Hoofdstuk 9 Educating lawyers

Hoofdstuk 9 Educating lawyers

Theoretische inleiding ‘As the profession of law continues to evolve with new services, business models, and delivery mechanisms, and as client needs continues to change and grow, one of the biggest challenges will be to determine how to educate and train the next generation of lawyers, as well as those currently in practice.’ Dit citaat uit het hoofdstuk ‘Education’ van het interessante rapport van de Canadian Bar Association (cba): Future, Transforming the delivery of legal services in Canada,1 illustreert goed de veranderingen en uitdagingen die er in de advocatuur en de juridische wereld zijn op het gebied van opleiden. Hervormen van het juridische onderwijs

In de afgelopen tien jaren is er wereldwijd veel gepubliceerd over de stand van zaken wat betreft juridische opleidingen en het opleiden van juristen. In 2007 publiceerde de Carnegie Foundation2 een gezaghebbend rapport over Educating Lawyers, preparation for the profession of law. Zij bevelen aan het onderwijs meer aan te laten sluiten bij de eisen in de juridische praktijk, en juristen niet alleen op te leiden in juridisch-inhoudelijke kennis maar ook in legal analysis, practical skills en professional identity. Sinds het Carnegie-rapport zijn wereldwijd rechtenfaculteiten en beroepsopleidingen actief bezig met het hervormen van het juridische onderwijs.

1 http://www.cbafutures.org/cba/media/mediafiles/pdf/Reports/Futures-Final-eng. pdf?ext=.pdf, augustus 2014. 2 Educating lawyers, Preparation for the profession of law, Sullivan, Colby, The Carnegie foundation for the advancement of teaching.

199

DeNieuweAdvocaat.indd 199

13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Toch gaan de hervormingen nog niet snel genoeg. Dit blijkt ook uit het rapport dat de American Bar Association (aba) in januari 2014 publiceerde over the future of legal education.3 ‘The balance between doctrinal instruction and focused preparation for the delivery of legal services needs to shift still further toward developing the competencies and professionalism required of people who will deliver services to clients.’ De traditionele juridische manier van lesgeven en de traditionele juridische vakken die worden aangeboden zijn niet meer voldoende. Maar hoe het wel moet en waar het accent op moet komen te liggen, is nog niet uitgekristalliseerd. Waarschijnlijk zal het zo zijn dat er een bredere keuzemogelijkheid zal worden aangeboden. Zie ook recommendation 15 (New Models for Legal Education) uit het hiervoor genoemde rapport van de Canadese Balie: ‘Legal education providers, including law schools, should be empowered to innovate so that students can have a choice in the way they receive legal education, whether through traditional models or through restructured, streamlined or specialized programs, or innovative delivery models.’ En uiteraard verandert ook het curriculum. In dat kader is recommendation 16 uit het rapport van de Canadese Balie interessant (Problem Solving in the Practising World): ‘An integrated, practical approach, including multdisciplinairy skills training, should be incorporated into substantive curricula to provide “translational knowledge” – the ability to turn critical knowledge of legal concept, regulatory processes, and legal culture into actual problem-solving ability in practice.’ In hoofdstuk 2 beschrijven we de belangrijke ontwikkelingen in de juridische wereld op het gebied van it. Het onderwijs bij rechtenfaculteiten zal hier op aangepast moeten worden. In Amerika zijn daar al goede voorbeelden van te 3 Voor meer informatie zie: http://www.americanbar.org/groups/professional_ responsibility/taskforceonthefuturelegaleducation.html. Op deze website zijn interessante artikelen te vinden over legal education of the future.

200


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

vinden. Bijvoorbeeld The Iron Tech Lawyer, een competitie waarbij rechtenstudenten strijden om het creëren van de beste app. Het is belangrijk dat technologie een plek krijgt in het curriculum van rechtenfaculteiten en sommige rechtenfaculteiten in Amerika hebben hier al gevolg aan gegeven. Inmiddels is de zogenoemde T-shaped lawyer een begrip geworden.4 De bestuursvoorzitters van vijf grote advocatenkantoren (De Brauw Blackstone Westbroek, Allen & Overy, Houthoff Buruma, NautaDutilh en Clifford Chance) braken in een opiniestuk in nrc in maart 20145 een lans voor de ‘T-shaped client loving lawpreneur’. Deze combineert diepgaande juridische kennis (de staander in de T) met meer algemene kennis en vaardigheden (de ligger in de T), omdat advocaten met uitsluitend kennis van het recht complexe problemen niet langer kunnen oplossen. Basiskennis van psychologie, sociologie, politicologie, economie, alsmede academische vaardigheden als analytisch denken, argumenteren en interpreteren zijn daarom volgens de bestuursvoorzitters onontbeerlijk. PROJECT MANAGEMENT & ANALYTICS

BUSINESS TOOLS & TECHNOLOGY

DESIGN & E-DISCOVERY

LEGAL KNOWLEDGE & SKILLS

4

5

Zie Amani Smathers: www.americanbar.org/publications/law_practice_magazine/2014/ july-august/the-21st-century-t-shaped-lawyer.html. En https://vimeo.com/91864405 met haar presentatie tijdens ReInvent New York. Zie www.nrc.nl/next/van/2014/maart/19/opleiding-advocaat-moet-breder-1356891.

