report
DEEL 1: REKWISIETEN ALS SFEERMAKERS
HollandseHanden maakt dromen waar Wat zijn rekwisieten en welke rol spelen ze in films en op televisie? Om op die vraag een helder antwoord te krijgen, nam Richard Helwig een uitgebreid (en exclusief!) kijkje in de enorme catacomben van het bedrijf HollandseHanden in Hilversum.
Ze zijn dagelijks in films en op televisie te zien. Geen film- en televisiemaker kan er omheen. Zelfs voor bekende namen zoals Dick Maas en Paul Verhoeven is er geen ontkomen aan. En toch vallen ze vaak bij het kijken niet eens op. Eigenlijk is dat vreemd, maar geen kijker die zich daar over verbaast. Omdat ze bij het decor horen. We hebben het hier over… rekwisieten. Een rekwisiet is een object dat acteurs in een film nodig hebben. Het zijn alle objecten die in beeld worden gebruikt. Rekwisieten kunnen de meest uiteenlopende dingen zijn die de acteurs vasthouden, zoals een potlood, gereedschapskist of zaklamp. Of het zijn alle objecten die op de set geplaatst wor-
den. Denk bijvoorbeeld aan krukjes waarop twee spelers zittend met elkaar praten. Of een ouderwets koffiezetapparaat dat in een keuken staat te pruttelen. Of een fiets die tegen een gevel geparkeerd staat. Nieuwe wereld
Met rekwisieten wordt een nieuwe wereld gecreëerd. Een decor komt er mee tot leven. Acteurs hebben ze nodig. Zelfs de kijker kan niet zonder. Ze maken het visuele plaatje helemaal ‘af’. Zorgt voor ‘echte’ beelden. Het geeft een bepaalde sfeer en laat de kijker zich ‘thuis voelen’ in het verhaal dat de maker voor ogen heeft.
IN DE ENORME HALLEN STAAN DUIZENDEN REKWISIETEN SOORT BIJ SOORT EN OP NUMMER GERANGSCHIKT. ZE MOETEN IMMERS SNEL TERUG TE VINDEN ZIJN ALS ER OM WORDT GEVRAAGD. ALLES WAT EEN FILM- EN TELEVISIEMAKER NODIG HEEFT, IS ER TE VINDEN. HIER EEN KIJKJE BIJ REKKEN VOL MET OUDE TELEVISIES, VIDEORECORDERS, TOVERLANTAARNS, FOTOCAMERA’S, FILMPROJECTOREN, GRAMMOFOONS EN NOG VEEL MEER.
39
Props
Het woord rekwisiet stamt af van het Franse woord dat ‘het vereiste’ betekent. Die korte uitleg dekt de lading geenszins. Het enige dat je er misschien uit zou kunnen afleiden is dat rekwisieten onmisbaar zijn. In welk thema moeten de rekwisieten worden geplaatst? Speelt de film zich af in de middeleeuwen, in een oorlogsperiode, binnen de scheepvaart, in het wilde westen of in Hollywood? En wat zou een misdaadserie zonder moordwapen of een kinderfilm zonder speelgoed zijn? Een ander (Engels) woord voor rekwisieten is ‘props’. ‘Zijn de props al geregeld?’ is een veelgehoorde vraag in de wandelgangen in Hilversum. Met ande-
NEXT
report MET EEN REKWISIET WORDT DE FILM- EN TELEVISIESET AANGEKLEED. HET DECOR IS DE BASIS, MET DE ‘PROPS’ WORDT DE JUISTE SFEER BEWERKSTELLIGD. OOK BIJ HET DAGELIJKSE JEUGDJOURNAAL.
VANAF DE KOMST VAN DE TELEVISIE, WORDEN ER VOOR HET MAKEN VAN PROGRAMMA’S AL REKWISIETEN BEWAARD. EN DAT KOST VELE VIERKANTE METERS AAN OPSLAGRUIMTE. DAT ER SOMS ‘WAT’ MOET WORDEN OPGERUIMD, IS DAAROM VOOR DE HAND LIGGEND.
re woorden: zijn de rekwisieten compleet voordat aan de productie kan worden begonnen?
is ons kapitaal. Wij willen onze marktleidende positie op het gebied van het maken van film- en televisiedecors in Nederland vasthouden en streven naar een structurele groei binnen dit segment in België.’
