HOE WORDEN DE ALS MATERIEEL ERKENDE ONDERWERPEN DOOR ONDERNEMINGEN WERKELIJK VERANTWOORD IN HET DUURZAAMHEIDVERSLAG?
Master scriptie, MscBA, specialisatie Accountancy Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie en Bedrijfskunde
Allard Hibma
1
HOE WORDEN DE ALS MATERIEEL ERKENDE ONDERWERPEN DOOR ONDERNEMINGEN WERKELIJK VERANTWOORD IN HET DUURZAAMHEIDVERSLAG?
Master scriptie, MscBA, specialisatie Accountancy Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie en Bedrijfskunde
27 – 03 - 2015
Allard Hibma Studentnummer: S2578883 Jozef Israelsstraat 83a 9718 GG Groningen tel.: +31 (0) 6 20 87 33 45 e-mail:
[email protected]
Begeleider universiteit prof. dr. D.A. de Waard
Extract Steeds meer ondernemingen rapporteren over niet-financiële onderwerpen in de vorm van duurzaamheidsverslagen. Om te zorgen, dat de hoeveelheid gerapporteerde informatie relevant blijft voor de gebruikers, zijn er initiatieven, zoals het GRI en IIRC om de niet-financiële informatie te structureren en de Transparantiebenchmark om deze verslagen te beoordelen op hun bruikbaarheid. In deze studie beargumenteer ik dat, om de hoeveelheid aan niet-financiële informatie overzichtelijk en relevant te houden voor de gebruikers, ondernemingen zich moeten concentreren op die onderwerpen, die voor henzelf en de gebruikers van materieel belang zijn. In deze studie beoordeel ik 32 Nederlandse bedrijven, verspreid over 16 sectoren, die zijn opgenomen in de Transparantiebenchmark 2014. Hierbij beoordeel ik de wijze waarop deze bedrijven in hun duurzaamheidsverslag werkelijk rapporteren over hun drie meest materiële onderwerpen. Om te beoordelen hoe deze materiële onderwerpen worden verantwoord in het duurzaamheidsverslag, heb ik een beoordelingsmodel ontwikkeld, gebaseerd op het Reporting en Assurance Framework Initiative raamwerk en de Transparantiebenchmark 2014 en vervolgens een inhoudsanalyse uitgevoerd. Dit onderzoek heeft een exploratief karakter. Kernwoorden: Duurzaamheidsverslaggeving, materialiteit, inhoudsanalyse, niet-financiële informatie, exploratief
2
Inhoudsopgave
1. INTRODUCTIE .................................................................................................................................. 3 1.1 Algemene ontwikkelingen ............................................................................................................. 3 1.2 Focus van mijn onderzoek ............................................................................................................. 5 1.3 Wetenschappelijke relevantie ........................................................................................................ 6 2. THEORETISCH KADER ................................................................................................................... 7 2.1 Stakeholdertheorie ......................................................................................................................... 7 2.1.1 Materialiteit ............................................................................................................................ 8 2.2 Legitimatietheorie ....................................................................................................................... 10 2.3 Voluntary disclosure theorie........................................................................................................ 11 3. METHODE VAN ONDERZOEK .................................................................................................... 13 3.1 Fasen van het onderzoek ............................................................................................................. 13 3.2 Data ............................................................................................................................................. 13 3.3 Inhoudsanalyse ............................................................................................................................ 15 3.3.1 Beoordelingsmodel ............................................................................................................... 16 3.4 Aantal materiële onderwerpen ..................................................................................................... 18 3.5 Econometrisch model .................................................................................................................. 18 3.6 Beperkingen in het onderzoek ..................................................................................................... 18 4. RESULTATEN ................................................................................................................................. 20 4.1 Eerste analyse – per aspect .......................................................................................................... 20 4.1.1 Aspect A ‘Specific Policies’ ................................................................................................. 21 4.1.2 Aspect B ‘Stakeholder Engagement’.................................................................................... 21 4.1.3 Aspect C ‘Assessing’ ............................................................................................................ 21 4.1.4 Aspect D ‘Integrating and Acting’ ....................................................................................... 22 4.1.5 Aspect E ‘Tracking’ ............................................................................................................. 22 4.1.6 Aspect F ‘Remediation’ ........................................................................................................ 22 4.2 Tweede analyse – per sector ........................................................................................................ 23 4.2.1 Energie, olie en gas............................................................................................................... 23 4.2.2 Dienstverlening ................................................................................................................... 24 4.2.3 Bouw en maritiem ................................................................................................................ 25 4.2.4 Banken en verzekeraars ........................................................................................................ 