201


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Joost Maassen6 gaat in zijn artikel (www.advocatie.nl) ‘Advocaten van de toekomst liever pi dan T-shaped’ nog een stap verderen stelt dat advocaten expert moeten zijn op het gebied van effectief conflictmanagement.

jurist

conflictmanager

generalist

In zijn model beschikken advocaten over diepgaande inhoudelijke kennis op het gebied van enerzijds het recht en anderzijds van conflicthantering en -management. Daarboven dienen moderne advocaten te beschikken over een bredere basiskennis op het gebied van onder andere psychologie, economie en technologie. In Nederland heeft de Universiteit van Amsterdam sinds 2014 de studie Politics, Psychology, Law and Economics. Deze studie die volgens hun eigen toelichting opleidt tot een ‘new generation of interdisciplinary t hinkers’, is de eerste brede rechtenopleiding met civiel effect! Deze rechtenstudie sluit volledig aan bij de hiervoor geschetste ontwikkelingen. In Nederland heeft in 2010 de Commissie-Kortmann7 zich op verzoek van de Algemene Raad van de Nederlandse Orde van Advocaten gebogen over de toekomst van de beroepsopleiding advocaten. De Commissie heeft geconcludeerd dat de beroepsopleiding ingrijpend vernieuwd moest worden zodat advocaten beter toegerust zouden zijn op de toegenomen complexiteit van de praktijk. De Nederlandse Orde van Advocaten heeft de aanbevelingen overgenomen en in september 2013 is er een totaal vernieuwde beroepsopleiding advocaten van start gegaan. Een belangrijke wijziging is dat de nieuwe beroepsopleiding advocaten één opleiding van drie jaar is waarin materieel recht en het procesrecht geïntegreerd worden behandeld. 6 Mediator en negotiation en conflictmanagement professional bij Dialogue. 7 Met recht Advocaat, 20 oktober 2010.

202


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

In de beroepsopleiding is ook meer aandacht gekomen voor ethiek en professionele vaardigheden. Deze worden verspreid over drie jaar gedoceerd.8 Niet alleen de inhoud van juridische opleidingen en onderwijs staat ter discussie, maar ook de manier waarop en de vorm waarin onderwijs wordt gegeven. Met de opkomst van e-learning en allerlei andere interactieve vormen van online leren, ontstaan veel meer mogelijkheden om te leren. Dat leidt ook tot innovaties in onderwijsprogramma’s.9 Educating Tomorrow’s Lawyers10 is een platform waar de trends in legal education worden besproken en waar law schools hun best practices op het gebied van opleiden van juristen delen. Een belangrijke trend in het onderwijs zijn legal technology clinics voor juristen. Hierin doen zij noodzakelijke ict-kennis op, waardoor ze cliënten in de toekomst efficiënter kunnen adviseren. Toetredingsdiscussie

Naast de wens voor breder opgeleide juristen is er ook het pleidooi van onder meer Martijn Snoep in het Financieele Dagblad van 9 september 201411 om ook professionals die een andere academische vooropleiding hebben gedaan toe te laten tot de beroepsopleiding advocaten, zoals dat ook in Engeland het geval is. Internationaal zien we de discussie over de bredere toetredingsmogelijkheid tot de balie nog verder gaan. In het hiervoor genoemde rapport van de aba over de future of legal education is een van de conclusies: ‘To expand access to justice, state supreme courts, state bar associations, admitting authorities, and other regulators should devise and consider for adoption new or improved frameworks for licens8 De beroepsopleiding advocaten kenmerkt zich door drie vakinhoudelijke leerlijnen: burgerlijk (proces)recht, bestuurs(proces)recht en straf(proces)recht. De stagiaire kiest aan het begin van de opleiding voor een major (de leerlijn) en een minor, bijvoorbeeld een major burgerlijk recht en een minor strafrecht. In het tweede jaar volgt de stagiaire een aantal keuzevakken en het vak jaarrekeninglezen. In het derde jaar kiest hij ook een aantal keuzevakken. Met uitzondering van de vaardigheidsvakken worden alle vakken afgesloten met een toets. 9 Zie David I.C. Thomson, Law School 2.0, Legal education for a digital age, LexisNexis. 10 http://educatingtomorrowslawyers.du.edu/. 11 Het mag best iets minder maatpak, fd 9 september 2013.

