Hoeven op het asfalt De toekomst van een kleinschalig cultuurlandschap
Door Marlies Rijken 24 februari 2012
Inwoner Breb laat trots zijn ossen zien.
Na de markt in Borsa, weer met volle tassen naar huis.
Inhoudsopgave
1. Fascinatie 2. Locatie 3 Probleemstelling 4. Opgave 5. Eindproducten 6. Aanpak
3
Moestuintjes aan de rand van een klein dorp in Letland
Geoogste groenten en kruiden mee naar huis
1. Fascinatie Cultuurlandschap in Oost-Europa In de zomer van 2010 reisde ik door de Baltische Staten. Tijdens deze reis schokte er iets in mij. Men leefde hier nog van het land en met de natuur. Terwijl dit tijdperk in mijn ogen al voorgoed verdwenen was. Zo reden we in Letland door een dorpje van 10 huizen en 3 communistische flats. Dit dorp werd geheel omringd door moestuinen en kleine glazen kassen. Een oudere vrouw liep af en aan met groente en kruiden. Door een klein onderzoek werd mij al snel duidelijk dat een groot deel van Oost-Europa, met name op het platteland, men er nog een oorspronkelijke manier van leven op na houdt. In ‘Het einde van Europa’, geschreven door Irene van der Linde en Nicole Segers werd mijn bijzondere interesse gewekt door een stuk waarin ze in hoofdstuk 6, Mensen passeren, stenen blijven. Roemenië, zomer 2003, blz. 281 het volgende beschrijven: Alleen in het mythische Maramureş, de streek in het uiterste noordwesten van Roemenie, behielden de mensen hun trots. Net als de Galliers Asterix en Obelix, lieten zij zo’n tweeduizend jaar geleden al zien dat ze onoverwinnelijk waren. Toen was heel Dacia, zoals Roemenië destijds heette, bezet door de soldaten van keizer Trajanus. Heel Darcia? Nee, de ‘vrije’ Daciërs uit Maramureş bleven moedig weerstand bieden aan de Romeinse overheersing. Nog steeds gaan deze Daciërs prat op hun koppige verzet. Zij wisten niet alleen de Romeinen, maar ook Mongolen, Hongaren, Turken, Duitsers en communisten buiten de deur te houden. Dit riep bij mij de volgende vraagen op: Zijn zij ook in staat de nieuwe ontwikkelingen van de EU buiten de deur te houden en hoe moeten zij hier mee omgaan?
5
Baia Mare
Maramureş
Treditionele architectuur.
Een houten poort schermt het erf af.
Kleinschalig landschap nabij Mara
Het bewerken van hout gebeurt nog steeds met de hand.
2. Locatie Maramureş Maramureş is een regio van Roemenië. Het is in het noordwesten van Roemenië gesitueerd. De regio wordt door gebergte van de Karpaten en de grens van Oekraïne voor een groot deel omsloten en afgezonderd van de buitenwereld. Rond Baia Mare, de hoofdstad van Maramureş, is het gebied goed bereikbaar. Wanneer je vanaf deze stad in oosterlijke richting de bergen in gaat kom je in een geisoleerd, idyllisch cultuurlandschap terecht. De streek kent veel tradities en karakteristieken. Onderdelen hiervan zijn, architectuur, bijgeloof, klederdracht en muziek. Het typische karakter van architectuur in Maramureş begint met het materiaalgebruik. De constructies van de huizen zijn met de tijd veranderd maar het materiaal is altijd hout geweest. De daken van de huizen zijn wel in alle types hetzelfde, namelijk schilddaken. Zoals bijna alle houten constructies in Maramureş, zijn deze huizen op veel plaatsen bewerkt met tekens en symbolen. Ramen en deurposten, balken en pilaren zijn allemaal met behulp van oude technieken bewerkt tot kunstwerken. De entree van een dorp en huis zijn herkenbaar door een bewerkte houten poort. In het verleden mochten alleen landeigenaren een poort voor hun huis bouwen. Hoe groter de poort, des te hoger de status in de gemeenschap. Aan dit gebruik wordt nog steeds vastgehouden. Het landschap zelf is erg bosrijk met veel kleine weilandjes. Het is erg kleinschalig verkavelt. Doordat het land al een erg lange tijd op dezelfde manier bewerkt wordt lopen de heuvels richting het dal trapgewijs naar beneden en hooiridders staan overal als parmante mannetjes in het veld.
Filmpje van de reis door Maramureş
http://www.youtube.com/watch?v=oYo4g7gVEx0&feature=youtu.be
7
Met paard en wagen een bestelling doen bij de drive-inn
Bellen tijdens het werk op het platteland
3. Problematiek Maramureş als markteconomie In 1989 is Roemenië een markteconomie geworden. Om inzichtelijk te maken waar Maramureş staat in zijn ontwikkeling ten opzichte van West- Europa, wil ik een vergelijking laten zien tussen deze streek en Nederland. Op het moment dat er naar het platteland wordt gekeken, is er sprake van een achtergebleven ontwikkeling ten aanzien van manieren en middelen om het land te bewerken, transport, markten als ook de bosbouw en tal van andere aspecten. Onderwerpen zoals de gebruik van mobiele telefoon, bouwen van huizen en internet maken op dit moment een inhaal slag ten opzichte van West-Europa. Met recreatie probeert men te reageren op de stroom toeristen die op Roemenië afkomt. Op de volgende pagina’s zijn verschillende beelden te zien, waarmee een vergelijking tussen Roemenië en Nederland wordt gemaakt. Onderzoeksvraag: Hoe zorgt Maramureş ervoor dat ze mee gaan met de nieuwe ontwikkelingen als het gaat om cultuurlandschap, maar niet hun eigen karakter verliezen?