Jaren vijftig
40
Wie naar de aftiteling van televisieprogramma’s kijkt, ziet vaak aan het eind de mededeling staan: ‘Met dank aan HollandseHanden’. Zoiets heeft voor mij als auteur meer inhoud gekregen, nu ik er voor het maken dit artikel uitvoerig ben geweest. De geschiedenis van dit bedrijf gaat terug naar de jaren vijftig van de vorige eeuw toen de eerste decorbouwers aan de slag gingen voor de Nederlandse Televisie Stichting (NTS, zoals dat in die tijd heette). In het begin van de jaren zeventig ging dit over in de Nederlandse Omroep Stichting (NOS). Eind jaren tachtig splitste het bedrijf zich af als NOB Decor. Sinds 2005 is dit verder uitgebouwd onder de naam United Decor. De naam ‘HollandseHanden’ werd in 2011 gekozen. Het geeft precies aan waar men goed in is: ‘Dutch Television Design’. Naar wat handen aan decors kunnen maken. Dit bedrijf verhuurt meer dan 6500 unieke rekwisieten en decorstukken. Iedere studio kan in de gewenste sfeer worden omgetoverd. Vanuit de eigen ateliers en magazijnen wordt snel en kosteneffectief gewerkt.
Immens groot
Door de centrale ligging van dit bedrijf, op het Media Park in Hilversum, maken film- en televisiemakers graag gebruik van de rekwisieten van dit bedrijf. HollandseHanden verhuurt bijna alles wat een film- en televisiemaker kan verzinnen. Eén bistrostoeltje of een compleet Frans terras. Eén barkruk of een hele disco. Als iets onverhoopt ontbreekt, kan het speciaal worden gebouwd. Dat is erg mooi, maar leidt dit niet tot een
EEN CAMERA KAN EEN DETAIL VAN EEN REKWISIET GROOT IN BEELD BRENGEN. HET IS DAAROM BELANGRIJK DAT ALLES NAUWKEURIG IS AFGEWERKT. DE GERINGSTE AFWIJKING KAN TOT PROBLEMEN IN DE FILM LEIDEN.
ALLES IS OP THEMA GERANGSCHIKT…
chaos? Want hoe valt uit al die dingen snel iets te vinden? Komt daar niet uitgebreid administratief werk voor om de hoek kijken? Het magazijn waarin alle rekwisieten zijn opgeslagen beslaat ruim 3500 vierkante meter. Immens groot dus. Bart: ‘Vroeger werden offertes nog via
Marktleidende positie
Bart Henni, manager bij HollandseHanden, vertelt me: ‘We doen ons werk met trots, toewijding, creativiteit en liefde voor het vak. Die handen, die mensen,
MET EEN DECOR ZONDER REKWISIETEN KAN GEEN ENKELE FILM WORDEN GEMAAKT!
report
de post verstuurd en werd een foto van bijvoorbeeld een tafel in de offerte verwerkt.’ Een heleboel tijd
‘Het gebeurde zelfs dat wij een offerte uitschreven voor iets, terwijl later bleek dat de klant een ander object bedoelde.’ De oplossing voor dat probleem werd doeltreffend gevonden. Hij legt uit dat dit proces is vereenvoudigd doordat er een webshop is gerealiseerd. Hierin zijn alle rekwisieten op een simpele manier terug te vinden. Klanten kunnen zelf kiezen. ‘De webshop sluit beter aan op de wensen die er zijn. De artikelen zijn op thema gerangschikt. En last but not least: het scheelt ons gewoon een heleboel tijd.’ (Op de website http://www. propjes.nl zijn alle rekwisieten online te vinden, deze is ook bereikbaar via www.hollandsehanden.nl, red.). Geen bijzaak
Karretjes met de meest uiteenlopende rekwisieten erop rijden af en aan door de brede gangen. Medewerkers weten precies waar ze moeten zijn. In welk rek dat ene object staat. Wat ze moeten hebben. Het is onmogelijk voor mij om alles voor het maken van dit artikel op beeld vast te leggen. Schemerlampen, spiegels, telefoons, boeken, verkeersborden, schrijfmachines, kasten… het is zo vreemd niet te bedenken of het is er. Ik loop rustig de vele rekken langs waar duizenden en duizenden spullen liggen te wachten op een plekje in een film of
SOMMIGE REKWISIETEN ZIJN AANMERKELIJK LICHTER DAN ZE ERUIT ZIEN OMDAT ZE VAN POLYESTER, PAPIER-MACHÉ OF HOUT ZIJN GEMAAKT. OP BEELD VALT HET VERSCHIL NIET TE ONTDEKKEN. VOORDEEL IS DAT DEZE GEMAKKELIJK ZIJN TE VERVOEREN. IN DIT GEVAL ZIJN HET GEEN WERKELIJKE STENEN, MAAR GEVERFD PIEPSCHUIM!
