veel vraag naar!” Dat is de stellige overtuiging van Freek Schipper, directeur Technische Verzekeringen bij Allianz Global Risks Nederland.
Hij bestempelt de risico’s die technische verzekeraars aangeboden krijgen vaak als moeilijk en complex, zeker als het om prototypes of andere nieuwe technologische ontwikkelingen gaat waarmee verzekeraars nog geen ervaring hebben opgedaan en de schadekans – en daarmee het financieel risico – lastig is in te schatten. “Bovendien kunnen tijdens de bouw- en constructiefase nieuwe risico’s aan het licht komen die vooraf niet of moeilijk zijn te voorzien. Sowieso is het bij deze risico’s al lastig om enkele jaren vooruit te kijken, laat
staan over een periode van 12 tot 13 jaar. Dat is een dilemma voor technische verzekeraars. Immers, een iets te ruime dekking kan je in dit segment nu eenmaal jaren later veel geld kosten. Bovendien mag het natuurlijk ook niet zo zijn dat een technische verzekering verwordt tot ‘een financiering voor slecht werk’”, aldus Schipper, die aan de andere kant constateert dat er bij ondernemingen in de bouw- en constructiewereld behoefte ontstaat aan andersoortige producten, zeker na calamiteiten met bouwcomplexen, zoals
Bos & Lommer, Arnhem, Maastricht en Hoorn. Dat maakt voor makelaars en verzekeraars in zijn ogen innovatie extra belangrijk.”
Innovatie Volgens Schipper zijn er door de verzekeringsbranche qua innovatie zeker de nodige stappen vooruit gemaakt op het gebied van productontwikkeling en het op andere manier meedenken met de klant over praktische en betaalbare oplossingen. Als goede ontwikkeling noemt hij onder meer de inzet van riskcontrollers bij projecten. “Dat werkt echt preventief. Door zowel vooraf als tijdens de bouw- en constructiefase ter plaatse de risico’s en de voortgang van het project te monitoren wordt de kans op schade verminderd en kunnen we risico’s in dekking nemen die voorheen werden afgewezen”, aldus Schipper, volgens wie hiervoor doorgaans onafhankelijke technische specialisten van buiten worden ingeschakeld, zoals van D-Risk
assurantie beurs of CLARC. Dat gebeurt onder meer bij grootschalige en anderszins complexe infra- en bouwprojecten, zoals de HSL, Randstad Rail, de bouw van de Montevideotoren in Rotterdam, tunnelprojecten en moeilijke bouwprojecten, zoals ondergrondse parkeergarages, in oude stadsdelen. Een ander voorbeeld van innovatie is de Verborgen Gebreken Verzekering, die Aon en Allianz samen met Pro Rail (Spoorwegen) in navolging van de Belgische markt hebben ontwikkeld. Deze polis, ontwikkeld voor de toepassing bij geïntegreerde contractsvormen waarbij het uitvoeringsontwerp en de bouw in één hand liggen (de zogenaamde Design en Construct-contracten), biedt dekking tegen schade aan het bouwwerk als gevolg van verborgen gebreken in de constructiedelen tot tien jaar na oplevering. Schipper: “Dit product is een belangrijk hulpmiddel voor opdrachtgevers om erop te kunnen vertrouwen dat aannemers de afgesproken kwaliteit leveren. Bovendien dringt het de (faal)kosten terug en stimuleert het de levering van goede bouwkwaliteit.” Ook hier speelt risk control een belangrijke rol. De deugdelijkheid van het ontwerp en kwaliteit
nota
van de uitvoering worden hier gecontroleerd door een T.I.S.(Technische Inspecties Services). Om betrokkenen meer zekerheid te bieden over het vakmanschap en de deskundigheid van de TIS-bureaus wordt momenteel gewerkt aan een erkenningsregeling. Zoals Schipper al eerder aangaf, wordt innovatie steeds belangrijker. Hoewel gezien het bovenstaande de laatste tijd zeker stappen vooruit zijn gemaakt, moeten er volgens hem qua innovatie zeker nog de nodige slagen worden gemaakt. “Ik heb de indruk dat de markt hier in het algemeen nog te weinig inventief mee omgaat en zich sowieso wat te conservatief en te terughoudend opstelt. Ook naar de toekomst toe ben ik eerlijk gezegd wel een beetje bevreesd dat de technologische ontwikkelingen in de bouwwereld sneller gaan dan dat de verzekeringsindustrie hieraan invulling kan geven. We zullen nog meer met onze klanten mee moeten denken over oplossingen voor de risico’s die ze lopen, ook ten aanzien van prototypes en andere nieuwe technologische ontwikkelingen, waarbij we meer in insluitingen dan in uitsluitingen moeten leren denken.”
