HUMANERGY BALANCE. Lichtoplossingen voor evenwicht tussen milieu, energie en mens. Wanneer kwaliteit en efficiëntie

HUMANERGY BALANCE

Lichtoplossingen voor evenwicht tussen milieu, energie en mens. Wanneer kwaliteit en efficiëntie op het hoogste niveau samenkomen, spreekt Zumtobel van lichtoplossingen in balans. Van lichtconcepten en lichtinstrumenten die gecreëerd worden om de mens te dienen – vandaag, morgen en overmorgen.

Humanergy Balance

4–11

Lichtoplossingen voor evenwicht tussen milieu, energie en mens

T O E PA S S I N G S D O M E I N E N

12–29

Industrie en techniek

14–15

Kantoor en vormingscentra

16–19

Presentatie en verkoop

20–21

Hotel, gastronomie en wellness

22–23

Ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen

24–25

Kunst en cultuur

26–27

Verkeerszones en parkeergarages

28–29

Sport en vrije tijd

30–31

32–45

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

Wetgeving en normen

34–35

Berekening van de lichtfactoren LENI en ELI

36–39

Onderzoeksproject VERU

40–41

Lichtkwaliteit op de testbank

42–43

Componenten voor dynamisch licht

44–45

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

46–67

Overzicht

48–49

Lichtconcepten

50–53

Lichtmanagement

54–57

Armaturen en componenten

58–67

INHOUD

3

Aan de ene kant heb je de mens met zijn verwachtingen. Hij heeft licht nodig om zich te oriënteren, om te werken, om zich goed te voelen. Zoals elke plant, verlangt ook de mens naar licht. Er is echter een groot verschil tussen licht en licht. Tussen daglicht en kunstlicht, tussen een individuele lichtbron en een dynamische lichtoplossing.

MENS EN ENERGIE

Aan de andere kant houdt het thema energie ons enorm bezig. Zeker sinds het milieu heftig begint te reageren op uitbuiting en vervuiling, krijgt het thema energie besparen naast een economische ook een sociale betekenis. Gemiddeld 19 procent van de wereldwijde behoefte aan elektrische energie wordt volgens het internationale energieagentschap IEA door de verlichting veroorzaakt. Zo groot is dus ook de bijdrage die een verantwoord en intelligent ingezette verlichting voor energie-efficiëntie kan leveren.

HUMANERGY BALANCE

5

De primordiale taak van het licht is te voldoen aan de visuele eisen. Om te zien heeft de mens een minimum aan licht nodig. Wanneer concentratie, efficiëntie of creativiteit vereist zijn, stijgen ook de eisen aan de lichtkwaliteit. Tegelijk werkt het licht ook in op de emotionele gewaarwording. De lichtsterke en -kleur, de lichtverdeling en de -dynamiek bepalen de stemming. Zelfs biologische functies worden beïnvloed door licht. Goed licht heeft een duurzame invloed op onze gezondheid en kan zelfs genezingsprocessen versnellen.

KWALITEIT EN EFFICIËNTIE

HUMANERGY BALANCE

Het eerste criterium voor het efficiënt gebruik van energie is het lichtconcept zelf. Alleen een uit meerdere componenten opgebouwde lichtoplossing kan rekening houden met de verschillende lichtbehoeftes van een ruimte. Een andere toetssteen is de kwaliteit van de armatuur en de lamp. Moderne producten hebben een hoger bedrijfsrendement en zijn dimbaar; ze zijn dus vele malen spaarzamer en gaan ook veel langer mee. Het grootste energiebesparingspotentieel biedt de intelligente lichtsturing. Een daglichtafhankelijk gestuurde verlichting heeft tot 60 procent minder energie nodig. Verder doen ook tijd- en aanwezigheidssensoren en een koppeling aan HVAC-systemen1 het verbruik dalen. 1

HVAC: heating, ventilation, airconditioning & cooling

7

De lichtkwaliteit is meetbaar. Met de Ergonomic Lighting Indicator ELI wordt in de verlichtingsbranche een nieuwe kwaliteitsmaatstaf ingevoerd. Deze becijfert de ergonomische factoren van het licht: visueel vermogen, visueel comfort, verschijningsvorm, emotionaliteit en individualiteit. Om de best mogelijke lichtkwaliteit voor de mens te realiseren, onderzoekt Zumtobel zowel de fysische als de psychische werking van het licht.

BEOORDELEN EN BEREKENEN

HUMANERGY BALANCE

Tegenover de factoren voor de lichtkwaliteit plaatst Zumtobel de kengetallen inzake energieefficiëntie. De Lighting Energy Numeric Indicator LENI geeft informatie over het jaarlijkse energieverbruik per vierkante meter, inclusief het verbruik in stand-by. LENI is gedefinieerd in de Europese norm EN 15193 voor het inschatten van het energieverbruik. Wanneer de richtwaarden worden aangehouden, kan licht in belangrijke mate bijdragen tot het spaarzaam omgaan met de natuurlijke hulpbronnen en het reduceren van de uitstoot van koolstofdioxide.

9

HUMAN ASPECTS + ENERGY EFFICIENCY = HUMANERGY BALANCE

Het Humanergy Balance con-

Humanergy Balance definieert

cept brengt de beide aspecten

het licht als een instrument dat

van een verlichting met elkaar

de mens zo goed mogelijk dient

in balans: ELI, de indicator voor

maar ook het milieu niet schaadt.

lichtkwaliteit, houdt rekening

Om deze doelstellingen te berei-

met de fysische en psychische

ken, is een perfecte combinatie

werking op de mens. LENI, het

nodig van wetenschappelijke

kengetal voor energie-efficiêntie,

kennis, technische innovatie-

zorgt voor de balans door ook

kracht en heel veel creativiteit

de economische en ecologische

bij de planning – evenals veel

aspecten van het licht in reke-

zin voor verantwoordelijkheid

ning te brengen.

en efficiëntie vanwege architecten, ingenieurs en bouwheren.

HUMANERGY BALANCE

11

Langen Foundation, Raketbasis Hombroich, Neuss/D Museum van Tadao Ando

T O E PA S S I N G S D O M E I N E N

13

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

Geoptimaliseerde productieprocessen, vlotte communicatie tussen de medewerkers en een gediferentieerd

lichtconcept in de productie kenmerken de nieuwe BMW-fabriek in Leizig/D. Hier wordt een maximum aan dag-

licht benut, dat efficiënt wordt aangevuld door de hogedruk-ontladingslamp COPA.

INDUSTRIE EN TECHNIEK

Licht met een juiste prijs-/ kwaliteitverhouding.

Optimaal licht om te werken is

Concrete maatregelen:

helder, zorgt voor een vriendelijke

• Direct licht vanuit halogeen-

algemene verlichting en richt zich

metaaldamp- of fluorescentie-

De ideale medewerker vanuit het

naar de individuele visuele taken.

lampen met een goede kleur-

standpunt van de ondernemer

Het motiveert de werknemers

overtuigt door een hoge pro-

en verhoogt hun productiviteit.

ductiviteit, geringe absentie

In verhouding tot de uitwerking

automatische tijdschakeling

door ziekte, trouw en minimale

zijn de kosten voor een uitge-

• Tijdsgestuurde verhoging van

foutpercentages. Ook wanneer

balanceerde lichtoplossing dan

hij over enkele jaren op pensioen

ook goed geïnvesteerd, temeer

gaat, moet hij nog ten volle

omdat innovatieve verlichtings-

renderen – zelfs wanneer met

systemen dankzij het gebruik

armaturen ten opzichte van

de leeftijd de behoefte aan licht

van efficiënte lampen en voor-

de werkplaatsen en de daarin

stijgt en het visuele vermogen

schakelapparaten het energie-

gedefinieerde lichtniveaus

daalt.

verbruik duidelijk doen dalen.

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

Royale glasfronten en dakvensters laten veel daglicht binnenstromen in de productiehallen van Strobl Bau in Weiz/A. Wanneer de verlichtingssterkte aan de werkplaats onder de vereiste 500 Lux daalt, worden de halarmaturen COPA automatisch ingeschakeld. Aan het eind van de dagtaak start het LUXMATE lichtmanagement de energiebesparende nachtverlichting.

15

weergave-index boven de 80 • Op de werktijd afgestelde

de verlichtingssterktes volgens de ploegenritmes • Flexibele opstelling van de

• Daglichtafhankelijke lichtsturing

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

In de laboratoria van Boehringer Biberach/D vergen de moeilijke visuele taken hoge verlichtingssterktes. Het lichtlijnsysteem TECTON biedt zelfs voor dergelijke extreme eisen de passende optiek. LUXMATE zorgt daarbij voor het efficiënt gebruik van energie met een perfecte combinatie van economisch opgewekt kunstlicht en gratis daglicht.

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

De Münchener Rückversicherungsgesellschaft aan de Münchner Tor/D kiest voor een volautomatische licht- en jaloeziebesturing met individuele bedieningsmogelijkheden. Het feit dat de medewerkers het systeem goed hebben aanvaard, spreekt voor de lichtkwaliteit. De lichtefficiëntie wordt eenduidig aangetoond in de energiecijfers: met een primaire energiebehoefte van 237 kWh/m2/jaar blijft het gebouw duidelijk onder het gemiddelde.

KANTOOR EN VORMINGSCENTRA

17

Licht dat verstand en gevoel kan bekoren. Van mensen op kantoor wordt emotioneel veel gevergd. Factoren zoals creativiteit, communicatief vermogen en besluitvaardigheid winnen almaar aan belang. Alleen wanneer het licht alle kwaliteitscriteria voor de visuele taak vervult, kan de mens zijn taak aan. Wanneer hij zich goed voelt, zal hem dat veel makkelijker vallen. Licht motiveert en A

neemt het biologische dag- en nachtritme op door bijvoorbeeld

ELI

LENI

E

op het juiste moment de wanden

30

B

D

60

0

C

90

in stimulerend heldere lichtkleuren te laten stralen. Een flinke portie

Frankfurt am Main/D: In de kantoren van de Kreditanstalt für Wiederaufbau werd het energieverbruik voor de verlichting tot gemiddeld 5,95 kWh per vierkante meter teruggebracht. Dit komt overeen met minder dan 4 procent van de behoefte aan primaire energie voor het gebouw. Het middel om dit doel te bereiken: een lichtplafond met geïntegreerde LIGHT FIELDS.

daglicht bevordert het welzijn en reduceert – in een dynamisch samenspel met kunstlicht – het energieverbruik. Concrete maatregelen: • Fluorescentielampen met een goede kleurweergave-index boven de 80 • De tijdsgestuurde accentuering van de wanden bevordert het welzijn aan de werkplaats • Direct/indirecte verlichting voor aangenaam lichte plafonds • Task Area-concepten concentreren het licht op de zone van de visuele taak • Daglichtafhankelijke lichtsturing

A

ELI

LENI

E

D

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

30

B

C

0

60

90

Het nieuwe „T-Center” aan de zuidoostelijke randweg in Wenen/A wordt de klok rond als imagodrager gebruikt. Binnen in de ruimte creëert de direct/indirect stralende CLARIS voor 2.500 medewerkers variabele en altijd weer aangename lichtstemmingen. LUXMATE Professional zorgt daarbij voor de efficiënte inzet van energie met een combinatie van daglicht- en tijdssturing.

