HOGER INSTITUUT DER KEMPEN Centrum voor Volwassenenonderwijs CAMPUS GEEL
Design Multi-channel platform: Case-study interactieve digitale televisie voor openbare besturen
Heylen Nico Sels David Van Gysel Alex Projectwerk Academiejaar 2004-2005
Gegradueerde in Informatica EHOKTSP Optie Netwerkbeheer
Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE ....................................................................... 2 LIJST VAN FIGUREN, T ABELLEN EN BIJLAGEN.............................. 3 WOORD VOORAF......................................................................... 4 INLEIDING ................................................................................. 5 Probleemstelling....................................................................................................................................................................6 Doelstelling ............................................................................................................................................................................8
DEEL I.
DESIGN MULTICHANNEL PLATFORM ............................. 9
Hoofdstuk 1 : Huidige gegevensstromen ........................................................................................................................10 Hoofdstuk 2 : Kritische succesfactoren nieuw design.................................................................................................13 Hoofdstuk 3 : Scheiding van inhoud en opmaak ..........................................................................................................14 SGML....................................................................................................................................................................................14 HTML ...................................................................................................................................................................................14 XML......................................................................................................................................................................................15 XSL........................................................................................................................................................................................16 Andere standaarden: XBRL, MPEG, MXF,…..............................................................................................................18 Hoofdstuk 4 : Gegevensuitwisseling.................................................................................................................................19 Hoofdstuk 5 : Voorstel Design Multi-channel Platform.............................................................................................20
DEEL II. CASE-STUDY INTERACTIEVE DIGITALE TELEVISIE VOOR OPENBARE BESTUREN..................................................... 22 Hoofdstuk 6 : Wat is interactieve digitale Televisie.....................................................................................................23 Inleiding................................................................................................................................................................................23 Settopbox..............................................................................................................................................................................24 Eigenschappen iDTV..........................................................................................................................................................25 Tweerichtingsverkeer.........................................................................................................................................................25 Hoofdstuk 7 : De providors ................................................................................................................................................26 Telenet...................................................................................................................................................................................26 Belgacom..............................................................................................................................................................................27 Andere providors.................................................................................................................................................................28 Hoofdstuk 8 : Gebruikte protocollen...............................................................................................................................29 TCP/IP...................................................................................................................................................................................29 ATM ......................................................................................................................................................................................30 DVB.......................................................................................................................................................................................30 MHP ......................................................................................................................................................................................31 MPEG....................................................................................................................................................................................33 Hoofdstuk 9 : Beveiliging....................................................................................................................................................35 De beveiliging van het eigen netwerk .............................................................................................................................35 De Beveiliging bij de providors........................................................................................................................................36 De beveiliging bij de Klant................................................................................................................................................37 Hoofdstuk 10 : Interactieve Televisie voor lokale besturen een stand van zaken ...............................................38 Hoofds tuk 11 : Kosten-baten analyse..............................................................................................................................40 Cost efficiëntie .....................................................................................................................................................................40 Kwantiteit/kwaliteit/ Doelgroep .......................................................................................................................................40
BESLUIT ................................................................................... 42 VERKLARENDE WOORDENLIJST................................................. 44 BIBLIOGRAFIE ......................................................................... 47 BIJLAGEN................................................................................. 49 2
Lijst van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1.1: Huidige gegevensstroom................................................10 Figuur 1.2: Huidige gegevensstroom met CMS...................................11 Figuur 3.1: XML-voorbeeld.............................................................15 Figuur 3.2: Voorbeeld XML-schema .................................................16 Figuur 3.3: Processing en formatting ...............................................17 Tabel 3.1: Publishing Architecture ...................................................18 Figuur 5.1: Voorstel Design Multi-channel Platform.............................20 Figuur 5.2: Create Once, publish everywhere ....................................21 Figuur 6.1: Analoge versus digitale TV-kanalen .................................23 Figuur 7.1: Architectuur Telenet Platform .........................................26 Tabel 7.1. Vergelijking ADSL/VDSL ..................................................27 Tabel 7.2. Vergelijking Telenet/Belgacom ........................................28 Figuur 8.1: MHP Architectuur .........................................................32 Figuur 8.2: Compressie frames MPEG...............................................34 Bijlage 1: Voorbeeld DTD .........................................................49 Bijlage 2: Voorbeeld XSL-Style Sheet........................................49 Bijlage 3: Voorbeeld XSLFO ......................................................50 Bijlage 4: Voorbeeld XML-Publicatie .........................................50
3
Woord Vooraf Dit projectwerk maakt deel uit van de opleiding tot het bekomen van de graad van gegradueerde in Informatica EHOKTSP Optie Netwerkbeheer aan het Hoger Instituut Der Kempen, Centrum voor Volwassenenonderwijs. Tenslotte willen we in dit voorwoord, en zoals de traditie betaamd, iedereen bedanken die het geduld heeft moeten opbrengen om te luisteren en/of verplicht werd een bijdrage aan dit projectwerk te leveren. Mei 2005, Nico Heylen David Sels Alex Van Gysel
4
Inleiding Communiceren is een fundamentele behoefte van de mens. Communicatie en informatieverspreiding speelt een alsmaar grotere rol in het goed functioneren van de samenleving. Voor een goed begrip Ten einde het onderwerp van deze thesis zo nauwkeurig mogelijk af te lijnen, volgt eerst een schets van het onderzoeksdomein en definiëring van enkele belangrijke en veel voorkomende begrippen. De begrippen gegevens en informatie durven wel eens voor verwarring te zorgen. We spreken van gegevens als we duiden op ruwe data. Informatie is het resultaat van gegevens die verwerkt zijn of nog: gegevens worden pas informatie voor een gebruiker als ze relevant, bruikbaar en begrijpbaar zijn. 1 Het project behandelt de digitale informatieverspreiding naar de burger binnen openbare besturen. Waarom alleen deze organisatievorm? Alledrie zijn wij in het dagelijkse leven werkzaam in een openbaar bestuur, meer bepaald een provinciebestuur, een gemeentebestuur en een OCMW. Vanuit deze invalshoek leek het ons dan ook voor de hand te liggen de informatieverspreiding te beperken tot openbare besturen en b.v. geen privé-ondernemingen. Informatieverspreiding in de openbare besturen is gebonden aan bepaalde spelregels. Zo maken we in het projectwerk bijvoorbeeld abstractie van het feit dat informatie bestemd kan zijn voor anderstaligen.2 Een overheid heeft meer nog dan een privé-onderneming de taak haar doelgroepen te bereiken. Belangrijk hierbij is dat de drempel zo laag mogelijk gehouden wordt. Door meer kanalen te openen naar de burger wil b.v. de Vlaamse overheid haar drempel verlagen.3 Steeds meer verschillende manieren ontstaan om met een eindgebruiker te communiceren, b.v. internet, sms,… en organisaties gaan deze communcicatiekanalen gelijktijdig aanwenden; we spreken in dit verband van multi-channelling. In een tweede deel van dit projectwerk willen de mogelijkheden en eventuele beperkingen van één van deze nieuwe communicatiemedia verder uitwerken, met name interactieve digitale televisie of kortweg iDTV.
1
COOK TERRY, Archival Science and Postmodernism: New formulations for Old Concepts, in Archival Science (2001-1), p. 3-24. 2 PEETERS LEO, Omzendbrief BA 97/22 van 16 december 1997 betreffende het taalgebruik in gemeentebesturen van het Nederlandse taalgebied 3 CEYSENS PATRICIA, Burgers en bedrijven centraal in e-government Vlaanderen, blz. 8
5
Probleemstelling Als burger in rechtstreekse communicatie treden met je plaatselijke overheid loopt niet altijd van een leien dakje. Om bepaalde documenten, vergunningen of informatie te verkrijgen dien je soms een hele administratieve mallemolen te doorlopen vooraleer je in het bezit bent van de juiste informatie. Kafka.be is immers niet voor niets in het leven geroepen. Dat het beter kan zal niemand verwonderen, alleen is de vraag hoe dit op een efficiënte en directe manier kan gebeuren. De mondige burger verwacht van zijn overheid dezelfde flexibiliteit die hij/zij elders aangeboden krijgt. Niet alleen de beschikbaarheid van de informatie is belangrijk ook de wijze waarop men aan de nodige informatie raakt, wordt steeds belangrijker. Voor de ene is het Internet, de infokiosk of e-mail het uitgelezen medium. Anderen prefereren dan weer de vertrouwde post, de telefoon of hebben tijd om tijdens de openingsuren eens binnen te springen. Alsof dat nog niet genoeg is, komt er vandaag nog eens het medium van Interactieve Digitale Televisie bij. Een medium dat we gezien de spreidingsgraad van televisie 4 zeker niet mogen onderschatten. Kortom vele manieren om aan dezelfde informatie te geraken. Niet alleen de burger, jij en ik dus, verwachten deze manier van werken. Ook de Vlaamse Overheid zet druk op de ketel met haar ambitieuze e-governmentprogramma. De Vlaamse overheid wil een geïntegreerd overheidsloket creëren dat ervoor zorgt dat alle burgers, bedrijven, organisaties, instellingen en verenigingen in vertrouwen met een interactieve overheid kunnen communiceren. Alle overheden werken samen om iedereen in Vlaanderen, onafhankelijk van plaats, tijd en communicatiekanaal, een efficiënte overheidsdienstverlening aan te bieden. Deze fundamentele opdracht steunt op de volgende principes: • zorgen voor een open, toegankelijke Vlaamse overheid ; • zorgen voor een betere, efficiënte en klantgerichte dienstverlening ; • dat doel wordt bereikt door een verbeterde interne bedrijfsvoering van de Vlaamse overheid. Een ambitieus en bewonderenswaardig plan dat door de Europese Gemeenschap met de nodige belangstelling wordt gevolgd. De vraag stelt zich echter hoe dit allemaal te organiseren, te beheren en te financieren. 4
In Vlaanderen beschikte in 2003 63 % van de huisgezinnen over een co mputer zodat 48 % van de gezinnen beschikt over een breedbandverbinding. Daartegenover staat een spreidingsgraad van 99% voor televisie toestellen met een kabelverbinding. Vandaar de keuze om naast het internet ook het spoor van de Interactieve Digitale Televisie te volgen voor het aanbieden van populaire egovernment toepassingen. (bron: NIS, Eurostat, MVG afdeling Media)
6
Ons inziens is een Multikanaals aanpak, waarover verder in dit projectwerk meer, onontbeerlijk willen we de doelstelling van de overheid bereiken. Zoniet zullen vele systemen naast elkaar moeten functioneren om al de verschillende uitvoerplatformen te bedienen. Wat de Total Cost of Ownership van al deze systemen zal zijn, durven we bij benadering niet in te schatten. Author once, publish everywhere is een uitspraak die de komende jaren meer ingang zal gaan vinden. De juiste informatie via de juiste weg over het juiste medium tot bij de juiste gebruiker is de uitdaging voor de eerstvolgende jaren van de ICT medewerker. Hij of zij zal ervoor moeten zorgen dat de technische implementatie van zowel front- als backoffice de communicatie met de burger mogelijk maakt zonder daarbij de veiligheid en beheersbaarheid uit het oog te verliezen. Het is de bedoeling van dit projectwerk om even stil te staan bij de technische implementatie van een multikanaalsbenadering en interactieve Digitale Televisie als uitvoermedium. Enerzijds willen we u een ietwat technisch verhaal brengen en anderzijds willen we de mogelijkheid aantonen via een simulatie demo. Uiteraard is dit werkstuk niet allesomvattend. Het is geenszins onze bedoeling om alle aspecten van Multichanneling en iDTV uit te klaren. maar eerder een inzicht verwerven in de gebruikte technologieën en haalbaarheidstudie te verrichten naar toekomstige toepassingsgebieden.