Frek Schipper: “We moeten meer in insluitingen dan in uitsluitingen leren denken.”
René van de Ven (XL Insurance):
“Ik juich de komst toe van een platform voor meer brancheoverschrijdend overleg en kennisuitwisseling” “De technische verzekeringsrisico’s worden meer en meer brancheoverschrijdend. Neem een willekeurig offshore-project. Je hebt te maken met constructierisico’s, maar ook met brand-, transport-, milieu- en aansprakelijkheidsaspecten. Daarom ben ik voorstander van de komst van een platform waarin verzekeraars, makelaars, schade-experts en risicodeskundigen uit de verschillende branches periodiek bij elkaar kunnen komen om over hun vak te praten en kennis en ervaringen uit te wisselen. ” Dat zegt René van de Ven, sinds vorig jaar maart werkzaam bij XL Insurance als Senior Construction Underwriter Region Benelux onder meer verantwoordelijk voor de technische verzekeringen.
Hij realiseert zich terdege dat het bovenstaande mededingingstechnisch ‘gevoelig’ ligt, zeker gezien de opstelling van de Europese Commissie (denk aan het recente rapport) en die van de NMa. “Ik pleit dan ook niet voor overleg op post- of projectbasis, maar meer in het algemeen en specifiek op technisch risicokennisniveau. Door uitwisseling van kennis en ervaring kunnen we risico’s nog beter inschatten en daardoor nog vaker risico’s in dekking nemen dan nu het geval is. Daar zijn ook onze klanten mee gebaat. Ook kun je bijvoorbeeld van gedachten wisselen over hoe risicomanagement daarbij kan worden ingezet”, aldus Van de Ven, die voor het creëren van een dergelijk branchebreed platform een rol ziet weggelegd voor de VNAB.
Zachte markt Met de komst van Van de Ven en inmiddels drie collega’s heeft XL Insurance de activiteiten op het gebied van Technische Verzekeringen nieuw leven ingeblazen. “We zijn in het eerste jaar goed begonnen, zeker in aanmerking genomen dat er sprake is van een ‘softe’ markt. Mede door de goede resultaten van de afgelopen jaren is er veel capaciteit beschikbaar, waardoor de premies laag zijn. Toch kun je mijns inziens spreken van een groeimarkt, vooral vanwege de verbeterde economische situatie en daardoor toenemende economische activiteit in ons land.”
Desgevraagd bestempelt hij innovatie juist in de technische verzekeringsmarkt als essentieel. “Géén product is hetzelfde. Met standaardoplossingen kom je er dan ook niet. Er is maatwerk geboden. Bovendien is het zaak in te spelen op nieuwe ontwikkelingen aan klantzijde. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe prototypes die ontworpen worden, aan andere experimentele. technologische ontwikkelingen en aan nieuwe boortechnieken.”
“Juist in de technische verzekeringsmarkt is innovatie essentieel” Oplossingsgericht Hoe innovatief is de Nederlandse (coassurantie)markt voor technische verzekeringen? “Van productinnovatie is niet echt sprake”, steekt Van de Ven van wal. “Als je sec kijkt naar de basisdekking en -producten, dan zijn die in de loop der jaren niet of nauwelijks veranderd. Wel is de dekking in Nederland doorgaans uitgebreider en de benadering oplossingsgerichter dan op de buitenlandse
René van de Ven: “De échte innovatie en creativiteit zit ‘m in de toepassing in de praktijk.”
markt. De échte innovatie en creativiteit zit ‘m in de toepassing in de praktijk. In het zoeken naar oplossingen die specifiek zijn toegesneden op de klant en de risico’s die hij loopt. In de aanvullende, vaak uitgebreidere dekkingen. Kortom, in maatwerk derhalve.” In het buitenland wordt volgens de XL Insurance-specialist vaker ‘nee’ gezegd tegen onconventionele, niet-standaardrisico’s. Zo sluiten de meeste polissen, ook in Nederland, de constructie van prototypes en andere experimentele ontwikkelingen standaard van dekking uit. “Dat is op zich niet zo vreemd, omdat verzekeraars nog geen enkele ervaring hebben opgedaan en dus ook geen zicht hebben op de daadwerkelijke risico’s en schadekansen. Desondanks is men in Nederland meer dan in het buitenland geneigd alsnog op een constructieve manier naar mogelijkheden te kijken om voor het betreffende risico enige vorm van dekking te genereren. Wat je de laatste tijd vaker ziet is dat er bij nieuwe of anderszins bijzondere bouw- en constructieprojecten door verzekeraars risk
controllers worden ingeschakeld die ter plekke de voortgang van het project risicotechnisch in de gaten houden en tijdig aan de bel trekken als iets fout dreigt te gaan”, vertelt Van de Ven. Als andere trend noemt hij dat er bij grote technische bouw- en constructieprojecten meer vormen van publiek private samenwerking ontstaan waarbij het traditionele onderscheid tussen opdrachtgever (vaak de overheid) en de uitvoerenden verdwijnt. Als voorbeeld noemt hij de tweede Coen-tunnel, waarbij de bouw en het latere beheer zijn overgedragen aan een consortium van aannemers. “Dat vraagt verzekeringstechnisch om andere oplossingen. En van een underwriter om zich te verdiepen in de materie, innovatief mee te denken en zonodig advies in te winnen bij derden”, zo besluit hij.
