HOOFDSTUK 1: ALFABET, ACCENT EN UITSPRAAK

HOOFDSTUK 1: ALFABET, ACCENT EN UITSPRAAK alfabet en uitspraak Het Nederlands gebruikt het Latijnse alfabet en er zijn om die reden weinig verschillen. A is een A en deze letter kan lang en kort zijn. De combinatie AE wordt uitesproken als een lange E. B is een B C is een C, maar die wordt in het Latijn altijd als een K uitgesproken. Er bestaat echter ook de gewoonte om de C wanneer deze gevolgd wordt door een i of een e-klank uit te spreken als een S of als een TS zoals in het Italiaans uitgesproken cappuccino. D is D E is een E en deze letter kan kort en lang zijn. De combinatie EU wordt uitgesproken als de Nederlandse tweeklank UI. F is een F G is een G. H is een H. I is een I, maar kan ook een J zijn. Het recht is ‘Ius’ in het Latijn en de I wordt uitgesproken als een J, zodat het ‘Joes’ wordt. J is een J, maar komt nauwelijks voor. K is een K die maar af en toe voorkomt. Bij voorbeeld in het woord ‘Kalendae’ zoals de Romeinen de eerste dag van de maand noemden. L is L Mis M N is N O is O P is P Q is Q, een letter die in het Latijn altijd gevolgd wordt door een U. de uitspraak is kw waardoor Quod klinkt als ‘kwot’. R is R © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

2

S is S T is T U is U. De Romeinen spraken deze letter uit als een OE. Maar er bestaat ook de gewoonte om de U in bekende Romeinse namen als een Nederlandse U uit te spreken. Iedereen spreekt Julius Caesar uit als ‘Julius Cesar’ en niet als ‘Joelioes Kaesar’. V is V, maar het verschil tussen U en V was voor Romeinen klein. In opschriften of bepaalde tekstuitgaven staan soms alleen maar V’s of alleen maar U’s en dan moet de lezer zelf bepalen om welke van de twee het gaat. X is X Y is Y en dat is inderdaad een Griekse Y of Upsilon die de Romeinen vooral gebruikten om Griekse leenwoorden te spellen. Z is Z en ook die letter werd vooral gebruikt in Griekse leenwoorden. accent Het accent ligt bij Latijnse woorden op de tweede lettergreep van achteren. Dat is in elk geval zo bij alle woorden die uit twee lettergrepen bestaan. Het is dus Cáesar en Cáto. Bestaat het woord uit meer lettergrepen dan hangt het ervanaf. Wanneer de tweede lettergreep van achteren lang is, dan krijgt deze lettergreep ook dan het accent. Is de tweede lettergreep van achteren echter kort, dan schuift het accent één plaatsje naar voren op en komt op de derde van achteren. Een lettergreep is lang wanneer hij een lange klinker of tweeklank bevat en ook wanneer de lettergreep eindigt op een medeklnker. Het woord femina (vrouw) bestaat uit drie lettergrepen fe – mi – na. De i in de voorlaatste lettergreep is kort. Daardoor schuift het accent naar voren en wordt het fémina. Dat de i in femina kort is, is een kwestie van weten. Het staat in het woordenboek. Het woord puella (meisje) bestaat ook uit de drie lettergrepen pu – el – la. Omdat de voorlaatste lettergreep op een –l en dus op een medeklinker eindigt, is deze lettergreep voor het Latijnse taalgevoel lang en valt het accent op deze één na laatste lettergreep. Het is dus puélla. Wie alleen Latijn schrijft, heeft met het accent weinig te maken. Maar wie het werk van de Romeinse dichters wil voorlezen, moet het weten. Want zij werkten niet met rijm, maar uitsluitend met het ritme van de © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

3

woorden en dan is het wel van belang of een lettergreep lang dan wel kort is.

© 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

4

HOOFDSTUK 2: DE ZELFSTANDIGE NAAMWOORDEN Eerste declinatie Tot deze groep behoren de woorden die in de nominativus eindigen op een –a en een genitivus hebben op –ae. Voorbeeld F1 F2 F3 F4 F5

togă togae togae togam togā

F6 F7 F8 F9 F10

togae togarum togis togas togis

ENKELVOUD onderwerp bezitter meewerkend voorwerp lijdend voorwerp met of door MEERVOUD onderwerp bezitter meewerkend voorwerp lijdend voorwerp met / door

nominativus genitivus dativus accusativus ablativus nominativus genitivus dativus accusativus ablativus

De meeste woorden die tot deze declinatie behoren zijn vrouwelijk, maar een aantal als poeta, nauta en agricola zijn mannelijk. Tweede declinatie Tot deze declinatie behoren woorden die in de nominativus eindigen op –us, op –r of -er en –um en een genitivus hebben op –i. De woorden van dit type zijn de enige die een herkenbare aparte vorm hebben voor de aanspreeknaamval of vocativus. Bij alle andere woorden is de aanspreekvorm identiek aan de gewone nominativus.


5

D

M1 M2 M3 M4 M5

amicus amici amico amicum amico amicĕ

M6 M7 M8 M9 M10

amici amicorum amicis amicos amicis

ENKELVOUD onderwerp bezitter meewerkend voorwerp lijdend voorwerp met of door o, vriend MEERVOUD onderwerp bezitter meewerkend voorwerp lijdend voorwerp met / door

nominativus genitivus dativus accusativus ablativus vocativus nominativus genitivus dativus accusativus ablativus

Woorden die niet op –us uitgaan, maar op –ius hebben een afwijkende vocativus. De vocativus van bij voorbeeld filius is fili. Toen Caesar vermoord werd, zou hij volgens sommigen tegen één van zijn moordenaars gezegd hebben: Tu quoque fili? “Jij ook, mijn zoon?” Voorbeeld van woorden die eindigen op –er met verlies van de -e. Ager, agri M betekent akker. M1 M2 M3 M4 M5

ager agri agro agrum agro

M6 M7 M8 M9 M10

agri agrorum agris agros agris




6

Voorbeeld van woorden die eindigen op –er met behoud van de -e. Puer, pueri M betekent jongen. M1 M2 M3 M4 M5

puer pueri puero puerum puero

M6 M7 M8 M9 M10

pueri puerorum pueris pueros pueris



Zoals puer gaan ook socer, soceri M, schoonvader, gener, generi M, schoonzoon, vesper, vesperi M, avond en liberi, liberorum M, kinderen dat alleen in het meervoud voorkomt. Het Latijnse woord voor man - vir, viri M - vormt zijn naamvallen op dezelfde manier als puer. Voorbeeld van onzijdige woorden op -um is bellum, belli N, oorlog M1 M2 M3 M4 M5

bellum belli bello bellum bello

M6 M7 M8 M9 M10

bella bellorum bellis bella bellis




7

Derde declinatie Tot deze declinatie behoren de woorden die in de nominativus heel verschillende uitgangen kunnen hebben, maar allemaal hebben ze een genitivus die eindigt op –is. Er zijn drie groepen zelfstandige naamwoorden te onderscheiden. De eerste groep bestaat uit woorden met een ablativus enkelvoud op -e en een genitivus meervoud op -um. Voorbeelden zijn lex, legis F, wet, consul, consulis M, consul en flumen, fluminis N, rivier. EV F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

lex legis legi legem lege MV leges legum legibus leges legibus

EV M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

consul consulis consuli consulem consule MV consules consulum consulibus consules consulibus

EV N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

flumen fluminis flumini flumen flumine MV flumina fluminum fluminibus flumina fluminibus


De tweede groep bestaat uit woorden met een ablativus enkelvoud op -i, een accusativus op -im, een genitivus meervoud op -ium en onzijdig meervoud op -ia. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV turris turris turri turrim turri MV turres turrium turribus turres turribus

M1 M2 M3 M4 M5

EV Tiberis Tiberis Tiberi Tiberim Tiberi MV

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV mare maris mari mare mari MV maria marium maribus maria maribus



8

Turiis, turris F betekent toren en de woroden sitis, sitis F, dorst, febris, F koorts, securis, securis F bijl, puppis, puppis F, achtersteven en vis F, geweld of kracht waarvan de genitivus niet bestaat. Zoals mare, maris N, zee, gaat ook animal, animalis N dier. De derde groep bestaat uit woorden met een ablativus enkelvoud op -e en een genitivus meervoud op -ium . F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV urbs urbis urbi urbem urbe MV urbes urbium urbibus urbes urbibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV civis civis civi civem cive MV cives civium civibus cives civibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV os ossis ossi os osse MV ossa ossium ossibus ossa ossibus


Urbs, urbis F betekent stad, civis, civis M betekent burger en os, ossisN betekent bot. Veel woorden die eindigen op een stam met meer dan één medeklinker horen bij deze derde groep. Een woord als civis met genitivus civis is een zogenaamd ‘parisyllabum’ een woord met in de genitivus evenveel lettergrepen als in de nominativus. De meeste van deze zogenaamde parisyllaba op -es en -is maken hun naamvallen op de manier van de derde groep. Bijzondere zelfstandige naamwoorden van de derde declinatie. M1 M2 M3 M4 M5

Iuppiter Iovis Iovi Iove Iove

Jupiter

nominativus genitivus dativus accusativus ablativus


9

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV bos bovis bovi bovem bove MV boves boum bobus boves bobus

M6 M7 M8 M9 M10

EV vis

kracht


krachten


vim vi MV vires virium viribus vires viribus

M1 M2 M3 M4 M5

EV bos bovis bovi bovem bove MV boves boum bobus boves bobus

rund M en F genitivus dativus accusativus ablativus nominativus genitivus dativus accusativus ablativus

Regels voor het woordgeslacht Voor alle zelfstandige naamwoorden van de derde declinatie geldt dat het woordgeslacht apart geleerd moet woren. Maar woorden die een mannelijk wezen aanduiden, zoals consul, zijn altijd mannelijk. Verder zijn de woorden die in de nominativus eindigen op –os, -or en –er meestal mannelijk. Maar op deze regel bestaan veel uitzonderingen. Woorden die een vrouwelijk wezen aanduiden zijn in elk geval vrouwelijk. Verder zijn woorden die in de nominativus uitgaan op –as, -aus, -o, © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

10

-x en een –s als daar een medeklinker aan voorafgaat dikwijls vrouwelijk. Onzijdig zijn meestal woorden die in de nominativus eindigen op –l, -e, -c, -n, -a, -t, -ar, -ur, - us. Maar op deze regel bestaan veel uitzonderingen. Vierde declinatie Er bestaat een groep woorden die in alle naamvallen de letter -u- heeft staan. Zij vormen samen de zogenaamde vierde declinatie. In het woordenboek zijn ze te herkennen doordat er - ūs achter de Latijnse nominatvus staat, dus: fructus, - ūs F, vrucht; senatus, - ūs M, senaat; genu, - ūs N, knie.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV fructus fructūs fructui fructum fructū MV fructus fructuum fructibus fructus fructibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV senatus senatūs senatui senatum senatū MV senatus senatuum senatibus senatus senatus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV genu genūs genui genu genū MV genua genuum genibus genua genibus


Bij deze vierde declinatie horen een paar woorden die heel vaak voorkomen. Dat zijn natuurlijk ‘senatus’ maar ook ‘exercitus.’ Exercitus, exercitūs M betekent leger. Ook het woord domus, domūs F, huis hoort bij de vierde declinatie. En ook dat woord komt veel voor. Alleen zijn sommige uitgangen anders dan in het voorbeeld van fructus, fructūs F, vrucht. Op de volgende bladzijde staat het hele schema van domus.


11

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV domus domūs domui domum domo MV domus domuum domibus domus domibus


Vijfde declinatie Er bestaat ook nog een groep zelfstandige naamwoorden die zijn naamvallen nog weer anders vormt. Deze declinatie bestaat uit een kleine groep woorden die vaak voorkomen, zoals res, rēi F, zaak en dies, diēi M dag.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV res rēi rēi rem rē MV res rerum rebus res rebus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV dies diēi diēi diem diē MV dies dierum diebus dies diebus


12

HOOFDSTUK 3: DE BIJVOEGLIJKE NAAMWOORDEN Bijvoeglijke naamwoorden van de declinatie I en II Tot deze groep behoren de bijvoeglijke naamwoorden die in de M1 vorm uitgaan op -us of -er. De eerste groep vormt zijn naamvallen zoals het schema met het voorbeeld bonus adj. goed laat zien.

F1 F2 F3 F4 F5

EV bona bonae bonae bonam bona

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

bonae bonarum bonis bonas bonis

M6 M7 M8 M9 M10

EV bonus boni bono bonum bono bone MV boni bonorum bonis bonos bonis

N1 N2 N3 N4 N5

EV bonum boni bono bonum bono

N6 N7 N8 N9 N10

MV bona bonorum bonis bona bonis

nominativus genitivus dativus accusativus ablativus vocativus nominativus genitivus dativus accusativus ablativus

De tweede groep bijvoeglijke naamwoorden van de eerste en tweede conjugatie bestaat uit woorden die in de M1 vorm eindigen op -er. Daarvan behouden sommigen deze -e niet en andere wel.


13

F1 F2 F3 F4 F5

EV pulchra pulchrae pulchrae pulchram pulchra

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

pulchrae pulchrarum pulchris pulchras pulchris

M6 M7 M8 M9 M10

EV pulcher pulchri pulchro pulchrum pulchro MV pulchri pulchrorum pulchris pulchros pulchris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV pulchrum pulchri pulchro pulchrum pulchro MV pulchra pulchrorum pulchris pulchros pulchris


De bijvoeglijke naamwoorden van dit type staan in het woordenboek zo aangegeven: pulcher, chra, chrum mooi. Er bestaat ook nog een groep bijvoeglijke naamwoorden die de -e niet verliest, zoals liber, era, erum vrij. F1 F2 F3 F4 F5

EV libera liberae liberae liberam libera

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

liberae liberarum liberis liberas liberis

M6 M7 M8 M9 M10

EV liber liberi libero liberum libero MV liberi liberorum liberis liberos liberis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV liberum liberi libero liberum libero MV libera liberorum liberis libera liberis


De bijvoeglijke naamwoorden van dit type staan in het woordenboek zo aangegeven: tener, era, erum teer.


14

De bijvoeglijke naamwoorden van declinatie III De regelmatige bijvoeglijke naamwoorden van de derde declinatie bestaan uit twee groepen. De eerste groep is van het type fortis adj. dapper. F1 F2 F3 F4 F5

EV fortis fortis forti fortem forti

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

fortes fortium fortibus fortes fortibus

M6 M7 M8 M9 M10

EV fortis fortis forti fortem forti MV fortes fortium fortibus fortes fortibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV forte fortis forti forte forti MV fortia fortium fortibus fortia fortibus


De bijvoeglijke naamwoorden die op deze manier hun naamvallen vormen, staan in het woordenboek zo aangegeven: fortis, e dapper. De tweede groep bijvoeglijke naamwoorden van de derde declinatie heeft een M1 vorm op -er. Voorbeeld acer, acris, acre scherp. F1 F2 F3 F4 F5

EV acris acris acri acrem acri

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

acres acrium acribus acres acribus

M6 M7 M8 M9 M10

EV acer acris acri acrem acri MV acres acrium acribus acres acribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV acre acris acri acre acri MV acria acrium acribus acria acribus



15

De bijvoeglijke naamwoorden die op deze manier hun naamvallen vormen staan zo in het woordenboek: acer, acris, acre scherp. Een variant is het bijvoeglijke naamwoord ‘celer’ dat snel betekent en in alle naamvallen zijn -e- behoudt. In het woordenboek staat: celer, eris, ere snel. En in de F7, M7 en de N6, N7 en N9 vormen ontbreekt de -i-. F1 F2 F3 F4 F5

EV celeris celeris celeri celerem celeri

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

celeres celerum celeribus celeres celeribus

M6 M7 M8 M9 M10

EV celer celeris celeri celerem celeri MV celeres celerum celeribus celeres celeribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV celere celeris celeri celere celeri MV celera celerum celeribus celera celeribus


Tot de bijvoeglijke naamwoorden van de declinatie III behoort ook eenaantal dat zijn naamvallen vormt op de manier van felix, felicis gelukkig, welvarend. In het woordenboek staan deze woorden met hun genitivus erbij, zoals dives, divitis, rijk of pauper, pauperis, arm. F1 F2 F3 F4 F5

EV felix felicis felici felicem felici

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

felices felicium felicibus felices felicibus

M6 M7 M8 M9 M10

EV felix felicis felici felicem felici MV felices felicium felicibus felices felicibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV felix felicis felici felix felici MV felicia felicium felicibus felicia felicibus



16

Vergrotende trap Bijvoeglijke naamwoorden kennen een vergrotende trap. Ze worden gevormd door het achtervoegsel -ior in de F1 en M1 vorm achter de stam te plaatsen. Bijvoeglijke naamwoorden van declinatie I en II Bij de adjectiva van de eehet bonus-type dient altus als voorbeeld. Van het adjectief altus is de stam alt- daar komen -ior en de andere uitgangen achter. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV altior altioris altiori altiorem altiore MV altiores altiorum altioribus altiores altioribus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV altior altioris altiori altiorem altiore MV altiores altiorum altioribus altiores altioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV altius altioris altiori altius altiore MV altiora altiorum altioribus altiora altioribus


Bij adjectiva van het type ‘pulcher’ is de stam pulchr-. Daar komen de volgende uitgangen achter. F1 F2 F3 F4 F5

EV pulchrior pulchrioris

pulchriori pulchriorem pulchriore MV F6 pulchriores F7 pulchriorum F8 pulchrioribus F9 pulchriores F10 pulchrioribus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV pulchrior pulchrioris pulchriori pulchriorem pulchriore MV pulchriores pulchriorum pulchrioribus pulchriores pulchrioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV pulchrius pulchrioris pulchriori pulchrius pulchriore MV pulchriora pulchriorum pulchrioribus pulchriora pulchrioribus



17

Bij bijvoeglijke naamwoorden van het liber-type is de stam lib-. Daar komen in de vergrotende trap de volgende uitgangen achter. EV F1 liberior F2 liberioris F3 liberiori F4 liberiorem F5 liberiore MV F6 liberiores F7 liberiorum F8 liberioribus F9 liberiores F10 liberioribus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV liberior liberioris liberiori liberiorem liberiore MV liberiores liberiorum liberioribus liberiores liberioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV liberius liberioris liberiori liberius liberiore MV liberiora liberiorum liberioribus liberiora liberioribus


De bijvoeglijke naamwoorden van declinatie III Bij de woorden van het fortis-type komt -ior achter de stam fort-.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV fortior fortioris fortiori fortiorem fortiore MV fortiores fortiorum fortioribus fortiores fortioribus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV fortior fortioris fortiori fortiorem fortiore MV fortiores fortiorum fortioribus fortiores fortioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV fortius fortioris fortiori fortius fortiore MV fortiora fortiorum fortioribus fortiora fortioribus


Bij de woorden van het acer-type komt de uitgang -ior achter de stam acr- . © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