7
Doelstelling De doelstelling van dit projectwerk luidt als volgt: “Eenzelfde informatie op de juiste manier, via de juiste weg, op het juiste moment en bij de juiste gebruiker brengen.” Dit klinkt heel erg logisch zal u zeggen en dan heeft u volkomen gelijk. Toch toont de praktijk vaak heel anders aan. Het is dan ook een erg ambitieuze doelstelling die in veel praktijksituaties misschien niet realiseerbaar is. Toch hopen we met dit projectwerk een bijdrage te leveren tot een efficiënter beheer van de informatieverspreiding. Zoals eerder aangehaald in de probleemstelling zal dit projectwerk zich beperken tot het gebruik van iDTV als communicatiemedium binnen de verschillende communicatiekanalen die een openbaar bestuur gebruikt om haar informatie bij haar gebruikers te krijgen. Binnen dit projectwerk brengen we een mogelijk scenario in kaart om ruwe data via een geijkt proces te stroomlijnen naar een voor een eindgebruiker bruikbare informatie. We spitsen onze aandacht vooral toe op het netwerkaspect en de daarvoor gebruikte protocollen. Daar waar nodig lichten we de gebruikte systemen toe, al maakt dit niet echt deel uit van de scope van dit projectwerk.
8
Deel I. Design Multichannel Platform
9
Hoofdstuk 1 : Huidige gegevensstromen De internethype van de jaren ‘90 heeft ervoor gezorgd dat heel wat organisaties naast de traditionele communicatiekanalen ook het internet gingen aanwenden als communicatiemedium. Aanvankelijk alleen als bijkomend informatiekanaal, maar naar het einde van de jaren ’90 ook als verkoopskanaal. Ook de mobiele toestellen (gsm, pda, …) ondergaan momenteel hetzelfde lot. De meeste organisaties zijn zich misschien ondertussen bewust van de nieuwe mogelijkheden van deze mobiele toestellen en sommigen misschien zelfs ook al van de nieuwe mogelijkheden van iDTV. Veel organisaties hebben zich reeds een content management aangeschaft de laatste jaren. Veelal ligt het gebruiksvriendelijk onderhouden, beheren en publiceren zonder te beschikken over technische kennis aan de basis van deze aankoop. De focus lag bij het leeuwendeel van de organisaties en zelfs bij vele producenten van content management systemen vooral op de publicatie van content naar het web (internet, intranet of extranet). De gegevensstroom weergegeven in onderstaande figuur 1.1 geeft de situatie weer zonder een content management systeem. De(zelfde) input gebeurt vaak door verschillende personen en dit in verschillende programma’s en of databases (b.v. Word, Frontpage, Indesign, SQL, DB2, …). De input wordt vervolgens ook nog eens bewaard op verschillende plaatsen. Zelfs een leek ziet meteen dat op deze wijze onmogelijk aan onze vooropgestelde doelstelling kan beantwoord worden. Input websites
Redacteur Browser
Krantenartikels
TYPE TITLE HERE
Redacteur
Persberichten
Persbericht -----------------------------------
Redacteur
Teletekst, andere media
Television
Redacteur
Brochures - folder Vb. infogids Redacteur
Figuur 1.1: Huidige gegevensstroom
10
Zoals reeds eerder aangehaald, focussen de meeste content management systemen zich uitsluitend op het internet. De gegevensstroom zou dan ook als volgt kunnen verlopen zoals weergegeven in de volgende figuur. CONTENT/LAY-OUT CREATIE
CONTENT MANAGEMENT
CONTENT DELIVERY
SQL-server
DB2 Redacteur Hoofdredacteur Lay -outer
Hoofdlay-outer
XML Warehouse File-server
Internet Browser
… Applicatie
Figuur 1.2: Huidige gegevensstroom met CMS
Sommige systemen voorzien ook reeds tweerichtingsverkeer. Via het internet wordt opnieuw content aangeleverd, maar het is duidelijk dat de vooropgestelde doelstelling nog veraf is. Door simpelweg een gewoon content management systeem te implementeren, kunnen we nog steeds niet spreken over eenduidige informatie, e.d. Toch mogen we niet al te vlug over deze stap heengaan, want met een content management systeem worden enkele belangrijke principes geïntroduceerd. Verschillende principes vormen tevens ook uitgesproken voordelen en liggen aan de basis van het succes van dergelijke systemen. • Scheiding van inhoud (content) en opmaak (lay-out) Content is een term die vele ladingen dekt. Dit begrip en de scheiding wordt verder toegelicht in hoofdstuk 3. Door het scheiden van content en technologie, kan de content volledig beheerd worden door inhoudelijke verantwoordelijken via een gebruiksvriendelijke interface. Op die manier kunnen de ICT-medewerkers zich concentreren op de technologie, worden de verantwoordelijkheden op de juiste plaats binnen een organisatie gelegd en kan met minder ICT-medewerkers sneller en eenvoudiger gepubliceerd worden. •
Intelligente toegang tot zowel gestructureerde als ongestructureerde data Het combineren van gestructureerde en ongestructureerde informatie is een 'must' voor de CMS-platformen van vandaag. Gestructureerde informatie die komt van databases of ERP-systemen kan aangevuld worden met ongestructureerde gegevens zoals foto's, film of tekst.
11
• Workflow, Veiligheid, Rollback Gebruikers van een CMS-platform zijn verantwoordelijk voor hun content. Dit betekent dat het CMS-platform gebruikers kan definiëren met hun rol en de groep waartoe ze behoren. Het CMS structureert de workflow en het goedkeuringsproces van de content. Eenmaal goedgekeurd, dan wordt de content automatisch gepubliceerd (op een bepaald tijdstip) en vervolgens de achterhaalde inhoud gearchiveerd. Versiebeheer is een must voor juridische, archief en ramp-recovery doeleinden. • Open standaarden 5 Het gebruik van open standaarden 6 verzekert de toegankelijkheid en de ondersteuning voor integraties met andere systemen 7 en beperkt de kosten voor training en operationeel beheer. Deze open standaarden zijn belangrijk in elke implementatie om te voorkomen dat een vendor-lock-in 8 optreedt en worden als digitaal ‘duurzaam’ beschouwd (zie verder). Sommige systemen voegen nog een dimensie toe aan content management. De meeste CMS zijn niet intelligent: ze ondersteunen de gebruiker niet bi j de zoektocht naar de juiste informatiebron. Kennismanagementsystemen daarentegen helpen de gebruiker bij het zoeken naar de juiste oplossing of document. Dit is een belangrijk verschil, maar zullen we niet verder uitwerken in dit projectwerk.
5
Met open standaarden wordt bedoeld een vrije specificatie die door een externe standaardenorganisatie is goedgekeurd b.v. Extensible Markup Language (XML), Transmission Control Protocol/Internet Protocol (TCP/IP),… 6 Een open standaard moet voldoen aan de volgende eisen: • De standaarden worden op basis van een open beslissingsprocedure (consensus of meerderheidsbeslissing, etc.) vastgesteld; • Het beheer van de standaard ligt bij een non-profit organisatie die een volledig vrij toetredingsbeleid kent; • De standaarden zijn gepubliceerd; • De kosten voor het gebruik van de standaard zijn laag en vormen geen drempel voor toegang tot de standaard . Eventueel aanwezig intellectueel eigendom dat aan een open standaard ten grondslag ligt, wordt royalty-free ter beschikking gesteld; • Er zijn geen beperkende voorwaarden omtrent het hergebruik van een standaard. 7 Vaak worden dezelfde gegevens door verschillende toepassingen gevraagd. Het gevolg is dat de eindgebruiker in elk van deze toepassingen steeds opnieuw dezelfde gegevens manueel dient in te voeren. Willen we dat toepassingen beter met elkaar kunnen praten dan is het gebruik van Open Standaarden zeker aangewezen. Naast de uitwisselbaarheid van gegevens tussen toepassingen dient ook de communicatie tussen de eigen organisatie en derden op een open manier te gebeuren. We kunnen niet verwachten dat we in onze communicatie met bestandsformaten werken die betrokkenen niet kunnen raadplegen. 8 Vendor lock staat voor de klantafhankelijkheid van producten en services van een welbepaalde leverancier. Hierdoor kan de klant niet zonder een substantiële kost naar een andere toepassing migreren. Vendor lock wordt door de leverancier (on)bewust gebruikt om klanten te binden aan hun producten.
12
Hoofdstuk 2 : Kritische succesfactoren nieuw design Met de doelstelling van het projectwerk in het achterhoofd, nl. “Eenzelfde informatie op de juiste manier, via de juiste weg, op het juiste moment en bij de juiste gebruiker brengen.”, zou het nieuwe design idealiter moeten voldoen aan o.a. de volgende criteria: • verhoging van de efficiëntie door content op één plaats te onderhouden en aan te wenden voor verschillende kanalen (website, iDTV, sms, kiosk,…) ; • enkel actuele content ter beschikking te stellen van de eindgebruiker (consistentie) ; • content op een eenvormige en gestructureerde manier te creëren ; • content decentraal te creëren en te onderhouden door niettechnische medewerkers ; • content van de grafische vormgeving te scheiden i.f.v. de huisstijl ; • content makkelijk terugvindbaar te maken om verwante, overlappende of verouderde informatie op te sporen bij creatie en onderhoud ; • content te labelen aan de hand van metadata om deze efficiënt te beheren, toegankelijk te maken en op de verschillende doelgroepen af te stemmen ; • gepersonaliseerde en gelokaliseerde content te leveren, content “op maat” van de bezoeker (vraaggericht, doelgroepgericht (burgers, personeel), … gebiedsgericht, thematisch, …) via push of pull (vb. abonnement op bepaald types content) ; • behoud of verbetering van de performantie ; • content aan de hand van een workflow te laten goedkeuren voor publicatie (security) ; • beveiliging van het tweerichtingsverkeer van de informatiestromen (security) ; • schaalbaarheid: meegroeien met de behoeften van een organisatie;
13
Hoofdstuk 3 : Scheiding van inhoud en opmaak Een van de belangrijkste verdienste van de meeste content management systemen is de scheiding tussen content en lay-out. Content is een term die vele ladingen dekt. Het omvat in feite alle vormen van informatie, al of niet gestructureerd en bedoeld voor een of meer doelgroepen. Content kan bestaan uit tekst, beeld en audio- en videomateriaal. In geval van een content management systeem, dan wordt primair bedoeld content in de vorm van tekst: publicaties, beschrijvingen van bedrijfsprocedures, gebruikershandleidingen, nieuwsartikelen, e.d. Om deze scheiding te verwezenlijken gebruiken de meeste content management systemen XML. XML staat voor eXtensible Markup Language en is een platform onafhankelijke, gestructureerde opmaaktaal die de inhoud scheidt van de opmaak. 9
SGML De idee om content te identificeren is niet nieuw en heeft geleid tot een iso-standaard in 1978, nl. de Standard Generalized Markup Language (SGML). SGML introduceerde twe e opmaak vernieuwingen: enerzijds de introductie van een taal om opmaak te beschrijven (DSSSL 10) en anderzijds de scheiding van content tagging van de opmaak. In een DTD (Document Type Definition) wordt de structuur (elementen, attributen,…) van een bepaald type document vastgelegd. Ondanks deze voordelen is SGML toch nooit massaal geïmplementeerd, dit omwille van de complexiteit van de taal. 11
HTML
SGML ligt echter wel aan de basis van een de belangrijkste hoekstenen tot op vandaag van het internet, nl. HTML. HTML is een standaard gedefinieerd door het World Wide Web Consortium en is de afkorting van HyperText Markup Language 12. HTML is een opmaaktaal die door middel van HTML tags aan een browser vertelt hoe een pagina wordt weergegeven. Een van de belangrijkste vernieuwing die Tim Berners-Lee met HTML meegaf is ongetwijfeld de hypertext links waarmee verwijzingen naar andere pagina’s gemaakt kunnen worden 13. HTML heeft een grote evolutie ondergaan sinds het ontstaan. De meest gebruikte HTML versie he den ten dage is versie 4, maar HTML heeft echter enkele belangrijke beperkingen 14:
9
DOCUMENTUM, White Paper Native XML management with documentum, Pleasanton USA, p. 3 Document Style and Semantics Specification Language 11 INTERLEAF, White paper XML to Work: Advantages of Content Management, Waltham USA, p. 4 12 http://www.w3.org/TR/1999/REC-html401-19991224/ 13 ADDISON WESLEY LONGMAN, A history of HTML, Essex. 14 ICTU, Testbed digitale bewaring White Paper XML en digitale bewaring, Den Haag, p. 17 10
14
• HTML is niet uitbreidbaar (extensible): de tags liggen vast in de HTML standaard. • Inhoudelijke tagging is maar zeer beperkt mogelijk: de inhoud en opmaak zijn onlosmakelijk verbonden. • De daadwerkelijke visualisatie is afhankelijk van de instellingen van de browser: men is m.a.w. nooit zeker dat de lezer precies de vorm voor zijn ogen krijgt die de auteur van de HMTL bedoeld heeft.