26 4.2.5 Transport .............................................................................................................................. 26 4.2.6 Voedsel en drank .................................................................................................................. 27 4.2.7 Industriële goederen ............................................................................................................. 28 4.2.8 Technologie .......................................................................................................................... 28 4.2.9 Consumentenproducten ........................................................................................................ 29 4.2.10 Media .................................................................................................................................. 30 4.2.11 Vastgoed ............................................................................................................................. 30 4.2.12 Retail .................................................................................................................................. 31 4.2.13 Overig ................................................................................................................................. 31 4.2.14 Handelsmaatschappij .......................................................................................................... 32 4.2.15 Universiteiten en UMC’s .................................................................................................... 32 4.2.16 Pharma ................................................................................................................................ 33 4.2.17 Algemene opmerkingen en best practices .......................................................................... 33 4.3 Derde analyse - regressie ............................................................................................................. 34
1
5. CONCLUSIE..................................................................................................................................... 36 5.1 Eerste deelvraag .......................................................................................................................... 36 5.2 Tweede deelvraag ........................................................................................................................ 36 5.3 Beantwoording hoofdvraag ......................................................................................................... 36 5.3.1 Conclusies eerste analyse - aspecten .................................................................................... 36 5.3.2 Conclusies tweede analyse - sectoren................................................................................... 37 5.3.3 Conclusies derde analyse – regressie ................................................................................... 37 Verklarende woordenlijst ...................................................................................................................... 38 Referenties ............................................................................................................................................. 39 Bijlage 1 Beoordelingsmodel ................................................................................................................ 42 Bijlage 2 Bedrijven met een materialiteitsmatrix .................................................................................. 45 Bijlage 3 Correlaties .............................................................................................................................. 47
2
1. INTRODUCTIE 1.1 Algemene ontwikkelingen Steeds meer multinationale corporaties rapporteren over niet-financiële informatie in de vorm van duurzaamheidverslagen. Inmiddels publiceren 95% van de 250 grootste bedrijven ter wereld en 71% van de 100 grootste bedrijven in 41 landen (in totaal 4.100 bedrijven) een duurzaamheidverslag (KPMG, 2013). Ook letten institutionele investeerders in toenemende mate op niet-financiële informatie bij hun beleggingsbeslissingen. Er zijn inmiddels 1260 organisaties, die kenbaar hebben gemaakt zich te houden aan de Principles for Responsible Investment (PRI)1. Deze 1260 organisaties vertegenwoordigen grofweg $45 biljoen assets under management (AUM) en houden bij hun investeringsbeslissingen rekening met duurzaamheidscriteria (PRI, 2014). Daarnaast is onder Nederlandse ondernemingen een toenemende aandacht voor Integrated Reporting (
). Een Intergrated Report is één rapport, waarin de onderneming verslag doet over haar strategie, governance, prestaties en vooruitzichten in de context van haar externe omgeving (IIRC, 2013, p. 7). In een wordt dus zowel financiële, als niet-financiële informatie in één verslag verwerkt. Uit recent onderzoek dat is uitgevoerd door Deloitte (2014), blijkt dat de beoordeelde ondernemingen goed scoren op ‘reliability and completeness of their reports’2, maar minder goed scoren op ‘conciseness’. Dit geeft aan dat het helder en beknopt weergeven van, zowel financiële als niet-financiële, informatie in een Intergrated Report geen makkelijke opgave is. Dit komt onder andere, doordat de beoordeelde bedrijven willen of dienen te voldoen aan meerdere richtlijnen, raamwerken en ratings, zoals IFRS, GRI, UNGC, DJSI, Transparantiebenchmark, etc. (Deloitte, 2014, p 7). Ook maakt de Nederlandse overheid kenbaar maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) steeds belangrijker te vinden, omdat “MVO [bijdraagt] aan een snellere verduurzaming van de samenleving en een belangrijke bijdrage levert aan de duurzaamheiddoelstellingen (sociaal en milieu) van het Kabinet…”.3 In de internationale context is verder een verschuiving waar te nemen van vrijwillige verantwoording over niet-financiële informatie, naar een verplichte rapportage van niet-financiële informatie op een ‘licht toe of leg uit’ basis (GRI, 2013c, p. 14.). Met als belangrijkste mijlpaal het voorstel van de Europese Commissie tot wijziging van de Richtlijnen 78/660/EEG en 83/349/EEG van de Raad met betrekking tot de bekendmaking van niet-financiële informatie en informatie inzake diversiteit door bepaalde grote ondernemingen en groepen.4 Het feit dat veel ondernemingen duurzaamheidsverslagen publiceren, betekent niet automatisch dat de kwaliteit van deze rapportages voldoende is. In tegendeel, alhoewel de kwaliteit van de verslaggeving in het afgelopen decennium is toegenomen, valt er nog veel te winnen als het gaat om de transparantie in de verslaggeving (KPMG, 2013; Ernst & Young, 2009; TB, 2014). Uit een onderzoek van Ernst & Young (2009) blijkt bijvoorbeeld, dat 76% van de duurzaamheidverslagen voornamelijk positief nieuws naar buiten brengen, in plaats van een eerlijke en uitgebalanceerde verantwoording. Is dit het resultaat van zelfoverschatting5, of zit hier een bewuste verslaggevingsstrategie achter? Als er een 1