KANTOOR EN VORMINGSCENTRA

19

Licht in de balans tussen stimuleren en activeren. Slaperige scholieren ’s morgens en vermoeide gezichten in de late voormiddag dwingen zowel scholieren als leraars in een concentratiekeurslijf. Activerend licht verlengt de tijd waarin men in staat is dingen in zich op te nemen, een aangename, heldere lichtstemming stimuleert tot leren. Wanneer het kunstlicht automaA

ELI

LENI

E

D

60

30

B

0

C

90

In de beroepsscholen van Ravensburg/D worden de lichtstemmingen met een druk op de knop aangepast aan de lesvorm. De sturing van licht, jaloezie en ruimte is exact afgestemd op het lesurenplan van de school. Zo zorgt een intelligente techniek ervoor dat natuurlijke hulpbronnen worden gespaard en geld wordt uitgespaard.

tisch gedimd en uitgeschakeld wordt zodra voldoende daglicht het leslokaal verlicht, wordt energie besparen een makkelijke klus. Goede punten voor een efficiënte energiehuishouding scoort men ook wanneer het licht tijdens de pauzes en aan het einde van de les automatisch uitgaat en pas wanneer het nodig is manueel opnieuw wordt ingeschakeld. Concrete maatregelen: • Fluorescentielampen met een goede kleurweergave-index boven de 80 • Tijdsgestuurde wallwashers met blauwe fluorescentielampen voor een hoger alertheidsniveau

A

ELI

LENI

E

D

60

30

B

0

C

90

In de les- en computerlokalen van het scholencomplex Bünzmatt/CH worden de verblindingvrije LIGHT FIELDS ingezet. De micropiramideoptiek en het bedrijfsrendement van meer dan 86 % leggen de basis voor het vervullen van de Zwitserse MINERGIE-eisen van 8,2 kWh per m 2 en per jaar.

• Direct/indirecte verlichting voor aangenaam lichte plafonds • Automatische tijdschakeling en daglichtafhankelijke licht-

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

De verbouwing van het in 1934 gebouwde „GILEnsemble” in Bolzano/I met onder andere de zetel van de Europese Academie (EURAC) vereiste een behoorlijke portie sensitiviteit en integratietalent. De behoefte aan een lichtoplossing in balans wordt ingevuld met een mix van technisch uitgekiende armaturen: de bivergent-plus-rasterarmatuur MIREL, de pendelarmatuur SPHEROS en de downlight PANOS met compacte fluorescentielamp.

sturing voor een positieve lichtbalans

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

De tegelijk effectvolle en efficiënte verlichting voor de Hugo Boss store past als gegoten bij de aangeboden producten en zijn klanten. Enkele opvallende

features van de lichtcreatie in Richmond, Virginia/USA: de spot CARDAN SPIRIT met de efficiënte halogeenmetaaldamplampen CDM-T in warme licht-

kleuren en een wallwasher met een neutraal witte lichtkleur voor het wandrek.

P R E S E N TAT I E E N V E R K O O P

21

Licht in de balans tussen vraag en aanbod. Een goede omzet en tevreden klanten, dat zijn de maatstaven voor commercieel succes. Daarvoor is het wel vaak nodig „en passant” de aandacht te trekken. Licht dat effectvol en met zin voor gevoel wordt toegepast, lokt de klant naar en geleidt hem in en doorheen de verkoopruimte. Wanneer de koopwaar in het juiste licht verschijnt, stijgt ook haar aantrekkingskracht. Winkelen wordt een belevingsmoment – dat geldt evenzeer in de juist ingerichte supermarkt als in een exclusieve boetiek met individueel advies. A

Voor de echt wel noodzakelijke energie-efficiëntie zorgen dan weer

ELI

LENI

E

een bewust punctuele verlichting,

60

B

D

120

0

C

180

Düsseldorf/D: In de showroom voor SAAB-wagens zorgt het spel tussen punctuele en tweedimensionale lichtbronnen voor de energie-efficiënte balans tussen fluorescentie- en halogeenmetaaldamplampen.

armaturen met een hoog rendement en moderne, van nature uit spaarzame lampen. Concrete maatregelen: • Aanpassing van de lichtkleur aan de aangeboden producten • Lampen met een zeer goede kleurweergave voor textiel en andere producten waarbij de kleurherkenning belangrijk is • CDM- of HCI-lampen met een hoog lichtrendement in plaats van QT-lampen • Oplettendheid creëren met Active Light-scenario’s in plaats van een ware lichtvloed met hoge verlichA

tingssterktes • Automatische tijdschakeling

ELI

60

B

D

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

LENI

E

C

0

120

180

In de COOP-markt van de Noord-Italiaanse stad Brescia zorgen efficiënte hogedruklampen voor passend gekleurd licht: groenten en fruit bijvoorbeeld worden verlicht met een warme kleur van 2.550 Kelvin, voor de vistoog zijn eerder koele kleurtemperaturen van 4.200 Kelvin geschikt.

HOTEL, GASTRONOMIE EN WELLNESS

Licht dat bij gasten én gastheren goede herinneringen nalaat.

huizes in restaurants en bars

toch minstens reduceren van

of ook effectvol licht. Waar

de energievretende halogeenspots

Het hotel van de toekomst

gezondheid trainen, wordt het

gebruikt de emotionaliteit van

licht een motiverende trainings-

het licht om zich te onderschei-

partner. Hier zijn de dynamiek

den. Zelfs wanneer er energie

en de kleur van het licht de

bespaard moet worden, hoeft

twee doorslaggevende compo-

de gast daarom nog niet aan

nenten.

LENI 30

B

D

60

0

C

90

voor de oriëntatie • Intelligente lichtsturing, met deurafsluitingssystemen • CIRCLE CONTROL POINTS voor de gastenkamer, een

wordt ingeschakeld zodra hij

Concrete maatregelen:

eenvoudige bedieningsinter-

de kamer binnenstapt. Decente

• Aanwezigheidssensoren in

face met meerdere stem-

lichtstemmingen nodigen uit tot

A

• Spaarzame LED-armaturen

koppeling aan hotelkaart of

comfort in te boeten. Het licht

ELI

• Volledig achterwege laten of

voor decoratief, ontspannend mensen voor hun conditie of

E

23

mingstoetsen

nevenlokalen

ontspanning. Om ervoor te zor-

• Elektronische voorschakelap-

gen dat het visuele genot niets

paraten voor een snelle start

te kort komt, kiest de heer des

van de lamp

Riders Palace, het ultramoderne, luxueuze hotel voor snowboardfreaks in Laax/CH, kiest voor een indrukwekkende enscenering met licht. ACTIVE LIGHT WALLS boven de bedden halen met een druk op de knop een feel good-stemming binnen. Wanneer de gast de kamer verlaat, schakelt het licht zich automatisch uit.

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

De restaurant/bar van het Hamburgse Side Hotel/D verhoogt met uitnodigende lichtstemmingen de frequentie en consumptiedrift van de gasten – met een geringe inzet van energie omdat gedimde fluorescentielampen het energieverbruik doen dalen.

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

In de Therme Nova, Köflach/A straalt gekleurd licht warmte en welbehagen uit, zonder de verwarmingskosten de hoogte in te jagen. Overal waar mogelijk wordt het daglicht als gratis lichtbron gebruikt. ’s Avonds verhogen armaturen met gereduceerde lichtniveaus het welzijn zonder een grote inzet van energie.

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

ZIEKENHUIZEN EN VERZORGINGSINSTELLINGEN

Een gezonde mix van zich goed voelen en besparen.

25

en personeel geeft niet alleen extra comfort, maar stimuleert ook de bewuste omgang met

Vooral in ziekenhuizen en verzor-

energie.

gingsinstellingen, waar mensen alleen in geval van nood en dan

Concrete maatregelen:

nog zo kort mogelijk blijven, wint

• Fluorescentielampen met een

de psychologische werking van

uitstekende kleurweergave-

het licht enorm aan belang. Ner-

index boven de 90

gens anders blijven mensen zo

• Intelligente bedieningsinterfaces

lang in één en dezelfde ruimte,

zoals CIRCLE CONTROL POINT

nergens anders kan licht zo direct het genezingsproces ondersteunen, het verblijf verkorten, bij de bezoekers een glimlach op de lippen toveren – en het verplegend personeel en de artsen optimale verzorgingsmogelijkheden geven. Altijd zachte en toch afwisselende lichtstemmingen en het gevoelvolle samenspel van daglicht,

• Tijdsgestuurde veranderingen van de lichtstemming • Dynamische lichtaccenten op wanden en objecten • Aanpassing van lichtkleur en lichttemperatuur aan het genezingsproces • Indirect licht voor aangenaam lichte plafonds • LED-armaturen voor de nachtverlichting

verduistering en kunstlicht leveren een waardevolle bijdrage tot de genezing. De eenvoudige bedieningsmogelijkheid voor patiënten A

ELI

LENI

E

D

A

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

ELI 120

LENI

E

180

In het kliniekcomplex St. Georg, Leipzig/D, is kleur een essentieel vormgevingselement om bezoekers te leiden en patiënten hun verblijf te verlichten. Lichtsystemen zoals CUREA en OREA in de patiëntenkamers zorgen voor een aangename lichtstemming. Globaal wordt een evenwichtige verhouding tussen energie en efficiëntie bereikt. ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

60

B

D

C

0

120

180

Marienhospital Oelde/D: In de patiëntenkamers volgt PURELINE de lichtkleuren van het natuurlijke dagverloop. De technische draaischijf is een dubbele uitrusting van de armatuur met warm witte en daglichtwitte lampen die elkaar aanvullen en dus maar zoveel energie als een enkelvoudige lamp nodig hebben.

60

B

C

0

120

180

In de daglichtloze wachtlokalen van het dialysecentrum in in Herne/D maakt dynamisch licht de wachttijd korter. Het rustgevende kleurenspel wordt gecreëerd door het dimmen van verschillend gekleurde lampen – een technologie die het energieverbruik van de ACTIVE LIGHT WALL binnen aanvaardbare grenzen houdt.

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

In de nieuwbouw van de Frieder Burda Collectie in Baden-Baden/D is het licht een even economische als opmerkelijke collage van natuurlijk

en kunstmatig opgewekt licht – terwijl tegelijk de kunstwerken tegen het daglicht worden beschermd.

K U N S T E N C U LT U U R

Van Mozart tot Picasso: Kunst en economisch rendement hoeven niet in tegenspraak te zijn.

27

effectief is een tijdssturing die zich richt naar de openingsuren. Aan een iets hogere kostprijs maar met een nog vele malen hoger besparingspotentieel

Waar zeer hoge architectonische

kunnen daglichtgestuurde lichtop-

eisen moeten worden vervuld,

lossingen worden gerealiseerd.

stijgen ook de eisen aan dat element zonder hetwelk ruimte-

Concrete maatregelen:

lijke indrukken en kunstgenot

• Fluorescentielampen met een

niet in te beelden zijn: het licht

uitstekende kleurweergave-

als modulerende, accentuerende belevingsfactor. Licht maakt van

index boven de 90 • Gerichte belichting van de

de ruimte een bühne en plaatst

kunstobjecten met wallwashers,

acteurs, kunstwerken, design-

spots en asymmetrische

objecten en historische docu-

downlights met hoge rende-

menten in een gepast kader. Zodra de laatste bezoeker de

menten • Indirect licht voor ruimtes met

ruimte heeft verlaten, houdt het

weinig of helemaal geen dag-

licht een creatieve pauze. Om de kunstwerken te beschermen

licht • Wegbeschrijving met gekleurde

tegen al te veel licht en om onnodig energieverbruik te ver-

LED-armaturen • Aanwezigheids- en daglichtaf-

mijden. Bijzonder eenvoudig en

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

Een oude graanopslagplaats in de haven van Würzburg/D wordt een indrukwekkend museum voor moderne kunst. De effectvolle en tegelijk efficiënte verlichting gebeurt met de speciaal ontwikkelde pendelarmatuur WHITE PLANE.

hankelijke sturing

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

Een atmosfeer uit licht, transparantie en lichtheid. Aan de stadsrand van Bern/CH creëerde de gerenommeerde Italiaanse architect Renzo Piano een competentiecentrum voor het levenswerk van Paul Klee. Speciale UV-foliën, geïntegreerd in de gesloten armatuur PERLUCE, beschermen de kunstwerken tegen schadelijke UV-stralen.

