I. Diagnostic de la coopération culturelle dans l Eurométropole

LA COOPERATION CULTURELLE DANS L’EUROMETROPOLE LILLE-KORTRIJK-TOURNAI DE CULTURELE SAMENWERKING IN DE EUROMETROPOOL LILLE-KORTRIJK-TOURNAI Rapport du groupe de travail « Quelle culture pour quel territoire ? » Verslag van de werkgroep “Welke cultuur voor welk gebied ?” AVRIL 2010 / APRIL 2010

I.

Diagnostic de la coopération culturelle dans

l’Eurométropole.

Analyse van de culturele samenwerking in de Eurometropool.

II. Propositions d’actions pour favoriser la

coopération culturelle dans l’Eurométropole.

Actievoorstellen om de culturele samenwerking

in de Eurometropool te stimuleren.

wcccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc

I. DIAGNOSTIC DE LA COOPERATION CULTURELLE DANS L’EUROMETROPOLE LILLE-KORTRIJK-TOURNAI ANALYSE VAN DE CULTURELE SAMENWERKING IN DE EUROMETROPOOL LILLE-KORTRIJK-TOURNAI

Rapport du groupe de travail - 9 juin 2009 / Verslag van de werkgroep - 9 juni 2009

1

Pour établir le diagnostic de la coopération culturelle dans l’Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai, le groupe de travail a délimité le cadre de son étude. Il convenait d’avoir une définition commune de ce que nous entendons par le mot « CULTURE ». Qu’est-ce que la culture ? Qu’est-ce qui fait qu’une initiative devient un « objet culturel » ? Quelles pratiques, quels acteurs permettent de définir le champ culturel dans l’Eurométropole ? La culture répond avant tout à un besoin de lien social : ceux qui la font, souhaitent créer quelque chose ensemble et diffuser un message aux autres par un moyen différent que celui du langage quotidien ; ceux qui la reçoivent, les « spectateurs», répondent à ce besoin naturel d’aller vers l’autre, de se connaître pour tenter de mieux se comprendre. La culture est une réponse au « vivre ensemble » ; elle se définit donc par « tout ce qui réunit les Hommes à un moment donné, autour de l’Histoire, d’une histoire, d’un événement, d’une tradition, d’un patrimoine…». Ainsi les formes de culture sont diverses : expositions, théâtre, folklore, danse, livres, … et ses acteurs le sont également, qu’ils soient professionnels ou amateurs, il créent, diffusent ou produisent dans les domaines des arts vivants, des arts plastiques et graphiques, de l’audiovisuel, de l’événementiel… Le groupe de travail n’a pas souhaité faire de distinction sur les différentes formes de culture. Dans l’Eurométropole, même si nous sommes liés par une même Histoire, des traditions, un patrimoine commun, nos trois territoires ont aussi leurs différences, la plus évidente étant la langue. Développer une culture commune, c’est transcender nos diversités -territoires ruraux/territoires urbains, diversité des disciplines, diversité des savoir-faire, diversité des publics- pour créer du lien et faire de la culture un atout de développement social et économique. Ainsi, la culture apparaît comme un élément fédérateur qui permet de rassembler les habitants de nos trois régions. La coopération en matière culturelle existe déjà dans l’Eurométropole : d’abord parce que notre « territoire vécu » est transfrontalier, et parce que des générations de programmes européens l’ont aidée à se développer. Le groupe de travail, composé de Flamands, Wallons et Français* a souhaité s’approprier dans un premier temps un diagnostic commun avant de dégager des propositions concrètes à faire au GECT pour améliorer la coopération culturelle transfrontalière. Cette phase de diagnostic permet également de mieux connaître nos pratiques respectives de part et d’autre de la frontière et d’amorcer un dialogue constructif pour l’avenir. Pour établir ce diagnostic partagé, le groupe de travail a auditionné des personnes extérieures, acteurs ou opérateurs dans le champ de la culture**. Il s’est aussi basé sur la propre expérience de ses membres, professionnels dans le secteur culturel ou amateurs et spectateurs de culture. Le diagnostic présenté s’articule dans un premier temps autour de constats sur les points positifs et négatifs de la coopération culturelle aujourd’hui (I). Il s’attache ensuite à établir les obstacles culturels, politiques, juridiques qui limitent la coopération culturelle (II) puis à dégager les plus-values, pour le territoire et les habitants, d’une meilleure coopération culturelle (III). Pour finir, il propose quelques premières pistes d’actions à mettre en place : ces propositions seront développées dans la seconde phase de travail (juin à décembre 2009). Le groupe de travail a mené son analyse de la coopération culturelle à trois niveaux : échelon politique, échelon des structures culturelles, échelon du grand public. * Les membres du groupe de travail ayant participé à cette première phase de diagnostic : Sophie BECKARY, Claudie BOSSUT, Hélène CHANSON, JeanMarc CHOTTEAU, Dominique CHUFFART, Carl CORDONNIER, Alexander DECLERCQ, Nicole DELEBARRE, Francine DEREUDER, Roos DESMET, Franky DEVOS, Françoise HOCHART, Alexandre KUDELA, Jean-Louis LANGLAIS, Chantal LAMARRE, Blandine MENAGER, Dominique PERSYN, Katia TUDISCO, David VALLIN, Caroline VANMOORLEGHEM, Isabel VAN DAEL, Christiane VIENNE, Elisabeth WATINE, Jean-Michel ZABIEGALA. ** Les personnes auditionnées par le groupe de travail : Des étudiants de l’Institut d’Aménagement et d’Urbanisme de Lille I, Donato GULIANI (Conseil Régional NPDC), Loïc BLANC (Let’s Motiv), Thierry BAERT (Agence de développement et d’urbanisme de Lille métropole), Daniel CARETTE (Ministère de la culture Communauté française), Sarah WLOMAINCK (ACHO), Pascal BRUNET (Relais Culture Europe), Stéphanie PECOURT, Marion ALECIAN, Gudrun HEYMANS (Points Contact Culture belges), François ANNYCKE (En Toutes Lettres).