XML In 1996 hebben verschillende SMGL-expert s en het Worl Wide Web consortium de krachten gebundeld om de problemen met HTML op te lossen. XML (Extensible Markup Language) was hiervan het resultaat en heeft verschillende belangrijke voordelen t.o.v. SGML: eenvoudiger in gebruik, breed industrieel draagvlak,… 15. XML is ontworpen om data te beschrijven. Het maakt hierbij gebruik van een DTD- of XML-schema. HTML is daarentegen ontworpen om data weer te geven. In tegenstelling tot HTML zijn XML tags niet voorgedefiniëerd: met XML moet je je eigen tags definiëren. Onderstaand voorbeeld is een berichtje van Jani naar Tove en is opgeslagen als XML. De tags to en from zijn in geen XML standaard gedefinieerd maar gewoon uitgevonden. <note>
Tove Jani Reminder Don't forget me this weekend! Figuur 3.1: XML-voorbeeld
16
17
XML biedt o.a. volgende voordelen 18: • XML is platform en programma-onfhankelijk: data kan worden uitgewisseld tussen incompatibele systemen. • XML is een open standaard, breed geaccpeteerd en toegepast. • Het concept van scheiding van inhoud, structuur en vorm in de praktijk. • XML is uitbreidbaar en controleerbaar. • Leesbaar voor mens en machine. • XML is gratis. • Doordat XML zichzelf beschrijft, biedt het veel perspectieven op het gebied van digitale duurzaamheid.
15
INTERLEAF, o.c., p. 5 In het XML-document wordt normaliter verwezen naar een DTD (b.v. ) of naar een XML Schema (b.v. <note xmlns="http://www.w3schools.com" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.w3schools.com note.xsd">) 17 http://www.w3schools.com/xml/ 18 ICTU, o.c., p. 31 16
15
XSL Zoals reeds eerder aangehaald wordt bij XML de structuur van een bepaald type document opgeslagen in een DTD. Aangezien DTD’s zelf niet geschreven zijn in XML, wordt meer en meer gebruikt gemaakt van XML Schema Definition (XSD). XML-schema’s zijn wel geschreven in XML, zijn bovendien uitbreidbaar,… XML-schema’s definiëren als het ware de bouwstenen van een XML document: welke elementen en attibuten kunnen voorkomen in een document, data types voor elementen en attibuten,… 19 Een voorbeeld van een DTD is opgenomen in bijlage 1, een voorbeeld van een XML-schema is hieronder terug te vinden. <xs:schema xmlns:xs="http://www.w3.org/2001/XMLSchema" targetNamespace="http://www.w3schools.com" xmlns="http://www.w3schools.com" elementFormDefault="qualified"> <xs:element name="note"> <xs:complexType> <xs:sequence> <xs:element name="to" type="xs:string"/> <xs:element name="from" type="xs:string"/> <xs:element name="heading" type="xs:string"/> <xs:element name="body" type="xs:string"/> Figuur 3.2: Voorbeeld XML-schema
20
Voor het vastleggen van de vorm van het document bestaan o.a. volgende mogelijkheden: Cascading Style Sheets (CSS) en EXtensible Stylesheet Language (XSL). CSS kan zowel voor de opmaak van HTML als voor de opmaak van XML aangewend worden, maar aangezien CSS zelf geen XML is, bespreken we dit niet verder. XSL daarentegen is wel XML. XSL bestaat uit drie onderdelen 21: • Extensible Stylesheet Language Transformations (XLST) is een taal voor de transformatie van XML documenten. Bv.XML omzetten naar HTML, WML, Word, pdf,… • eXtensible Stylesheet Language Formatting Objects (XSLFO) is een op XML gebaseerde opmaak taal die het formaat van XML data beschrijft. XSLFO wordt regelmatig ook aangegeven als XSL. • XPath is een taal om te verwijzen naar elementen in een XML document. Het zou ons te ver leiden al de uitgebreide mogelijkheden en de gehele code van XML en XSL aan te halen in dit projectwerk, maar we willen enkel nog aangeven dat XSL veel krachtiger is dan dan de naam 19 20 21
http://www.w3schools.com/schema/ http://www.w3schools.com/schema/ http://www.w3schools.com/xsl/
16
stylesheet doet vermoeden 22. Met XSLT kan b.v. XML omgezet worden naar HTML, WML, Word, pdf,… Aan de hand van een attribuut ‘vertrouwelijk’ kan bij de transformatie b.v. bepaalde elementen worden weggelaten voor extern gebruik. Verschillende voorbeeldjes in bijlage 2, 3 en 4 illustreren hoe een XSL-Style Sheet respectievelijk een XSLFO er in werkelijkheid zouden kunnen uitzien. Vooraleer je met een XML-document kan werken, moet het eerst geparset worden. Hierbij wordt o.a. de syntax gecontroleerd en of de structuur van de elementen en attributen aan bepaalde voorwaarden voldoet. Een XMLparser accepteert de XML-data en de XSLT-Stylesheet en levert als resultaat XSLFO. Een XLS-formatter zet XSLFO om in het uiteindelijke uitvoerformaat. Het gehele proces is weergegeven in figuur 3.5. Het verwerken van XML-documenten kan op verschillende manieren gebeuren nl. event -driven programmeren (SAX) en tree-based programmeren (DOM) 23. Beide methodes hebben voor- en nadelen inzake de performantie, de access,… , maar deze verwerking bespreken we hier niet verder daar dit eerder aansluit bij de optie programmeren.
Figuur 3.3: Processing en formatting
24
De verwerking of transformatie van XML en de stylesheets kan zowel aan de client - of de server-kant plaatsvinden 25. Een client -verwerking komt ten goede van de performantie van de server, te meer als de lay-out vaak veranderd wordt door de gebruiker b.v. bij het sorteren e.d. Het is dan immers niet noodzakelijk telkens terug naar de server te communiceren.
22 23 24 25
ICTU, o.c., p. 22 PAEPEN BERT, Inleiding tot beeld, geluid en documentbewerking, p. 6 ANTENNA HOUSE, How to develop stylesheet for XML to XSLFO transformation PAEPEN BERT, Inleiding tot beeld, geluid en documentbewerking, p. 11
17
Andere standaarden: XBRL, MPEG, MXF,… Niet iedereen adopteert XML als standaard, maar in de meeste gevallen betreft het eveneens een standaard die de inhoud en de opmaak van elkaar gescheiden houdt. In de financiële wereld bestaat eensgezindheid over XBRL voor de elektronische communicatie en rapportering. XBRL staat voor eXtensible Business Reporting Language en behoort tot de familie van XML. 26 In de multimediawereld daarentegen bestaat er vandaag de dag nog geen eensgezindheid over een standaard. Het zit niet vervat in de scope van dit projectwerk om heel de discussie die nog steeds aan de gang is uiteen te zetten over de verscheidene ‘standaarden’ zoals MPEG-1, MPEG-2, MPEG-4, MPEG-7, MPEG-21, MPEG-A 27, Advanced Authoring Format (AAF) 28, Material eXchange Format (MXF) 29,… Ook de VRT (Vlaamse Radio en Televisieomroep) heeft in samenwerking met IMEC en de VUB gezocht naar een algemeen formaat voor de aanmaak, opslag en het transport van interactieve multimedia. Het uitgangspunt van het MPEGrapport 30 was de inhoud eenmaal aan te maken, en zonder menselijke tussenkomst op zoveel mogelijk platformen te publiceren. Ondanks de goede kwaliteiten van MXF heeft de VRT dit spoor verlaten en gekozen voor een eigen ontwikkeling gebaseerd op MPEG-21, nl. XiMPF hetgeen staat voor eXtensible interactive Multimedia Publishing Format. Voor meer details i.v.m. de MPEG standaarden en XiMPF verwijzen wij naar o.a. de bijlagen op cd-rom, meer bepaald het MPEG-rapport . 31 D.m.v. de XML-technologie is het publiceren van tekeningen of video niet zo verschillend van het publiceren van gewone tekst. Benjamin Jung 32 onderscheidt in beide gevallen vijf lagen zoals weergegeven in onderstaande tabel 3.1: Applicatie, Presentatie, Transformatie, Schema en Inhoud.
Application Layer Presentation Layer Transformation Layer Schema Layer Content Layer
Text Graphics Audio Video XHTML, SVG, JPEG MIDI, PDF MPEG-4 PDF (BIFS) CSS, CSS Finale MPEG-4 FO Template (OD) XSLT, DSSSL, fxp XML-DTD, -Schema, Relax NG Filesystem (XML-) file, (XML-) database
Tabel 3.1: Publishing Architecture
26 27 28 29 30 31 32
ENGEL Philip, Extensible Business Reporting Language (XBRL) 2.1, p. 8 http://www.chiariglione.org/mpeg/ http://www.aafassociation.org/ http://www.pro-mpeg.org/ NACHTERGAELE LODE, VAN BRUANE KRIS, VRT MPEG Eindrapport, p. 62 NACHTERGAELE LODE, VAN BRUANE KRIS, o.c. JUNG BENJAMIN, XHTML and SVG: Publishing with concept, p. 5
18
Hoofdstuk 4 : Gegevensuitwisseling Een van de bijzondere eigenschappen van het internet en iDTV is ongetwijfeld het tweerichtingsverkeer. Het communiceren tussen verschillende systemen wordt echter aanzienlijk bemoeilijkt, doordat ieder systeem gebouwd is volgens haar eigen standaarden. Zo adviseert Microsoft al jaren om DCOM (Distributed Common Object Model) te gebruiken als protocol voor applicaties die met elkaar moeten communiceren, terwijl RMI (Remote Method Invocation) door SUN werd voorgeschreven om informatie tussen diverse systemen uit te wisselen,… Als reactie hierop is SOAP (Simple Object Access Protocol) ontstaan. Het SOAP-protocol is vastgelegd als open standaard door W3C. 33 SOAP defini eert hoe berichten tussen verschillende applicaties dienen te worden vormgegeven evenals hoe deze berichten dienen te worden verstuurd. 34 SOAP was een doorbraak, voor het eerst in de geschiedenis sloegen diverse softwareleveranciers zoals Sun, IBM, Microsoft, Oracle, Apache enz. de handen in elkaar om voor eens en altijd ervoor te zorgen dat verschillende systemen naadloos met elkaar kunnen communiceren. SOAP vormt de basis alsmede de oorsprong van Web Services. 35 Nu de integratie problematiek was ''opgelost'', ontstond de gedachte om de diverse functies die de verschillende systemen in zich herbergen aan te bieden op het Internet, zodat derden hier weer gebruik van konden maken. SOAP bundelde in eerste instantie het transport (HTTP) en de boodschap (XML). Naast HTTP kunnen in de huidige SOAP-specificatie (versie 1.1) ook andere protocollen als SMTP, FTP en MQ het transport van de boodschap vervullen. SOAP-implementaties zijn beschikbaar voor vele verschillende talen en omgevingen, zodat ontwikkelaars zich niet hoeven te bekommeren over het formaat van SOAP-berichten, over de wijze van versturen en hoe foutcorrectie moet worden toegepast. Bovendien maken vele producten het mogelijk om bestaande Java-, COM- of CORBAcomponenten te adapteren tot SOAP-webservices. 36 33
http://www.w3.org/TR/soap12-part1/ Het SOAP -protocol bestaat uit drie onderdelen : • Een envelop die een framework definieert voor het beschrijven van wat in een bericht staat en hoe het te verwerken. • Een set van encodeerregels voor de expressie van 'instances' van applicatiegedefinieerde datatypen. • Een conventie voor de representatie van 'remote procedure calls' en antwoorden. SOAP kan worden gebruikt in combinatie met een grote verscheidenheid aan andere protocollen. (http://www.microsoft.com/netherlands/msdn/products/soap.aspx) 35 Een Web Service kan gezien worden als een verzameling van functies die zijn gebundeld in een enkele entiteit. Door deze entiteit als een service op een netwerk aan te bieden kunnen meerdere applicaties gebruik maken van deze functies. Deze applicaties kunnen bestaan op het intra -, extraof internet. DUIVESTEIN SANER, Web Services: The long and whinding road, 2002 36 http://nl.wikipedia.org/wiki/SOAP 34
19
Hoofdstuk 5 : Voorstel Design Multi-channel Platform Rekening houdende met de kritische succesfactoren van het nieuwe design zullen we hier een voorstel schetsen van een design Multi-channel Platform. We spreken over een voorstel en niet over het voorstel, dit impliceert dat we ons bewust zijn van het feit dat dit voorstel niet als enige ‘juiste’ dient aangenomen. Zo dient dit voorstel b.v. getoetst te worden aan de reeds aanwezige hard- en software. Ook is de noodzaak tot multi-channeling voor elke organisatie niet even groot. Het is duidelijk dat de voordelen niet voor elke organisatie even wichtig zullen zijn. Niettemin zijn we ervan overtuigd dat dit voorstel zal bijdragen tot een efficiënter beheer van de informatieverspreiding en een organisatie aldus op weg helpen om de doelstelling van dit projectwerk, met name “Eenzelfde informatie op de juiste manier, via de juiste weg, op het juiste moment en bij de juiste gebruiker brengen” dichter bij te brengen.