V E R K E E R S Z O N E S E N PA R K E E R G A R A G E S

29

Efficiënt licht voor veiligheid en oriëntatie. Samen met het architectonische concept is de verlichting de markantste factor inzake gebruikersvriendelijkheid. Vaak ontbreekt elk daglicht en toch is goed licht maar zelden zo belangrijk als hier. In het ergste geval is ontbrekend licht zelfs de oorzaak voor de afkeuring van publieke of private bouwwerken. Een parkeergarage bijvoorbeeld wordt alleen dan als licht, overzichtelijk en veilig ervaren A

ELI

LENI

E

30

B

D

60

0

C

90

De gezinsvriendelijkheid van IKEA is in haar vestiging in Salzburg/A ook in de parkeergarage merkbaar. Met efficiënt direct licht en een beetje indirect licht zorgt de vochtbestendige armatuur CHIARO voor een vriendelijke, lichte atmosfeer.

wanneer het licht zijn bijdrage tot de oriëntatie levert, de lichtsterkte en de contrastwerking het zicht van de autobestuurders verbeteren en geen enkele parkeerplaats in een donker hoekje verdwijnt. De lange openingstijden en de continue bedrijvigheid openen een zeer hoog potentieel aan besparingsmogelijkheden. Op zichzelf al spaarzame armaturen worden nog efficiënter wanneer aanwezigheidssensoren de inschakeltijden automatisch sturen. Concrete maatregelen: • Lampen met een hoog lichtrendement, zoals fluorescentielampen

A

ELI

LENI

E

30

B

D

60

0

C

90

De parkeergarage van Kastner & Öhler in Graz/A gelijkt meer op een ontvangstruimte dan op een ondergrondse garage. Wandinbouwarmaturen werpen direct licht op de rijbaan, indirect licht verlicht de ruimte. Halogeenmetaaldamplampen garanderen de efficiëntie van de armaturen.

van de 800-reeks of natriumdamp-hogedruklampen • Armaturen met een efficiënte lichtsturing en een hoog bedrijfsrendement • Tijdsgestuurde overgangen tussen verschillende dag- en nachtlichtniveaus • Aanwezigheids- en daglichtafhankelijke sturing

A

ELI

LENI

E

30

B

D

C

0

60

90

In de veel gefrequenteerde vertrekhallen van de luchthaven van Zürich/CH vormen efficiënte fluorescentielampen en ontladingslampen in samenspel met daglicht de basis voor een economische oplossing.

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

SPORT EN VRIJE TIJD

A

ELI

LENI

E

60

B

D

120

0

C

180

In Zwitserland schrijven de MINERGIE-criteria de grenswaarden voor het energieverbruik voor, tegelijk wordt ook visueel comfort geëist. Met een lichtoplossing in balans worden in de sporthal van Kirchberg/CH alle eisen vervuld.

Lichtkwaliteit – lichtefficiëntie: één – één.

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

In de naar het zuiden georiënteerde overdekte zwemhal van het Falls Leisure Center in Belfast/ IR regelt een intelligente lichtsturing het positieve samenspel van daglicht en kunstlicht. Na het vallen van de duisternis vervangt een doorlopende band van zeer resistente en spaarzame TOL-lichtbalken voor vochtige ruimtes het zonlicht.

A

ELI

LENI

E

60

B

D

C

0

120

180

31

Fitness Forum München/D: energie-efficiënte LIGHT FIELDS met een hoog bedrijfsrendement doen het energieverbruik dalen en verhogen tegelijk de motivatie: het heldere en in alle posities verblindingvrije licht sterkt het doorzettingsvermogen.

aan zich binden van gasten.

Concrete maatregelen:

Klanten, bezoekers en fans

• Lampen met hoge lichtstromen,

willen gelokt worden. Ze willen

zoals T16 HO- en HIT-lampen

Elke sporttak stelt eigen eisen

fier zijn op „hun” hal, „hun”

met hogere wattages

aan de verlichting. Licht moet in

stadion, „hun” vrijetijdspark. In

(250 tot 400 Watt)

elk geval voor veiligheid zorgen

vele gevallen is het een opzien-

en de best mogelijke lichtver-

barend lichtspektakel dat aan

lichtsturing en een goede

houdingen voor sporters,

de sportmanifestatie zelf de

verblindingsbescherming bij

toeschouwers en journalisten

nodige fascinatie verleent. Een

garanderen. Naast het functio-

intelligente lichtsturing moet

nele aspect van het licht wint

daarbij voor de energetisch

ook het emotionele karakter

noodzakelijke compensatie

almaar aan belang. De licht-

zorgen. Zo wordt er bespaard

enscenering van sport- en

wanneer geen van de hallen

vrijetijdsfaciliteiten kan een

wordt gebruikt of wanneer

belangrijke bijdrage leveren tot

daglicht een reductie van het

de aantrekkingskracht en het

kunstlichtniveau mogelijk maakt.

• Armaturen met een gerichte

een hoog bedrijfsrendement • Flexibele toewijzing van armaturen aan groepen • Tijdssturing

ELI: Ergonomic Lighting Indicator LENI: Lighting Energy Numeric Indicator

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

33

Een globale aanpak Het energieverbruik en de milieubelasting reduceren

De internationale gemeenschap heeft zich tot doel gesteld om wereldwijd de uitstoot van schadelijke koolstofdioxide te reduceren. Dit kan bij de verlichting enkel door de reductie van het ener-

Balansruimte volgens de EU-gebouwrichtlijnen Verlichting

Hernieuwbare energie

Klimaatregeling Eindenergie

Nuttige warmte

Primaire energie

Verwarming Drinkwaterverwarming

gieverbruik, niet door een vermindering van de aangesloten waarden gebeuren. Deze worden voor de nieuwe kengetallen inzake het energieverbruik uitgedrukt en geteld in kilowattuur per jaar en per vierkante meter.

Transformatieverliezen: winning, transport, krachtcentrale

Opwekkings- Hulpenergie: verliezen, ventilators, ketels, … pompen, …

Warmteverliezen: opslag, distributie

Tegelijk dient voor de mens een omgeving te worden gecreëerd die zijn prestatievermogen bevordert en zijn welzijn dient.

Bij de omzetting van primaire energie in nuttige energie tonen de globale balansen de benaderende energiestromen en de verliezen.

Reactie op de klimaatwijzi-

De gegevens van het Internatio-

gebouw. Bij de omrekening van

ging: het Kyoto-Protocol

nale Energieagentschap IEA

primaire energie in eindenergie

In 1992 werd in Kyoto besloten

over het wereldwijde energie-

wordt rekening gehouden met

de emissie van broeikasgassen

verbruik door de verlichting:

de bestaande mix van energie-

te stabiliseren. Hiertoe werden

• 650 megaton primaire energie

dragers, waardoor de omreke-

later concrete en bindende

• 2.550 terrawattuur elektriciteit

ningsfactor van land tot land

reductieverplichtingen vastge-

• 19 procent van het globale

verschilt. Voor Duitsland wordt

legd. Volgens deze regels moe-

verbruik

met een factor van 3,0 gerekend, de berekeningen voor

ten de emissies tegen 2012 met acht procent worden terug-

De primaire energiebehoefte

Oostenrijk worden met factor

gedrongen. Als referentiewaar-

omvat de totale energetische

1,61 uitgevoerd. Een kilowatt-

de dienen de cijfers van 1992.

kost van het winnen over de

uur eindenergie komt hier over-

Ook de verlichtingsindustrie

transformatie en het transport

een met 0,7 kg koolstofdioxide.

werd aangespoord om haar

van de eindenergie tot aan de

bijdrage te leveren en in deze

nuttige energie en vormt dus

periode 24 miljoen ton koolstof-

een globale beoordeling van het

dioxide uit te sparen.

energieverbruik van een

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

De Richtlijnen in de Europese Unie

Duitsland

inzake energieverbruik uit. Meer

De Wet ter Besparing van Ener-

informatie hierover vindt u op

gie (EnEG van 1.9.2005) wordt,

www.minergie.ch

35

De Richtlijn over de totale ener-

vermoedelijk in 2007, als recht-

gie-efficiëntie van gebouwen

streekse omzetting van de EU-

België

(EU Directive 2002/91/EC „Ener-

Richtlijn opgevolgd door de

De gewesten Vlaanderen, Wallo-

gy performance of buildings”)

Energiebesparingsverordening

nië en Brussel hebben eigen

verplicht tot de invoering van

EnEV 2006. De onderzoekspro-

regels inzake energie-efficiëntie.

een Energiepaspoort voor

cedures voor het energieverbruik

In Vlaanderen wordt sinds 2006

gebouwen. Daarin moet het

zijn in de Duitse ontwerpnorm

de „Energie Prestatie Regelge-

totale verbruik voor verwarming,

DIN V 18599 „Energetische

ving” in scholen en kantoorge-

warmwaterbereiding, klimaatre-

beoordeling van gebouwen”

bouwen omgezet. Meer info

geling, ventilatie en verlichting

van juli 2005 gebundeld. Deel 4

voor Vlaanderen vindt u op

opgenomen zijn. Vanaf 2006

behandelt de „Behoefte aan nut-

www.wtcb.be en op

Meer energie-efficiëntie voor

moeten deze regels door alle

tige energie en eindenergie voor

www.energiesparen.be/energie

niet-residentiële gebouwen

lidstaten van de EU in nationaal

de verlichting”. Gedetailleerde

voor Wallonië en Brussel op

Het programma van de Europese

recht zijn omgezet. Het energie-

informatie hierover vindt u op

www.cstc.be en www.wtb.be

Commissie voor het verbeteren

paspoort geldt ook voor

www.deutsche-energie-agentur.de

bestaande gebouwen en kan

van de energie-efficiëntie van Nederland

niet-residentiële gebouwen werd

als maatstaf voor de energie-

Oostenrijk

Momenteel wordt er een regel-

begin 2005 in het leven geroe-

efficiëntie worden gebruikt.

Onder de leiding van het Oosten-

geving opgemaakt, die aanvang

pen. Het project is erop gericht

De sanering van verouderde

rijkse Instituut voor Bouwtechniek

2007 in werking treedt.

om de energie-efficiëntie van

verlichtingsinstallaties zal dan

OIB wordt momenteel aan een

ook al snel lonen.

federaal geharmoniseerde OIB-

Groot-Brittannië

dan vooral van bestaande

niet-residentiële gebouwen en

Richtlijn ter omzetting van de

De „Building Regulations, Part L”

gebouwen te verbeteren.

