Hogeschool Sint-Lukas Brussel
Paper designkritiek Mieke Gerritzen & David Carson
Lies Ghyoot 2Ba Grafisch ontwerp-illustratie 2006-2007
1
Inleiding: Ik zal in deze paper iets meer vertellen over twee verschillende vormgevers en over hun verschillende visies die ze hebben over het aspect van het grafische vormgeven. Zowel Mieke Gerritzen als David Carson groeiden op in de periode van het postmodernisme; maar beiden zijn als grafische vormgevers een heel ander weg op gegaan. Om hun ideologie en achtergrond beter te kunnen begrijpen zal ik eerst even kort toelichten wat dit postmodernisme juist inhoud. De term postmodernisme werd waarschijnlijk voor het eerst gebruikt door de architectuurcriticus Charles Jencks in 1977. Hij definieerde postmodernisme als een “populistische, pluralistische kunst, die onmiddelijk communiceert”. Het postmodernisme is ontstaan als tegenreactie op het modernisme; uit een bewustwording van de tekortkomingen hiervan. De streng rechthoekige vormen en abstracte geometrie werden als uniform beschouwd. Het modernisme was een beweging die achter de industrialisatie stond. De “machine” kwam overal in terug. De producten waren dan ook functioneel, minimalistisch en gevoelloos. Men miste een gevoel van tijd, plaats en vooral identiteit. In het postmodernisme is elke keer weer geprobeerd om een product of ontwerp een eigen identiteit mee te geven. Dit vooral door het gebruik van veel kleuren, vormen, materialen, structuren en een samengaan van verschillende stijlen. Een ander kenmerk van het postmodernisme is het gebruik van verschillende communicatievormen; de combinatie van beeld en tekst of bewegende beelden en geluid, die samen één geheel vormen. De speelsheid is een belangrijk kenmerk van de beweging. De stijl wordt ook wel eens omschreven als theatraal en zelfs kitsherig. Ouderwetse ideologische tegenstellingen vallen weg. Men kan het postmodernisme ook wel omschrijven als stijlloos. Ook de Franse filosoof Jean Francois Lyotard is één van de eerste geweest bij het introduceren van de term “postmodern”. Hij bestempelt de periode na de Tweede Wereldoorlog als een tijd waarin er niet meer geloofd wordt in “grote verhalen”, zoals de katholieke godsdienst of het marxisme. Alles wordt complexer. Als voorloper wordt meestal ook de Duitse wijsgeer Friederich Nietzsche beschouwd. Zijn radicale perspectivisme en zijn oproep om tegenover de kuddegeest een persoonlijke ethiek te plaatsen, vormen de basis voor het postmodernisme. “Wees meester en vormgever van jezelf.” Men wordt nu gezien als een individu, een éénling, als auteur en ontwerper van je eigen leven, waar je volkomen vrij in bent. De basis van dit auteurschap is een samengaan van verschillende dingen, waar de markt erg op inspeelt. Vooral de reclame en verschillende rages hebben hier de grote macht in en zijn bepalend. De persoon zelf is niet meer veel waard; het gaat vooral om de buitenkant, merken,...hoe iets eruit ziet. Lifestyle design, het gaat om het beeld en door de uitvinding van electronische netwerken wordt dit gemakkelijker. De maatschappij is gemakkelijk te organiseren.
2
David Carson David Carson werd geboren in 1956 in Texas. Enkele jaren later verhuist het gezin naar New York. Later zal David nog verschillende keren verhuizen, maar New York zal altijd zijn thuisbasis blijven. Hij bezit nu twee studios, één in New York zelf en één in South Carolina. Zijn eerste echte contact met grafisch design was in 1980 aan de universiteit van Arizona, waar hij een cursus van twee weken volgde. Later zal hij ook in Zwitserland een tweede cursus grafisch design volgen. In de periode van 1982 tot 1987 werkte David Carson als leraar sociologie in California. Het was ook in deze periode dat hij begon te experimenteren met grafisch design. Naar het einde van de jaren ’80 had hij een eigen stijl ontworpen. In het begin van zijn carrière werd hij weinig serieus genomen en kreeg hij veel kritiek op zijn werk. Zijn werk werd werd pas echt gewaardeerd eind jaren ’80 begin jaren ’90. Hij richtte een nieuw magazine op onder de naam “Ray Gun”. Dit magazine had een internationaal karakter, wat hem meteen ook beroemd maakte. In 1995 richtte hij zijn eerste studio op in New York “David Carson Design”. Hij kreeg verschillende opdrachten binnen van klanten over heel de Verenigde Staten. Zo werkte hij onder andere voor Pepsi cola, Nike, Microsoft, Budweiser, Giorgio Armani, NBC, American Airlines en Levi Strauss jeans. Vanaf 1998 startte hij een internationale carrière en kreeg er zo verschillende klanten bij; zoals British Airways, Kodak, Sony, Suzuki, Nissan, MTV Global, Mercedes-Benz en nog vele andere. Carsons werk werd beschouwd als vernieuwend, waarbij hij een grote impact maakte