Hoorspel Bovenbouw
Schrijver: Meia Wippoo Doelgroep: bovenbouw basisonderwijs Datum: 2 maart 2012
1
Les
Hoorspel (of Foley) met Audacity
Inhoudelijke omschrijving Hoorspelen worden al gemaakt sinds 1924. Aanvankelijk kregen de luisteraars vooral ‘radiotoneel’ te horen, waarbij de rollen alleen maar werden voorgelezen door acteurs. Langzaam ontwikkelden deze voorgelezen verhalen zich tot ‘radiogenieke’ stukken, en muziek en geluiden kregen een prominentere rol. Tegenwoordig hoor je nog maar weinig hoorspelen, terwijl de technieken om geluiden op te nemen en te bewerken veel toegankelijker zijn. Ook voor films worden geluiden vaak apart opgenomen, om geloofwaardiger over te komen. De technieken die gebruikt worden voor hoorspellen en voor geluidseffecten (foley) in film zijn vergelijkbaar. In deze les kunnen leerlingen en leerkrachten met behulp van gratis te downloaden digitale audioapparatuur, een (ingebouwde) microfoon op de computer en geluiden uit huis-tuin-en-keuken-materiaal het genre hoorspel opnieuw ontdekken en oefenen met het opbouwen van geluidseffecten (voor films). Met een klas kun je een hoorspelaflevering maken die vervolgens bijvoorbeeld in andere klassen is in te zetten, in plaats van een ‘gewoon’ voorgelezen verhaal. In deze les verkennen de leerlingen de opname- en geluidstechnieken, maar ze experimenteren ook met ontwerpen van diverse geluiden en verhaaltjes. De moeilijkheidsgraag kunnen de leerlingen en leerkrachten zelf bepalen.
Doelgroep en vakgebied Bovenbouw basisonderwijs Taal en luistervaardigheid mediawijsheid
Doel van de les In twee uur tijd is het de bedoeling om met leerlingen een hoorspel te maken van één tot twee minuten, met behulp van digitale technieken. De belangrijkste aspecten die worden belicht: - De achtergrond van het hoorspel - Hoe bedenk je een hoorspel? - Hoe zet je jouw idee om naar een klinkend resultaat? - Wat zijn interessante geluiden? - Hoe creëer je nieuwe geluiden? 2
Materiaal -
-
Voorbeelden van hoorspellen Computers (bij voorkeur laptops) Microfoon aangesloten op de computer of intern 1 pagina stripverhaal om naar een hoorspel om te zetten Materialen om geluiden mee te maken (kan van alles zijn; knoflookpers, rasp, grint, fluitketel, tandenborstel, broekriem, bak water, enz) Bestaande foley-effecten muziekfragmentjes Koptelefoon-splitters Koptelefoons Usb-sticks om geluidjes mee over te zetten
Voorbereiding -
-
Zo mogelijk 3 of 4 computers beschikbaar Software geïnstalleerd op de computer: Audacity Microfoon aansluiten op computer
Duur 120 minuten
Speciale aandachtspunten Leerlingen kunnen vooraf aan de les de volgende dingen meenemen: - een stripverhaal van 1 pagina (liefst waar veel in gebeurt) - extra gebruiksvoorwerpen om geluiden mee te maken - eventueel eigen muziek als MP3 - eigen koptelefoon
Verloop van de les 1. Inleiding en historische achtergrond (20 minuten) De leerlingen worden om te beginnen bekend gemaakt met het fenomeen hoorspel. Met name voor kinderen zijn er nog redelijk wat hoorspelen gemaakt (Pluk van de Petteflet, Paulus de Boskabouter, Bert en Ernie, Asterix, Suske en Wiske, Lucky Luke), dus daar kunnen stukjes uit laten horen worden. De leerlingen luisteren vervolgens een specifiek stukje uit een hoorspel en proberen te achterhalen welke geluiden ze horen. Wat horen ze en hoe is het geluidje gemaakt? De leerlingen kunnen proberen met de materialen die er klaar staan die geluiden na te maken. Daarnaast zijn er online ook heel veel geluidjes te vinden. Niet alles is makkelijk zelf na te maken, maar de nadruk moet er wel op liggen dat de leerlingen dit zo veel mogelijk proberen. Alleen in een uiterst geval mag een kant-en-klaar-geluidje gebruikt worden. 3
2. Een verhaal (20 minuten) Nu de leerlingen weten wat een hoorspel is en hoe geluidjes gemaakt worden gaan ze zelf met een verhaal aan de slag. Je kunt gaan werken met een kort bestaand verhaal, maar het makkelijkste is om een kort stripverhaal te gebruiken. Door de plaatjes zien de leerlingen beter de omgeving waarin het verhaal plaatsvindt. Op die manier zijn de omgevingsgeluiden makkelijker te herkennen en te benoemen. Als het verhaal is geselecteerd maken de leerlingen een taakverdeling. Het verhaaltje wordt op onderdelen helemaal uitgeplozen: - Een deel van het groepje is verantwoordelijk voor het zo goed mogelijk uitspreken van de teksten. - Andere leerlingen zorgen voor de grote effectgeluiden; de geluiden die een duidelijke functie in het verhaal hebben. Dit kunnen dichtslaande deuren, botsingen, een telefoon en een klappende fietsband zijn. - Weer een ander deel van de leerlingen gaat zich bezighouden met de achtergrondgeluiden. Dit zijn de geluiden die de omgeving aankleden. Als een verhaal zich in een kantoor afspeelt dan zijn de geluiden anders dan wanneer het verhaal in een bos wordt verteld (telefoons, typen op toetsenborden en printers tegenover vogeltjes, wind en knisperende bladeren). - Tenslotte zullen een paar kinderen, als het in het verhaal past, de muzikale aankleding verzorgen.