De Europese normeringscom-

EU-normen gewerkt. De om-

bevatten tips inzake concrete

De op vrijwillige basis deelne-

missie CEN stelt momenteel

zetting in deelstaatrecht is niet

lichttechnische maatregelen om

mende organisaties en onderne-

een veelomvattende, meerdelige

voor 2007 te verwachten. Meer

een gebouw energie-efficiënt te

mingen worden bij het analyse-

normeringscatalogus samen om

informatie hierover vindt u bij

verlichten. Gemiddeld moeten

ren van het energieverbruik en

tot een gezamenlijke meet- en

het Agentschap inzake Energie-

voor kantoor-, industrie- en

bij het plannen en realiseren

berekeningsbasis voor het ener-

gebruik op www.eva.ac.at

magazijngebouwen systemen met

van optimalisatiemaatregelen

minstens 45 lm/W geïnstalleerd

ondersteund. In de volgende twee jaar moeten enkele piloot-

gieverbruik te komen. Zwitserland

zijn. Naast het energieverbruik,

Het ontwerp van nieuwe Euro-

In Zwitserland wordt 13 procent

milieufactoren en duurzaamheid

projecten op voorbeeldige wijze

pese norm EN 15193 „Energeti-

van de elektrische energie voor

worden in BREEAM (Building

gerenoveerd worden. Bijzonder

sche beoordeling van gebouwen

de verlichting gebruikt. De Zwit-

Research Establishment’s

succesvolle nieuwbouw- en

– energetische eisen aan de

serse norm SIA 380/4 „Elektri-

Environmental Assessment

renovatieprojecten zullen in het

verlichting, deel 1: Inschatting

sche energie bij hoogbouw”

Programm) ook factoren voor

kader van GREEN BUILDING als

van de energiebehoefte voor de

werd recent nog herschreven.

„health and well-being” – voor

„Best Practice”-project worden

verlichting” biedt een bereke-

Deze geeft doelwaarden aan

gezondheid en welzijn dus –

voorgesteld. Meer informatie

ningsbasis voor het energiever-

voor de verlichting, klimaatrege-

uitdrukkelijk opgenomen.

hierover vindt u op

bruik van de verlichting.

ling en ventilatie. De vereniging

www.eu-greenbuilding.org

„Minergie” geeft voor scholen,

Italië

kantoorgebouwen en privé-

De Europese Richtlijn werd met

woningen een attest over de

het „Decreto Legislativo, No. 192”

naleving van de kengetallen

van 19 augustus 2005 omgezet.

Berekening van de lichtefficiëntie Lighting Energy Numeric Indicator LENI

De indicator LENI wordt in het kader van de energieberekening opgespoord volgens EN 15193.

Berekening LENI: Lighting Energy Numeric Indicator volgens EN 15193:

Samen met de indicatoren voor verwarming, klimaatregeling,

energieverbruik voor de verlichting LENI =

[kWh / m2 a]

vierkante meter jaar

ventilatie en warmwaterberei-

Zonder al te diep in te gaan op de verschillende parameters, dienen als relevante factoren te worden onderkend: • het geïnstalleerde vermogen (Pn)

ding wordt deze in de norm • vermenigvuldigd met de gebruikstijden overdag (tD) en ’s nachts (tN)

EN 15193 gebruikt voor de berekening van de totale energiebehoefte van een gebouw.

Aanduiding voor de berekening van het energieverbruik van de verlichting:

Wlight = {∑(Pn x FC) x {(t D x FO x FD) + (t N x FO)} kWh/jaar Alle nationale normen, regels en verordeningen streven in wezen één gemeenschappelijk doel na: het bewuste en energiezuinige gebruik van de verlichtingsinstal-

Voor de concrete planning

Vraag uw Zumtobel adviseur

latie. In die zin is het als LENI

worden door Zumtobel de

naar de praktische berekenings-

berekende, effectieve verbruik in

nodige gegevens ter beschik-

software LUXMATE Energy.

kilowattuur per vierkante meter

king gesteld om voor het

Deze wordt u op de Zumtobel

het gemeenschappelijke kengetal.

betreffende lichtmanagement

CD-ROM „Lighting 2006” ter

Factoren met een positief effect

de juiste reductiefactoren te

beschikking gesteld.

op de energiebalans zijn:

kunnen toepassen.

• de zinvolle sturing van de verlichting

LUXMATE Energy berekent het

• het gebruik van daglicht

besparingspotentieel voor de

• het gebruik van aanwezig-

kunstverlichting bij integratie

heidssensoren • de intelligente integratie van gebruikstijden

van een daglichtafhankelijke sturing voor: • rechthoekige kamers met

• energie-efficiënte lampen

verschillende vensters of

• armaturen en lichtoplossingen

dakopeningen met instelbare

die toegespitst zijn op het specifieke gebruik en de specifieke toepassing

transmissiegraad • op willekeurige plaatsen ter wereld • met individueel instelbare gebruikstijden • voor een willekeurig verlichtingsniveau (in Lux)

Voor de berekening van de invloed van het daglicht stelt Zumtobel een makkelijk te bedienen berekeningsprogramma ter beschikking: LUXMATE Energy

• gereduceerd door de factoren (≤ 1) voor de daglichtafhankelijke sturing (F D), de aanwezigheidssturing (FO) en het gebruik van een constante lichtsturing (F C).

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

37

Beoordeling van de energieefficiëntie in de verschillende

60

120

toepassingsdomeinen 0

180

Industrie en techniek

De energiebehoefte in de verschillende toepassingsdomeinen is van nature uit

30

60

verschillend. De eisen aan shopverlichting zijn bijvoor-

0

90

Kantoor en vormingscentra

beeld veel hoger dan die in een parkeergarage. 60

120

Om de energie-efficiëntie kwalitatief te kunnen duiden,

0

180

Presentatie en verkoop

wordt LENI naar een energieefficiëntieschaal getransponeerd.

30

Een voorbeeld van op kantoor:

60

0

90

Hotel, gastronomie en wellness

voor LENI werd een waarde van 36 kWh/m2 per jaar berekend. De vastgelegde schalen

60

120

Ziekenhuizen en gezondheidsin-

maken een vergelijking van het energieverbruik voor de

0

180

stellingen

verschillende toepassingen mogelijk. 30 30

60

60

0 0

90

Kunst en cultuur

90

Verkeerszones en parkeergarages

90

30

60

0

60

0

120

180

Sport en vrije tijd

Toepassingsspecifieke schalen voor het energieverbruik, aanduidingen in kWh/m2 per jaar

Beoordeling van de lichtkwaliteit Ergonomic Lighting Indicator ELI

De indicator ELI houdt voor de beoordeling van de ergonomische kwaliteit rekening met vijf

A = Visuele prestatie

criteria. De beoordeling van de

5 4

afzonderlijke criteria gebeurt

3 2

aan de hand van eigen checklists. Des te meer individuele

E = Individualiteit

B = Verschijningsvorm

1 0

aspecten worden vervuld, des

De beoordeling van de afzonderlijke criteria wordt opgenomen in een spindiagram. Des te groter het vlak wordt dat door het spindiagram wordt bedekt, des te groter is de globale ergonomische kwaliteit van de lichtoplossing en des te hoger is ook de waarde voor ELI.

te hoger is de score van het betreffende criterium op een schaal van 0 tot 5 punten. D = Emotie

C = Visueel comfort

De indicator ELI dekt via de

Criterium A: Visuele prestatie

Criterium B: Verschijningsvorm

Criterium C: Visueel comfort

verschillende criteria de eisen

• Verlichtingssterkte binnen het

• Architectonisch concept en

• Plasticiteit en modellering

zoals die bijvoorbeeld door de norm EN 12464 „Verlichting van werkplaatsen” worden opgelegd, houdt rekening met de kwaliteitskenmerken en gaat in op nog andere belangrijke eigenschappen van een lichtoplossing.

bereik van de visuele taak

de overeenstemming met en

(zichtbaarheid van oppervlakte-

• Begrenzing van de fysiolo-

het doortrekken van het licht-

structuren en 3D-objecten)

concept

gische verblinding • Herkenbaarheid van gekleurde

zijn bijv. conservatief of

• Lichtkleuren

index)

progressief, ouderwets of

• Transparantie

modern, privé of publiek

• Afwezigheid van grotere

• Gelijkmatigheid van de verbereik van de visuele taak

aan de hand van een puntensysteem. Het aantal punten geeft aan hoe goed het betreffende criterium werd vervuld:

• Verlichtingssterkte in de omgeving van de visuele taak • Begrenzing van de contrastvermindering (CRF) • Begrenzing van weerspiegelingen binnen het bereik van

5 punten = uitstekend

gische verblinding

oppervlakken (kleurweergave-

lichtingssterkte binnen het

De beoordeling voor ELI gebeurt

• Begrenzing van de fysiolo-

• Mentaal concept; ankerpunten

de visuele taak

• Licht als hulp voor oriëntatie

in de ruimte (in het Engels

sociale oriëntatie

„gloom”)

• Waarnemingshiërarchie en

weerspiegelingen in de omge-

het eerst op?)

ving (geen binnen het bereik

• Ruimtelijke indruk en oppervlaktestructuren

van de visuele taak) • Begrenzing van storende

zwaartepunten, blikvangers • Vorm van de armaturen van

3 punten = goed

• Begrenzing van storende

ordening (wat valt de gebruiker

• Geleidende lichtlijnen, licht-

4 punten = zeer goed

donkere en obscure plekken

in tijd en ruimte en voor

afleidingen, bijv. door knipperend of flikkerend licht

de armaturen en hun opstel-

2 punten = middelmatig

ling in het interieur (ook zon-

1 punt

der licht)

= weinig

• Verschijningsvorm van het

0 punten = helemaal niet

licht en de armaturen bekeken van buiten uit

0

1

2

3

4

5

0

1

2

3

4

5

0

1

2

3

4

5

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

Beoordeling van de licht-

39

Visuele prestatie

kwaliteit in de verschillende Verschijningsvorm

Individualiteit

toepassingsdomeinen. Als factor voor de lichtkwaliteit moet ELI altijd en duidelijk

Emotie

Visueel comfort

Industrie en techniek

in samenhang met het enerVisuele prestatie

gieverbruik LENI worden beoordeeld.

Individualiteit

Emotie

Verschijningsvorm

Visueel comfort

Kantoor en vormingscentra

Visuele prestatie

Individualiteit

Criterium D: Emotie

Criterium E: Individualiteit

• Kleurrijkheid

• Persoonlijke beïnvloeding

Verschijningsvorm

Emotie

Visueel comfort

Presentatie en verkoop

Visuele prestatie

• Verandering van kleuren en lichtsterktes

door schakelen en dimmen • Keuze van lichtstemming

• Activering en stimulering door licht en kleur

• Duur van het dagelijks gebruik

• Aanpassing van de stemming aan de toepassing van de

Verschijningsvorm

Individualiteit

Emotie

Visueel comfort

Hotel, gastronomie en wellness

• Invloed op de privé-sfeer; wie ziet mij en wie kan ik zien?

ruimte (kerk, kantoor, beurshal,

Visuele prestatie

Individualiteit

Verschijningsvorm

ziekenhuis)

Ziekenhuizen en gezondheidsin-

• Symboliek Emotie

Visueel comfort

stellingen

• Vermijden van grot- of schoenendooseffecten

Visuele prestatie

• Gevoel van veiligheid, bijv. zelf Verschijningsvorm

Individualiteit

niet in de belangstelling staan maar zien wie op jou afkomt

Emotie

Visueel comfort

Kunst en cultuur

Visuele prestatie

Individualiteit

Emotie

Verschijningsvorm

Visueel comfort

Verkeerszones en parkeergarages

Visuele prestatie

Individualiteit

Emotie

0

1

2

3

4

5

0

1

2

3

4

5

Verschijningsvorm

Visueel comfort

Sport en vrije tijd

Enkele voorbeelden van toepassingsspecifieke realisaties van de criteria

Onderzoeksproject VERU Het evenwicht nabij

Het Fraunhofer Instituut voor Bouwfysica in Holzkirchen bij München onderzoekt in een studieproject het totale energieverbruik in een testgebouw. In zes verschillende, met natuurlijk licht en kunstlicht verlichte lokalen worden naast het energieverbruik ook de ergonomische kwaliteiten bekeken. VERU is een experimenteel gebouw met testfaciliteiten voor onderzoek naar het energieverbruik en het kamerklimaat. Naast de metingen van het energieverbruik voor de verwarming, warmwaterbereiding, klimaatregeling en verluchting onderzoekt het

Proefopstelling

De resultaten

De betekenis van het onder-

Fraunhofer Instituut verschillend

In kleine individuele kantoren met

De metingen tonen aan dat de

zoeksproject VERU voor het

ergonomische lichtoplossingen

een nuttige oppervlakte van

installatie op de tweede ver-

concept Humanergy/Balance

in hun reële omgeving.