CONTENT/LAY-OUT CREATIE
CONTENT MANAGEMENT
CONTENT DELIVERY
COAX
iDTV
SQL-server www
DB2 Redacteur Hoofdredacteur Lay-outer
SMS,... XSLT
Hoofdlay -outer
XML Warehouse
Publicatie machine
TXT
File-server
… Applicatie
Figuur 5.1: Voorstel Design Multi-channel Platform
Het nieuwe design zorgt voor een afbakening in de workflow. We onderscheiden de content creatie, het content management en de content delivery. Beveiligingsaspecten zijn in dit schema nog achterwege gelaten ten einde het overzicht te bewaren. In hoofdstuk 9 van Deel II zullen we verder terugkomen op enkele belangrijke beveiligingsaspecten.
20
Figuur 5.2: Create Once, publish everywhere
37
37 Nachtergaele Lode, MPEG from Digital video to ambient multimedia, p. 20
21
Deel II. Case-study interactieve digitale televisie voor openbare besturen
22
Hoofdstuk 6 : Wat is interactieve digitale Televisie Inleiding
Reeds in de vorige eeuw waren er al televisie uitzendingen: aanvankelijk in zwart -wit en een hele tijd later pas kleurentelevisie. 38 Ongeveer 50 jaar later wordt met digitale televisie een heel nieuwe dimensie aan dit medium toegevoegd. Anno 2005 is digitale televisie werkelijk in aantocht: verschillende proefprojecten zijn reeds succesvol beëindigd zoals b.v. het proefproject ‘Digitaal Thuisplatform’ van de VRT en Belgacom in de gemeente Schoten. 39 Tevens hebben enkele providers aangekondigd in 2005 van start te gaan met een commercieel aanbod van digitale televisie. De overschakeling van een analoge naar een digitale distributie creëert de mogelijkheid om meer zenders aan te bieden in dezelfde frequentie en dit met een betere beeld- en geluidskwaliteit. Deze digitale distributie gebeurd d.m.v. het MPEG-formaat. Het MPEG-formaat is reeds ter sprake gekomen in hoofdstuk 3 van Deel I. Verder in dit document zullen we o.a. de compressietechniek(en) bespreken die gebuikt worden bij formaat en waardoor de extra ruimte is ontstaan.
Figuur 6.1: Analoge versus digitale TV-kanalen 40
Interactieve Digitale Televisie (iDTV) is digitale televisie die in plaats van eenrichtingsverkeer (van de providor naar de kijker) ook tweerichtingsverkeer (van de kijker naar de providor) via MHP (zie verder) mogelijk maakt. De toepassingen die dit tweerichtingsverkeer toelaat zijn legio: een elektronische programmagids, Video-on-Demand, interactiviteit bij TV-programma’s,… Voorts zou men via de TV ook voortaan e-mails kunnen versturen of gewoonweg kunnen surfen. Ook in de overheidssfeer situeren zich verschillende interessante toepassingen zoals b.v. het opzoeken van jobs, het informeren over de lokale overheidsdiensten,… 41 Om dit tweerichtingsverkeer en de digitale ontvangst mogelijk te maken op een gewoon televisietoestel is een settopbox noodzakelijk. 38 39 40 41
De eerste experimentele uitzendingen in België dateren uit 1932. VRT, Digitaal Thuisplatform Eindrapport, 2003 SWINGS KOEN, Developing applications for MHP, p. 6 VRT, Digitaal Thuisplatform Eindrapport, 2003, p. 13- 25
23
Settopbox Een settopbox (STB) is een apparaat dat een televisie omvormt tot een gebruikersinterface voor het internet en de televisie in staat stelt om digitale tv (DTV) uitzendingen te ontvangen en te decoderen. DTV settopboxen worden soms ook ontvangers genoemd. Een STB is noodzakelijk voor TV-kijkers die digitale uitzendingen willen ontvangen op hun huidige analoge TV. Anno 2005 kunnen we ons moeilijk inbeelden dat elk huisgezin op korte termijn over een settopbox zal beschikken, maar wie had pakweg 10 jaar geleden durven denken dat vandaag de dag circa 85 % van de Belgen over een gsm-toestel beschikt? 42 Of het met de settopbox en iDTV ook zo’n vaart zal lopen is uiteraard moeilijk te voorspellen. Hiervoor spelen momenteel nog te veel onbekende factoren die we verder in dit document nog zullen toelichten. In de wereld van het Internet is een STB niet meer dan een gespecialiseerde computer die “kan praten” met het Internet, d.w.z. deze bevat een Web browser (een Hypertekst Transfer Protocol client) en het meest gebruikte protocol van het Internet, TCP/IP. De settopbox kan zowel aangesloten worden op een bestaande telefoonlijn als op de kabeldistributie zoals dit het geval is bij Telenet. In de wereld van DTV bevat een typische settopbox één of meer microprocessoren voor het draaien van een besturingssysteem zoals Linux of Windows CE en voor het verwerken van de MPEG-transportstroom. Een settopbox bevat ook RAM-geheugen en een aantal decodeer-chips voor het decoderen van de MPEG en audio-signalen. De inhoud van een settopbox is afhankelijk van de gebruikte DTV-standaard. Europese DVBcompatibele settopboxen bevatten onderdelen voor het decoderen van COFDM-transmissies 43 terwijl ATSC-compatibele settopboxen 44 een harde schijf bevatten voor het opslaan van opgenomen tv-uitzendingen, gedownloade software en voor andere applicaties aangeboden door de DTV service provider. ATSC wordt in dit projectwerk in dit projectwerk niet verder behandeld als digitale modulatietechniek aangezien in Europa COFDM gangbaar is als onderdeel van DVB. Voor de precieze verschillen tussen beide technieken kunnen we u wel verder verwijzen naar de bijlagen op cd-rom. DTV settopboxen worden gebruikt voor satelliet, kabel en andere DTV services. De prijs van een STB kan variëren vanaf € 100,00 tot meer dan € 1000,00 voor een meer geavanceerd toestel. Meestal wordt een settopbox geleased als deel van het abonnementsgeld.
42 http://statbel.fgov.be/figures/, 2003 43 Coded Orthogonal Frequency Division Multiplexing 44 Advanced Television Systems Committee’s
24
Eigenschappen iDTV IDTV heeft net zoals het internet een enkele bijzondere kenmerken waardoor het speciaal te noemen is t.o.v. traditionele media 45 zoals b.v.: • Zowel de regie als het initiatief ligt bij de ontvanger (pull). Pushcontent wordt nl. veelal niet geaccepteerd of zelfs als spam gezien. • Het is “overal” en altijd beschikbaar waardoor het mogelijk is om op ini tiatief van de gebruiker 24x7 een dialoog op te hebben. • Iedereen heeft de mogelijkheid te publiceren. • Het gebruik is op elk moment te meten. • Het is daadwerkelijk tweeweg communicatie. • Interacties zijn sneller en goedkoper dan bij de meeste andere media. • Het zorgt voor een ruime beschikbaarheid en grote snelheid van informatie.
Tweerichtingsverkeer
De protocols die hierbij gebruikt worden zijn verschillend al naar gelang de stroomrichting van de data. Enkele belangrijke protocollen worden verder uitgediept in een afzonderlijk hoofdstuk 8 zoals o.a. DVB. A) Van het netwerk naar de kijker In de richting van het netwerk (omroep) naar de kijker is de belangrijkste standaard DVB (Digital Video Broadcast). DVB is een -van oorsprongEuropese norm voor in het begin digitale TV maar die nu voor allerlei toepassingen gebruikt wordt (bv. internet over satelliet, e.d.). 46 B) Van de kijker naar het netwerk In de andere richting (abonnee naar omroep) bestaan een aantal communicatiemogelijkheden: • Meestal is het IP over de kabel of ADSL (zoals in iDTV). • Ook mogelijk is via telefoon/ISDN/DECT lijnen (bv. gebruikt voor het doorsturen van bestelling van "pay-per-view" bij "Sky" -de satoperator in de UK). • Andere mogelijkheden is gebruik te maken van de "wireless" netwerken: GSM, SMS, GPRS, UMTS. Veel van de toepassingen van iDTV hebben eigenlijk een heel beperkte hoevelheid data te sturen en kunnen dus perfect in één of een aantal SMS-berichten of GRPSpakketten gestuurd worden. • Een laatste mogelijkheid is DVB-RCS "return channel via satellite"; maar dat is eerder interessant voor landen waar de GSM-bedekking niet compleet is en waar men dus veel gebruik maakt van satelliet in "landelijke gebieden".
45 DE WINTER STEEF, De impact van het internet op marketingcommunicatie, p. 42 46 COPEJANS GERT, MHP and DVB standards
25
Hoofdstuk 7 : De providors De belangrijkste leveranciers van digitale televisie in Vlaanderen zijn Telenet, Begacom en Interkabel. Elk voeren een onafhankelijke koers. De opzet is niet om heel werkwijze per leveranciers in detail toe te lichten, tenslotte hebben we hier als lokale overheid weinig impact op. Wel schetsen we de krijtlijnen van de 2 hoofdspelers daar het vanuit het multichannelingsperspectief het echter onontbeerlijk is om een idee te hebben omtrent de wijze waarop de providors inhoud naar de kijker wensen te brengen.
Telenet
Telenet maakt gebruik van de bestaande coaxkabel infrastructuur. Telenet voorziet eigen servers die in een geclusterde omgeving staan en waarop de overheid haar inhoud kan publiceren op de zogenaamde webservices cluster. Van daaruit wordt de inhoud over een carousel (vergelijkbaar met een webserver voor internet) naar de klant zijn/haar settopbox verzonden.
Figuur 7.1: Architectuur Telenet Platform
47
Als platform naar de klant toe heeft Telenet de open standaard kaart van MHP (Multi media Home Platform) getrokken.