9
Maramureş
Nederland
Zomer 2011: Het land wordt bij Mara geheel met de hand bewerkt. Eerst zeisen, daarna harken en op hooiridders drogen.
1930: Hooi schudden langs de Lek bij Lopik. Er waren in 1930 al ruim 7.500 paardenhooiharken en 2750 hooischudders in gebruik, op paardenkracht.
Zomer 2011: Het transport wordt hoofdzakelijk gedaan met houten karren, meestal getrokken door paarden en ossen. Een enkele keer is het een tractor.
Eind 19de eeuw: Houten paardenkarren was het voornaamste vervoersmiddel.
Zomer 2011: Het onderhoud van kleinschalige moestuinen voor verkoop en eigen gebruik.
1916: Noord-Holland. Hier werden per plant 10 tot 20 aardappelen geoogst.
Zomer 2011: Veemarkt in Dragomireşti. Varkens, koeien en paarden worden hier gekeurd en verkocht.
1933: De paasveemarkt in het Limburgse Beek. De biggen worden inwendig bekeken of er voldoende vet en vlees aan zit.
Maramureş
Nederland
2011: Nieuwbouw, veel nieuwe huizen in alle soorten en maten zijn te vinden aan het oorsprongelijke bebouwingslint. Deze zijn van alle gemakken voorzien.
2011: Nieuwbouw, vrijstaande woning in Lochem. Deze zijn van alle gemakken voorzien.
Zomer 2011: Roemenië in 7 dagen, dat is de manier om Roemenië te bezoeken. Enkele bijzondere plekken zijn er helemaal op ingericht, zoals het Bârsana klooster.
Zomer 2011: Recreatie in Nederland.
Zomer 2011: de mobiele telefoon is overal terug te zien in het dagelijks leven, zelfs ver buiten de bewoonde wereld.
Zomer 2011: de mobiele telefoon is overal terug te zien in het dagelijks leven.
11
2011: Mijnen rond Baia mare (de letterlijke betekenis, grote mijn) die omstreeks 2004 zijn gesloten.
1974: Afbreken van de staatsmijn Maurits in Limburg.
ATEAM final report
Section 5 and 6 (2001-2004)
Landschappen in Europa
124
Ateam Ecosystemen in Europa Digital Map of European EcoAdvanced logical Regions, door European Terrestrial environment agency. Ecosystem Analysis and Modelling Figure 40. The Environmental Classification of Europe in eighty-four classes, aggregated to 13 Environmental Zones. Because certain classes do not necessarily fit traditional experience, in this classification strict statistical rules have been maintained, recognising these apparent inconsistencies, e.g. PAN in the Vosges and Schwarzwald and CON in southern Norway. Here we distinguish 13 Environmental Zones: ALN – Alpine North, BOR – Boreal, NEM – Nemoral, ATN – Atlantic North, ALS – Alpine South, CON – Continental, ATC – Atlantic Central, PAN – Pannonian, LUS – Lusitanian, ANO – Anotolian, MDM – Mediterranean Mountains, MDN – Mediterranean North, MDS – Mediterranean South.
Toerisme op wereldschaal
Figure 41. Climatic and topographic variables were statistically clustered into 84 environmental classes. By calculating discriminant functions for the classes they can be mapped for each global change scenario, resulting in maps of shifting environmental zones that can be used for stratification. Here we distinguish 13 Environmental Zones: ALN – Alpine North, BOR – Boreal, NEM – Nemoral, ATN – Atlantic North, ALS – Alpine South, CON – Continental, ATC – Atlantic Central, PAN – Pannonian, LUS – Lusitanian, ANO – Anotolian, MDM – Mediterranean Mountains, MDN – Mediterranean North, MDS – Mediterranean South.
Generatiekloof, mensen van de oude stempel leven in een totaal andere wereld als de jeugd die naar de steden trekt.