en zo ook verschillende prijzen won. In 2000 opende hij een tweede nieuwe studio in South Carolina, waar hij in 2004 ook creatief directeur werd van het Gibbes Museum. Carson was voor verschillende jonge ontwerpers een ispiratiebron in de jaren ’90. Zijn werk doorbreekt het traditionele. Hij gaat op zoek naar nieuwe manieren van denken. Typerende kenmerken aan het werk van Carson is het gerbuik van typografie en fotografie. In het begin van de jaren ’80 werd de “print” beschouwd als hét medium; maar in 1984 kwam de eerste Apple computer op de markt, waarbij dit medium veranderde van print naar digitale versies. Carson ziet zijn rol als ontwerper als het vertalen en interpreteren van; als een doorgeefluik. Hij maakt zeer persoonlijk werk; zoals hij zelf zegt zit er een stukje van zichzelf in elk ontwerp dat hij maakt, en raakt hij emotioneel betrokken bij zijn creaties. Zoals ik eerder al zei houdt hij zich niet tot het traditionele ontwerpen. Hij werkt niet in termen van het tegemoed komen van regels. Het werk van Carson oriënteerd zich in het vlak. In 1993 ontstaat het gebruik van internet, waar Carson zeker ook gebruik van maakt. Door het surfen op het net maakt Carson gebruik van iets dat al beweegt, maar zet zelf niets in beweging. Door dit digitale medium laat hij stijlen en technieken kunstmatig herbeleven. Zo ademen zijn werken iets nostalgsich uit. Hij probeert de vooruitgang niet te zien als iets nieuws. Carson als grafisch ontwerper wordt eerder beschouwd als kunstenaar. Zijn werken worden verkocht als kunstwerken. Hij zet zichzelf op de voorgrond als ontwerper. Design is voor hem kunst. Wanneer we de ontwerp creaties zien van Carson is het duidelijk dat de vormgeving, het uiterlijke belangrijker is dan de inhoud of het idee. Dit kan ook gezien worden als een tekortkoming.
3
De toeschouwer verwacht bij een eerste blik op zijn werk een betekenis achter het beeld, maar wordt hierin teleurgesteld.
Mieke Gerritzen Mieke Gerritzen werd geboren in 1962 in Amsterdam, waar ze later in de jaren ’80 haar opleiding aan de Rietveld Academie volgde; waar ze nu ook les geeft aan grafische vormgevers. Haar grafische opleiding heeft ze na enkele jaren gestaakt, omdat ze er geen uitdaging meer in zag; en is zo uiteindelijk afgestudeerd in de schilderkunst. Uiteindelijk schakelde ze terug over op grafische vormgeving, omdat ze vond dat ze als kunstenares te weinig produceerde terwijl ze er heel hard voor moest werken. Uiteindelijk is ze dus begonnen als kunstenares, maar dit was ook te beperkt voor haar. De functie van ontwerpen is veranderd de media is veel breder geworden. Van in het begin is ze betrokken geweest bij het vormgeven van het World Wide Web. Ze ontwikkelde zich tot op zeker hoogte als software, interface ontwerpster. Zo werkte ze mee aan de allereerste Nederlandse sites, waaronder die van VPRO en de Digitale Stad. Gerritzen over beeldcultuur: “Het begrip ‘beeldcultuur’ is momenteel in Nederland een politieke notie: de context wordt vernieuwd om enigzins ouderwetse organisaties samen te brengen. Beeldcultuur zou vooral media onafhankelijk moeten zijn. Dan heeft het niets met kunst, media en fotografie te maken. What you see is what you get! Beeldcultuur is altijd een reflectie op de werkelijkheid. Het is actueel. De beeldcultuur is daarom ook vooral commercieel. Wat mij betreft is alles cultuur: economie, internet-crisis, politiek, nieuws, media, koopgedrag. Het beeld van deze cultuur is niet meer dan het bewustzijn van het fijt dat we kunnen benoemen en laten zien wat vandaag de dag onderdeel is van de cultuur. De wijze waarop dat gebeurtdoor kunstenaars, filosofen, fotografen, ontwerpers,creatieven, intelectuelen, schrijvers - maakt niet uit, ook al zegt dat wel iets over de kwaliteit van de reflectie.” 1 De context van traditionele kunstvormen veranderen. Deze krijgen een andere betekenis, doordat er nieuwe vormen van kunst ontstaan. De ontwerpen die Gerritzen maakt zijn makkelijk begrijpbaar. Haar werk is dan ook makkelijk kopiëerbaar. De grenzen van het auteurschap zijn voor haar minder belangrijk. De inhoud van het werk is belangrijker. Zo doet ze een oproep naar de mensen om design te redden van de alleen heerschappij. Voor Mieke Gerritzen is iedereen een ontwerper; het is “massa”. Zo maakte ze ook het boekje “Everyone is a designer”, waarmee ze constateert dat de hele wereld zich gedraagd als een ontwerper. “Ik ben toevallig een ontwerper. Het is heel raar om te bedenken dat dat waar ik mijn hele leven heel serieus mijn best voor doe, nu voor iedereen mogelijk is. Dat is het onderzoekje dat ik met dit boekje heb gedaan. Ik zou willen dat ‘everyone’ zich aangesproken voelt om het te kopen en te bedenken ‘ben ik dat dan’?”