47 VAN DE POEL PETER, Telenet iDTV platform-diensten (iDTV congres 2004), p. 3
26
Belgacom Belgacom heeft haar interactieve televisie boeg volledig over IP tv gegooid. Zowel het zend- als het retourkanaal is volledig IP-georiënteerd. Het televisiekanaal zal worden gezonden via het MPEG-formaat over het ADSL- en het VDSL-kanaal. In beide richtingen wordt het http-protocol gebruikt. IPTV tuner
Digital Head-End Multiplex
Broadcaster
Broadcastt (IP)
Encoder App. Platform
iDTV Gateway
Retourkanaal (ADSL) Government
E-business partners
Billing
Figuur 7.2: Architectuur Belgacom Platform 48
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) is een vaste breedbandige verbinding via een gewone telefoonlijn, zowel PSTN (de 'gewone' analoge lijn) als ISDN. Het asymetrische duidt op het gegeven dat de download snelheid groter is dan de upload snelheid. VDSL (Very high Digital Subscriber Line) is in grote lijnen hetzelfde als ADSL maar kan grotere snelheden tot 52 Mbps downstream en 16 Mbps upstream aan. Het nadeel is echter dat het maar over korte afstanden (1.200 meter) kan werken. Volgende tabel vergelijkt beide verbindingen. DSL Type
Max. Max. versturen ontvangen
Max. Afstand
Aantal Onderst. lijnen Telefonie
ADSL
800 Kbps
8 Mbps
(5,500 m)
1
Yes
VDSL
16 Mbps
52 Mbps
(1,200 m)
1
Yes
Tabel 7.1. Vergelijking ADSL/VDSL
48 PEETERS LUC, Stad-Gent iDTV & multikanaalscommunicatie, p.8
27
Volgende tabel geeft tenslotte nog eens overzichtelijk enkele belangrijke verschillen weer tussen beide providers. Belangrijk hierbij op te merken is zeker en vast het verschil in het formaat van de content bij beide providors: enerzijds dient bij Belgacom de content aangeleverd in HTML, anderzijds dient de content bij Telenet aangeleverd in DVB-J of DVBHTML. In een multikanaalsstrategie komt dit m.a.w. neer op het maken van twee verschillende style sheets. MHP (Telenet)
IPTV (Belgacom TV)
Middleware van de Set-top Box
Open standaard (DVB- Proprietaire standaard adaptatie van Personal (Siemens Myrio/Surpass) Java)
Distributie van de content
Broadcast (DSM-CC 100 % via IP (HTTP) data-carousel), icm IP retourkanaal (HTTP)
Formaat van de content
2 opties: HTML - DVB-J (Java Xlet) (met proprietaire - DVB-HTML scripting) (rendering in Browser)
Tabel 7.2. Vergelijking Telenet/Belgacom
49
Andere providors Momenteel zijn er enkele providors zoals Integan die reeds digitale televisie aanbieden, maar nog niet klaar zijn voor het interactieve gedeelte. Vandaar dat we weinig over de gebruikte technologie kunnen vertellen. Wat we echter wel kunnen stellen, is dat ze ook gebruik maken van de kabel en waarschijnlijk een of andere MHP-versie zullen aanbieden. Ondanks het unieke samenwerkingsverband dat in Vlaanderen is ontstaan tussen de overheid, verschillende omroepen, telecombedrijven en intercommunales in de vorm van Vlaanderen Interactief, stellen we reeds vast dat nog een belangrijke coördinerende rol is weggelegd voor de overheid. Indien immers voor elke operator een andere style sheet noodzakelijk zou zijn, zal dit een grote invloed hebben op de mogelijke slaagkansen van iDTV in Vlaanderen. In dergelijk geval zou men i.p.v. van een volledige multikanaalsbenadering ook kunnen opteren voor een beperkte multikanaalsbenadering. Indien alle overheden overeen zouden komen hetzelfde XML-schema te gebruiken, zou de rol van de lokale overheden zich immers kunnen beperken tot het aanleveren van de XMLcontent. De eigenlijke lay-outing en publishing zou geëxploiteerd kunnen worden door een gesubsidieerde organisatie, de providors zelf,… 49 PEETERS LUC, Stad-Gent iDTV & multikanaalscommunicatie, p.8
28
Hoofdstuk 8 : Gebruikte protocollen De settopbox maakt gebruik van verschillende protocollen en standaarden. Sommige werden reeds aangehaald eerder in dit projectwerk zoals b.v. XML, XSL of MPEG. Andere protocollen zoals TCP/IP of ATM werden reeds uitvoerig bestudeerd gedurende de lessen datacommunicatie van onze opleiding gegradueerde in Informatica. Deze protocollen worden in dit projectwerk dan ook slechts bondig aangehaald om tot een begrijpbaar document te komen voor de eventuele lezers die geen achtergrond netwerkbeheer hebben. TCP/IP Het OSI-model werd ontworpen om de communicatie tussen verschillende computers goed te laten verlopen. Het opsplitsen van de netwerkcommunicatie in verschillende lagen heeft verschillende voordelen zoals b.v. de standaardisatie. 50 Terwijl het theoretische OSI-model 7 lagen onderscheidt, onderkent het courante TCP/IP-Model slechts 4 lagen, zijnde: 1. Applicatielaag ; 2. Transportlaag ; 3. Internetlaag ; 4. Netwerkacces laag. De relatie tussen de lagen van beide modellen is overzichtelijk weergegeven in bijlage 5. TCP/IP is de afkorting voor Transmission Control Protocol/ Internet Protocol. Beide protocollen hebben een afzonderlijke functie. Het Internet Protocol (IP) dient om blokken data te transporteren van het bronadres naar de bestemming. Het Internet Protocol heeft dus als hoofdtaak het routeren en fragmenteren van pakketten data door het netwerk op basis van IP bestemmingsadressen en andere gegevens die beschreven staan in de IP-header. IP op zichzelf geen betrouwbaar protocol wat betreft transmissiefouten en bufferoverflows, omdat er geen ACK’s (bevestigingen van ontvangst) worden gegeven, er geen error controle plaats vindt op de data (alleen op de header) en de data bij fouten dus niet opnieuw verstuurd worden. Vandaar dat IP bijna altijd samen met TCP wordt gebruikt. Het Internet Protocol is connectieloos en dus gebaseerd op het versturen van pakketjes data zonder onderlinge relatie en zonder volgorde. TCP werkt boven het IP en is connectie-georiënteerd (dit in tegenstelling tot b.v. een ander laag 4 protocol zoals UDP 51). TCP is een betrouwbaar protocol en garandeert dat een transmissie volledig is bezorgd bij de cliënt door middel van foutcontrole (checksums) en handshaking (een systeem waarbij beide zijden van de transmissie elkaar op de hoogte stellen van 50 51
CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, First-Year Companion Guide, blz. 54. User Datagram Protocol
29
het al dan niet verzenden/ontvangen van pakketten). TCP/IP garandeert echter niet dat de datagrammen in dezelfde volgorde zullen worden ontvangen als ze zijn verzonden. Dan moet TCP ze opnieuw gaan samenstellen bij de bestemming om een ononderbroken datastroom te verwezenlijken. 52 ATM Met ATM (Asynchronous Transfer Mode) is getracht het beste samen te voegen van de circuit-georiënteerde en de pakket-georiënteerde technologiën. Packet-switching is niet geschikt voor real-time toepassingen, omwille van de variabele vertraging die de pakketten bij transmissie ondergaan. Circuit-switching is anderzijds wel geschikt voor real-time toepassingen: de volledige bandbreedte wordt immers exclusief toegewezen aan een specifieke verbinding voor de volledige duur van die verbinding. Wanneer die maximale bandbreedte maar sporadisch nodig is, leidt dit natuurlijk wel tot een inefficiënt gebruik van de infrastructuur. Packet-switching is flexibeler en maakt efficiënter gebruik van de beschikbare bandbreedte, door het multiplexen van pakketten van verschillende bronnen over dezelfde verbinding, maar dit gaat dus ten koste van (niet-constante) vertragingen.53 ATM is een cell-switched WAN-technologie. Het ATM-netwerkprotocol schakelt asynchroon cellen door een netwerk via virtuele circuits. De cellen hebben een kleinere en een vaste lengte van 53 bytes (48 byte user data en 5 byte header info). De voorspelbaarheid die het gevolg is van de vaste cel-lengte maakt ATM geschikt voor het transport van verschillende verkeerstypen, zoals telefoon, video en data. 54 Door de vaste cell-grote is een hardwarematige switching mogelijk die een hogere schakelsnelheid heeft dan softwarematige swItching. Met ATM zijn ongeveer snelheden mogelijk van 155 Mbps tot 622 Mbps .
DVB Ten behoeve van digitale televisie wordt in Europa door een leger aan partijen samengewerkt in het DVB-project. Het DVB-project is tot nu toe een redelijk succesvol project gebleken en leek de gehele digitale video distributie behoorlijk te kunnen harmoniseren. 55 DVB richt zich in een keur aan aanbevelingen op de lagen 1, 2 en 3 van het OSI-model. Voor elk van de drie mogelijkheden om digitale televisie te ontvangen is ondertussen een standaard gedefinieerd: DVB-T (antenne), DVB-C (Digitale kabel) en DVB-S (Satelliet).
52 53 54 55
CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, CCNA 1 and 2 Companion Guide, p. 365 PUT FERDI, Met ATM naar de informatiesnelweg, blz. 5 CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, CCNA 3 and 4 Companion Guide, p. 424 http://www.dvb.org/
30
Allen op basis van MPEG maar met eigen modulatietechnieken zoals QPSK, CAM, COFDM, DVB-S2,… 56 en een veelheid aan opties op basis van de over te dragen kwaliteit, variërend van 1.5 Mbps tot 155 Mbps voor de overdracht van beeldmateriaal. De overdracht (datalink-layer) vindt plaats op basis van dynamische bandbreedte toewijzing. E.e.a lijkt nog het meest op ATM, waarbij met name de celgrootte en de headers zijn aangepast. Met name deze lagen zijn intussen goed gestandaardiseerd, en beschikbaar. In laag 3 wordt een multiplex-pakket gevormd. Met name deze derde laag is een lastige, en is verworden tot een groot politiek compromis. Hierin staan allerlei opties voor netwerk-identifiers en encryptie-mogelijkheden om conditional access mogelijkheden te bieden. De belangen van alle participanten in DVB zijn hier strijdig. Het gevolg is dat geen heldere keuzes gemaakt zijn en dat de DVB-stuurgroep onlangs heeft moeten besluiten de uniformering van de conditional access opties (onder te verdelen in het Multi-crypt en Simulcrypt kamp ) op te schorten. Op zich is de methode via het zogenaamde Control Word gestandaardiseerd, maar de detaillering van de conditional-access methodiek niet. 57
MHP Het Multi media Home Platform (MHP) werd ontwikkeld en gedefinieerd door het DVB-consortium. Verschillende bedrijven zijn lid van het DVBconsortium, waaronder Canal+, MediaHighway, Panasonic, Philips,…) MHP is een open standaard voor digitale televisie ontvangers en biedt een open interface voor ontwikkeling van multimedia applicaties voor digitale televisie. MHP stelt televisie maatschappijen en leveranciers in staat om interactieve inhoud te leveren via STB’s. Het MHP levert aldus de sleutel voor snelle implementatie van digitale televisie. 58 MHP is de standaard API (Applica tie Program Interface) in de settopbox. Het draait boven het besturingssysteem van de STB om applicaties zoals conditional acces, digitale teletext, interactieve services, e.d. te ondersteunen. De MHP-standaard integreert de voordelen van digitale televisie met een uitmuntende beeld- en geluidskwaliteit, gecombineerd met een verbinding naar het internet door middel van Java-technologie (m.n. JDK 1.1.8 met verschillende toevoegingen door DVB, DAVIC, HAVi en Sun). MHP werkt simultaan met coaxkabel, satelliet en is niet afhankelijk van het terugkeer kanaal (ATM, DSL, ISDN,…). Meer over de MHP-architectuur is terug te vinden in de onderstaande figuur. De MHP-standaard is nog volop in ontwikkeling. Momenteel is MHP 1.1 de laatst gedefinieerd versie en uitgegeven als een ETSI-standaard, maar tot op heden zijn systeemcompatibiliteitstests nog onbeschikbaar. 56 COPEJANS GERT, MHP and DVB standards, p. 11 57 ETSI DVB MHP Specification 1.0.2 58 http://www.mhp.org/
31
Figuur 8.1: MHP Architectuur
59
MHP 1.1 bevat het zogenoemde Internet Access profiel, wat in essentie wil zeggen dat bij een Internet Access MHP een Web browser en een e-mail client moet inbegrepen zijn, alsook manieren om over te schakelen van en naar iTV. Het DVB-consortium definieert niet welke Web browser of email client dit moeten zijn. Enkel dat er van elk 1 moet zijn en dat ze dienen samen te werken met MHP-Xlets op de voorgedefinieerde manier. Dit betekent dat een zender een URL kan zenden naar de Web browser maar geen garanties heeft op welke manier de pagina wordt weergegeven, net zoals dat met elke website vandaag de dag op internet het geval is. Omdat MHP een uitbreidbare specificatie heeft, kan iedereen een MHPproduct bouwen met een HTML browser en e-mail client. Nog een belangrijker gegeven: omdat de return channel voor MHP ontworpen is als een IP connectie, is het mogelijk om Xlets te schrijven die eender welke ISP (Internet Service Provider) als return channel kunnen gebruiken en een directe internetverbinding maken. Het return channel kan zowel via dial-up, ADSL of kabelverbinding. Vanuit het standpunt van de consument kan het internet geraadpleegd worden via MHP. Vanuit het standpunt van de content provider, kan door het gebruik van op Xlets gebaseerde methodes gecontroleerd worden op welke manier content wordt gepresenteerd en dit maakt het wachten op het DVB Internet Access profiel en DVB-HTML overbodig. Daardoor is het nodig om een verschil te maken tussen het eigenlijke raadplegen van het internet en het zogenoemde DVB-MHP Internet Access profiel. 59 COPEJANS GERT, MHP and DVB standards, p. 4
32
De volgende generatie MHP-technologie, MHP 2.0, ligt nog ter discussie bij het DVB-consortium. Deze specificatie is bedoeld om thuisnetwerken, mobiliteit en “breedband content mogelijkheden” in zich op te nemen. Verdere implementatie vordert vlug, maar het testen van MHP systeemcompatibiliteit is essentieel voordat de producten op de markt worden gebracht. Dit gebeurd in een workshop omgeving waarin zo’n 78 verschillende bedrijven MHP applicaties, implementaties, ontvangers en verschillende zendinstallaties tot een ware smeltkroes hebben gebracht om alle fouten uit te halen, het zogenaamde “debuggen”. Naast DVB-MHP bestaan nog andere platform standaarden zoals OCAP en ACAP. Aangezien in Europa voornamelijk DVB als standaard wordt genomen, is het MHP het meest voorkomende platform en wordt enkel dit platform besproken in het projectwerk. De andere platformen zijn ook gebaseerd op MHP. 60 Volledigheidshalve vermelden we ook GEM als platform. Globally Executable MHP (GEM) is niet langer geënt op de DVB-standaard en bevat ook geen verwijzingen meer naar de resolutie van het beeldscherm, maar is nog volop in ontwikkeling.