203


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

ing or otherwise authorizing providers of legal and related services. This should include authorizing bar admission for people whose preparation may be other than the traditional four-years of college plus three years of classroom-based law school education, and licensing persons other than holders of a J.D. to deliver limited legal services. The current misdistribution of legal services and common lack of access to legal advice of any kind requires innovative and aggressive remediation.’ Als deze ontwikkeling zich internationaal voortzet, dan zal er meer diversiteit zijn in juristen die toetreden tot de balie en dat zal uiteraard invloed hebben op de beroepsopleiding advocaten. Organizational learning

Een andere belangrijke trend op het gebied van opleiding en ontwikkeling in het bedrijfsleven en zakelijke dienstverlening is organizational learning. In de advocatuur zien we dat de opleidingsfunctie vooral op operationeel niveau en vaak zelfs op een ad hoc-manier wordt ingevuld. Opleiding en ontwikkeling wordt veelal gezien als deskundigheidsbevordering in het kader van permanente educatie. Maar opleiding en ontwikkeling dient een veel bredere rol te krijgen. Wij pleiten ervoor om de opleidingsfunctie op strategisch niveau in te zetten. De missie, visie en strategie van een advocatenkantoor dienen te worden vertaald in concrete opleidingsbehoeften van de organisatie, de advocaten en overige medewerkers van kantoor. Dit leidt ertoe dat een uitgezette strategie ook daadwerkelijk kan verankeren. Daarnaast zijn opleiding en ontwikkeling essentiële elementen voor de kwaliteitsbevordering en -borging in een organisatie. Het gaat daarbij niet alleen om vakinhoudelijke ontwikkeling, maar in toenemende mate ook om persoonlijke ontwikkeling en ontwikkeling van beroepsvaardigheden, kantoororganisatie en ethisch gedrag. Voor dit hoofdstuk interviewden we Marc Salomon, Dean aan de Business School van de Universiteit van Amsterdam, voormalig coo van Stibbe, Paul Maharg, Professor of law at the Australian National University College of Law and Nottingham Law School en Monique van de Griendt, mede‑auteur van dit boek.

204


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

Interview met Marc Salomon Dean aan de Business School van de Universiteit van Amsterdam

‘We weten allemaal dat advocaten veel zitten, vaak met cliënten lunchen, veel deadlines hebben en hard moeten werken. Het is dus logisch dat aandacht voor voeding, slaap en beweging belangrijk is om gezond te blijven. Er zijn echter weinig kantoren die daar bewust mee bezig zijn.’ Marc Salomon verruilde in 2013 zijn functie als coo bij Stibbe voor de rol van Dean aan de Business School van de Universiteit van Amsterdam, waar hij ook hoogleraar is met als aandachtsgebied de zakelijke dienstverlening. Eerder was hij werkzaam bij McKinsey en hoogleraar Econometrie in Tilburg. Hij is onder andere geïnteresseerd in de motivatie en de persoonlijkheidskenmerken van professionals. Wordt de noodzaak voor meer aandacht voor de ‘zachte’ kanten van ontwikkeling van professionals nu gevoeld?

‘De meeste kantoren investeren veel in het aantrekken van getalenteerde rechtenstudenten. Logisch ook, toptalent is cruciaal voor de kwaliteit van het kantoor. Eenmaal binnen wacht de nieuwkomers een uitgebreid opleidingsprogramma. Maar bijna alle trainingen gaan over de ‘harde’ kant van het vak. Zo slim mogelijk de weten regelgeving toepassen. Er is tot nu toe weinig aandacht voor de ‘softe’ kant van het vak. Dat gaat over vragen als: hoe krijg je een betere klik met je cliënt? Of: hoe coach je je collega’s zo goed

205


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

mogelijk? Maar ook: hoe blijf je lichamelijk en mentaal gezond? En hoe blijf je je werk leuk vinden?’ ‘Ik ben er van overtuigd dat dit nodig is. In het Harvard Business Reviewartikel The Making Of a Corporate Athlete12 wordt aangetoond dat fittere medewerkers beter presteren en dat beter presterende medewerkers tot een beter bedrijfsresultaat leiden. We weten allemaal dat advocaten veel zitten, vaak met cliënten lunchen, veel deadlines hebben en hard moeten werken. Het is dus logisch dat aandacht voor voeding, slaap en beweging belangrijk is om gezond te blijven. Er zijn echter weinig kantoren die daar bewust mee bezig zijn.’ Wat zijn enkele typische kenmerken van de advocaat?