3
assurantie beurs
nota
Henk Beekman (Aon):
“Op Nederlandse markt is verzekeringstechnisch meer mogelijk dan in andere Europese landen” “De Nederlandse co-assurantiemarkt heeft op het gebied van technische verzekeringen een goede naam, ook bij herverzekeraars. Dat komt mede door de volop aanwezige verzekeringstechnische know how en ervaring, waardoor er meer dan in andere branches sprake is van underwriting op basis van verzekeringstechniek. Op de Nederlandse co-assurantiemarkt is in dit segment verzekeringstechnisch dan ook meer mogelijk dan in welk ander Europees land ook”. Dat stelt Henk Beekman, die als Executive Broking Director Construction & Engineering sinds 2001 verantwoordelijk is voor de inspanningen van de makelaar op het gebied van technische verzekeringen. Zeker op het gebied van de techniek staan de ontwikkelingen niet stil. Alles wordt steeds geavanceerder. De komst van onder meer high tech fabrieken, de offshore windenergie en prototypen van nieuwe machines en apparaten, getuigen daarvan. Innovatie is dan ook belangrijk. Daarvan is in de co-assurantiemarkt zeker sprake, vindt Beekman. “Er wordt alert ingespeeld op nieuwe technologische ontwikkelingen. De Verborgen Gebrekenverzekering is daar een voorbeeld van, maar ook de Exedent Ontwerp Verzekering (XOV): een combinatie van een aansprakelijkheidsen een constructieverzekering. Daaraan is bij ondernemers behoefte.”
Publiek private partnerships Een nieuw fenomeen van de laatste tijd zijn de zogeheten PPP’s (publiek-private projecten). Dit zijn doorgaans grootschalige bouw-, constructie- en/of infrastructuurprojecten waarin meerdere partijen participeren, zowel uit de publieke sector (gemeentelijke, provinciale of andere overheden) als uit de private sector (aannemers, projectontwikkelaars, banken en andere bedrijven). Voorbeelden zijn bijvoorbeeld de HSL Zuid, de tweede Coen-tunnel en de aanleg van de A-59. “Dergelijke projecten nemen de laatste tijd sterk in aantal toe, vooral ook op lokaal niveau. Het betreft hierbij de doorgaans wat kleinschaliger projecten, die door gemeentelijke overheden samen met plaatselijke (bouw)ondernemers worden opgepakt, maar desalniettemin complex en omvangrijk van aard zijn. Denk bijvoorbeeld aan de bouw van Afvalverwijdering Delfland, de nieuwbouw van het Ministerie van Financiën, de grootschalige verbouwing van de Montaigneschool in Den Haag en het nieuwe Detentiecentrum Zestienhoven.” Wat komt er verzekeringstechnisch bij kijken? Volgens de makelaar omvat een PPP-project weliswaar een combinatie van verschillende dekkingen, zoals property, Construction All Risks (CAR), product- en/of beroepsaansprakelijkheid, Advanced Loss of Profit (ALOP, bedrijfsschade bij toekomstige oplevering), Delay & Start-Up (DSU), maar is de uiteindelijke verzekeringsconstructie veel meer dan de optelsom van de verschillende (standaard)dekkingen. Het is echt maatwerk. Dat er verschillende partijen bij betrokken zijn, maakt het geheel complex. Cruciale vragen zijn welke risico’s spelen er?, hoe is de verdeling onder partijen?, en wie is waarvoor verantwoordelijk?”, aldus Beekman. “Meerjarige contracten vormen een ander knelpunt, omdat de risico’s onvoldoende overzienbaar zijn. De verzekeringsbranche is al niet echt happig om contracten over een periode van vijf jaar te sluiten, laat staan over een periode van 20 jaar.”
