HP07_Expats_EMR.indd 48
26-10-12 17:19
economie
/Luxe voorbij
ook de expat moet inleveren Ze baadden in weelde, als compensatie voor het barre leven zonder drop en pindakaas. Maar door crisis en globalisering raken Nederlandse werknemers in den vreemde hun riante emolumenten kwijt. De ervaring is de beloning, heet het nu. door Eefje Rammeloo beeld Han Hoogerbrugge
N
aar het buitenland voor
van personeel is een industrie geworden. Multi-
je werk, je moet het maar
nationals hebben mobility-afdelingen en huren
willen. Ze eten er anders,
adviseurs in die doorwrochte dossiers bijhouden
spugen op de grond en
over iedere uithoek van de aarde. De dresscode
je kunt je collega’s niet of
in Tokio, de gebruikelijke begroetingswijze in
nauwelijks verstaan. In en
Ouagadougou, een plattegrond van de Parijse
om je huis wemelt het van het ongedierte, het
metro – het staat er allemaal in. Iedere expat
meubilair komt uit het jaar nul en ze hebben niet
krijgt een handleiding waarin hij niet alleen
eens pindakaas. Wat een leed! Maar voor wat
kan vinden welke onkosten voor vergoeding in
hoort wat. Wie zijn comfortabele Hollandse leven
aanmerking komen, maar ook welke tandartsen,
opoffert voor zijn baas, krijgt daar een leven in
makelaars en internationale scholen een goede
welstand voor terug.
keus zouden zijn.
Zo was het in elk geval vroeger, toen het Nederlandse bedrijfsleven zich nog groten-
Vanwege de economische tegenspoed staat het
deels binnen onze landsgrenzen afspeelde. De
godenleven onder druk. Een uitgezonden werk-
klassieke expat lachte intussen in zijn vuistje.
nemer kost een organisatie twee à drie keer zo-
Met dat riante pak extra’s van de baas wilde
veel als een werknemer die gewoon achter zijn
hij best verhuizen naar een ver oord. Want al
bureau blijft zitten. Daar valt dus wel te bezuini-
was het afzien in Tanzania, het was wel luxe
gen. Het traditionele expatbestaan, dat zich lang
afzien. Afzien als een god in Afrika. Of als god
afspeelde in de chicste wijken van wereldsteden
in een obscure Oost-Europese industriestad, het
en binnen de muren van compounds, verso-
Midden-Oosten, een dubieus Russisch mijn-
bert dan ook. Is het nu dan armoe troef voor de
stadje of aan de voet van de nieuwste Chinese
uitgezonden medewerker?
wolkenkrabber.
In de zithoek van hun nieuwe huis in Rot-
Inmiddels is het heel normaal dat een bedrijf
terdam hebben Auke en Wieteke Lamers-van
zich over de grenzen beweegt. Het uitzenden
Rossum twee campingstoelen en een tuintafel
49
HP07_Expats_EMR.indd 49
26-10-12 17:19
economie
staan. De container met meubels komt over een paar dagen. “Zwaar leven hoor, van een expat,” zegt Wieteke (33) lachend. Want zo beroerd hadden ze het namelijk niet. Haar echtgenoot (37) werkte bij PricewaterhouseCoopers (PwC) en werd naar het kantoor in New York uitgezonden om Amerikaanse bedrijven te adviseren over hun investeringen in Nederland. Het arbeidsvoorwaardenpakket oude stijl was riant genoeg om een appartement
‘Sommige expats ontvingen zelfs een
hardship allowance voor de barre leefomstandigheden in New York.’
in het upcoming Meatpacking District te huren. De adembenemende foto’s op Wietekes iPad tonen een met veel glas en marmer gedecoreerde hal, brievenbussen
Dan zat je in Tanzania in the middle of
niet meer tot zijn baas hem vraagt.
die glimmen in het warmgele licht en een
nowhere: met z’n allen in een compound
Rafael Tamsiran (36) is afgestudeerd als
rooftop terrace met ligbedden.
met bediening en een zwembad.”