‘Ex-advocaat en psycholoog Larry Richard nam psychologische testen af bij ongeveer duizend advocaten. Hij concludeert dat een advocaat een veel minder ontwikkeld empatisch vermogen heeft dan het bevolkingsgemiddelde. En ook dat rainmakers zich van andere advocaten onderscheiden op drie aspecten: een hoger empatisch vermogen, meer flexibiliteit en meer overtuigingskracht. Richard deed ook onderzoek naar kritische succesfactoren voor managing partners. Hij toonde aan dat advocaten zeer sceptisch zijn, tot op het cynische af. Scepticisme is volgens Richard een goede eigenschap voor een advocaat als deze een zaak behandelt, maar voor iemand die een kantoor leidt kan het lastig zijn: het staat innovatie en verandering in de weg.’ ‘Het goede nieuws is, dat meer empatisch vermogen en het leren om scepticisme in bepaalde gevallen te onderdrukken, aan te leren zijn. Het begint met bewustwording en daarna gedragsverandering. Richard heeft in de vs een florerende praktijk. Ook in Nederland komen er steeds meer bureaus die zich met mentale en fysieke gezondheid van professionals bezighouden. Ik zou elke managing partner van harte aanbevelen om er eens mee af te spreken.’ Welk onderwerpen hebben met jouw achtergrond je persoonlijke interesse?

‘Ik ben van huis uit econometrist, maar ik ben juist geïnteresseerd in de combinatie van “hard” en “zacht”. Daarom heb onlangs nog een Executive Master’s op het gebied van Change Management en Psychology aan insead gevolgd. Ik ben geïnteresseerd in de persoonlijkheid en hoe je het gedrag 12 https://hbr.org/2001/01/the-making-of-a-corporate-athlete.

206


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

van advocaten kunt beïnvloeden om effectiever te zijn in business development en bij het coachen en begeleiden van junioren.’ Hoe is de overstap van advocatenkantoor naar een business school?

‘Qua managementuitdagingen lijkt het veel op een advocatenkantoor. Hoogleraren zijn vooral geïnteresseerd in hun eigen onderzoek en hun eigen publicaties. Toppers vertonen prima donna-gedrag en willen bijvoorbeeld alleen onderzoek doen en geen onderwijs geven of managementtaken op zich nemen. De uitdaging is om er one firm van te maken, waarbij iedereen meebouwt aan het grotere geheel. Ik probeer het te bereiken door mensen ervan te overtuigen dat het in ieders belang is om Amsterdam Business School een sterk merk te laten worden. Daarnaast beloon ik mensen die zich langere tijd intensief voor het grotere geheel hebben ingezet, bijvoorbeeld met een sabbatical: twee-drie maanden naar een buitenlandse universiteit om daar onderzoek te doen.’ ‘Net als binnen de advocatuur is kwaliteit het belangrijkste criterium. Mijn grootste uitdaging is om in een competitieve internationale markt topkwaliteit hoogleraren en medewerkers aan te trekken. Daarbij moet ik opboksen tegen buitenlandse universiteiten die niet met de Balkenende-norm te maken hebben. Soms lukt het om een internationale topper aan te trekken, bijvoorbeeld door mensen jonger dan elders gebruikelijk hoogleraar te maken. Of door de aantrekkingskracht van de stad Amsterdam.’ Hoe kun je onderscheidend zijn van andere business schools?

‘Ik geloof erg in de focus op multidisciplinair onderzoek, bijvoorbeeld de combinatie van recht en economie. Arnoud Boot heeft samen met mensen van de rechtenfaculteit het Amsterdam Center of Law & Economics (acle) opgericht. Daar wordt onderzoek gedaan naar onderwerpen op het grensvlak van recht en economie. We zijn ook van plan om aan juristen opleidingen in bedrijfskunde te gaan bieden, om tegemoet te komen aan de vraag naar breder opgeleide advocaten.’ Innovatie van de werkprocessen, is daar ook aandacht voor hier?

‘Big data is een speerpunt. We werken hierin samen met de Wiskunde & Informatica-faculteit voor de kennis op gebied van grote hoeveelheden data en ook met de Rechtenfaculteit voor de kennis op gebied van privacy. Ook heeft onze school een Venture Lab waar studenten ruimte en coaching krijgen als ze een eigen bedrijf rond big data willen opzetten.’

207


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

‘We doen ook onderzoek naar het optimaliseren van ziekenhuizen door gebruikmaking van Lean Six Sigma. Hierbij werken we nauw samen met het amc en het vumc. Op dit terrein verzorgen we ook onderwijs: artsen brengen hun eigen problemen mee en wij leren hen de bedrijfskundige technieken zodat ze de problemen zelf kunnen oplossen. We zijn ook met een aantal advocatenkantoren in gesprek over de toepassing van Lean Six Sigma.’ ‘Er zijn wel twee grote verschillen tussen advocatenkantoren en Business Schools. Een ervan is dat het onmogelijk is om snel op marktveranderingen in te spelen. Wet- en regelgeving zorgt ervoor dat het moeilijk is om snel nieuwe opleidingen op de markt te zetten, bijvoorbeeld op het gebied van big data. Daar gaan vaak jaren overheen voordat alle toestemmingen er zijn. Ten tweede hebben we te maken met beperkte financiële middelen. Ik moet er wel aan wennen: bij kantoren is er altijd geld als de partnergroep achter een idee staat. Hier moet ik eerst veel tijd besteden aan het verzamelen van geld, waarbij we te maken hebben met een zeer terughoudende overheid en bedrijfsleven.’