18

F1 F2 F3 F4 F5

EV acrior acrioris acriori acriorem acriore

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

acriores acriorum acriorbus acriores acrioribus

M6 M7 M8 M9 M10

EV acrior acrioris acriori acriorem acriore MV acriores acriorum acrioribus acriores acrioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV acrius acrioris acriori acrius acriore MV acriora acriorum acrioribus acriora acrioribus


Voor het bijvoeglijk naamwoord celer is de stam celer-. Daar komen de uitgangen voor de comparativus dus achter. F1 F2 F3 F4 F5

EV celerior celerioris celeriori celeriorem celeriore

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

celeriores celeriorum celerioribus celeriores celerioribus

M6 M7 M8 M9 M10

EV celerior celerioris celeriori celeriorem celeriore MV celeriores celeriorum celerioribus celeriores celerioribus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV celerius celerioris celeriori celerius celeriore MV celeriora celeriorum celerioribus celeriora celerioribus


Bij de onregelmatige bijvoeglijke naamwoorden van de derde declinatie komen de uitgangen -ior etc. ook achter de stam te staan. felix, felicior: gelukkig, gelukkiger pauper, pauperior: arm, armer dives, divitior: rijk, rijker © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

19

De overtreffende trap De overtreffende trap of superlativus bestaat uit de uitgangen -issima etc. die achter de stam komen. Declinatie I en II De woorden van het altus-type hebben een stam alt-. Achter deze stam komen voor de superlativus ‘hoogste’ de volgende uitgangen. EV F1 altissima F2 altissimae F3 altissimae F4 altissimam F5 altissima MV F6 altissimae F7 altissimarum F8 altissimis F9 altissimas F10 altissimis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV altissimus altissimi altissimo altissimum altissimo MV altissimi altissimorum altissimis altissimos altissimis

EV N1 altissimum N2 altissimi N3 altissimo N4 altissimum N5 altissimo MV N6 altissima N7 altissimorum N8 altissimis N9 altissima N10 altissimis


De woorden van het pulcher-type en het liber-type hebben allebei een andere superlativus. Daar komt -rima etc. achter de M1 vorm pulcher- en liber-. EV F1 pulcherrima F2 pulcherrimae F3 pulcherrimae F4 pulcherrimam F5 pulcherrima MV F6 pulcherrimae F7 pulcherrimarum F8 pulcherrimis F9 pulcherrimas F10 pulcherrimis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV pulcherrimus pulcherrimi pulcherrimo pulcherrimum pulcherrimo MV pulcherrimi pulcherrimorum pulcherrimis pulcherrimos pulcherrimis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV pulcherrimum pulcherrimi pulcherrimo pulcherrimum pulcherrimo MV pulcherrima pulcherrimorum pulcherrimis pulcherrima pulcherrimis

20


Declinatie III De overtreffende trap bij woorden van het fortis-type van de derde declinatie maak je door -issima etc. achter de stam te zetten. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV fortissima fortissimae fortissimae fortissimam fortissima MV fortissimae fortissimarum fortissimis fortissimas fortissimis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7

EV fortissimus fortissimi fortissimo fortissimum fortissimo MV fortissimi fortissimorum

M8 fortissimis M9 fortissimos M10 fortissimis

EV N1 fortissimum N2 fortissimi N3 fortissimo N4 fortissimum N5 fortissimo MV N6 fortissima N7 fortissimorum N8 fortissimis N9 fortissima N10 fortissimis


De bijvoeglijke naamwoorden van de derde declinatie die een M1 vorm op -er hebben, hebben een andere superlativus. Zij vormen hun overtreffende trap door achter de M1-vorm -rima etc. te zetten. Als voorbeeld dient acer, acris, acre, scherp. Alacer (vrolijk), celeber (snel) en celeber (talrijk) maken op dezelfde manier hun superlativus. EV acerrima acerrimae acerrimae acerrimam acerrima MV F6 acerrimae F7 acerrimarum F8 acerrimis F9 acerrimas F10 acerrimis

F1 F2 F3 F4 F5

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV acerrimus acerrimi acerrimo acerrimum acerrimo MV acerrimi acerrimorum acerrimis acerrimos acerrimis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV acerrimum acerrimi acerrimo acerrimum acerrimo MV acerrima acerrimorum acerrimis acerrima acerrimis


21

Onregelmatige comparativi en superlativi declinatie I en II bonus, melior, optimus: goed, beter, best malus, peior, pessimus: slecht, slechter, slechtst magnus, maior, maximus: groot, groter, grootst parvus, minor, minimus: klein, kleiner, kleinst multus, plures, plurimus: veel, meer, meest. EV F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV M1 M2 M3 M4 M5

MV plures plurium pluribus plures pluribus

M6 M7 M8 M9 M10

N1 N2 N3 N4 N5 MV plures plurium pluribus plures pluribus

N6 N7 N8 N9 N10

EV plus

plus MV plura plurium pluribus plura pluribus


declinatie III facilis, facilior, facillimus: gemakkelijk, gemakkelijker, gemakkelijkst difficilis, difficilior, difficillimus: moeilijk, moeilijker, moeilijkst felix, felicior, felicissimus: gelukkig, gelukkiger, gelukkigst pauper, pauperior, pauperrimus: arm, armer, armst dives, divitior, divitissimus: rijk, rijker, rijkst Het Latijn kent nog meer afwijkende comparativi en superlativi, maar die staan ook in het woordenboek. Bij de vergrotende trap gebruikt het Latijn het woordje ‘quam’ om ‘dan’ weer te geven. Wanneer zelfstandige naamwoorden vergeleken worden kan ook de ablativus gebruikt worden.


22

HOOFDSTUK 4: HET BIJWOORD Het bijwoord is een woord dat bij elke woordsoort iets vertelt met uitzondering van het zelfstandige naamwoord. Dat is in het Nederlands zo en in het Latijn. Sommige woorden zijn pure bijwoorden en staan als zodanig in het woordenboek. Ze zijn te herkennen aan de afkorting adv. , adverbium, de Latijnse term voor bijwoord. Van bijvoeglijke naamwoorden kan een bijwoord gemaakt worden. In het Latijn gaat dat zo. van bijvoeglijk naar bijwoordelijk declinatie I en II De bijvoeglijke naamwoorden van declinatie I en II veranderen in een bijwoord als er achter de stam een -e, spreek uit als een lange ē, te plaatsen. Voorbeeld: altus adj. hoog heeft als stam alt- en met een -e erachter wordt het alte als bijwoord. Bij pulcher adj. mooi is de stam pulchr- en het bijwoord dus pulchre. Bij liber adj. vrij is de stam liber- en het bijwoord dus libere. Sommige bijvoeglijke naamwoorden van deze declinatie hebben een onregelmatig bijwoord. In het woordenboek staan ze bij het adjectief. Veel gebruikte afwijkende bijwoorden zijn: bonus (M1) adj. multus (M1) adj. citus (M1) adj. subitus (M1) adj.

goed veel snel plotseling

bene adv. multum adv. cito adv. subito adv.

Bijwoord van de vergrotende trap. Van de vergrotende trap van een bijvoeglijk naamwoord kan ook een bijwoord gemaakt worden. Het Latijn heeft daar geen aparte vorm voor, gebruikt de N1 vorm ook als bijwoord. Voorbeeld: altius betekent dus ook hoger als bijwoord. Deze regel geldt ook voor de onregelmatige © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

23

comparativus vormen. melius (N1) adj. peius (N1) adj. maius (N1) adj. minus (N1) adj.

beter slechter groter kleiner, minder

melius adv. peius adv. maius adv. minus adv.

plus (N1) adj.

meer

plus adv.

Bijwoord van de overtreffende trap Van de overtreffende trap van een bijvoeglijk naamwoord kan ook een bijwoord gemaakt worden. Het Latijn doet dat door een -e te zetten achter de stam van de overtreffende vorm. Voorbeeld: altissimis de stam van de overtreffende trap ‘hoogst’ en achter deze stam komt een -e. Dus altissime is het bijwoord hoogst. Zo gaat het bij alle bijvoeglijke naamwoorden van declinatie I en II. Pulcherrima heeft als stam pulcherrim- waarachter voor het bijwoord de -e komt zodat pulcherrime het bijwoord mooist is . Liberissima heeft als stam liberissim-. En daar komt om er een bijwoord van te maken een -e achter: liberissime, zeer vrij of het vrijst (bijwoord). Ook waar de overtreffende trap onregelmatig is, gaat het zo. optimus (M1) adj. pessimus (M1) adj. maximus (M1) adj. minimus (M1) adj.

best slechtst grootst kleinst,minst

optime adv. pessime adv. maxime adv. minime adv.

plurimus (M1) adj.

meer

plus adv.

van bijvoeglijk naar bijwoordelijk declinatie III Bijvoeglijke naamwoorden van deze declinatie veranderen in een bijwoord door de letters -iter achter de stam te plaatsen. Voorbeeld: fortis adj. sterk heeft als stam fort- en door daar -iter achter te plaatsen krijg je het bijwoord fortiter adv. sterk. Zo gaat het bij alle bijvoeglijke naamwoorden van het fortis-type. Bij de bijvoeglijke naamwoorden van het acer-type gaat het net zo. Acer © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

24

adj. scherp heeft als stam acr-.Door daar de letters -iter achter te plaatsen krijg je het bijwoord scherp: acriter adv. Ook bijvoeglijke naamwoorden van het celer-type maken op deze manier hun bijwoorden. De stam van celer is celer- en celeriter betekent snel als bijwoord. Het onregelmatige felix adj. gelukkig heeft als stam felic- en daar komt ook voor het bijwoord -iter achter. Op die manier betekent feliciter gelukkig adv. of op gelukkige wijze. Bijwoord van de vergrotende trap Ook bij de bijvoeglijke naamwoorden van declinatie III dient de N1 vorm als bijwoord van de vergrotende trap. Dit is bij alle soorten bijvoeglijke naamwoorden het geval. fortius (N1) adj. acrius (N1) adj. celerius (N1) adj. felicius (N1) adj.

sterker scherper sneller gelukkiger

fortius adv. acrius adv. celerius adv. felicius adv.

Bijwoord van de overtreffende trap Van de overtreffende trap wordt een bijwoord gemaakt door achter de stam een -e te plaatsen. Voorbeeld: fortissimus heeft als stam fortissimen daar komt een -e achter om er een bijwoord van te maken: fortissime, sterkst adv. Zo gaat het bij alle soorten bijvoeglijke naamwoorden van declinatie III, ook de onregelmatige. fortissimus (M1) adj. acerrimus (M1) adj. celerrimus (M1) adj. difficillimus (M1) adj.

sterkst scherpst snelst moeilijkst

fortissime adv. acerrime adv. celerrime adv. difficillime adv.

facillimus (M1) adj.

gemakkelijkst

facillime adv.


25

HOOFDSTUK 5: HET WERKWOORD VAN CONJUGATIE I De werkwoorden van het type voco I zijn de werkwoorden van de eerste conjugatie of conjugatie I. In het woordenboek zijn ze te herkennen doordat er een Romeinse I achter de eerste persoon enkelvoud indicativus praesens (voco) staat. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van voco en ziet er zo uit: EV N1 N2 N3 N4 N5

vocare vocandi vocando vocare vocando

het roepen van het roepen (aan) het roepen het roepen door/met het roepen

onderwerp bezitter meewerkend voorwerp lijdend voorwerp waarmee/ waardoor


Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. vocari (N1 en N4) vocavisse (N1 en N4)

geroepen worden geroepen te hebben

infinitivus praesentis passivi infinitivus perfecti activi

Ook bestaan er nog twee aparte vormen van het werkwoord als zelfstandig naamwoord die bekend staan als het supinum. vocatum vocatu

om te roepen om te roepen

supinum I supinum II


26

II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Latijnse werkwoorden kennen vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het passieve voltooide deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is een deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord voco I zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. het tegenwoordig deelwoord: vocans Het tegenwoordig deelwoord of participium praesentis wordt gemaakt van de praesens-stam en die is bij voco I de vorm voca-. Daarachter komen voor de verschillende naamvallen de uitgangen. De betekenis is ‘roepend.’ EV vocans vocantis vocanti

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

vocantem vocante MV vocantes vocantium vocantibus vocantes vocantibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV vocans vocantis vocanti vocantem vocante MV vocantes vocantium vocantibus vocantes vocantibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV vocans vocantis vocanti vocans vocante MV vocantia vocantium vocantibus vocantia vocantibus


het voltooid deelwoord of p.p.p: vocata Het voltooid deelwoord heet in het Latijn participium perfecti passivi of kortweg p.p.p. Het heeft altijd een passieve betekenis waardoor vocata altijd geroepen zijnde betekent in de F1 vorm. Het p.p.p. wordt gemaakt van de p.p.p-stam en die bestaat uit de praesensstam voca- plus een -t-. Deze combinatie levert de p.p.p.-stam vocat- op en daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen. Het resultaat zien je in het schema dat nu komt.


27

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV vocata vocatae vocatae vocatam vocata MV vocatae vocatarum vocatis vocatas vocatis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV vocatus vocati vocato vocatum vocato MV vocati vocatorum vocatis vocatos vocatis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV vocatum vocati vocato vocatum vocato MV vocata vocatorum vocatis vocata vocatis


het deelwoord van de toekomst: vocatura Het Latijn kent een deelwoord van de toekomst. Voor het werkwoord voco I is daarvan de betekenis ‘zullende roepen.’ Dit deelwoord wordt gevormd door achter de p.p.p-stam vocat- de uitgangen -ura etc. te zetten. Dat levert het volgende schema op.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV vocatura vocaturae vocaturae vocaturam vocatura MV vocaturae vocaturarum vocaturis vocaturas vocaturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV vocaturus vocaturi vocaturo vocaturum vocaturo MV vocaturi vocaturorum vocaturis vocaturos vocaturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV vocaturum vocaturi vocaturo vocaturum vocaturo MV vocatura vocaturorum vocaturis vocatura vocaturis


28

het gerundivum: vocanda Het Latijnse gerundivum is een bijvoeglijke vorm van het werkwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Het gerundivum wordt gevormd door achter de praesens-stam voca- het achtervoegsel -nda etc. te plaatsen. Het complete gerundivum van voco I ziet er zo uit.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV vocanda vocandae vocandae vocandam vocanda MV vocandae vocandarum vocandis vocandas vocandis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV vocandus vocandi vocando vocandum vocando MV vocandi vocandorum vocandis vocandos vocandis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV vocandum vocandi vocando vocandum vocando MV vocanda vocandorum vocandis vocanda vocandis


III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, hebben we het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat wil zeggen ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’. Welke tijden en wijzen het Latijn als persoonsvormen kent, zie je op de volgende bladzijdes. Daarnaast kent het Latijn ook nog een paar gebiedende wijzen: voca! vocate! vocare! vocamini!

roep! roept! word geroepen! wordt geroepen!


29

ACTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

voco

vocem

vocas

voces

vocat

vocet

vocamus

vocemus

vocatis

vocetis

vocant

vocent

vocabam

vocarem

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

vocabas

vocares

vocabat

vocaret

vocabamus

vocaremus

vocabatis

vocaretis

vocabant

vocarent

vocabo

(omdat) ik roep

(omdat) ik riep

ik zal roepen

vocabis vocabit vocabimus vocabitis vocabunt perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.v.t.t.

vocavi

vocaverim

vocavisti

vocaveris

vocavit

vocaverit

vocavimus

vocaverimus

vocavistis

vocaveritis

vocaverunt

vocaverint

vocaveram

vocavissem

vocaveras

vocavisses

vocaverat

vocavisset

vocaveramus

vocavissemus

vocaveratis

vocavissetis

vocaverant

vocavissent

vocavero

(omdat) ik geroepen heb

(omdat) ik geroepen had

ik zal geroepen hebben

vocaveris vocaverit vocaverimus vocaveritis vocaverint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

30

PASSIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

vocor

vocer

vocaris

voceris

vocatur

vocetur

vocamur

vocemur

vocamini

vocemini

vocantur

vocentur

vocabar

vocarerer

vocabaris

vocareris

vocabatur

vocaretur

vocabamur

vocaremur

vocabamini

vocaremini

vocabantur

vocarentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

vocabor

(omdat) ik geroepen word

(omdat) ik geroepen werd

ik zal geroepen worden

vocaberis vocabitur vocabimur vocabimini vocabuntur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.v.t.t.

vocata/us/um sum

vocata/us/um sim

vocata/us/um es

vocata/us/um sis

vocata/us/um est

vocata/us/um sit

vocatae/i/a sumus

vocatae/i/a simus

vocatae/i/a estis

vocatae/i/a sitis

vocatae/i/a sunt

vocatae/i/a sint

vocata/us/um eram

vocata/us/um essem

vocata/us/a veras

vocata/us/um esses

vocata/us/um erat

vocata/us/um esset

vocatae/i/a eramus

vocatae/i/a essemus

vocatae/i/a eratis

vocatae/i/a essetis

vocatae/i/a erant

vocatae/i/a essent

vocata/us/um ero

(omdat) ik geroepen ben

(omdat) ik geroepen was

ik zal geroepen zijn

vocata/us/um eris vocata/us/um erit vocatae/i/a erimus vocatae/i/a eritis vocatae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

31

HOOFDSTUK 6: HET WERKWOORD VAN CONJUGATIE II De werkwoorden van het type deleo II zijn de werkwoorden van de tweede conjugatie of conjugatie II. In het woordenboek zijn ze te herkennen doordat er een Romeinse II achter de eerste persoon enkelvoud indicativus praesens (deleo) staat. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van deleo en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV delere delendi delendo delere delendo

het verwoesten van het verwoesten (aan) het verwoesten het verwoesten door/met het verwoesten



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. deleri (N1 en N4) delevisse (N1 en N4)

verwoest te worden verwoest te hebben


Ook bestaan er nog twee aparte vormen van het werkwoord als zelfstandig naamwoord die bekend staan als het supinum. deletum deletu

om te verwoesten om te verwoesten



32

II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Latijnse werkwoorden kennen vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het passieve voltooide deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is een deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord deleo II zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. het tegenwoordig deelwoord: delens Het tegenwoordig deelwoord of participium praesentis wordt gemaakt van de praesens-stam en die is bij deleo II de vorm dele-. Daarachter komen voor de verschillende naamvallen de uitgangen. De betekenis is ‘verwoestend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV delens delentis delenti delentem delente MV delentes delentium delentibus delentes delentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV delens delentis delenti delentem delente MV delentes delentium delentibus delentes delentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV delens delentis delenti delens delente MV delentia delentium delentibus delentia delentibus


het voltooid deelwoord of p.p.p: deleta Het voltooid deelwoord heet in het Latijn participium perfecti passivi of kortweg p.p.p. Het heeft altijd een passieve betekenis waardoor deleta altijd verwoest zijnde betekent in de F1 vorm. Het p.p.p. wordt gemaakt van de p.p.p-stam en die bestaat uit de praesensstam dele- plus een -t-. Deze combinatie levert de p.p.p.-stam delet- op en daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen. Het resultaat zien je in het schema dat nu komt.