4
Rol makelaar “Omdat het vaak prestigieuze projecten zijn en er grote financiële belangen mee gemoeid zijn, vergen PPP’s veel van een makelaar”, vervolgt de AON-director, volgens wie de rol van de makelaar hierbij tweeledig is: als consultant van de klant en als bemiddelaar bij het daadwerkelijk plaatsen van een risico. “De meest ideale situatie is wanneer klanten ons al in een vroeg stadium zouden betrekken bij grootschalige bouw- en constructieprojecten of het ontwerp van prototypes en nieuwe machines. Hoe eerder wij worden ingeschakeld, des te beter kunnen wij het bedrijf adviseren inzake riskmanagement. Hoe meer risico-informatie wij kunnen aandragen, des te groter de kans dat we het risico goed verzekerd kunnen krijgen.” Krijg je als makelaar voldoende medewerking c.q ondersteuning van verzekeraars bij
Henk Beekman: “Het aantal publiek-private projecten neemt de laatste tijd sterk toe, vooral ook op lokaal niveau.”
de zoektocht naar passende oplossingen voor PPP-projecten en andere technische risico’s? Beekman’s reactie: “Zeker in het begin stelde men zich in verzekeraarshuizen vooral bij grootschalige publiek-private projecten nogal wat terughoudend op, maar naarmate men geleidelijk aan hiermee ook meer ervaring kreeg, is men een stuk coöperatiever geworden.” Hij is ervan overtuigd dat de technische verzekeringsmarkt volop kansen voor verdere expansie biedt.
“Het is een innovatieve markt waarin nieuwe ontwikkelingen en initiatieven in de regel professioneel, creatief en inventief worden opgepakt. Gezien de hier aanwezige ervaring, know how en bredere verzekeringsopties zie ik wel degelijk mogelijkheden om buitenlandse technische risico’s op de Nederlandse markt onder te brengen. Maar dan zullen we als co-assurantiemarkt onze mogelijkheden daartoe binnen andere Europese landen wel nadrukkelijker moeten profileren.”
Ing. Hans Pels Rijcken (Fortis Corporate Insurance):
“Innovatiever dan in andere branches” “Technische verzekeraars zijn innovatiever dan de spelers in andere branches binnen de coassurantiemarkt, maar ook in dit marktsegment is qua innovatie zeker een verdere verbetering wenselijk én mogelijk. De verzekeringsbranche zou zich minder afwachtend kunnen opstellen. Een meer pro actieve in- en opstelling wordt juist in het groot zakelijke segment gewaardeerd.” Die woorden komen uit de mond van ing. Hans Pels Rijcken, die als Coördinator Portfolio Development Engineering bij Fortis Corporate Insurance verantwoordelijk is voor het marktbeleid technische verzekeringen. “De technische markt loopt steeds vaker de brandmarkt achterna. Mede door de komst van enkele nieuwe spelers is er momenteel sprake van een ruime tekencapaciteit. Ik ben dan ook allerminst tevreden over het veel te lage premieniveau”, is zijn reactie op de vraag hoe de markt voor technische verzekeringen zich in ons land de laatste tijd ontwikkelt. “Aan de andere kant is er sprake van een groeimarkt, omdat de bouwmarkt is aangetrokken. Bovendien neemt de complexiteit van bouwwerken toe, waardoor de verzekeringsbehoefte eveneens groeit. Daarnaast
Hans Pels Rijcken: “Je kunt niet acteren in de grootzakelijke markt als je niet innovatief inspeelt op de veranderingen in de markt.”
assurantie beurs profiteren wij als verzekeringsbranche van de goede naam en de daaruit voortvloeiende internationale projecten van de Nederlandse aannemerij”, aldus Pels Rijcken, volgens wie de tijd zal uitwijzen of het premieniveau toereikend is voor verzekeraars om uit de rode cijfers te blijven. De technische know how en ervaring noemt hij een zorgenkindje. “De industriële verzekeringsmarkt kampt met het probleem van de vergrijzing en met de generatie specialisten die binnen enkele jaren met pensioen gaan, verdwijnt tevens een groot stuk vakkennis”.
