HOOFDPIJN. Informatieboek voor hoofdpijnpatiënten. Fysiotherapie Medisch Centrum Noord. Adres: Loenermark

HOOFDPIJN Informatieboek voor hoofdpijnpatiënten

Fysiotherapie Medisch Centrum Noord Adres:

Loenermark 162-165 1025 SP Amsterdam

Tel. Nr.: 020-6320220 Website: www.fysiomcn.nl

Patiënten Informatieboek Hoofdpijn

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 2 Inleiding ..................................................................................................................................... 4 Hoofdpijn ................................................................................................................................... 5 Migraine.................................................................................................................................. 5 Spanningshoofdpijn ............................................................................................................... 6 Kaakklachten .......................................................................................................................... 7 Cervicogene Hoofdpijn ........................................................................................................... 7 Medicamenteuze hoofdpijn .................................................................................................... 8 Fysiotherapeutische Behandelingen .......................................................................................... 8 Biofeedback ............................................................................................................................ 8 Heart Rate Variability (HRV) ............................................................................................. 8 Dry-Needling .......................................................................................................................... 9 Ontspanningstherapie ............................................................................................................ 9 Oefeningen.............................................................................................................................. 9 Massage ............................................................................................................................... 9 Houdingsoefeningen ........................................................................................................... 9 Tractieoefeningen ............................................................................................................. 10 TTBS (Tongue Teeth Breathing and Swallowing) oefeningen.......................................... 10 Chintuck ............................................................................................................................. 11 CCFT (Cranio-Cervical Flexion Test met stabilizer) ..........................................................12 Snagging technieken (SNAG= sustained natural apophyseal glydes) ...............................12 Rekoefeningen voor de nek ................................................................................................13 Ettekoven & Lucas .............................................................................................................14 Betrokken Disciplines ............................................................................................................... 15 Manueel therapeut................................................................................................................. 15 2


Diëtist: ................................................................................................................................... 15 Acupuncturist ........................................................................................................................ 15 Psychosomatisch therapeut ................................................................................................... 15 Oefentherapeut mensendieck................................................................................................16 Kaakfysiotherapeut................................................................................................................16 Cognitieve gedragstherapie ...................................................................................................16 Hoofdpijndagboek .....................................................................................................................16 CD Ontspanningstherapie .........................................................................................................16 Jacobson ................................................................................................................................16 Schulz..................................................................................................................................... 17 Adviezen .................................................................................................................................... 17

3


Inleiding Hoofdpijn is een probleem waar iedereen wel eens mee te maken heeft gehad. Meestal is dit een klacht, waarbij er geen ernstige onderliggende oorzaak bestaat. Bij minder dan 1% van alle mensen die met hoofdpijn als klacht naar de huisarts gaan wordt een ernstige afwijking als oorzaak gevonden. Hoofdpijn kan voorkomen in verschillende vormen. Namelijk als iets dat op zichzelf staat, maar ook als bijkomende klacht bij een andere aandoening. Bij het grootste deel van de gevallen van hoofdpijn, ongeveer 95%, wordt de klacht niet aangegeven bij de huisarts. Onderzoek naar de cijfers onder de Nederlandse bevolking, meldde dat 29% van de mensen dat zij de afgelopen twee weken hoofdpijnklachten hebben gehad en 9% meldde dat zij constant (chronisch) ernstige hoofdpijn of migraine te hebben. Volgens een Deens onderzoek heeft 96% van de mensen ooit wel eens hoofdpijn in hun leven en 84% heeft minstens één keer last gehad van hoofdpijn in één jaar. Het doel van dit informatieboekje is om u meer inzicht te geven in de vormen van hoofdpijn, de behandelvormen die er mogelijk zijn bij de fysiotherapeut en bij welke andere disciplines u terecht kunt. Dit informatieboekje is geschreven door een groep studenten fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam. De projectgroep heeft dit voor u geschreven in opdracht van de heer A. Khan en B. Wiebinga van fysiotherapie Medisch Centrum Noord (MCN).