Een onderdeel van het grote Europa Europa is een steeds groter wordende eenheid. Locale munt, regels en grenzen worden vergeten en alle landen worden een eenheid. Als laatste zijn in 2007 Roemenië en Bulgarije toegevoegd aan de lange lijst van 27 landen. Maar wat kunnen deze landen betekenen voor Europa? In de twee kaarten die hiernaast worden getoond zijn de verschillende ecosystemen/landschappen van Europa weergeven. Op deze schaal is te concluderen dat de Karpaten zorgt voor een interessant landschap en ecosysteem en dat het overig Maramureş een onderdeel vormt van midden Europa. Eigenlijk ben ik van mening dat er op deze schaal ook een kaart zou moeten worden gemaakt met betrekking tot cultuurlandschappen. Het gebied ligt ingekapseld in de Karpaten waardoor het cultuurlandschap door de geschiedenis heen nog minimaal is beïnvloed door ontwikkelingen van buiten. Onderzoeksvraag: Hoe zorgt Maramureş ervoor dat ze een toegevoegde waarde voor Europa hebben? In de Atlas van Europa, landschap en natuur, wordt beschreven dat natuur en cultuur belangrijke elementen voor mensen zijn. De waarde van een gebied heeft vaak te maken met deze twee aspecten. Aan de andere kant staat in Europa het landschap en de natuur onder druk. Enerzijds door schaalvergroting en intensivering. Anderzijds door leegloop en woestijning. Op de schaal van de wereld onderscheidt Europa zich door de grote aanwezigheid van cultuurlandschap. Het hele land wordt door de mens in stand gehouden. Er zijn in Europa vele lagen gecreërd als historie en landgebruik. Dit is echter, door het ontstaan van andere opkomende economiën aan het veranderen. De landbouw moet steeds economischer worden ingericht. In een groot deel van Europa heeft de schaalvergroting gezorgd voor grote veranderingen in het cultuurlandschap. In maramureş daarentegen is dit nog niet gebeurd. Hierdoor is er op deze plek een bijzonder kleinschalig cultuurlandschap. Generatiekloof (doelgroep) Na 1989, de val van Ceauşescu, verandert Roemenië van een communistisch land in een markteconomie. Van een markt waarin alles van iedereen is en niemand een eigen mening mocht hebben, naar een markt waarin iedereen zijn eigen boontjes moet doppen en je eigen mening juist erg belangrijk is. Door de grote verschillen ontstaat er een generatiekloof tussen de mensen die het communisme bewust hebben meegemaakt en de mensen van na 1989. De oudere generaties zijn wantrouwend, traag en vasthoudend, ook de tradities zijn hierin een belangrijk element. De jongere generatie is juist individualistisch, meer open en materialistisch ingesteld. De tradities die de Roemenen tijdens het communisme op de been hebben gehouden verdwijnen naar de achtergrond. Onderzoeksvraag: Wie is de doelgroep waar de opgave voor wordt gemaakt? Er moet gekeken worden naar de toekomst. De toekomst ligt bij de nieuwe generatie mensen. Het boek De Roemeense lente schetst een mooi beeld van de ‘nieuwe’ generatie. De boven genoemde eigenschappen van deze doelgroep zijn karakteristiek en zorgen voor een andere ontwerpopgave, dan wanneer je een ontwerp maakt voor een sober en doelmatig volk als de Nederlander. In mijn ontwerp wil ik hierop inspelen. Een andere belangrijke doelgroep is Europa. In veel statistieke rapporten van het CBS, met betrekking tot Nederland en Toerisme, komt Roemenië niet voor. Hier worden dan ook de meest bezochte toeristische bestemmingen genoemd. Economische drager voor het gebied In Maramureş zijn er op dit moment eigenlijk drie economische dragers. Vroeger waren de mijnen een grote economische drager, maar deze zijn allemaal gesloten. Het belangrijkste element van inkomsten is momenteel de bosbouw. Het bewerken van hout en de bosbouw is typisch aan deze streek.
13
10
Rodna
11 12 13
Munţii Măcinului Buila - Vânturariţa Defileul Jiului
Suprafaţa totală
Mureş, Suceava Bistriţa - Năsăud, Maramureş, Suceava Tulcea Vâlcea Gorj, Hunedoara
47.207 11.114,15 4.490,5 13.782 318.917
Figura 6.3.1. Distribuţia parcurilor naţionale şi naturale din România, în anul 2008
De nationale parken en natuurparken van Roemenië
131
Roemenië magazine, 2011 editie 18, statistisch onderzoek MEYS, door Marco Rensma.
Tweede economische drager is de landbouw. Voor een groot deel verbouwd men producten voor eigen gebruik, maar deze wordt ook verkocht op markten en dergelijken. Als derde, en op dit moment nog minimaal ontwikkeld is de recreatie. De recreatie is duidelijk zichtbaar in Maramureş, maar richt zich vooral op Borşa, waar het mogelijk is s’winters te skiën en de bijzondere trekpleisters in het Maramureş. Bosbouw Door de ligging van Maramureş, tegen de Karpaten is de regio zeer bosrijk. De bosexploitatie is een belangrijke bron van inkomsten in dit gebied. Dat hout een belangrijk product is in het gebied is goed zichtbaar. Overal bevinden zich houten poorten en huizen. Het bewerken van hout is ook een oude traditie en er bevinden zich verschillende plekken waar dit nog steeds wordt toegepast. Landbouw Het heuvellandschap in Maramures wordt gedomineerd door kleinschalige landbouw waarbij weinig tot geen machines aan te pas komen. Het merendeel van het werk wordt nog met man- en paardenkracht gedaan. Op de wegen komt je dan ook voortdurend karren in alle soorten en maten tegen, getrokken door een enkel- of dubbelspan paarden of zelfs ossen. De landbouw die wordt gepleegd is dan ook grotendeels voor eigen gebruik. Toerisme Het toerisme naar Roemenië groeit sterk. In 2002 werd het land bezocht door bijna 5 miljoen buitenlanders, nu is dat aantal al gegroeid tot ruim boven de 7 miljoen. De Zwarte Zeekust en de hoofdstad Boekarest trekken de meeste bezoekers, maar ook de Karpaten zijn populair. In Maramureş zorgt het kleinschalige landschap voor een bijzondere plek. Hiernaast is een deel van het gebied ook benoemd als nationaalpark/natuurpark. Roemenië telt 3 a 4 grote natuurparken en deze is daar een van. De combinatie van deze factoren, toenemende recreatie in Roemenië, bijzondere natuurgebieden, weg vallen van Roemeense grenzen, bijzondere trekkers als acht houten kerken die onderdeel zijn van UNECSO World Heritage en de identiteit van het cultuurlanschap maken recreatie en toerisme een interessante economische motor voor Maramureş. Jongeren verlaten het platteland, er vindt krimp plaats. Voor het communisme woonde 80% van de bevolking in Roemenië op het platteland. In 1989 was dit nog maar 40%. Doordat het communisme iedereen dwong het platteland te verlaten en naar de stad te trekken, kwamen veel mensen in flats te wonen. Het platteland werd gezien als een plek van armoede. Na de val keerden ouderen in geringe maat terug naar het platteland. De jeugd probeert daarentegen het platteland achter zich te laten en een beter, nieuw leven tegemoet te gaan. Mensen onder de 40 op het platteland zijn steeds zeldzamer. Onderzoeksvraag: Hoe krijgt krimp een plek in het ontwerp? De bevolking op het platteland daalt en de groei in Noordwest Roemenië is -0,5. Zeker in de toekomst gaat krimp een grote rol spelen in het gebied. Een cultuurlandschap daarentegen is afhankelijk van beheer en onderhoud van de mens.