2

Om de analyse de maken van de culturele samenwerking binnen de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai, heeft de werkgroep het kader van haar studie vastgelegd. Er diende een gemeenschappelijke definitie te worden geformuleerd over wat wij verstaan onder “CULTUUR”. Wat is cultuur ? Wat maakt van een initiatief een “cultureel thema” ? Op basis van welke praktijken en welke actoren kan cultuur binnen de Eurometropool worden omschreven? Cultuur beantwoordt in de eerste plaats aan een behoefte aan sociale binding : mensen die cultuur maken, willen gezamenlijk iets creëren en willen een boodschap uitdragen naar anderen toe via een ander medium dan de dagelijkse omgangstaal ; de mensen die de boodschap ontvangen, de "toeschouwers", beantwoorden die natuurlijke behoefte aan contact met de andere, aan wederzijdse kennismaking in een poging elkaar beter te begrijpen. Cultuur is een antwoord op het “samen leven” ; ze wordt bijgevolg omschreven als “al wat de Mensen op een gegeven ogenblik verenigt, rond de Geschiedenis, rond een geschiedenis, rond een gebeurtenis, een traditie, een patrimonium…”. Zo bestaan er verschillende vormen van cultuur : tentoonstellingen,, theater, folklore, dans, boeken, … en haar actoren zijn eveneens heel verscheiden, of het nu gaat om beroepsmensen of liefhebbers, allemaal creëren ze, verspreiden ze en produceren ze binnen de domeinen van de podiumkunsten, de beeldende en grafische kunsten, de audiovisuele kunsten, de evenementen… De werkgroep heeft geen onderscheid willen maken tussen de verschillende vormen van cultuur. Ook al zijn we verbonden door eenzelfde Geschiedenis, door tradities en door een gemeenschappelijk erfgoed, toch zijn er verschillen te bespeuren tussen onze drie gebieden binnen de Eurometropool, waarvan de taal het meest duidelijke voorbeeld is. Een gemeenschappelijke cultuur ontwikkelen betekent onze verscheidenheid overstijgen – landelijke gebieden/stedelijke gebieden, diversiteit van de disciplines, diversiteit van de knowhow, diversiteit van de doelgroepen – om een band te scheppen en om van cultuur een troef te maken voor sociale en economische ontwikkeling. Zo is cultuur een federaliserend element dat de inwoners van onze drie regio’s weet te verenigen. Er bestaat al een samenwerking op het vlak van cultuur binnen de Eurometropool : vooreerst omdat ons “dagdagelijks leefgebied” grensoverschrijdend is, en omdat het gebied zich heeft kunnen ontwikkelen dankzij de vele generaties van Europese programma’s. De werkgroep, samengesteld uit Vlamingen, Walen en Fransen*, heeft in een eerste fase een gemeenschappelijke diagnose willen opmaken alvorens concrete voorstellen te doen aan de EGTS om de grensoverschrijdende culturele samenwerking te verbeteren. Dankzij deze analysefase leren we ook beter onze respectieve werkmethoden kennen aan beide zijden van de grens en kunnen we naar de toekomst toe een constructieve dialoog opstarten. Om deze gedeelde analyse op te stellen, heeft de werkgroep externe personen, actoren en operatoren uit de culturele sector geconsulteerd**. Ze heeft zich eveneens gebaseerd op de eigen ervaring van haar leden, beroepsmensen uit het culturele veld of liefhebbers en bezoekers van cultuur. De voorgestelde analyse spitst zich in een eerste fase toe op de positieve en negatieve punten van de huidige culturele samenwerking (I). In een tweede fase maakt ze werk van de identificatie van de culturele, politieke en juridische obstakels die de culturele samenwerking beperken (II) en in een derde fase van de identificatie van de meerwaarde, voor het gebied en voor de inwoners, van een betere culturele samenwerking (III). Ten slotte stelt ze enkele voorlopige actielijnen voor die moeten worden uitgevoerd : die voorstellen zullen verder worden uitgewerkt tijdens de tweede werkfase (juni tot december 2009). De werkgroep heeft de analyse van de culturele samenwerking op drie niveaus uitgevoerd : op politiek niveau, op het niveau van de culturele structuren en op het niveau van het grote publiek. * De leden van de werkgroep die hebben deelgenomen aan deze eerste analysefase : Sophie BECKARY, Claudie BOSSUT, Hélène CHANSON, Jean-Marc CHOTTEAU, Dominique CHUFFART, Carl CORDONNIER, Alexander DECLERCQ, Nicole DELEBARRE, Francine DEREUDER, Roos DESMET, Franky DEVOS, Françoise HOCHART, Alexandre KUDELA, Jean-Louis LANGLAIS, Chantal LAMARRE, Blandine MENAGER, Dominique PERSYN, Katia TUDISCO, David VALLIN, Caroline VANMOORLEGHEM, Isabel VAN DAEL, Christiane VIENNE, Elisabeth WATINE, Jean-Michel ZABIEGALA. ** De personen die door de werkgroep werden geconsulteerd : Studenten van het Institut d’Aménagement et d’Urbanisme de Lille I, Donato GULIANI (Conseil Régional NPDC), Loïc BLANC (Let’s Motiv), Thierry BAERT (Agence de développement et d’urbanisme de Lille métropole), Daniel CARETTE (Ministère de la culture Communauté française), Sarah WLOMAINCK (ACHO), Pascal BRUNET (Relais Culture Europe), Stéphanie PÉCOURT, Marion ALECIAN, Gudrun HEYMANS (Culturele contactpunten België), François ANNYCKE (En Toutes Lettres).

2

I. Etat des lieux de la coopération culturelle dans l’Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai 1. Les points négatifs, les faiblesses Une frontière géographique - Le relatif éloignement géographique (nord/sud de l’Eurométropole). - Le sentiment que la frontière existe toujours, notamment dans le domaine administratif, juridique, des transports (alors que le territoire vécu est franco-belge !). Des politiques et financements complexes - Des systèmes politiques et administratifs différents et une tutelle politique très forte côté français. - Un accès inégal aux ressources de financements européens qui profitent aux structures déjà organisées en réseaux et pas aux petites. La faiblesse du programme européen culture 2000 était d’ailleurs de ne pas favoriser assez le financement des petites structures. Il existe aussi une « concurrence financière » entre les projets. - Un manque de moyens financiers et humains pour certaines structures notamment les petites ou celles à caractère « culture scientifique » par exemple (constaté à plusieurs reprises dans le versant belge francophone Tournai, Mons), ne facilitant pas l’implication de ces acteurs dans des projets européens ou de grande ampleur. - Les démarches européennes sont compliquées et la trésorerie est à assumer avant le versement des fonds européens, ce qui conduit souvent à l’abandon de nombreux projets (initiatives tuées dans l’œuf !), surtout pour les petites structures. - Les critères d’attribution des financements, les concepts (notion de citoyens, appellation des salles,…), le suivi des dossiers Interreg (ex : factures) diffèrent d’un pays à l’autre. - La coopération transfrontalière n’est pas inscrite dans les lois. Elle n’a donc pas une force « contraignante », les moyens et les objectifs ne sont pas fixés. Un manque d’informations, de pratiques communes - Des organisations différentes et méconnues, tant au niveau de l’échelon des politiques culturelles que des structures. Il y a donc un manque de connaissance réciproque des personnes et des actions menées sur le « territoire voisin » (phénomène que l’on retrouve aussi entre les régions belges). - On constate un certain cloisonnement entre les différents opérateurs culturels en fonction de leur domaine d’activité. Les pratiques de gestion sont différentes entre les structures, même sur le même territoire (ex : les tarifs). - Les actions de coopération transfrontalière sont peu visibles du grand public (peu de relais politiques ou dans les médias,…) donc il y a un manque de connaissance sur ce qui se fait. - C'est le bouche à oreille qui semble le lien le plus répandu à ce jour ; ce qui laisse donc penser à un manque de communication et d’information rationalisées et structurées. - Les besoins des publics sont mal connus et très divers en fonction de la situation sociale ou géographique (ex : quartiers en difficultés, milieux ruraux/urbains…)

3

I. Beschrijving van de culturele samenwerking binnen de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai 1. Negatieve punten, zwaktes Een geografische grens - De relatief grote geografische afstand (noorden/zuiden van de Eurometropool). - Het gevoel dat de grens nog altijd bestaat, meer bepaald op het vlak van administratie, rechtspraak en transport (terwijl het dagdagelijkse leefgebied daarentegen Frans-Belgisch is !).

Complexe beleids- en financieringsvormen - Verschillende politieke en administratieve systemen en een zeer sterke politieke bescherming aan Franse zijde. - Een ongelijke toegang tot de Europese financieringsbronnen die de reeds in een netwerk georganiseerde structuren ten goede komen en niet de kleine structuren. De zwakte van het Europese cultuurprogramma 2000 was trouwens dat het de financiering van de kleine structuren onvoldoende aanmoedigde. Tussen de verschillende projecten bestaat er ook “financiële concurrentie”. - Een gebrek aan financiële en menselijke middelen voor bepaalde structuren, in het bijzonder de kleine structuren of de structuren van “wetenschappelijk-culturele” aard bijvoorbeeld (meermaals vastgesteld aan de Belgische Franstalige zijde Tournai en Mons), waardoor het niet eenvoudig is die actoren te betrekken bij Europese of grootschalige projecten. - De Europese formaliteiten zijn ingewikkeld en de kosten moeten worden gedragen vóór de storting van de Europese fondsen, waardoor vooral de kleine structuren aan heel wat projecten verzaken (in de kiem gesmoorde initiatieven !). - De criteria voor de toekenning van de subsidies, de concepten (het begrip ‘burgers’, de benaming van de zalen, …) en de opvolging van de Interreg-dossiers (vb. : facturen) verschillen van land tot land. - De grensoverschrijdende samenwerking is niet voorzien in de wetgeving. Ze is bijgevolg niet “afdwingbaar”, de middelen en de doelstellingen zijn niet vastgelegd.

Een gebrek aan informatie, aan gemeenschappelijke werkmethoden -

Verschillende en miskende organisaties, zowel op het niveau van het culturele beleid als op het niveau van de structuren. Er is dus een gebrek aan wederzijdse kennis zowel van de personen als van de initiatieven die worden genomen in het “naburige gebied” (dit fenomeen doet zich ook voor tussen de Belgische regio’s).

-

We stellen vast dat de verschillende culturele operatoren zich meer en meer gaan beperken tot hun eigen activiteitendomein. De structuren, zelfs binnen eenzelfde gebied, hanteren verschillende werkmethodes inzake beheer (vb. : de tarieven).

-

De initiatieven inzake grensoverschrijdende samenwerking zijn weinig zichtbaar voor het grote publiek (weinig informatie daaromtrent op het politieke niveau of in de media, ...) ; men is dus niet op de hoogte van wat er allemaal gebeurd.

-

De mond-tot-mondreclame lijkt vandaag de dag de meest verspreide vorm van bekendmaking ; dat doet dus een gebrek aan gerationaliseerde en gestructureerde communicatie en informatie veronderstellen.

-

De behoeften van het publiek zijn weinig gekend en zeer uiteenlopend, afhankelijk van de sociale of geografische situatie (vb. : moeilijke buurten, landelijke/stedelijke milieus...).

