Hoogbouw Inhoudsopgave
Inhoudsopgave.......................................................................................... 1 1 Hoogbouw in combinatie met ondergrondse bouw ................................. 2 1.1 Wat wordt er verstaan onder ondergronds bouwen en wat verstaat Canada onder ondergronds bouw? ...........................................................................2 1.2 Hoe zijn de ondergrondse stelsel ontstaan? ..............................................2 1.2.1 Underground city, Montreal ..............................................................2 1.2.2 Underground path, Toronto...............................................................3 1.3 Is de functie van de ondergrondse stelsels in de loop van de tijd veranderd? 4 1.3.1 Vroeger..........................................................................................4 1.3.2 Tegenwoordig .................................................................................5 1.3.3 Toekomst .......................................................................................5 1.4 Hoe wordt de hoogbouw aangesloten op de ondergrondse stelsels? .............6 1.4.1 Routing ..........................................................................................6 1.4.2 Bouwtechnisch ................................................................................6 2 Verschil Nederlandse hoogbouw met Canadese hoogbouw .................... 7 2.1 Is er een mentaliteitsverschil tussen de Canadese en de Nederlandse bouw? 7 2.1.1 Veiligheid .......................................................................................7 2.1.2 Materialen ......................................................................................8 2.1.3 Cultuur ..........................................................................................8 2.2 Wat zijn de belangrijkste bouwtechnische en uitvoeringstechnische verschillen?................................................................................................9 3 Uitvoering van hoogbouwprojecten in Canada ....................................... 9 3.1 Aanvoer materiaal.................................................................................9 3.2 Verticaal transport .............................................................................. 10 3.3 Weersinvloeden .................................................................................. 10 Bronnen................................................................................................... 11
1
1 Hoogbouw in combinatie met ondergrondse bouw
1.1 Wat wordt er verstaan onder ondergronds bouwen en wat verstaat Canada onder ondergronds bouw? Onder “ondergronds” (bijvoeglijk naamwoord) wordt volgens de Van Dale “zich onder de grond bevindend” verstaan. In Nederland vallen alle civiel–technische ingrepen in de ondergrond onder ondergronds bouwen. Dit kan worden opgedeeld in parkeergarages en tunnels. Door het ruimtegebrek in Nederland, stijgen de grondprijzen sterk. Juist in de binnenstedelijke gebieden is er steeds meer behoefte aan ruimte, waardoor ondergronds bouwen steeds vaker de enige oplossing is.
In Canada worden onder ondergronds bouwen niet alleen parkeerkelders en tunnels verstaan. Gehele winkelcentra worden ondergronds gebouwd, in verband met de hoge verkeersdrukte bovengronds en de strenge winters en hete zomers in Canada. Gedurende vijf maanden ligt de temperatuur namelijk tussen de -20°C en -30°C en gedurende zes maanden ligt de temperatuur tussen de +25°C en +35°C.
1.2 Hoe zijn de ondergrondse stelsel ontstaan? 1.2.1 Underground city, Montreal Montreal’s Underground City is de verzameling van meerdere complexen (zowel boven als onder de grond) in en rond het centrum van Montreal. De Underground City in Montreal is het grootste ondergrondse complex ter wereld. De Underground heeft meer dan 32 kilometer aan tunnels, verspreidt over een gebied van 12 vierkante kilometer aan vloeroppervlakte. Er zijn inmiddels meer dan 120 toegangspunten vanuit allerlei gebouwen en straten tot de Underground. Tegenwoordig worden de meeste kantoorgebouwen aangesloten op de Underground. Niet alle gebouwen worden aangesloten omdat het de keuze blijft van de eigenaar.
Nadelen van de underground:
Beperkt uitzicht en daglicht;
Beperking van toegangswegen en verkeersstromen;
Beperkte zichtbaarheid;
Negatieve psychologische reacties;
Waterproblemen;
Toegenomen structurele eisen;
Energie gerelateerde beperkingen;
Bouwkosten.