productontwerper, had een fijne baan op de
Het was het klassieke expatleven. PwC had
Begin deze eeuw groeiden de bomen
ontwerpafdeling van Philips, maar stond te
overal voor gezorgd: een verhuisbedrijf dat
tot in de hemel, zegt Ripmeester. “Som-
trappelen om te kijken hoe ze aan de ande-
de spullen kwam inpakken, een taalcursus,
mige expats ontvingen zelfs een hardship
re kant van de wereld te werk gaan. Een jaar
een tijdelijk appartement om vast te wen-
allowance voor New York.” Dat betekende
geleden kreeg hij een vergelijkbare functie
nen aan de New Yorkse h ectiek, een ma-
dus dat de baas een vergoeding betaalde
bij de Philips-vestiging in Hongkong. “Ik
kelaar die hen rondleidde, een settlement
voor de barre levensomstandigheden in
heb nooit gevraagd naar de expatpakketten,
allowance om het appartement van hun
Manhattan. “Kijk, ik snap dat je je kinderen
omdat ik wist dat ik solliciteerde naar een
keuze in te richten en een vergoeding voor
liever naar een internationale school stuurt
plek waarvoor ze ook lokaal iemand konden
de hogere kosten van levensonderhoud.
als je vaak moet verhuizen, omwille van
vinden. We wilden gewoon heel graag naar
“Het was een comfortabel leven,” geeft
de continuïteit van hun onderwijs. Maar
het buitenland.”
Auke Lamers toe. Hij moest er wel hard
als je kinderen in Londen twintig jaar lang
Dat hij en zijn vrouw Geeske (28) nu een
voor werken: hij vloog het hele land door
naar een internationale school gaan, met
groot deel van hun inkomen kwijt zijn
en was bijna nooit thuis.
inbegrip van hun studie na de middelbare
aan een piepklein appartement, nemen ze
school... Dat had niet gehoeven, denk ik
voor lief. En dan had Tamsiran nog geluk:
De verwennerij die PwC bood, wordt
dan. Ze hadden best naar een reguliere
Philips hielp met de verhuizing en levert
gaandeweg minder. Sowieso wordt er
school gekund.”
een bijdrage aan de huur. “Wij zien ons-
minder met expats gestrooid. Het Britse
zelf niet als expats. Maar als je kijkt naar
opinieblad The Economist berichtte al in
Matiging dus. Om de kosten te drukken,
de letterlijke definitie – tijdelijk wonen en
2010 dat 39 procent van de bedrijven meer
maar ook omdat je mensen tegenwoordig
werken in een ander land – dan zijn we dat
werknemers naar het buitenland wilde
niet meer hoeft aan te sporen hun boeltje
natuurlijk wel.”
sturen, maar dat slechts dertien procent
te pakken en naar het buitenland te gaan.
Vincent van Rhoon (29) vindt evenmin
dat ook echt deed. Cijfers die de Organi-
Want dat buitenland is niet meer wat het
dat hij in het traditionele plaatje past. Zijn
satie voor Economische Samenwerking
was. Op de meeste plekken kun je met
vriendin kon na haar studie bouwkunde
en ontwikkeling (OESO) afgelopen zomer
enige moeite best pindakaas krijgen, en
in Delft, in de zomer van 2010 in Berlijn
bekendmaakte, bevestigen de daling van
ook met het ongedierte valt het tegen-
aan de slag. Van Rhoon, medewerker bij
het aantal arbeidsmigranten.
woordig wel mee. Bovendien is er nu
navigatiepionier TomTom, belde meteen
Niet alleen de economische crisis noopt
Skype, waarmee je elkaar kunt zien als je
naar de Berlijnse vestiging – met succes.
multinationals tot matiging, er is ook een
naar familie of vrienden in Nederland belt.
De directeur aldaar wilde zijn kantoor
cultuuromslag gaande. Toen de goud-
Het expatleven lijkt steeds meer op een
uitbreiden, en als Van Rhoon wilde, stond
gerande arbeidsvoorwaarden van het ex-
spannende werkvakantie.
er een bureau voor hem klaar. Een steden-
patleven tot stand kwamen, bij de meeste
De nieuwe expats komen bovendien niet
tripje later vertrokken ze met een gehuurd
bedrijven zo’n vijftien jaar geleden, was
onbeslagen ten ijs. Vaak hebben ze al
busje naar het oosten. Zonder informatie-
naar het buitenland gaan voor je werk nog
een jaartje high school achter de rug, een
kit, verhuisdienst of huurvergoeding. En
bijzonder, zegt Nannette Ripmeester. Haar
maand of wat vrijwilligerswerk in hun gap
niet naar de ambassadewijk of het hippe
bedrijf Expertise in Labour Mobility helpt
year, een master aan een gerenommeerde
Prenzlauer Berg, maar naar het multicultu-
bedrijven bij het samenstellen van een
buitenlandse universiteit. Arbeidsvoor-
rele Kreuzberg.
arbeidsvoorwaardenpakket. “Tot een jaar of
waardenpakket, whatever! De ervaring
vijftien geleden ging mensen vooral naar
is de beloning. Wie naar het buitenland
Het verschil tussen de aanpak van ‘oude’
hardship-locaties, zoals wij dat n oemen.
wil, regelt dat tegenwoordig zelf en wacht
en ‘nieuwe’ multinationals is duidelijk.