4


Hoofdpijn In dit informatieboekje bespreken wij de meest voorkomende soorten hoofdpijn. Er zijn verschillende soorten hoofdpijn, waarbij elke vorm zijn eigen kenmerken heeft. Vaak komen een aantal kenmerken ook voor bij meerdere soorten hoofdpijn. Hoofdpijn bestaat er in allerlei verschillende soorten en vormen. Hoofdpijn kan je globaal indelen in 2 categorieën; primaire hoofdpijn en secundaire hoofdpijn. Primaire hoofdpijn, is een vorm van hoofdpijn zonder een aanwijsbare oorzaak. Dit is hoofdpijn zonder een aanwijsbare oorzaak. De meest voorkomende hoofdpijnen van primaire vorm zijn: 1. Migraine 2. Spanningshoofdpijn 3. Clusterhoofdpijn Naast de primaire vormen van hoofdpijn bestaan er ook secundaire vormen van hoofdpijn. Bij deze vormen van hoofdpijn bestaat er een aanwijsbare oorzaak. Dit betekent dat er een andere klacht de oorzaak kan zijn van de hoofdpijn. In dit boekje worden daar twee vormen van behandeld. Deze vormen van secundaire hoofdpijn, kunnen bij het MCN behandeld worden. Het gaat hier om: 1. Hoofdpijn met betrekking tot de kaak 2. Cervicogene hoofdpijn, dit is hoofdpijn waarbij de oorzaak van de klachten in de nekhalsregio ligt. 3. Medicamenteuze hoofdpijn De verdeling tussen primaire- en secundaire hoofdpijn is gemaakt door de International Headache Society (IHS). In dit hoofdstuk worden de hierboven vermeldde soorten hoofdpijn beschreven, alleen behandelen wij de clusterhoofdpijn niet, omdat de fysiotherapeut deze soort niet kan behandelen. Met deze informatie willen wij u een beter beeld geven wat betreft de klachten die u ervaart.

Migraine Migraine is een zware vorm van hoofdpijn die aanvalsgewijs optreedt. Een vaak bijkomend verschijnsel is misselijkheid en braken. Tijdens een aanval zijn fel licht of harde scherpe geluiden niet- of slecht te verdragen. Dit wordt fotofobie (overgevoeligheid voor licht) en fonofobie (overgevoeligheid voor geluid) genoemd. De precieze oorzaak van migraine is onbekend. Wel is er bekend dat migraine kan ontstaan doordat de samenwerking tussen bloedvaten en zenuwbanen in de hersenen tijdelijk verstoord is. Daarnaast kan er geen oorzaak gevonden worden, waarom een aanval bij de ene persoon regelmatig voorkomt en bij een ander persoon bijna nooit. Ongeveer 60% van de vrouwen met migraine legt het verband tussen de hoofdpijn en de menstruele cyclus. De kenmerken van migraine zijn:  Beginleeftijd 5 – 40 jaar  Unilateraal (aan één kant van het hoofd)  Klachten duren 4 tot 72 uur  Kloppende pijn  Pijn verergert bij lichamelijke beweging  Overgevoeligheid (bijv. voor licht of geluid) Migraine kan voorkomen in twee soorten, namelijk met- of zonder aura. Sommige mensen krijgen een half uur voor een aanval last van klachten aan het 5


gezichtsvermogen en last van tintelingen. Niet meer goed zien, schitteringen zien en bijziendheid zijn mogelijke tekenen dat er een migraine-aanval aankomt. Deze klachten samen wordt een aura genoemd. Zo’n 20 tot 30% van de mensen met migraine heeft een aura voorafgaand aan een migraine-aanval, of aan het begin van een migraine-aanval. Auraverschijnselen bouwen zich langzaam in 5 tot 20 minuten op. Een aura duurt meestal 10 minuten tot een uur. De kenmerken van een aura zijn:  geheel of gedeeltelijk gezichtsvelduitval van één oog  veranderd zicht  zien van sterretjes, lichtflitsen of vlekken  krachtverlies  tintelingen aan één kant van het lichaam  spraakstoornissen (afasie) Naast een aura kunnen er zich al enkele dagen voor een aanval tekenen voordoen, zoals stemmingswisselingen, overactiviteit of juist inactiviteit en verlies van concentratie. Sommige mensen hebben tijdens deze fase helemaal geen trek in eten, anderen gaan zich juist te buiten aan bepaalde soorten eten zoals chocolade, drop of andere zoetigheden. Er zijn verschillende dingen die een aanval kunnen uitlokken. Hierbij moet u denken aan heftige emoties (stress, woede, zorgen, verdriet), hormonen, weersveranderingen, overmatig inspannen of vermoeidheid. Een aanval kan optreden na lang uitslapen of juist te kort slapen of na een nachtdienst. Ook bepaalde soorten voeding kunnen migraine uitlokken: cafeïne (bijv. in koffie), chocolade, alcohol of kaas. Het kan per patiënt verschillen wat de precieze veroorzaker of ‘trigger’ is om een migraine-aanval te krijgen. Er zijn ook een aantal dingen in de omgeving die een migraine-aanval veroorzaken, zoals harde geluiden, fel licht, sigarettenrook of bijvoorbeeld hoogteveranderingen (in de bergen of in het vliegtuig door de lagere luchtdruk).