Voordelen van de underground:
Beperkte visuele impact;
Behoud van het oppervlak aan open ruimte;
Efficiënt bodemgebruik;
Efficiënt vervoer;
2
Voordelen ten aanzien van het milieu;
Vermindering van energieverbruik; Isolatie van lawaai en trillingen;
Bescherming tegen natuurrampen;
Brandbescherming;
Burgerbescherming en veiligheid;
Lagere onderhoudseisen;
Kosten efficiëntie.
Een voorbeeld van een gebouw dat een connectie heeft met de Undergrond en waar veel aandacht voor was, is de Christ Church Cathedral die
Afbeelding 1: Christ Church Cathedral
hiernaast is afgebeeld. In 1980 werd er overeengekomen dat er een 34 verdiepingen tellende kantoortoren achter de kathedraal zou worden gebouwd en een ondergronds winkelcentrum onder de kathedraal. Dit vereiste dat de kathedraal zou worden ondersteund met een ingewikkelde reeks van voorgespannen betonnen kolommen en balken, die de kathedraal stabiel moeten houden. In februari 1987 werd er begonnen met de bouw en in november 1987 werd de bouw opgeleverd. Afbeelding 2: Winkelcentrum in de Underground
Afbeelding 2 is tenslotte nog een impressie van de Underground van binnen. De Underground telt meerdere verdiepingen waar ondermeer gewinkeld en gegeten kan worden. 1.2.2 Underground path, Toronto De Underground in Toronto is een stuk kleiner qua omvang dan de Underground in Montreal. Het betreft een gang van 27 kilometer (371,6 m2) met ongeveer 1200 winkels en diensten. Meer dan 50 kantoorgebouwen, 20 parkeergarages, vijf metrostations, twee grote warenhuizen, zes grote hotels en een spoorweg zijn verbonden door middel van de ‘Path’, zie afbeelding 3. Ook is het verbonden met enkele belangrijke toeristische attracties zoals: De Hockey Hall of Fame, Roy Thomson Hall, Air Canada Centre, Rogers Centre en de CN Tower.
Afbeelding 3: PATH
3
In het begin van 1990 werd de bewegwijzering voor de ‘Path’ ontwikkeld, zodat de zichtbaarheid en de identiteit voor de voetgangers werd vergroot. Uiteindelijk zou dit leiden tot een verhoging van het gebruik van de ‘Path’. Elke letter in ‘Path’ heeft een andere kleur, die elk een richting aangeeft. De P is rood en vertegenwoordigt het zuiden, de oranje A leidt de voetgangers naar het westen, de blauwe T leidt hen naar het noorden en de gele H wijst de voetgangers naar het oosten, zie afbeelding 4.
Afbeelding 4: Bewegwijzering PATH
1.3 Is de functie van de ondergrondse stelsels in de loop van de tijd veranderd? Aan het eind van de 19e eeuw vond men grottekeningen en -schilderingen die vanaf ±30.000 jaar geleden bewaard zijn gebleven. De tekeningen gaven weer hoe de mensen in die tijd onder de grond leefden. Tegenwoordig is er weinig veranderd wat betreft de functie van de ondergrondse wereld. Wel zijn er steeds meer functies bijgekomen. Verwacht wordt dat er in de toekomst de ondergrondse stelsels nog meer functies krijgen. 1.3.1 Vroeger De Nederlandse arts en antropoloog Eugène Dubois vond tussen 1886 en 1895 verschillende botten van de eerste ‘aapmens’. Deze vondst deed hij in verschillende grotten. Hierdoor werd duidelijk dat er mensen leefden in ondergrondse stelsels. Na verder onderzoek werden er tekeningen en schilderingen gevonden waaruit bleek dat de mensen de ondergrondse wereld gebruikten ter bescherming tegen weersinvloeden en wilde dieren.