16 m2 worden telkens twee

dieping als zeer goed te be-

gelijkaardige verlichtingsinstalla-

oordelen is. Ook al is het

Met de VERU-resultaten kan

ties tegenover elkaar geplaatst

geïnstalleerde vermogen zeer

het concept van evenwicht

en wordt het energieverbruik voor

hoog, toch blijft het energie-

tussen lichtkwaliteit en licht-

de vastgelegde gebruikstijden

verbruik binnen verstandige

efficiëntie duidelijk verfijnd en

berekend. De ergonomische

marges – en dit bij een heel

gekwantificeerd worden. VERU

kwaliteit van de lichtoplossing

goede ergonomische kwaliteit.

bevestigt het concept om licht

stijgt daarbij van etage tot

De beste balans biedt de instal-

niet louter als een energiever-

etage. De meest uitgewerkte

latie met de hoogste graad van

bruiker te zien. Licht creëert

oplossing werd op de tweede

automatisering. Daglichtsturing

de noodzakelijke voorwaarde

verdieping geïnstalleerd: een

en het bewust dimmen en

opdat mensen zich goed zouden

werkplekgerichte en daglicht-

uitschakelen van verlichtings-

voelen in een ruimte en hun

gestuurde indirect/directe

componenten doen het ener-

werk goed en veilig zouden

verlichting met bijkomende

gieverbruik aanzienlijk dalen,

kunnen uitvoeren.

wallwasherdownlights. Deze

waarbij de ergonomische

verlichten in de ochtenduren

waarde binnen correcte marges

en in de late namiddag de kop-

blijft. Inrichtingen met een lager

wanden om met hogere verticale

geïnstalleerd vermogen en een

lichtaandelen de verschijnings-

lagere ergonomische waarde

vorm, de emotionaliteit en het

vertonen een slechte

visuele comfort te verbeteren.

energie/ergonomieverhouding.

Een aan de achterwand gemonteerde wallwasher met een hogere kleurtemperatuur (6.500 K) vermindert duidelijk de namiddagvermoeidheid.

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

41

Tweede verdieping Armaturen: 4 x LIGHT FIELDS 2/49 indirect/direct T16 HO Sturing: manueel

Armaturen: 2 x LIGHT FIELDS 2/49 4 x downlight PANOS 2/18 2 x wallwasher ARCADE 1/24 (860) Sturing: daglichtafhankelijk, manueel Visuele prestatie

Visuele prestatie

Verschijningsvorm

Individualiteit

Emotie

Visueel comfort

Individualiteit

Verschijningsvorm

Emotie

Visueel comfort

Kwaliteit ELI = 25 Efficiëntie LENI = 33,1 LENI/ELI = 1,32

Kwaliteit ELI = 17 Efficiëntie LENI = 57,5 LENI/ELI = 3,38

Eerste verdieping Armaturen: 4 x MILD LICHT IV 1/54 T16 HO Sturing: manueel

Armaturen: 6 x MILD LICHT IV 1/28 T16 HO Sturing: daglichtafhankelijk

Visuele prestatie

Visuele prestatie

Individualiteit

Verschijningsvorm

Emotie

Visueel comfort

Individualiteit

Verschijningsvorm

Emotie

Kwaliteit ELI = 12 Efficiëntie LENI = 33 LENI/ELI = 2,75

Visueel comfort

Kwaliteit ELI = 16 Efficiëntie LENI = 17,9 LENI/ELI = 1,12

Gelijkvloers Armaturen: 4 x rasterarmatuur RAC 1/58 T26, KVSA Sturing: manueel

Armaturen: 4 x rasterarmatuur RAC 1/49 T16, EVSA Sturing: manueel

Visuele prestatie

Visuele prestatie

Verschijningsvorm

Individualiteit

Emotie

Visueel comfort

Kwaliteit ELI = 8 Efficiëntie LENI = 36,1 LENI/ELI = 4,52

Verschijningsvorm

Individualiteit

Emotie

Visueel comfort

Kwaliteit ELI = 8 Efficiëntie LENI = 29,3 LENI/ELI = 3,66

De beoordeling van de testruimtes gebeurde met de indicatoren voor het energieverbruik en de lichtkwaliteit. De verhouding LENI/ELI werd voor testdoeleinden voor een globale beoordeling gebruikt: des te kleiner de verhouding, des te evenwichtiger de oplossing.

Lichtkwaliteit op de testbank De mens als maat der dingen

Lichtstudie DIAL Accenten verhogen de aanvaarding van een lichtoplossing

Consequenties voor de lichtstudie: • Voor het welzijn speelt accentlicht blijkbaar een bijzondere rol. Er bestaat evenwel geen

De studie „Licht und Mensch”

allesomvattende optimale ver-

(„Licht en mens”) van het Duitse

lichtingsoplossing die de ver-

Instituut voor Toegepaste Licht-

schillende eisen die aan de

techniek (DIAL) analyseert de

verlichting worden gesteld op

invloed van de lichtverdeling in

het vlak van visuele prestatie,

de ruimte en hoe deze aanvaard

ruimtelijke indrukken en welzijn

wordt door haar gebruikers.

Directe verlichting, rechts met bijkomende accentuering van de werkplek en de wand

in gelijke mate vervult. • Die consequentie is een ver-

De visuele voorwaarden kon-

lichtingsoplossing die rekening

den met alle basisverlichtingen

houdt met de verschillende

met inachtneming van de nor-

gebruiksvarianten van de

matieve minimumwaarden (bijv.

architectuur – met als doel

EN 12464) worden vervuld. De

de verlichting in functie van

beoordeling van de helderheid

het gebruik en de behoefte te

van de kamer was sterk afhankelijk van het strijklicht op de

Directe verlichting en indirecte plafondverlichting, rechts met bijkomende accentuering van de werkplek en de wand

kunnen aanpassen. • De ruimtelijk differentiërende

wand. De aantrekkelijkheid van

verlichting met meerdere licht-

de kamer kon door bijkomende

componenten en de gepaste

accentverlichting duidelijk wor-

sturing ervan bieden een groot

den verbeterd. Daarbij werden

potentieel voor het verbeteren

lovende woorden als „uitnodi-

van de arbeids- en leefom-

gend, levendig, vriendelijk en

standigheden.

Indirecte plafondverlichting, rechts met bijkomende accentuering van de werkplek en de wand

interessant” gebruikt. Het persoonlijk gevoel kon door de basisverlichting alleen nauwelijks positief worden beïnvloed. Zuiver direct en zuiver indirect licht werden als negatief ervaren. De accentuering van de wandvlakken had een onmiddellijk positief effect op het

Directe verlichting en indirecte wandverlichting, rechts met bijkomende accentuering van de werkplek en de wand

persoonlijk welzijn en het activiteitsgevoel.

Indirecte wandverlichting, rechts met bijkomende accentuering van de werkplek en de wand

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

Light Right Consortium Juist licht verbetert de productiviteit

43

Dr. Susanne Fleischer Met licht stimuleren „Die psychologische Wirkung

evaluatie van het effect van de

In een van de meest uitgebreide

veränderlicher Kunstlichtsitua-

drie variabele invloedsfactoren –

studies op dit vlak, uitgevoerd

tionen auf den Menschen” („Het

verdeling van de lichtsterkte,

in Albany, New York, kwamen

psychologische effect van ver-

lichtkleur en verlichtingssterkte –

onderzoekers van het LRC tot

anderlijke kunstlichtsituaties op

maakt het mogelijk om lichtsce-

de volgende bevindingen:

de mens”), zo luidt de titel van

nario’s te ontwerpen die aan de

het proefschrift dat Susanne

eisen op het vlak van de aard

Fleischer aan het ETH Zürich/

van de activiteit, de stimulatie

CH schreef. De resultaten tonen

en het welzijn voldoen. Daarbij

op indringende wijze aan dat

wordt kunstlicht als stimulans

sonen van wie de werkplek

verschillende kantooractiviteiten

ingezet en dit binnen het kader

enkel met downlights wordt

om een verschillende verlich-

van de voor kantoren gebruike-

verlicht, beoordeelt deze als

tingssterkte en om een balans

lijke verlichtingssystemen en

onaangenaam

tussen direct en indirect licht

zonder het energieverbruik te

vragen. De lichtexperte vat

verhogen.”

• Goed licht verbetert de productiviteit • 29 tot 31 procent van de per-

• 91 procent van de personen ervoeren een systeem bestaan-

samen: „Een gedetailleerde

de uit directe en indirecte verlichting, wallwashers en dimbare verlichting als aange-

Beeldschermwerk

naam • De mogelijkheid om de werk„verbeterde de motivatie” en

Lux

plekverlichting te dimmen, zorgde bij de gebruikers voor een „grotere uithouding en alertheid” en een „grotere pre-

200 250 300 350 400 450 500 550 600 0 10 E(lx)

cisie”. „Licht is belangrijk. We hebben

lichting, productiviteit en het globale nut voor ondernemingen.” Ron Lewis, voorzitter van het Light Right Consortium

Lux

gen in onze studie opgenomen samenhang bestaat tussen ver-

20

30 40 50 60 70 Indirect aandeel (%)

80

20

30 40 50 60 70 Indirect aandeel (%)

80

Bureauwerk

grote Amerikaanse onderneminen ontdekt dat er een sterke

geringe tevredenheid hoge tevredenheid

200 250 300 350 400 450 500 550 600 0 10 E(lx)

De proefpersonen beoordeelden de lichtsterkte en het indirecte aandeel naargelang van het toepassingsdomein heel ver9 0 100 schillend. Voor het beeldschermwerk gaven ze de voorkeur aan direct licht, voor bureauwerk nam de tevredenheid met het verhogen van het indirecte lichtaandeel toe. In beide gevallen werden hogere verlichtingssterktes gewenst.