15
Schaalvergelijking
Kleinschalige landschapsstructuur in Zuid-Limburg bij Leunen
Kleinschalige landschapsstructuur nabij Borsa
Grootschalige landschapsstructuur in de Flevopolder
4. Opgave Toekomst van Maramureş De toekomst van Maramureş is onzeker. Er is op dit moment veel aan het veranderen waardoor de toekomst geen helder beeld vormt. Hoofdvraag afstudeerproject: De generatie die nu zorgt voor het onderhoud en beheer van Maramureş verdwijnt, wat gebeurt er hierdoor met het landschap? Naast de bijzondere natuurgebieden die in Maramureş liggen bevindt hier zich een bijzonder kleinschalig landschap. Een schaalvergelijking maakt duidelijk hoe kleinschalig het gebied in Maramureş is. Is het essentieel deze kleinschalige landschapsstructuur te behouden? Of is er een nieuwe ontwikkelingsrichting? Er zijn op dit moment drie economische dragers in het gebied, bosbouw, landbouw en recreatie. Om te onderzoeken wat de beste ontwikkelingsopgave is zou ik doormiddel van scenario’s willen onderzoeken wat de beste strategie is. Scenario’s: - Bosbouw verder ontwikkelen - Landbouw, de biologische moestuin voor West-Europa ontwikkelen - Toerisme verder ontwikkelen - Wildernis, niks doen en zorgen dat de natuur zijn gang kan gaan, deze zal uiteindelijk ook samen met recreatie gaan Specifieke locatie opgave In het tweede hoofdstuk wordt toegelicht om welk gebied het gaat. Nadat ik op locatiebezoek ben geweest werd duidelijk dat er een gebied heel bijzonder is. Ik kwam vanaf Baia-mare de westzijde aangereden. Vanaf deze stad rijdt je via een weg met haarspeldbochten omhoog, waarna je bij het dorp Mara uitkomt. Hier bevindt zich een, door bergen omsloten vallei. Hemelsbreed gaat het om een vallei van ongeveer 70 km (van Mara tot Borsa). Deze vallei, samen met de randen (De Karpaten) vormen voor mijn de opgave, zie kaartje volgende bladzijden. Ontwerpmiddelen In het ontwerp zijn er twee essentiele elementen. Aan de ene kant staat de economie en aan de andere kant het landschap. Deze moeten samen gaan in een goede strategie voor de toekomst. Een keuze zou moeten worden gemaakt waar het gaat om welk element je leidend laat zijn. Is het landschap zo sterk dat de economie zich naar de landschappelijke structuur moet voegen of is de economie het meest belangrijk en zal het landschap zich hier naar moeten aanpassen? Het kiezen van een strategie Op de volgende pagina worden vier scenario’s toegelicht. Een combinatie van, of één enkel scenario , zou de toekomst kunnen betekenen van Maramureş. Bij het kiezen van de strategie is de maatschappelijke en sociale kant essentieel. De huidige bevolking is hierbij niet leidend, maar de toekomstige bewoners. Zien zij nog kwaliteiten en mogelijkheden in het gebied? Of zijn ze vertrokken en niet van plan weer terug te komen?
1
Bosbouw
Economie: De bosbouw zou zorgen voor een interessante economie in het gebied. Op dit moment wordt al aan bosbouw gedaan, dus zou passen bij de huidige kennis. Natuur: Natuur en bosbouw kunnen goed samen gaan. Op dit moment gebeurt de bosbouw in Maramureş op een erg kleine schaal (zie afbeelding links onder). Op deze kleine schaal richt bosbouw geen schade aan de natuur aan. Op het moment dat dit op grote schaal wordt gedaan moet goed nagedacht worden over fasering en herplant (duurzaam bosbeheer). Bijdrage Europa: Bosbescherming en bosinformatie in de EU: Als gevolg van de vraag naar land, houtproducten en
energie is in de loop van de geschiedenis wereldwijd een aanzienlijk deel van de oorspronkelijke bosvegetatie van onze planeet verloren gegaan, waarvan het grootste deel in de loop van de 20e eeuw. De bossen bedekken nu minder dan 30 % van het landoppervlak van de aarde. Hierdoor wordt er nu in Europa gezocht naar een duurzame manier van houtproductie en bosaanplant. Landschap: Het landschap verandert geheel van karakter door de verwildering van het landschap. Sociaal: Op dit moment speelt bosbouw een grote rol in het leven, dit wordt hierdoor weer versterkt en maakt het mogelijk een oude traditie in ere te houden.