Spanningshoofdpijn Spanningshoofdpijn heeft geen duidelijke oorzaak. Wel is er aangetoond dat patiënten met spanningshoofdpijn over het algemeen meer depressie, angst en stress ervaren dan mensen die geen last hebben van hoofdpijn. Het gevolg hiervan kan een verhoogde gevoeligheid/spanning van de spieren in de schouders, hals en hoofd. Gebaseerd op de resultaten van een pijnperceptie studie is er een mogelijke verklaring van de pijn opgesteld: Frequente prikkels van de spieren (spanning) in de nekregio veroorzaken een overgevoeligheid of verslechtering (tijdelijk) van het centrale zenuwsysteem. Dit lijdt tot spanningshoofdpijn. De kenmerken van spanningshoofdpijn zijn:  Beginleeftijd 30-39 jaar  Bilateraal (aan beide kanten van het hoofd)  Klachten duren 30 minuten tot 7 dagen  Chronische spanningshoofdpijn duurt uren of is continu aanwezig  Pijn is mild tot matig  Drukkend en klemmend (‘band’-gevoel) om het hoofd  Vaak tijdens een periode met stress  Geen toename van de klachten tijdens activiteiten

6


Kaakklachten Klachten met betrekking tot de kaak kunnen voor hoofdpijn (kaakhoofdpijn) zorgen. De grootste oorzaak van kaakklachten ligt in overbelasting van het kaakgewricht. Het kaakgewricht heeft een hoog belastingniveau, daarom moet er sprake zijn van een lange duur van overbelasting. Door deze overbelasting kunnen de structuren van het gewricht en daar rondom beschadigd raken. Andere oorzaken van kaakklachten kunnen het niet optimaal glijden van de twee helften van het kaakgewricht, factoren van buitenaf (bijvoorbeeld een ongeluk), hoge spierspanning (bijvoorbeeld door stress of angst) zijn. Naast deze oorzaken, kan de oorzaak ook gevonden worden in het op elkaar houden van de kaken. Dit kan over de gehele dag zijn en vaak ook tijdens het slapen. Hierbij kan ook het knarsen van de tanden plaats vinden. Dit wordt ook wel bruxisme genoemd. Dit kan geheel onbewust gebeuren. Er zijn een aantal kenmerken die met kaakhoofdpijn te maken hebben:  Pijn in het gebied van de kaken  Aanhoudende pijn in en rondom het oor  Hevige hoofdpijn ter hoogte van de slapen  Moe worden van het kauwen

Cervicogene Hoofdpijn De bron van de pijn bij cervicogene hoofdpijn is onbekend, wel is bekend dat een afwijkende structuur (spier, gewricht en/of zenuw) in de nek hiermee te maken kan hebben. Artsen erkennen dat enkele structuren die informatie krijgen van de n. trigeminus (zenuw van het gezicht) betrekking kan hebben tot de hoofdpijn. De volgende oorzaken kunnen met het ontstaan van de klachten te maken hebben:  Trauma  Veranderingen die plaats vinden zonder trauma  Instabiliteit  Lang vast houden van een vervelende houding die de klachten veroorzaakt in de nek, die voor een uitstraling van pijn naar het hoofd kunnen zorgen. De kenmerken van cervicogene hoofdpijn zijn:  De piek van de beginleeftijd ligt op 43 jaar  Aanvallen met onderbrekingen die enkele uren of dagen duren  Pijn is matig tot heftig  Pijn bij het achterhoofd, voorzijde -en zijkant van het hoofd (zie figuur II)  Constante diepe pijn  Pijn verergert bij bewegen  Pijn neemt toe gedurende de dag  Kans op uitstraling in de nek en schouder/arm.

Figuur I, Cervicogene Hoofdpijn

7


Medicamenteuze hoofdpijn Deze vorm van hoofdpijn wordt veroorzaakt door het gebruik van (te veel) medicatie. De vorm van hoofdpijn lijkt op migraine, maar kan gedurende de dag ook veranderen in een vergelijkbare spanningshoofdpijn de diagnose kan pas officieel gesteld worden als de klachten afnemen zodra u stopt met de medicatie. Als u stopt met de medicatie loopt u de eerste 2 weken het risico op rebound hoofdpijn. Dit zijn ontwenningsverschijnselen, omdat u geen medicatie meer gebruikt. Dit moet u 2/3 maanden volhouden tot dat de oorspronkelijke hoofdpijn weer naar boven komt. Vervolgens kun u met hulp van specialisten een aangepaste behandelmethode ontwikkelen. Kenmerken:  De hoofdpijn blijft of neemt toe naar medicijn gebruik.  De hoofdpijn heeft een wisselend beloop in aard en ernst.  In de ochtend zijn de klachten erger, dit kan door een rebound komen ( afkick verschijnsel)  De hoofdpijn ontstaat na langdurig gebruik of te veel gebruik van medicatie

Fysiotherapeutische Behandelingen De fysiotherapeut traint de houding en bewegingscorrecties. De fysiotherapeut traint ook de kracht, coördinatie, stabiliteit en uithoudingsvermogen van onder andere de nek-, schouderen rompspieren, dit wordt ook wel oefentherapie genoemd. Ook kan de fysiotherapeut u helpen met het ontspannen (van spieren) d.m.v. dry-needling, biofeedback, massage en ontspanningstherapie. Hieronder zijn een aantal van deze behandeling verder uitgewerkt.