33

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV deleta deletae deletae deletam deleta MV deletae deletarum deletis deletas deletis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV deletus deleti deleto deletum deleto MV deleti deletorum deletis deletos deletis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV deletum deleti deleto deletum deleto MV deleta deletorum deletis deleta deletis


het deelwoord van de toekomst: deletura Het Latijn kent een deelwoord van de toekomst. Voor het werkwoord deleo II is daarvan de betekenis ‘zullende verwoesten.’ Dit deelwoord wordt gevormd door achter de p.p.p-stam delet- de uitgangen -ura etc. te zetten. Dat levert het volgende schema op.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV deletura deleturae deleturae deleturam deletura MV deleturae deleturarum deleturis deleturas deleturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV deleturus deleturi deleturo deleturum deleturo MV deleturi deleturorum deleturis deleturos deleturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV deleturum deleturi deleturo deleturum deleturo MV deletura deleturorum deleturis deletura deleturis


34

het gerundivum: delenda Het Latijnse gerundivum is een bijvoeglijke vorm van het werkwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Het gerundivum wordt gevormd door achter de praesens-stam dele- het achtervoegsel -nda etc. te plaatsen. Het complete gerundivum van deleo II ziet er zo uit.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV delenda delendae delendae delendam delenda MV delendae delendarum delendis delendas delendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV delendus delendi delendo delendum delendo MV delendi delendorum delendis delendos delendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV delendum delendi delendo delendum delendo MV delenda delendorum delendis delenda delendis


III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, hebben we het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat wil zeggen ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’. Welke tijden en wijzen het Latijn als persoonsvormen kent, zie je op de volgende bladzijdes. Daarnaast kent het Latijn ook nog een paar gebiedende wijzen: dele! delete! delere! delemini!

verwoest! verwoest! word verwoest! wordt verwoest!


35

ACTIEF praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

deleo

deleam

deles

deleas

delet

deleat

delemus

deleamus

deletis

deleatis

delent

deleant

delebam

delerem

delebas

deleres

delebat

deleret

delebamus

deleremus

delebatis

deleretis

delebant

delerent

delebo

(omdat) ik verwoest

(omdat) ik verwoestte

ik zal verwoesten

delebis delebit delebimus delebitis delebunt perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

delevi

deleverim

delevisti

deleveris

delevit

deleverit

delevimus

deleverimus

delevistis

deleveretis

deleverunt

deleverint

deleveram

delevissem

deleveras

delevisses

deleverat

delevisset

deleveramus

delevissemus

deleveratis

delevissetis

deleverant

delevissent

delevero

(omdat) ik verwoest heb

(omdat) ik verwoest had

ik zal verwoest hebben

deleveris deleverit deleverimus deleveritis deleverint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

36

PASSIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

deleor

delear

deleris

delearis

deletur

deleatur

delemur

deleamur

delemini

deleamini

delentur

deleantur

delebar

delerer

delebaris

delereris

delebatur

deleretur

delebamur

deleremur

delebamini

deleremini

delebantur

delerentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

delebor

(omdat) ik verwoest word

(omdat) ik verwoest werd

ik zal verwoest worden

deleberis delebitur delebimur delebimini delebuntur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

deleta/us/um sum

deleta/us/um sim

deleta/us/um es

deleta/us/um sis

deleta/us/um est

deleta/us/um sit

deletae/i/a sumus

deletae/i/a simus

deletae/i/a estis

deletae/i/a sitis

deletae/i/a sunt

deletae/i/a sint

deleta/us/um eram

deleta/us/um essem

deleta/us/a eras

deleta/us/um esses

deleta/us/um erat

deleta/us/um esset

deletae/i/a eramus

deletae/i/a essemus

deletae/i/a eratis

deletae/i/a essetis

deletae/i/a erant

deletae/i/a essent

deleta/us/um ero

(omdat) ik verwoest ben

(omdat) ik verwoest was

ik zal verwoest zijn

deleta/us/um eris deleta/us/um erit deletae/i/a erimus deletae/i/a eritis deletae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

37

HOOFDSTUK 7: HET WERKWOORD VAN CONJUGATIE III De werkwoorden van het type emo III zijn de werkwoorden van de derde conjugatie of conjugatie III In het woordenboek zijn ze te herkennen doordat er een Romeinse III achter de eerste persoon enkelvoud indicativus praesens (emo) staat. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van emo en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV emere emendi emendo emere emendo

het kopen van het kopen (aan) het kopen het kopen door/met het kopen



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. emi (N1 en N4) emisse (N1 en N4)

gekocht te worden gekocht te hebben


Ook bestaan er nog twee aparte vormen van het werkwoord als zelfstandig naamwoord die bekend staan als het supinum. emptum emptu

om te kopen om te kopen



38

II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Latijnse werkwoorden kennen vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het passieve voltooide deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is een deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord emo III zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. het tegenwoordig deelwoord: emens Het tegenwoordig deelwoord of participium praesentis wordt gemaakt van de praesens-stam en die is bij emo III em- waar een hulp -e- achter komt en dan de uitgang -ns etc. De betekenis is ‘kopend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV emens ementis ementi ementem emente MV ementes ementium ementibus ementes ementibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV emens ementis ementi ementem emente MV ementes ementium ementibus ementes ementibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV emens ementis ementi emens emente MV ementia ementium ementibus ementia ementibus


het voltooid deelwoord of p.p.p: empta Het voltooid deelwoord heet in het Latijn participium perfecti passivi of kortweg p.p.p. Het heeft altijd een passieve betekenis waardoor empta altijd gekocht zijnde betekent in de F1 vorm. Het p.p.p. wordt gemaakt van de p.p.p-stam en die bestaat uit de praesensstam em- een hulpletter -p- plus een -t-. Deze combinatie levert de p.p.p.stam empt- op en daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen. Het resultaat zien je in het schema dat nu komt.


39

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV empta emptae emptae emptam empta MV emptae emptarum emptis emptas emptis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV emptus empti empto emptum empto MV empti emptorum emptis emptos emptis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV emptum empti empto emptum empto MV empta emptorum emptis empta emptis


het deelwoord van de toekomst: emptura Het Latijn kent een deelwoord van de toekomst. Voor het werkwoord emo III is daarvan de betekenis ‘zullende kopen.’ Dit deelwoord wordt gevormd door achter de p.p.p-stam empt- de uitgangen -ura etc. te zetten. Dat levert het volgende schema op.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV emptura empturae empturae empturam emptura MV empturae empturarum empturis empturas empturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV empturus empturi empturo empturum empturo MV empturi empturorum empturis empturos empturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV empturum empturi empturo empturum empturo MV emptura empturorum empturis emptura empturis


40

het gerundivum: emenda Het Latijnse gerundivum is een bijvoeglijke vorm van het werkwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Het gerundivum wordt gevormd door achter de praesens-stam em- eerst de hulpletter -e- te plaatsen en dan het achtervoegsel -nda etc. Het complete gerundivum van emo III ziet er zo uit. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV emenda emendae emendae emendam emenda MV emendae emendarum emendis emendas emendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV emendus emendi emendo emendum emendo MV emendi emendorum emendis emendos emendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV emendum emendi emendo emendum emendo MV emenda emendorum emendis emenda emendis


III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, hebben we het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat wil zeggen ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’. Welke tijden en wijzen het Latijn als persoonsvormen kent, zie je op de volgende bladzijdes. Daarnaast kent het Latijn ook nog een paar gebiedende wijzen: eme! emite! emere! emimini!

koop! koopt! word gekocht! wordt gekocht!


41

ACTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

emo

emam

emis

emas

emit

emat

emimus

emamus

emitis

ematis

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

emunt

emant

emebam

emerem

emebas

emeres

emebat

emeret

emebamus

emeremus

emebatis

emeretis

emebant

emerent

emam

(omdat) ik koop

(omdat) ik kocht

ik zal kopen

emes emet ememus emetis ement perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

emi

emerim

emisti

emeris

emit

emerit

emimus

emerimus

emistis

emeretis

emerunt

emerint

emeram

emissem

emeras

emisses

emerat

emisset

emeramus

emissemus

emeratis

emissetis

emerant

emissent

emero

(omdat) ik gekocht heb

(omdat) ik gekocht had

ik zal gekocht hebben

emeris emerit emerimus emeritis emerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

42

PASSIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

emor

emar

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

emeris

emaris

emitur

ematur

emimur

emamur

emimini

emamini

emuntur

emantur

emebar

emerer

emebaris

emereris

emebatur

emeretur

emebamur

emeremur

emebamini

emeremini

emebantur

emerentur

emar

(omdat) ik gekocht word

(omdat) ik gekocht werd

ik zal gekocht worden

emeris emetur ememur ememini ementur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

empta/us/um sum

empta/us/um sim

empta/us/um es

empta/us/um sis

empta/us/um est

empta/us/um sit

emptae/i/a sumus

emptae/i/a simus

emptae/i/a estis

emptae/i/a sitis

emptae/i/a sunt

emptae/i/a sint

empta/us/um eram

empta/us/um essem

empta/us/um eras

empta/us/um esses

empta/us/um erat

empta/us/um esset

emptae/i/a eramus

emptae/i/a essemus

emptae/i/a eratis

emptae/i/a essetis

emptae/i/a erant

emptae/i/a essent

empta/us/um ero

(omdat) ik gekocht ben

(omdat) ik gekocht was

ik zal gekocht zijn

empta/us/um eris empta/us/um erit emptae/i/a erimus emptae/i/a eritis emptae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

43

HOOFDSTUK 8: HET WERKWOORD VAN CONJUGATIE IV De werkwoorden van het type audio IV zijn de werkwoorden van de vierde conjugatie of conjugatie IV. In het woordenboek zijn ze te herkennen doordat er een Romeinse IV achter de eerste persoon enkelvoud indicativus praesens (audio) staat. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van audio en ziet er zo uit:

N1 N2 N3 N4 N5

EV audire audiendi audiendo audire audiendo

het horen van het horen (aan) het horen het horen door/met het horen



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. audiri (N1 en N4) audivisse (N1 en N4)

gehoord worden gehoord hebben


Ook bestaan er nog twee aparte vormen van het werkwoord als zelfstandig naamwoord die bekend staan als het supinum. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

44

auditum auditu

om te horen om te horen


II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Latijnse werkwoorden kennen vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het passieve voltooide deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is een deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord audio IV zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. het tegenwoordig deelwoord: audiens Het tegenwoordig deelwoord of participium praesentis wordt gemaakt van de praesens-stam en die is bij audi IV audi- waar een hulp -e- achter komt en dan de uitgang -ns etc. De betekenis is ‘horend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV audiens audientis audienti audientem audiente MV audientes audientium audientibus audientes audientibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV audiens audientis audienti audientem audiente MV audientes audientium audientibus audientes audientibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV audiens audientis audienti audiens audiente MV audientia audientium audientibus audientia audientibus


het voltooid deelwoord of p.p.p: audita Het voltooid deelwoord heet in het Latijn participium perfecti passivi of kortweg p.p.p. Het heeft altijd een passieve betekenis waardoor audita altijd gekocht zijnde betekent in de F1 vorm. Het p.p.p. wordt gemaakt van de p.p.p-stam en die bestaat uit de praesensstam audi- plus een -t-. Deze combinatie levert de p.p.p.-stam audit- op en daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen. Het resultaat zien je in het schema dat nu komt. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

45

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV audita auditae auditae auditam audita MV auditae auditarum auditis auditas auditis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV auditus auditi audito auditum audito MV auditi auditorum auditis auditos auditis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV auditum auditi audito auditum audito MV audita auditorum auditis audita auditis


het deelwoord van de toekomst: auditura Het Latijn kent een deelwoord van de toekomst. Voor het werkwoord audio IV is daarvan de betekenis ‘zullende horen.’ Dit deelwoord wordt gevormd door achter de p.p.p-stam audit- de uitgangen -ura etc. te zetten. Dat levert het volgende schema op.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV auditura auditurae auditurae audituram auditura MV auditurae auditurarum audituris audituras audituris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV auditurus audituri audituro auditurum audituro MV audituri auditurorum audituris audituros audituris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV auditurum audituri audituro auditurum audituro MV auditura auditurorum audituris auditura audituris


46

het gerundivum: audienda Het Latijnse gerundivum is een bijvoeglijke vorm van het werkwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Het gerundivum wordt gevormd door achter de praesens-stam audi- eerst de hulpletter -e- te plaatsen en dan het achtervoegsel -nda etc. Het complete gerundivum van audio IV ziet er zo uit.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV audienda audiendae audiendae audiendam audienda MV audiendae audiendarum audiendis audiendas audiendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV audiendus audiendi audiendo audiendum audiendo MV audiendi audiendorum audiendis audiendos audiendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV audiendum audiendi audiendo audiendum audiendo MV audienda audiendorum audiendis audienda audiendis


III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, hebben we het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat wil zeggen ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’. Welke tijden en wijzen het Latijn als persoonsvormen kent, zie je op de volgende bladzijdes. Daarnaast kent het Latijn ook nog een paar gebiedende wijzen: audi! audite! audire! audimini!

hoor! hoort! word gehoord! wordt gehoord!


47

ACTIEF praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

audio

audiam

audis

audias

audit

audiat

audimus

audiamus

auditis

audiatis

audiunt

audiant

audiebam

audirem

audiebas

audires

audiebat

audiret

audiebamus

audiremus

audiebatis

audiretis

audiebant

audirent

audiam

(omdat) ik hoor

(omdat) ik hoorde

ik zal horen

audies audiet audiemus audietis audient perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

audivi

audiverim

audivisti

audiveris

audivit

audiverit

audivimus

audiverimus

audivistis

audiveritis

audiverunt

audiverint

audiveram

audivissem

audiveras

audivisses

audiverat

audivisset

audiveramus

audivissemus

audiveratis

audivissetis

audiverant

audivissent

audivero

(omdat) ik gehoord heb

(omdat) ik gehoord had

ik zal gehoord hebben

audiveris audiverit audiverimus audiveritis audiverint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

48

PASSIEF praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

audior

audiar

audiris

audiaris

auditur

audiatur

audimur

audiamur

audimini

audiamini

audiuntur

audiantur

audiebar

audirer

audiebaris

audireris

audiebatur

audiretur

audiebamur

audiremur

audiebamini

audiremini

audiebantur

audirentur

audiar

ik word gehoord

ik werd gehoord

ik zal gehoord worden

audieris audietur audiemur audiemini audientur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

audita/us/um sum

audita/us/um sim

audita/us/um es

audita/us/um sis

audita/us/um est

audita/us/um sit

auditae/i/a sumus

auditae/i/a simus

auditae/i/a estis

auditae/i/a sitis

auditae/i/a sunt

auditae/i/a sint

audita/us/um eram

audita/us/um essem

audita/us/um eras

audita/us/um esses

audita/us/um erat

audita/us/um esset

auditae/i/a eramus

auditae/i/a essemus

auditae/i/a eratis

auditae/i/a essetis

auditae/i/a erant

auditae/i/a essent

audita/us/um ero

ik ben gehoord

ik was gehoord

ik zal gehoord zijn

audita/us/um eris audita/us/um erit auditae/i/a erimus auditae/i/a eritis auditae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

49

HOOFDSTUK 9: DE CAPIO-GROEP De werkwoorden van de capio-groep combineren elementen van de derde conjugatie met elementen van de vierde. Ze zijn eraan te herkennen dat ze eruit zien als ‘audio’ met een ‘-io’ op het einde, maar met erachter een Romeinse III die eigenlijk bij ‘emo III’ hoort. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van capio en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV capere capiendi capiendo capere capiendo

het nemen van het nemen aan het nemen het nemen door /met het nemen



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. capi (N1 en N4) cepisse (N1 en N4)

genomen worden genomen hebben



50

II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Latijnse werkwoorden kennen vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het passieve voltooide deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is een deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord capio III zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. het tegenwoordig deelwoord: audiens Het tegenwoordig deelwoord of participium praesentis wordt gemaakt van de praesens-stam capie- waar de uitgang -ns etc. achter komen. De betekenis is ‘nemend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV capiens capientis capienti capientem capiente MV capientes capientium capientibus capientes capientibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV capiens capientis capienti capientem capiente MV capientes capientium capientibus capientes capientibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV capiens capientis capienti capiens capiente MV capientia capientium capientibus capientia capientibus


het voltooid deelwoord of p.p.p: capta Het voltooid deelwoord heet in het Latijn participium perfecti passivi of kortweg p.p.p. Het heeft altijd een passieve betekenis waardoor capta altijd genomen zijnde betekent in de F1 vorm. Het p.p.p. wordt gemaakt van de p.p.p-stam en die bestaat uit de praesensstam cap- plus een -t-. Deze combinatie levert de p.p.p.-stam capt- op en daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen. Het resultaat zien je in het schema dat nu komt.


51

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV capta captae captae captam capta MV captae captarum captis captas captis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV captus capti capto captum capto MV capti captorum captis captos captis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV captum capti capto captum capto MV capta captorum captis capta captis


het deelwoord van de toekomst: captura Het Latijn kent een deelwoord van de toekomst. Voor het werkwoord capio III is daarvan de betekenis ‘zullende nemen.’ Dit deelwoord wordt gevormd door achter de p.p.p-stam capt- de uitgangen -ura etc. te zetten. Dat levert het volgende schema op.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV captura capturae capturae capturam captura MV capturae capturarum capturis capturas capturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV capturus capturi capturo capturum capturo MV capturi capturorum capturis capturos capturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV capturum capturi capturo capturum capturo MV captura capturorum capturis captura capturis


52

het gerundivum: capienda Het Latijnse gerundivum is een bijvoeglijke vorm van het werkwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Het gerundivum wordt gevormd door achter de praesens-stam capie- het achtervoegsel -nda etc. te plaatsen. Het complete gerundivum van capio III ziet er zo uit.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV capienda capiendae capiendae capiendam capienda MV capiendae capiendarum capiendis capiendas capiendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV capiendus capiendi capiendo capiendum capiendo MV capiendi capiendorum capiendis capiendos capiendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV capiendum capiendi capiendo capiendum capiendo MV capienda capiendorum capiendis capienda capiendis


III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, hebben we het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat wil zeggen ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’. Welke tijden en wijzen het Latijn als persoonsvormen kent, zie je op de volgende bladzijdes. Daarnaast kent het Latijn ook nog een paar gebiedende wijzen: cape! capite! capere! capimini!

neem! neemt! word genomen! wordt genomen!