3

2. Les points positifs, les forces en présence La richesse et la diversité des acteurs culturels - Une communauté culturelle liée par l’histoire et des éléments culturels fédérateurs communs comme les Hospices, les fêtes, le patrimoine naturel, l’histoire, le patrimoine industriel (textile). - Une richesse et une polyvalence des acteurs de la culture dans chacune des régions : nombreux musées, persistance des traditions, nombreuses structures et domaines artistiques et culturels (cf. référencement des acteurs culturels !). - L’existence d’un annuaire culturel transfrontalier riche et bien structuré « Annuaire Culturel Nord-Pas de Calais, Ouest de la Flandre et du Hainaut belges (2007). Une certaine pratique de la coopération culturelle transfrontalière - Une dynamique de coopération a été impulsée par Lille 2004 et se poursuit avec Lille 3000. - De nombreux programmes européens culturels et des appuis financiers existent pour le développement des pratiques culturelles transfrontalières : programme 2007-2019 (= 400 millions d’euros pour développer la coopération culturelle transnationale) ; Agenda culturel Européen. - Les acteurs culturels ont une certaine habitude de coopérer et de partager : la pratique d’échanges culturels est ancienne, et a été développée par les politiques communautaires et les différentes générations des programmes INTERREG (toutefois, peu de projets tripartites). - Les opérateurs culturels belges manifestent toujours un grand enthousiasme envers les projets de coopération culturelle (constaté dans le domaine de la culture scientifique, mais pas seulement), et participent activement aux projets. Les élus belges des petites structures s’impliquent aussi facilement. - Les communes frontalières ont déjà une certaine pratique de la coopération avec leur « voisin ». Un territoire vécu transfrontalier - Un territoire situé à la croisée des capitales européennes. - Le phénomène métropolitain : l’espace vécu par les habitants est franco-belge (mobilité quotidienne), ils ont donc une certaine habitude des échanges quotidiens. - La culture est au carrefour des enjeux politiques, sociaux, économiques et environnementaux de la construction de l’Europe.

II . Les freins et obstacles qui limitent la coopération culturelle franco-belge Deux pays, trois cultures - La coopération transfrontalière soulève plusieurs questions liées à l’identité des territoires que l’on ne peut ignorer : o L’identité culturelle de chacun : comment coopérer tout en gardant ses spécificités ? Comment maintenir une certaine diversité et un territoire multiculturel tout en créant du dialogue ? o Les déséquilibres économiques entre les trois régions : comment intégrer les tensions entre les différents niveaux de vie (ex : Flandre = quasi plein emploi), les mutations économiques propres à chaque territoire ? o L’interculturalité au sein d’un même territoire : comment intégrer les différences de langues et prendre en compte les personnes issues de l’immigration ? o La réalité du contexte économique et social mondial qui nous touche aussi au niveau local (marchés mondialisés, flux de populations,…). 4

2. Positieve punten, sterke punten De rijkdom en diversiteit van de culturele actoren -

Een culturele gemeenschap verbonden door de geschiedenis en door gemeenschappelijke federaliserende culturele elementen zoals de Godshuizen, de feesten, het natuurlijke erfgoed, het industriële patrimonium (textiel). De rijkdom en de veelzijdigheid van de culturele actoren in elk van de gebieden : talrijke musea, het in stand houden van de tradities, talrijke artistieke en culturele structuren en domeinen (cf. referencing van de culturele actoren !). Het bestaan van een uitgebreide en goed gestructureerde grensoverschrijdende culturele gids “Annuaire Culturel Nord-Pas de Calais, Ouest de la Flandre et du Hainaut belges” (2007).

Een bepaalde ervaring in grensoverschrijdende culturele samenwerking -

Een samenwerkingsdynamiek werd aangewakkerd door Lille 2004 en wordt voortgezet met Lille 3000. Er bestaan talrijke Europese culturele programma’s en financiële ondersteuningsmiddelen voor de ontwikkeling van de grensoverschrijdende culturele werkmethoden : programma 2007-2019 (= 400 miljoen euro om de transnationale culturele samenwerking te ontwikkelen) ; Europese agenda voor cultuur. De culturele actoren zijn het enigszins gewoon samen te werken en te delen : culturele uitwisselingen bestaan reeds lang en werden tot stand gebracht door het gemeenschappelijke beleid en door verschillende generaties INTERREG-programma’s (echter weinig tripartiete projecten). De Belgische culturele actoren tonen nog steeds een groot enthousiasme voor de projecten rond culturele samenwerking (vastgesteld o.a. op het gebied van de wetenschappelijke cultuur), en nemen actief deel aan de projecten. De Belgische verkozenen van de kleine structuren engageren zich even gemakkelijk. De grensgemeenten hebben al een bepaalde vorm van samenwerking met hun “buur”.

Een grensoverschrijdend dagdagelijks leefgebied -

Een gebied op het kruispunt van de Europese hoofdsteden. Het grootstedelijke fenomeen : de ruimte die dagdagelijks wordt beleefd door de inwoners is Frans-Belgisch (dagelijkse mobiliteit), ze hebben dus een zekere ervaring met dagelijkse uitwisselingen. Cultuur staat centraal in de politieke, sociale, economische en ecologische uitdagingen die gepaard gaan met de bouw van Europa.

II . Belemmeringen en obstakels die de Frans-Belgische culturele samenwerking in de weg staan Twee landen, drie culturen -

De grensoverschrijdende samenwerking gaat gepaard met verschillende vragen omtrent de identiteit van de gebieden, die men niet onbeantwoord kan laten : o De culturele identiteit van eenieder : hoe kan worden samengewerkt met behoud van het eigen specifieke karakter ? Hoe kan tegelijkertijd een bepaalde diversiteit en een bepaald multicultureel gebied worden behouden, en een dialoog tot stand worden gebracht ? o De economische wanverhoudingen tussen de drie gebieden : hoe kunnen de spanningen tussen de verschillende levensstandaarden (vb. : Vlaanderen = bijna volledige tewerkstelling), de ingrijpende economische veranderingen eigen aan elk gebied worden geïntegreerd ? o De interculturaliteit binnen eenzelfde gebied : hoe kunnen de verschillende talen worden geïntegreerd en op welke manier moet rekening worden gehouden met de migranten ? o De realiteit van de mondiale economische en sociale context die ons ook op lokaal niveau treft (geglobaliseerde markten, bevolkingsstromen,…).

4

o Les différences de densité de population : comment prendre en compte les diversités entre monde rural et urbain ? o Les politiques nationales propres à chacun des deux pays : comment faire en sorte que notre politique eurorégionale soit compatible avec les politiques française, belge mais aussi européenne ? - Il existe un frein culturel : les méthodes de travail et le vocabulaire français sont différents de part et d’autre de la frontière, la conduite de projets est aussi différente entre les acteurs culturels des trois territoires. Cela peut aussi être considéré comme un enrichissement. - La langue n’est pas partagée par les trois composantes de l’espace. Mais la méconnaissance de la langue du voisin peut être surmontée dans les productions artistiques : travailler les autres modes de transmission et la communication vers le public pour dépasser les a priori. D’ailleurs, sur la programmation INTERREG III, la coopération culturelle est plus fréquente dans les disciplines où les langues n’entrent pas en ligne de compte. Des pratiques administratives, politiques et juridiques différentes - On ne peut que constater un cloisonnement des compétences politiques et « un effet millefeuilles », des politiques culturelles et une volonté politique différente d’une région à l’autre. - Il est en effet complexe d’appréhender le fonctionnement politique, administratif et juridique de l’autre côté de la frontière. Exemple concret : problèmes administratifs lors des paiements d’une structure belge par une collectivité française (le traitement des factures belges adressées à la Ville de Lille est le même que pour toute les factures venant de l’étranger : traitement par Nantes, ce qui allonge le délai de paiement). Se posent également des problèmes en matière de responsabilité civile, d’assurance, de législation sociale, marchés publics,TVA… - Le manque de mutualisation et de rationalisation des financements. ex : CCAS, Communauté de Communes, centres sociaux...les financements (stages, ateliers, spectacles) restent locaux et ne permettent pas la collaboration métropolitaine et transfrontalière. Les actions culturelles transfrontalières des collectivités territoriales sont aussi très ponctuelles. - Le manque de connaissance des possibilités de financement. Bien sûr, il existe les financements institutionnels, très lourds administrativement, et qui vont presque toujours vers les associations importantes. Mais il y a aussi d'autres possibilités, plus confidentielles, mal connues et donc mal utilisées. Une « consommation culturelle » locale et parfois limitée - Se pose la question de la capacité des spectateurs à se déplacer, à aller vers les manifestations culturelles en dehors de « son territoire » et à des heures qui ne sont pas forcément adaptées aux contraintes quotidiennes (déplacements, horaires de travail…) - Il existe aussi des difficultés sociales qui font qu’une partie de la population est exclue de la culture. Cela pose la question de l’élitisme de la culture. Comment la démocratiser et la rendre accessible au plus grand nombre ? Attention à la culture qui pourrait être source de discriminations ! - De nouvelles pratiques culturelles se développent sur le net (ex : « le home-made ») et font une certaine concurrence à la culture « traditionnelle » : il faut intégrer aussi l’ère du numérique.