DE REKWISIETEN DIENEN OP EEN NATUURLIJKE MANIER IN DE VERTELLING INGEBOUWD WORDEN, ANDERS KLOPT HET VERHAAL NIET. DOOR DE REKWISIETEN EEN DUIDELIJKE PLEK IN DE FILMRUIMTE TE GEVEN, KAN HET NAAR WENS WORDEN INGEZET. HET KARAKTER VAN DIE PLEK HANGT DUS AF VAN DE PLAATS DIE HET OBJECT, BIJVOORBEELD EEN SCHEMERLAMP, IN HET VERHAAL INNEEMT.
televisieprogramma. Het is heerlijk om er rond te struinen en te ontdekken dat deze attributen voor film en televisie bepaald geen bijzaak zijn. Het is een serieus onderdeel binnen iedere productie waar onmogelijk aan te ontkomen valt. Van historische waarde
Een aantal jaren geleden bleek een opruiming van rekwisieten in deze ruimten onvermijdelijk. Vanaf het moment dat er in Nederland televisie wordt gemaakt, worden hier nagenoeg alle rekwisieten bewaard. En werd het dus steeds voller. Omdat opslagruimte nu eenmaal geld kost, werd een veiling op touw gezet. En kwamen een aantal prominente stukken op de lijst. Zoals de vissenkom uit
het decor van ‘Voor de Vuist Weg’ van Willem Duys, de chesterfieldbank uit de uitzendingen met Mies Bouwman (waar zij de meest uiteenlopende gasten op ontving), de kapstok uit ‘Baantjer’ (waar Appie Baantjer telkens zijn hoedje op gooide) en de telefoon uit ‘Zeg ‘ns Aaa’ (waar Mien Dobbelsteen met de op haar bekende manier de hoorn van opnam). Bart Henni legt uit dat hij het natuurlijk zonde vond om deze stukken van historische waarde weg te doen, maar erkent tegelijkertijd dat er geld moet worden verdiend. Oplettende kijker
‘Uiteindelijk is de vissenkom bij ‘Voor de Vuist Weg’ dezelfde als die je bij de die-
41
EEN FILM IS AAN TIJD GEBONDEN. ZO DUURT EEN GEMIDDELDE SPEELFILM AL GAUW ANDERHALF TOT TWEE UUR. ENIG IDEE HOEVEEL REKWISIETEN ER IN DAT GEVAL OP HUN PLAATS STAAN? INMIDDELS IS DE KIJKER ZO GEWEND GERAAKT AAN HET KIJKEN NAAR FILMS, DAT REKWISIETEN VANZELFSPREKEND ZIJN. IN IEDER SHOT, IN IEDERE SCÈNE WEER. AL DIE REKWISIETEN MOETEN OP EEN JUISTE WIJZE WORDEN UITGEKOZEN. EN DAT BEHOEFT DE GROOTSTE ZORG! NEXT
Binnen handbereik
Plaats in de filmruimte
Wanneer het de bedoeling is dat een rekwisiet functioneel in het filmverhaal
report 42
gebruikt wordt, dient het zich binnen handbereik van de acteur bevinden. Het is meestal belangrijk dat het object niet teveel aandacht krijgt voordat het gebruikt wordt.
EEN VERRASSENDE OF OPENLIJKE ONTHULLING? MIJN GESCHETSTE VOORBEELD VAN EEN SKELET ONDER HET ZAND ZOU MET DIT REKWISIET ZO VERFILMD KUNNEN WORDEN. MAN OF VROUW!