1
Zie: http://www2.eur.nl/fw/cfk/InterAkta/InterAkta%203/PDF/interakta3.2.def.pdf
4
Het gaat haar eerder om het kritsiche nadenken in plaats van het maken van enkel mooie plaatjes. Het gaat bij Gerritzen er niet om het vertalen van iets naar een andere vorm (zoals bij Carson wel het geval is), ze speelt hier op in en denkt voorbij het beeld. Zij is eerder een regisseur dan een vertaler. Zo zegt ze zelf “Ik kijk heel de dag om me heen. Je bent gewoon bezig met kijken wat er allemaal in de wereld gebeurt en daar geef je een reactie op.” Ze is een ontwerpster voor alle media. Ze vindt dat de wereld saai wordt omdat standaarden steeds belangrijker worden voor commercieel succes. Zo maakte ze de film Beautiful World; een typografische film die uitsluitend tekst bevat. Uitspraken van bekende en minder bekende denkers en kunstenaars worden afgewisseld met boodschappen, logo’s, boektitels, filmteksten en spam. Beautiful World verteld in 20 minuten dat de wereld lijdt aan vervlakking, omdat bijna alles wordt gekoppeld aan economische belangen. Gerritzen zet zich in voor autonomie, vrijheid en verschil binnen het ontwerpen. Wat Mieke Gerritzen betreurt is dat men ontwerpers bijna geen ruimte meer geeft om na te denken om dingen te creëren. Ontwerpers krijgen geen kans meer. Er is geen vertrouwen meer in de kracht die creatieve mensen hebben. Besluit Het verschil tussen Mieke Gerritzen en David Carson gaat over het idee dat ze elk hebben bij het aspect van grafisch ontwerpen. Bij Carson gaat het meer om het vormgeven; waarbij het uiterlijke van belang is. Design is voor hem kunst. Bij Gerritzen gaat het meer om de inhoud om de idee. Het ontwerpen van iets dat nog niet is en om er kritisch over te kunnen nadenken. Uiteindelijk vind ik dit zelf ook wel een belangrijk gegeven, dat het net iets verder gaat dan enkel mooie plaatjes maken. Zo was ik zelf ook aan het denken aan een voorbeeld dat dit kan illustreren. En moest ik denken aan een rubriek die ik in het televisie programma Man Bijt Hond had gezien: “De Grens”. In deze rubriek reist Kamagurka in een quad langs de 1500 km lange grens rondom België. Een aanhangwagentje met kalk laat de grenslijn achter. Een jaar lang zet hij zo België extra in de verf; opzoek naar grensverleggende levensverhalen. Het wordt gezien als een enorm kunstwerk. Maar het gaat hier dus duidelijk ook om het idee erachter, het gaat niet enkel om de creatie, om het uiterlijke, maar om de ervaring, het doen. Om met de mensen in contact te komen, die mee deel vormen van het werk en om op zo’n idee te komen.
5
Bibliografie http://www2.eur.nl/fw/cfk/InterAkta/InterAkta%203/PDF/interakta3.2.def.pdf http://www.premsela.org/_images/2007/00254.pdf http://www.opm.ctw.utwente.nl/staff/D._Lutters/Onderwijs/stijlgeschiedenis/Postmodernisme/ Postmodernisme.htm http://users.compaqnet.be/architectuur20/postm/index.htm http://www.ned.univie.ac.at/lic/stroemung.asp?str_id=19 http://en.wikipedia.org/wiki/DavidCarson(grafphicdesigner) http://www.davidcarsondesign.com/?dcdc=top/s http://www.mediametic.net/article-8652-nl.html http://www.kunstbus.nl/agenda/2006/1261459.html http://www.nrc.nl/W2/Nieuws/1998/02/Med/08.html http://www.networkcultures.org/geert/pleidooi-voor-grijs-ontwerp-op-verzoek-van-miekegerritzen/ http://www.xs4all.nl/~maxb/eye26mieke.htm http://www.manbijthond.be/
6