3. Geluiden opnemen en samenvoegen (70 minuten) Alle leerlingen weten nu welke geluiden ze moeten creëren. De geluiden moet goed geïsoleerd opgenomen worden. Er mogen geen andere geluiden tussendoor opgenomen worden dus de leerlingen moeten erg stil zijn en eventueel zich verdelen over kleine (geluidsdichte) ruimtes. Alle geluidjes kunnen los opgenomen worden en later over elkaar heen geschoven worden in het eindproject. Er moet echter 1 computer zijn waarop het zogenaamde masterproject gemaakt worden. Om de geluiden op te nemen maken de leerlingen gebruik van het gratis te downloaden programma Audacity. Met dit programma kunnen geluidjes opgenomen worden en in één project geplaatst worden. Het is erg gebruiksvriendelijk, maar het is goed om voor de eerste les er als docent even doorheen te lopen. De geluidjes zijn zichtbaar in ‘waveforms’. Elk geluidje wordt in een losse laag, onder elkaar, geplaatst. Je kunt de lagen oppakken en verslepen naar de plek waar deze moet staan. (zie uitleg Audacity)
4. Het eindresultaat (10 minuten)
4
Wanneer alle geluiden opgenomen en samengevoegd zijn kan het eindresultaat worden geëxporteerd en beluisterd.
Extra: Audacity uitleg Het programma is te downloaden op http://audacity.sourceforge.net/ Volg de instructies om het programma op de computer te installeren. Open dan het programma. Het ziet er zo uit:
De standaard instellingen zijn goed. Bij de rode pijlen staan een paar dropdown-menu’tjes die je nog wel even moet checken voor gebruik. Als je gebruik gaat maken van een externe microfoon dan moet de microfoon omgewisseld van ‘build-in microphone’ naar ‘build-in input’. Bij gebruik van de microfoon van de computer zelf kan het gewoon blijven staan. Alle geluiden die opgenomen gaan worden zullen mono opgenomen worden. Zorg dus dat dit dropdown-menu’tje ook goed ingesteld staat.
5
Zorg wel dat je altijd alles goed opslaat: File> Save Project As > geef het project een naam en bepaal de plek waar het opgeslagen moet worden. Het makkelijkste is om dit op het bureaublad te doen. Dit hoef je alleen de eerste keer te doen. Tussendoor moet je altijd wel veel bewaren, om te voorkomen dat je de gemaakte geluiden kwijt raakt. Maar dat doe je dan door File > Save Project, te doen, of door gebruik te maken van de sneltoetsen (voor Mac is dat CMD + s, voor PC is dat Ctrl + s). Verder is de aansturing van het programma exact hetzelfde als een gemiddelde cd/dvd-speler.
afspelen
naar begin/eind
pauzeren
opnemen stop
Om de geluiden die je opneemt aan te passen heb je een tool-menu. De belangrijkste functies zijn:
Selection tool: Door deze in te drukken kun je een lijn of een deel van de lijn selecteren
Time shift tool: Hiermee kun je het geluidsspoor oppakken en verslepen naar een andere plek
Envelope tool: Met deze tool kun je het geluidsspoor in volume aanpassen, tot op de seconde nauwkeurig.
6
Door een deel van de waveform te selecteren kun je dit deel tussen een opname uitknippen of verplaatsen. Meerdere acties met de waveforms kun je doen met de volgende toolbar:
Knip kopie
opnieuw
plak trim
stilte
herstel
groter tijd vast
Maak selectie kleiner passend
Maak project passend
Om een geluid op te nemen druk je dus op de rode ronde knop. Dan verschijnt een waveform-lijn in het lege veld. Zo zien die er dan uit:
7
Om uiteindelijk het hoorspel uit te kunnen voeren naar een bestand die ook op de radio of op een mp3-speler te beluisteren of op een cd te branden is moet je de volgende handelingen verrichten: File > Export > geef een naam, kies een locatie voor de opslag en kies een format: WAV of MP3 zijn goede uitvoermethodes.
8