5

o De verschillende bevolkingsdichtheden : op welke manier kan rekening worden gehouden met de verscheidenheid tussen de landelijke en de stedelijke wereld ? o Het nationale beleid eigen aan elk van de twee landen : hoe kan ervoor worden gezorgd dat ons euroregionale beleid aansluit op het Franse, op het Belgische maar ook op het Europese beleid ? -

Er bestaat een culturele rem : de Franse werkmethodes en woordenschat zijn verschillend aan beide zijden van de grens ; projecten worden ook op een verschillende manier geleid door de culturele actoren van de drie gebieden. Dat kan ook worden beschouwd als een verrijking.

-

De taal wordt niet gedeeld door de drie deelgebieden van de zone. Maar de miskenning van de taal van de buur kan worden overwonnen in de artistieke producties : werken aan andere communicatiemethodes naar het publiek toe om de vooroordelen uit de weg te ruimen. Wat het INTERREG III-programma betreft, is er veel meer culturele samenwerking in de disciplines waar de talen niet aan bod komen.

Verschillende administratieve, politieke en juridische werkmethoden -

We kunnen aleen maar vaststellen dat de politieke bevoegdheden meer en meer worden beperkt en dat het culturele beleid wordt gefragmenteerd ; daarnaast zien we ook dat de politieke wil verschilt van het ene gebied tot het andere.

-

Het is immers niet eenvoudig de politieke, administratieve en juridische werking aan weerskanten van de grens te begrijpen. Een concreet voorbeeld : administratieve problemen bij de betalingen aan een Belgische structuur door een Franse overheid (Belgische facturen die geadresseerd zijn aan de stad Lille worden op dezelfde manier behandeld als alle buitenlandse facturen : verwerking via Nantes, waardoor de betalingstermijn wordt verlengd). Er zijn eveneens problemen op het vlak van burgerlijke aansprakelijkheid, verzekering, sociale wetgeving, openbare aanbestedingen, btw…

-

Het gebrek aan gemeenschappelijk gebruik en aan rationalisatie van de financieringen (vb. : CCAS, Communauté de Communes, sociale centra...). De financieringen (stages, workshops, spektakels) blijven lokaal, waardoor geen grootstedelijke en grensoverschrijdende samenwerking mogelijk is. De grensoverschrijdende culturele initiatieven van de lokale overheden zijn ook heel punctueel.

-

Het gebrek aan kennis van de financieringsmogelijkheden. Er bestaan natuurlijk de institutionele financieringen, die administratief zeer zwaar zijn en die bijna altijd worden toegekend aan de belangrijke verenigingen. Maar er bestaan ook andere, meer vertrouwelijke, mogelijkheden die echter weinig gekend zijn en bijgevolg niet degelijk worden aangewend.

Een plaatselijke en soms beperkte “culturele consumptie” -

De vraag rijst met betrekking tot het vermogen van de toeschouwers om zich te verplaatsen, om deel te nemen aan culturele evenementen die buiten “hun gebied” worden georganiseerd, op tijdstippen die niet noodzakelijkerwijs zijn afgestemd op de dagelijkse verplichtingen (verplaatsingen, werkuren, …).

-

Er bestaan ook sociale moeilijkheden die ervoor zorgen dat een deel van de bevolking wordt uitgesloten van het culturele leven. Dat brengt de kwestie van het culturele elitarisme ter sprake. Hoe kan cultuur worden gedemocratiseerd en toegankelijk worden gemaakt voor zoveel mogelijk mensen ? Opgelet voor de cultuur die een bron van discriminatie zou kunnen zijn !

-

Op internet worden nieuwe culturele werkmethoden ontwikkeld (vb. : home made cultuur) die een zekere concurrentie vormen voor de “traditionele” cultuur : ook het digitale tijdperk moet worden geïntegreerd.

5

III. Les opportunités à saisir : la plus-value d’une meilleure coopération culturelle Rationaliser les financements et les politiques publiques - Il s’agit de mettre en cohérence les politiques publiques qui favorisent les collaborations, les partenariats, les transversalités pour une plus grande efficacité des actions concrètes et une réelle plus-value culturelle. Le GECT Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai, nouvel instrument de coopération, pourrait être ce levier de rationalisation et d’intégration culturelle. - Cela passe par un soutien volontariste des élus de part et d’autre de la frontière dans les projets de coopération culturelle qui permettrait de mieux valoriser les projets, et peut-être d’aplanir certaines difficultés administratives. - Il s’agit de pérenniser les coopérations entre acteurs culturels, diversifier les sources de financements, ouvrir à de nouveaux partenariats sur le long terme… car la « manne européenne » n’est pas illimitée (aujourd’hui les financements INTERREG = 35 % du chiffre d’affaires des structures culturelles, mais demain ?) ; cela pose aussi la question de la durabilité des projets : les fonds alloués ponctuellement doivent se transformer en de véritables investissements à long terme. - Il convient de bâtir des pratiques culturelles communes au niveau des opérateurs mais aussi aux niveaux politique et administratif permettant de mutualiser les équipements et les moyens humains, de faire des économies d’échelle, d’imaginer une autre économie de la culture,… de démontrer aux politiques l’intérêt de la coopération culturelle. - Au regard de toutes ces contraintes, la coopération transfrontalière demande du temps et nécessite que les structures fassent preuve d’une certaine volonté, qui doit être encouragée, reconnue et soutenue par le politique. - Mais les acteurs culturels doivent trouver les moyens de s’organiser, sans attendre que les politiques s’organisent. C’est d’abord par la pratique sur le terrain et la démonstration concrète de la plus-value de la coopération culturelle aux acteurs politiques, que les changements politiques suivront. Contribuer au développement territorial - La culture contribue à la construction d’un territoire commun eurométropolitain. Les projets culturels sont d’excellents leviers pour l’aménagement du territoire et peuvent être associés aux stratégies de développement des territoires (ex : tourisme). De plus, certains projets culturels ont un impact sur l’aménagement et la valorisation du territoire, ainsi que sur l’amélioration du cadre de vie, ce qui induit du bien-être, du mieux-vivre ensemble. - C’est également une opportunité pour les territoires plus ruraux de créer des liens avec les territoires urbains et de mutualiser leurs pratiques. - Une coopération culturelle transfrontalière franco-belge peut permettre une reconnaissance européenne voire mondiale d’un territoire avec des retombées économiques et sociales appréciables. - Les projets de coopération franco-belge peuvent s’ouvrir à d’autres pays européens et permettre ainsi une ouverture plus large sur d’autres cultures (d’ailleurs ce type de coopération entre trois pays est apprécié dans les projets Interreg). - La culture développe le sentiment d’appartenance à un même territoire. Pour cela il est possible de s’appuyer sur des éléments culturels fédérateurs communs (ex : les Hospices, les fêtes,…) qui permettent de construire une identité commune.

6

III. De te benutten opportuniteiten : de meerwaarde van een betere culturele samenwerking Het overheidsbeleid en de overheidsfinanciering rationaliseren -

De openbare beleidsvormen die de samenwerkingsverbanden, partnerschappen en transversaliteiten stimuleren, moeten op een lijn worden geplaatst met het oog op efficiëntere concrete initiatieven en een reële culturele meerwaarde. Het nieuwe samenwerkingsinstrument, de EGTS Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai, zou kunnen dienst doen als hefboom voor rationalisatie en culturele integratie.

- Dat vereist een voluntaristische ondersteuning van de projecten voor culturele samenwerking door de verkozenen aan beide zijden van de grens. Op die manier zouden de projecten beter kunnen worden gevaloriseerd en zouden bepaalde administratieve problemen kunnen worden weggewerkt. - Het komt erop neer de samenwerkingsverbanden tussen culturele actoren duurzaam te maken, de financieringsbronnen te diversifiëren en nieuwe partnerschappen op lange termijn op te starten… want de “Europese korf” is niet onbeperkt (vandaag de dag bedragen de INTERREG-financieringen 35% van de inkomsten van de culturele structuren, maar morgen ?); hierbij dient ook de vraag te worden gesteld over de duurzaamheid van de projecten : de punctueel toegekende fondsen moeten worden omgevormd tot echte investeringen op lange termijn. - Er moeten gemeenschappelijke culturele praktijken worden opgebouwd zowel op het niveau van de operatoren als op het politieke en administratieve niveau waardoor de uitrustingen en menselijke middelen gemeenschappelijk kunnen worden gebruikt, schaalvoordelen kunnen worden bereikt, een andere economie van de cultuur kan worden uitgedacht, … en aan het beleid het belang van culturele samenwerking kan worden aangetoond. - Ten aanzien van al die obstakels vraagt de grensoverschrijdende samenwerking tijd en moeten de structuren blijk geven van een zekere wil, die moet worden aangemoedigd, erkend en gesteund door de politiek. - Maar de culturele actoren moeten de middelen vinden om zich te organiseren, zonder te wachten tot de politieke actoren zich organiseren. De politieke veranderingen zullen in de eerste plaats voortvloeien uit de werkervaringen op het terrein en uit het leveren van het concrete bewijs van de meerwaarde van de culturele samenwerking aan de politieke actoren.