53

ACTIEF praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

capio

capiam

capis

capias

capit

capiat

capimus

capiamus

capitis

capiatis

capiunt

capiant

capiebam

caperem

capiebas

caperes

capiebat

caperet

capiebamus

caperemus

capiebatis

caperetis

capiebant

caperent

capiam

(omdat) ik neem

(omdat) ik nam

ik zal nemen

capies capiet capiemus capietis capient perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

cepi

ceperim

cepisti

ceperis

cepit

ceperit

cepimus

ceperimus

cepistis

ceperitis

ceperunt

ceperint

ceperam

cepissem

ceperas

cepisses

ceperat

cepisset

ceperamus

cepissemus

ceperatis

cepissetis

ceperant

cepissent

cepero

(omdat) ik genomen heb

(omdat) ik genomen had

ik zal genomen hebben

ceperis ceperit ceperimus ceperitis ceperint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

54

PASSIEF praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

capior

capiar

caperis

capiaris

capitur

capiatur

capimur

capiamur

capimini

capiamini

capiuntur

capiantur

capiebar

caperer

capiebaris

capereris

capiebatur

caperetur

capiebamur

caperemur

capiebamini

caperemini

capiebantur

caperentur

capiar

(omdat) ik genomen word

(omdat) ik genomen werd

ik zal genomen worden

capieris capietur capiemur capiemini capientur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

capta/us/um sum

capta/us/um sim

capta/us/um es

capta/us/um sis

capta/us/um est

capta/us/um sit

captae/i/a sumus

captae/i/a simus

captae/i/a estis

captae/i/a sitis

captae/i/a sunt

captae/i/a sint

capta/us/um eram

capta/us/um essem

capta/us/um eras

capta/us/um esses

capta/us/um erat

capta/us/um esset

captae/i/a eramus

captae/i/a essemus

captae/i/a eratis

captae/i/a essetis

captae/i/a erant

captae/i/a essent

capta/us/um ero

(omdat) ik genomen ben

(omdat) ik genomen was

ik zal genomen zijn

capta/us/um eris capta/us/um erit captae/i/a erimus captae/i/a eritis captae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

55

HOOFDSTUK 10: DE DEPONENTIA Deponentia is de naam voor een speciale groep werkwoorden. Volledig heten ze ‘verba deponentia’ en één zo’n werkwoord is een ‘verbum deponens.’ Waarom ze zo heten, is mij niet duidelijk, maar wat is doen is geod te begrijpen. Kijk maar eens naar het voorbeeld van zo’n verbum deponens ‘proficiscor III.’ Dat ziet er onmiskenbaar passief uit met de bekende uitgang ‘-or’ aan het einde van het woord. Maar toch is de betekenis ervan actief, niet alleen in het Nederlands maar ook in het Latijn. De ‘-or uitgang’ heeft dus een andere betekenis en heeft niets met ‘word’ of ‘worden’ te maken. Het Grieks kan helpen. In deze taal bestaat het zogenaamde ‘Medium.’ Een werkwoord dat in het Medium staat, ziet er ook inderdaad passief uit, maar is actief. Het Grieks gebruikt dit Medium om duidelijk te maken dat iemand echt zelf iets doet. En deze Latijnse deponentia lijken erg op het Griekse medium. Want ‘proficiscor III’ wil zeggen dat iemand vertrekt en helemaal zelf gaat. En bij het deponens ‘vereor II’ is het helemaal duidelijk. Veretur betekent ‘hij is bang ‘of ‘hij vreest’ en dat is een heel persoonlijk gevoel en iets dat je overkomt. En dat ‘zelf doen’ of ‘zelf ondergaan’ zie je inderdaad bij veel van deze Latijnse deponens werkwoorden. Als je naar de vormen kijkt, zie je een half werkwoord. Want er zijn alleen maar onvoltooide tijden en voltooide tijden die er passief uitzien. Maar die allemaal een actieve betekenis hebben. En verder zijn er paar vormen die nodig zijn om het werkwoord normaal te kunnen gebruiken. Net zoals bij de gewone werkwoorden kent het Latijn vier gewone conjugaties voor het deponens werkwoord en een gemengde groep.


56

deponentia conjugatie I Als voorbeeld voor de deponentia van de eerste conjugatie gebruik ik conor I, proberen, beginnen. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van conor I ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV conari conandi conando conari conando

het proberen van het proberen aan het proberen het proberen door /met het proberen



Van het werkwoord bestaat ook een supinum conatum conatu

om te proberen om te proberen


II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Het Latijnse deponens kent ook vier bijvoeglijke vormen. Dat zijn : het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de voltooide tijd, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Het tegenwoordig deelwoord van conor I ziet er helemaal actief uit. Het is gebaseerd op de praesens-stam cona- met daar de uitgangen -ns etc. achter. Conans betekent ‘proberend.’ © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

57

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV conans conantis conanti conantem conante MV conantes conantium conantibus conantes conantibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV conans conantis conanti conantem conante MV conantes conantium conantibus conantes conantibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV conans conantis conanti conans conante MV conantia conantium conantibus conantia conantibus


Conata (F1) betekent ‘geprobeerd hebbende.’ De vorm bestaat uit de praesens-stam ‘cona-’ met een ‘-t-’ erachter voor het voltooide deelwoord. De voltooide stam van conor I is dus ‘conat-’ en daar komen de uitgangen achter die je in het schema ziet staan.

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV conata conatae conatae conatam conata MV conatae conatarum conatis conatas conatis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV conatus conati conato conatum conato MV conati conatorum conatis conatos conantis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV conatum conati conato conatum conato MV conata conatorum conatis conata conatis


58

Conor I heeft ook een deelwoord van de toekomst. Je maakt het van de stam voor het voltooid deelwoord ‘conat-’. Daar zet je namelijk de uitgangen -ura etc. achter waardoor je de betekenis ‘zullende proberen’krijgt. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV conatura conaturae conaturae conaturam conatura MV conaturae conaturarum conaturis conaturas conaturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV conaturus conaturi conaturo conaturum conaturo MV conaturi conaturorum conaturis conaturos conaturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV conaturum conaturi conaturo conaturum conaturo MV conatura conaturorum conaturis conatura conaturis


De vierde bijvoeglijke vorm van het werkwoord conor I is het gerundivum. Je maakt deze vorm door achter de praesens-stam ‘cona-’ de uitgangen -nda etc te zetten. Conanda betekent ‘geprobeerd moetende worden’in de F1 vorm. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV conanda conandae conandae conandam conanda MV conandae conandarum conandis conandas conandis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV conandus conandi conando conandum conando MV conandi conandorum conandis conandos conandis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV conandum conandi conando conandum conando MV conanda conandorum conandis conanda conandis


59

III het werkwoord als werkwoord Wanneer het werkwoord als werkwoord gebruikt wordt, gaat het over persoons-vormen. Dat wil zeggen een werkwoordsvorm die verbonden is met een zogenaamde ‘persoon’ dat zijn de ‘ik, jij, hij/zij, wij jullie, zij’ vormen van het werkwoord. Daarnaast kent het deponens nog een gebiedende wijs. conare! conamini!

probeer! probeert!

woordenboek In het woordenboek staan de deponentia zo aangegeven: conor, conari en (eventueel) conatus sum, proberen. Uit de combinatie ‘conor’ met een actief werkwoord kun je opmaken dat het om een ‘verbum deponens’ gaat. Er staat dus niet apart bij dat ‘conor’ I een deponens is. Aan de passieve uitgang ‘-or’ en de vertaling met een actief werkwoord zie je dus dat het om een werkwoord gaat met een passief uiterlijk dat niet passief is.


60

DEPONENS

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

conor

coner

conaris

coneris

conatur

conetur

conamur

conemur

conamini

conemini

conantur

conentur

conabar

conarerer

conabaris

conareris

conabatur

conaretur

conabamur

conaremur

conabamini

conaremini

conabantur

conarentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

conabor

(omdat) ik probeer

(omdat) ik probeerde

ik zal proberen

conaberis conabitur conabimur conabimini conabuntur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.v.t.t.

conata/us/um sum

conata/us/um sim

conata/us/um es

conata/us/um sis

conata/us/um est

conata/us/um sit

conatae/i/a sumus

conatae/i/a simus

conatae/i/a estis

conatae/i/a sitis

conatae/i/a sunt

conatae/i/a sint

conata/us/um eram

conata/us/um essem

conata/us/a veras

conata/us/um esses

conata/us/um erat

conata/us/um esset

conatae/i/a eramus

conatae/i/a essemus

conatae/i/a eratis

conatae/i/a essetis

conatae/i/a erant

conatae/i/a essent

conata/us/um ero

(omdat) ik geprobeerd heb

(omdat) ik geprobeerd had

ik zal geprobeerd hebben

conata/us/um eris conata/us/um erit conatae/i/a erimus conatae/i/a eritis conatae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

61

deponentia conjugatie II Als voorbeeld voor de deponentia van de tweede conjugatie of conjugatie II gebruik ik vereor II, vrezen. Dit werkwoord heeft als stamtijden vereor II, vereri, veritus sum. Dat betekent dat het voltooide deelwoord ‘verit-’ als stam heeft. Deze vorm ‘verit-’ gebruik je om het perfectum te maken en het deelwoord van de toekomst. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van vereor II, vrezen en ziet er zo uit:

N1 N2 N3 N4 N5

EV vereri verendi verendo vereri verendo

het vrezen van het vrezen aan het vrezen het vrezen door /met het vrezen



Van het werkwoord bestaat ook een supinum veritum veritu

om te vrezen om te vrezen


II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Vereor II kent vier bijvoeglijke vormen. Dat zijn: het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de voltooide tijd, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Voor het tegenwoordig deelwoord gebruik je de praesens-stam ‘vere-’ waarachter de uitgangen ‘- ns’ etc. komen. Verens betekent ‘vrezend.


62

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV verens verentis verenti verentem verente MV verentes verentium verentibus verentes verentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV verens verentis verenti verentem verente MV verentes verentium verentibus verentes verentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV verens verentis verenti verens verente MV verentia verentium verentibus verentia verentibus


Het werkwoord vereor II heeft een andere voltooide tijd dan deleo II. De stamtijden zijn: vereor II, vereri, veritus sum, vrezen. Van veritus wordt de stam ‘verit-’ gemaakt waarachter de uitgangen voor de verschillende naamvallen en geslachten komen. Verita (F1) betekent ‘gevreesd hebbend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV verita veritae veritae veritam verita MV veritae veritarum veritis veritas veritis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV veritus veriti verito veritum verito MV veriti veritorum veritis veritos veritis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV veritum veriti verito veritum verito MV verita veritorum veritis verita veritis


De derde bijvoeglijke vorm van het werkwoord vereor II is het deelwoord van de toekomst. Deze wordt gevormd door achter de stam van © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

63

het voltooid deelwoord ‘verit-’ de uitgangen -ura etc. te plaatsen. Veritura betekent ‘zullende vrezen’ in de F1 vorm. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV veritura veriturae veriturae verituram veritura MV veriturae veriturarum verituris verituras verituris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV veritruus verituri verituro veriturum verituro MV verituri veriturorum verituris verituros verituris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV veriturum veriurti veriurto veriturum verituro MV veriurta veriturorum verituris veritura verituris


Het gerundivum bestaat uit de praesens-stam ‘vere-’ met de uitgangen ‘-da’etc. en betekent ‘gevreesd moetende worden. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV verenda verendae verendae verendam verenda MV verendae verendarum verendis verendas verendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV verendus verendi verendo verendum verendo MV verendi verendorum verendis verendos verendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV verendum verendi verendo verendum verendo MV verenda verendorum verendis verenda verendis


III het werkwoord als werkwoord Vereor II kent ook een gebiedende wijs. verere! veremini!

vrees! vreest!


64

DEPONENS

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

vereor

verear

vereris

verearis

veretur

vereatur

veremur

vereamur

veremini

vereamini

verentur

vereantur

verebar

vererer

verebaris

verereris

verebatur

vereretur

verebamur

vereremur

verebamini

vereremini

verebantur

vererentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

verebor

(omdat) ik vrees

(omdat) ik vreesde

ik zal vrezen

vereberis verebitur verebimur verebimini verebuntur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

verita/us/um sum

verita/us/um sim

verita/us/um es

verita/us/um sis

verita/us/um est

verita/us/um sit

veritae/i/a sumus

veritae/i/a simus

veritae/i/a estis

veritae/i/a sitis

veritae/i/a sunt

veritae/i/a sint

verita/us/um eram

verita/us/um essem

verita/us/a eras

verita/us/um esses

verita/us/um erat

verita/us/um esset

veritae/i/a eramus

veritae/i/a essemus

veritae/i/a eratis

veritae/i/a essetis

veritae/i/a erant

veritae/i/a essent

verita/us/um ero

(omdat) ik gevreesd heb

(omdat) ik gevreesd had

ik zal gevreesd hebben

verita/us/um eris verita/us/um erit veritae/i/a erimus veritae/i/a eritis veritae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

65

deponentia conjugatie III Als voorbeeld voor de deponentia van de derde conjugatie of conjugatie III gebruik ik sequor III volgen. Dit werkwoord heeft als stamtijden sequor III, sequi, secutus sum, volgen. Dit betekent dat het voltooide deelwoord ‘secut-’ als stam heeft. De vorm ‘secut-’ gebruik je om het perfectum te maken en het deelwoord van de toekomst. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van sequor III, volgen en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV sequi sequendi sequendo sequi sequendo

het volgen van het volgen aan het volgen het volgen door /met het volgen



Van het werkwoord bestaat ook een supinum secutum secutu

om te volgen om te volgen


II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Ook sequor III, volgen kent vier bijvoeglijke vormen. Dat is het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de voltooide tijd, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Dat is het deelwoord met de betekenis ‘moetende worden.’ Voor het werkwoord sequor III zijn dit de volgende stammen met de bijbehorende uitgangen. Het tegenwoordig deelwoord bestaat uit de praesens-stam ‘seque-’ met daarachter de uitgangen ‘-ns’ etc. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

66

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV sequens sequentis sequenti sequentem sequente MV sequentes sequentium sequentibus sequentes sequentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV sequens sequentis sequenti sequentem sequente MV sequentes sequentium sequentibus sequentes sequentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV sequens sequentis sequenti sequens sequente MV sequentia sequentium sequentibus sequentia sequentibus


Het werkwoord sequor III heeft een andere voltooide tijd dan emo III. De stamtijden zijn: sequor III, sequi, secutus sum, volgen. Van ‘secutus’ wordt de stam ‘secut-’ gemaakt waarachter de uitgangen voor de verschillende naamvallen en geslachten komen. Secuta (F1) betekent ‘gevolgend hebbend’ of ‘gevolgd zijnde’ want in het Nederlands zijn beide mogelijk. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV secuta secutae secutae secutam secuta MV secutae secutarum secutis secutas secutis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV secutus secuti secuto secutum secuto MV secuti secutorum secutis secutos secutis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV secutum secuti secuto secutum secuto MV secuta secutorum secutis secuta secutis


De derde bijvoeglijke vorm is het deelwoord van de toekomst. Deze wordt gevormd door achter de stam van het voltooid deelwoord ‘secut-’ de uitgangen ‘-ura‘etc. te plaatsen. Secutura betekent ‘zullende volgen’ in de F1 vorm. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

67

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV secutura secuturae secuturae secuturam secutura MV secuturae secuturarum secuturis secuturas secuturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV secuturus secuturi secuturo secuturum secuturo MV secuturi secuturorum secuturis secuturos secuturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV secuturum secuturi secuturo secuturum secuturo MV secutura secuturorum secuturis secutura secuturis


Het gerundivum bestaat uit de praesens-stam ‘seque-’ met de uitgangen ‘-da’etc. en betekent ‘gevolgd moetende worden. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV sequenda sequendae sequendae sequendam sequenda MV sequendae sequendarum sequendis sequendas sequendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV sequendus sequendi sequendo sequendum sequendo MV sequendi sequendorum sequendis sequendos sequendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV sequendum sequendi sequendo sequendum sequendo MV sequenda sequendorum sequendis sequenda sequendis


III het werkwoord als werkwoord Sequor III kent ook een gebiedende wijs. . sequere! sequimini !

volg! volgt!


68

DEPONENS

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

sequor

sequar

sequeris

sequaris

sequitur

sequatur

sequimur

sequamur

sequimini

sequamini

sequuntur

sequantur

sequebar

sequerer

sequebaris

sequereris

sequebatur

sequeretur

sequebamur

sequeremur

sequebamini

sequeremini

sequebantur

sequerentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

sequar

(omdat) ik volg

(omdat) ik volgde

ik zal volgen

sequeris sequetur sequemur sequemini sequentur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

secuta/us/um sum

secuta/us/um sim

secuta/us/um es

secuta/us/um sis

secuta/us/um est

secuta/us/um sit

secutae/i/a sumus

secutae/i/a simus

secutae/i/a estis

secutae/i/a sitis

secutae/i/a sunt

secutae/i/a sint

secuta/us/um eram

secuta/us/um essem

secuta/us/a eras

secuta/us/um esses

secuta/us/um erat

secuta/us/um esset

secutae/i/a eramus

secutae/i/a essemus

secutae/i/a eratis

secutae/i/a essetis

secutae/i/a erant

secutae/i/a essent

secuta/us/um ero

(omdat) ik gevolg heb

(omdat) ik gevolgd had

ik zal gevolgd hebben

secuta/us/um eris secuta/us/um erit

Als

secutae/i/a erimus deponentia

voorbeeldsecutae/i/a voor deeritis deponentia secutae/i/a erunt

conjugatie IV van de vierde conjugatie of conjugatie


69

IV gebruik ik partior IV, verdelen. Dit werkwoord heeft als stamtijden partior IV, partiri, partitus sum, verdelen. Dit betekent dat het voltooide deelwoord ‘partit-’ als stam heeft. De vorm ‘partit-’ gebruik je om het perfectum te maken en het deelwoord van de toekomst. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van partior IV, verdelen en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV partiri partiendi partiendo partiri partiendo

het verdelen van het verdelen aan het verdelen het verdelen door /met het verdelen



Van het werkwoord bestaat ook een supinum partitum partitu

om te volgen om te volgen


II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Partior IV kent vier bijvoeglijke vormen. Dat zijn: het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de voltooide tijd, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Voor het tegenwoordig deelwoord gebruik je de praesens-stam parti- plus een extra -e-. Achter deze verlengde stam ‘partie- komen de bekende uitgangen ‘- ns’ etc. Partiens betekent ‘verdelend.’