Bestaande kleinschalige bosbouw nabij Vadu Izei.
Uitbreiding bosbouw gecontroleerd toepassen.
2
Landbouw
Landschap: In Maramureş heeft de tijd stil gestaan. Men heeft de plattelands ontwikkelingen die in West-Europa heeft plaats gevonden niet gevolgd en het hele platteland bestaat uit een kleinschalig landschap. Het kleinschalige landschap wordt op dit moment beheerd door de boeren en is vooral voor eigen gebruik. In de toekomst zullen mensen verdwijnen en zal er een andere manier van produceren moeten worden ontwikkeld. In Nederland en Europa wordt steeds meer gewerkt met biologische producten. In Maramures worden echter alleen biologische producten geteeld. Bijdrage Europa en economie: Door de kleinschalige structuur te ontwikkelen tot een grote biologische moestuin van
Europa, behoud je de bestaande structuur, blijft de biodiversiteit hoog en krijgt het gebied een nieuwe economie die past bij het gebied. Europa kan hiermee een voorbeeld zijn voor andere werelddelen als het gaat om op een goede manier voedsel produceren. Natuur: De kleinschalige structuur is erg interessant voor een goede en diverse biodiversiteit. Sociaal: Doordat de bestaande structuur gehandhaaft blijft zal het sociale leven daar van kunnen profiteren.
‘De Biologische moestuin’ voor het westen van Europa. Door te betalen voor goede producten is het mogelijk de bestaande structuren te handhaven.
3
Toerisme
Landschap: De kleinschalige landbouw gaat veranderen. Doordat de landbouw uit zo’n mooie en fijne structuur bestaat is het een mooie basis voor een toeristisch oord. Natuur: Ook bevinden er twee natuurparken in Maramureş. Economie: Landbouw, natuur en toerisme kunnen elkaar versterken en samen zorgen voor een goede economische en ruimtelijke strategie. Bijdrage Europa: Door de kleinschalige stuctuur is dit scenario erg interessant voor biodiversiteit en wordt het een bijzondere plek op de schaal van Europa. Sociaal: De bestaande structuur kan gehandhaaft blijven
en de huidige bewoners kunnen individueel een meerwaarden zijn. Tradities zouden ook in dit scenario een grote rol kunnen spelen. De UNESCO woorden churchen of Marmureş zullen ook een bijdrage vormen aan het ontwikkelen van de toerisme.
Wandelpaden lopen over ieders eigendom. Deze paden worden door iedereen gebruikt maar wordt nergens aangegeven.
4
Wildernis, de mens verdwijnt
Maramureş bestaat uit heuvellandschap met af en toe een berg. De hoogste toppen bereiken net de 2300m en zijn kaal. De heuvels zijn begroeid met loofhout, richting Borsa steeds meer Naaldhout. Het gebergte strekt zich ver uit in de Oekraine en maakt deel uit van de Karpaten. In de Karpaten bevinden zich veel beren, in Maramureş wordt er af en toe een gesignaleerd. Economie en sociaal: Mensen verhuizen naar de stad en laten alles achter. Er wordt geen eten meer geproduceerd, waardoor de steden afhankelijk zijn van import. Natuur: Deze kent geen grenzen meer. Op dit moment zijn beren gevaarlijk doordat ze eigenlijk te weinig ruimte heb-
ben. Agressief zijn bruine beren niet, als ze tenminste met rust gelaten worden. Er bevinden zich ook twee natuurgebieden waardoor deze verder kunnen worden ontwikkeld. Bijdrage aan Europa: Op Europese schaal is de beer in Roemenië bijzonder. Eens waren ze talrijk in Europa, maar momenteel komen nog slechts restpopulaties voor. Door Maramureş te laten verwilderen is het mogelijk de natuur meer ruimte te geven en worden de Karpaten in Roemenië goed verbonden met de Karpaten in Oekraïne. Landschap: Het landschap verandert geheel van karakter door de verwildering van het landschap.
Bestaande situatie nabij Borsa, kleinschalig cultuurlandschap.
Toekomst nabij Borsa, verwildert landschap waar de beren nu de baas zijn.
19
Het gebruik van de doorgaande route is zeer divers, fietsers, kinderen, paardenkarren en vrachtwagens. Iedereen maakt gebruik van deze weg.
Nieuwbouw (betonnen casco) verdrukt het oudelijk huis, waardoor karakter niet meer goed zichtbaar is.