50-hp/de tijd-november 2012
HP07_Expats_EMR.indd 50
26-10-12 17:19
‘Ze hoeven het daar niet beter te hebben dan hier.
Van een uitzending hoef je niet rijk te worden.’
local het werk ook zou kunnen doen,” zegt manager Jeroen Delsink. Verdonk van TomTom: “Als iemand van Nederland naar India gaat voor een permanente functie die een Indiër ook kan vervullen, krijgt hij een lokaal Indiaas contract. Wij zien dan geen enkele reden om daar een duur expatcontract van te maken.”
Waar grote spelers nog vastzitten aan oude
Alle multinationals beknibbelen de laatste
Vroeger was de expat een leider, een voor-
contracten die ze niet kunnen openbreken,
jaren op hun expats, al durven sommige
uitgeschoven post van het hoofdkantoor,
kan TomTom zonder ballast van het verle-
het confronterende woord ‘bezuinigen’
iemand die de boel daar in Afrika, Azië of
den een fris expatbeleid uitzetten. Dat deed
niet in de mond te nemen. ‘Efficiënt om-
Latijns-Amerika op poten moest zetten.
de jonge multinational in 2010, het jaar dat
gaan met de inzet van expats,’ noemt Kurt
Tegenwoordig gaat de jongste bediende
Van Rhoon naar Berlijn vertrok. Exorbitan-
De Winne het liever. Hij is hr-manager bij
een poosje naar Maleisië om een paar
te vergoedingen waren toen al passé.
ING: “Door selectief te besparen op een
klussen te klaren, daarna keert hij terug
“We hebben een goed arbeidsvoorwaar-
aantal benefits konden we bezuinigen
naar zijn vestiging in Almere.
denpakket,” zegt manager international
zonder het aantal uitzendingen drastisch
Het onderzoek van The Economist beves-
mobility Josanne Verdonk van TomTom,
te verminderen.”
tigt die ontwikkeling. Om carrière te maken
“maar ons uitgangspunt is no gain, no loss.
Andere bedrijven snoeien wel in hun
bij een multinational moet je ten minste
Vertrekkers moeten het in het buitenland
expatbestand. Unilever halveerde het
één keer worden uitgezonden, schrijft het
net zo goed hebben als hier, maar beter
aantal uitzendingen in Europa, en ook
blad. De meeste starters op de arbeidsmarkt
hoeft niet. Je hoeft niet rijk te worden van
buiten Europa schuift het concern minder
weten dat, een bedrijf als Unilever heeft
een uitzending.”
met mensen. “We kijken heel goed of een
daar zelfs beleid op gemaakt. Delsink: “We
51
HP07_Expats_EMR.indd 51
26-10-12 17:19
economie
hebben een duidelijke strategie waarin we getalenteerde mensen laten kennismaken met andere bedrijfsonderdelen en andere culturen. Zo kunnen ze zich steeds verder ontwikkelen en op termijn leidinggevende functies vervullen binnen het bedrijf.” In het buitenland werken is dus een slimme carrièremove, waar de werknemer best
‘Waarom zouden we niet op de kosten letten? Je gaat
ook geen bonussen uitdelen als je die niet kunt betalen.’
iets voor over mag hebben. En niet alleen hij, maar ook zijn eventuele partner. In veel landen mag die partner niet werken. Sneu is dat wel: heb je jarenlang gestudeerd, word je gereduceerd tot man of vrouw ván. Om dan na terugkeer in Nederland je car-
vergoedingen staan onder druk. Sommige
rebellen graag rijke westerlingen kidnap-
rière opnieuw te moeten aanzwengelen.
functies worden lager ingeschaald.
pen, moeten zorgen voor beveiliging. Shell
Veel multinationals helpen daarom de
Dat maakte ook Carla Boonstra (47) mee,
laat niets los over zijn personeelskosten,
partner van hun expats: bij het vinden van
die ooit op de bonnefooi naar Tokio ging.
maar het staat wel vast dat die beveiliging
een baan, bij het krijgen van een werk-
Toen ze daar later een vaste baan kreeg
peperduur is.