Biofeedback Biofeedback is behandeling die gebruik maakt van verschillende signalen die het lichaam af kan geven. Hierbij moet u denken aan spierspanning, huidgeleiding, ademhaling, hartslag of temperatuur. Deze signalen zijn op verschillende manieren meetbaar. Bij biofeedback wordt meestal gebruikt gemaakt van meetapparatuur en een programma op een computer waarop de uitslagen te lezen zijn. Doordat u zelf de uitslagen kunt lezen op het scherm, kunt u het effect van een beangstigende gedachte, geconcentreerd nadenken, de manier van ademen, de zithouding direct zien. Het doel van biofeedback is uw lichaamssignalen leren te herkennen en daarbij ook zelf kunnen controleren. Dit zal in eerste instantie met behulp van biofeedback gebeuren, maar later ook zonder apparatuur. Fysiotherapie MCN maakt hierbij gebruik van Heart Rate Variability. Dit is een biofeedbackvorm die gebruik maakt van de hartslag. Heart Rate Variability (HRV) Heart Rate Variability kan in het Nederlands vertaald worden als ‘hartslag variatie’. Het hart is een belangrijk orgaan in het menselijk lichaam. Het speelt een belangrijke rol in het functioneren en de gezondheid. Het hart heeft een variërend hartritme, de tijdsintervallen tussen de hartslagen variëren constant. Dit wordt hartritme variabiliteit (HRV) genoemd. Dit kan veel informatie geven over de gezondheidstoestand van het lichaam. Het hart geeft signalen af die met behulp van een bepaald computerprogramma gemeten kan worden. Een variatie in de hartslag is niet verkeerd, dit is geheel normaal, de hartslag moet namelijk kunnen versnellen en vertragen. Het autonome zenuwstelsel controleert en regelt de werking van alle organen zoals het hart, de longen, maag, darmen, nieren, de lever en de bloedcirculatie.De behandelmethode HRV biofeedback zorgt voor een verbeterde hartslag variabiliteit. Dit zal een positieve invloed hebben op het autonoom zenuwstelsel. De behandeling HRV zal eventueel gebeuren met ondersteuning van ontspanningsoefeningen en ademhalingstraining. 8


Heartmath© is een methode waarbij de patiënt als individu zijn hartritme beïnvloedt. Door deze beïnvloeding kan de patiënt zijn hartritme stabiliseren, wat kan zorgen voor ontspanning van spieren en gedachten.

Dry-Needling ‘Myofasciale triggerpoints’ zijn kleine verhardingen in een spier die voor flinke, uitstralende pijnklachten kunnen zorgen. De spier kan door het triggerpoint minder goed functioneren, hierbij kan de kracht en de coördinatie van de betreffende spier afnemen. Door met een naald in het triggerpoint te prikken ontstaat een ‘twitch’ (een soort elektrisch schokje), waarna de spier ontspant. Er wordt alleen geprikt in de triggerpoint als er in een lichamelijk onderzoek naar voren komt dat er verhardingen zitten in de spieren. Na de behandeling kan u de eerste 48 uur nog een stijf, gevoelig of beurs gevoel ervaren in de spier. Welke daarna moet verdwijnen. Dry-needling wordt niet altijd als prettig ervaren, maar het is wel erg effectief. Er is bewezen dat de behandeling van triggerpoints met dry-needling effectiever is dan de behandeling van triggerpoints aan de oppervlakte bijvoorbeeld met massage. Doordat de spier direct ontspant na de twitch zal de (uitstralende) pijn verminderen en kan er dus beter gewerkt worden aan de mobiliteit, kracht en coördinatie.

Ontspanningstherapie Sommige patiënten hebben een vorm van hoofdpijn die met ontspanningstherapie behandeld kan worden. Bij ontspanningstherapie is het de bedoeling dat de patiënt in een ontspannen situatie raakt. Hierdoor kunnen spanningen in spieren verminderen, waardoor de pijn die ervaart wordt ook minder kan worden. Deze therapie is in vele soorten en maten te beoefenen. Dit kan doormiddel van een luister-CD, groepstherapie en één op één met de therapeut. Bij elke vorm van behandelen komt het erop neer dat de patiënt een houding aanneemt die hij of zij ontspannend vind. Dit kan liggend maar ook zittend. Beide mogen worden uitgevoerd met open of gesloten ogen. De spreker op de luister-CD of de behandeld fysiotherapeut praat tegen de patiënt. Deze zegt woorden of zinnen die ervoor zorgen dat de patiënt helemaal tot rust komt. Doordat de patiënt volledig ontspant kan het mogelijk zijn dat de eventuele spanning in de spieren ook (tijdelijk) verdwijnt.