70

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV partiens partientis partienti partientem partiente MV partientes partientium partientibus partientes partientibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV partiens partientis partienti partientem partiente MV partientes partientium partientibus partientes partientibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV partiens partientis partienti partiens partiente MV partientia partientium partientibus partientia partientibus


De stam van het voltooide deelwoord van partior IV is ‘partit-’ daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen en de geslachten. Partita (F1) betekent ‘verdeeld hebbende.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV partita partitae partitae partitam partita MV partitae partitarum partitis partitas partitis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV partitus partiti partito partitum partito MV partiti partitorum partitis partitos partitis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV partitum partiti partito partitum partito MV partita partitorum partitis partita partitis


De derde bijvoeglijke vorm is het deelwoord van de toekomst. Deze wordt gevormd door achter de stam van het voltooid deelwoord ‘partit-’ de uitgangen ‘-ura‘etc. te plaatsen. Partitura betekent ‘zullende verdelen’ in de F1 vorm. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

71

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV partitura partiturae partiturae partituram partitura MV partiturae partiturarum partituris partituras partituris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV partiturus partituri partituro partiturum partituro MV partituri partiturorum partituris partituros partituris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV partiturum partituri partituro partiturum partituro MV partitura partiturorum partituris partitura partituris


Het gerundivum bestaat uit de praesens-stam ‘partie-’ met de uitgangen ‘-da’etc. en betekent ‘verdeeld moetende worden. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV partienda partiendae partiendae partiendam partienda MV partiendae partiendarum partiendis partiendas partiendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV partiendus partiendi partiendo partiendum partiendo MV partiendi partiendorum partiendis partiendos partiendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV partiendum partiendi partiendo partiendum partiendo MV partienda partiendorum partiendis partienda partiendis


III het werkwoord als werkwoord Partior IV kent ook een gebiedende wijs. . partire! partimini!

verdeel! verdeelt!


72

DEPONENS

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

partior

partiar

partiris

partiaris

partitur

partiatur

partimur

partiamur

partimini

partiamini

partiuntur

partiantur

partiebar

partirer

partiebaris

partireris

partiebatur

partiretur

partiebamur

partiremur

partiebamini

partiremini

partiebantur

partirentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

partiar

(omdat) ik verdeel

(omdat) ik verdeelde

ik zal verdelen

partieris partietur partiemur partiemini partientur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

partita/us/um sum

partita/us/um sim

partita/us/um es

partita/us/um sis

partita/us/um est

partita/us/um sit

partitae/i/a sumus

partitae/i/a simus

partitae/i/a estis

partitae/i/a sitis

partitae/i/a sunt

partitae/i/a sint

partita/us/um eram

partita/us/um essem

partita/us/a eras

partita/us/um esses

partita/us/um erat

partita/us/um esset

partitae/i/a eramus

partitae/i/a essemus

partitae/i/a eratis

partitae/i/a essetis

partitae/i/a erant

partitae/i/a essent

partita/us/um ero

(omdat) ik verdeeld heb

(omdat) ik verdeeld had

ik zal verdeeld hebben

partita/us/um eris partita/us/um erit partitae/i/a erimus partitae/i/a eritis partitae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

73

deponentia van de capio-groep Als voorbeeld voor de deponentia van de capio-groep gebruik ik patior III, lijden. Dit werkwoord heeft als stamtijden patior III, passus sum, lijden. Dit betekent dat het voltooide deelwoord ‘pass-’ als stam heeft. De vorm ‘pass-’ gebruik je om het perfectum te maken en het deelwoord van de toekomst. I Het werkwoord als zelfstandig naamwoord. De werkwoorden van dit type komen als zelfstandig naamwoord voor en wel op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van patior III, lijden verdelen en ziet er zo uit: N1 N2 N3 N4 N5

EV pati patiendi patiendo parti patiendo

het lijden van het lijden aan het lijden het lijden door /met het lijden



Van het werkwoord is geen supinum bekend. II het werkwoord als bijvoeglijk naamwoord Patior III kent vier bijvoeglijke vormen. Dat zijn: het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de voltooide tijd, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Voor het tegenwoordig deelwoord gebruik je de praesens-stam pati- plus een extra -e-. Achter deze verlengde stam ‘patie- komen de bekende uitgangen ‘- ns’ etc. Patiens betekent ‘lijdende.’


74

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV patiens patientis patienti patientem patiente MV patientes patientium patientibus patientes patientibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV patiens patientis patienti patientem patiente MV patientes patientium patientibus patientes patientibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV patiens patientis patienti patiens patiente MV patientia patientium patientibus patientia patientibus


De stam van het voltooide deelwoord van patior IV is ‘pass-’ daarachter komen de uitgangen voor de naamvallen en de geslachten. Passa (F1) betekent ‘geleden hebbende.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV passa passae passae passam passa MV passae passarum passis passas passis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV passus passi passo passum passo MV passi passorum passis passos passis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV passum passi passo passum passo MV passa passorum passis passa passis


De derde bijvoeglijke vorm is het deelwoord van de toekomst. Deze wordt gevormd door achter de stam van het voltooid deelwoord ‘pass-’ de uitgangen ‘-ura‘etc. te plaatsen. Passura betekent ‘zullende lijden’ in de F1 vorm.


75

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV passura passurae passurae passuram passura MV passurae passurarum passuris passuras passuris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV passurus passuri passuro passurum passuro MV passuri passurorum passuris passuros passuris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV passurum passuri passuro passurum passuro MV passura passurorum passuris passura passuris


Het gerundivum bestaat uit de praesens-stam ‘patie-’ met de uitgangen ‘-da’etc. en betekent ‘geleden of verdragen moetende worden.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV patienda patiendae patiendae patiendam patienda MV patiendae patiendarum patiendis patiendas patiendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV patiendus patiendi patiendo patiendum patiendo MV patiendi patiendorum patiendis patiendos patiendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV patiendum patiendi patiendo patiendum patiendo MV patienda patiendorum patiendis patienda patiendis


III het werkwoord als werkwoord Partior IV kent ook een gebiedende wijs. . patere! patimini!

lijd! lijdt!


76

DEPONENS

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

patior

patiar

pateris

patiaris

patitur

patiatur

patimur

patiamur

patimini

patiamini

patiuntur

patiantur

partiebar

paterer

partiebaris

patereris

partiebatur

pateretur

partiebamur

pateremur

partiebamini

pateremini

partiebantur

paterentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

patiar

(omdat) ik lijd

(omdat) ik leed

ik zal lijden

patieris patietur patiemur patiemini patientur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

passa/us/um sum

passa/us/um sim

passa/us/um es

passa/us/um sis

passa/us/um est

passa/us/um sit

passae/i/a sumus

passae/i/a simus

passae/i/a estis

passae/i/a sitis

passae/i/a sunt

passae/i/a sint

passa/us/um eram

passa/us/um essem

passa/us/a eras

passa/us/um esses

passa/us/um erat

passa/us/um esset

passae/i/a eramus

passae/i/a essemus

passae/i/a eratis

passae/i/a essetis

passae/i/a erant

passae/i/a essent

passa/us/um ero

(omdat) ik geleden heb

(omdat) ik geleden had

ik zal geleden hebben

passa/us/um eris passa/us/um erit passae/i/a erimus passae/i/a eritis passae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

77

HOOFDSTUK 11: ONREGELMATIGE WERKWOORDEN Het Latijn kent een aantal onregelmatige werkwoorden. Het zijn er niet veel, maar ze komen vaak voor. In dit hoofdstuk vind je ze helemaal uitgeschreven. Het gaat om de werkwoorden zijn (sum), kunnen (possum), fio (worden), eo (gaan), fero (dragen), volo (willen), nolo (niet willen) en malo (liever willen, prefereren). I Het werkwoord sum als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘sum’, dat letterlijk ‘ik ben’ betekent, kent geen volledig gerundium, alleen een nominativus en accusativus ‘esse’, ‘zijn.’ N1 N2 N3 N4 N5

EV esse

het zijn

esse

het zijn



De infinitivus van de voltooide tijd is ‘fuisse’ ,‘geweest zijn.’ Deze vorm komt ook alleen in de N1 en de N4 vorm voor. Esse kent ook een infinitivus van de toekomende tijd. Dat is ‘fore’ ‘te zullen zijn’ en ook dat komt alleen in de N1 en N4 vorm voor II Het werkwoord sum als bijvoeglijk naamwoord Het werkwoord ‘sum’ kent maar een soort bijvoeglijke vorm en dat is het deelwoord van de toekomst. Dit is gebaseerd op de stam ‘fut-’ waar de © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

78

uitgangen ‘-ura’etc. achter komen. Futura betekent ‘zullende zijn’ in de F1 vorm. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV futura futurae futurae futuram futura MV futurae futurarum futuris futuras futuris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV futurus futuri futuro futurum futuro MV futuri futurorum futuris futuros futuris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV futurum futuri futuro futurum futuro MV futura futurorum futuris futura futuris


III Het werkwoord sum als werkwoord Esse, zijn, kent een aantal gebiedende wijzen. Dat zijn de gewone gebiedende wijs van de tegenwoordige tijd zoals alle werkwoorden die hebben. es! este!

ben! weest!

praesens praesens

Maar er bestaan ook nog een aantal gebiedende wijzen van de toekomende tijd en die komen wel eens voor. Daarom noem ik ze in het schema hieronder. Je ziet ze wel in de teksten van Romeinse wetten staan. esto! esto! estote! sunto!

jij moet zijn! hij moet zijn! jullie moeten zijn! zij moeten zijn!

futurum futurum futurum futurum

De onvoltooide tijden van esse zijn gebouwd op de stam ‘su-’ of op de stam ‘es-.’ De basis van de voltooide tijden is ‘fu-’


79

praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

sum

sim

es

sis

est

sit

sumus

simus

estis

sitis

sunt

sint

eram

essem

eras

esses

erat

esset

eramus

essemus

eratis

essetis

erant

essent

ero

(omdat) ik ben

(omdat) ik was

ik zal zijn

eris erit erimus eritis erunt perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

fui

fuerim

fuisti

fueris

fuit

fuerit

fuimus

fuerimus

fuistis

fueritis

fuerunt

fuerint

fueram

fuissem

fueras

fuisses

fuerat

fuisset

fueramus

fuissemus

fueratis

fuissetis

fuerant

fuissent

fuero

(omdat) ik geweest ben

(omdat) ik geweest was

ik zal geweest zijn

fueris fuerit fuerimus fueritis fuerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

80

I Het werkwoord possum als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘possum’ dat letterlijk ‘ik kan’ betekent, heeft geen volledig gerundium, maar alleen een nominativus en accusativus ‘posse’, ‘kunnen.’

N1 N2 N3 N4 N5

EV posse

het kunnen

posse

het kunnen



De infinitivus van de voltooide tijd is ‘potuisse’ ‘gekund hebben.’ Deze vorm komt ook alleen in de N1 en de N4 vorm voor.

II Het werkwoord possum als bijvoeglijk naamwoord Er zijn geen deelwoorden van ‘posse’, ‘kunnen’ bekend.

III Het werkwoord possum als werkwoord Het Latijnse werkwoord ‘possum’ ‘ik kan’ bestaat eigenlijk uit twee aparte woorden. Potis is een bijvoeglijk naamwoord dat ‘in staat’ betekent en dat wordt vastgemaakt aan de vormen van het werkwoord ‘esse’ zijn. Letterlijk betekent ‘possum’ dus ‘in staat ik ben.’ En dat vertalen wij met ‘ik kan.’ In de persoonsvormen van het werkwoord is goed te zien dat kunnen in het Latijn eigenlijk een samengesteld werkwoord is. Van kunnen bestaat geen gebiedende wijs. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

81

praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

possum

possim

potes

possis

potest

possit

possumus

possimus

potestis

possitis

possunt

possint

poteram

possem

poteras

posses

poterat

posset

poteramus

possemus

poteratis

possetis

poterant

possent

potero

(omdat) ik kan

(omdat) ik kon

ik zal kunnen

poteris poterit poterimus poteritis poterunt perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

potui

potuerim

potuisti

potueris

potuit

potuerit

potuimus

potuerimus

potuistis

potueritis

potuerunt

potuerint

potueram

potuissem

potueras

potuisses

potuerat

potuisset

potueramus

potuissemus

potueratis

potuissetis

potuerant

potuissent

potuero

(omdat) ik gekund heb

(omdat) ik gekund had

ik zal gekund hebben

potueris potuerit potuerimus potueritis potuerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

82

I Het werkwoord fio als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘fio’ dat letterlijk betekent ‘ik word’, heeft geen volledig gerundium, alleen een nominativus en accusativus ‘fieri’, ‘worden.’ N1 N2 N3 N4 N5

EV fieri

het worden

fieri

het worden



Verder kent ‘fio’ ook een infinitivus van de toekomende tijd. Dat is ‘factum iri’ ‘gemaakt te zuleln worden.’ Deze vorm komt ook uitsluitend in de N1 en N4 vorm voor II Het werkwoord fio als bijvoeglijk naamwoord Het werkwoord ‘fio’ kent drie bijvoeglijke vormen. dat zijn: het deelwoord van de toekomst het voltooide deelwoord en het gerundivum. Het deelwoord van de toekomst is ‘futura’ in de F1 vorm en betekent ‘zullende worden.’

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV futura futurae futurae futuram futura MV futurae futurarum futuris futuras futuris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV futurus futuri futuro futurum futuro MV futuri futurorum futuris futuros futuris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10


EV futurum futuri futuro futurum futuro MV futura futurorum futuris futura futuris


83

Het voltooide deelwoord is ‘facta’ in de F1 vorm en betekent ‘gemaakt zijnde.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV facta factae factae factam facta MV factae factarum factis factas factis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV factus facti facto factum facto MV facti factorum factis factos factis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV factum facti facto factum facto MV facta factorum factis facta factis


Het gerundivum ‘gemaakt moetende worden’, is gelijk aan dat van facio III, maken F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV facienda faciendae faciendae faciendam facienda MV faciendae faciendarum faciendis faciendas faciendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV faciendus faciendi faciendo faciendum faciendo MV faciendi faciendorum faciendis faciendos faciendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV faciendum faciendi faciendo faciendum faciendo MV facienda faciendorum faciendis facienda faciendis


III Het werkwoord fio als werkwoord Van het werkwoord ‘fio’ bestaat een gebiedende wijs in de onvoltooid tegenwoordige tijd. Het praesens dus. fi! fite!

word! wordt!


84

praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

fio

fiam

fis

fias

fit

fiat

fimus

fiamus

fitis

fiatis

fiunt

fiant

fiebam

fierem

fiebas

fieres

fiebat

fieret

fiebamus

fieremus

fiebatis

fieretis

fiebant

fierent

fiam

(omdat) ik word

(omdat) ik werd

ik zal worden

fies fiet fiemus fietis fient perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

facta/us/um sum

facta/us/um sim

facta/us/um es

facta/us/um sis

facta/us/um est

facta/us/um sit

factae/i/a sumus

factae/i/a simus

factae/i/a estis

factae/i/a sitis

factae/i/a sunt

factae/i/a sint

facta/us/um eram

facta/us/um essem

facta/us/a eras

facta/us/um esses

facta/us/um erat

facta/us/um esset

factae/i/a eramus

factae/i/a essemus

factae/i/a eratis

factae/i/a essetis

factae/i/a erant

factae/i/a essent

facta/us/um ero

(omdat) ik geworden ben

(omdat) ik geworden was

ik zal geworden zijn

facta/us/um eris facta/us/um erit factae/i/a erimus factae/i/a eritis factae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

85

I Het werkwoord eo als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘eo’, dat letterlijk ‘ik ga’ betekent, komt als zelfstandig naamwoord voor op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van ‘eo’ en ziet er zo uit:

N1 N2 N3 N4 N5

EV ire eundi eundo ire eundo

het gaan van het gaan aan het gaan het gaan door/met het gaan



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. Zo bestaat er een infinitivus van het passivum en een infinitivus van de voltooide tijd. iri (N1 en N4) isse (N1 en N4)

gegaan te worden gegaan te hebben

infinitivus praesens passief infinitivus perfecti aktief

Van ‘eo’ gaan is ook een supinum bekend. itum itu

om te gaan om te gaan


II Het werkwoord eo als bijvoeglijk naamwoord Eo kent drie bijvoeglijke vormen. Dat zijn: het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de toekomst en het gerundivum. Het tegenwoordig deelwoord van ‘eo’ is ‘iens’ met als genitivus ‘euntis’ en betekent ‘gaande.’ © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

86

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV iens euntis eunti euntem eunte MV euntes euntium euntibus euntes euntibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV iens euntis eunti euntem eunte MV euntes euntium euntibus euntes euntibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV iens euntis eunti iens eunte MV euntia euntium euntibus euntia euntibus


Het deelwoord van de toekomst is ‘itura’ in de F1 vorm en betekent ‘zullende gaan.’

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV itura iturae iturae ituram itura MV iturae iturarum ituris ituras ituris

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV iturus ituri ituro iturum ituro MV ituri iturorum ituris ituros ituris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV iturum ituri ituro iturum ituro MV itura iturorum ituris itura ituris


Het gerundivum van eo is ‘eunda’ in de F1 vorm en betekent ‘gegaan moetende worden.’ Op de volgende bladzijde staan alle vormen van dit gerundivum. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

87

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV eunda eundae eundae eundam eunda MV eundae eundarum eundis eundas eundis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV eundus eundi eundo eundum eundo MV eundi eundorum eundis eundos eundis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV eundum eundi eundo eundum eundo MV eunda eundorum eundis eunda eundis


III Het werkwoord eo als werkwoord Van het werkwoord ‘eo’ bestaat een gebiedende wijs in de onvoltooid tegenwoordige tijd. i! ite!

ga! gaat!

Van ‘eo’ ‘gaan’ bestaan ook een paar passieve vormen. indicativus

conjunctivus

praes.o.t.t

itur

eatur

(omdat) er gegaan wordt

imperf.o.v.t.

ibatur

iretur

(omdat) er gegaan werd

fut o.t.t.t.

ibitur

perf. v.t.t.

itum est

itum sit

(omdat) er gegaan is

plqpfv.v.t.

itum erat

itum esset

(omdat) er gegaan was

fut.ex v.t.t.t.

itum erit

er zal gegaan worden


er zal gegaan zijn

88

praes. o.t.t

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

indicativus

conjunctivus

eo

eam

is

eas

it

eat

imus

eamus

itis

eatis

eunt

eant

ibam

irem

ibas

ires

ibat

iret

ibamus

iremus

ibatis

iretis

ibant

irent

ibo

(omdat) ik ga

(omdat) ik ging

ik zal gaan

ibis ibit ibimus ibitis ibunt perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

ii

ierim

isti

ieris

iit

ierit

iimus

ierimus

istis

ieritis

ierunt

ierint

ieram

issem

ieras

isses

ierat

isset

ieramus

issemus

ieratis

issetis

ierant

issent

iero

(omdat) ik gegaan ben

(omdat) ik gegaan was

ik zal gegaan zijn

ieris ierit ierimus ieritis ierint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

89

I Het werkwoord fero als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘fero’, dat letterlijk ‘ik draag’ betekent, heeft als stamtijden: fero, tuli, latum, dragen. Als zelfstandig naamwoord komt dit werkwoord voor op de volgende manieren. Van de infinitivus praesens bestaan alle naamvallen van het enkelvoud. Deze serie is bekend als het gerundium van ‘fero’ en ziet er zo uit:

N1 N2 N3 N4 N5

EV ferre ferendi ferendo ferre ferendo

het dragen van het dragen aan het dragen het dragen door/met het dragen



Maar het werkwoord kent nog meer vormen van het hele werkwoord. Alleen hebben die geen compleet naamvallensysteem. Zo bestaat er een infinitivus van het passivum en een infinitivus van de voltooide tijd. ferri (N1 en N4) tulisse (N1 en N4)

gedragen te worden gedragen te hebben

infinitivus praesens passief infinitivus perfecti aktief

Van ‘fero’ gaan is ook een supinum bekend. latum latu

om te dragen om te dragen


II Het werkwoord fero als bijvoeglijk naamwoord Fero kent drie bijvoeglijke vormen. Dat zijn: het tegenwoordig deelwoord, het deelwoord van de toekomst het voltooide deelwoord en het gerundivum. Het tegenwoordig deelwoord van ‘fero’ is ‘ferens’ met als genitivus ‘ferentis’ en betekent ‘dragende.’ © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

90

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV ferens ferentis ferenti ferentem ferente MV ferentes ferentium ferentibus ferentes ferentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV ferens ferentis ferenti ferentem ferente MV ferentes ferentium ferentibus ferentes ferentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV ferens ferentis ferenti ferens ferente MV ferentia ferentium ferentibus ferentia ferentibus


Het deelwoord van de toekomst is ‘latura’ in de F1 vorm en betekent ‘zullende dragen.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV latura laturae laturae laturam latura MV laturae laturarum laturis laturas laturis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV laturus laturi laturo laturum laturo MV laturi laturorum laturis laturos laturis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV laturum laturi laturo laturum laturo MV latura laturorum laturis latura laturis


Het voltooide deelwoord van fero is ‘lata’ in de F1 vorm en betekent ‘gedragen zijnde.’ Op de volgende bladzijde staan alle vormen van dit p.p.p.