208


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

Interview met Paul Maharg Professor of law at the Australian National

University College of Law and Nottingham Law School

‘ But that also means that we have to learn much more about emotions, how to identify, how to re flect on them, also how to be congruent with our emotions, so we identify the roots of them.’ Paul Maharg is professor of law at the Australian National University College of Law and Nottingham Law School, and author of Transforming Legal Education – Learning and Teaching the Law in the Early Twentyfirst Century. Maharg has been re-thinking current forms of legal education, the role of emotions therein and use of technology in educating legal professionals that matter for the future of law practice. It’s often been said that our education system is a relic from the industrial age. Is that something you agree with?

‘Yes. We’re still stuck in 20th century practices that are mired in a 19th century industrial educational mindset. Many of the practices and approaches we use are not relevant in today’s society or where we’re going in the future.’ Can you give some examples?

‘We’re still too focused on the idea of lawyers following traditional routes into the profession, meaning undergraduate llb, professional education and traineeship, then qualification. We should be diversifying the routes into law, for example for people who become interested later in life, for reasons other than becoming a lawyer – they might just be interested for

209


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

its own sake, or find legal study helpful in their career paths. Part of the reason we’re not changing fast enough is that we’re still stuck in the industrialized model of a curriculum.’ ‘Another thing is what one of my co-edited books, called Beyond Text,13 deals with – the textuality of law. How can legal education move beyond an obsession with text itself? It has characterized much of legal education since the Renaissance, since the rise of the book in the 15th century actually. In Transforming Legal Education I argue that the digital revolution is taking us back beyond the book, to a more liberating view of law as a network, a huge shimmering glossed manuscript of meaning, gloss upon gloss.’ ‘I believe that the digital revolution has further possibilities in breaking up that 19th century view of education. I think that rethinking fundamental concepts of time and place leads us to rethink our model of learning, both inside the university and beyond it.’ How much law is actually still needed in legal education of the future?

‘Interesting point. There should always be law in the curriculum of course, and students need to know the core conceptual elements within the sub-disciplines, contract, delict, whatever. But they also need to know how to manipulate legal reasoning, what it is, what it does, how to use it, and they don’t do enough of that.’ ‘I would also say, with the Realists, that law is what goes on in the real world and students need an education in that. So we need to understand law in a much more social context. Traditionally in law schools, there is a mismatch between that activity of understanding: what legal reasoning about, and the social context of law. We should really be looking at law as a socially-driven activity. And by socially I mean politically, economically, taking account of social purposes and relations. All these aspects of law should be built into every course in a much more foundational way than has happened in the past.’

13 Beyond Text, The Arts and The Legal Academy, Ashgate Publishing, Aldershot 2012.

210


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

You’ve also studied the role of emotions in learning. Not a lot of focus is given to that in law practice, not to say it’s been avoided altogether. Why is it so important?

‘Well I think we need to help students to be identifying and reflecting on emotions. We need to help them to predict and regulate emotions. And we need them to have something like a mode of resilience when they are thinking about themselves and their possible future selves or even their best future selves as professionals.’ ‘That needs three things in the curriculum, the three C’s. The first is Content, where authenticity is a high priority. Not just the concepts and the legal rules themselves. In other words, when I talk about authenticity I mean real life understanding of how law plays out in the world. How are contracts actually formed? How important is it to people in specific industries to have specific types of contracts and things like that.’ ‘The second is Coaching. We rarely do coaching with students. What we often have is kind of like a ghetto of skills, which are identified as legal skills – think negotiation, legal drafting or legal writing or whatever. But we don’t put them into a personal context, where students can learn, as Dewey said, from habituated practice. So the skills that are taught kind of stay out there, as it were, and not really part of the students themselves. I think that coaching could really help that, rather than just teaching skills in isolation.’ ‘The third C is Commitment to the future. Law schools themselves need commitment to a new model of legal education which is more than the hegemonic liberal law school model. In the uk, Australia and the usa and the common law world generally that model has held sway for the last 40 years or half century. We need law schools that conserve the past, help students to understand and remember it, but we also need to help them understand their futures. We’ve scarcely begun that yet. And looking to the future isn’t only a rational activity – it involves us as complete persons, including our emotions.’ Thinking versus feeling. Are these mutually exclusive domains in law, or do both have their place?