9 0 100

Alle goede dingen bestaan uit drie Lichtcomponenten voor een dynamische lichtstemming

In kantoren en vergaderruimtes

Individueel kantoor

is de verandering van de lichtstemming met het blote oog goed waarneembaar. De dynamiek van het licht leidt tot een goede beoordeling en een hoge kwaliteitsindicator ELI. Het energieverbruik kan worden gereduceerd omdat de verschillende componenten bijna nooit samen worden ingezet. LENI, de factor voor

Indirect/directe verlichting

energie-efficiëntie, ligt onder de waarden van een standaardoplossing zonder sturing. De evenwichtige verhouding tussen LENI en ELI getuigt van Humanergy Balance – evenwicht tussen milieu, energie en mens. Intelligente verlichtingsconcepten bestaan uit minstens drie componenten die via een lichtsturing aan elkaar gekoppeld zijn:

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting

• Licht voor de visuele taken, bijvoorbeeld de goede verlichting van de werkplek met het Task Area concept • Licht voor het emotionele gevoel, bijvoorbeeld door het verlichten van de wanden met wallwashers of spots • Licht met een biologische werking, bijvoorbeeld de gelijkmatige verlichting van een verticaal vlak met blauw licht (8.000 Kelvin)

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting en spots („scolloping”-effect)

B A S I S G E G E V E N S VA N D E B E R E K E N I N G

Vergaderruimte

Landschapskantoor

Indirect/directe verlichting

Indirect/directe verlichting

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting en spots („scolloping”-effect)

Indirect/directe verlichting plus wandverlichting en spots („scolloping”-effect)

45

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

47

Humanergy Balance Concepten en maatregelen ter realisatie

Humanergy Balance slaat op

De weg naar een lichtoplossing

gebruikers, exploitanten en

het intelligent gebruik van licht

in balans begint bij een grondige

investeerders. Het doel van

en steunt op het evenwichtige

kennis over de mogelijkheden en

een intelligente lichtoplossing

samenspel van lichtkwaliteit en

de uitwerking van de verschillen-

is bereikt wanneer ook op het

lichtefficiëntie.

de verlichtingswijzen en -con-

vlak van voorschakelapparaten,

cepten. Een intelligent concept

lampen en het enorm grote

combineert de eigenschappen

aanbod van armaturen telkens

en voordelen van meerdere licht-

de optimale oplossing wordt

componenten tot een evenwich-

ingezet. Voor de gebruiker

tige lichtoplossing. De volgende

wordt het intelligente gebruik

stap betreft de definiëring van

van de verlichting dan bijzonder

het lichtmanagement in functie

makkelijk.

van de behoeften van de

Stap 1

Thema’s

Mogelijkheden

Definitie lichtconcept

Verlichtingswijze

Directe verlichting Indirecte verlichting Indirect/directe verlichting Wandverlichting

Verlichtingsconcept

Verlichting van de ruimte Verlichting voor de werkplek

Verandering van de verlichting (dynamisch licht)

Balanced Lighting Balanced Colour Motivation Cycle Active Light Gekleurd licht

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

49

Stap 2

Thema’s

Mogelijkheden

Definitie lichtmanagement

Manuele bediening

Schakelen Dimmen Lichtstemmingen via een druk op de knop

Automatische bediening

Daglichtafhankelijke sturing Aanwezigheidsafhankelijke sturing Tijdmanagement

Intelligentie van de installatie

Dimming on Demand Maintenance Control Loskoppeling van de installatie van het net

Stap 3

Thema’s

Mogelijkheden

Definitie van de componenten en armaturen

Voorschakelapparaat

Elektronische voorschakelapparaten Dimbare voorschakelapparaten

Lampen

Fluorescentielampen T16/T26 Compacte fluorescentielampen Halogeenmetaaldamplampen Natriumdamplampen Halogeengloeilampen LED-lichtdiodes

Armaturen

Plafondarmaturen Wandarmaturen Staanlampen

U vindt een nadere beschrijving van de verschillende thema’s en mogelijkheden en een samenvatting van hun effecten op de ergonomische lichtkwaliteit met als indicator ELI en op de energie-efficiëntie met als indicator LENI op de volgende pagina’s.

Humanergy Balance Stap 1: Lichtconcepten

Verlichtingswijze Directe verlichting

ELI-lichtkwaliteit Lichtstroom direct vanuit de armatuur op het horizontale nuttige oppervlak

Goede verblindingsbescherming met rasters en microstructuurelementen Vaak onaangename groteffecten door donkere wanden en plafonds

Indirecte verlichting

Lichtstroom geraakt indirect vanuit de armatuur via het plafond op het horizontale nuttige oppervlak

Licht plafond Diffuse, schaduwarme lichtstemming Geschikt als basisverlichting

Indirect/directe verlichting

Wandverlichting

Combinatie van de directe en indirecte lichtsturing, zeer sterk aanbevolen zijn armaturen met een hoog indirect aandeel en een functioneel direct aandeel (batwingverdeling)

Licht plafond

Gelijkmatige verlichting van de verticale vlakken met wallwashers

Open en lichte kamerindruk

Goed ruimtelijk zicht Aangename schaduwvorming

Goede verlichting van schilderijen en foto’s Alternatief: lamp met hoge kleurtemperatuur als bijkomende verlichting

Scolloping met downlights en spots voor lichtpatronen en lichtaccenten aan de wand

Opwaardering van de ruimtelijke vormgeving en lichtarchitectuur Sterke emotionele effect

Lichtconcept Verlichting van de ruimte

Algemene verlichting voor de hele ruimte

Hoge flexibiliteit bij lokaal wisselende visuele taken Gelijkmatige verlichting van de ruimte

Verlichting voor de werkplek

Task Area concept: toewijzing van de armatuur aan de werkplek, opstelling volgens de kamerassen

Goede lichtkwaliteit voor de werkplek en de visuele taak Individuele invloedmogelijkheid

Staanlamp met SensControl: aanwezigheidsgestuurd in- en uitschakelen, dimmen volgens de omgevingslichtsterkte (bijv. daglicht)

Hoge individualiteit Hoge flexibiliteit

51

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Efficiënt voor horizontale visuele taken

Alle direct stralende armaturen, downlights, lichtlijnen, armaturen met een hoger beschermingsniveau MIRAL/MIREL LIGHT FIELDS PANOS

Als individuele component voor de verlichting eerder inefficiënt

Zeer goede globale efficiëntie Zeer hoog bedrijfsrendement van armatuur mogelijk

Bij ruimtes met reflecterende wanden en plafonds: licht ruimtelijk effect al bij geringe verlichtingssterktes

TECTON

Indirect stralende pendelarmaturen en staanlampen

LANOS

TECTON ID

TECTON ID

CLARIS ID, FREELINE

AERO, OREA, LIGHT VAERO FIELDS ID

TECTON RSR

LIGHTTOOLS T16 WW

MIRAL/MIREL T16 WW

PERLUCE WW

XENO HIT/QTDE WW

TECTON-H RBS

PANOS M100/S100

Indirect stralende pendelarmaturen en staanlampen

ELGADUCT

Lijn- en puntvormige wallwashers

Gunstig met fluorescentie- en compacte fluorescentielampen, enkele HIT-lampen

Continubedrijf met HIT- of HST-lampen in grote ruimtes (let op het opstartgedrag)

SCUBA, PERLUCE

PANOS MWW ARCADE T16

Asymmetrisch stralende downlights en spots

Nu en dan dimmen van de QT-lampen

Hoger energieverbruik voor de algemene verlichting

CARDAN SPIRIT, XENO, LIGHTTOOLS SPIRIT inbouw, SOLAR II, lichtkader HIT VIVO

Alle tweedimensionaal stralende armaturen

MIRAL/MIREL CLARIS

LIGHT FIELDS

Hogere efficiëntie door onderverdeling in werken omgevingszones

FREELINE

LIGHT FIELDS

LIGHT FIELDS

LIGHT FIELDS

MINIUM LITE

HELIODISC

VAERO

Op het werkvlak geconcentreerd licht Energieverbruik enkel bij concreet gebruik KAREA

AERO

OREA

2LIGHT MINI

Humanergy Balance Stap 1: Lichtconcepten, deel 2

Verandering van de verlichtingswijze Balanced Lighting

ELI-lichtkwaliteit Armatuur of armatuurcombinatie met een veranderbare verhouding tussen het directe en indirecte lichtaandeel

Aan de visuele taak aangepaste lichtstemming Variabele indirect/direct verhouding bij een constante verlichtingssterkte Persoonlijke stemming van de ruimte

Balanced Colour

Armatuur met een veranderbare verhouding tussen het gerichte en diffuse lichtaandeel

Stuurbare lichtstemming

Armatuur of armatuurcombinatie met overgangen tussen lichtkleuren

Individuele lichtkleur

Individuele stemming van de ruimte met een diffuse lichtverdeling

Effectieve maatregel tegen vermoeidheid Ondersteunt het biologische ritme

Motivation Cycle

Active Light

Automatische sturing van drie of meerdere lichtcomponenten, aangepast aan de activiteit en het dag- en jaarverloop, rekening houdend met het biologische ritme

Zeer hoge visuele, emotionele en biologische werking

De zinvolle verandering van het licht volgens een individueel opstelbaar draaiboek, willekeurig complexe situaties

Zeer hoge visuele, emotionele en biologische werking

Sterke stijging van de acceptatie door gebruikers

Hoogste trap van dynamische verlichting ten voordele van de gebruiker

Gekleurd licht

LED’s voor overgangen tussen lichtkleuren

RGB-kleurdynamiek voor een werkingsvolle inzet bij kleurentherapie, wellness, enz. Hoge emotionele lichtwerking

Gekleurde fluorescentielampen

Hoge emotionele lichtwerking

Kleurfilters

Tips voor de berekening: • De juiste opstelling van een geoptimaliseerd aantal armaturen vormt de planmatige basis voor een energie-efficiënt verlichtingsconcept – vooral bij pendelarmaturen of bij de lichtlijn TECTON met flexibele voeding • Niet vergeten: let op de onderhoudsfactor en plan de onderhoudsintervallen in functie hiervan

53

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze LUXMATE lichtsturingen en armaturen

Efficiënte individuele componenten „Fading” van indirect naar direct, bijkomend individueel dimbaar Geminimaliseerd energieverbruik

EMOTION

PROFESSIONAL

CLARIS I

Combinatie, bijv. MIRAL en LANOS

EMOTION

PROFESSIONAL

MIREL BC

Combinatie, bijv. MILD LICHT IV en 2LIGHT

EMOTION

PROFESSIONAL

MILD LICHT BC

MIREL BC

Efficiënte individuele componenten „Fading” van gericht naar diffuus licht Geminimaliseerd energieverbruik

Efficiënte individuele componenten „Fading” naar verschillende lichtkleuren Geminimaliseerd energieverbruik

Combinatie, bijv. wallwasher ARCADE en QUARTOS Q met TC ww

Drie verschillende componenten voor de werkplekverlichting, bijv. 1) Task Area verlichting 2) Wandaccentuering 3) Wallwashing met hoge kleurtemperatuur

Geringer energieverbruik omdat de verschillende componenten slechts van tijd tot tijd worden ingezet EMOTION

PURELINE Samenbrengen van willekeurige componenten in de verkoopruimte, bijv. 1) Basisverlichting 2) Gekleurde wandverlichting 3) Spots

Geringer energieverbruik omdat de verschillende componenten slechts van tijd tot tijd worden ingezet EMOTION

PROFESSIONAL

Combinatie, bijv. LIGHT FIELDS, LEDOS en XENO

Gunstige lichtrendementen

LEDOS

PHAOS

Systeem-LED

PASO II LED

Active Light Walls

Lichtplafonds

KAVA LED

Veelkleurige LEDarmaturen (multicolour)

MILD LICHT BC

PURELINE

Bruikbare rendementen

XENO, SPIRIT, SOLAR II, CARDANSPIRIT, LIGHTTOOLS

Humanergy Balance Stap 2: Lichtmanagement

Manuele bediening

ELI-lichtkwaliteit

Armaturen schakelen

Manueel aan/uit

Geen effect

Armaturen dimmen

Manueel hoger/lager

Individuele beïnvloeding

Lichtstemmingen oproepen

Manuele oproep van gedefinieerde lichtstemmingen (combinatie van meerdere armaturen in verschillende dimtoestanden)

Individuele en dus altijd perfect afgestemde lichtstemming via een druk op de knop