91

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV lata latae latae latam lata MV latae latarum latis latas latis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV latus lati lato latum lato MV lati latorum latis latos latis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV latum lati lato latum lato MV lata latorum latis lata latis


Het gerundivum van fero is ‘ferenda’ in de F1 vorm en betekent ‘gedragen moetende worden.’ Hieronder staan alle vormen van dit gerundivum. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV ferenda ferendae ferendae ferendam ferenda MV ferendae ferendarum ferendis ferendas ferendis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV ferendus ferendi ferendo ferendum ferendo MV ferendi ferendorum ferendis ferendos ferendis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV ferendum ferendi ferendo ferendum ferendo MV ferenda ferendorum ferendis ferenda ferendis


III Het werkwoord fero als werkwoord Van het werkwoord ‘fero’ bestaat een gebiedende wijs in de onvoltooid tegenwoordige tijd. fer! ferte!

draag! draagt!


92

AKTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

fero

feram

fers

feras

fert

ferat

ferimus

feramus

fertis

feratis

ferunt

ferant

ferebam

ferrem

ferebas

ferres

ferebat

ferret

ferebamus

ferremus

ferebatis

ferretis

ferebant

ferrent

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

feram

(omdat) ik draag

(omdat) ik droeg

ik zal dragen

feres feret feremus feretis ferent perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

tuli

tulerim

tulisti

tuleris

tulit

tulerit

tulimus

tulerimus

tulistis

tuleritis

tulerunt

tulerint

tuleram

tulissem

tuleras

tulisses

tulerat

tulisset

tuleramus

tulissemus

tuleratis

tulissetis

tulerant

tulissent

tulero

(omdat) ik gedragen heb

(omdat) ik gedragen had

ik zal gedragen hebben

tuleris tulerit tulerimus tuleritis tulerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

93

PASSIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

feror

ferar

ferris

feraris

fertur

feratur

ferimus

feramur

ferimini

feramini

feruntur

ferantur

ferebar

ferrer

ferebaris

ferreris

ferebatur

ferretur

ferebamur

ferremur

ferebamini

ferremini

ferebantur

ferrentur

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

ferar

(omdat) ik gedragen word

(omdat) ik gedragen werd

ik zal gedragen worden

fereris feretur feremur feremini ferentur perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.v.t.t.

lata/us/um sum

lata/us/um sim

lata/us/um es

lata/us/um sis

lata/us/um est

lata/us/um sit

latae/i/a sumus

latae/i/a simus

latae/i/a estis

latae/i/a sitis

latae/i/a sunt

latae/i/a sint

lata/us/um eram

lata/us/um essem

lata/us/a veras

lata/us/um esses

lata/us/um erat

lata/us/um esset

latae/i/a eramus

latae/i/a essemus

latae/i/a eratis

latae/i/a essetis

latae/i/a erant

latae/i/a essent

lata/us/um ero

(omdat) ik gedragen ben

(omdat) ik gedragen was

ik zal gedragen zijn

lata/us/um eris lata/us/um erit latae/i/a erimus latae/i/a eritis latae/i/a erunt © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

94

I Het werkwoord volo als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘volo’, dat letterlijk ‘ik wil’ betekent, heeft volo, volui als stamtijden. Gewild worden komt in het Latijn niet voor. Het hele werkwoord ‘willen’ is ‘velle’ en daarvan bestaan alleen de N1 en de N4 vorm. ‘Gewild hebben’ is ‘voluisse’ en ook die infinitivus komt uitsluitend in de N1 en N4 vorm voor. N1 N2 N3 N4 N5

EV velle

het willen

velle

het willen



II Het werkwoord volo als bijvoeglijk naamwoord Volo kent één bijvoeglijke vorm en die is: het tegenwoordig deelwoord. Het tegenwoordig deelwoord van ‘volo’ is ‘volens’ met als genitivus ‘volentis’ en betekent ‘willend.’ F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV volens volentis volenti volentem volente MV volentes volentium volentibus volentes volentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV volens volentis volenti volentem volente MV volentes volentium volentibus volentes volentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV volens volentis volenti volens volente MV volentia volentium volentibus volentia volentibus


III Het werkwoord volo als werkwoord Van het werkwoord ‘volo’ bestaan de volgende vormen. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

95

AKTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

volo

velim

vis

velis

vult

velit

volumus

velimus

vultis

velitis

volunt

velint

volebam

vellem

volebas

velles

volebat

vellet

volebamus

vellemus

volebatis

velletis

volebant

vellent

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

volam

(omdat) ik wil

(omdat) ik wilde

ik zal willen

voles volet volemus voletis volent perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

volui

voluerim

voluisti

volueris

voluit

voluerit

voluimus

voluerimus

voluistis

volueritis

voluerunt

voluerint

volueram

voluissem

volueras

voluisses

voluerat

voluisset

volueramus

voluissemus

volueratis

voluissetis

voluerant

voluissent

voluero

(omdat) ik gewild heb

(omdat) ik gewild had

ik zal gewild hebben

volueris voluerit voluerimus volueritis voluerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

96

De samenstellingen van volo

Het werkwoord volo kent twee samenstellingen die vaak voorkomen. Een samenstelling is volo plus nog een woordje erbij, zoals nolo en malo. Wanneer een Romein duidelijk wilde maken dat hij iets niet wilde, had hij de keus. Hij kon het werkwoord ‘volo’ (willen) gebruiken en zeggen ‘non volo’ - ik wil niet. Maar het kon ook korter en dan zei hij ‘nolo’ en dat betekent ook ‘ik wil niet.’ Op dezelfde manier kon hij op twee manieren aangeven dat hij iets liever wilde. Hij kon zeggen ‘magis volo’ wat betekent ‘ik wil meer dit’, maar ‘malo’ is sneller en betekent hetzelfde. ‘Nolo’ (niet willen) en ‘malo’ (liever willen, prefereren) hebben zich ontwikkeld tot compleet zelfstandige werkwoorden met eigen aparte vormen. Om de vormen van nolo en malo in een tekst te kunnen herkennen, volgen nu de vormen die het Latijn gebruikt.

I Het werkwoord nolo als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘nolo’, dat letterlijk ‘ik wil niet’ betekent, heeft nolo, volui als stamtijden. Niet gewild worden komt in het Latijn niet voor. Het hele werkwoord ‘niet willen’ is ‘nolle’ en daarvan bestaan alleen de N1 en de N4 vorm. ‘Niet gewild hebben’ is ‘noluisse’ en ook die infinitivus komt uitsluitend in de N1 en N4 vorm voor.

N1 N2 N3 N4 N5

EV nolle

het niet willen

nolle

het niet willen




97

II Het werkwoord nolo als bijvoeglijk naamwoord Nolo kent één bijvoeglijke vorm en die is: het tegenwoordig deelwoord. Het tegenwoordig deelwoord van ‘nolo’ is ‘nolens’ met als genitivus ‘nolentis’ en betekent ‘niet willend.’

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV nolens nolentis nolenti nolentem nolente MV nolentes nolentium nolentibus nolentes nolentibus

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV nolens nolentis nolenti nolentem nolente MV nolentes nolentium nolentibus nolentes nolentibus

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV nolens nolentis nolenti nolens nolente MV nolentia nolentium nolentibus nolentia nolentibus


III Het werkwoord nolo als werkwoord Van het werkwoord ‘nolo’ bestaat een gebiedende wijs in de onvoltooid tegenwoordige tijd.

noli! nolite!

wil niet! wilt niet!


98

AKTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

nolo

nolim

non vis

nolis

non vult

nolit

nolumus

nolimus

non vultis

nolitis

nolunt

nolint

nolebam

nollem

nolebas

nolles

nolebat

nollet

nolebamus

nollemus

nolebatis

nolletis

nolebant

nollent

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

nolam

(omdat) ik niet wil

(omdat) ik niet wilde

ik zal niet willen

noles nolet nolemus noletis nolent perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

nolui

noluerim

noluisti

nolueris

noluit

noluerit

noluimus

noluerimus

noluistis

nolueritis

noluerunt

noluerint

nolueram

noluissem

nolueras

noluisses

noluerat

noluisset

nolueramus

noluissemus

nolueratis

noluissetis

noluerant

noluissent

noluero

(omdat) ik niet gewild heb

(omdat) ik niet gewild had

ik zal niet gewild hebben

nolueris noluerit noluerimus nolueritis noluerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

99

I Het werkwoord malo als zelfstandig naamwoord Het werkwoord ‘malo’, dat letterlijk ‘ik wil liever’ betekent, heeft malo, malui als stamtijden. Liever gewild worden komt in het Latijn niet voor. Het hele werkwoord ‘liever willen’ is ‘malle’ en daarvan bestaan alleen de N1 en de N4 vorm. ‘Liever gewild hebben’ is ‘maluisse’ en ook die infinitivus komt uitsluitend in de N1 en N4 vorm voor.

N1 N2 N3 N4 N5

EV malle

het liever willen

malle

het liever willen



II Het werkwoord malo als bijvoeglijk naamwoord Malo kent geen bijvoeglijke vorm. III Het werkwoord malo als werkwoord Van het werkwoord ‘malo’ bestaan de volgende vormen.


100

AKTIEF

indicativus

conjunctivus

praes. o.t.t

malo

malim

mavis

malis

mavult

malit

malumus

malimus

mavultis

malitis

malunt

malint

malebam

mallem

malebas

malles

malebat

mallet

malebamus

mallemus

malebatis

malletis

malebant

mallent

imperf. o.v.t.

fut. o.t.t.t.

malam

(omdat) ik liever wil

(omdat) ik liever wilde

ik zal liever willen

males malet malemus maletis malent perf. v.t.t.

plqpf. v.v.t.

fut ex v.t.t.t.

malui

maluerim

maluisti

malueris

maluit

maluerit

maluimus

maluerimus

maluistis

malueritis

maluerunt

maluerint

malueram

maluissem

malueras

maluisses

maluerat

maluisset

malueramus

maluissemus

malueratis

maluissetis

maluerant

maluissent

maluero

(omdat) ik liever gewild heb

(omdat) ik liever gewild had

ik zal liever gewild hebben

malueris maluerit maluerimus malueritis maluerint © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

101

HOOFDSTUK 12: VOORNAAMWOORDEN Voornaamwoorden zijn vervangers. Ze kunnen in de plaats komen van een bijvoeglijk naamwoord of van een zelfstandig naamwoord. Er zijn veel verschillende soorten voornaamwoorden. Bijvoorbeeld: aanwijzende voornaamwoorden, bepalende voornaamwoorden en persoonlijke voornaamwoorden. aanwijzende voornaamwoorden Het Latijn heeft als aanwijzende voornaamwoorden: hic, iste en ille. Zo staan ze tenminste in het woordenboek. hic, haec, hoc Haec, hic en hoc betekenen ‘deze’ voor Nederlandse de-woorden en ‘dit’voor Nederlandse het-woorden. Wanneer er achter een vorm van haec een congruerend zelfstandig naamwoord staat, is het bijvoeglijk en vertaal je ‘deze ...’ of ‘dit ...’ Als er geen congruerend zelfstandig naamwoord volgt, is ‘haec’ zelfstandig gebruikt en dan vertaal je het met ‘deze’ of ‘dit’ , maar ‘hij’ of ‘zij’ kan vaak ook. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV haec huius huic hanc hac MV hae harum his has his

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV hic huius huic hunc hoc MV hi horum his hos his

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV hoc huius huic hoc hoc MV haec horum his haec his



102

iste, ista, istud Ista, iste, istud betekenen ‘die bij jou daar’ voor Nederlandse de-woorden en ‘dat bij jou daar’ bij Nederlandse het-woorden. Wanneer er achter een vorm van ista een congruerend zelfstandig naamwoord staat, is het bijvoeglijk en vertaal je ‘die bij jou daar ...’ of ‘dat bij jou daar ...’ Als er geen congruerend zelfstandig naamwoord volgt, is ‘ista’ zelfstandig gebruikt en dan vertaal je het met ‘die bij jou daar’ of ‘dat bij jou daar’ , maar ‘hij’ of ‘zij’ kan vaak ook, maar dan met een ongunstig bijklank

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV ista istīus isti istam illa MV istae istarum istis istas istis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV iste istīus isti istum isto MV isti istorum istis istos istis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV istud istīus isti istud isto MV ista istorum istis ista istis


ille, illa, illud Illa, ille, illud betekenen ‘die daar’ voor Nederlandse de-woorden en ‘dat daar’ bij Nederlandse het-woorden. Wanneer er achter een vorm van illa een congruerend zelfstandig naamwoord staat, is het bijvoeglijk en vertaal je ‘die daar ...’ of ‘dat daar ...’ Als er geen congruerend zelfstandig naamwoord volgt, is ‘illa’ zelfstandig gebruikt en dan vertaal je het met ‘die daar’ of ‘dat daar’ , maar gewoon ‘hij’ of ‘zij’ zonder bijbetekenis kan vaak ook.


103

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV illa illīus illi illam illa MV illae illarum illis illas illis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV ille illīus illi illum illo MV illi illorum illis illos illis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV illud illīus illi illud illo MV illa illorum illis illa illis


bepalende voornaamwoorden Ze heten nu eenmaal zo, maar bepalende voornaamwoorden doen weinig anders dan aanwijzende voornaamwoorden. is ea,id Ea, is, id betekenen ‘deze’ of ‘die’ voor Nederlandse de-woorden en ‘dit’of ‘dat’ voor Nederlandse het-woorden. Wanneer er achter een vorm van ea een congruerend zelfstandig naamwoord staat, is het bijvoeglijk en vertaal je ‘deze ...’ of ‘die ... ‘ en ‘dit ...’ of ‘dat ...’ Als er geen congruerend zelfstandig naamwoord volgt, is ‘ea’ zelfstandig gebruikt en dan vertaal je het met ‘deze’ of ‘dit’ , maar ‘hij’ of ‘zij’ kan vaak ook.


104

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV ea eius ei eam ea MV eae earum eis eas eis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV is eius ei eum eo MV ei eorum eis eos eis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV id eius ei id eo MV ea eorum eis ea eis


ipse ipsa,ipsum Ipsa, ipse, ipsum betekenen ‘zelf’ in het Nederlands. Wanneer het bijvoeglijk gebruikt wordt, congrueert het in het Latijn met een zelfstandig naamwoord. In het Nederlands vertaal je ‘ipse’ dan door ‘zelf’ achter het zelfstandige naamwoord waar het bijhoort te zetten. Zie je geen congruerend zelfstandig naamwoord staan, dan is het zelfstandig gebruikt en vertaal je ‘Zij zelf’ of ‘hij zelf’. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV ipsa ipsīus ipsi ipsam ipsa MV ipsae ipsarum ipsis ipsas ipsis

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV ipse ipsīus ipsi ipsum ipso MV ipsi ipsorum ipsis ipsos ipsis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV ipsum ipsīus ipsi ipsum ipso MV ipsa ipsorum ipsis ipsa ipsis



105

idem, eadem, idem Eadem, idem en idem betekenen ‘dezelfde’ voor Nederlandse de-woorden en ‘hetzelfde’ voor Nederlandse het-woorden. Wanneer er achter een vorm van eadem een congruerend zelfstandig naamwoord staat, is het bijvoeglijk en vertaal je ‘dezelfde ...’ voor een Nederlands de-woord en ‘hetzelfde ....’ voor een Nederlands het-woord. Zie je geen congruerend zelfstandig naamwoord, dan zij eadam en de andere vormen zelfstandig gebruikt. Dat kun je het beste vertalen door er een zelfstandig naamwoord naar keuze bij te zetten. Dus: ‘dezelfde man’ of ‘dezelfde vrouw’. Zoals je in het schema ziet, zet je achter alle vormen van ea. is, id het achtervoegsel -dem. F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV eadem eiusdem eidem eandem eadem MV eaedem earundem eisdem easdem eisdem

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

EV idem eiusdem eidem eundem eodem MV eidem eorundem eisdem eosdem eisdem

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV idem eiusdem eidem idem eodem MV eadem eorundem eisdem eadem eisdem


persoonlijke voornaamwoorden - zelfstandig Persoonlijke voornaamwoorden zijn woorden die in plaats komen van iemand. De persoonlijke voornaamwoorden die een zelfstandig naamwoord vervangen zij ‘ik’, ’jij’, ‘wij’ en ‘jullie.’ Wanneer deze woorden een vrouw of vrouwen vervangen zijn ze - zonder dat je het ziet - vrouwelijk. En dat is bij het mannelijk en het onzijdig ook zo, in enkelvoud en meervoud. Om die reden zie je links in het schema alle codes staan die je kent.


