Honderden miljoenen stromen weg uit basisonderwijs ‘Ik kan geen bonnetjes overleggen’, zei staatssecretaris Sander Dekker toen hem werd gevraagd of het geld voor extra banen in basis- en voortgezet onderwijs wel goed was besteed. Het Onderwijsblad heeft de bonnetjes gevonden. Honderden miljoenen verdwijnen uit het basisonderwijs. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
B
ij het nationaal onderwijs
oplopen. Ten tweede worden basisscho-
geld wegstromen. Niet een beetje, maar
akkoord werd 150 miljoen vrij-
len gestraft voor goed gedrag. Er zijn min-
honderden miljoenen. Daar zijn vragen bij
gemaakt voor zo’n drieduizend
der zittenblijvers en meer leerlingen die
te stellen.
extra banen voor jongeren in basis- en
een klas overslaan. Dat kost schoolbestu-
Moeten scholen opdraaien voor de kos-
voortgezet onderwijs. Tijdens de behande-
ren geld.
ten van de aanhoudende bevolkingsdip en
ling van de onderwijsbegroting van vorig
de economische crisis? Is het terecht dat
jaar twijfelde staatssecretaris Sander Dekker
scholen beter presteren maar daar finan-
er niet aan dat het geld goed was besteed.
cieel voor worden gestraft? Is de huidige
‘Maar ik kan het niet overleggen met bonnetjes’, zei hij vorig najaar. Dekker ging het de werkgeversorganisaties vragen. Het Onderwijsblad ging voor het basisonderwijs
Extra banen zijn er niet gekomen
gewichtenregeling houdbaar als we een groeiende tweedeling zien in de maatschappij? Het gevolg is duidelijk: vollere klassen.
op zoek naar de extra banen. En de bijbe-
Meer doen met minder mensen. Juist op
horende bonnetjes.
een moment dat het basisonderwijs staat
Over het resultaat kunnen we kort zijn:
voor de uitdaging om het passend onder-
de extra banen zijn er niet gekomen. Het
wijs goed vorm te geven. Een overzicht.
basisonderwijs kampt namelijk met drie
Daarbovenop komt nog een tegenval-
ontwikkelingen. Aanhoudende krimp in
ler. Zo daalt het aantal leerlingen met een
tijden van economische crisis zorgt ervoor
extra gewicht snel, waardoor scholen min-
dat de werkloosheidskosten ongekend
der geld krijgen. Zo ziet het basisonderwijs
weten het allang: er zijn nauwelijks banen
12
Onderwijsblad17
31 oktober 2015
Geen extra banen
Pas afgestudeerde leraren basisonderwijs
te vinden. Extra banen zijn er helemaal
Aantal leraren daalt sneller dan aantal leerlingen (Bron: Onderwijs in cijfers OCW)
niet gekomen, want het aantal banen voor leraren in het basisonderwijs daalt al vijf jaar op rij harder dan het aantal leerlingen. Het gaat om tegen de tachtigduizend kinderen minder (-5 procent) terwijl het aantal banen dubbel zo hard daalde met bijna achtduizend (-10 procent). Het resultaat kennen we: meer doen met minder mensen, vollere klassen. De extra banen zouden zichtbaar moeten zijn geweest tussen 2013 en 2014, want toen kwam het extra geld vrij. Maar ook in dat jaar daalde het aantal leraren basisonderwijs met 1,5 procent nog steeds iets harder dan het aantal leerlingen, dat afnam met 1,3 procent. Er is daarom maar één conclusie mogelijk: er zijn nul extra banen n
31 oktober 2015
102 100 98 96
Leerlingen
94 92 Leraren
90 88 86 84 2010
2011
2012
Onderwijsblad17
2013
2014
13
BON 1
bijgekomen. De cijfers van het ministerie laten ook zien dat er 750 jonge docenten minder in het basisonderwijs werken. Maar waar is het geld dan gebleven? We gaan de bonnetjes zoeken.
-€ 265
De drie kassabonnetjes laten zien dat bij het basisonderwijs het geld tussen de vin-
miljoen in 2015
gers door wegstroomt. Niet door krimp – minder leerlingen, minder geld, dat is nog te volgen – maar door allerlei neveneffecten. Meer werkloosheid, snellere doorstroom, of leerlingen die op papier minder achterstand hebben. Voor het primair onderwijs staat voor 2015 dertien miljard euro op de begroting. Dat
imp
in tijden van kr WW-uitkeringen
had een slordige half miljard meer kunnen zijn. Geld dat hard nodig is omdat scholen en leraren voor grote uitdagingen staan, zoals passend onderwijs aan alle leerlingen. Beleidsmakers praten graag over maatwerk. Maar maatwerk heeft een prijs. Op dit moment gebeurt het omgekeerde: de klassen worden voller, de werkdruk neemt toe. n
Uitkerings
kosten ww
lopen snel
265 miljoe
n
212 miljoen
159 miljoen 125 miljoen
2010
2011
2012
2013
Onderwijsblad17
31 oktober 2015
2014
atiefonds en
PO-Raad)
92 miljoen
106 miljoen
kunnen doen.