Innovatie Pels Rijcken bestempelt innovatie als inherent aan het marktsegment van de technische verzekeringen. “Je kunt niet acteren in de grootzakelijke markt als je niet innovatief inspeelt op de veranderingen in de markt. Zowel de juridische, maatschappelijke als technische omgeving is continu aan verandering onderhevig. Zo zijn bijvoorbeeld de kwaliteitsnormen voor ondernemingen sterk verhoogd, zeker in West-Europa. Voorts is de prestatieverwachting van de klant (ondernemer én overheid) sterk toegenomen, ook ten aanzien van zaken als milieu en energiezuinigheid, en verhardt de manier van zakendoen. Ook de permanente innovatie op technologisch gebied vraagt om een adequate reactie van de markt.” Waarin komt die innovatie zoal tot uiting? Pels Rijcken: “ Het is niet zozeer dat er continu nieuwe producten worden ontwikkeld; het innovatieve zit ‘m meer in het inventariseren van behoeften bij klanten en die vertalen in oplossingen op maat. Al is er wel een beweging op gang gekomen op het gebied van productontwikkeling. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe ontwerp-verzekering die samen met makelaars is ontwikkeld, waarin een oplossing is gevonden voor de aanvullende behoefte op het gebied van beroepsaansprakelijheid. Ook voor de bio-energiesector is nu een passende oplossing in de markt gezet met een gecombineerde dekking voor constructie-, machinebreuk-, montage- en milieurisico’s, die ruimer is dan elders wordt geboden. Al eerder werd de Belgische Verborgen Gebreken Verzekering (Decenale) ‘omgebouwd’ voor de Nederlandse markt.”
Wensen Wat zijn uw wensen voor de markt voor technische verzekeringen? “Ik zou de komst van een Nederlandse Beurs CAR-polis toejuichen”, antwoordt Pels Rijcken prompt. “Ondanks enkele pogingen daartoe is die tot dusver niet van de grond gekomen en dat vind ik jammer. Voor de goede orde: ik beoog hiermee niet dat de Beurspolis moet verworden tot het enige te gebruiken (standaard)product, maar dat de dekking moet fungeren als minimale basis en dus als uitgangspunt voor maatwerkoplossingen. Het grote voordeel daarvan is dat je in de discussies met klant, makelaars en (volg)verzekeraars kunt concentreren op meer belangrijkere zaken, zoals de aanvullende dekking.” Sowieso stelt Pels Rijcken zich op het standpunt dat zaken altijd beter kunnen. Zo is hij van mening dat er teveel in uitsluitingen en te weinig in insluitingen wordt gedacht. “Ook op het gebied van technische verzekeringen wordt mijns inziens te gemakkelijk naar het middel van de uitsluiting gegrepen. Daar moeten we met elkaar aan werken.” Desalniettemin is hij positief gestemd over de toekomst van ‘zijn’ marktsegment. “De branche heeft een goede naam, is bereid de ontwikkelingen bij de klant te volgen en gaat daarbij verder dan in de meeste andere landen. Kortom, de markt biedt kansen genoeg!”
nota
Klant Jan Verweij (Koninklijke BAM Groep) aan het woord:
“We verlangen écht partnership van makelaars en verzekeraars” “Het is voor de verzekeringsbranche van belang dat zij hun klanten kennen, diens ontwikkelingen op de voet volgen en daarop proactief reageren met adequate adviezen en oplossingen. Niet op de traditionele, wat afwachtende manier, maar door actief mee te denken en samen te werken. We verlangen écht partnership van makelaars en verzekeraars”. Dat is het antwoord van ing. Jan Verweij, directeur verzekeringen bij Koninklijke BAM Groep, op de vraag aan welke vorm van ondersteuning en begeleiding door de verzekeringsbranche zijn bedrijf behoefte heeft.
Jan Verweij: “De klant verandert en het is aan de verzekeringsbranche om mee te veranderen”
Na ruim 25 jaar actief te zijn geweest in de productie, waarvan 11 jaar als regiodirecteur in Rotterdam, is Verweij sinds 2005 verantwoordelijk voor de verzekeringsactiviteiten van BAM in binnen- en buitenland. Hierin gaan volgens hem ‘vele tientallen miljoenen euro’ aan premie om. De Groep verenigt in Nederland, België, Duitsland, Engeland en Ierland een groot aantal bedrijven die actief zijn in de sectoren Bouw en vastgoed, Infra, Publiekprivate samenwerking, Installatietechniek en Consultancy en engineering. Bovendien heeft BAM een belang in een wereldwijd opererende baggeronderneming. Er werken zo’n 30.000 mensen, van wie ongeveer 15.000 in Nederland.
van het proces van echte transformatie en dient de bedrijfsvoering op veel plaatsen nog te worden aangepast aan de veranderende rol die zij wensen te spelen. De klant verandert en het is zaak als verzekeringsbranche om mee te ontwikkelen. Onder meer door een antwoord te vinden op vragen als ‘wat betekenen de wensen van de klant voor onze producten en diensten?’, ‘hoe passen we onze interne processen daarop aan?’, ‘hoe dienen we ons te ontwikkelen?’ en ‘wat betekent dat voor medewerkers uit alle geledingen van de organisatie?’ Dat is de opgave voor heel veel bedrijven en dus ook voor makelaars en verzekeraars”, aldus de directeur verzekeringen, die de Groep in de loop der jaren heeft
zien veranderen van een traditioneel bouwbedrijf tot een dienstverlener en ‘organisator’ van bouwprojecten en bouwprocessen. “Met alle veranderingen van dien voor organisatie, activiteiten, bedrijfsprocessen, personeel én risico’s. Het is zaak voor de verzekeringsbranche dat transformatieproces nauwlettend te volgen en waar mogelijk met passende antwoorden daarop in te spelen.”