PRI wordt ondersteund door de Verenigde Naties (VN) en is opgericht in 2005, door de toenmalig secretaris-generaal Kofi Annan van de VN, en heeft als missie: “… an economically efficient, sustainable global financial system is a necessity for long-term value creation. Such a system will reward long-term, responsible investment and benefit the environment and society as a whole” (http://www.unpri.org/about-pri/about-pri/, geraadpleegd op 25 november 2014). 2 73% van de in totaal 30 beoordeelde ondernemingen heeft een externe assurance over de financiële als niet-financiële informatie gekregen, wat de betrouwbaarheid van de gerapporteerde informatie vergroot (Deloitte, 2014, p. 7). 3 Beleidsnota ‘MVO loont’ juni 2013, p. 1 (http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/notas/2013/06/28/ beleidsbrief-maatschappelijk-verantwoord-ondernemen-loont.html, geraadpleegd op 26 november 2014). 4 Besluit Europese Commissie tot wijziging richtlijnen 78/660/EEG en 83/349/EEG http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52013PC0207&from=EN, geraadpleegd op 29 januari 2015. 5 In een bekend onderzoek van de Zweedse psycholoog Ola Svenson (1981) wordt aan totaal 161 mensen gevraagd of ze vonden dat ze betere bestuurders waren dan de gemiddelde weggebruiker, waarop drie kwart van de respondenten
3
verslaggevingsstrategie achter zit, heeft dit als resultaat dat duurzaamheidverslagen niet enkel een verantwoordingsfunctie, maar ook een legitimatiefunctie kunnen hebben. Wat inhoudt dat duurzaamheidverslagen kunnen worden gebruikt om acties van ondernemingen te legitimeren, of “goed te praten” (Neu, Warsame en Pedwell, 1998). Om te voorkomen, dat organisaties duurzaamheidverslagen gebruiken om de publieke opinie in hun voordeel te beïnvloeden, worden acties ondernomen om de transparantie van deze verslagen te bevorderen. Voorbeelden hiervan zijn de jaarlijkse Transparantiebenchmark (hierna TB) die het ministerie van Economische Zaken sinds 2004 uitvoert en de constante verbetering van internationale verslaggevingstandaarden van de Global Reporting Initiative (GRI, 2013a), waarvan inmiddels al de 4de versie is gepubliceerd. Transparantie is een abstract begrip en voor de leesbaarheid van deze scriptie hanteer ik het uitgangspunt van transparantie die de TB (2014, p. 45) hanteert. Om volledig transparant te zijn en de maximale score te behalen op de TB, dient de onderneming het maximaal aantal punten te behalen op 40 criteria. Deze criteria bestaan uit een inhoudsgericht normenkader (onderneming en bedrijfsprofiel, beleid en resultaten en management aanpak) en een kwaliteitsgericht normenkader (relevantie, duidelijkheid, betrouwbaarheid, responsiviteit en samenhang). Het maximaal aantal te behalen punten per categorie varieert. De TB geeft nadrukkelijk geen oordeel over de maatschappelijke prestaties van de beoordeelde ondernemingen (p. 41). Financiële informatie in het algemeen en de jaarrekening in het bijzonder worden zodanig ingericht dat de verslaggeving informatief is voor de gebruikers. De gebruikers van de jaarrekening worden door de Financial Accounting Standards Board (FASB) gedefinieerd als “existing and potential investors, lenders, and other creditors” 6 . Om financiële informatie transparant weer te geven, zijn hiervoor gedetailleerde standaarden en richtlijnen ontwikkeld door de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ) in Nederland en de International Financial Reporting Standards (IFRS) in de internationale context. In deze richtlijnen wordt heel duidelijk aangegeven welke informatie gerapporteerd dient te worden, ten einde zo informatief mogelijk te zijn voor de gebruikers van deze informatie. Bij nietfinanciële informatie ligt het gecompliceerder, omdat er een enorme heterogeniteit bestaat ten aanzien van de (mogelijke) gebruikers. Dit leidt tot een veelzijdigheid aan te rapporteren onderwerpen. Nietfinanciële informatie in het algemeen en duurzaamheidsverslagen7 in het bijzonder, beogen tegemoet te komen aan de informatiebehoeftes van de gebruikers. In dit geval zijn dat alle relevante stakeholders en niet alleen vermogensverschaffers, aldus de definitie van de FASB. Het in kaart brengen van relevante stakeholders voor de organisatie wordt nader toegelicht in paragraaf 2.1. De veelzijdigheid van de te rapporteren informatie kan er uiteindelijk toe leiden dat duurzaamheidverslagen veel informatie publiceren, hetgeen niet altijd even relevant is voor de stakeholders. Duurzaamheidsverslagen worden hierdoor vaak te uitgebreid en daarmee ook moeilijk leesbaar. Om te bepalen of niet-financiële informatie relevant is, dient dit inzicht te geven in de economische, milieu en sociale impact die de onderneming heeft op haar omgeving. Niet-financiële informatie is materieel als deze informatie, of het weglaten daarvan, substantieel invloed heeft op de boordeling en de keuzes die de stakeholders maken op grond van de gepubliceerde informatie (GRI, 2013b, p. 11). De relevantie van de onderwerpen die in een duurzaamheidverslag terug dienen te antwoorden dat ze het idee hadden daadwerkelijk beter dan gemiddelde bestuurders waren. Uit dit onderzoek blijken de respondenten duidelijk last te hebben van zelfoverschatting. 6 Definitie van de gebruikers jaarrekening volgens IFRS: http://www.ifrs.org/News/PressReleases/Documents/ConceptualFW2010vb.pdf, geraadpleegd op 27 november 2014. 7 De inhoud van duurzaamheidsverslagen wordt door het Global Reporting Initiative bepaald door 5 principes: stakeholder inclusiveness, sustainability context, materiality en completeness. Het principe van stakeholders inclusiveness wordt als volgt gedefinieerd: “the organization should identify it stakeholders, and explain how it has responded to their reasonable expectations and interests (GRI, 2013b, p. 9).