Oefeningen Hier worden een aantal oefeningen gegeven die voor u van toepassing zijn. Sommige behandelingen kunnen alleen door- of met de fysiotherapeut uitgevoerd worden. Er zijn ook oefeningen die u zelf thuis kunt uitvoeren. U zult deze eerst oefenen met de fysiotherapeut waarna u deze thuis kunt uitvoeren. Massage Bij spanningen in de spieren van de schouders, nek en hals kan de fysiotherapeut u behandelen met massage. Dit zorgt voor ontspanning van deze spieren, waardoor klachten eventueel (tijdelijk) kunnen verminderen. Houdingsoefeningen Spanning in de spieren kan ook veroorzaakt worden door een verkeerde houding (bijvoorbeeld tijdens het werk). Met de fysiotherapeut zult u oefenen in het verbeteren van uw houding. Dit kan een aanpassing zijn van uw werkplaats (bijvoorbeeld hoogte van uw bureaustoel) of uw algemene zithouding (bijvoorbeeld goed rechtop zitten). Naast het verbeteren van uw houding kunnen er ook oefeningen worden gegeven die u kunt uitvoeren tijdens uw werk of gewoon tijdens het zitten thuis. 9


Tractieoefeningen Dit zijn oefeningen waarbij de fysiotherapeut tractie geeft aan de schedel. Waardoor er ruimte ontstaat in de wervelkolom in de regio van de nek. Dit zorgt dat er minder druk ontstaat op de zenuwwortels die kunnen zorgen voor klachten. De tractie zullen zeer rustig uitgevoerd worden en alleen als er een aanwijzing voor is dat het zenuwstelsel betrokken is bij de klachten. TTBS (Tongue Teeth Breathing and Swallowing) oefeningen De TTBS oefening heeft als doel het verbeteren van het besef met betrekking tot de disfunctie en controle van de kaak(spieren). Daarbij richt het zich op controle krijgen over de kaak(spieren). De oefening bestaat uit de delen ‘tongue-up’ (tong omhoog), ‘teeth apart’ (tanden van elkaar) en ‘breathing and swallowing’ (ademen en slikken). U zult deze oefeningen uitvoeren met de fysiotherapeut, later zult u deze zelf kunnen uitvoeren. Startpositie Er moet voor gezorgd worden dat het hoofd, nek en romp in een positie staan waarbij de grote nek- en kaakspieren het minst aangespannen zijn. Het zoeken naar deze positie is erg belangrijk. Tongue-up oefening De meeste patiënten zijn zich niet bewust van de positie van hun tong. Bij de oefening moet het midden van de tong in contact staan met het gehemelte en het puntje van de tong zou in contact moeten staan met de achterkant van de middelste bovenste tanden zonder dat er meer druk wordt gegeven. Deze positie bevordert het ademen door de neus en ontspant kleinere spieren in de kaak. Teeth apart Er moet voor gezorgd worden dat de bovenste en onderste rij tanden elkaar niet raakt. Deze positie bevordert de bewustheid van de positie van de tanden, waarbij de tanden elkaar niet raken. Breathing Het voordeel van ademen door de neus is dat het viezigheid filtert, inkomende lucht verwarmt en diafragmentale activiteit stimuleert. Bij de oefening moet er bij het inademen gelet worden op dat:  De druk van de tong niet groter wordt  De grootte van de neusgaten niet groter wordt  De correcte houding van de nek blijft (over het algemeen beweegt de nek in extensie)  De spanning van de grote nek- en kaakspieren niet verhoogd  De tanden elkaar niet raken Swallowing Normaal slikken houdt beweging van de tong en volledig contact van de middelste rij tanden. Bij de oefening moet er gelet worden op:  Het hoofd en de nek moeten tijdens de uitvoeren in een neutrale positie blijven  De kiezen raken elkaar niet, waardoor overbodige activiteit van de spieren wordt vermeden  De tong is terug in neutrale positie achter de middelste bovenste rij tanden zonder extra druk tegen het gehemelte. De oefening kan het best uitgevoerd worden met een glas water. Er worden meerdere slokken genomen en wordt er gelet op de bovenstaande punten. 10

Chintuck De chintuck is een belangrijk onderdeel van de oefeningen die hierna volgen. De chintuck is een oefening die op zichzelf al veel kan doen, maar ook veel gebruikt wordt als onderdeel van veel andere oefeningen. De chintuck is in feite de kin (‘chin’) intrekken. Dit lijkt eigenlijk op het maken van een onderkin. Hij kan makkelijk worden uitgevoerd door met de vingers de kin in te drukken. De volgende plaatjes maken de chintuck duidelijk.

De chintuck kan in veel vormen gebruikt worden als oefening, hieronder een voorbeeld.  De patiënt wordt geïnstrueerd om "chintuck " (craniocervical flexie) te maken en vervolgens het hoofd op te tillen.  De tijd tussen het innemen van de testpositie tot het moment dat de kin niet meer in de startpositie kan worden gehouden, wordt gemeten in seconden met een stopwatch.