MPEG De naam MPEG (Moving Picture Experts Group) lijkt niet voor niets op de van JPEG (Joint Photographic Experts Group): het is een uitbreiding daarvan. Wat kan voor stilstaande beelden kan ook voor bewegende beelden, en voor geluid. Daarvoor zijn verschillende standaarden ontwikkeld; MPEG1 was hiervan het eerste resultaat. Dit is een verzameling van standaarden, voor beeld, geluid, en ook hoe je die gelijk kunt laten lopen. Deze standaard is vooral gebruikt voor Video CD's (VCD). Op een gewone CD van 650 MB kan daarmee 74 minuten film (met geluid) gezet worden. De kwaliteit is vergelijkbaar met VHS. 61 MPEG gebruikt een aantal trucs om de hoeveelheid data te verkleinen. Allereerst worden technieken zoals JPEG gebruikt om losse plaatjes kleiner te maken. Dat betekent details die nauwelijks zichtbaar zijn weglaten. Deze beeldjes zijn zelfstandig over te sturen en te decomprimeren, en zijn bekend als I-frames (Intra). Verder is het verschil tussen opeenvolgende beelden bij TV vaak niet zo groot. MPEG maakt daarvan gebruik door 'het verschil' met het vorige beeldje te berekenen, dit te comprimeren en dat te versturen. Om een dergelijk beeldje (P-frame, Predicted) op te bouwen heb je dus ook het vorige beeldje nodig. En als dat ook een P-Frame is ook het beeldje daarvoor, enz. Om toch een beginpunt te hebben moet er af en toe een I-Frame verstuurd worden. Dit is waarom een decoder soms even nodig heeft om beeld te laten zien als naar een andere zender overgeschakeld wordt; dan moet gewacht worden op een I-Frame.
60 MORRIS STEVEN, Interactive TV Web, Your source for MHP, OCAP and JAVA TV Information 61 b.v. Het beeld is 352 x 288 pixels, met een data -rate van 1150 kbit/sec. Voor geluid blijft dan 224 kbit/sec over, met een samplerate van 44.1 kHz. http://www.videohelp.com/vcd
33
Nog meer compressie wordt bereikt door naast het vorige, ook het volgende beeldje in de berekening op te nemen; zo krijgen we B-Frames (Bidirectional). Om deze te berekenen moeten we het vorige en het volgende beeldje weten. Dat klinkt niet logisch, want hoe kan je nu vergelijken met iets in de toekomst. Het signaal wordt vertraagd in buffers om deze berekeningen te maken en de volgorde waarin beeldjes verzonden worden, aangepast zoals weergegeven in de volgende figuur.
Figuur 8.2: Compressie frames MPEG
62
MPEG-2 heeft een aantal verbeteringen; het kan interlaced video aan en de bitrate kan variabel zijn. Dit komt van pas om ruimte te besparen, b.v. op een DVD. Voor een langzame scène met weinig details wordt dan weinig data gebruikt (b.v. 1 Mb/s), terwijl dit voor actiescène's kan oplopen tot 10 Mb/s. Zo kan bespaard worden en blijft toch een hoge kwaliteit behouden waar nodig. Tevens bestaan meer mogelijkheden voor geluid, het is ook mogelijk om een Dolby Digitaal geluidsspoor mee te nemen. Helaas is MPEG-2 geen open standaard: de specificaties 63 zijn m.a.w. moeilijk terug te vinden. In MPEG-2 zijn levels en profiles gedefinieerd. De levels geven aan welke resolutie, framerate en bitrate ondersteund worden; de profiles welke algoritmes ondersteund worden. Voor DTV zie je soms ook (MP@ML), d.i. Main Profile at Main Level hetgeen duidt op een resolutie van 720x576 met max. 30 frames per seconde, en een max. bitrate van 15 Mbps. Zoals reeds aangehaald in hoofdstuk 3 bestaan nog andere standaarden zoals MPEG-4, MPEG-7, MPEG-21, MXF,… Deze overvloed onderschrijft de stelling dat nog maar weinig eensgezindheid bestaat over één standaard in de multimediawereld. MPEG en MPEG-2 halen we hier dan ook vooral aan omwille van het principe van compressie, hetgeen immers mede aan basis ligt van DTV. In een multikanaalsstrategie dient men tot slot bij de multimedi a standaard rekening te houden met de gebruikte kleuren. Immers niet alle RGB-kleuren kunnen door elk TV-toestel goed gereproduceerd worden. TV’s in Europa gebruiken immers een andere kleurenruimte, m.n. YUV uit het PAL televisiecodeersysteem. 62 www.tektronix.com 63 13818-1 (The MPEG-2 Systems Specification), 13818-2 (The MPEG-2 Video Specification) en 13818-3 (The MPEG-2 Audio Specification)
34
Hoofdstuk 9 : Beveiliging We beseffen maar al te goed dat een goede beveiliging opzetten naar iDTV een werkstuk op zich meer dan waard is. Dit is echter niet het opzet van deze oefening al vinden we wel dat we hier niet om heen kunnen. Vandaar dat we hieronder kort enkele belangrijke veiligheidskenmerken toelichten. De beveiliging naar een digitale medium via multi-channeling is terug te vinden bij de verschillende actoren.
De beveiliging van het eigen netwerk
Aangezien het merendeel van Openbare besturen op een Microsoft omgeving draait, beperken we ons tot de beveiliging van dit product. Binnen het interne netwerk onderscheiden we twee soorten beveiliging: • Beveiliging naar toegangscontrole van allerhande recources. Uiteraard is hier de NTFS-beveiliging de meest voor de hand liggende. De systeembeheerder moet toezien dat hij/zij de permissies op de verschillende files en recources correct instelt. •
Netwerkbeveiliging o Firewall Letterlijk vertaald in het Nederlands "brandmuur". Dit soort muren (in gebouwen toegepast) dient om een brand aan de ene kant te blokkeren voor de andere kant. In een computernetwerk heeft een firewall als doel om verkeer tussen netwerkcomponenten te scheiden en beperkt door te laten. Zo is het mogelijk om in te stellen over welke poorten en in welke richting (inkomend of uitgaand) er data mag lopen. Of om alleen verkeer toe te staan vanuit het ene netwerk naar het andere netwerk, niet andersom. Dit laatste is in feite het blokkeren van alle poorten in de ene richting en het open zetten van alle poorten in de andere richting. Op deze manier tracht men de veiligheid te verhogen. Het moet aanvallen van hackers en crackers (krakers) tegenhouden en tevens bescherming bieden tegen 64 computervirussen o Ipsec Ipsec (Internet Protocol Security) is een protocol op het internet dat zorgt voor veilige verbindingen die niet kunnen worden afgeluisterd. Dit protocol wordt met name gebruikt voor het verbinden van twee of meer computers met vertrouwelijke informatie over publieke verbindingen. Het protocol voorziet in een IKE-protocol (Internet Key-
64 www.wikipedia.org
35
Exchange) voor het identificeren van de computers welke de verbindingen tot stand willen brengen. Indien deze IKE succesvol is, wordt een verbinding opgebouwd door middel van encryptie. Doordat het protocol voorziet in IKE in combinatie met data encryptie is de verbinding niet meer gevoelig voor o.a. "Man in the middle" attack. •
Naar de providor toe Aangezien we onze informatie tot bij de providor moeten krijgen, is het belangrijk dat deze voldoende afgeschermd wordt voor indringers. Een van de mogelijkheden om deze inhoud op een beveiligde manier bij de iDTV leveranciers te krijgen via een webserver is WEBDAV. 65
In deel I hebben we ook reeds de beveiliging aangehaald via de workflow structuur van het content management systeem en aldus het goedkeuringsproces van de content. Door de scheiding van content, layout en technologie, kunnen de verantwoordelijkheden binnen een organisatie beter toegewezen worden.
De Beveiliging bij de providors Walled garden Browseromgeving die bepaalt tot welke informatie en websites de gebruiker toegang heeft; vaak is de 'ommuurde tuin' een manier van een provider om slechts enkele gedeelten van de kanalen te ontsluiten of alleen die betaalde content die de provider ondersteunt.