‘The problem is the school socializes us to separate the two very often, simply by ignoring the emotional aspect. This is I think true of all schooling where there is a focus on rational activity, whether it’s mathematics or

211


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

interpretation of text in English or an understanding of history. A very limited discussion of emotion is brought into that. What I argue for is a much more focused discussion on the place that emotion has within in particular legal education, and from Day One of legal education.’ ‘Very often law sets itself up as a coldly rational model. But in law that is something we have to break down for the students, and make them realize that even judges, the highest judges, are intertwining emotions. They can’t help it! They’re intertwining emotions with legal argument and policy. All legal advisors are doing so. But there are ways one can engage in prediction and regulation of feelings and emotions. That’s the most important element. But that also means that we have to learn much more about emotions, how to identify, how to reflect on them, also how to be congruent with our emotions, so we identify the roots of them.’ ‘This is important for crucial issues such as the roots of racism for example, or gender discrimination. We need to think about those emotions, and how they intertwine with our confirmation biases, analyses, and rationalizations.’ Emotions aside, which emerging legal technologies do you believe will have a profound effect on law practice and the forming of legal professionals?

‘To take one example, in law schools we do almost no work with our students on data analysis. Ours is now pre-eminently an information society, but we do almost nothing with our law students on information. So I would like to see data analysis courses for law students and lawyers. I’d like to see lawyers and law students being much more au fait with legal informatics and the radical changes that legal informatics is already bringing about. And there are other specific examples – the culture of courtrooms and legal offices where there are virtual practices, information advice giving over the web and things like that, and how that is changing legal practice. ‘I think that communication and social media is again something that is virtually untouched by law schools. Also, there’s a huge amount that needs to be done by schools in terms of collaborative working skills, business process management, project skills and business interpretative skills. We need to forge a good understanding of what entrepreneurialism and innovation is all about within the legal domain. All of that is tied intimately to the digital revolution and to technology. We can use technology as a platform to help people understand just what’s going on in these fields.’

212


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

‘Really significant is the social revolution that is accompanying the digital revolution. We can see that in so many industries. Every industry thinks it’s pretty special and that the digital revolution just won’t affect them. And that’s just not the case. Actually, we’ve barely begun the digital revolution. The print revolution took about two generations to be established. We’ve only had at most two decades so far, and sure, digital moves much faster in developmental terms. But we’ve had very little time to assimilate change and think about where it’s going. Look at blockchain technologies. Most people think of bitcoins when they hear of blockchain. But it’s not just a cryptocurrency. It can be used for most legal documents and processes, and it can be used for simulating those processes. It can even be used to construct a virtual law school, alongside other technologies.’

213


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Interview met Monique van de Griendt Directeur en oprichter van Dialogue

‘Om je cliënt echt te begrijpen, heb je een goed inlevingsvermogen nodig. En ik zie helaas nog te vaak dat dit bij advocaten nog niet zo goed ontwikkeld is.’ Monique van de Griendt was ruim tien jaar werkzaam als advocaat voordat zij Dialogue oprichtte, een trainings- en adviesbureau gespecialiseerd in persoonlijke ontwikkeling en vaardighedenontwikkeling van hoog opgeleide mensen. Ze is ook mededirecteur van de uitvoeringsorganisatie beroepsopleiding advocaten. Waar staan we in het denken over opleiding en management van het menselijk kapitaal in de advocatuur?

‘Enerzijds zie ik bij advocatenkantoren een toenemend inzicht in en bewustwording van het belang van soft skills voor een advocaat. De nieuwe advocaat heeft een brede set van vaardigheden nodig, die hij vaak niet automatisch heeft aangeleerd op de universiteit en de eerste jaren in de advocatuur. Anderzijds zie ik dat veel advocatenkantoren nog huiverig zijn om te investeren in goede vaardighedentrainingen of leiderschapsprogramma’s. De economische crisis heeft daaraan niet bijgedragen. Terwijl het juist nu nodig is om hierin te investeren zodat advocaten klaar zijn voor hun nieuwe rol en kunnen voldoen aan de eisen die cliënten aan hen stellen.’ Waarin zouden advocaten zich moeten ontwikkelen om klaar te zijn voor hun nieuwe rol?

‘Inlevingsvermogen! Veel advocaten benaderen een vraag van hun cliënt nog steeds vanuit hun eigen juridisch perspectief. Om echt dienstverlenend naar een cliënt te kunnen zijn, dien je hem te begrijpen. Weten wat voor hem echt belangrijk is, wat voor krachten er nog meer spelen. Om je cliënt

214


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

echt te begrijpen, heb je een goed inlevingsvermogen nodig. En ik zie helaas nog te vaak dat dit bij advocaten nog niet zo goed ontwikkeld is.’ Je vindt dat advocatenkantoren meer uit hun opleidingsbudget kunnen halen. Hoe zie je dat?