De volgende opgaven komen terug in alle scenario’s, in de een meer als de ander, maar dit zijn de belangrijkste overige opgaven: - De kernwaarden van het gebied behouden en versterken. Welke specifieke elementen zijn de essentie van het gebied. Waarom komen toeristen hierheen en gaan niet naar Frankrijk of Oosterrijk? De opgave: Wat zijn de kernwaarden van het gebied en hoe kunnen deze worden versterkt of behouden? Voor het scenario wildernis zouden dit de natuurwaarden kunnen zijn en voor kleinschalig landschap de structuren en de grote per perceel. - Landschapsstructuur. De landschappelijke structuur is kleinschalig en uniek. De bevolking die dit nu onderhoudt zal er in de toekomst niet meer zijn. De structuren zullen veranderen. De opgave: Ontwikkel een vernieuwende landschapsstructuur die zorgt dat de kwaliteiten van het landschap de nieuwe ontwikkeling zal ondersteunen. -Maatschappelijk en sociaaldraagvlak, De huidige bewoners zijn op dit moment aan het verdwijnen en de nieuwe generatie trekt weg naar de stad en is niet van plan de huidige levenswijze in het gebied voort te zetten. Is er vanuit deze bevolkingsgroep nog interesse voor het gebied? en wat voor mogelijkheden zien zei nog? De opgave: Wie is de toekomstige bewoner van het gebied en wie gaat het onderhouden? - Infrastructuur De kwaliteit van de wegen is slecht. Voor toerisme, transport van hout en landbouwproducten is het belangrijk dat het gebied goed bereikbaar is. De huidige weg loopt op dit moment echter door alle dorpen heen. Wat zou het betekenen als deze weg een schaalvergroting zou ondergaan? Wat blijft er van het karakter van Maramureş over? en als het verwildert, is het dan noodzakelijk de weg te verbeteren? Opgave: Wat is de toekomstige functie van de weg? Hoe is het mogelijk de weg aan te passen aan de nieuwe ontwikkeling? - Beeldkwaliteitsplan In Maramureş is een bijzondere situatie ontstaan. Veel mensen trekken naar het buitenland om daar geld te verdienen. De bevolking is echter zo aan de streek gehecht dat men de grond in eigendom houdt en met verdient geld een huis bouwt. Door de economische crisis staan er op dit moment veel huizen met alleen een betonnen casco, waardoor het karakter van het gebied langzaam aan het veranderen is. Opgave: Ontwikkel aan de hand van de kernkwaliteiten van het gebied een beeldkwaliteitsplan voor Maramureş. Doormiddel van sfeerbeelden zullen eisen worden gesteld aan bijvoorbeeld bebouwing, beplanting, verharding en structuren. Dit is natuurlijk weer afhankelijk van het scenario. - Een economische strategie Door het kiezen van een scenario, wordt er een uitgangssituatie gekozen die inspeeld op een economische strategie. Deze is echter nog heel algemeen. Deze moeten voor elk scenario specifiek worden gemaakt. Een voorbeeld van recreatie is: op verschillende plekken in Maramureş wordt ingespeeld op toerisme en recreatie. De ontwikkeling van recreatie is een samenspel van economisch interessante elementen tegenover landschap en natuur. Opgave: Ontwikkel een samenspel tussen economische middelen en het landschap/natuur.
21
Grens van Oekraïne Sighetu Marmaţiei
Mara
Toegang vanuit het westen via Baia-mare
Lageland richting Hongarije
Borsa
De Karpaten
23
d-Noord
Geleenbeek
Vloedgraaf
Kasteel Millen
Rode beek
40 35 40
Millen
bedrijventerrein Sittard-Noord bedrijventerrein Sittard-Noord
35
000
Geleenbeek Geleenbeek
50 45 40
50 45 40
Geleenbeek
Sittard
Sittard
Vloedgraaf Vloedgraaf
Kasteel Millen Kasteel Millen
Rode beek Rode beek
Geleenbeek
Sittard
40 35
Millen Millen
bedrijventerrein Sittard-Noord
Geleenbeek
Vloedgraaf
Sittard 5,00
50
50
6
45
45
Limbrichtsebos
landbouw
sportvelden
Limbrichtsebos Limbrichtsebeek
Kasteel Limbricht
5
12
6
5 recreatieve
45
35
35
15
50
40
40
landbouw
landbouw
sportvelden
Kasteel Limbricht
40 Limbrichtsebeek 35
5
20
10
45
extensief grasland
12,5
3
5 recreatieve route
landbouw
Limbrichtsebos 70
landbouw
sportv
Klooster Lilbosch
Geleenbeek
Sittard
50 45 40
Kasteel Wolfrath
10
Geleenbeek
Sittard
1
Sittard 5,00
6
15
5
12
6
5 recreatieve route
Kasteel Born
50
50
45
Kasteel Millen
45 Kasteel Obbicht
35
Limbrichtsebos
50
40
Grasbroek
40
45
35
landbouw
sportvelden
Kasteel Limbricht
Kasteel Limbricht
Limbrichtsebos landbouw
Limbrichtsebeek
landbouw
40
sportvelden
Kasteel Limbricht
35
landbouw
45
40
40 Welschenhheuvel
landbouw
Moestuintjes
40
landbouw
Limbrichtsebeek
Het dorp Limbricht
Moestuintjes
Limbrichtsebeek
Het dorp Limbricht
landbouw
Lahrhof
Bergerhoef
Kasteel Limbric
50
45
45
sportvelden
55
50
50
landbouw
Limbrichtsebeek
Limbrichtsebos
55
55
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Lim
Lunisloshof Missiehuis
Watersley
Ambshoven Koekamp
Kasteel Stein
Huis Doenrade xxx
10
1
Biesenhof Stammenhof Sint Jansgeleen
Kasteel Elsloo
Huis Schinnen Hoeve Krekelberg
Bestaande situatie
Toekomstige situatie
A’ 50 45
Naunhof
Huis Geulle
landbouw
sportvelden
Kasteel Limbricht
45
40
landbouw
Limbrichtsebeek
50
Limbrichtsebos
35
landbouw
sportvelden Limbrichtsebos
Kasteel Limbricht
15
55
5
12
6
5 recreatieve route
Nijthuyzen
45
Kasteel Rivieren
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Limbrichtsebeek
Kasteel Limbricht
10
5 6 natuurlijke beek
Limbrichtsebeek
45
Visie kaart, referentie P6 Groene vingers.