65 WebDAV beschrijft een set van extensies op het HTTP protocol dat het gezamenlijk bewerken en beheren van bestanden op remote Web servers mogelijk maakt. De ontwikkeling van WebDAV, Web-based Distributed Authoring and Versioning, begon in 1996 toen een research groep van U.C. Urvine de mogelijkheden onderzocht Internet te gebruiken voor de ontwikkeling van software in teamverband, waarbij de leden over de hele wereld verspreid zouden zitten. Een van de PhD studenten, Jim Whitehead, nu voorzitter IETF (Internet Engineering Task Force) WebDAV, wist in een vroeg stadium het W3C te interesseren. Al snel kwamen ook grote spelers bij het specificatieteam voor WebDAV, onder wie Microsoft, waardoor er direct voldoende ondersteuning vanuit de industrie was. In februari 1999 werd uiteindelijk de basisspecificatie (RFC 2518) door het IETF aangenomen. Ook voor de toegangscontrole op de resources die via een WebDAV-server Kunnen worden benaderd is een WebDAV protocol (WebDAV Access Control) in ontwikkeling. WebDAV Access Control (AC) ondersteunt zowel eenvoudig gebruiksbeheer (te vergelijken met het UNIX file systeem), als meer ingewikkelde modellen. Binnen WebDAV bepaalt AC wat voor soort user je bent en op welke manier een resource benaderd kan worden. Gewone users, client en server software, of combinatiegroepen hiervan worden geïdentificeerd als een zogenaamde principal. Voor elke resource bestaat er een Access Control List (ACL) met een set van Access Control Entries (ACEs). Iedere ACE specificeert een principal met de betreffende set aan privileges die toegekend zijn aan deze principal. Iedere keer dat een principal een HTTP of WebDAV methode gebruikt om een resource op de WebDAV server te benaderen, wordt de desbetreffende ACE in de ACL geëvalueerd om te bepalen of deze principal de juiste rechten heeft. Voor meer informatie verwijzen we u graag naar http://www.webdav.org
36
Afhankelijk van het abonnement kan de provider bepaalde toegang al dan niet gunnen. Via de kaart die bij het abonnement hoort krijgt de klant toegang tot bepaalde diensten van de leverancier. Conditional access CA is een encryptie/decryptie management methode waar de provider de toegang van de klant mee kan controleren. Het zorgt voor de authenticiteitcontrole van de klant. De conditional acces wordt bepaalt via het Smartcard principe waarbij de gebruiker een pincode dient in te geven om bepaalde transacties te kunnen verrichten. Het systeem is opgebouwd uit drie delen: 1. signaal scrambling 2. encryptie van elektronische "sleutels" die de klant nodig heeft 3. Abonnement Management Systeem – een combinatie van hardware en software alsook menselijke activiteiten. Het bevat alle klant relevante informatie en handelingen nodig voor het bijhouden van alle verrichten met de klant.
De beveiliging bij de Klant Elektronische identiteitskaart/smart card. Uiteraard is het de bedoeling om na verloop van tijd met de klant via de elektronische identiteitskaart transacties te gaan verrichten. Via deze identiteitskaart wordt het mogelijk om vertrouwelijke informatie van en naar de klant te versturen. Daar momenteel nog geen settop boxen op de markt zijn die over een tweede cardreader beschikken, gaan we hier niet verder op in. Het is momenteel zo dat de providors inzicht in hun database systemen moeten geven, willen we toegangscontrole via deze weg gaan gebruiken. Privacy Voorts dient ook de nodige aandacht besteed aan b.v. de privacy. In de eerste plaatsen spelen de wettelijke aspecten i.v.m. de privacy, maar daarnaast zou b.v. met behulp van een pin-code de e-mails etc. van de verschillende leden van een gezin kunnen onderscheiden worden. Parental Control Via een speciale pin-code zouden ouders hun kinderen kunnen beletten van programma’s te zien die voorbehouden zijn voor bepaalde leeftijdscategorieën.
37
Hoofdstuk 10 : Interactieve Televisie voor lokale besturen een stand van zaken De cel e-governement heeft zes projecten geselecteerd die in de pilootfase op het digitaal TV-platform 'Vlaanderen Interactief' zullen aangeboden worden. In deze projecten is ervoor geopteerd om dubbel werk zoveel mogelijk te vermijden door zoveel mogelijk componenten herbruikbaar te maken. Hoewel de back-end infrastructuur en de werking van de pilootprojecten zeer verschillend zijn, wordt het renderingsmechanisme op de settopbox zo uniform mogelijk gehouden, zowel op het gebied van protocols als van look en feel (overheidsstijl). De back-ends van de verschillende projecten zullen dan niet rechtstreeks met de settopbox communiceren, maar wel met een eGov Gateway. Elk project dient een "brug" aan te bieden om de relevante gegevens uit de back-end te kunnen opvragen en terugsturen. De zes verschillende e-governmentprojecten op iDTV zullen we vervolgens kort situeren. 1. De Vlaamse Infolijn Het doel van het pilootproject is op korte termijn een centraal contactpunt voor de Vlaamse overheid via iDTV creëren waarbij de Vlaamse Infolijn zal instaan voor de ontsluiting van de Vlaamse overheid naar de burgers. Op termijn moet de Vlaamse Infolijn op iDTV verder uitgroeien van een centraal informatiepunt tot een centraal startpunt van overheidsdienstverlening (1ste lijnsdienstverlening). In dit contactpunt zal de burger terecht kunnen voor: • informatie: zelf opzoeken van informatie van en over de Vlaamse overheid door de burger ; • interactie : mogelijkheid om in interactie te treden met de Vlaamse overheid via e-mail, chat en via een terugbelafspraak met de Vlaamse infolijn ; • transactie: bestellen van brochures. 2. VDAB Via iDTV wil de VDAB de werkzoekende de volgende informatie aanbieden: • korte uitleg over VDAB en zijn diensten ; • jobs zoeken ; • opleidingen vinden ; • info opvragen ; • VDAB contacteren. 3. Toerisme Vlaanderen Via iDTV wil Toerisme Vlaanderen o.a. de volgende informatie bieden: • Korte uitleg over Toerisme Vlaanderen en zijn diensten ; • Hotels zoeken ; • Campings zoeken ; • Evenementen zoeken ; • On-line contact opnemen met leveranciers (hotels, campings,…). 38
4. De Lijn Via iDTV wil De Lijn de volgende informatie bieden: • korte uitleg over de Lijn en zijn diensten aangepast aan de lokaliteit van de STB (user profile) ; • Reiswijzer openbaar vervoer: hiermee kan de burger een reisweg van punt A naar punt B uitstippelen met het openbaar vervoer (incl. de trein). 5. CultuurNet Vlaanderen CultuurNet Vlaanderen wil het iDTV platform gebruiken voor de ontsluiting van het culturele aanbod in Vlaanderen en Brussel, rekening houdend met de beperkte navigatiemogelijkheden. Cultuuragenda : • Wat te doen? (interessesferen clusteren, b.v. muziek, theater, dans,... ) • Waar te doen? (per regio, tot op gemeenteniveau ) • Wanneer te doen? (deze week en vandaag) Cultuurgids: adressen van organisaties • Alfabetisch zoeken • Zoeken op rubriek (cfr. cultuurlink) Cursussen cultuur: cursussen, workshops, studiedagen 6. Lokale Besturen Voor de lokale e-gov toepassingen, werd de Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG) gevraagd een werkgroep op te richten teneinde de toepassingen die opportuun zijn te definiëren en te analyseren en dit in overleg met de gemeenten. Via iDTV zullen de lokale besturen o.a. volgende informatie kunnen aanbieden: • een gestandaardiseerde toepassing voor lokale informatie- en dienstverlening volgens het principe van een productcatalogus met thematische en levenslijningang ; • toegang tot toeristische informatie (samenwerking Toerisme Vlaanderen) ; • toegang tot culturele informatie (samenwerking met CultuurNet) ;
39
Hoofdstuk 11 : Kosten-baten analyse De voordelen van content management bij multi-channeling zijn legio, maar het spreekt voor zich dat de voordelen niet voor elke organisatie even groot zullen zijn. Zo zullen de voordelen groter worden naarmate een organisatie meer communiceert via de verschillende kanalen als het internet en iDTV. Anderzijds spelen ook nog heel wat onzekerheden. We nuanceren enkele belangrijke voor- en nadelen even.
Cost efficiëntie De kosten verminderen doordat niet-informatici zelf hun content beheren in een gecontroleerde omgeving, en waar alles centraal wordt bewaard. Tevens zijn minder content creators noodzakelijk: de efficiëntie van mensen die samenwerken aan een publicatie zal verbeteren via een workflow en content (logo's, tekst, beelden, enz.) wordt herbruikt: 'éénmaal creëren, meermaals publiceren'. Content creatie betekent immers een aanzienlijk deel van het kostenplaatje. 66 Des te meer content kan herbruikt worden, des te groter het voordeel. Aansluitend bij de doelstelling zullen meer doelgroepen beschikken over de juiste informatie die zij nodig hebben. Uiteindelijk zal de `balie´ ontlast worden door minder foutieve informatie, minder rechtstreekse informatievragen,… Content -management bij multi-channeling is uiteraard ook niet gratis. Eerst en vooral is er de forse aankoopprijs van een CMS en publicatieengine. iDTV maakt immers niet standaard deel uit van een een CMS. Via een CMS zullen wel minder content creators nodig zijn, maar multichanneling vereist wel meer gekwalificeerde content lay-outers. Voor elk medium dient immers een aparte stylesheet te worden opgemaakt. Dit vereist specifieke kennis. Tot slot bestaat momenteel nog heel wat onzekerheid wat betreft de tarieven die gehanteerd zullen worden door de operatoren evenals de interoperabiliteit van beide operatoren. Op dit laatste vlak is o.i. dan ook nog een belangrijke coördinerende rol weggelegd voor de hogere overheid ten einde een uniek platform tot stand te brengen.
Kwantiteit/kwaliteit/ Doelgroep Meer informatie kan vlugger gepubliceerd worden en dit door nietinformatici. Niet alleen de kwantiteit zal stijgen, ook de kwaliteit. De workflow binnen het publicatieproces bouwt een kwaliteitsgarantie in. Voorts zal de informatie ook beter kunnen aansluiten bij de beoogde doelgroepen en gepersonaliseerd kunnen worden. Dit is misschien wel één van de doorslaggevende factoren waarom we als vertegenwoordigers van een openbaar bestuur precies iDTV behandelen in dit projectwerk.
66 HINSSEN PETER, Content Management voor interactieve televisie, p.3
40
Eerst en vooral omwille van het nieuwe karakter van het medium: de interactiviteit ofwel het tweerichtingsverkeer. Maar vooral de toegankelijk is voor een openbaar bestuur een zeer belangrijk aandachtspunt. De televisie, die bij iedereen zo vertrouwd is, zou met slechts een betrekkelijk lage meerkost, meer bepaald de aankoop van een settopbox, omgevormd kunnen worden tot een universeel toestel. Iedereen heeft vandaag de mond vol over e-government, maar een overheid kan het zich niet veroorloven over het hoofd te zien dat ondanks het aantal internetaansluitingen dag op dag stijgt, toch niet iedereen even vlot uit de voeten met internettoepassingen: we kunnen spreken van een informatiekloof. Voor de overheid komt het er dus op aan de instapdrempel zo laag mogelijk te houden en de digitale kloof te verkleinen. Digitale televisie is in deze optiek een interessante en veelbelovende piste. Immers DTV zal een bijzondere hoge penetratiegraad kennen. Bijna 98 % van alle Vlaamse gezinnen beschikt tenslotte over een televisietoestel. Deze penetratiegraad is van zeer groot belang; het bepaalt niet alleen de economische leefbaarheid van het medium, maar tevens de toegankelijkheid. Of de balans doorweegt naar de baten of de kosten zal in grote mate afhangen van de grootte van de doelgroep. Op termijn zijn we ervan overtuigd dat de ‘gewone TV’ zal plaats ruimen voor iDTV en dat de doelgroep groot genoeg zal zijn. Het Digitaal Thuisplatform rapport van de VRT is in dat opzicht reeds veelbelovend. 67 Vraag blijft echter hoe vlug iedereen zal beschikken over een setopbox en in welke mate de operatoren bepaalde kosten gaan doorrekenen aan de consument. Verschillende aspecten zijn ook nog eens samengevat terug te vinden in de SWOT-analyse van iDTV in Vlaanderen die is opgenomen in bijlage 7. 68
67 VRT, Digitaal Thuisplatform Eindrapport, p. 25 68 GOVAERTS PETER, iDTV in Vlaanderen, p. 3
41
Besluit Wil de overheid, zoals aangehaald in dit projectwerk, resoluut kiezen om verschillende uitvoermedia’s te blijven promoten dan zien we ons verplicht om vroeg of laat multi-channel content management systemen te introduceren. Zoniet zal de beheersbaarheid van verschillende systemen in het gedrang komen en kan de systeembeheerder door de bomen het bos niet meer zien. Hij/zij zal zijn beleidsmakers er van moeten overtuigen om steeds met stijgende budgetten rekening te houden om al deze systemen draaiende te houden. Door de introductie van e-government zal de veiligheid nog meer aandacht vergen. Niet alleen de juiste security voor de medewerkers van de overheidsdienst behoren tot zijn/haar dagtaak. Ook de juiste beveiliging naar de klant wordt van primordiaal belang. Stel je voor dat jou vertrouwelijke gegevens bij je buurman op zijn scherm verschijnen. We kunnen ons de vraag stellen wat de return-on-invest is als we als overheid er voor zorgen dat de overheidsinformatie interactief op allerhande media wordt getoond. Is er nood aan dat je de website van je stad of gemeente op je PDA kan raadplegen? Moet je een sms-je krijgen wanneer je reispas af te halen is. Of moet het mogelijk zijn om via je televisie toestel na te zien wanneer je bejaardenhelpster komt? Zoals gewoonlijk zal het antwoord ergens in het midden liggen. Ons inziens kan je maar beter voorbereid zijn zodat in de toekomst nieuwe technologieën makkelijker geïmplementeerd kunnen worden in een geïntegreerd systeem. In onze zoektocht naar de technologie omtrent multi-channeling kwamen we tot de vaststelling dat er veel over dit thema gepubliceerd en gecongresseerd wordt, maar echte totaaloplossingen hebben we niet gevonden. Een van de weinigen die er tot nu toe in geslaagd zijn om een daadwerkelijk multi-channelingsysteem uit te werken, is de VRT. Dat xml en xsl twee open standaarden zijn die meer en meer aan belangrijkheid winnen staat als een paal boven water. Er bestaat echter een grote nood om deze standaardisatie naar de verschillende providers door te trekken. Deze hebben vandaag vrij spel en bieden content aan op de voor hen meest rendabele wijze. Het is zoals met de keuze van een webhoster Apache of IIS, Asp of PHP, Linux of Microsoft. IDTV volgens Telenet of iDTV volgens Belgacom.