106

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

N1 N2 N3 N4 N5

EV ego (ik)

tu (jij)

mihi (mij) me (mij) me (mij)

tibi (jou) te (jou) te (jou) MV nos (wij) nostrum (van ons) nobis (ons) nos (ons) nobis (ons)

N6 N7 N8 N9 N10

vos (jullie) vestrum (van jullie) vobis (jullie) vos (jullie) vobis (jullie)

Voor de derde persoon enkelvoud en meervoud kan het Latijn kiezen uit alle aanwijzende en bepalende voornaamwoorden. Maar als er verwezen wordt naar een zelfstandig naamwoord dat ook onderwerp is van een werkwoordsvorm, gebruikt het Latijn vormen van ‘se’ in enkelvoud en meervoud. Dus: ‘Caesar sibi dat donum: Caesar geeft zichzelf een cado.’ ‘Bellum se continuat: de oorlog zet zich zelf voort.’ ‘Femina secum pugnat: de vrouw strijdt met zichzelf.’ ‘Homines sibi donum dant: de mensen geven zichzelf een cado.’’Flumina se regunt: de rivieren sturen zichzelf .’ ‘Feminae secum pugnant: de vrouwen strijden met zichzelf.’ EV

sibi se se MV

sibi se se

F1 F2 F3 F4 F5

M1 M2 M3 M4 M5

N1 N2 N3 N4 N5

voor zichzelf zichzelf met/door zichzelf

F6 F7 F8 F9 F10

M6 M7 M8 M9 M10

N6 N7 N8 N9 N10

voor zichzelf zichzelf met/door zichzelf


107

persoonlijke voornaamwoorden - bijvoeglijk Wanneer persoonlijke voornaamwoorden bijvoeglijk gebruikt worden, heten ze ‘bezittelijke voornaamwoorden.’ ‘Mijn’ in een zin als ‘mijn huis’ is hetzelfde als ‘het huis van mij.’ Alleen gebruik je in plaats van een genitivus een bijvoeglijk naamwoord. Wanneer een persoonlijk voornaamwoord als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt, krijgt het een andere naam. De mensen hebben het dan over het ‘bezittelijke voornaamwoord.’ Dit Latijnse bezittelijke voornaamwoord doet hetzelfde als elk normaal bijvoeglijk naamwoord. Het vertelt iets bij een zelfstandig naamwoord en congrueert daarmee. ‘Mijn huis’ is dus ‘casa mea’ en ‘mijn soldaten’ zijn ‘milites mei’ in de M6 vorm. Alle vormen van mea vertaal je in het Nederlands dus door ‘mijn’ voor het zelfstandige naamwoord te zetten waar het in het Latijn ook bij hoort. F1 F2 F3 F4 F5

F6 F7 F8 F9 F10

EV mea meae meae meam mea

meae mearum meis meas meis

M1 M2 M3 M4 M5

M6 M7 M8 M9 M10

EV meus mei meo meum meo mi MV mei meorum meis meos meis

N1 N2 N3 N4 N5

EV meum mei meo meum meo

N6 N7 N8 N9 N10

MV mea meorum meis mea meis

vertaling mijn mijn mijn mijn mijn mijn mijn mijn mijn mijn mijn

Bij het zelfstandige persoonlijke voornaamwoord ‘jij’ - ‘tu’ in het Latijn hoort het bezittelijke voornaamwoord ‘tua etc.’ Ook dit bezittelijke voornaamwoord gedraagt zich als elk ander Latijns bijvoeglijk naamwoord en congrueert dus met het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort. Ook het bezittelijk voornaamwoord ‘tua etc.’ vertaal je in het Nederlands door ‘jouw’ of ‘je’ voor het zelfstandige naamwoord waar het iets over vertelt te zetten.


108

F1 F2 F3 F4 F5

EV tua tuae tuae tuam tua

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

tuae tuarum tuis tuas tuis

M6 M7 M8 M9 M10

EV tuus tui tuo tuum tuo MV tui tuorum tuis tuos tuis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV tuum tui tuo tuum tuo MV tua tuorum tuis tua tuis

vertaling je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw je/jouw

Bij het zelfstandige persoonlijke voornaamwoord ‘wij’- ‘nos’in het Latijn hoort het bezittelijke voornaamwoord ‘nostra etc.’ ‘ons. ’Ook dit congrueert met het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort en zo vertaal je het ook.

F1 F2 F3 F4 F5

EV nostra nostrae nostrae nostram nostra

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

nostrae nostrarum nostris nostras nostris

M6 M7 M8 M9 M10

EV noster nostri nostro nostrum nostro MV nostri nostrorum nostris nostros nostris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV nostrum nostri nostro nostrum nostro MV nostra nostrorum nostris nostra nostris


vertaling ons ons ons ons ons ons ons ons ons ons

109

Bij het zelfstandige persoonlijke voornaamwoord ‘jullie’- ‘vos’in het Latijn hoort het bezittelijke voornaamwoord ‘vestra etc.’ ‘jullie.’Ook dit bezittelijke voornaamwoord congrueert met het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort en je vertaalt het in alle gevallen door ‘jullie’ voor het zelfstandige naamwoord te plaatsen waar het bij hoort. Voorbeeld: ‘vestor bello’ - ‘door jullie oorlog.’ F1 F2 F3 F4 F5

EV vestra vestrae vestrae vestram vestra

M1 M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

vestrae vestrarum vestris vestras vestris

M6 M7 M8 M9 M10

EV vester vestri vestro vestrum vestro MV vestri vestrorum vestris vestros vestris

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV vestrum vestri vestro vestrum vestro MV vestra vestrorum vestris vestra vestris

vertaling jullie jullie jullie jullie jullie jullie jullie jullie jullie jullie

de derde persoon - enkelvoud Het gewone bezittelijke voornaamwoord van de derde persoon bestaat in het Latijn niet. In plaats daarvan wordt de genitivus van het persoonlijk voornaamwoord gebruikt. Het persoonlijke voornaamwoord van de derde persoon in het enkelvoud is ‘ea, is, id’ en de genitivus daarvan is dus ‘eius.’ Deze genitivus vervangt de genitivus van een gewoon zelfstandig naamwoord. Dus in plaats ‘puellae’ (F2) kun je zeggen ‘eius’(F2), ‘Caesaris’ (M2) kun je vervangen door ‘eius’(M2) en ‘belli’(N2) kan ‘eius’(N2) worden. In de zin komt het er zo uit te zien: ‘Casa puellae (F2) est’ - ‘Casa eius (F2) est.’ ‘Lucius est miles Caesaris (M2)’ - ‘Lucius est miles eius (M2).’ ‘Miseria effectus est belli (N2)’ - ‘Miseria effectus est eius (N2).’ Als je deze zinnen gaat vertalen, stuit je op een probleem in het Nederlands. Kijk maar: ‘Casa eius est’ - ‘Het huis is van haar’ of ‘Het is haar huis.’ © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

110

‘Lucius est miles eius’ - ‘Lucius is een soldaat van hem’ of ‘Lucius is zijn soldaat. Maar dan komt het. ‘Miseria est effectus eius’ - ‘Ellende is een gevolg ervan.’ Wanneer Nederlandse zelfstandige naamwoorden duidelijk als mannelijk of als vrouwelijk gevoeld worden, kun je ‘eius’ vertalen naar keuze vertalen met ‘van haar’ of ‘haar ...’ en ‘van hem’ of ‘zijn ...’ Maar als een Nederlands zelfstandig naamwoord niet duidelijk als mannelijk of vrouwelijk voelt - en dat zijn de meeste - moet het anders. Woorden als ‘de oorlog’ ,‘het einde’, ‘de kamer’ zijn niet duidelijk mannelijk of vrouwelijk en als zulke woorden in het Latijn vervangen worden door ‘eius’ kunnen wij dat alleen maar vertalen met ‘ervan.’ Zo staat het ook in het schema hieronder. Daarin zie je ook dat ‘eius’ bij alle naamvallen kan horen en altijd met ‘haar...’ of ‘van haar’, ‘zijn ...’ of ‘van hem’ en ‘ervan’ vertaald moet worden. Voor ‘eius’ maakt het dus geen verschil of het bij de onderwerpsvorm casa staat of bij de ablativus meervoud. In het eerste geval staat er ‘Het huis is van haar’ ‘casa eius est.’ ‘Door haar huizen hebben de Romeinen geld’ ‘casis eius Romani pecuniam habent.’

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV casa casae casae casam casa MV casae casarum casis casas casis

F eius eius eius eius eius

M eius eius eius eius eius

N eius eius eius eius eius

de - F haar haar haar haar haar

de-M zijn zijn zijn zijn zijn

anders ervan ervan ervan ervan ervan

eius eius eius eius eius



haar haar haar haar haar

zijn zijn zijn zijn zijn

ervan ervan ervan ervan ervan


111

de derde persoon - meervoud Ook in het meervoud kent het Latijn geen gewoon bezittelijke voornaamwoord van de derde persoon. In plaats daarvan wordt de genitivus meervoud van het persoonlijk voornaamwoord gebruikt en dat zijn vormen van ‘is, ea, id.’ De genitivus meervoud vrouwelijk is daarvan ‘earum’ en de genitivus meervoud mannelijk en onzijdig is ‘eorum.’ Deze genitivus vervangt de genitivus van een gewoon zelfstandig naamwoord. Dus in plaats ‘puellarum’ (F7) kun je zeggen ‘earum’(F7), ‘Imperatorum’ (M7) kun je vervangen door ‘eorum’(M7) en ‘bellorum’(N7) kan ‘eorum’(N7) worden. In de zin komt het er zo uit te zien: ‘Casa puellarum (F7) est’ - ‘Casa earum (F7) est.’ ‘Lucius est miles imperatorum (M7)’ - ‘Lucius est miles eorum (M7).’ ‘Miseria effectus est bellorum (N2)’ - ‘Miseria effectus est eorum (N7).’ Als je deze zinnen gaat vertalen, stuit je op een probleem in het Nederlands. Kijk maar: ‘Casa earum est’ - ‘Het huis is van hun’ of ‘Het is hun huis.’ ‘Lucius est miles eorum’ - ‘Lucius is een soldaat van hun’ of ‘Lucius is hun soldaat. Maar dan komt het. ‘Miseria est effectus eorum’ - ‘Ellende is er het gevolg van.’ Wanneer Nederlandse zelfstandige naamwoorden duidelijk als mannelijk of als vrouwelijk gevoeld worden, kun je ‘earum’ vertalen naar keuze vertalen met ‘van hun’ of ‘hun ...’. Maar als een Nederlands zelfstandig naamwoord niet duidelijk als mannelijk of vrouwelijk voelt - en dat zijn de meeste - moet het anders. Woorden als ‘de oorlog’ ,‘het einde’, ‘de kamer’ zijn niet duidelijk mannelijk of vrouwelijk en als zulke woorden in het Latijn vervangen worden door ‘eius’ kunnen wij dat alleen maar vertalen met ‘ervan.’ Zo staat het ook in het schema hieronder. Daarin zie je ook dat ‘earum’, ‘eorum’ en ‘eorum’ bij alle naamvallen kunnen.


112

F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

EV casa casae casae casam casa MV casae casarum casis casas casis

F earum earum earum earum earum

M eorum eorum eorum eorum eorum

N eorum eorum eorum eorum eorum

de - F hun hun hun hun hun

de-M hun hun hun hun hun

anders ervan ervan ervan ervan ervan

earum earum earum earum earum

eorum eorum eorum eorum eorum

eorum eorum eorum eorum eorum

hun hun hun hun hun

hun hun hun hun hun

ervan ervan ervan ervan ervan

de derde persoon bezittelijk Alleen in bijzondere gevallen heeft het Latijn wel een bezittelijk voornaamwoord van de derde persoon. Dat is het geval als het zelfstandige naamwoord dat een vorm van het werkwoord regeert ook de bezitter is. In dat geval zetten wij er in het Nederlands dikwijls de precisering ‘eigen’ bij. Voorbeeld: Het meisje ziet haar eigen huis, Caesar heeft zijn eigen paard, De oorlog veroorzaakt zijn eigen gevaren. Hier gebruikt het Latijn het bezittelijke voornaamwoord ‘sua etc.’dat zich helemaal als een gewoon bijvoeglijk naamwoord gedraagt en dus volledig congrueert. En daarom is het ‘puella videt casam suam’, ‘Caesar habet equum suum’ en ‘bellum pericula sua parit.’ Sua etc. worden ook gebruikt voor de derde persoon meervoud. Wanneer er staat ‘de meisjes zien hun eigen huis’ vertaal je dat zo: ‘puellae vident casam suam.’ De veldheren hebben hun eigen paard’ wordt ‘imperatores equum suum habent’ en ‘oorlogen maken hun eigen gevaren’ vertaal je als ‘bella pericula sua faciunt.’ Wanneer er in plaats van een echte persoonsvorm een deelwoord staat in het Latijn gebeurt er hetzelfde, zoals je in het schemaatje hieronder ziet. puella videns suam casam imperator habens suum equum bellum pericula sua parens

puellae videntes suam casam imperatores habentes suum equum bella pericula sua parentia


113

In het Nederlands vertaal je de vormen van ‘sua etc.’ heel anders dan de vormen van ‘eius’ of ‘earum/ eorum.’ Omdat de vormen van ‘sua‘ altijd bij een werkwoord komen is meestal duidelijk bij welk zelfstandige naamwoord het hoort. En dan maakt het niet meer uit dat niemand in Nederland weet of een woord vrouwelijk of mannelijk is. Want we kunnen zeggen: ‘De voorstelling heeft zijn eigen effect’ , ‘het katje kent zijn eigen kracht’, ‘de oorlog vermoordt zijn eigen kinderen.’ Maar ook: De voorstelling heeft haar eigen effect’, ‘het katje kent haar eigen kracht’ en ‘de oorlog vermoordt haar eigen kinderen.’ Het is altijd wel duidelijk waar ‘zijn eigen’ of ‘haar eigen’op slaat. Ik zet het op deze manier in een schema. F1

EV sua

M1

F2 F3 F4 F5

suae suae suam sua

M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

suae suarum suis suas suis

M6 M7 M8 M9 M10

EV suus sui suo suum suo MV sui suorum suis suos suis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV suum

vertaling haar eigen/zijn eigen

sui suo suum suo MV sua suorum suis sua suis

haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen haar eigen/zijn eigen

Het bezittelijk voornaamwoord ‘sua etc.’ kan ook terugslaan op een meervoud. Als het zelfstandige naamwoord dat de werkwoordsvorm regeert een meervoud is, gebruikt het Latijn nog steeds ‘sua etc.’ Dat heb je gezien aan de voorbeelden: ‘puellae videntes suam casam’ ‘imperatores habentes suum equum’ ‘bella pericula sua parentia’ In deze zinnen moet je ‘suam’, ‘suum’ en ‘sua’ in het Nederlands met ‘hun eigen’vertalen. Omdat meisjes meervoud is, zeggen wij de meisjes zien hun eigen huis. Omdat imperatores meervoud is en het deelwoord hebbend regeren zegt het Nederlands ‘de bevelhebbers hebben © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

114

hun eigen paard. En tenslotte ‘veroorzaken de oorlogen hun eigen gevaren.’Voor de volledigheid geef het hele schema nog een keer maar nu met de vertaling ‘hun eigen’ erbij. F1

EV sua

M1

F2 F3 F4 F5

suae suae suam sua

M2 M3 M4 M5

F6 F7 F8 F9 F10

suae suarum suis suas suis

M6 M7 M8 M9 M10

EV suus sui suo suum suo MV sui suorum suis suos suis

N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10

EV suum

vertaling hun eigen

sui suo suum suo MV sua suorum suis sua suis

hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen hun eigen

zelfstandig gebruikt bezittelijk voornaamwoord Alle bezittelijke voornaamwoorden kunnen ook zelfstandig gebruikt worden. Dat geldt voor ‘mea’, ‘tua, ‘nostra’, vestra’ en ‘sua.’ Wat regelmatig voorkomt is bijvoorbeeld ‘nostri’ in de onderwerpsvorm meervoud (M6). Dat vertaal je dan met ‘de onzen’ of als je dat mooier vindt, ‘onze mensen.’ Dit zelfstandige gebruik is mogelijk bij alle vormen van de bezittelijke voornaamwoorden. Wanneer je een bezittelijk voornaamwoord ziet waar geen congruerend zelfstandig naamwoord bij hoort, weet je dat het zelfstandig gebruikt is. Je kunt zo’n zelfstandig gebruikt bezittelijk voornaamwoord vertalen met ‘de mijne’ of ‘het zijne’ enzovoorts. Maar je kunt ook een passend zelfstandig naamwoord erachter zetten, zoals in het voorbeeld van ‘de onzen ‘ ‘onze mensen.’ betrekkelijk voornaamwoord Aan elk zelfstandig naamwoord kun je een betrekkelijke bijzin vastmaken. Dat is alsof je er een heel uitgebreid bijvoeglijk naamwoord bijzet. In plaats van een enkel woordje ervoor, zet je een hele zin achter © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

115

het woord waar je wat extra’s over wilt vertellen. Je kunt dus kiezen. In plaats van de ‘de dikke man’ kun je ook zeggen ‘de man die dik is.’ In het eerste geval zet je een bijvoeglijk naamwoord bij het zelfstandig naamwoord. In het tweede geval voeg je aan het zelfstandig naamwoord een zogenaamde betrekkelijke bijzin toe. Een betrekkelijke bijzin begint altijd met een betrekkelijk voornaamwoord. In het voorbeeld van de dikke man is dat het woordje ‘die.’ Dat komt in plaats van het zelfstandige naamwoord ‘man.’ ‘Die’ is dus een vervanger. Omdat een betrekkelijk voornaamwoord een gewoon zelfstandig naamwoord vervangt, is het logisch dat het ook precies hetzelfde kan als een zelfstandig naamwoord. Stel dat je uitgaat van de kernzin ‘De man eet een ijsje.’ Dan kun je aan ‘de man’ een betrekkelijke bijzin toevoegen. Dan komt er bijvoorbeeld te staan ‘De man die toch al te dik is, eet een ijsje.’ Hier is ‘die toch al te dik is,’ een betrekkelijke bijzin die wat vertelt bij het zelfstandige naamwoord ‘man.’ Zoals je ziet, gaat het om een complete zin met een werkwoord en een onderwerp. Alleen is het onderwerp deze keer niet een gewoon zelfstandig naamwoord, maar een vervanger. Want het betrekkelijke voornaamwoord ‘die’ is het onderwerp van deze bijzin. En dat kan omdat het eigenlijk hetzelfde is alsof er zou staan ‘de man.’ Een betrekkelijk voornaamwoord doet dus hetzelfde als een gewoon zelfstandig naamwoord. In het voorbeeld hierboven is ‘die’ bijvoorbeeld het onderwerp van de zin. Dat kun je zien omdat het net als een gewoon zelfstandig naamwoord het werkwoord regeert. Omdat het dus net een zelfstandig naamwoord is, kan een betrekkelijk voornaamwoord ook een andere functie hebben en niet het onderwerp zijn van de zin. Dat zal ik je laten zien door een betrekkelijke bijzin vast te maken aan ‘het ijsje.’ Er komt dan te staan: ‘De man die toch al te dik is, eet een ijsje dat hij bij de bakker gekocht heeft.’ Aan ‘ijsje’ is dus een betrekkelijke bijzin vast gemaakt die begint met ‘dat.’ Dit is het betrekkelijke voornaamwoord dat het zelfstandige voornaamwoord ‘ijsje’ vervangt. Maar de functie ervan is deze keer heel anders. In de bijzin ‘dat hij bij de bakker gekocht heeft’, is ‘dat’ het lijdend voorwerp van de zin. Het onderwerp is deze keer het voornaamwoord ‘hij’ dat ‘de man’ vervangt. Wanneer je in deze bijzin in plaats van voornaamwoorden de gewone zelfstandige naamwoorden gebruikt, © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