14
op
2015
(bron: Particip
leraren doorbetaald n jaar langer hun id Scholen krijgen éé holen de gelegenhe ierdoor hebben sc elo als er krimp is. ‘H afg stelde Dekker mee om te gaan’, at ua eq ad ar da bij om hriftelijke vragen antwoording op sc t pen week in de be aal gesproken is da oting 2016. Norm ar de onderwijsbegr Ma n. aa t pt kan da die een beetje krim s. waar. Een school isi cr nde krimp én n jaren aanhoude nu is er sprake va en ergens anders agen worden, kunn Leraren die ontsl ug in de werkloosden. Dat zien we ter ook geen werk vin afgelopen vijf jaar onderwijs, die de 0. heidscijfers in het ar boven de 15.00 rond de 10.000 na iezijn gestegen van het participat ww-uitkeringen via 11 Omdat scholen die ie op. Was die in 20 len, loopt de prem 15 fonds moeten beta 20 ri ua jan , op 1 ent van de loonsom nog maar 1,7 proc aan bij de kosten lijk or Dat tikt beho was dat 5 procent. bedragen in 2015 uitkeringskosten De . len ho sc de voor t eerste bonnetje. Daar hebben we he 265 miljoen euro. en schoolbesturen ww-kosten worstel n Door die oplopende er mensen ontslaa . Moeten ze nog me rTe met hun formatie onds te betalen? n het participatief aa ies em pr de om de aanhoudenkunnen doen aan ts nie n re tu es olb n wijl scho krijgen deze koste omische crisis. Ze de krimp of de econ d. rniet gecompenseer urder Liesbeth Ve noemde AOb-bestu l ke cir ze ieu vic n teEe moet meer inves 13. ‘Het ministerie sen. heggen het al in 20 probleem op te los onderwijs om dit ren in het primair rs me ne veel werk ders te groot. Als de De gevolgen zijn an tte stijgen, net als oo , zal de klassengr en ag tsl on en rd n.’ wo n het onderwijs aa tast de kwaliteit va ar werkdruk en dat het ministerie, ma al jarenlang aan bij De PO-raad klopt r be em en sept het rekest. Afgelop krijgt steeds nul op rkloosheid is iets we de e opluchting – etj be n ee en er s wa krijgen de rekeeds zorg. Scholen ste g no ar ma – gedaald e krimp die extra voor aanhoudend ning gepresenteerd t de economische de combinatie me zwaar aantikt door holen weinig aan ikkelingen waar sc tw on ee Tw s. isi cr
Foto: Fred van Diem
‘Zwarte school’ Arzu Aslan heeft last van gewichtenregeling Arzu Aslan merkt dagelijks wat het aan-
moet je door de instructie sjezen, terwijl
in een grote klas gelijk tien. Als een leer-
passen van de gewichtenregeling voor
we lesgeven aan kinderen met taalachter-
ling een hogere weging krijgt, ontvangt de
leerlingen met achterstanden betekent,
standen. Als er bijvoorbeeld bij een reken-
school meer geld. Dan kun je meer docen-
want ze geeft les op een ‘zwarte school’ in
opdracht staat: ‘Wat is de helft van veer-
ten aannemen en heb je kleinere klassen.
Amsterdam Osdorp. Het overgrote deel
tig?’, dan moet ik eerst uitleggen wat dat
In een grotere groep is het lastiger om
van de leerlingen is van Turkse of Marok-
erachter te komen wat elke leerling nodig
kaanse afkomst. “Mijn leerlingen hebben
heeft. Je zou ze graag meer aandacht
recht op goed onderwijs, maar op deze
geven.”
manier werkt het niet”, zegt Aslan.