Afbeelding 5: Ondergronds stelsel zoals die vroeger werd bewoond
4
1.3.2 Tegenwoordig De ondergrondse stelsels die wij tegenwoordig kennen hebben nog steeds de functie; ‘de mens beschermen tegen weersinvloeden’. Ook wordt de ondergrondse wereld nog steeds gebruikt als een vluchtoord. Men vlucht tegenwoordig voor het drukke leven dat zich afspeelt boven de grond. Andere functies die de ondergrondse wereld heeft gekregen na verloop van tijd, zijn: parkeren, datatransport, elektratransport, vuil- en schoonwater transport en personenvervoer. 1.3.3 Toekomst Een toekomstbeeld van ondergrondse stelsels heeft te maken met de overbevolking van grote steden. Er gaan steeds meer mensen in de steden wonen en werken. Hierdoor ontstaat er een gebrek
Afbeelding 6: Meerdere functies kunnen ondergronds gebracht worden
aan woon- en werkruimte. Het bouwen in de grond kan hiervoor de oplossing zijn. Hoewel dit voor de hand ligt, ontstaan er problemen bij het verkrijgen van voldoende natuurlijke lichtinval en ventilatie. Daardoor zijn de meeste toekomstplannen gebaseerd op het bouwen van een transportfunctie in de grond.
Afbeelding 7: Transport boven en onder de grond
5
1.4 Hoe wordt de hoogbouw aangesloten op de ondergrondse stelsels? In Downtown Montreal zijn de meeste ‘high-rise’ gebouwen aangesloten op de Underground. De Underground was een metrostelsel waar in de loop der tijd gebouwen op werden aangesloten. Toen men de voordelen hiervan ging inzien werden er regels opgesteld, zodat ieder gebouw er op aangesloten zou kunnen worden. De gebouwen werden voornamelijk ontwikkeld door grote bedrijven en projectontwikkelaars. Deze partijen kregen nu de keuze om zich aan te sluiten aan de Underground, wat inhield dat ze zich aan de algemeen geldende regels moesten houden en openbare ruimte onderin het gebouw moesten creëren. Na verloop van tijd zijn er steeds meer gebouwen op de Underground aangesloten, waardoor het een compleet netwerk is geworden van ongekende grootte. 1.4.1 Routing De routing in het stelsel was een aantal jaren terug heel onduidelijk. Je kon er eenvoudig in verdwalen als je de weg niet kende. Een aantal jaren terug heeft Montreal besloten de bewijzering aan te passen en nu is er een redelijk duidelijke routing in de Underground ontstaan. Op straatniveau is goed te zien waar de ingangen van de Underground zijn en in de Underground zelf is duidelijk aangegeven waar voorzieningen zijn en waar alle gebouwen en uitgangen zijn. 1.4.2 Bouwtechnisch Op bouwtechnisch gebied is het een uitdaging om alle gebouwen aan te sluiten op de ondergrondse stelsels. De nieuwe gebouwen kunnen meestel relatief eenvoudig aangesloten worden, maar bij bestaande gebouwen is het vaak veel problematischer. Dit was goed te zien bij de ‘Christ Church Cathedral’ die al genoemd is in het begin van dit artikel. Wanneer er een ondergrondse verbinding onder de straat moet worden gemaakt, wordt de straat opgebroken. De kosten van boren zijn namelijk vele malen hoger dan de kosten van het openbreken van de weg. Er wordt natuurlijk rekening gehouden met de doorstroming van het verkeer. De weg wordt eerst aan één zijde open gebroken en wanneer deze zijde klaar is wordt de andere zijde opgebroken.
Afbeelding 8: Aanleggen Underground
6
2 Verschil Nederlandse hoogbouw met Canadese hoogbouw
2.1 Is er een mentaliteitsverschil tussen de Canadese en de Nederlandse bouw? Zoals bekend zijn er veel overeenkomsten maar ook veel verschillen tussen de landen Canada en Nederland. Als we op het gebied van mentaliteit de verschillen bekijken merken we dat ook hier overeenkomsten en verschillen aanwezig zijn. Op het gebied van veiligheid, materiaalgebruik en cultuur bekijken we het mentaliteitverschil. 2.1.1 Veiligheid Als we het mentaliteitsverschil bekijken op het gebied van veiligheid op de bouwplaats dan kan geconstateerd worden dat er enkele verschillen zijn tussen de Canadese bouw en de Nederlandse bouw. Op een grote bouw in Canada wordt er een veiligheidsbeambte gezet. Deze persoon loopt gedurende het bouwproces een checklist na, waarop verschillende PBM en andere preventieve maatregelen op staan. Een andere maatregel die de aannemer treft is het plaatsen van een agent die het drukke verkeer regelt rondom de bouwplaats. Dit bevordert uiteindelijk ook de doorstroom van goederen.