4
komen, wordt bepaald door de stakeholders door middel van een stakeholder dialoog. Deze dialoog kan uitmonden in een materialiteitsanalyse, die in de meest ideale situatie wordt samengevat in een materialiteitsmatrix. De materialiteitsmatrix kan dan worden gezien als de basis voor het duurzaamheidsverslag. De nieuwe GRI richtlijnen (versie 4) benadrukken de focus op materiële aspecten voor de inhoud van duurzaamheidsverslagen: “At the core of preparing a sustainability report is a focus on the process of identifying material Aspects – based, among other factors, on the Materiality Principle. Material Aspects are those, that reflect the organization’s significant economic, environmental and social impacts; or substantively influence the assessments and decisions of stakeholders.” (GRI, 2013a, p. 7). Deze materialiteitsfocus zorgt ervoor dat duurzaamheidsverslagen relevanter, geloofwaardiger en gebruikersvriendelijker worden en vormt de basis van het duurzaamheidsverslag. In paragraaf 2.1.1 wordt verder op de materialiteitsfocus in gegaan. 1.2 Focus van mijn onderzoek In de wetenschappelijke literatuur zijn verslaggevingsstrategieën beschreven, waarbij organisaties duurzaamheidverslagen gebruiken om hun eigen handelen te legitimeren (Feenstra, 2012; Lindblom, 1994). De literatuur beargumenteert enerzijds, vanuit de legitimatietheorie, dat wanneer een onderneming wordt geconfronteerd met negatieve media-aandacht aangaande duurzaamheidthema’s, zij overwegend positieve informatie zal rapporteren, in plaats van een neutraal en realistisch beeld te schetsen, i.e. ondernemingen proberen hun handelen te legitimeren (Neu et al., 1998; Patten, 1991). Deze informatie bestaat dan vooral uit ‘zachtere’ argumenten (Clarkson et al., 2008, p. 323). Aan de andere kant beargumenteert de voluntary disclosure theorie (Dye, 1985; Verrecchia, 1983; Brammer en Pavelin, 2006) dat ondernemingen die goed presteren op het gebied van duurzaamheid, concretere en verifieerbare informatie rapporteren (Clarkson et al., 2008). Dit komt doordat goed presterende bedrijven meer objectieve prestatie indicatoren hebben waarover ze kunnen rapporteren. En deze zijn niet makkelijk na te bootsen door ondernemingen die minder goed presteren op het gebied van duurzaamheid (Clarkson et al., 2008, p. 313). De legitimatietheorie en voluntary disclosure theorie worden achtereenvolgens beschreven in paragraaf 2.2 en 2.3. Gezien het toenemende belang van materialiteit (Zadek en Merme, 2003; Lydenberg, Rogers en Wood, 2010; GRI, 2013b; Eccles, Krzus en Ribot, 2015) en de mogelijkheid van ondernemingen om keuzes te maken in de wijze waarop materiële onderwerpen worden gerapporteerd (Feenstra, 2012; Lindblom, 1994 en Neu et al., 1995), resulteert het vorenstaande in de volgende onderzoeksvraag: Hoofdvraag: Hoe worden de als materieel erkende onderwerpen door ondernemingen werkelijk verantwoord in het duurzaamheidverslag? Materialiteit kan op verschillende manieren worden gedefinieerd. Idealiter bevat een duurzaamheidsverslag een materialiteitsmatrix die is samengesteld volgens de richtlijnen van het GRI. In de praktijk hebben organisaties de neiging om creatief om te gaan met het inrichten van de materialiteitsmatrix. 8 Het kan voorkomen, dat bij de materialiteitsexcercitie financiële informatie, zoals winstgevendheid, hoog op de materialiteitsmatrix komt te staan. In mijn onderzoek kies ik echter specifiek voor de materialiteit van niet-financiële informatie. De reden hiervoor is, dat financiële informatie voor iedere organisatie van belang is en elke organisatie, die deel uitmaakt van mijn 8
In de praktijk blijkt er nog aardig wat verschil te bestaan tussen materialiteitmatrices. Voor een overzicht van verschillende materialiteitsmatrices, zie: http://www.dwaynebaraka.com/blog/2013/05/07/top-tip-master-materiality-making-csr-lookeasy/, geraadpleegd op 29 oktober 2014.