‘Ik vind dat advocatenkantoren veel bewuster bezig moeten zijn om de opleiding van mensen te koppelen aan hun missie, visie en strategie. En aan de waarden van de organisatie. Dat zie ik in de praktijk nog niet veel. ‘Neem de businessplannen van kantoren. Daar staan strategie en de commerciële doelen in verwoord, maar een hoofdstuk over analyse van talenten en mensen die je daarvoor nodig hebt, degenen die het moeten doen, daar zie je niks over.’ Dat kan gevoelig liggen bij de zittende mensen. Is men te beleefd naar elkaar toe?

‘Misschien. Er is in ieder geval sprake van onwennigheid. Als je op deze manier met je advocatenkantoor bezig bent, dan is het nodig om elkaar te bevragen en elkaar aan te spreken. Neem het voorbeeld van de toenemende behoefte aan advocaten die digitaal vaardig zijn. Als een advocatenkantoor echt wil innoveren op dit gebied, is het belangrijk dat eerst de eigen advocaten digitaal vaardig worden gemaakt. Pas dan gaan ze mogelijkheden zien waarmee ze voor hun cliënten nieuwe diensten kunnen ontwikkelen.’ ‘hr-afdelingen op advocatenkantoren zien vaak wel het belang van opleiding en ontwikkeling, maar het ontbreekt hen vaak aan budget, draagvlak en slagkracht om dit voor elkaar te krijgen. Ik vind dat hr-afdelingen niet alleen in de operatie moeten zitten maar ook op strategisch niveau met de board moeten praten.’ ‘Eigenlijk is het heel simpel. Advocatenkantoren bepalen hun strategie en stellen hun doelen vast. Vervolgens bepalen ze welke competenties en kwaliteiten nodig zijn om de doelen te realiseren, welke daarvan al in huis zijn en welke versterkt of ontwikkeld moeten worden. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden tussen de kwaliteiten en competenties waar iedereen over moet beschikken en specifieke kwaliteiten. Haal vooral ook complementaire kwaliteiten in huis, diversiteit is zeer belangrijk.’

215


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Waarom is diversiteit beter?

‘Diverse teams presteren beter, zo laat onderzoek zien. Wie in diverse teams samenwerkt, ontwikkelt zich beter, in dienstverlening en in vorming. En je ontwikkelt je inlevingsvermogen. In een omgeving met gelijkgestemden gaat dat langzamer.’ ‘Het lastige is dat ik van veel kantoren hoor dat ze selecteren op basis van diversiteit en dat ze erin slagen breed ontwikkelde en breed opgeleide mensen te vinden. Maar dan zie je dat men zich vaak zodanig aanpast dat de eigenheid verloren gaat. Of men kan zich niet in de cultuur vinden en gaat weg. De advocatuur is divers, maar het blijft toch een bepaald cultuurtje wat filterend werkt.’ Men vertrekt vaak inderdaad. Onderzoek laat zien dat zittende mensen vaak geen

toekomst voor zichzelf zien binnen hun kantoor. Komt jong talent nog wel opdagen straks?

‘Ik denk dat de advocatuur nog steeds een goed imago heeft. Maar het problematische is: grote kantoren zien een lek bij de mensen die tussen vijf en tien jaar werkzaam zijn. Christ’l Dullaert en ik hebben een aantal jaren geleden samen met de vu en de Nederlandse Orde van Advocaten onderzoek gedaan, en daaruit kwam naar voren dat 25 procent van de ervaren medewerkers erover nadacht een andere baan te zoeken. Realiseer je wat dat concreet betekent. Deze mensen voelen geen engagement en zijn niet primair gefocust op de uitbouw van de organisatie.’ ‘Daarom verbaast het me altijd dat zaken als hr, opleiden en retentie niet hoger op de agenda staan van de kantoren. Dat is zó belangrijk voor de continuïteit van je kantoor. En voor de omzet, want die mensen die een andere baan zoeken gaan niet tot het uiterste om klanten binnen te krijgen. Of om nieuwe producten te ontwikkelen.’ Vind je het een goed idee, zoals sommige managing partners voorstellen, om mensen zonder een rechtendiploma binnen de balie te halen?

‘Ik geloof daarin. Je moet uiteraard wel een goede juridische basis hebben. Maar juist ook die andere beroepen kunnen een aanvulling zijn voor de advocatuur en dat kan de kwaliteit van dienstverlening ten goede komen. Kijk maar naar Groot-Brittannië. De beste barristers hebben geen rechten gestudeerd!’

216


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

‘Want als je kijkt naar de advocatuur zoals die nu is, en kantoren willen zo groot blijven zoals ze nu zijn, dan moeten de advocaten breder inzetbaar zijn, dan moeten ze de nieuwe consultants worden. Dus moet je op die andere gebieden meer inhoud hebben.’ ‘Een andere interessante discussie is commoditywerk. Ik hoor van advocatenkantoren dat zij geen commoditywerk willen doen, maar alleen high end werk. Dat kan een strategie zijn, maar het heeft direct consequenties voor het opleiden. Als je wil excelleren in je vakgebied dan moet je ook het daarbij horende ‘huis, tuin en keuken’-werk hebben gedaan. Verder is het volume nodig om hoge kosten te kunnen betalen, maar dat is een ander onderwerp.’ En de kleine kantoren en eenpitters, wat is voor hen nog essentieel wat opleiding betreft?