CCFT (Cranio-Cervical Flexion Test met stabilizer) De CCFT is in principe een onderdeel van het onderzoek naar instabiliteit in de nek. Deze test kan ook met een aanpassing gebruikt worden als behandelmethode. Het doel van deze oefening is de kleine spieren in de nek te trainen op coördinatie en uithoudingsvermogen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een stabilizer (zoals te zien op de afbeelding). Met de stabilizer kan de druk die gegeven wordt worden afgelezen. Dit kan gedaan worden door de fysiotherapeut, maar in een later stadium ook door uzelf. Hierdoor kunt u de oefeningen ook zelf uitvoeren. Hieronder een uitleg van deze behandeling. Stap 1: Liggen op de rug met de stabilizer onder de nek Stap 2: Zorg dat de druk op 20 mm Hg staat Stap 3: Voor de druk op (d.m.v. de chintuck) van 20 tot 30 mm Hg in stapjes van 2: 20 – 22 – 24 – 26 – 28 – 30 Hierbij moet elke onderlinge stap 10 seconden worden vast gehouden Herhaal stap 1 t/m 3 twee keer, dit geldt als een goede score. Er kan ook variatie in de stappen worden gedaan, bijvoorbeeld van 20 naar 30 en dan weer terug naar 20. Bij het uitvoeren van deze oefening moet gelet worden op:  Gebruik maken van de grote spieren van de hals en nek  Gespannen kauwmusculatuur  Rustig doorademen  Verlies van de neutrale stand Snagging technieken (SNAG= sustained natural apophyseal glydes) Deze oefeningen worden gebruikt als de beweeglijkheid van de nek niet optimaal is door pijn of stijfheid. Het doel van deze oefeningen is de beweging van de nek weer pijnvrij en soepel te laten verlopen. U zult deze oefeningen in eerste instantie uitvoeren onder begeleiding van uw fysiotherapeut. Uiteindelijk zult u de oefening zelf thuis uit kunnen voeren. Bij deze oefening heeft u een niet al te grote handdoek nodig. De handdoek moet om de nek worden gelegd, daar waar u klachten heeft. Er zijn drie oefeningen die wij in deze folder behandelen. De eerste oefening is gericht op de beweging waarbij u uw hoofd draait (over de schouder kijken). U legt de handdoek in de nek, op de plek waar de klachten zitten. U pakt de hanndoek met gekruiste armen vast, waarbij de korte kant van de handdoek aan de kant zit waar u uw hoofd naar toe draait. Met de lange kant begeleid u de beweging van uw hoofd. 12


De tweede oefening is gericht op het naar achteren kantelen van uw hoofd (omhoog kijken). U legt de handdoek in de nek, op de plek waar u klachten heeft. U hoeft bij deze oefening uw handen niet te kruisen. Bij het naar achter kantelen van uw hoofd begeleid u de beweging door de handdoek naar boven te trekken. Waarbij de uiteinden van de handdoek op één lijn blijft met uw oren. De derde oefening is gericht op het zijwaarts kantelen van uw hoofd (oor naar de schouder brengen). U begint met de handdoek in dezelfde positie als bij de tweede oefening en begeleid u met de handdoek uw hoofd zijwaarts. Hieronder de foto’s van de twee uitgangshoudingen van de verschillende oefeningen.

Rekoefeningen voor de nek Om spanning in de (grote) spieren van de nek te verminderen, kan er ook gebruik gemaakt worden van rekoefeningen. Hierdoor wordt de doorbloeding gestimuleerd en worden spieren soepeler. Dit kan op verschillende manieren. De fysiotherapeut zal samen met u deze oefeningen uitvoeren en daarna u oefeningen voor thuis mee geven (huiswerkoefeningen). Bij rekoefeningen moet u er op letten dat u de beweging geleidelijk maakt en niet een snelle beweging. Als u spanning voelt in de spier, moet dit 10-15 seconde vast gehouden worden. Let er hierbij op dat u wel rek mag voelen, maar dit mag niet overmatig pijn doen. Herhaal de oefeningen meerdere keren. U fysiotherapeut zal u aangeven hoe lang en hoe vaak u de oefening moet uitvoeren. Hierna een aantal voorbeelden van rekoefeningen. Uw fysiotherapeut zal hierbij variaties op deze oefeningen hebben, of oefeningen die anders uitgevoerd moeten worden.



 13


Ettekoven & Lucas Ettekoven en Lucas hebben door middel van onderzoek aangetoond dat een trainingsprogramma gericht op het nek-schedel gebied positieve effecten had ten opzichte van een normaal programma zonder gerichte training op het nek-schedel gebied. Bij de oefeningen moeten er langzame en gecontroleerde bewegingen van de nek gemaakt worden. Het ging hierbij om het naar achter brengen van het hoofd en nek in een rechte beweging. Deze bewegingen worden in een later stadium tegen een lichte weerstand gedaan. Dit kan gedaan worden door middel van een latex band (Dynaband). De oefeningen moeten twee maal per dag,10 minuten worden uitgevoerd. Uit het onderzoek komt naar voren dat patiënten die deze training volgden merkten dat de frequentie, intensiteit en de duur van de hoofdpijn sterk verminderd was aan het eind van het trainingsprogramma.