Dialoog Verweij zegt het toe te juichen als de verzekerinsgbranche zich wat assertiever zou durven opstellen, de intentie zou hebben wat meer voorop te lopen en ook fouten zou durven te maken. “In het begin wilde men in onze ogen nog weleens wat onredelijk zware eisen stellen, maar naarmate de samenwerking vorderde en men meer inzage kreeg in ons bedrijf, activiteiten, werkwijzen én risico’s werd die opstelling beduidend reëler en beter. Ik merk in de dagelijkse praktijk bovendien dat makelaars en verzekeraars steeds meer bereid zijn om op een andere, meer open en transparante manier met ons en met elkaar te communiceren over wederzijdse belangen. Er vindt steeds vaker een dialoog plaats en dat is een goede zaak”, aldus de BAM-directeur, volgens wie het uiteindelijke resultaat van de samenwerking echter in hoge mate wordt bepaald door de kwaliteit van de vertaling van doelstellingen in personele consequenties en de wijze waarop door leidinggevenden op alle niveaus in organisaties wordt gecommuniceerd. Dat vereist doorgaans een andere aanpak van bijvoorbeeld HRM. Nu worden medewerkers in mijn ogen soms onvoldoende ondersteund door de eigen organisatie om datgene te kunnen bieden wat de klant vraagt en verlangt. Ook de verzekeringsbranche moet, net als de bouw overigens, zorgen dat de aandacht voor de medewerker professioneler wordt. Wij realiseren ons dat nieuwe ambities ook nieuwe eisen stellen aan de vaardigheden van onze medewerkers. En ook voor onze onderneming is die uitdaging groot. Maar zonder innovatie van de bedrijfsvoering is succesvolle productinnovatie een onmogelijke opgave.”
Belang innovatie Zoals voor elk productiebedrijf is ook voor een bouwgigant als BAM volgens Verweij product- en diensteninnovatie van groot belang voor de toekomst van de onderneming. “Dat komt onder meer tot uiting in nieuwe technieken in rail- en wegenbouw, in nieuwe concepten in installatietechniek (warmteterugwinning), woning- en utiliteitsbouw (o.a. parkeergarages, scholen en woningen) en in deelname aan PPP-projecten, zoals in Nederland de aanleg en onderhoud van de A-59 en van de bovenbouw aan de HSL-lijn”, aldus Verweij, die vooral bij PPP-projecten de financiële borgstelling door de verzekeringsbranche als belangrijk bestempelt.” Hoe ervaart u de dienstverlening vanuit de verzekeringsbranche in het algemeen en de (product)innovatie in het bijzonder? Verweij daarover. “Als relatieve buitenstaander was ik ten onrechte in de veronderstelling dat de verzekeraars en makelaars op dit punt zich al verder hadden ontwikkeld dan bedrijven in de bouwsector. Dat is beslist geen weeklacht, maar gewoon een constatering. Net als veel andere bedrijfstakken staan ook veel verzekeraars en makelaars nog aan het begin
Onderzoek onder VNAB-leden De VNAB houdt in april en mei een onderzoek onder de leden naar de (gewenste) positie van de VNAB in de markt, haar activiteiten en ondersteuning aan de leden-verzekeraars en -makelaars. Het onderzoek wordt verricht door strategie-consultants van Turner uit Leusden. Het project bestaat uit een ledenonderzoek, een interviewronde en een workshop met deelname door leden uit diverse gremia. Recentelijk is voor eerstgenoemd onderdeel per mail een enquête gestuurd naar alle leden met vragen over de markt, de vereniging en de rol die zij zou moeten spelen.
ALV op 24 juni a.s in Rotterdam De Algemene Ledenvergadering van de VNAB vindt op 24 juni a.s. plaats in het Beurs/WTC-gebouw in Rotterdam. De aanvang is om 11.00 uur.