Afbeelding 9: Verkeersagent
Afbeelding 10: Aanlijnvoorzieningen
7
2.1.2 Materialen Het mentaliteitsverschil, wat betreft de materialen die worden gebruikt in de Canadese bouw, komt op meerdere punten overeen met de Nederlandse bouw. In Canada worden veel wolkenkrabbers gebouwd. Je zou denken dat men deze wolkenkrabbers bouwt zoals de traditionele skyscrapers in de Verenigde Staten. Dit betekend dat de hoofddraagconstructie wordt vervaardigd uit staal met in het midden van het gebouw een betonnen kern. In Canada daar en tegen bouwt men de meeste wolkenkrabbers met in het werk gestorte beton. Beton is overal te verkrijgen in Canada en goed te verwerken. Ook tijdens de wintermaanden kan men gebruik blijven maken van dit materiaal door toevoegingen en aanpassingen in het bouwproces. 2.1.3 Cultuur Op het gebied van cultuur zijn er tussen de Canadese- en
Afbeelding 11: Staalconstructie zoals bij traditionele wolkenkrabbers
de Nederlandse bouw enkele mentaliteitsverschillen te ontdekken. Zo wordt er in Canada onderscheid gemaakt in hiërarchie van de personen op de bouwplaats. Ze maken een duidelijk onderscheid tussen bezoekers, veiligheidsbeambten, timmerlieden en bouwplaatsmanagers. Het voordeel hiervan is dat direct is af te lezen wie welke verantwoordelijkheid heeft op de bouwplaats. Nadelig hiervan kan zijn dat het bouwplaatspersoneel zich ondergeschikt kan gaan voelen. Een andere overeenkomst is het principe ‘tijd is geld’. Dit principe is echter in Canada een ‘big issue’. De projecten die in Canada worden gerealiseerd zijn dusdanig van
Afbeelding 12: Betonnen kern van een wolkenkrabber
grootte dat de bouwkosten van deze projecten niet te vergelijken zijn met de projecten die gebouwd worden in Nederland. Hierdoor zijn de claims van de opdrachtgevers, die de aannemer kan krijgen voor het later opleveren van het project, in Canada velen malen hoger dan in Nederland. Dit heeft ook invloed op het bouwproces. De meeste aannemers in Canada werken dan ook met meer ploegen, een dag- en een nachtploeg, om die snellere bouwtijd te bevorderen. Uiteindelijk geldt toch altijd; ‘de klant is koning’.
Afbeelding 14: Gele helm: timmerlieden
Afbeelding 13: Blauwe helm: bezoekers en veiligheidsbeambten
8
2.2 Wat zijn de belangrijkste bouwtechnische en uitvoeringstechnische verschillen? In Canada zijn er behoorlijk veel verschillen op bouwtechnisch en uitvoeringstechnisch gebied te noemen. De meeste verschillen zijn te constateren in de woningbouwsector. In Canada bouwen ze voornamelijk met een houtskelet draagstructuur en een houten buitenschil. Hierdoor is er veel verschil op het gebied van bouwtechniek en uitvoeringstechniek. Door de toepassing van hout zijn er bijvoorbeeld veel verschillen op het gebied van isolatie. De dakconstructie van een hellend dak is over het algemeen niet geïsoleerd, waardoor de isolatie op het plafond van de verdieping wordt gelegd en de zolder onbruikbaar wordt. Op het gebied van de utiliteitsbouw zijn er ook een aantal belangrijke verschillen. Zo wordt er in Canada minder aandacht besteed aan koudebruggen, terwijl daar in Nederland juist veel op gelet wordt. Een voorbeeld is een balkon bij een hoogbouw project. In Nederland wordt tussen het balkon en de verdiepingsvloer isolatie toegepast, maar in Canada wordt dit in één geheel gestort. Hierdoor ontstaat een flinke koudebrug, maar de kosten van de extra energie die verbruikt wordt wegen niet op tegen de extra uitvoeringskosten. Dit vanwege het feit dat Canada de tweede grootste ruwe olie exporteur is van de wereld. Afbeelding 15: Detail houtskeletbouw: ongeïsoleerd dak