14

Betrokken Disciplines Uit onderzoek is gebleken dat multidisciplinaire zorg bij hoofdpijn zeer effectief is. Multidisciplinair betekent dat meerde professionals/disciplines de patiënt behandelen. Het kan dus zijn dat u niet alleen behandeld wordt door een fysiotherapeut, maar ook door andere disciplines om de therapie zo effectief mogelijk te maken. Hieronder staat een kort overzicht van alle betrokken disciplines binnen het MCN bij wie u onder behandeling kunt komen.

Manueel therapeut Uit onderzoek is gebleken dat manueel therapie bij migraine en de duizeligheid bij cervicogene hoofdpijn werkt, maar dit is nog niet erg overtuigend. Tijdens de manueel therapeutische behandeling kan gebruik worden gemaakt van mobilisaties, eventueel aangevuld met manipulaties. Hieronder een beschrijving van deze twee termen:  Een mobilisatie is een herhalend toegepaste techniek, meestal in de verminderde bewegingsrichting van een gewricht. Hierbij kunnen o.a. kracht, ritme, duur en positie van het gewricht worden gevarieerd.  Een manipulatie is een mobilisatie in een eindstand van een gewricht, uitgevoerd met een bepaalde snelheid in een korte beweging. Het is een voor de patiënt niet controleerbare beweging, waarbij een knappend geluid kan optreden. De meeste patiënten ervaren dit als een kort durend, vreemd, maar niet pijnlijk gevoel. De effecten van manuele therapie zijn veelal voor de patiënt direct merkbaar, namelijk een duidelijke verbetering van de mobiliteit en afname van de pijn. Dit schept voorwaarden voor verder optimaal herstel. Goede instructie, begeleiding en het geven van inzicht aan de patiënt in verantwoord bewegingsgedrag is onderdeel van het behandelprogramma.

Diëtist: De diëtist is een specialist op het gebied van voeding bij gezondheid en ziekte. Met goede voedingsadviezen kunnen de klachten bij bepaalde soorten hoofdpijn teruggedrongen worden , aangezien er bepaalde stoffen in voeding zitten die behaalde soorten hoofdpijn triggeren. De diëtist begeleid u en zal u voedingsadvies geven. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van een hoofdpijndagboek om uit te vinden welke stoffen bij u een trigger zijn.

Acupuncturist Acupunctuur is niet hetzelfde als het hiervoor beschreven ‘dry-needling’. Wel wordt er bij de behandeling dezelfde soort naald gebruikt. Bij acupunctuur worden er op meerdere plekken op het lichaam naalden in de huid gezet. Deze naalden blijven enige tijd zitten, terwijl u blijft liggen. Daarnaast werkt dry-needling op zogeheten ‘triggerpoints’ en acupunctuur op energiestromen. De energiedoorstroming van het lichaam kan herstellen door dunne naalden in te brengen op bepaalde punten in de meridianen (dit is de energiedoorstroming van het lichaam). Als de naald op de juiste manier is aangebracht, wekt de acupuncturist het Qi-gevoel op, dit is een tintelend gevoel dat lijkt op een elektrisch schokje. U voelt dit rondom de plek, waar de naald is ingebracht, maar het gevoel kan ook uitstralen in het verloop van de meridiaan. Dit gevoel duurt maar even en neemt weer snel af.

Psychosomatisch therapeut De psychosomatisch therapeut help u bij klachten zoals stress, spanning, onverklaarbare pijn en vermoeidheid. De therapeut begeleid u in het herstellen en vinden van een balans tussen wat u dagelijks doet en hoeveel u dagelijks kunt doen. Daarnaast ook de balans tussen spanning en ontspanning.


Het doel van de therapie kan zijn: Veranderen van de factoren die de klacht in stand houden, toepassen van ontspanning, verhogen van uw belastbaarheid, aanvoelen en respecteren van lichamelijke en psychische grenzen.

Oefentherapeut mensendieck De oefentherapeut mensendieck leert u om te gaan met de spanning in de spieren, door middel van veranderingen in uw houding. U wordt met oefeningen bewust gemaakt van (spier)spanning en ontspanning. De therapeut helpt u ook bij het vinden van oplossingen voor op uw werk en/of in uw dagelijks leven.

Kaakfysiotherapeut Het doel van kaakfysiotherapie is het herstellen van de benodigde relatie tussen het hoofd, de kaken, de nek en de schoudergordel. Een pijnvrije en volledige beweging staat hierbij centraal. De kaakfysiotherapeut kan u oefeningen mee geven ter verbetering van de bewegelijkheid van de kaak en oefeningen waar mee u de kaak kunt ontspannen.