5
assurantie beurs
nota
Stichting Assurantiebeurs Amsterdam financiert goede initiatieven in de (co)assurantiebranche De verkoop van het voormalige beursgebouw aan de Strawinksylaan heeft de Stichting Assurantiebeurs Amsterdam een batig saldo van acht miljoen euro opgeleverd. “Met dat geld wil de Stichting goede initiatieven financieel ondersteunen die ten goede komen aan de verzekeringsbranche in het algemeen en de co-assurantiemarkt in het bijzonder”, zegt bestuurslid Eduard ter Meulen. Ter Meulen is gepokt en gemazeld in de coassurantiebranche, waarin hij 35 jaar werkzaam is geweest en ook de voorzittershamer van de VABAR (Vereniging van Assurantiegevolmachtigden ter Beurze van Amsterdam en Rotterdam) en de VABA (Vereniging Assurantie Beurs Centrum Amsterdam) heeft gehanteerd. Zijn CV laat een lijst met prachtige, nostalgische (en inmiddels verdwenen) bedrijfsnamen zien: (Hudig)Langeveldt, Heerkens Thijssen, Wed. Jacobs & Brom, Moes & Caviet en de Noord- en Zuidhollandse Lloyd. Met de verkoop van de Heerkens Thijssen Groep in 1998 aan Aon was de cirkel rond. Sindsdien bekleedt de voormalige makelaar en later assuradeur diverse bestuursfuncties. Zo is hij bestuursvoorzitter bij Munis (onderlinge verzekeraar van een aantal grote baggerbedrijven, zoals Boskalis & Van Oord ) en zit hij - als transportman pur sang – in het bestuur van het Scheepvaartmuseum en van enkele goede doelen. Zoals gezegd, maakt hij, als secretaris/penningmeester, ook deel uit van het bestuur van de Stichting Assurantiebeurs Amsterdam. Dat bestaat statutair uit twee vertegenwoordigers van de VNAB (Rolf van der Wal en Kees Krijgsman), één van het Verbond van Verzekeraars (Eric Fischer) en twee personen uit het (Amsterdamse) co-assurantiecircuit. Naast Ter Meulen is dat Jan Boogaard (ex Praevenio, Delta Lloyd en AXA).
Colofon Assurantie Beurs Nota is een uitgave van de Vereniging Nederlandse Assurantie Beurs (VNAB). Redactiecommissie Laura Rath, Fortis Corporate Insurance, voorzitter Michiel Bredius, Klap-Des Bouvrie & Bredius Emil Janssens, Allianz Global Risks Nederland Gerard Rozemeijer, Generali Rob Schoofs, Marsh B.V. Gerda Spreeuwenberg (VNAB), secretaris Jan van Stigt Thans, Van Stigt Thans Communicatie Carie van Tetterode, Aon Nederland Marc Tilro, Cunningham Lindsey Nederland bv Redactie-adres Van Stigt Thans Communicatie Lingedijk 46, 4001 XK Tiel Tel. 0344-633356, fax 0344-634210 E-mail:
[email protected] Fotografie Raphaël Drent, Tiel, tel. 0344-621840 Vormgeving J. Hendriks, EFKA Weert, tel. 0495-450105 VNAB Postbus 11836, 1001 GV Amsterdam Tel. 06-50845877 (Gerda Spreeuwenberg) E-mail:
[email protected] Internet: www.vnab.nl
Financiële ondersteuning De beurs aan de Strawinskylaan kon indertijd gerealiseerd worden doordat de gemeente een fraai stuk grond ter beschikking stelde, er door ABN AMRO een mooie vertrekpremie op het verlaten van het Noortse Bosch werd aangeboden en doordat de bouw voor het restant met een hypothecaire lening kon worden gefinancierd. De leden van de VABA hoefden zelf dus niet te financieren in de nieuwbouw van de beurs aan de Strawinskylaan. “Toen enkele jaren geleden het beursgebouw verkocht werd, bleef er een batig saldo van ca. acht miljoen euro over, waarvan alle betrokkenen van mening waren dat dit in feite toebehoorde aan de co-assurantiemarkt. Het bestuur heeft toen besloten om goede initiatieven en projecten een financiële impuls te geven voorzover ze in het belang zijn van de verzekeringsbranche in het algemeen en die van de co-assurantiemarkt in het bijzonder. Onderwijs neemt daarbij een belangrijke plaats in”, aldus Ter Meulen. Een ieder kan, uiteraard binnen het hierboven geschetste kader, een voorstel voor financiële ondersteuning indienen bij het secretariaat van de Stichting, dat net als dat van de VNAB wordt verzorgd door Gerda Spreeuwenberg (
[email protected]). De Stichting Assurantiebeurs Amsterdam financiert de projecten in principe niet volledig, maar hooguit voor een gedeelte. De Stichting ziet bij voorkeur dat de aanvrager ook zelf participeert, zowel financieel als door op andere manieren te proberen het project van de grond te krijgen. “Bovendien dragen wij alleen aan een project bij wanneer minstens vier van de vijf bestuursleden hier ‘ja’ tegen zeggen.”