3 Uitvoering van hoogbouwprojecten in Canada
3.1 Aanvoer materiaal De aanvoer van het materiaal bij hoogbouwprojecten in Canada geschiedt over het algemeen met hetzelfde materieel als in Nederland, maar de manier waarop verschilt enigszins. De hoogbouwprojecten worden voornamelijk gerealiseerd in de “Downtown”’ van de stad. Hier is de ruimte zeer beperkt en vaak is er geen terrein rondom het gebouw. De Canadezen hebben daar verschillende oplossingen voor gevonden. Enkele voorbeelden hiervan is het ’s nachts aanvoeren van materialen. Het voordeel hiervan is dat
Afbeelding 16: Kleine bouwplaatsen
vrachtwagens op straat kunnen laden en lossen. Een ander voorbeeld van het omgaan met een kleine bouwplaats is het “Just in time” leveren van materialen. Alle materialen worden vanaf de vrachtwagen op de juiste plek gezet. Dit wordt in Nederland ook steeds vaker toegepast, maar nog niet op een zodanig grote schaal als in Canada.
9
3.2 Verticaal transport Het verticale transport bij een hoogbouw project in Canada gebeurt hoofdzakelijk met behulp van torenkranen, dus vergelijkbaar met de manier van verticaal transport in Nederland. Er zijn een aantal verschillen, waardoor de bouwactiviteiten die afhankelijk zijn van verticaal transport, toch snel kunnen plaats vinden. Zo worden bij een bouw met een staalskelet vaak meerdere stalen balken tegelijk gehesen, welke vervolgens na elkaar gemonteerd worden. Zo wordt het aantal hijsbewegingen klein gehouden. Een ander
Afbeelding 17: Verticaal transport m.b.v. torenkranen
voorbeeld van snel verticaal transport is het toepassen van een klimkist met betonpomp in plaats van een kubel. Er wordt dan een betonpomp beneden in het gebouw geïnstalleerd die het beton naar boven pompt in de klimkist. Dit is een zeer snelle manier van beton storten, die rendabel wordt op grote hoogten. 3.3 Weersinvloeden De weersinvloeden, en dan voornamelijk de extreme temperaturen, in Canada zijn van groot belang op de manier waarop de Canadezen bouwen. In Canada is men natuurlijk gewend aan deze temperaturen en werkt men tot vrij extreme temperaturen door. Het materiaal echter kan niet bij alle temperaturen en weersomstandigheden verwerkt worden. Daarom worden er bij hoogbouwprojecten allerlei maatregelen genomen getroffen om toch te kunnen bouwen bij deze extreme temperaturen. Een van de maatregelen is het toepassen van verwarmd beton met verschillende toeslagmiddelen, waardoor het zelfs met vrij extreme weersomstandigheden goed toegepast kan worden. Een ander voorbeeld van een maatregel die steeds vaker wordt gebruikt bij hoogbouw projecten in Canada is het toepassen van RCS systemen. Een RCS systeem is een tijdelijke wandvoorziening voor meerdere verdiepingen die mee klimt met het gebouw. Hierdoor kan het gebouw van binnenuit gemakkelijk verwarmd worden en zijn de werknemers en het materiaal beschermd tegen extreme weersinvloeden.
Afbeelding 18: Extreme weersomstandigheden
10
Bronnen http://www.bam.nl/baminternet/baminternet/index.jsp http://en.wikipedia.org/wiki/Underground_city,_Montreal http://www.toronto.ca/path/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Eugene_Dubois http://www.natuurinformatie.nl/asp/page.asp?alias=nnm.dossiers&id=i001105&view=natuurdatabase.nl
11