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie is een behandelvorm gebaseerd op het idee dat psychische klachten, zoals bijvoorbeeld stress, angst of depressie, voortkomen uit de manier waarop mensen een beeld vormen over hun aandoening. De cognitieve gedragstherapie gebruikt ook zogenaamde gedragsexperimenten waarmee de patiënt, door zich op een specifieke manier te gedragen, test of zijn voorspellingen uitkomen of niet. Op deze manier krijgt hij, door ervaring, informatie over de houdbaarheid van oude en nieuwe opvattingen. Gedachten zijn van grote invloed op het gevoel en gedrag. Wanneer gedachtepatronen negatief zijn, kunnen problemen daardoor in stand gehouden worden. In cognitieve gedragstherapie onderzoeken therapeut en patiënt samen of die negatieve manier van denken wel nodig is. Door het veranderen van de gedachtepatronen ten opzichte van problemen, kunnen de klachten worden verholpen.

Hoofdpijndagboek Naast het gebruik van (specifieke) vragenlijsten kan de fysiotherapeut ook gebruik maken van een zogeheten hoofdpijndagboek. Hierin wordt door de patiënt zelf geschreven wat hij of zij mee maakt bij de hoofdpijn. De pijn wordt vermeld, de duur, is er sprake van bijvoorbeeld misselijkheid, braken, duizeligheid, etc. Ook kan er neergezet worden wat voor medicijnen de patiënt neemt tegen de pijn en kan de patiënt eventuele bijzonderheden neerzetten. Dit zijn voorbeelden van de inhoud van een hoofdpijndagboek. Elke zorgverlener die met een hoofdpijndagboek werkt kan hem naar eigen inzicht opstellen. Door dit hoofdpijndagboek krijgt de fysiotherapeut een beeld van de hoofdpijn en bijvoorbeeld de duur.

CD Ontspanningstherapie Bij dit informatieboek is een CD bijgevoegd. Deze CD bevat gesproken tekst die gebruikt kan worden bij de ontspanningstherapie. Doordat u de CD meekrijgt kunt de oefeningen thuis of op een andere locatie uitvoeren zonder dat u hiervoor naar de praktijk hoeft te komen. De CD bestaat uit twee nummers. Er zijn twee verschillende methoden op te vinden. Deze worden hieronder beschreven.

Jacobson De methode Jacobson is een ontspanningstherapie, waarbij de spieren eerst actief en bewust spant en daarna ontspant. Deze methode wordt een actieve progressieve 16


ontspanningsmethode genoemd omdat de ontspanning steeds meer verdiept wordt (progressief). Het doel van deze methode is meer controle krijgen over spanningen in het lichaam en daarmee klachten te verminderen.

Schulz De beginselen van deze methode werden in 1920 door de Berlijnse zenuwarts I.H. Schulz gelegd. Schulz ontwikkelde een ontspanningsmethode waarbij concentratie ene grote rol speelt. Het gaat hierbij om het trapsgewijs verkrijgen van lichaamsbeheersing. Op de laagste trap wordt geprobeerd het lichaam te beheersen, vervolgens wordt geoefend op het ledematengevoel (bijv. rust en zwaarte), daarna wordt er geconcentreerd op het hoofd. Dit wordt ook wel autogene training genoemd.

Adviezen Hoofdpijn is nauwelijks te voorkomen. Toch zijn er dingen die een aanval uit kunnen lokken. Aan de hand van een hoofdpijndagboek kunt er achter te komen wat voor u de specifieke dingen zijn die bij u een aanval uitlokken, zodat u er rekening mee kan houden als u een aanval krijgt. Hieronder zijn een aantal factoren die een rol spelen bij een aanval van hoofdpijn neergezet. Deze zijn per hoofdpijnvorm verdeeld. Deze factoren gelden niet voor elke patiënt, bij iedereen is dit verschillend. Het betekent ook niet dat u alles moet proberen te ontwijken, maar als u er achter bent welke factoren bij u een aanval veroorzaken, kunt er rekening mee houden. Migraine  Heftige emoties (stress, woede, zorgen en verdriet)  Hormonen (bijv. bij de menstruatie)  Weersveranderingen  Overmatig inspannen  Vermoeidheid  Te lang/te kort slapen  Voeding (cafeïne (koffie), chocola, alcohol, kaas)  Harde geluiden  Fel licht  Sigarettenrook en andere sterke geuren  Hoogteveranderingen Spanningshoofdpijn  Heftige emoties (angst, stress, depressie)  Verkeerde houding of langdurig in één dezelfde houding zitten/staan  Slecht slapen  Onregelmatig eten  (Spier)Spanning Cervicogene hoofdpijn  Lang in één dezelfde houding zitten/staan  Stress  Bepaalde voedingsstoffen  Harde geluiden  Fel licht  Bewegingen van de nek in een bepaalde richting 17


Kaakhoofdpijn  Overbelasting (kaken op elkaar gedrukt houden)  Hoge spierspanning door stress/ angst  Tandenknarsen

18

HOOFDPIJN. Informatieboek voor hoofdpijnpatiënten. Fysiotherapie Medisch Centrum Noord. Adres: Loenermark

Recommend Documents