Bijdragen aan de territoriale ontwikkeling -

Cultuur draagt bij aan de ontwikkeling van een gemeenschappelijk grootstedelijk territorium. De culturele projecten zijn uitstekende hefbomen voor de inrichting van het gebied en kunnen worden gekoppeld aan de strategieën voor territoriale ontwikkeling (vb. : toerisme). Bepaalde culturele projecten hebben bovendien een impact op de inrichting en opwaardering van het gebied, evenals op de verbetering van de leefomgeving, wat leidt tot welzijn en beter samenleven.

-

Het biedt de meer landelijke gebieden eveneens de kans contacten te leggen met de stedelijke gebieden en hun werkmethodes te delen.

-

Een Frans-Belgische grensoverschrijdende culturele samenwerking kan zorgen voor een erkenning op Europees en zelfs mondiaal niveau van een gebied met merkbare economische en sociale opbrengsten.

-

De Frans-Belgische samenwerkingsprojecten kunnen worden opengesteld voor andere Europese landen en dus onrechtstreeks voor andere culturen (dat type van samenwerking tussen drie landen wordt trouwens aangemoedigd door de Interreg-projecten).

-

Cultuur brengt een gevoel van betrokkenheid bij eenzelfde gebied tot stand. Daarvoor kan worden gesteund op gemeenschappelijke federaliserende culturele elementen (vb. : Godshuizen, feesten, …) op basis waarvan een gemeenschappelijke identiteit kan worden ontwikkeld.

6

Renforcer la connaissance mutuelle à tous les niveaux - Une meilleure communication et information réciproque permettrait de : o Décloisonner les différents domaines artistiques et mutualiser les petits projets et initiatives, les mettre en commun et les porter à plus grande échelle. o Diversifier les projets de coopération européenne dans toutes les disciplines. o Affirmer nos identités culturelles respectives dans la recherche d’une cohérence culturelle transfrontalière misant sur la participation des populations. o Structurer l'information auprès du grand public. o Faire des habitants, des spect’acteurs. - Cela passe par le développement d’outils de communication, ou en se basant sur l’existant comme par exemple, mobiliser les médias des trois régions sur les sujets transfrontaliers (médias flamands sensibles à ces questions par exemple). Tendre vers l’ « excellence culturelle » - Le développement de la coopération culturelle permettrait de mettre en place un référentiel des pratiques, type « Agenda 21 de la culture ». - Les partenariats permettent de donner plus de poids et de crédibilité aux projets. C’est un signe manifeste de dynamisme et donc cela permet l’augmentation des moyens humains et financiers. - Ainsi est développée la créativité et la création artistique, les projets deviennent plus visibles et donc plus compréhensibles par le citoyen. - Il s’agit aussi de profiter des événementiels « transfrontaliers » et de la dynamique engendrée pour travailler sur la mutualisation de projets. Ces événements (type Lille 3000, NEXT) sont de bons outils de sensibilisation / d’information / de mobilité du grand public. - Aujourd’hui les projets transfrontaliers ne sont pas des projets construits véritablement ensemble. Ils sont souvent la déclinaison du projet initial d’un des partenaires, ou ils sont le regroupement de projets individuels. Il existe donc une véritable opportunité de co-construire des projets communs à partir d’une feuille blanche. Faire de la culture un outil de cohésion sociale et créateur de lien social - La culture peut être un vecteur de médiation qui permet de travailler sur les publics en difficulté, de renforcer des liens sociaux : en effet, il s’agit aussi d’intégrer le phénomène grandissant de paupérisation de la population. Elle permet aussi d’intégrer les personnes en situation de handicap moteur ou mental, créateurs et demandeurs de spectacles. - La culture agit comme un facteur d’intégration sociale. C’est d’ailleurs un critère particulièrement apprécié dans les dossiers Interreg (le fait d’associer des écoles, le dialogue intergénérationnel,…) - Elle peut être aussi source de création d’emplois. - Par la culture, on développe une certaine curiosité sur ce qui se passe de l’autre côté de la frontière. Cette dynamique créée peut être profitable à d’autres niveaux (coopération économique, dans le domaine de la santé, de l’éducation…). Cela contribue aussi à créer un sentiment de citoyenneté européenne. La coopération culturelle sur le territoire de l’Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai est une réalité. Nous ne partons pas de rien, les pratiques existent : certains acteurs se connaissent et travaillent déjà ensemble, les habitants passent régulièrement le frontière au quotidien, nous sommes au cœur d’une plateforme européenne. Il s’agit donc de dépasser et contourner les freins culturels, politiques, administratifs et de saisir les opportunités qu’offre le développement de la coopération culturelle pour notre Eurométropole. La plus-value est importante : le développement économique et social du territoire, la mise en place d’un véritable espace politique commun via le GECT et la construction d’une communauté de vie pour ses habitants, dépassant les particularismes de chacun. Pour ce faire, le groupe de travail s’attachera à faire des propositions concrètes pour y parvenir, et proposera des outils de rationalisation et d’intégration culturelle. En voici quelques pistes qui seront ensuite développées et présentées, en décembre 2009, aux élus et aux acteurs culturels de l’Eurométropole. 7

De wederzijdse kennis op alle niveaus versterken -

Dankzij een betere communicatie en onderlinge informatie-uitwisseling : o kan de doorstroming worden bevorderd in de verschillende artistieke domeinen en kunnen de kleine projecten en initiatieven worden gedeeld, gebundeld en op een grotere schaal gedragen. o kunnen de projecten voor Europese samenwerking in alle disciplines worden gediversifieerd. o kunnen onze respectieve culturele identiteiten worden bevestigd bij de zoektocht naar een grensoverschrijdende culturele samenhang die de deelname van de bevolkingsgroepen vooropstelt. o kan de informatie degelijk worden verspreid bij het grote publiek. o kan van de inwoners tegelijk toeschouwers en actoren worden gemaakt.

-

Daartoe moeten communicatie-instrumenten worden ontwikkeld of moet men zich beroepen op bestaande instrumenten, zoals de mobilisatie van de media van de drie gebieden met betrekking tot de grensoverschrijdende thema’s (de Vlaamse media bijvoorbeeld die gevoelig zijn voor die kwesties).

Streven naar “culturele excellentie” -

-

De ontwikkeling van de culturele samenwerking zou moeten leiden tot het creëeren van een referentiesysteem, genre “Agenda 21 de la culture”. Dankzij de partnerschappen kan meer gewicht en credibiliteit worden gegeven aan de projecten. Het is een duidelijk bewijs van dynamisme waardoor de menselijke en financiële middelen kunnen worden verhoogd. Op die manier worden de creativiteit en de artistieke creatie ontwikkeld en worden de projecten zichtbaarder en bijgevolg begrijpelijker voor de burger. Er dient ook gebruik te worden gemaakt van de “grensoverschrijdende” evenementen en van de ontwikkelde dynamiek om te werken aan het gemeenschappelijk maken van de projecten. Die evenementen (genre Lille 3000, NEXT) zijn goede instrumenten voor de sensibilisering, het voorlichten en het mobiliseren van het grote publiek. De huidige grensoverschrijdende projecten zijn geen echt gemeenschappelijk uitgewerkte projecten. Die projecten zijn vaak een uitwerking van het initiële project van één van de partners, of een hergroepering van individuele projecten. Er bestaat dus een echte opportuniteit om samen gemeenschappelijke projecten te ontwikkelen vertrekkende van een wit blad.

Cultuur omvormen tot een instrument voor sociale cohesie en sociale binding -

Cultuur kan een instrument zijn waarmee kan worden gewerkt rond doelpublieken in moeilijkheden en waarmee sociale contacten kunnen worden versterkt : er dient immers ook rekening te worden gehouden met het steeds groter wordende fenomeen van de pauperisatie van de bevolking. Dankzij cultuur kunnen ook de personen met een motorische of mentale handicap worden geïntegreerd, als scheppers en toeschouwers van spektakels.