Aslan zegt dat de gewichtenregeling ook
De school waar Aslan werkt, krijgt minder geld omdat achterstand op een andere manier wordt gemeten. “De problemen en de doelgroep zijn precies hetzelfde,
‘Op deze manier werkt het niet’
de factor tweetaligheid moet meenemen en niet alleen het opleidingsniveau van de ouders. “Als de moedertaal niet Nederlands is, zou een leerling een hogere weging moeten krijgen. Nu klopt het niet
maar het punt etniciteit is uit de beoorde-
met de werkelijkheid, terwijl deze kinde-
ling gehaald waardoor de school minder geld krijgt.”
betekent, de helft. Als je minder tijd hebt
ren al vaak minder kansen hebben in de
Het gevolg? Vollere klassen. “Ik had vroe-
om stil te staan bij de woordenschat, bou-
maatschappij door discriminatie. Het is
ger klassen van 17, nu zijn er klassen van
wen leerlingen meer achterstanden op.”
oneerlijk.” (KH)
29 leerlingen en is er minder hulp van
Na een klassikale instructie maakt Aslan
onderwijsassistenten.” Die grote groe-
looprondes en komen de leerlingen die
pen zijn funest voor leerlingen met ach-
meer instructie nodig hebben aan de
terstanden. “Het is frustrerend, want nu
instructietafel zitten. Ze zegt: “Dat zijn er
31 oktober 2015
Onderwijsblad17
15
BON 3
BON 2
-€ 100
miljoen in 4 jaar
-€ 45
miljoen in 2 jaar
Minder achterstan
dskinderen
Sinds 2006 wordt ach
s en meer snelle Minder zittenblijver leerlingen ontzettend zijn best
t basisonderwijs Ondertussen doet he ntal zwakke teit te leveren. Het aa om steeds meer kwali niet in harde g af, dat is winst die scholen neemt gestaa tenblijven. en. Maar neem het zit euro’s is uit te drukk appers, en sch ten n zin, zeggen we Zittenblijven heeft gee werk van. scholen maken daar groep 8 dat is t aantal leerlingen in In vier jaar tijd is he ijsinspectie cijfers van de Onderw blijven zitten volgens t. Daarnaast cent naar 16,3 procen gedaald van 17,9 pro om een zijn of leerlingen in staat kijken leraren vaker meer. Het aant gebeurt ook steeds klas over te slaan. Da ergeslagen 8 dat een klas had ov tal kinderen in groep met 2,5 procent toe. nam in drie jaar tijd , mooi, maar meer snelle leerlingen Minder zittenblijvers, we uit van ar is kassabon 2. Gaan dat heeft een prijs. Da t gewone euro per leerling in he ongeveer vijfduizend rwijs door deze raakte het basisonde basisonderwijs, dan kwijt. g zo 45 miljoen euro kwaliteitsverbeterin
Zittenblijven daalt 2011 2012 2013
17,9 procent 17,5 procent 16,3 procent
t
Klas overslaan stijg 2011 2012 2013
5,4 procent
6,4 procent 7,9 procent
ctie) (bron: Onderwijsinpe
terstand in het basis onderwijs niet langer gemeten op grond va n etniciteit en opleidin gsniveau, maar uitsluitend op basis van het opleidingsn iveau. En omdat het opleidingsniveau va n de bevolking stijgt , ook van allochtonen komen steeds mind , er leerlingen in aanm erking voor de gewich tenregeling. Tussen 2010 en 2015 is het aantal leerling en met een gewicht gedaald van 196 du izend naar 136 duize nd In het regeerakkoord van 2010 werd daaro m al een meevaller vo or de staat ingeboek op de gewichtenregeli t ng en de investering im pulsgebieden, van pakweg tussen de tie n en twintig miljoen per jaar. Kijkend na de OCW-begroting va ar n de laatste paar jar en heeft dat het basisonderwijs al honderd miljoen gekost. De verwachting is da t die daling verder do orzet. Reden voor he kabinet om het budg t et voor onderwijsach ter standen de komende jaren stapsgewijs te verlagen met tien miljoen per jaar, zod er in 2020 maar liefst at vijftig miljoen word t bespaard op het gemeentelijk achter standenbeleid en no g eens vijftig miljoen de gewichtenregeling op . Het gevolg is dat de scholen met veel ach terstandskinderen mi nder geld binnenkrijg en. Nu al en straks nog minder. Vollere klassen zijn het gev olg. Is die redenering ho udbaar? Ja, volgens de normen neemt de absolute achterstand af, maar de relatieve achterstand niet. Die groeit. Steeds meer mensen halen het ho ger onderwijs, maar er is ook een flinke groep achterblijvers. Zeke r in de grote steden, ook op het plattelan maar d worstelen scholen met schrijnende ach standssituaties. terIn dikke rapporten wa arschuwen de Weten schappelijke Raad vo het Regeringsbeleid or en het Sociaal en Cu ltureel Planbureau vo een groeiende kloof or tussen lager en hoger opgeleiden. Een tweed ling die eerder vraag et om herijking van he t achterstandenbeleid dan om het inboeken van een financiële me evaller op de onderwijsbegroting. Dat lev ert kassabon 3 op.
Uitgaven aan leerlin
2013 2014
2015 2016
400 miljoen
g met gewicht
380 miljoen 350 miljoen
300 miljoen
(bron: Onderwijsbegr
oting)
16
Onderwijsblad17
31 oktober 2015