5
selectie, ook een jaarrekening publiceert die volledig is toegespitst op financiële informatie. Voor het beantwoorden van de hoofdvraag is het eerst van belang om het begrip materialiteit binnen de context van niet-financiële informatie te definiëren, wat resulteert in de eerste deelvraag: Deelvraag 1: Wanneer is niet-financiële informatie materieel? Voor het in kaart brengen hoe de materiële onderwerpen werkelijk worden verantwoord in duurzaamheidsverslagen, heb ik een beoordelingsmodel ontwikkeld. Het beoordelingsmodel bestaat uit 6 aspecten en is gebaseerd op het Reporting en Assurance Framework Initiative (RAFI, april 2014), welke is ontwikkeld door Business & Human Rights Resource Centre (zie verder methode van onderzoek). Dit beoordelingsmodel geeft antwoord op de tweede deelvraag. Dit beoordelingsmodel is onderbouwd met wetenschappelijke theorieën (zie paragraaf 2.4) en gebaseerd op criteria volgens de TB en van het GRI. Dit resulteert in de tweede deelvraag: Deelvraag 2: Welke informatie mag minimaal worden verwacht over de als materieel erkende onderwerpen? 1.3 Wetenschappelijke relevantie Materialiteit is een steeds belangrijker wordend concept binnen duurzaamheidverslaggeving (Zadek en Merme, 2003; Lydenberg et al, 2010; GRI, 2013b; Eccles et al., 2015), maar er is op dit vlak, voor zover mij bekend, weinig wetenschappelijk onderzoek verricht. Ondanks het feit dat materialiteit een kern element is voor de inrichting van duurzaamheidsverslaggeving (GRI, 2013b, p. 32) en dat verantwoording over de echt materiële onderwerpen de verslaggeving relevanter, geloofwaardiger en gebruikersvriendelijke maakt (Eccles et al., 2012; Lydenberg et al., 2010; Zadek en Merme, 2003), hebben organisaties de neiging om de informatie in hun verslaggeving niet altijd eerlijk en oprecht te verantwoorden (Feenstra, 2012, Lindblom, 1994, Neu et al. 1998; Clarkson et al. 2008). In mijn onderzoek leg ik expliciet de link tussen de door organisaties als hoog materieel erkende onderwerpen en de verantwoording hierover in hun duurzaamheidsverslagen. Gezien het exploratieve karakter van mijn onderzoek, breng ik in kaart op welke wijze ondernemingen rapporteren over de meest materiële onderwerpen. Verder breng ik met behulp van een regressie analyse het verwachte modererende effect in kaart op de relatie tussen de belangrijkste materiële onderwerpen en de concreetheid aan informatie die over deze onderwerpen staan beschreven. Zie hiervoor onderstaande figuur 1. De richtingsindicatoren zijn verwachtingen. Materialiteitsmatrix Deelvraag 1 paragraaf 2.1.1 +/-
Inhoudsanalyse (aspect/sector) Deelvraag 2 Paragraaf 3.3, 4.1 en 4.2
Analyse van modererende factoren Paragraaf 4.3 Figuur 1 Het modererende effect tussen Materialiteitsmatrix en de Inhoudsanalyse
6
2. THEORETISCH KADER In dit hoofdstuk worden de theorieën besproken die relevant zijn voor mijn onderzoek. In paragraaf 2.1 wordt de stakeholdertheorie en het belang van materialiteit binnen duurzaamheidsverslaggeving besproken. Op grond van de stakeholder engagement en de bepaling van materiële onderwerpen wordt de concrete inhoud van duurzaamheidsverslagen bepaald. De vertaalslag van de uitkomsten van de stakeholder engagement naar werkelijke verslaggeving wordt verduidelijkt met behulp van de legitimatietheorie (paragraaf 2.2) en de voluntary disclosure theorie (paragraaf 2.3). In paragraaf 2.4 worden de theorieën gekoppeld aan de criteria van het beoordelingsmodel. 2.1 Stakeholdertheorie De stakeholder benadering heeft de intentie om de visie van het management, zijn rol en zijn verantwoordelijkheden te verbreden, voorbij de focus op winstmaximalisatie. De stakeholdertheorie heeft tot doel het in kaart brengen van de verscheidenheid aan belanghebbenden bij de onderneming, die (kunnen) worden beïnvloed door het handelen van de onderneming. Stakeholders worden als volgt omschreven: “Any identifiable group or individual who can affect the achievement of an organization’s objectives or who is affected by the achievement of an organization’s objectives.”(Freeman en Reed 1983, p. 91). Voorbeelden van belangrijke stakeholders zijn: aandeelhouders, de overheid, klanten, leveranciers en vermogensverschaffers (Freeman, 1984). De stakeholdertheorie is vooral van belang voor de wijze waarop de materialiteitsmatrix tot stand komt. Het identificeren van de belangen van relevante stakeholders is geen eenvoudige exercitie. Welke stakeholders zijn nu echt relevant voor de organisatie? Voor het in kaart brengen van de relatie tussen managers en stakeholders maak ik gebruik van de 3 relatie attributen die zijn beschreven door Mitchell, Agle en Wood (1997) en de driedeling omschreven door Donaldson en Preston (1995). Mitchell et al. (1997, p. 854) maken onderscheid in soorten stakeholders op grond van de volgende kenmerken: (1) the stakeholder power to influence the firm, (2) the legitimacy of the stakeholder’s relationship with the firm en (3) the urgency of the stakeholder’s claim on the firm. Hierbij hanteren Mitchell et al. (1997) een normatief uitgangspunt dat impliceert, dat ze beschrijven aan welke stakeholders organisaties aandacht zouden moeten worden besteedt. Deze drie attributen kunnen organisaties helpen bij het in kaart brengen van belangrijke stakeholders. Donaldson en Preston (1995) delen stakeholders in op basis van hun relatie met de onderneming en hanteren de volgende uitgangspunten: (1) descriptive/empirical, (2) instrumental en (3) normative. Bij het eerste uitgangspunt gaat het vooral om het omschrijven van de organisatie, als een stelsel van samenwerkende en competitieve belangen vanuit verschillende stakeholders. Hierbij gaat het vooral om de beschrijving van de relaties tussen verschillende stakeholders en de organisatie. Het tweede uitgangspunt gebruikt beschrijvende en empirische data om de connecties, of gebrek aan connecties, in kaart te brengen tussen stakeholder management en het bereiken van traditionele organisatie doelstellingen (p. 71). Het derde en laatste uitgangspunt beschrijft dat organisaties rekening houden met stakeholders om de intrinsieke belangen die stakeholders hebben en niet omdat deze ten goede komt aan de aandeelhouders of de onderneming. Donaldson & Preston (1995) omschrijven dit als volgt:
7
“…a normative theory attempts to interpret the function of, and offer guidance about, the investor-owned corporation on the basis of some underlying moral or philosophical principles.” (p. 72). 2.1.1 Materialiteit Materialiteit is al in de introductie kort aan bod gekomen. In deze paragraaf houd ik mij niet bezig met de ontwikkeling van het begrip materialiteit (zie daarvoor Edgley, 2014), maar beperk ik mij tot de gangbare definities gegeven door de GRI, SASB en IIRC die betrekking hebben op de materialiteit van niet-financiële informatie. De definitie van materialiteit vindt zijn oorsprong in de accounting en auditing (Edgley, 2014, p. 257), vandaar begin ik met de definitie van materialiteit met betrekking tot financiële informatie. Deze wordt door de FASB als volgt gedefinieerd: “Information is material if omitting it or misstating it could influence decisions that users make on the basis of the financial information of a specific reporting entity.”9 Hierbij is het van belang om te vermelden, dat materiële informatie organisatie-specifiek is en dat de gebruikers worden gedefinieerd als “existing and potential investors, lenders, and other creditors” (zie voetnoot 6). De uitwerking van het begrip materialiteit met betrekking tot niet-financiële informatie is begonnen met het rapport “Redefining Materiality” gepubliceerd door AccountAbility (Zadek en Merme, 2003). Zadek en Merme (2003) geven inzicht in de wijze waarop de bepaling van relevante onderwerpen voor een duurzaamheidsverslag in zijn werk gaat. Hiervoor hanteren ze vijf criteria: (1) direct short-term financial impacts, (2) policy-related performance, (3) business peer-based norms, (4) stakeholder behaviour and concerns en (5) societal norms. Materialiteit wordt door hen als volgt gedefinieerd: “A meaningful definition of ‘materiality’ must effectively identify information that, if omitted or misstated, would significantly misrepresent the organisation to its stakeholders, and thereby influence their conclusions, decisions and actions” (p. 17). Lydenberg, Rogers en Wood (2010) beargumenteren dat sectorspecifieke kritische prestatie indicatoren (KPI’s) bijdragen aan een meer toegesneden rapportage voor de desbetreffende organisatie. In hun rapport uiten ze kritiek op de richtlijnen van het GRI (versie 3), omdat deze richtlijnen te globaal zijn en daardoor concreetheid missen. De uitkomsten van hun onderzoek hebben geleid tot de Materiality Map van de Sustainability Accounting Standards Board.10 Lydenberg et al. (2010) hebben voor de bepaling van materiële onderwerpen in een bepaalde sector onderscheid gemaakt in vijf categorieën, te weten: (1) financial impacts/risks, (2) legal/regulatory/policy drivers, (3) peer-based norms, (4) stakeholder concerns and societal trends en (5) opportunity for innovation. Op grond van deze categorieën kunnen sector specifieke materiële onderwerpen (KPI’s) bijdragen aan: “comparable, complete data sets on material sustainability issues, and to be able to make peer-to-peer comparisons.” (Eccles et al., 2012, p. 71) Doordat een organisatie een materialiteitsexcercitie uitvoert en dus onderwerpen selecteert die van groot belang zijn voor de organisatie, wordt het duurzaamheidsverslag concreter gemaakt. Hierbij is 9
Financial Accounting Standards Board, Statement of Financial Accounting Concepts No. 8, p. 17 (http://www.fasb.org/cs/BlobServer?blobkey=id&blobnocache=true&blobwhere=1175822892635&blobheader=application %2Fpdf&blobheadername2=Content-Length&blobheadername1=ContentDisposition&blobheadervalue2=210323&blobheadervalue1=filename%3DConcepts_Statement_No_8.pdf&blobcol=urldata &blobtable=MungoBlobs, geraadpleegd op 29 januari 2015). 10 De SASB Materiality Map helpt organisaties bij het in kaart brengen van materiële onderwerpen specifiek voor de sector waarin de organisatie opereert (http://www.sasb.org/materiality/sasb-materiality-map/, geraadpleegd op 25 november 2014).
8
het ook van belang te vermelden dat niet elke sector dezelfde materiële onderwerpen heeft. Om de simpele reden, dat materialiteit organisatie-specifiek is en in het verlengde hiervan, ook sectorspecifiek is. Hiervoor heeft de SASB per sector de meest materiële onderwerpen beschreven in zijn Materiality Map. Ook heeft de GRI in 2013 een onderzoeksrapport gepresenteerd waarin de meest materiële onderwerpen, uitgekozen door de relevante stakeholders, per sector worden gepubliceerd (GRI, 2013d). Deze organisatie-specifieke focus, in de vorm van een materialiteitsexcercitie, wordt ook ondersteund door een discussion paper van Deloitte, waarbij wordt beargumenteerd dat: “using a concept such as materiality in the context of ESG11 issues is, that it helps narrow down the broad universe of ESG information to those items, that help inform investors and other stakeholders about a business’s ability to create and sustain value. In other words, it helps emphasize a business-centric view” (geciteerd in Eccles et al., 2012, p. 67). De TB 2014 benadrukt het belang van materialiteit nog eens en beschrijft dat de materialiteitsbepaling een grote uitdaging blijft; “sommige jaarverslagen vertellen heel veel, maar niet wat echt relevant is.”12 De resultaten van de TB 2014 laten zien dat bijna 80% van de organisaties een toelichting geeft op de onderwerpen die zij van materieel belang achten. Slechts 27% van deze organisaties geeft volledig inzicht in de materialiteitsexercitie, inclusief het relatieve belang van de daarbij geïdentificeerde materiële onderwerpen en een grafische weergave hiervan (TB, 2014, p. 13). De totstandkoming van de inhoud van het duurzaamheidsverslag, volgens het GRI, bestaat uit vier stappen en bij deze vier stappen worden vier principes in acht genomen: sustainability context, materiality, completeness en stakeholder inclusiveness (zie figuur 2). De tweede stap, prioritizing, heeft betrekking op het principe van materialiteit en resulteert in een materialiteitsmatrix 13 zoals weergegeven in figuur 3.