landbouw
sportvelden
50
45 40
40
landbouw
landbouw
55
50
50
Limbrichtsebeek
5,00
B’ 6
55
extensieve zone
40
35
40
landbouw
Kasteel Terworm
Kasteel Ruth
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Limbrichtsebeek
landbouw
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Limbrichtsebeek
Wissengracht
C’
Hoenshuis
Kasteel Cortenbach
HoTen hove Kasteel Haeren
Douvenrade
55
55
55
50
50
50
45
45
45
40
40
40
Guttecoven
landbouw
Guttecoven
Slondpad/ Limbrichtsebeek
landbouw
landbouw
Guttecoven
Slondpad/ Limbrichtsebeek
Profielen detail
d’
beek
landbouw
landbouw
Slondpad/ Limbrichtsebeek
Benzenraderhof
d”
e’
Millen 10
extensieve zone
1
10
5 6 natuurlijke beek
bestaande situatie
60
moestuintjes
recreatieve route
toekomstige situatie, landelijke gebied
5 stedelijke beek
12
sted
55 50
55
45
50
40
45
landbouw
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Limbrichtsebeek
landbouw
40
landbouw
55
55
50
50
45
45
40
40
Guttecoven
landbouw
Moestuintjes
Het dorp Limbricht
Limbrichtsebeek
Limbrichtsebeek
55
45 40
landbouw
Guttecoven
Slondpad/ Limbrichtsebeek
landbouw landbouw
Slondpad/ Limbrichtsebeek
75 70 65 60 55 50 45
75 70 65 60 55 50 45
Sittard
Het dorp Limbricht
50
Guttecoven landbouw
Slondpad/ Limbrichtsebeek
Moestuintjes
Sittard Sittard
Geleenbeek
Geleenbeek 60
moestuintjes
5 stedelijke beek
12
15
Referentie, Geleenbeek in Nieuwsta
Sittard
Referentie, Vloedgraaf: Natuurlijke
extensieve zone
10
C’
5 6 natuurlijke beek
recreatieve route
e’ 55 50 55
40
45
landbouw
Slondpad/ Limbrichtsebeek
landbouw
Guttecoven
40
Guttecoven
75 70 65 60 55 50 45
Sittard
75 70 110 65 105 60 100 55 95 50 90 45 85
110 105 100 95 90 85 80 75
Geleenbeek
Sittard
80 75
65 60 55 50 45 meter
landbouw
Geleen
Geleenbeek
Zweikhuizen
Slondpad/ Limbrichtsebeek
landbouw
landbouw
Referentie, Valkenburg: brug over L
A”
d’ Sittard
65 60 55 50 45 meter
60
landbouw
Slondpad/ Limbrichtsebeek
Geleenbeek
moestuintjes
Bij de Limbrichtsebeek is men nog gaan en is de hele beek grotendeel kijkt naar krimp, wat in de toekoms gaan spelen, is het belangrijk dat o bij het dorp Limbricht gaan horen. zullen de wijken een andere samen hier op in te spelen denk ik aan vee het maken van ommentjes die aans netwerk, het verbouwen van je eige samenwerking zodat men niet afha markten etc, het creeren van een g tuur en goede woonomstandighede
Sittard
d”
70
70
e”
45
50
Geleen 5 stedelijke beek
Geleenbeek 12
Zweikhuizen
15
B”
C” Deelgebied, referentie P6 Groene vingers. 75 70 110 65 105 60
110 105 100 95 90 85 80 75
Geleenbeek
80 75
1:5000
Sittard
Geleenbeek
Sittard
70
70
65 60 55 50 45 meter
Referentie, Nieuwstadt: moestuinen
55 100 95 50
90 45 Plankaart Limbricht 85
Sittard
120 Geleen 115 110 105 100 95 90 85
Geleenbeek
Zweikhuizen
65 60 55 50 120 45 meter 115 110 105 100 95 90 85
Geleen
Geleenbeek
Zweikhuizen
5. Eindproduct Het doel van mijn afstudeerproject is het ontwikkelen van een stategie voor Maramureş. Deze strategie zal voor het gebied zijn bedoelt als hierboven aangegeven. Deze strategie zal verder worden uitgewerkt in enkele deeluitwerkingen. Eindproducten: - Matrix kernkwaliteiten. - Sfeerbeelden met verduidelijking van deze kwaliteiten. - 4 tekeningen met de scenario’s, schematische kaarten met impressies - Een uitwerken in een visiekaart 1:100.000. Heel Maramureş wordt hierin meegenomen. Uit deze plankaart zullen enkele knelpunten worden geselecteerd. - Een visiekaart waarin alle opgaven samen tot een voorlopig ontwerp leiden. - De geselecteerde punten zullen verder worden uitgewerkt op een schaal van 10.000/25.000 Tijdens het ontwerp is het veranderen van schalen natuurlijk belangrijk. - Een ontwerp kaart, vanuit analyse inzoomen op enkele plekken. - Uiteindelijk zal het ontwerp in details 1:500 samenkomen. Hierin moet de gekozen strategie naar voren komen.