Automatisch aan/uit

Nood aan gewenning omdat het automatisch inschakelen aan de werkplaats vaak storend is

Manueel aan, automatisch uit

Individuele invloedmogelijkheid met het gevaar dat te laat wordt ingeschakeld en de verlichtingssterkte niet aan de visuele taken beantwoordt

Schakelen met daglichtsensor

Automatisch aan/uit bij drempelwaarden, niet gedimd

Onaangenaam omdat armaturen plots en meestal storend voor de medewerkers in- en uitgeschakeld worden

Sturing met daglichtsensor

Automatisch aan/uit bij drempelwaarden, automatische sturing met een constante verlichtingssterkte

Hoge aanvaardingsgraad van de kunstverlichting met zachte nasturing

Hoge aanvaardingsgraad bij gebruiker

Automatische sturing Sturing met aanwezigheidssensor

Inschakelen wordt vaak als storend ervaren Zonwering tegen verblinding wordt ten zeerste aanbevolen Manueel aan, automatisch uit, automatische sturing met een constante verlichtingssterkte

Individuele invloedmogelijkheid Hoge aanvaardingsgraad van de persoonlijke beïnvloeding

55

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze sensoren en LUXMATE lichtsturingen

Gering besparingspotentieel omdat het uitschakelen vaak wordt vergeten

Vermindering van het energieverbruik

BASIC

EMOTION

CIRCLE bedie- LITENET ningspaneel

PROFESSIONAL

BASIC

EMOTION

CIRCLE bedie- LITENET ningspaneel

PROFESSIONAL

BASIC

EMOTION

PROFESSIONAL

LITENET

BASIC

EMOTION

PROFESSIONAL

LITENET

Sensor LSD

BASIC

EMOTION

PROFESSIONAL

LITENET

In individueel lokaal:

Sensor LSD in combinatie met de sturingssystemen:

BASIC

EMOTION

PROFESSIONAL

LITENET

Mogelijkheid om een lichtstemming „Energie besparen” te definiëren

DALI-sensor in combinatie met alle LUXMATE sturingssystemen:

Besparing enkel in sporadisch gebruikte ruimtes (toiletten), anders slechts geringe besparingseffecten (drempelwaarden worden te hoog ingesteld, dit leidt tot een continue werking) DALI-sensor

DALI-sensor in combinatie met alle LUXMATE sturingssystemen:

Energiebesparend effect omdat bij het verlaten van de werkplek het licht automatisch uitgaat, ook wanneer het uitschakelen wordt vergeten DALI-sensor

Sensor LSD in combinatie met de sturingssystemen:

Geringe invloed op het energieverbruik

Hoog energiebesparend potentieel, tot 40 % besparing in vergelijking met een continue werking

Sensor LSD

Bijkomend besparend effect, tot 60 % besparing in vergelijking met een continue werking

In gebouw:

Daglichtmeetkop TLM in combinatie met de sturingssystemen: Daglichtmeetkop TLM

Humanergy Balance Stap 2: Lichtmanagement, deel 2

ELI-lichtkwaliteit Sturen met daglichtmeetkop (licht en jaloezieën)

Volautomatische sturing van licht en jaloezie, zodoende automatische bescherming tegen verblinding en te sterke opwarming van de ruimte door daglicht

Altijd goede verblindingsbescherming en optimale lichtverhoudingen

Volautomatische sturing van licht en jaloezie met de mogelijkheid manueel in te grijpen

Altijd ideale lichtverhoudingen

Manueel aan, automatische fade-out op gedefinieerde tijdstippen (’s middags, ’s avonds)

Hoog comfort het systeem neemt de verantwoordelijkheid over

Dimming on Demand

Mogelijkheid tot vrijgave van de dimfunctie met behulp van software

Indien nodig: volledig dimbare armatuur met alle functies

Maintenance Control

Constante verlichtingssterkte, vanaf het moment van installatie of renovatie

Constant blijvende lichtsterkte over de gehele levensduur van de lamp, geen te hoge lichtsterktes bij nieuwe installaties

Loskoppeling van de installatie van het net

Volledig uitschakelen van de netspanning tot aan de verbruikers

Reductie van de „elektro-smog” en haar effecten op het menselijk lichaam (vooral voor slaapkamers, hotelkamers aan te bevelen)

Tijdafhankelijk sturen

Hoge individualiteit door persoonlijke ingreepmogelijkheid

Intelligentie van de verlichtingsinstallatie

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze sensoren en LUXMATE lichtsturingen Daglichtmeetkop TLM in combinatie met de sturingssystemen:

Grote invloed op de totale energiebalans Tot 60 % energiebesparing voor de verlichting Daglichtmeetkop TLM

PROFESSIONAL

Grote invloed op de totale energiebalans Tot 60 % energiebesparing voor de verlichting bij goed sturende jaloezieën

Geen onnodig verbruik van energie buiten de werktijden

PROFESSIONAL

Investering enkel wanneer nodig

LITENET

Besparing op overdimensionering met inachtneming van de onderhoudsfactor (EN 12464) LITENET

Besparing op stand-by verliezen, geringe invloed op de energiebalans

ZBOX Room Controller

EMOTION

LITENET

LITENET

57

Humanergy Balance Stap 3: Armaturen en componenten

Voorschakelapparaat Elektronische voorschakelapparaten

ELI-lichtkwaliteit EVSA

Flikkervrij, geruisvrij en geen stroboscopische effecten Daardoor geringere belasting en bijv. minder medewerkers die over hoofdpijn klagen dan bij magnetische voorschakelapparaten Betere milieuverdraagzaamheid

Industrie-EVSA

Dimbare voorschakelapparaten

Aansluiting voor stuursignalen (DSI, DALI)

Alle voordelen van een EVSA en bovendien dimbaar

Lampen van de 800-reeks Lichtkleuren 827, 830, 840

Goede kleurweergave

Lampen Buisvormige fluorescentielampen T16 en T26

Dimbaar

Lampen van de 900-reeks Lichtkleuren 927, 930, 940

Zeer goede natuurlijke kleurweergave Dimbaar

Lampen met kleurtemperatuur Lichtkleur 880, 8.000 Kelvin

Goede kleurweergave met hogere circadiane werkingsfactor Dimbaar (uitzondering: amalgaamtechniek)

T16 High Efficiency

Lichtsterktes in niet kritische zone Dimbaar

T16 High Output

Kritische lichtsterktes, daarom letten op goede verblindingsbescherming Dimbaar

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Hoger lichtrendement Langere levensduur van lamp Automatisch uitschakelen aan einde levensduur lamp

EVSA

Hogere bedrijfszekerheid

Langere levensduur (100.000 bedrijfsuren) Verhoogd temperatuurbereik (–30 tot +70 °C) Geringer uitvalpercentage (< 0,2 per 1.000 bedrijfsuren)

Industrie-EVSA

Alle voordelen van een EVSA en geringe stand-by verliezen van 0,3 tot 0,5 Watt

DALI-EVSA

Zeer hoge lichtrendementen tot 104 lm/W

T16 T16

T26 T26

Lichtrendement circa 25 % geringer dan bij lampen van de 800-reeks

T16 T16

T26 T26

Lichtrendement circa 5–10 % geringer dan bij lampen van de 800-reeks

T16 T16

T26 T26

Zeer hoge lichtrendementen tot 104 lm/W Zeer lange levensduur

T16 T16 14 W, 28 W, 35 W

Hoge lichtstromen Hoog lichtrendement tot circa 85 lm/W Zeer lange levensduur

T16 T16 24 W, 49 W, 54 W, 80 W

59

Humanergy Balance Stap 3: Armaturen en componenten, deel 2

ELI-lichtkwaliteit

Lampen Compacte fluorescentielampen

Vele compacte uitvoeringen

Zeer kritische lichtsterktes, daarom op goede verblindingsbescherming letten Amalgaamlampen zijn slechts in beperkte mate geschikt voor noodlicht en om te dimmen

Halogeenmetaaldamplampen

Lampen met keramische brander

Goede tot zeer goede kleurweergave Hoge kleurconstante over de hele levensduur Niet dimbaar

Warm licht

Natriumdamplampen

Meestal slechts bevredigende kleurweergave, maar bij HST-CRI: zeer goede kleurweergave

Halogeengloeilampen

Types met en zonder reflector Versies voor 230 V (netspanning) en 12 V (laagspanning)

Aangenaam warm licht met uitstekende kleurweergave Hoge schittering Dimbaar Gekleurd, veranderend licht

LED-lichtdiodes

Decoratieve lichtpunten Dimbaar

HIT-TC-CE-lampen van 20 W voor de verkoopruimte

Energetisch veel gunstiger dan QT-lampen van 75 W

Goede kleurweergave en schitterend licht 2LIGHT met Mellow Downlight-effect voor unieke look

Tips over de keuze van lampen • Ook binnen de groep van de fluorescentielampen kan een intelligente keuze tot een betere energie-efficiëntie en een betere ergonomische kwaliteit leiden. Zo is het bijvoorbeeld energetisch en ergonomisch interessanter om bij dezelfde armaturen een hoger aantal in een lagere, maar efficiëntere uitvoering te kiezen. In een ruimte is het voordeliger om bijv. in plaats van vier armaturen met T16 54 W High Output (lichtstroom 14.000 lm bij 236 W) zes armaturen met T16 28 W High Efficiency (lichtstroom 14.400 lm bij 198 W) in te zetten. • De betere beslissing: halogeenmetaaldamplampen van een kleiner wattage HIT-CE in plaats van halogeengloeilampen QT, 20 W HIT-CE in plaats van 75 W QT, HST-CRI 35 W in plaats van QT 100 W.

61

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Hoog lichtrendement Lange levensduur

TC-TEL Amalgaamlampen met geringere temperatuurafhankelijkheid van de lichtstroom

TC-TEL(I)

TC-L TC-L

TC-DEL TC-DEL

Hoog tot zeer hoog lichtrendement Relatief korte onderhoudsintervallen

HIT-TC-CE G8,5

HIT-CE G12

HIT-TC-CE 20/35/70 W (G8,5)

HIT-DE-CE HIT-DE-CE 70/150 W (RX 7s)

HIT-CE 35/70/150 W (G12)

Lange levensduur Zeer hoge lichtrendementen, HST-CRI: 2–3-voudige lichtrendement ten opzichte van de halogeengloeilamp

SDW-T SDW-T

HST-CRI/ SDW-T HST-CRI/SWD-T

Gering lichtrendement, max. circa 25 lm/W Relatief korte onderhoudsintervallen

QT12-ax QT12

QR-CBC51 QR-CBC51

QR111

QT18

QR111

QT18/32

XENO

SPIRIT

Lange levensduur Efficiënt creëren van gekleurd licht Continu stijgende lichtrendementen voor wit licht

LED-lichtdiode

Bij hogere vermogens hogere temperaturen

Reductie van het energieverbruik met 75 %

PANOS M 100 2LIGHT MINI

SOLAR II

CARDANSPIRIT

LIGHTTOOLS

Humanergy Balance Stap 3: Armaturen en componenten, deel 3

Armaturen Optimale lichtsturing via reflectoren, optimale lichtsterkteverdeling door armatuurconstructie

ELI-lichtkwaliteit Bivergenz ® plus-raster met geoptimaliseerde, directe batwingverdeling

Zachte en normconforme, rondgaande verblindingsbescherming Zeer goede gelijkmatigheid door batwingverdeling Geen storende lichtweerkaatsingen aan bovenzijde lamellen en rasterrand