Figuur 2 Bepaling inhoud duurzaamheidsverslag (GRI, Figuur 3 Materialiteitsmatrix volgens 2013a, p. 32) het GRI (2013a, p. 12)
11
ESG staat voor Environmental, Social en Governance en wordt als substituut voor niet-financiële informatie gebruikt. Koplopers TB pakken handschoen op: materialiteit gezamenlijk issue (http://TB.nl/nieuws/2014/koplopers_TB_pakken_handschoen_op_materialiteit_gezamenlijk_issue, geraadpleegd op 30 november 2013). 13 De omschrijvingen van de y-as en de x-as variëren in de praktijk, zie hiervoor Eccles, et al., (2015, hoofdstuk 6) en http://www.sustainablebrands.com/news_and_views/articles/are-materiality-matrices-really-material, geraadpleegd op 28 januari 2015. 12
9
2.2 Legitimatietheorie De kern van legitimatietheorie is, dat het voortbestaan van organisaties afhankelijk is van in hoeverre organisaties handelen binnen de ‘grenzen’ en ‘normen’ van de samenleving. Hierbij wordt ook wel gesproken over een ‘sociaal contract’ tussen de organisatie en de samenleving (Brown en Deegan, 1998, p. 22). Hierbij wordt verondersteld dat wanneer de samenleving de acties van de organisatie niet meer accepteert, of legitimeert, de samenleving het contract verbreekt en het handelen van de organisatie probeert te stoppen. Dit kan tot uiting komen door het boycotten van producten en/of diensten, het beperken van financieringsmogelijkheden door banken en/of overheden, lobby campagnes van niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), hogere belastingen, boetes en nieuwe wet- en regelgeving (Deegan, 2002, p. 293). Om te voorkomen dat de legitimatiekloof 14 te groot wordt, kiezen bedrijven ervoor om samen te werken met bijvoorbeeld milieu organisaties. In het onderzoek van Fiedler en Deegan (2007, p. 436) wordt beschreven dat bedrijven in de Australische bouwsector hebben samengewerkt met milieu organisaties om zo hun geloofwaardigheid (of legitimiteit) te vergroten. Een andere reden voor het samenwerkingsverband is de druk die wordt uitgeoefend door stakeholders, bijvoorbeeld lokale gemeenschappen (Fiedler en Deegan, 2007). Hieruit blijkt, zoals ook beschreven wordt door Deegan (2002), dat de legitimatietheorie en de stakeholder theorie veel overlap met elkaar hebben. Dit komt doordat, zowel stakeholdertheorie als legitimatietheorie zijn voortgekomen uit de politieke economie theorie (p. 192). Vanuit het perspectief van de organisaties onderscheidt Lindblom (1994) vier communicatie strategieën om een eventuele legitimatie kloof te overbruggen: (1) werkelijke verandering rapporteren ten opzichte van reacties vanuit de samenleving, (2) percepties over de organisatie vanuit de samenleving veranderen, (3) aandacht afleiden en (4) de verwachtingen vanuit de samenleving verlagen. Deze argumentatie wordt ondersteund door Neu et al. (1998), die hierover het volgende zeggen: “…the relationship between environmental disclosures and an organization’s methods of operations and output will always be partial in that these disclosures attempt to emphasize environmental successes, re-frame challenges raised by important publics and ignore challenges raised by marginal publics.” (p. 274). Clarkson et al. (2008) beschrijven dat, wanneer organisaties minder goed presteren op het gebied van duurzaamheid, zij ‘zachtere’ argumenten zullen gebruiken, welke moeilijk zijn te verifiëren. Meer dan 90% van de ondernemingen die slecht presteren op het gebied van duurzaamheid claimen, dat ze een “statement of environmental policy and/or commitment” (p. 323) hebben. Maar dit zegt verder weinig over de daadwerkelijke prestaties van het management aangaande duurzaamheid. Bij de legitimatietheorie is het van belang om te vermelden, dat bij het analyseren van de legitimiteit van een onderneming verschil bestaat tussen grote en meer zichtbare ondernemingen, versus kleinere en minder zichtbare ondernemingen. Dit wordt als volgt beschreven door Dowling en Pfeffer (1975): “While legitimacy is a constraint on all organizations, it is likely that it affects some organizations more than others. This is because (1) some organizations are considerably more visible, and (2) some organizations depend relatively more heavily on social and political support. We would therefore hypothesize that organizations that are larger, and organizations 14
Met een legitimatiekloof wordt bedoeld dat het waardesysteem van de organisatie niet overeenkomt met het waardesysteem van de samenleving (Lindblom, 1994).