IS HET REKWISIET EEN SYMBOOL VOOR DE INHOUD VAN HET VERHAAL (EEN AFSCHEIDSMAALTIJD WAARBIJ DE PAN OP TAFEL STAAT), DAN MOET HET IN DE FILMRUIMTE EEN EREPLAATS KRIJGEN.
renwinkel koopt. De oplettende kijker had kunnen zien dat er voor de uitzendingen verschillende kommen werden gebruikt. Het ene moment stond er een exemplaar met een kraalrandje, daarna weer eentje met een glad randje,’ aldus Bart. Een opmerkelijk detail wil hij hierover nog wel kwijt. ‘Wist je dat de goudvissen na iedere uitzending door het toilet werden gespoeld? Die hadden urenlang onder de hete lampen gestaan. Dat ging stinken.’ Op de vraag of die veiling nog wat opgeleverd heeft, knikt hij instemmend. ‘Die vissenkom, of zeg maar gerust één van die vissenkommen, bracht ongeveer € 1400,- op. De bank van Mies staat bij de beheerder van het Media Park en de kapstok van ‘Baantjer’ vond voor een
symbolisch bedrag van € 25,- zijn weg naar een particulier. De telefoon uit ‘Zeg ‘ns Aaa’, en dat is toepasselijk, werd voor € 240,- verkocht aan iemand die telefoontrainingen geeft.’ Gekoppeld aan de persoon
Bij sommige filmhelden zijn bepaalde rekwisieten niet weg te denken. Filmmakers hebben er bewust voor gekozen een bepaald rekwisiet aan iemand ‘toe te wijzen’. Ze zijn gekoppeld aan de persoon. Denk aan James Bond die zonder zijn glas Martini (‘Shaken, not stirred’) geen geheim agent kan zijn, Batman die alleen met een stoere, blauwe cape zijn stunts zo mooi kan uitvoeren en Charlie Chaplin die zonder wandelstok ongetwijfeld nooit zo’n grote filmster was geworden.
Als het om de plaats in de filmruimte gaat, hoeven rekwisieten niet altijd meteen nadrukkelijk op de voor- of achtergrond in het beeld aanwezig te zijn. Ze hoeven zelfs niet eens op te vallen en onderdeel uit te maken van het geheel. Tijdens het verhaal kan de filmmaker er bewust voor kiezen een rekwisiet op een later moment te onthullen. Een inspecteur van politie loopt in een bos en graaft met zijn handen in het zand. Het graven wekt enige verwachting bij de kijker. Waarom doet de hoofdpersoon dit? De kijker raakt door die vraag gefascineerd. Na een tijdje haalt de inspecteur een kledingstuk uit het zand. Van wie is die jurk? Ligt er misschien op dezelfde plek een menselijk skelet? Is er een moord gepleegd? Het rekwisiet is door de filmmaker een tijdje verborgen gehouden en wordt op het juiste moment tevoorschijn gehaald. Het is een verrassende onthulling. Openlijke onthulling
Bij een openlijke onthulling van een rekwisiet gaat het iets anders in zijn werk. De kijker ziet een zanderig terrein. Er volgt een close-up van een stukje stof dat half uit het zand steekt. Op de onscherpe achtergrond van dit shot komt een persoon aanlopen. Het is een inspecteur van politie die het stukje stof nog niet ontdekt heeft. Pas als hij dichterbij de lens van de camera komt, ziet de kijker hem bukken. Nu heeft hij het vreemde object pas gezien. Hij pakt het stukje stof op en trekt vervolgens een jurk onder het zand vandaan. Bij een dergelijke onthulling werkt een plek voor
VOOR DE GELOOFWAARDIGHEID VAN EEN FILMVERHAAL IS DE ‘ART DIRECTION’ BELANGRIJK. HIERBIJ WORDT BEPAALD HOE DE FILM ER VISUEEL UIT KOMT TE ZIEN EN WAT ELK BEELD TOEVOEGT AAN DE SFEER EN HET VERHAAL. IN BIJVOORBEELD HISTORISCHE FILMS WORDT HIER EXTRA AANDACHT BESTEED. EEN GEBEURTENIS IN EEN HUISKAMER, DIE ZICH AFSPEELT IN DE VROEGERE JAREN, VEREIST BIJVOORBEELD EEN KLASSIEK BANKSTEL. BIJ HET GEBRUIK VAN MODERNE STOELEN, ONTSTAAT ER VERWARRING BIJ DE KIJKER.