Cellenraster uit kunststof, met heel zuiver aluminium bedampt

Miniaturisering van de armaturen en zodoende betere architectonische integratie Normconforme rondgaande verblindingsbescherming

Reflectoren met vrije vorm

Geoptimaliseerd voor de verlichting dicht bij de grond van vlucht- en evacuatiewegen (EN 1838)

Geoptimaliseerde reflectorcontouren

Verlichting van de visuele taak Mogelijkheid tot geleiding met licht

Downlightreflektor

Zeer goede gelijkmatigheid Zeer goede verblindingsbescherming (zonder bijkomend voorzetelement voor PANOS H)

63

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Zeer hoog bedrijfsrendement Uniform smalle rasterbreedte bij uitrusting met één en twee lampen Geoptimaliseerd voor uitrusting met één lamp

MIRAL T16 C, D

MIREL T16 C, D

CLARIS MSD, MSC, C, D

PERLUCE C,D

Goede verhouding tussen rendement en lichtverdeling

CLARIS II MD, TECTON ID CLARIS II MC

Voor continubedrijf: duidelijk gereduceerd energieverbruik tegenover compacte lampen en halogeenlampen Langere levensduur

ORILED

Volledige spotfamilie van Zumtobel, bijv.:

Efficiënte sturing van het licht op de verlichtingstaak Zeer goede rendementen binnen het bereik van de visuele taak

TECTON ST/SH/SW

TECTON RSB met één lamp

XENO

SPIRIT

SOLAR II

LIGHTTOOLS

Zeer goede rendementen Geoptimaliseerd voor de uitrusting met twee lampen PANOS L met PSP+

PANOS H met PSP+

PANOS M LG/LM

PANOS M HG/LM

CARDANSPIRIT

Humanergy Balance Stap 3: Armaturen en componenten, deel 4

Armaturen Betere reflectie-eigenschappen van het reflectoroppervlak

ELI-lichtkwaliteit „Sputteren”: hightech coatingprocédé

Hoogwaardige darklightreflector Vrij van irisvorming

PSP+ ®: coating met heel zuiver zilver

Hoogwaardige darklightreflector Vrij van irisvorming

Miro reflectormateriaal

Vrij van interfererende kleuren Hoogwaardige look

Gelijkmatige, concave facettenstructuur in diamantoptiek

Gereduceerde verblindende werking: de facetten ontbinden het licht tot oogsparende deelprikkels en zorgen voor schitterende effecten

Zeshoekige meervoudige spiegelfacetten

Goede verblindingsbescherming Zeer goede lichtgeleiding aan de grond

Lichtsturing via microstructuurelementen bij zachte verblindingsreductie

ELDACON-waveguide

Zeer goede verblindingsbescherming in alle kijkrichtingen Geen storende weerspiegelingen Hoogwaardige look

SLC-waveguide

Verblindingsbescherming in alle kijkrichtingen Aangename vormgeving

Micropiramideoptiek

Zeer goede verblindingsbescherming in alle kijkrichtingen Geen storende weerspiegelingen Aangename vormgeving

Prismaoptiek

Reductie van de verblinding onder vlakke hoeken Goede batwingverdeling met goede gelijkmatigheid

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Milieuvriendelijk, want vrij van emissie

PANOS LG/LF PANOS HG/HF/HWW

PANOS M LG/M HG

PANOS Q L/H PANOS LG/F PSP+® PSP+®

PANOS HG/HF/HWW PSP+®

PANOS Q H

Duidelijk hoger rendement Hogere oppervlaktestabiliteit Langere levensduur van de lamp

Hogere reflectie verhoogt het rendement

MIROS

MIRAL/MIREL T16 C, D

Geoptimaliseerd rendement

PANOS LF/H/A PANOS Q met met facetstructuur facetstructuur

COPA D

Efficiënte, verliesarme lichtsturing

MIROS spiegelprojectiesystemen

Hoog rendement Geoptimaliseerd voor T16 HO lampen Indirect aandeel komt alleen bij lichte plafonds tot zijn recht

AERO

Hoog rendement Geoptimaliseerd voor T16-lampen Indirect aandeel komt alleen bij lichte plafonds tot zijn recht

OREA

AERO SLC

CUREA

Hoog bedrijfsrendement Geoptimaliseerd voor T16-lampen Gunstige uitrustingsvarianten

LIGHT FIELDS VAERO

FREELINE MPO

SCUBA

CHIARO FTR

Zeer hoge rendementen Gericht op hoge belasting

CHIARO FT

2LIGHT

65

Humanergy Balance Stap 3: Armaturen en componenten, deel 5

Armaturen Mild Licht

ELI-lichtkwaliteit MILD LICHT met rasteroptiek

Cilindrische verlichtingssterktes voor een aangename verlichting van de gelaatstrekken Zeer aangename, heldere verlichting van de ruimte

MILD LICHT met korfoptiek

Zachte, rondgaande verblindingsbescherming vanuit alle gezichtshoeken Cilindrische verlichtingssterktes voor een aangename verlichting van de gelaatstrekken Zeer aangename, heldere verlichting van de ruimte

Betere transparantie

Geparelde diffusormaterialen voor gespoten afdekkingen

Duidelijke vormgeving en goede gelijkmatigheid van de afdekking

Bescherming tegen afzetting van partikels

Langere onderhoudsintervallen of geringere aanvangswaarden van de verlichting

Eenvoudige reiniging, geen vervuiling van het raster

Optimale temperatuurverhoudingen voor de uitrusting met T16-lampen

Specialisten voor hoge en lage buitentemperaturen in industrietoepassingen

Cool Spot Optimizer (CSO-huls), optimalisatie van de bedrijfstemperatuur van de lamp in koele omgeving

Constant blijvende lichtsterkte

Downlights met speciaal afgestemde structuur aan de lamphouderdrager, bijvoorbeeld voor verkoopruimtes en gangen (hoge wattages)

Gesloten werking (IP 54) Lichtdicht in het plafond Hou rekening met de hogere lichtsterkte

Air Flow Protection System (AFPS), thermisch geoptimaliseerde behuizingvorm voor armaturen met hete lampen

Constant blijvende lichtsterkte

67

LICHTOPLOSSINGEN IN BALANS

LENI-lichtefficiëntie

Productkeuze

Efficiënte horizontale verlichting, zeer goed rendement

MILD LICHT IV EC AC met rasteroptiek

TECTON-D ML met rasteroptiek

MILD LICHT IV EB, AB met korfoptiek

TECTON-D ML

Gemiddeld rendement

Hogere lichtdoorlaatbaarheid, gunstig rendement

PERLUCE

Goede onderhoudsfactor, vandaar geringer aangesloten vermogen of langere onderhoudscycli

TECTON-IP

PERLUCE

CHIARO FTR

TOL

CLEAN

SCUBA

PERLUCE

SCUBA

TECTON-I IP

PERLUCE T16

RAIN

CHIARO FT

SCUBA

FT (CHIARO)

Geoptimaliseerde bedrijfstemperatuur van lamp Hoge temperatuur door brede lamphouders, lage temperatuur door smalle behuizing TECTON-I RC TECTON-I RSB CSO-huls in combinatie met de volgende armaturen:

Optimaal rendement en optimale bedrijfslichtstromen

CSO-huls

Downlight met de hoogste lichtsterkte:

Hoge lichtstromen bij een goed rendement

PANOS M LG 2/42 W TC-TELI 250

Optimaal rendement en optimale bedrijfslichtstromen

SOLAR II

INDUSTRIE EN TECHNIEK

SPORT EN VRIJE TIJD

Zumtobel is wereldwijd de competente, betrouwbare partner voor allesomvattende innovatieve lichtoplossingen in de diverse toepassingsdomeinen van een professionele gebouwverlichting:

Industrie en techniek Kantoor en vormingscentra Presentatie en verkoop Hotels, gastronomie en wellness Kunst en cultuur Ziekenhuizen & verzorgingsinstellingen VERKEERSINFRASTRUCTUUR E N PA R K E E R G A R A G E S

KANTOOR EN VORMINGSCENTRA

Sport en vrije tijd Verkeersinfrastructuur en parkeergarages Oriëntatie en veiligheid

Zumtobel behoort tot de internationaal toonaangevende ondernemingen van de lichtindustrie. Eigen verkoopvestigingen in twintig landen en handelsvertegenwoordigingen in nog eens vijftig andere landen vormen een internationaal netP R E S E N TAT I E EN VERKOOP

HOTELS, GASTRONOMIE EN WELLNESS

werk van specialisten en planningspartners voor gekwalificeerd lichtadvies, deskundige planningsondersteuning en een omvangrijke service.

Als marktleider op het vlak van innovatie garanderen we aan onze partners individuele oplossingen, een hoge productkwaliteit en toekomstbestendige technologieën – van de individuele armatuur tot en met het elektronische lichtmanagement. Dankzij de combinatie KUNST E N C U LT U R

ZIEKENHUIZEN & VERZORGINGSINSTELLINGEN

van technologie, design, emotie en energie-efficiëntie realiseren we voor onze klanten unieke voordelen.

Het doel van de onderneming: Met licht willen we ervaringswerelden creëren, het werk verlichten, de communicatie en veiligheid bevorderen, waarbij we ons ten volle bewust zijn van onze verantwoordelijkheid voor het milieu.

Spots en stroomrails

Modulaire lichtsystemen

België

Head office

N.V. Zumtobel Lighting S.A.

Zumtobel Lighting GmbH

Rijksweg 47 - KMO Zone Pullaar

Schweizer Strasse 30

2870 Puurs

Postfach 72

Vlaanderen:

6851 Dornbirn, AUSTRIA

T +32/(0)3/860.93.93

T +43/(0)5572/390-0

F +32/(0)3/886.25.00

F +43/(0)5572/22 826

Wallonië: T +32/(0)81/71.92.42

www.zumtobel.com

F +32/(0)81/56.99.80 www.zumtobel.be Down-/Uplights Luxemburg N.V. Zumtobel Lighting S.A. Inbouwarmaturen

Rue de Luxembourg 177 8077 Bertrange - Luxembourg T +352 /26.44.03.50 F +352 /26.44.03.51

Opbouw- en pendelarmaturen

www.zumtobel.lu

Nederland N.V. Zumtobel Lighting S.A. Staan-, tafel-, wand- en LED-armaturen

Zinkstraat 24-26 4823 AD Breda T +31/(0)76 / 541.76.64 F +31/(0)76 / 541.54.98

Lichtlijnen en individuele lichtbalken

www.zumtobel.nl

N.V. Zumtobel Lighting S.A. Luzernestraat 45 Halreflectorarmaturen

2153 GM Nieuw Vennep T +31/(0)252/628.070 F +31/(0)252/628.079

Armaturen met een hogere beschermklasse

www.zumtobel.nl

Lichtmanagementsysteem

Noodverlichting

Medische verzorgingsunits

Art. Nr. 04 900 016-NL 07/06 © Zumtobel Lighting GmbH De technische inhoud weerspiegelt de stand op het moment van het ter perse gaan. Wijzigingen voorbehouden. Informeert U zich bij Uw bevoegd verkoopbureau. Milieubewust gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. Gedrukt op Consort Royal.

HUMANERGY BALANCE

Lichtoplossingen voor evenwicht tussen milieu, energie en mens. Wanneer kwaliteit en efficiëntie op het hoogste niveau samenkomen, spreekt Zumtobel van lichtoplossingen in balans. Van lichtconcepten en lichtinstrumenten die gecreëerd worden om de mens te dienen – vandaag, morgen en overmorgen.

www.zumtobel.com/humanergybalance