‘Daar zouden we advocaten beter moeten helpen in hoe zij met hun klantenkring omgaan. Ik ben een aantal jaren rechter-plaatsvervanger geweest, waarvan een jaar in de strafkamer. Een derde van de zaken die daar langskwam, hoorde daar niet thuis. Het betrof psychische problematiek die in het strafrecht terecht was gekomen.’ ‘Die advocaten hebben dus vaak met zeer laag opgeleide mensen te maken. Procentueel gezien hebben mensen met bepaalde geestelijke stoornissen, persoonlijkheidsproblematiek of een laag iq meer conflicten in hun leven. Dus kennis over sociale problematiek is belangrijk bij het omgaan met deze cliënten.’ ‘De advocaten die ermee te maken krijgen, moeten daarin worden opgeleid. Dat zit nu niet in de rechtenstudie, maar is wel belangrijk. Want als je als advocaat een bepaalde sociale functie kan vervullen, dan ben je belangrijker. Niet als sociaal werker, maar een deel van je advisering zou daar wel aan moeten raken.’ ‘En last but not least is het voor kleine kantoren en eenpitters essentieel te worden opgeleid in ondernemingsvaardigheden!’

217


13-07-15 12:38

de nieuwe advocaat

Nabeschouwing en tips Advocatenkantoren kunnen de kwaliteit van hun dienstverlening verhogen door meer rendement uit hun opleidingsbudget te halen en opleidingen en trainingen beter aan te laten sluiten bij de missie, visie en doelen van een kantoor enerzijds en de individuele opleidingsbehoeften van de advocaat anderzijds. Continu leren leidt tot verbetering van kwaliteit van de advocatuur. We zien in de praktijk dat opleidingsbudgetten nog steeds voor een groot deel worden besteed aan vakinhoudelijke ontwikkeling. Gezien de ontwikkelingen die we in ons boek schetsen, is het belangrijk dat niet alleen nieuwe juristen breder worden opgeleid, maar ook dat ervaren advocaten zich verder ontwikkelen in vaardigheden die nodig zijn voor het uitoefenen van hun vak in de huidige tijd, zoals projectmanagement, legal technology, psychologie, financiën, data-analyse en conflictmanagement. Om dit te bevorderen, is het belangrijk dat de bepalingen op het gebied van permanente educatie wijzigen. De Verordening op de advocatuur biedt nu de mogelijkheid maximaal tien punten te behalen met niet-juridische cursussen, intervisie en peer review. Nu de zogenoemde ‘soft skills’ voor de kwaliteit van de juridische dienstverlening steeds belangrijker worden, pleiten wij voor het verplicht stellen van opleidingspunten voor niet-juridische cursussen of programma’s. Hieronder treft u een aantal concrete tips en ideeën aan voor advocaten en advocatenkantoren: 1. Maak jaarlijks een zogenoemd persoonlijk ontwikkelplan waarin u aandacht besteedt aan zowel uw inhoudelijke vakontwikkeling als aan uw persoonlijke ontwikkeling. 2. Ontwikkel uw digitale vaardigheden door bijvoorbeeld een legal tech-congres te bezoeken of volg met uw hele advocatenkantoor een legal it-training. Als u zo’n training zelf heeft gevolgd, krijgt uw betere ideeën voor innovatie. 3. Ontwikkel een opleidingshuis als u dat nog niet heeft. Heeft u al wel een opleidingshuis, beoordeel dan of in uw opleidingshuis voldoende aandacht wordt gegeven aan nieuwe vaardigheden zoals projectmanagement, digitale vaardigheden en riskmanagement. Laat uw opleidingshuis aansluiten op uw missie en strategie.

218


13-07-15 12:38

EDUCATING LAWYERS

4. Verdiep u in het programma van de beroepsopleiding advocaten en bouw hierop voort. Ontwikkel naast de beroepsopleiding programma’s die voor uw kantoor relevant zijn en bijdragen aan het realiseren van uw strategische doelen. 5. In hoofdstuk 7 hebben we stilgestaan bij het toenemende belang van ethische waarden en normen voor de advocatuur. Zorg dat u hier in uw opleidingsaanbod aandacht aan besteedt. 6. Net als andere beroepsgroepen van professionals is intervisie een goede manier om de kwaliteit van de dienstverlening te verhogen en het ethisch gedrag te bevorderen. Leid uw mensen op om intervisie te begeleiden en maak intervisie tot een vast onderdeel binnen uw kantoor.

219


13-07-15 12:38


13-07-15 12:38

Hoofdstuk 9 Educating lawyers

Recommend Documents