Van e-abs tot transportcursus Inmiddels heeft de Stichting al financieel bijgedragen aan een aantal projecten. Het grootste bedrag – in meerdere etappes – is gegaan naar het e-ABS-systeem, dat een meer efficiënte virtuele assurantiebeurs mogelijk moet maken. Ook de leerstoel (Enterprise) Risk Management, die onder leiding van prof. Arjan Ronner wordt gegeven aan de Universiteit van Amsterdam, is mede mogelijk geworden door een finan ciële steun van de Stichting Assurantiebeurs Amsterdam. Dat geldt ook voor het Schadepreventie Convenant van het Verbond van Verzekeraars, de Stichting Nederlands Bureau Keuringen Binnenvaart (ontwikkeling software registratiesysteem) en de recent gepresenteerde nieuwe brancheopleiding Transportverzekeringen, die in samenwerking met het NIBE/SVV is ontwikkeld. (zie ook elders op deze pagina). Bij elkaar hebben deze projecten inmiddels iets minder dan de helft van het budget opgesoupeerd. “We hebben dus nog ruim vier miljoen euro tot onze beschikking. Het is zeker niet zo dat we dit geld
6
Eduard ter Meulen:”We hebben nog ruim vier miljoen euro tot onze beschikking”.
snel willen opmaken. Het moeten goede projecten zijn waaraan behoefte is en die de (co)assurantiebranche ten goede komen. Aan
de andere kant is het ook niet zo dat wij als Stichting tot in eeuwigheid blijven bestaan”, zo besluit Ter Meulen.
VNAB-voorzitter ontving eerste exemplaar nieuwe transportverzekeringscursus Op 23 januari jl. reikte drs. Bob Seemann RA, directeur NIBE-SVV, het eerste exemplaar van de module Transportgoederenverzekering van de nieuwe brancheopleiding Transportverzekering uit aan Rolf van der Wal, zowel in zijn hoedanigheid als VNAB-voorzitter als in zijn functie van voorzitter van de Stichting Assurantiebeurs Amsterdam. De stichting had evenals enkele verzekeraars de vernieuwde transportcursus financieel mede mogelijk gemaakt. Op die manier werd voorkomen dat deze opleiding uit het cursusaanbod van het opleidingsinstituut zou verdwijnen, omdat het vanwege de te beperkte doelgroep niet rendabel zou zijn een nieuwe transportopleiding op te zetten. Seemann sprak van “een cursus die studeren aantrekkelijk maakt, ook voor mensen die al jaren in het vak zitten. Dat komt omdat je niet gedwongen bent dikke leerboeken door te worstelen, maar gericht je studie kunt richten op de gaten in je kennis.” De nieuwe opleiding omvat drie modules: de nu gepresenteerde module Transportgoederenverzekering en de later verschijnende modules Vervoersrecht en Casco. Voor nadere informatie over de transportcursus: www.nibesvv.nl.
Mini-seminar De uitreiking vond plaats tijdens een mini-seminar ‘Kennis in de transportverzekering’ , dat plaatsvond in het WTC-gebouw in Amsterdam en werd bijgewoond door ca. 80 branchegenoten. Daarbij stipte Allianz-directeur Hans van der Klein op ludieke, doch treffende wijze de vergrijzings- en instroomproblematiek in de transportverzekeringsbranche aan en de mogelijke gevolgen daarvan voor het kennis- en kwaliteitsniveau van de sector. “Het is hard nodig dat we weer echt aandacht aan vaktechniek gaan geven. Innovatie is alleen mogelijk met voldoende vakkennis”, aldus Van der Klein, volgens wie uit een recent onderzoek blijkt dat onder de transportmedewerkers tot 40 jaar nauwelijks mensen met een branchediploma zitten, terwijl dat bij de 50-plussers wel gebruikelijk is. Hij pleitte er voorts voor dat medewerkers meer gestimuleerd - “en misschien wel verplicht”- moeten worden om de noodzakelijke vakdiploma’s te halen. “Vakdiploma’s moeten een essentieel onderdeel van het HRM-beleid zijn en kunnen worden gestimuleerd met carrièrekansen en betere diplomagratificaties. Het komt ook de in- en externe mobiliteit ten goede.” Ook bijzonder hoogleraar en advocaat prof. mr. Maarten Claringbould wees op het belang en de noodzaak die kennis actueel te houden. “In een professionele markt als de transportverzekeringssecor mag een zakelijke klant van zijn makelaar verwachten dat hij een gedegen advies geeft. En dat hij op de hoogte is van belangwekkende jurisprudentie, zeker ten aanzien van polisteksten en-condities waarvan duidelijk is dat de rechter daaraan een andere uitleg geeft dan de verzekeringsbranche. Zo niet, dan kan die makelaar een claim tegemoet zien.”