42
Tot slot willen we nog even stil staan bij het medium Interactieve Digitale Televisie. We zijn er van overtuigd dat er nog heel wat gebeuren staat op het gebied van Interactieve Digitale televisie. Gezien de eerder geringe penetratiegraad wat internet betreft, zien we dit medium als een uitermate geschikt middel om bepaalde diensten aan te bieden en loont het de moeite om een inspanning te leveren. Het is een middel om de digitale ‘communicatie’ kloof te dichten en kan een potentieel veel grotere groep bereiken. In tegenstelling tot het internet zijn er veel meer beperkingen al vermoeden we dat die na verloop van tijd sterk zullen afnemen. Of dit nu al dan niet de hit wordt van het volgende decennium is niet aan ons om te beantwoorden. Net zoals bij de opkomst van het internet kunnen we de observatoren opdelen in believers en non-believers. Zoals we nu kunnen vaststellen wordt de pc meer en meer gebruikt om televisie te kijken (cfr. Telenet Pctv, Msntv,…). Waarom zou de televisie dan niet gebruikt worden als informatie medium?
43
Verklarende woordenlijst AAF ACAP ACE ACL ADSL API ATM API ATSC CATV CD CMP CMS COFDM CORBA CSS DAVIC DCM DCOM DECT DHCP DOM DTD DL DS DSL DSSSL DTV DVB DVB-C DVB-H DVB-J DVB-RCS DVB-RCT DVB-S DVB-T DVCR DVD D-VHS DV ERP ETSI
Advanced Authoring Format Advanced Common Application Platform Access Control Entries Access Control List Asymmetric Digital Subscriber Line Asymmetric Digital Subscriber Loop Applicatie Program Interface Asynchronous Transfer Mode Application Programming interface Advanced Television Systems Committee’s Community Antenna TV Compact Disc Connection Management Procedure Content Management System Coded Orthogonal Frequency Division Multiplexing Common Object Request Broker Architecture Cascading Style Sheets Digital Audio Video Council Device Control Module Distributed Common Object Model Digital Enhanced Cordless Telecommunications Dynamic Host Configuration Protocol Document Object Model Document Type Definition Datalink Layer Data-Strobe Digital subscriber line Document Style and Semantics Specification Language Digitale Televisie Digital Video Broadcast DVB-Cable DVB-Handheld DVB Java platform defined as part of the MHP specification DVB-Return Channel Satellite DVB-Return Channel Terrestrial DVB-Satellite DV-Terrestrial Digital Video Cassette Recorder Digital Video Disc Digital Versatile Disc Digital VHS Digital video format used by digital Camcorders Enterprise Resource Planning European Telecommunications Standards Institute 44
FAV FCM FCP FTP GEM GPRS HAVi HDD HLN HAN HAVi HPCF HTML HTTP IAV IDTV IHDN IKE IMEC IP IPSEC ISDN ISP JAVA J2SE JDK JPEG LAN MBPS MP@ML MPEG MPTS MPEG2-TS MPEG2-pTS MQ MXF NAT NTFS OCAP PDF PHY POF POTS PSTN RC RG RMI SAX
Full Audio-Video device Function Control Module Function Control Protocol File Transfer Protocol Globally Executable MHP General Packet Radio Service Home Audio Video interoperability Hard disk drive Home Local Network Home Access Network Home Audio and Video Interoperability Hard Polymer Clad-Fiber HyperText Markup Language Hyper Text Transfer Protocol Intermediate Audio-Video device Interactieve Digitale Televisie In-home Digital Network Internet Key-Exchange Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum Internet Protocol Internet Protocol Security Integrated Services Digital Network Internet Service Provider Programmeertaal Java 2 Platform, Standard Edition J2SE Development Kit Joint Photographic Experts Group Local Area Network Megabits per seconde Main Profile at Main Level Moving Picture Experts Group Multi Program Transport Stream MPEG2 Transport Stream MPEG2 Partial Transport Stream Message Queue Material eXchange Format Network Address Translation New Technology File System OpenCable Application Platform Portable Document Format Physical Layer Plastic Optical Fiber Publicly Operated Telephony System Public Switched Telephone Network Return Channel Residential Gateway Remote Method Invocation Simple API for XML 45
SGML SMS SMTP STB SOAP SPTS TCP QAM QPKS UDP UI UMTS UTP5 VOD VRT VHS VUB VDSL WAN WML WWW XBRL XHTML XiMPF XML XSD XSL XSLFO XSLT
Standard Generalized Markup Language Short Message Service Simple Mail Transfer Protocol Settopbox Simple Object Access Protocol Single Program Transport Stream Transport Control Protocol Quadrature Amplitude modulation Quadrature Phase Shift Keying User Datagram Protocol User Interface Universal Mobile Telephone System Unshielded Twisted pair (cat. 5) Video On Demand Vlaamse Radio en Televisie Omroep Video Home System Vrije Universiteit Brussel Very high Digital Subscriber Line Wide Are Network Website Meta Language World Wide Web eXtensible Business Reporting Language Extensible HyperText Markup Language eXtensible interactive Multimedia Publishing Format Extensible Markup Language XML Schema Definition Extensible Stylesheet Language eXtensible Stylesheet Language Formatting Objects Extensible Stylesheet Language Transformations
46
Bibliografie ANTENNA HOUSE, How to develop stylesheet for XML to XSLFO transformation, http://www.antennahouse.com/ , 2004, 62 p. ADDISON WESLEY LONGMAN, A history of HTML, http://www.w3.org/People/Raggett/book4/ch02.html, Essex, 1998 CEYSENS PATRICIA, Burgers en bedrijven centraal in e-government Vlaanderen, Beleidsbrief e-government 2003- 2004, 15 p. CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, First-Year Companion Guide, second edition, Indianapolis, USA, 2001, 992 p. CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, CCNA 1 and 2 Companion Guide, Revised Third Edition, Indianapolis, USA, 2004, 1043 p. CISCO PRESS, CISCO Networking Academy Program, CCNA 3 and 4 Companion Guide, Third Edition, Indianapolis, USA, 2003, 997 p. COPEJANS GERT, MHP and DVB standards, Leuven, 2004, 78 p. COOK TERRY, Archival Science and Postmodernism: New formulations for Old Concepts, in Archival Science (2001-1), Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, 2001 DE WINTER STEEF, De impact van het internet op marketingcommunicatie, http://www.numarketing.nl , 2002, 60 p. DOCUMENTUM, White Paper Native XML management with documentum, http://www.documentum.com , Pleasanton USA, 2003, 15 p. DUIVESTEIN SANER, Web Services: The long and whinding road, http://www.codeware.be/Web%20Services%20The%20long%20and%20 whinding%20road.htm, 2002 ENGEL Philip, Extensible Business Reporting Language (XBRL) 2.1, http://www.xbrl.org, 2004, 157 p. ETSI, TS 101 812, DVB MHP Specification 1.0.2, 2002, 757 p. GOVAERTS PETER, iDTV in Vlaanderen, 2004, 11 p. HINSSEN PETER, Content Opleiding IDTV, 2004, 34 p.
Management
voor
interactieve
televisie,
ICTU, Testbed digitale bewaring White Paper XML en digitale bewaring, http://www.digitaleduurzaamheid.nl, Den Haag, 2002, 34 p. INTERLEAF, White Paper XML to Work: Advantages of Content Management, http://www.itpapers.com, Waltham USA, 8 p. JUNG BENJAMIN, XHTML and SVG: Publishing http://www.svgopen.org/ , Dublin, 2003, 9 p.
with
concept,
47
MORRIS STEVEN, Interactive TV Web, Your source for MHP, OCAP and JAVA TV Information, http://www.interactivetvweb.org NACHTERGAELE LODE, MPEG from Digital video to ambient multimedia, 2004, 24 p. NACHTERGAELE LODE, VAN BRUANE KRIS, VRT MPEG Eindrapport, 2003, 66 p. PAEPEN BERT, Inleiding tot beeld, geluid en documentbewerking, http://www.docarch.be/, 2004, 14 p. PEETERS LEO, Omzendbrief BA 97/22 van 16 december 1997 betreffende het taalgebruik in gemeentebesturen van het Nederlandse taalgebied PEETERS LUC, V-ICT-OR, Stad-Gent iDTV & multikanaalscommunicatie, 2005, 24 p. PUT FERDI, Met ATM naar de informatiesnelweg, KUL LEUVEN, 38 p. SCHUPP Jean-Paul, VRT, Publicatie naar MHP vanuit een multichannel platform, iDTV congres 12 februari 2004, 22 p. SWINGS KOEN, Developing applications for MHP, iDTV Congres Telenet 2004, 17 p. VAN DE POEL PETER, Telenet iDTV platform-diensten, iDTV congres Telenet 2004, 15 p. VRT, Digitaal Thuisplatform Eindrapport, 2003, 78 p.
48
Bijlagen Bijlage 1: Voorbeeld DTD Bron : http://www.w3schools.com/schema/
Bijlage 2: Voorbeeld XSL-Style Sheet <xsl:stylesheet version="1.0" xmlns:xsl="http://www.w3.org/1999/XSL/Transform"> <xsl:template match="/">
My CD Collection
| Title | Artist |
<xsl:for-each select="catalog/cd"> | <xsl:value-of select="title"/> | <xsl:value-of select="artist"/> |
Bron : http://www.w3schools.com/xsl/
49
Bijlage 3: Voorbeeld XSLFO
Hello W3Schools Bron : http://www.w3schools.com/xslfo/
Bijlage 4: Voorbeeld XML-Publicatie
Bron : Schupp Jean-Paul, Publicatie naar MHP vanuit een multichannel platform
50
Bijlage 5: TCP/IP Protocol Architectuur
Bron: http://www.microsoft.com/resources/documentation/Windows/2000/server/reskit/enus/Default.asp?url=/resources/documentation/windows/2000/server/reskit/enus/cnet/cnbb_tcp_KSCB.asp
Bijlage 6: SWOT-Analyse interactieve digitale televisie
Bron: GOVAERTS PETER, iDTV in Vlaanderen, p. 3
51