KLEDING VAN ACTEURS MOET PASSEN IN DE TIJD, STIJL EN SFEER VAN DE FILM. DAT GELDT OOK VOOR KUSSENS EN TEXTIEL DAT WORDT GEBRUIKT.
in de filmruimte spannender dan dat het rekwisiet ergens achter in het beeld wordt geplaatst. De kijker ziet zodoende meteen al dat zich daar iets bevindt. Bij een verrassende onthulling is een plaats achter in de filmruimte meestal geschikter. Afhankelijk van de rol
De betekenis van een rekwisiet is afhankelijk van de rol. Een oud pistool in handen van een acteur die een handelaar in curiosa speelt (bijvoorbeeld ‘Malle Piet-
je’ in de serie ‘Swiebertje’), is een object voor de verzamelaar waar hij geld aan probeert te verdienen. Terwijl datzelfde pistool een dodelijk wapen is als de acteur een moordenaar speelt (bijvoorbeeld in de serie ‘Flikken Maastricht’). Objecten die in de filmruimte aanwezig zijn, kunnen zelfs als symbolen functioneren. Het heeft in dat geval een symbolische functie. Een kaars die wordt uitgeblazen kan staan voor het einde van het leven van een persoon. Niet met woorden
AAN ALLES IS GEDACHT. DE VERSCHEIDENHEID IS GROOT. VAN WEKKERS, KLOKKEN EN HOBBELPAARDEN TOT ZELFS ALLE ATTRIBUTEN DIE NODIG ZIJN OM EEN KRUIDENIERSWINKEL TE BEGINNEN (ZOALS NAMAAK KAZEN, PLASTIC BLOEMKOLEN, BLIKKEN CONSERVEN EN MELKFLESSEN).
Rekwisieten maken onderdeel uit van het decor. Beiden vertellen iets over de film wat niet met woorden verteld hoeft te worden. Zo kunnen aan het decor en de kostuums door de kijker worden afgeleid waar en wanneer een verhaal zich afspeelt. Een decor kan, net als we bij rekwisieten hebben gezien, symbolisch worden gebruikt. Een snelle actiefilm vraagt om een vlotte wisseling van decors op de achtergrond. Het moment dat een liefdespaartje op een bank in het park zit, mag best wat langer in dezelfde omgeving duren. Een scène in een horrorfilm onderscheidt zich door gebruik te maken van donkere passages, terwijl een kinderfilm juist om vrolijke kleuren vraagt. Door de decors regelmatig te veranderen, weet de kijker dat de acteurs op een andere plek zijn of dat de film zich in een andere tijd afspeelt. Ander personage
PLANTEN IN OVERVLOED. WELISWAAR VAN PLASTIC, MAAR NIET VAN ECHT TE ONDERSCHEIDEN. OM ER HELE TUINEN MEE IN TE RICHTEN!
Kledingstukken, die uiteraard rekwisieten zijn, moeten de acteur helpen een ander personage te worden. Het personage zoals in de film wordt bedoeld. Ze vormen als het ware een verlengstuk
report
van zijn hoofd, handen en voeten. Hij maakt er dankbaar gebruik van en manipuleert ze. Petjes of hoeden, schoenen of laarzen, mantels of jassen. En dat geldt hetzelfde voor alle rekwisieten die bij de kleding horen, zoals tasjes, koffers en paraplu’s. Niet zelden beweert een acteur dat hij de rol pas kan spelen als duidelijk is wat er aan kleding wordt gedragen. Overigens is verwisseling van kleren in de film alleen functioneel als deze enige betekenis heeft. Het aan- en uittrekken van een dikke trui, het verwisselen van pantoffels of het strikken van een stropdas zijn handelingen die dragers moeten zijn van emoties. Zonder dat ‘belang’ heeft omgang met het rekwisiet kleding geen betekenis. Deze handeling kan in dat geval beter achterwege blijven. Voor handelingen zoals het loskammen en opbinden van het haar of het opmaken van een gezicht geldt hetzelfde. Op allerlei manieren
Een film- en televisiemaker die zelf op pad wil om aan eenvoudige rekwisieten te komen, kan dat op allerlei manieren doen. Het zoeken en vinden is niet moeilijk. Winkels in tweedehands spulletjes hebben een breed aanbod van de meest wonderlijke objecten. En op internet is het aanbod altijd groot. Zowel bij winkels als particulieren. Vaak is er binnen de productie van een film iemand aangesteld die speciaal voor de rekwisieten zorgt (rekwisiteur of inspiciënt genoemd). Een maker die in zijn eentje of met een beperkt aantal mensen werkt, zal het uitzoeken en verzamelen daarentegen liever zelf doen.
43
In het tweede en tevens laatste deel van dit artikel neemt Richard Helwig opnieuw een kijkje bij HollandseHanden. De bijzondere tocht leidt hem dit keer langs de werkplaatsen waar televisiedecors worden gebouwd in opdracht van de publieke en commerciële omroepen. Hier is te zien welke gigantische voorbereidingen aan een uitzending vooraf gaan.
Richard Helwig
END