116

staat er ‘de man heeft een ijsje bij de bakker gekocht.’In de betrekkelijke bijzin wordt het ‘ijsje’ vervangen door ‘dat’ en de man door ‘hij.’ In het Nederlands hebben hoofdzin en bijzin een totaal andere woordvolgorde. Eerst zie je een serie van vier kernzinnen en de woordvolgorde die daarbij hoort. Daarna vervang ik het onderwerp door een betrekkelijk voornaamwoord. HOOFDZIN EERSTE PLAATS De buschauffeur Het meisje De moeder Het hondje

TWEEDE PLAATS wordt ziet geeft sloft

DERDE PLAATS zeeman de roos de baby naar huis

BIJZIN EERSTE PLAATS die dat die dat

TWEEDE PLAATS zeeman het ongeluk de baby naar huis

DERDE PLAATS wordt ziet de fles sloft

VIERDE PLAATS

de fles

VIERDE PLAATS

geeft

Je ziet wat er verandert. Alleen het onderwerp staat nog vooraan op de eerste plaats. Maar het werkwoord is helemaal naar achteren geschoven en het naamwoordelijk deel, het lijdend vorowerp, het meewerkend vorowerp en de voorzetselconstructie zijn verhuisd naar plaats twee. Dus moeilijk is het niet om een hoofdzin te onderscheiden van een betrekkelijke bijzin. Wanneer een zin begint met ‘die’ of ‘dat ‘ met het werkwoord helemaal achteraan weet je dat het om een betrekkelijke bijzin gaat. In het Latijn begint een betrekkelijke bijzin ook met een vervanger. De Latijnse naam voor een betrekkelijk voornaamwoord is ‘relativum.’ Net als bij osn is het de vervanger van een gewoon zelfstandig naamwoord. En net als bij ons kan het betrekkelijk voornaamwoord verschillende functies hebben. Het kan onderwerp zijn van de bijzin, maar ook meewerkend voorwerp, lijdend voorwerp, bezitter en tenslotte ook nog ablativus. En die functies kunnen in het enkelvoud staan èn in het © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

117

meervoud. Maar in alle gevallen gaat het om de vervanging van een normaal zelfstandig naamwoord. En dus leer je het Latijnse relativum op de manier waarop je zelfstandige naamwoorden geleerd hebt, met een code. Hier volgt een schema van het hele betrekkelijke voornaamwoord. EV F1

quae

M1

qui

N1

quod

vertaling dewoord die

F2 F3 F4 F5

cuius cui quam qua

M2 M3 M4 M5

cuius cui quem quo

N2 N3 N4 N5

cuius cui quod quo

van wie aan wie die met / door wie

waarvan waaraan dat waarmee/ waardoor

M6 M7 M8 M9 M10

MV qui quorum quibus quos quibus

N6 N7 N8 N9 N10

MV quae quorum quibus quae quibus

die van wie aan wie die met/door wie

die waarvan waaraan die waarmee/ waardoor

F6 F7 F8 F9 F10

quae quarum quibus quas quibus

EV

EV

vertaling hetwoord dat

het gebruik Bij elk zelfstandig naamwoord in elke functie kan een betrekkelijk voornaamwoord staan. En dit betrekkelijke voornaamwoord kan in elke functie staan, los van de functie van het woord waar het iets bij vertelt. Dat kan ik het beste door middel van voorbeelden laten zien. Vooraan staat het woord in de functie die het in de hoofdzin heeft. En daarachter staan de mogelijkheden die er in de bijzin zijn. Als eerste voorbeeld neem ik ‘casa, huis.‘ Daar heeft casa in de hoofdzin in de F1 vorm en is nominativus enkelvoud.


118

Hoofdzin

F1

casa

F1

het huis

F1

casa

F2

het huis

F1

casa

F3

het huis

F1

casa

F4

het huis

F1

casa

F5

het huis

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habet

in silva iacet

dat een tuin heeft

ligt in het bos

cuius color ruber est

in silva iacet

waarvan de kleur rood is

ligt in het bos

cui curam do

in silva iacet

waaraan ik zorg besteed

ligt in het bos

quam videmus

in silva iacet

dat wij zien

ligt in het bos

qua profugus servatur

in silva iacet

waardoor de vluchteling gered wordt

ligt in het bos

In het schema dat nu komt, staat in de hoofdzin ‘casae’ in de F2 functie en is het genitivus enkelvoud. Hoofdzin

F2

casae

F1

van het huis

F2

casae

F2

van het huis

F2

casae

F3

van het huis

F2

casae

F4

van het huis

F2

casae van het huis

F5

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habet

Cicero possesor est

dat een tuin heeft

is Cicero de eigenaar


Cicero possesor est



cui curam do

Cicero possesor est



quam videmus

Cicero possesor est

dat wij zien



Cicero possesor est



In het schema dat nu komt, staat casae in de F3 vorm en is het dativus enkelvoud.


119

Hoofdzin

F3

casae

F1

aan het huis

F3

casae

F2

aan het huis

F3

casae

F3

aan het huis

F3

casae

F4

aan het huis

F3

casae

F5

aan het huis

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habet

Cicero pecuniam dat

dat een tuin heeft

geeft Cicero geld


Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld

cui curam do

Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld

quam videmus

Cicero pecuniam dat

dat wij zien

geeft Cicero geld


Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld

In het volgende schema is casam lijdend voorwerrp en heeft het de F4 vorm. Hoofdzin

F4

casam

F1

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habet

Cicero habet

Cicero heeft een huis

F4

casam

dat een tuin heeft

F2


Cicero habet


F4

casam


F3

cui curam do

Cicero habet


F4

casam


F4

quam videmus

Cicero habet


F4

casam

dat wij zien

F5


Cicero habet



En dan komt casa nu in de ablativus enkelvoud. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam

120

Hoofdzin

F5

casā

F1

door het huis

F5

casā

F2

door het huis

F5

casā

F3

door het huis

F5

casā

F4

door het huis

F5

casā

F5

een huis

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habet

obruitur inimicus

dat een tuin heeft

wordt de vijand bedolven


obruitur inimicus



cui curam do

obruitur inimicus



quam videmus

obruitur inimicus

dat wij zien



obruitur inimicus



in het meervoud Hier is casae onderwerp meervoud in de hoofdzin en staat het in de F6 vorm.

Hoofdzin

F6

casae

F6

de huizen

F6

casae

F7

de huizen

F6

casae

F8

de huizen

F6

casae

F9

de huizen

F6

casae de huizen

F10

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habent

in silva iacent

die een tuin hebben

liggen in het bos

quarum color ruber est

in silva iacent


liggen in het bos

quibus curam do

in silva iacent


liggen in het bos

quas videmus

in silva iacent

die wij zien

liggen in het bos

quibus profugus servatur

in silva iacent


liggen in het bos


121

Nu staat casarum (F7) in de hoofdzin. Hoofdzin

F7

casarum

F6

van de huizen

F7

casarum

F7

van de huizen

F7

casarum

F8

van de huizen

F7

casarum

F9

van de huizen

F7

casarum

F10

van de huizen

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habent

Cicero possesor est

die een tuin hebben



Cicero possesor est



quibus curam do

Cicero possesor est



quas videmus

Cicero possesor est

die wij zien



Cicero possesor est



En nu casis in de dativus meervoud (F8) Hoofdzin

F8

casis

F6

aan de huizen

F8

casis

F7

aan de huizen

F8

casis

F8

aan de huizen

F8

casis

F9

aan de huizen

F8

casis aan de huizen

F10

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habent

Cicero pecuniam dat

die een tuin hebben

geeft Cicero geld


Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld

quibus curam do

Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld

quas videmus

Cicero pecuniam dat

die wij zien

geeft Cicero geld


Cicero pecuniam dat


geeft Cicero geld


122

Als het om casas gaat dat lijdend voorwerp meervoud (F9) is en in de accusativus staat, zie je dit. Hoofdzin

F9

casas

F6

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habent

Cicero habet

Cicero heeft de huizen

F9

casas

die een tuin hebben

F7


Cicero habet


F9

casas


F8

quibus curam do

Cicero habet


F9

casas


F9

quas videmus

Cicero habet


F9

casas

die wij zien

F10


Cicero habet


heeft Cicero


De laatste is de ablativus meervoud en dat is casis (F10). Hoofdzin

F10

casis

F6

door de huizen

F10

casis

F7

door de huizen

F10

casis

F8

door de huizen

F10

casis

F9

door de huizen

F10

casis door de huizen

F10

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae hortum habent

obruitur inimicus

die een tuin hebben



obruitur inimicus



quibus curam do

obruitur inimicus



quas videmus

obruitur inimicus

die wij zien



obruitur inimicus




123

de mannelijke woorden Bij de mannelijke zelfstandige naamwoorden gebeurt iets vergelijkbaars. In de hoofdzin staat zelfstandige naamwoorden die de uitgang hebben die hoort bij de functie in de hoofdzin. Aan elk van die zelfstandige naamwoorden kan een betrekkelijke bijzin worden vastgemaakt die begint met een betrekkelijk voornaamwoord. Dit betrekkelijke voornaamwoord heeft hetzelfde woordgeslacht en hetzelfde getal als het woord dat het vervangt. Maar de functie ervan wordt bepaald door hoe het woord in de bijzin staat. Dat zie je in de volgende schema’s. Hoofdzin

M1 consul

M1

de consul

M1 consul

M2

de consul

M1 consul

M3

de consul

M1 consul

M4

de consul

M1 consul

M5

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortis est

legionem ducit

die dapper is

leidt een legioen

cuius nomen notum est

legionem ducit

van wie de naam bekend is

leidt een legioen

cui senatus pecuniam dat

legionem ducit

aan wie de senaat geld geeft

leidt een legioen

quem videmus

legionem ducit

die wij zien

leidt een legioen

a quo victoria reportatur

legionem ducit

de consul

door wie de overwinning behaald wordt leidt een legioen

Hoofdzin

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortis est

amicus sum

die dapper is

ben ik de vriend


amicus sum


ben ik de vriend


amicus sum


ben ik de vriend

quem videmus

amicus sum

die wij zien

ben ik de vriend


amicus sum

M2 consulis

M1

van de consul

M2 consulis

M2

van de consul

M2 consulis

M3

van de consul

M2 consulis

M4

van de consul

M2 consulis van de consul

M5

door wie de overwinning behaald wordt ben ik de vriend


124

Hoofdzin

M3 consuli

M1

aan de consul

M3 consuli

M2

aan de consul

M3 consuli

M3

aan de consul

M3 consuli

M4

aan de consul

M3 consuli

M5

aan de consul

Hoofdzin vervolg

qui fortis est

donum do

die dapper is

geef ik een geschenk


donum do




donum do



quem videmus

donum do

die wij zien



donum do

door wie de overwinning behaald wordt geef ik een geschenk

Hoofdzin

M4 consulem

Bijzin

M1

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortis est

populus iuvat

het volk helpt de consul

M4 consulem

die dapper is

M2


populus iuvat


M4 consulem


M3


populus iuvat


M4 consulem


M4

quem videmus

populus iuvat


M4 consulem

die wij zien

M5


populus iuvat


door wie de overwinning behaald wordt


125

Hoofdzin

M5 cum consule

M1

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortis est

ambulat Caesar

Caesar wandelt met de consul

M5 cum consule

die dapper is

M2


ambulat Caesar


M5 cum consule


M3


ambulat Caesar


M5 cum consule


M4

quem videmus

ambulat Caesar


M5 cum consule

die wij zien

M5


ambulat Caesar



mannelijk meervoud Hoofdzin

M6 consules

M6

de consuls

M6 consules

M7

de consuls

M6 consules

M8

de consuls

M6 consules de consuls

M6 consules de consuls

M9

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortes sunt

legiones ducunt

die dapper zijn

leiden legioenen

quorum nomina nota sunt

legiones ducunt

van wie de namen bekend zijn

leiden legioenen

quibus senatus pecuniam dat

legiones ducunt


leiden legioenen

quos videmus

legiones ducunt

die wij zien

leiden legioenen

M10 a quibus victoria reportatur

legiones ducunt

door wie de overwinning behaald wordt leiden legioenen


126

Hoofdzin

M7 consulum

M6

van de consuls

M7 consulum

M7

van de consuls

M7 consulum

M8

van de consuls

M7 consulum

M9

van de consuls

M7 consulum

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortes sunt

amicus sum

die dapper zijn

ben ik de vriend


amicus sum


ben ik de vriend


amicus sum


ben ik de vriend

quos videmus

amicus sum

die wij zien

ben ik de vriend


amicus sum

van de consuls

door wie de overwinning behaald wordt ben ik de vriend

Hoofdzin

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortes sunt

donum do

die dapper zijn



donum do



M8 consulibus

M6

aan de consuls

M8 consulibus

M7

aan de consuls

M8 consulibus

M8

aan de consuls

M8 consulibus aan de consuls

M8 consulibus aan de consuls

M9


donum do



quos videmus

donum do

die wij zien



donum do

door wie de overwinning behaald wordt geef ik een geschenk


127

Hoofdzin

M9 consules

M6

Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortes sunt

populus iuvat

het volk helpt de consuls

M9 consules

die dapper zijn

M7


populus iuvat


M9 consules


M8


populus iuvat


M9 consules


M9

quos videmus

populus iuvat


M9 consules

die wij zien


populus iuvat


Hoofdzin

M10 cum consulibus M6 met de consuls





Bijzin

Hoofdzin vervolg

qui fortes sunt

ambulat Caesar

die dapper zijn

wandelt Caesar


ambulat Caesar


wandelt Caesar


ambulat Caesar


wandelt Caesar

quos videmus

ambulat Caesar

die wij zien

wandelt Caesar

M10 cum consulibus M10 a quibus victoria reportatur met de consuls

ambulat Caesar

door wie de overwinning behaald wordt wandelt Caesar


128

de onzijdige zelfstandige woorden Hoofdzin

N1

bellum

N1

de oorlog

N1

bellum

N2

de oorlog

N1

bellum

N3

de oorlog

N1

bellum

N4

de oorlog

N1

bellum de oorlog

N5

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quod in Gallia furit

poscit vitas

die in Gallië woedt

kost levens

cuius Caesar dux est

poscit vitas

waarvan Caesar de generaal is

kost levens

cui pecuniam dat senatus

poscit vitas

waaraan de senaat geld geeft

kost levens

quod videmus

poscit vitas

dat wij zien

kost levens

quo terra vastatur

poscit vitas

waardoor het land verwoest wordt

kost levens

Hoofdzin

N2

belli

N1

van de oorlog

N2

belli

N2

van de oorlog

N2

belli

N3

van de oorlog

N2

belli

N4

van de oorlog

N2

belli van de oorlog

N5

Bijzin

Hoofdzin vervolg


initium novi


ken ik het begin


initium novi


ken ik het begin


initium novi


ken ik het begin

quod videmus

initium novi

dat wij zien

ken ik het begin

quo terra vastatur

initium novi


ken ik het begin


129

Hoofdzin

N3

bello

N1

aan de oorlog

N3

bello

N2

aan de oorlog

N3

bello

N3

aan de oorlog

N3

bello

N4

aan de oorlog

N3

bello

N5

aan de oorlog

Hoofdzin

N4

bellum

N1

Bijzin

Hoofdzin vervolg


auxilium do


geef ik hulp


auxilium do


geef ik hulp


auxilium do


geef ik hulp

quod videmus

auxilium do

dat wij zien

geef ik hulp

quo terra vastatur

auxilium do


geef ik hulp

Bijzin

Hoofdzin vervolg


Caesar describit

Caesar beschrijft de oorlog

N4

bellum


N2


Caesar describit


N4

bellum


N3


Caesar describit


N4

bellum


N4

quod videmus

Caesar describit


N4

bellum

dat wij zien

N5

quo terra vastatur

Caesar describit




130

Hoofdzin

N5

bello

N1

door de oorlog

N5

bello

N2

door de oorlog

N5

bello

N3

door de oorlog

N5

bello

N4

door de oorlog

N5

bello

N5

door de oorlog

Bijzin

Hoofdzin vervolg


Roma crescit


groeit Rome


Roma crescit


groeit Rome


Roma crescit


groeit Rome

quod videmus

Roma crescit

dat wij zien

groeit Rome

quo terra vastatur

Roma crescit


groeit Rome

onzijdige zelfstandkige naamwoorden meervoud Hoofdzin

N6

bella

N6

de oorlogen

N6

bella

N7

de oorlogen

N6

bella

N8

de oorlogen

N6

bella de oorlogen

N6

bella de oorlogen

N9

Bijzin

Hoofdzin vervolg

quae in Gallia furunt

poscunt vitas

die in Gallië woeden

kosten levens

quorum Caesar dux est

poscunt vitas


kosten levens

quibus pecuniam dat senatus

poscunt vitas


kosten levens

quae videmus

poscunt vitas

die wij zien

kosten levens

N10 quibus terra vastatur waardoor het land verwoest wordt


poscunt vitas kosten levens

131

Hoofdzin

N7

bellorum

N6

van de oorlogen

N7

bellorum

N7

van de oorlogen

N7

bellorum

N8

van de oorlogen

N7

bellorum

N9

van de oorlogen

N7

N8

bellorum


ken ik het begin


initium novi


ken ik het begin


initium novi


ken ik het begin

quae videmus

initium novi

die wij zien

ken ik het begin

initium novi ken ik het begin

Hoofdzin

Bijzin

Hoofdzin vervolg


auxilium do


geef ik hulp


auxilium do


geef ik hulp


auxilium do


geef ik hulp

quae videmus

auxilium do

die wij zien

geef ik hulp

bellis bellis bellis bellis aan de oorlogen

N8

initium novi


N6 N7 N8

aan de oorlogen

N8


N10 quibus terra vastatur

aan de oorlogen

N8

Hoofdzin vervolg

van de oorlogen

aan de oorlogen

N8

Bijzin

bellis aan de oorlogen

N9



auxilium do geef ik hulp

132

Hoofdzin

N9

bella

N6

Bijzin

Hoofdzin vervolg


Caesar describit

Caesar beschrijft de oorlogen

N9

bella


N7


Caesar describit


N9

bella


N8


Caesar describit


N9

bella


N9

quae videmus

Caesar describit


N9

bella

die wij zien

N10 quibus terra vastatur

Caesar describit



Hoofdzin

N9

bellis

N6

door de oorlogen

N9

bellis

N7

door de oorlogen

N9

bellis

N8

door de oorlogen

N9

bellis door de oorlogen

N9

bellis door de oorlogen

N9

Bijzin

Hoofdzin vervolg


Roma crescit


groeit Rome


Roma crescit


groeit Rome


Roma crescit


groeit Rome

quae videmus

Roma crescit

die wij zien

groeit Rome



Roma crescit groeit Rome

133


134


135


136


137


138


139


140


141


142


143

HOOFDSTUK 1: ALFABET, ACCENT EN UITSPRAAK

Recommend Documents