-

Cultuur fungeert als een factor voor sociale integratie. Dat criterium wordt trouwens sterk aangemoedigd in de Interreg-dossiers (het feit scholen te engageren, een intergenerationele dialoog op te starten, ...). Ze kan eveneens een bron zijn van jobcreatie. Via cultuur ontwikkelt men een bepaalde nieuwsgierigheid naar wat gebeurt aan de andere kant van de grens. Die gecreëerde dynamiek kan nuttig zijn voor andere niveaus (economische samenwerking, samenwerking op het vlak van gezondheidszorg, onderwijs, ...). Dat draagt ook bij tot de totstandkoming van een gevoel van Europees burgerschap.

-

De culturele samenwerking binnen het gebied van de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai is een feit. We vertrekken niet vanaf nul, er zijn al voorbeelden : sommige actoren kennen elkaar al en werken al samen, de inwoners steken regelmatig in het dagelijkse leven de grens over, we bevinden ons in het centrum van een Europees platform. Het komt er dus op aan de culturele, politieke en administratieve obstakels te overstijgen en te omzeilen, en de kansen te grijpen die de ontwikkeling van de culturele samenwerking biedt voor onze Eurometropool. De meerwaarde is belangrijk : de economische en sociale ontwikkeling van het gebied, de inwerkingstelling van een echte gemeenschappelijke politieke ruimte via de GECT en de opbouw van een leefgemeenschap voor haar inwoners, waarbij de specifieke eigenschappen van elkeen worden overstegen. De werkgroep zal zich inzetten om hiertoe concrete voorstellen te lanceren en zal instrumenten aanreiken voor rationalisatie en culturele integratie. Dat zijn enkele actielijnen die vervolgens zullen worden ontwikkeld en in december 2009 worden voorgesteld aan de verkozenen en aan de culturele actoren van de Eurometropool. 7

>> Premières pistes d’actions à mettre en place pour renforcer la coopération culturelle transfrontalière dans l’Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai Mettre en réseau : - Mettre en réseau des acteurs, c’est avant tout susciter des rencontres, des coups de cœur, qui peuvent ensuite faire émerger des projets communs. L’objectif est d’encourager les pratiques croisées, les découvertes des univers culturels des autres et aussi créer des passerelles entre les différentes formes de culture (par exemple : musées et compagnies théâtrales) et susciter la rencontre artistique entre deux structures, préalable à tout projet et à toute collaboration pérenne. Cela passe par exemple par : - La création et l’animation de lieux d’échanges et de rencontres physiques (des Assises Eurométropolitaines de la Culture ?) et virtuels (un site web/plateforme comme par exemple www.trans-culture.net). - Une base de données interactive permettant un état des lieux permanent. - Un « guichet unique » mettant en réseau les acteurs et accompagnant les politiques locales. C’est un interlocuteur unique, un « facilitateur » de la coopération mettant à disposition une ingénierie humaine et financière. - L’organisation de rencontres régulières entre « techniciens » pour échanger sur les pratiques. - Une politique volontariste d’éducation à la culture et aux pratiques culturelles dès le plus jeune âge. Informer : - Des moyens de communication (transports) et des supports de communication (médiation) et d’information (ex : projet Espacio Infoculture entre l’Espagne et la France). - Un centre de documentation. - La mise à jour de l’annuaire culturel du Nord-Pas de Calais/Ouest de la Flandre/Hainaut belge. - Valorisation des manifestations qui ont été montées en lien avec les autres régions de l’espace de l’Eurométropole (modèle des bonnes et aussi des moins bonnes pratiques). - Un pass culture transfrontalier. - Une publication périodique type « magazine » des sorties, événements et programmation culturels bilingues. - La diffusion d’informations culturelles transfrontalières via les communes. Pérenniser : - L’affectation de moyens spécifiques à la coopération transfrontalière. - Un référentiel d’évaluation de la coopération culturelle transfrontalière pour adapter et inscrire la démarche dans le long terme. - Inscrire la coopération transfrontalière dans les lois et décrets de nos trois territoires pour en faire un véritable objectif et une politique stratégique. - Lille 3000 pourrait-il devenir un jour « Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai 3000 » ? - Un grand événement culturel transfrontalier, récurrent et véritablement co-construit. >> Tout cela suppose un appui logistique. Via une compétence culture du GECT ? Via une plateforme d’échanges comme un Syndicat d’Initiatives Culturelles Euro-Métropolitaines ?

8

>> Eerste actielijnen die uitgevoerd moeten worden om de grensoverschrijdende culturele samenwerking te versterken binnen de Eurometropool Lille-KortrijkTournai. Een netwerk creëren : -

Een netwerk creëren tussen de actoren betekent in de eerste plaats ontmoetingen organiseren, de geestdrift stimuleren, die aan de basis kunnen liggen van gemeenschappelijke projecten. Het doel is te zorgen voor kruisbestuiving en de ontdekking van de culturele werelden van de anderen te stimuleren, en bruggen te slaan tussen de verschillende vormen van cultuur (vb. : musea en theatergezelschappen), en de artistieke ontmoeting tot stand te brengen tussen twee structuren, voorafgaand aan elk project en aan elke duurzame samenwerking. Dat gebeurt bijvoorbeeld door : - de oprichting en de sturing van fysieke (Assises Eurométropolitaines de la Culture ?) en virtuele (een website/platform zoals www.trans-culture.net) uitwisselings- en ontmoetingsplaatsenplaatsen - een permanent geüpdatete interactieve databank. - een “uniek loket” dat een netwerk creëert tussen de actoren en dat dient als referentiepunt voor de lokale besturen. Het is een unieke gesprekspartner, een “facilitator” van de samenwerking die menselijke en financiële middelen ter beschikking stelt. - De organisatie van regelmatige ontmoetingen tussen de “technici” om ervaringen uit te wisselen. - Een voluntaristisch beleid van sensibilisatie voor cultuur vanaf zeer jonge leeftijd.

Informeren : -

Communicatiemiddelen (transport) en communicatie- en informatiedragers (bemiddeling) (vb. : project Espacio Infoculture tussen Spanje en Frankrijk). Een documentatiecentrum. Updating van de Annuaire culturel : Nord-Pas de Calais, Ouest de la Flandre et du Hainaut belges. Opwaardering van de evenementen die samen met de andere regio’s van het grootstedelijke gebied werden georganiseerd (model van de goede en ook minder goede ervaringen). Een grensoverschrijdende cultuurpass. Een periodieke publicatie in de vorm van een “tijdschrift” over de tweetalige culturele uitjes, evenementen en programmaties. De verspreiding van grensoverschrijdende culturele informatie via de gemeenten.

Duurzaam maken : - Specifieke middelen ter beschikking stellen van de grensoverschrijdende samenwerking. - Een referentiesysteem voor de evaluatie van de grensoverschrijdende culturele samenwerking om de strategie aan te passen en te doen aansluiten op een langetermijnvisie. - De grensoverschrijdende samenwerking inschrijven in de wetten en decreten van onze drie gebieden teneinde haar om te vormen tot een echte doelstelling en een strategisch beleid. - Zou Lille 3000 ooit de “Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai 3000” kunnen worden ? - Een groot terugkerend en gezamenlijk uitgewerkt grensoverschrijdend cultureel evenement. >> Dat alles veronderstelt een logistieke ondersteuning. Via een culturele bevoegdheid van de EGTS ? Via een uitwisselingsplatform zoals een Syndicat d’Initiatives Culturelles Euro-Métropolitaines ?

8

wcccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc

II. FAVORISER LA COOPERATION CULTURELLE DANS L’EUROMETROPOLE LILLE-KORTRIJK-TOURNAI :

PROPOSITIONS D’ACTIONS du Groupe de travail mixte du Conseil de développement de Lille métropole « Quelle Culture pour quel territoire ? » * Rapport du 1er mars 2010

Le Conseil de développement de Lille métropole a mis en place, en janvier 2009, un groupe de travail « Quelle culture pour quel territoire ? » composé de Français de Lille métropole, de Flamands, et Wallons, issus de la société civile *. Il a produit en juin 2009, un « diagnostic partagé de la coopération culturelle dans l’Eurométropole Lille-KortrijkTournai ». A l’issue de ce diagnostic, il a dégagé plusieurs objectifs visant à améliorer la coopération culturelle dans l’Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai. A partir de ces objectifs, il a formulé des propositions d’actions ici présentées. Ces propositions ont été construites de manière partagée avec des acteurs culturels des trois régions de l’Eurométropole et du Bassin minier, réunis lors d’Ateliers « Culture dans l’Eurométropole » organisés le 20 novembre 2009 à Kortrijk par le Conseil de développement de Lille métropole et le Centre d’Art BUDA de Kortrijk, avec le soutien de l’Eurométropole. * Le groupe de travail du Conseil de développement de Lille métropole : Pilotes : Christiane VIENNE, Dominique CHUFFART, Franky DEVOS. Les membres : Aurélien BINDER, Sophie BECKARY, Claudie BOSSUT, Hélène CHANSON, Jean-Marc CHOTTEAU, Alexander DECLERCQ, Nicole DELEBARRE, Philippe DEMAN, Francine DEREUDER, Roos DESMET, Françoise HOCHART, Alexandre KUDELA, Jean-Louis LANGLAIS, Chantal LAMARRE, Malika MESSAD, Blandine MENAGER, Evelyne MERCHEZ, Dominique PERSYN, Katia TUDISCO, Thierry LEPERS, Caroline VANMOORLEGHEM, Isabel VAN DAEL, Régine VANDAMME, Elisabeth WATINE, Sarah WLOMAINCK, Jean-Michel ZABIEGALA. Contact : Equipe de coordination du Conseil de développement de Lille métropole – (0033) (0)3 20 63 33 54 – [email protected]

1

OBJECTIFS

PROPOSITIONS D’ACTIONS

ISSUS DU DIAGNOSTIC DE LA COOPERATION CULTURELLE DANS L’EUROMETROPOLE

A l’échelon des structures culturelles > Favoriser les rencontres et les échanges entre les acteurs culturels des différents territoires (une meilleure connaissance mutuelle à tous les niveaux). > Décloisonner les secteurs d’activités culturels.