25
Planning Periode 1: Analyse en onderzoek Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November December
Januari
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 1 2 3 4
09-03-2012 Planpresentatie
Commissie 1
Periode 2: Scenario’s Concept/Visie vormen 25-05-2012 Mentorgesprek
Commissie 2
Periode 3: Uitwerken concept tot ontwerp
Vakantie?? (academie)
Commisie 3
Periode 4: Aanscherpen ontwerpen/presentatie 05-10-2012 Afstudeersalon
Commisie 4
Periode 5: Afronden
31-01-2013 Tentamen 3
6. Aanpak Periode 1: Analyse en onderzoek (week 10 tot 16) In dit onderdeel is het analyseren en onderzoeken van de karakteristieke eigenschappen en kernwaarden de hoofdopgave. Alle landschappelijke onderdelen als, bebouwing, beplanting, landschapsstructuren en verharding dienen hier een plek in te krijgen. In samenhang met deze analyse dienen de vier scenario’s een plek te krijgen EIndproduct: Matrix kernkwaliteiten. Sfeerbeelden met verduidelijking van deze kwaliteiten. 4 tekeningen met de scenario’s, schematische kaarten met impressies Planpresentatie: week 10 Commissie 1: week 17 Periode 2: Concept/visievormen (week 18 t/m week 25) De verschillende opgaven, als eerder gestelt in hoofdstuk vier, met betrekking tot kernwaarden, landschapsstructuur, infrastructuur, beeldkwaliteitsplan en de economische strategie zullen in samenhang met de analyse van de kernkwaliteiten een plek krijgen. In een concept/visie zal invulling worden gegeven aan de manier om, om te gaan met de waardes en opgaven in het gebied. Eindproduct: Visiekaart per opgaven 1:100.000 Een visiekaart waarin alle opgaven samen tot een voorlopig ontwerp leiden. Mentorengesprek: week 21 Commissie 2: week 25 Periode 3: Uitwerken concept tot ontwerp (week 26 t/m week 38) De visiekaart van het gebied dient in deze fase een concreter scenario/ontwerp te worden. De ontwerptekening zal leiden tot keuze van enkele deelgebieden. In deze deelgebieden zullen alle opgave terugkomen en zal er een intergraal ontwerp ontstaan. Eindproduct: Een ontwerp kaart, vanuit analyse inzoomen op enkele plekken. Per opgave worden de essentiele ontwerpoplossingen inzichtelijk gemaakt. 1:10.000/25.000. Commissie 3: week 35 Periode 4: Aanscherpen ontwerp/presentatiet(week 34 t/m 39) In het ontwerp zullen enkele essentiele ontwerpkeuzes verder worden uitgewerkt. Verder zal de presentatie aandacht krijgen en wordt de commiebegeleiding gezien als generale repetitie voor Tentamen 3. Eindproduct: Details 1:500 waarin de verschillende ontwerpopgave samen komen voor Tentamen 3. Afstudeersalon: week 40 Commissie 4: week 47 Periode 5: Afronden (week 40 t/m 45) Voorbereiden publieke presentatie. Tentamen 3: week 4
27
Rivier de Viseu stroomt dwars door het kleinschalige natuurlandschap
Karakteristieke bebouwing
Commissie voorstel: Voorstel:
Eric Luiten, (cultuurlandschappen) H+N+S: Hank van Tilburg Sylvia Karres (academie) Rik de Visser (wageningen)
Gemaild (reactie, moet voorstel opsturen) Gemaild
Wageningen, Ingrid Duchard
Toegezegd.
Achitecten academie Ivonne de Nood
Toegezegd
29
Bronnenlijst Kneedbaar landschap, kneedbaar volk Het platteland, over de laatste boeren Nederlandse boeren Midden- en Oost-Europa Hoe god verdween uit Jorwerd Romania en Moldova Sla een spijker in mijn hart Het einde van Europa Boeren van toen Wonen in Oost-Europa Koehandel, het verhaal van de boer De blinde masseur De mollenjager Boven is het stil Mijn Roemenië De prijs van het paradijs Tussen Oost en West Europa EU-beleid voor landbouw, voedsel en groen Moderne Roemeense verhalen Land in de maak Roemeense lente Vadu Izei and Maramureş RĂDĂCINI - O istorie a Borşei în imagini , 1911-2011 Atlas Europa Roemenië magazine, statistisch onderzoek MEYS Landscape in a Changing World ATEAM
Gerrie Andela Sietse van der Hoek Leo Paul & Ben de Pater Geert Mak Lonely planet Mariët Meester Irene van der Linde & Nicole Segers Hans Siemens Willem Kwekkeboom Marco van Kerkhoven Catalin Dorian Florescu Stephan Lang Gerbrand Bakker Jan Willem Bos Herman Vuijsje Wim Bartels Huib Silvis & Arie Oskam & Gerrit Meester Jan Willem Bos Nationaal archief Olaf Tempelman Ioan Borlean Tinuţa Grec RIVM Marco Rensma European Science Foundation Final report 2004
31