visum – zoals in het geval van Wieteke
bij de Nederlandse ambassade, werd haar
Lamers, die dankzij de inspanningen van
functie lager ingeschaald dan bij haar
De wijze lessen die ervaren buitenland-
PwC in de VS aan de slag kon. Ook Tom-
voorganger, waardoor ze met een lager
gangers moeiteloos kunnen oplepelen, leer
Tom spant zich daarvoor in. “Wij vinden
salaris en een lagere huurvergoeding
je volgens Auke Lamers alleen door uit je
het belangrijk dat vrouwen – vaak zijn het
genoegen moest nemen. Sinds kort werkt
comfort zone te treden. Maar in zijn New
toch vrouwen – daar gelukkig worden en
ze namens Nederland bij de OESO in
Yorkse leefomgeving ontbrak het bepaald
niet thuis zitten te kniezen,” zegt Verdonk.
Frankrijk, met behoud van de arbeidsvoor-
niet aan comfort. Was het qua leerervaring
Maar dat geldt alleen voor uitgezonden
waarden die ze had in Japan.
niet beter geweest om op een lokaal con-
expats. Als expat-op-eigen-houtje ben je
Boonstra betwijfelt of ze haar nieuwe baan
tract naar het buitenland te gaan? Lamers
op je eigen inventiviteit aangewezen.
in Parijs – waar ze ‘min of meer tegenover
moet even nadenken. Ja, is dan zijn ant-
Kniezen was niet het woord dat Rafael
de Eiffeltoren’ woont – ook op een lokaal
woord. “Maar dan hadden we een andere
Tamsiran in gedachten had, maar inder-
contract had aangenomen. Nu ze een zoon
keuze gemaakt.”
daad: zijn vrouw Geeske, die net als hij als
van dertien heeft, hecht ze meer waarde
Het komt voor dat het leven in het buiten-
productontwerper werkt in Hongkong, zou
aan de randvoorwaarden van een baan in
land de expat zo goed bevalt dat hij als zijn
‘tegen het plafond vliegen’ als ze de hele
het buitenland. Het salaris moet bijvoor-
uitzending voorbij is, op een lokaal contract
dag thuis moest zitten. Daar komt nog bij
beeld toereikend zijn voor de internatio-
blijft hangen. Die suggestie is Lamers ook
dat ze de huur voor hun peperdure appar-
nale school van haar kind. Ze vindt ook dat
weleens gedaan. In het geval van PwC
tementje maar nauwelijks kunnen betalen
een werkgever bepaalde ondersteuning bij
betekende het dat hij de banden met het
van één lokaal Hongkongs salaris.
de verhuizing zou moeten bieden. “Al is
Nederlandse kantoor zou moeten door
Voor sommige old school expats is een
het maar uit collegialiteit.”
snijden. Hij zou dan local worden in New York en zijn vergoedingenpakket moeten
werkende partner nog wel even wennen. Groot was de verbazing van de vrouw
Sommige uitzendingen blijven duur, ook
inleveren. Lamers: “Er zijn mensen die dat
van een van Tamsirans collega’s toen zijn
nieuwe. Zoals wanneer een organisatie
doen. Maar dan zie je ook dat ze opeens
vrouw tijdens een dinertje liet weten de
een senior medewerker met gezin naar het
niet meer in Manhattan wonen. Dat is dan
volgende ochtend niet naar de Hollandse
buitenland stuurt. Josanne Verdonk van
niet meer te betalen.”/
koffieochtend te zullen komen omdat ze
TomTom geeft zonder gêne toe dat ze bij
moest werken.
zo’n beslissing de kosten laat meewegen. “Waarom niet? Je gaat ook geen bonussen
Zelfs de moeder aller multinationals,
uitdelen als je die niet kunt betalen.” In de
het ministerie van Buitenlandse Zaken,
moderne arbeidsverhoudingen is boven-
ontkomt niet aan bezuinigen. Onder meer
dien ruimte voor onderhandelingen. Blijft
door secretaresses en ander ondersteu-
de partner thuis, dan verstrekt het bedrijf
nend personeel lokaal in te huren in plaats
extra vliegtickets – dat is nog altijd voor
van uit Den Haag te laten overvliegen.
deliger dan een heel gezin verhuizen.
Maar het ministerie durft ook het bestaan-
In sommige gevallen zijn hoge kosten
de beleid onder handen te nemen. Huur-
echter onvermijdelijk. Bedrijven die zich in
budgetten gaan omlaag en ook andere
de olie-industrie in Nigeria begeven, waar
52-hp/detijd-november 2012
HP07_Expats_EMR.indd 52
26-10-12 17:20