1. Des rencontres « physiques » : des Assises Eurométropolitaines de la culture, organisées annuellement, s’adressant aux acteurs culturels des trois régions (échanges sur un thème, « speed dating », visite de lieux et structures culturelles…). Ce serait un temps fort annuel permettant de mettre en valeur (pour les acteurs culturels, les médias, les politiques) la coopération culturelle transfrontalière.

2. Des rencontres virtuelles : un site web/une plateforme (type trans-culture.net) qui : - recenserait les différents acteurs culturels par type (description de l’activité, projets en cours…) : un annuaire téléchargeable. - faciliterait les échanges entre les acteurs (ex : par forum interactif), - permettrait de mettre les acteurs en contact (ex : bourses aux partenariats), - serait un outil d’aide « technique » pour monter des projets communs (ex : procédures et conseils pour dossiers Interreg). - etc. Il convient de s’appuyer sur les structures locales (ex : Culture.wapi en Wallonie) qui ont déjà effectué un travail de recensement des acteurs culturels et de mise en réseau.

3. Encourager et soutenir un événement culturel transfrontalier grand public (ex : type NEXT Festival) pérenne et co-construit entre des partenaires des trois régions. Il s’agit également d’inciter les opérateurs d’événements existants à intégrer la dimension transfrontalière dans leurs manifestations, festivals, spectacles,….

2

> Des critères communs pour définir les structures et réseaux culturels des trois régions.

> Pérenniser les partenariats entre acteurs culturels (long terme).

4. Un

référentiel commun des pratiques culturelles des trois régions : un « Agenda 21 eurométropolitain » de la culture tel qu’il est proposé par l’Europe*. Il s’agit de définir les bases communes d’un développement culturel eurométropolitain (vocabulaire, management, approche du culturel, diversité …). Ce référentiel commun serait défini par les structures elles-mêmes et les acteurs politiques de l’Eurométropole.

* L'Agenda 21 de la culture a été adopté par des villes et des gouvernements locaux du monde (réunis les 7 et 8 mai 2004 au IVe Forum des Autorités Locales de Porto Alegre pour l’Inclusion Sociale, dans le cadre du Forum Universel des Cultures – Barcelone 2004) comme document de référence pour menerleurs politiques publiques culturelles et comme étant une contribution au développement culturel de l’Humanité.

5. Une structure d’accompagnement des projets culturels eurométropolitains (avec le personnel ad hoc) accompagnant la création et le développement de projets transfrontaliers et étant un Centre de ressources. > Mutualiser les moyens humains et matériels (une autre « économie de la culture »).

6. Encourager un système de « parrainage » pour les structures qui le demandent. 7. Favoriser l’échange de résidences d’artistes.

A l’échelon du grand public > Mieux informer le grand public sur l’offre culturelle transfrontalière existante (= communication).

8. Il existe déjà des publications culturelles, type « magazine » des sorties- événements (ex : Let’s motiv), sur lesquelles il conviendrait de s’appuyer pour diffuser une information transfrontalière : il s’agit d’encourager leur vocation eurométropolitaine en incitant à la création d’une rubrique spécifique « transfrontalière » recensant les manifestations des autres territoires.

> Structurer l’information auprès du grand public sur les spectacles des « trois territoires » et rendre plus accessibles les projets culturels.

9. Un « Prix Eurométropolitain de la culture» (annuel) pour les événements culturels transfrontaliers : il assurerait une certaine visibilité en termes de communication, voire des financements spécifiques. Sur la base d’un appel à projets, ce prix pourrait être décerné par un collectif composé d’acteurs culturels des trois régions et d’élus eurométropolitains sur la base de critères à définir (bilinguisme, transports, accessibilité aux personnes handicapées,…). Il pourrait y avoir différentes catégories de prix pour que les petites structures puissent aussi y prétendre.

> Valoriser les actions de coopération transfrontalières.

3

10. Développer les partenariats avec les médias locaux : -

-

Avoir une démarche de sensibilisation des médias régionaux aux questions et enjeux. eurométropolitains (ex : une rubrique culturelle transfrontalière par semaine dans les grands quotidiens régionaux). Encourager les medias des trois régions à avoir des coopérations entre eux comme le font les télévisions locales Weo, No Télé et WTV. Renforcer le travail déjà existant avec ces télévisions transfrontalières locales et accentuer leur visibilité y compris dans les zones rurales.

11. S’appuyer sur les flux d’échanges commerciaux transfrontaliers déjà existants et les réseaux de distributeurs pour diffuser une communication sur l’offre culturelle transfrontalière. > Favoriser la mobilité des spectateurs

12. Un pass culture eurométropolitain permettant des conditions d’accès préférentielles aux structures culturelles des trois régions.

> Impliquer le public et développer le sentiment d’appartenance au territoire eurométropolitain.

13. Un réseau de citoyens « Traits d’Union », relais d’informations sur la programmation culturelle transfrontalière (à l’image de l’association les Traits d’Union).

A l’échelon politique > Rendre plus accessibles les « procédures » de coopération culturelle, rationnaliser les financements.

14. Le GECT Eurométropole Lille-Kortrijk-Tournai doit devenir un véritable outil permettant de lever les freins juridiques et politiques et inciter les élus locaux à prendre en compte la dimension transfrontalière dans leur action politique. Pour y parvenir, il pourrait s’appuyer techniquement sur la structure opérationnelle chargée de développer les échanges culturels eurométropolitains (cf. proposition 5). 15. Supprimer les « autorisations de sorties de territoire » pour les scolaires. 16. Un pass transport transfrontalier Loisirs/Culture. 17. Encouragement et coordination du mécénat privé. 4

> Favoriser l’implication politique dans le champ culturel.

18. Rassembler les élus locaux des trois territoires, en charge de la Culture, au sein d’un « Club Eurométropolitain à la Culture »

> Renforcer l’attractivité internationale de l’Eurométropole.

19. Un grand événement culturel Eurométropolitain, soutenu par l’Eurométropole permettrait un rayonnement international.

5

II. DE CULTURELE SAMENWERKING STIMULEREN IN DE EUROMETROPOOL LILLE-KORTRIJK-TOURNAI :

ACTIEVOORSTELLEN van de gemengde werkgroep van de Conseil de développement van Lille métropole « Welke cultuur voor welk gebied? » * Verslag van 1 maart 2010

De Conseil de développement van Lille métropole richtte in januari 2009 de werkgroep “Welke culttur voor welk gebied? op, bestaande uit Franse (uit Lille métropole), Vlaamse, en Waalse burgers *. In juni 2009 leidde dit tot een ”gedeelde analyse over de culturele samenwerking in de Eurometropool Lille-KortrijkTournai”. Na de analyse werden er vervolgens verschillende doelstellingen opgesteld om de culturele samenwerking in de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai te verbeteren. Op basis van deze doelstellingen werden er actievoorstellen geformuleerd die verder worden uitgelegd. Die voorstellen werden opgesteld in overleg met de culturele actoren van de drie gebieden van de Eurometropool en het Bassin minier, en gebundeld tijdens de workshops “Cultuur in de Eurometropool” georganiseerd op 20 november 2009 in Kortrijk, door de Conseil de développement van Lille métropole en het Kunstencentrum BUDA uit Kortrijk, met de steun van de Eurometropool. * De werkgroep van de Conseil de développement van Lille métropole: Groepsleiders: Christiane VIENNE, Dominique CHUFFART, Franky DEVOS. Leden: Aurélien BINDER, Sophie BECKARY, Claudie BOSSUT, Hélène CHANSON, Jean-Marc CHOTTEAU, Alexander DECLERCQ, Nicole DELEBARRE, Philippe DEMAN, Francine DEREUDER, Roos DESMET, Françoise HOCHART, Alexandre KUDELA, Jean-Louis LANGLAIS, Chantal LAMARRE, Malika MESSAD, Blandine MENAGER, Evelyne MERCHEZ, Dominique PERSYN, Katia TUDISCO, Thierry LEPERS, Caroline VANMOORLEGHEM, Isabel VAN DAEL, Régine VANDAMME, Elisabeth WATINE, Sarah WLOMAINCK, Jean-Michel ZABIEGALA. Contact: Coördinatieteam van de Conseil de développement van Lille métropole – (0033) (0)3 20 63 33 54 – [email protected]

1

DOELSTELLINGEN

ACTIEVOORSTELLEN

INGEVOLGE DE ANALYSE VAN DE CULTURELE SAMENWERKING IN DE EUROMETROPOOL

Op niveau van de culturele structuren > Ontmoetingen en uitwisselingen stimuleren tussen de culturele actoren van de verschillende gebieden(een betere wederzijdse kennis op alle niveaus). > De doorstroming bevorderen in de culturele activiteitensectoren.

1. “Fysieke ontmoetingen”: de Assises Eurométropolitaines de la culture, die jaarlijks georganiseerd worden en die bedoeld zijn voor de culturele actoren van de drie gebieden (uitwisselingen over een thema, “speed dating”, bezoeken van de culturele plaatsen en structuren …). Het zou een jaarlijks hoogtepunt zijn (voor de culturele actoren, de media, de politiek) om de grensoverschrijdende culturele samenwerking op te waarderen.

2. Virtuele ontmoetingen: een website/platform (type trans-culture.net) die: - de verschillende culturele actoren per type zou inventariseren (beschrijving van de activiteit, lopende projecten …): een downloadbaar jaarboek. - de uitwisselingen tussen de actoren vergemakkelijkt (bijv.: via een interactief forum), - de mogelijkheid biedt om de actoren met elkaar in contact te brengen (bijv.: partnershipbeurzen), - een “technisch” hulpmiddel zou zijn om gezamenlijke projecten op te starten (bijv.: procedures en adviezen voor Interreg-dossiers). - enz. Men moet daarvoor steunen op de lokale structuren (bijv.: Culture.wapi in Wallonië)die reeds de culturele actoren in kaart hebben gebracht en die een netwerk hebben opgebouwd.

3. Een cultureel grensoverschrijdend evenement voor het grote publiek stimuleren en ondersteunen (bijv.: zoals het NEXT Festival) van duurzame aard, en waaraan gezamenlijk werd gewerkt met de partners van de drie gebieden. De organisatoren van bestaande evenementen moeten ook worden aangemoedigd om de grensoverschrijdende dimensie te integreren in hun manifestaties, festivals, opvoeringen, ….

2

> Gemeenschappelijke criteria om de structuren en de culturele netwerken van de drie gebieden te bepalen.

> De samenwerkingsverbanden tussen de culturele actoren duurzaam maken (lange termijn).

4. Een gemeenschappelijk referentiesysteem voor de culturele praktische zaken van de drie gebieden: een “Agenda 21 eurométropolitain” van de cultuur zoals voorgesteld door Europa*. Het gaat erom om de gemeenschappelijke basissen te definiëren voor de culturele ontwikkeling van de Eurometropool (vocabulair, management, benadering van de culturele aspecten, diversiteit …). Dit gemeenschappelijk referentiesysteem zou worden gedefinieerd door de structuren zelf en door de politieke actoren van de Eurometropool. * De Agenda 21 van de cultuur werd goedgekeurd door de steden en lokale overheden (die op 7 en 8 mei 2004 bijeenkwamen op het IV e Forum van de Lokale Autoriteiten van Porto Alegre voor de Sociale Inclusie, in het kader van het Universeel Forum van de Culturen – Barcelona 2004) als referentiedocument om hun openbaar cultureel beleid te voeren, en het document moest ook een bijdrage vormen tot de culturele ontwikkeling van de Menselijkheid.

5. Een begeleidingsstructuur voor de culturele Eurometropoolprojecten (met ad hoc-personeel) > Menselijke en materiële middelen onderling gebruiken ( een andere “cultuureconomie”).

om de opstart en de ontwikkeling te begeleiden van grensoverschrijdende projecten en als Middelencentrum.

6. Een “sponsoringsysteem” stimuleren voor de structuren die dit vereisen. 7. De uitwisseling tussen de kunstenaarsresidenties stimuleren.

Op niveau van het grote publiek > Het grote publiek beter informeren over het bestaande grensoverschrijdende culturele aanbod (= communicatie). > De informatie structureren bij het grote publiek over de evenementen van de “drie gebieden” en de culturele projecten toegankelijker maken. > De grensoverschrijdende samenwerkingsacties opwaarderen

8. Er bestaan reeds culturele publicaties, type “magazine” met uitjes-evenementen (bijv.: Let’s motiv), waarop men zich zou moeten beroepen om grensoverschrijdende informatie te verspreiden: de bedoeling bestaat erin om de Eurometropooldimensie te stimuleren door de opmaak aan te moedigen van een specifieke “grensoverschrijdende” rubriek, waarbij de evenementen van de andere gebieden geïnventariseerd worden. 9. Een “Eurometropoolprijs voor cultuur” (jaarlijks) voor grensoverschrijdende culturele evenementen: die prijs zou voor een zekere zichtbaarheid moeten zorgen qua communicatie, en zou zelfs specifieke financiering moeten krijgen. Op basis van een projectoproep zou de prijs kunnen toegekend worden door een groep bestaande uit culturele actoren van de drie gebieden en Eurometropool-verkozenen op basis van nog te definiëren criteria (tweetaligheid, vervoer, toegankelijkheid voor gehandicapte personen, …). Er zouden verschillende prijscategorieën kunnen zijn zodat ook de kleinere structuren kunnen meedingen voor de prijs.

3

10. Samenwerkingsverbanden ontwikkelen met lokale media: -

-

Aan sensibilisering doen via de regionale media omtrent de Eurometropoolvragen en uitdagingen (bijv.: een grensoverschrijdende culturele rubriek per week in de grote regionale dagbladen). De media van de drie gebieden stimuleren om onderlinge samenwerkingsverbanden tot stand te brengen zoals de lokale televisiezenders Weo, No Télé en WTV dat doen. Het reeds bestaande werk ondersteunen via deze lokale grensoverschrijdende televisiezenders en de zichtbaarheid vergroten, ook in de landelijke zones.

11. Steunen op de reeds bestaande grensoverschrijdende commerciële uitwisselingen en de netwerken om de communicatie te verspreiden omtrent het grensoverschrijdend cultureel aanbod. > De mobiliteit van de toeschouwers stimuleren

12. Een Eurometropool-cultuurpass biedt voordelige toegangsvoorwaarden voor de culturele structuren van de drie gebieden.

> Het publiek erbij betrekken en het gevoel ontwikkelen dat men tot het Eurometropoolgebied behoort.

13. Een burgernetwerk “Traits d’Union”, informatie-uitwisseling over de grensoverschrijdende culturele programmatie (naar het voorbeeld van de vereniging Traits d’Union).

Op politiek niveau > De “procedures” voor culturele samenwerking toegankelijker maken, de financiering rationaliseren.

14. De EGTS Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai moet een echte tool worden die de mogelijkheid biedt om de juridische en politieke belemmeringen weg te werken en om de lokale verkozenen ertoe aan te zetten rekening te houden met de grensoverschrijdende dimensie bij de uitvoering van hun politiek beleid. Om dit te bereiken moet men technisch steunen op de operationele structuur om culturele Eurometropooluitwisselingen te ontwikkelen (cf. voorstel 5). 15. De “toestemmingen om het gebied te verlaten” voor scholieren afschaffen. 16. Een grensoverschrijdende vervoerspass Recreatie/Cultuur. 17. Privé-sponsoring aanmoedigen en coördineren. 4

> De politieke betrokkenheid op cultureel vlak stimuleren.

18. De lokale verkozenen van de drie gebieden belast met cultuur bijeenbrengen, binnen een “Eurometropoolclub voor cultuur”

> De internationale aantrekkelijkheid van de Eurometropool versterken.

19. Een groot cultureel Eurometropoolevenement ondersteund door de Eurometropool moet zorgen voor internationale uitstraling.

5

wcccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc

CONTACT : Equipe de coordination du Conseil de développement de Lille métropole Tel : (0033) (0)3 20 63 33 54 E-mail : [email protected] Site internet : http://conseildeveloppement.lillemetropole.frle.