10
that receive more political and social benefits would tent to engage more heavily in legitimate behavior.” (p. 133). Brown en Deegan (1998) vinden verder ook een positieve relatie tussen media aandacht voor milieu effecten van bepaalde sectoren in Australië en de mate van rapportage over milieu gerelateerde zaken. Dit impliceert dat, wanneer de media aandacht toeneemt voor een bepaalde sector, bedrijven meer zullen rapporteren over hun milieuprestaties. De vier legitimatiestrategieën beschreven door Lindblom (1994) hebben betrekking op informatie management, c.q. impressiemanagement. Impressiemanagement wordt gedefinieerd door Feenstra (2012) als: “een vorm van opportunistisch gedrag van de ondernemingsleiding, waarbij de informatieasymmetrie tussen leiding en buitenstaanders wordt benut in de vorm van vertekeningen in de externe verslaggeving” (p. 226). Hierbij geldt dat de wijze van rapportering, of de manier waarop verantwoording wordt afgelegd in een duurzaamheidverslag, van belang is voor de perceptie van de stakeholders over de onderneming en dat ondernemingen hun reputatie kunnen beïnvloeden door middel van duurzaamheidverslaggeving (Vendelø, 1998). 2.3 Voluntary disclosure theorie Voluntary disclosure theorie is gebaseerd op het perspectief van de agentschapstheorie en beoogt de informatie asymmetrie tussen de organisatie (principaal) en externe agenten te verminderen (Brammer en Pavelin, 2006, p. 1171). De theorie suggereert dat, wanneer het management geen discretionaire informatie verstrekt, er wel iets aan de hand zou kunnen zijn. Dit komt, omdat managers geneigd zijn om negatieve informatie niet te publiceren en positieve informatie wel te publiceren. Investeerders zijn ervan op de hoogte, dat de managers informatie bezitten die nog niet is gepubliceerd15 en dat dit in alle waarschijnlijkheid negatieve informatie kan zijn. Dit impliceert, dat de waarde van de aandelenkoers structureel te hoog is gewaardeerd. Dit heeft als resultaat dat managers worden aangemoedigd al hun discretionaire informatie te publiceren, goed en slecht, om te voorkomen dat de prijzen van de aandelen kelderen (Dye, 1985). De basis voor dit evenwicht, wel- versus niet-publiceren van discretionaire informatie, wordt ondersteund door proprietary kosten16 (Verrecchia, 1983). De voluntary disclosure theorie beargumenteert verder dat ondernemingen die goed presteren zich willen differentiëren van bedrijven die minder goed presteren. Dit willen ze bereiken door objectieve en concrete informatie te presenteren, die moeilijk na te bootsen is door minder goed presterende ondernemingen (Dye, 1985; Verrecchia, 1983). Dit wordt nog eens bevestigd door Clarkson et al. (2008), die laten zien dat er een positieve relatie bestaat tussen prestaties op het gebied van duurzaamheid en het niveau van discretionaire rapportage van duurzaamheidsinformatie, omdat: “hard disclosure categories makes it relatively difficult for poor environmental performers to mimic the environmental disclosures of good environmental performers” (p. 313).
15
De manager de keuze heeft om deze informatie wel of niet te publiceren, vandaar de term discretionair. Proprietary kosten, of eigendomskosten (vrij vertaald), hebben te maken met onderneming specifieke informatie welke kunnen leiden tot: “regulatory action, create potential legal liabilities, reduce consumer demand for its products, induce labor unions or other suppliers to renegotiate contracts, or cause revisions in the firm’s credit standing in addition tot hat information which is, in the traditional sense, strategically valuable.” (Dye, 1985, p. 123, voetnoot 1). 16
11
In figuur 4 wordt de relatie tussen zachtere kwalitatieve toelichting (legitimatietheorie / impressiemanagement) en de meer concrete kwantitatieve toelichting (voluntary disclosure theorie) weergegeven.
Figuur 4 Relatie tussen kwalitatieve en kwantitatieve toelichting (Ernst & Young, 2009, p. 2) 2.4 Toepassing van de theorieën in het onderzoek In deze paragraaf worden de hiervoor besproken theorieën kort samengevat en gekoppeld aan de criteria van het beoordelingsmodel (zie bijlage 1). Het beoordelingsmodel bestaat uit zes aspecten en is gebaseerd op het Reporting en Assurance Framework Initiative (RAFI, april 2014), welke is ontwikkeld door Business & Human Rights Resource Centre (zie verder methode van onderzoek en bijlage 1 voor het beoordelingsmodel). Het beoordelingsmodel is verder gebaseerd op criteria van de TB (2014) en de GRI (2013a) richtlijnen. Toepassing van de theorieën in de criteria Stakeholdertheorie Bij een aantal criteria wordt verwezen naar het proces van stakeholder betrokkenheid en hoe bepaalde onderwerpen, als gevolg van een stakeholder dialoog (aspect B), worden verwerkt in het duurzaamheidsverslag (aspect D) en of de mogelijkheid wordt geboden aan stakeholders tot het geven van feedback (aspect F). Met de criteria gebaseerd op de stakeholder theorie beoog ik te achterhalen, of de organisaties in deze studie rekening houden met stakeholders bij het vormgeven van hun beleid, omtrent een bepaald materieel onderwerp. Specifiek tracht ik te achterhalen of bij de stakeholderdialoog rekening wordt gehouden met die specifieke stakeholders, welke worden beïnvloed door het materiële onderwerp. Legitimatietheorie De legitimatietheorie gaat vooral over het imago van de organisatie en heeft vaak betrekking op vage beweringen van het management ten aanzien van het MVO beleid (aspect A en D). Met behulp van criteria, die zijn gestoeld op de legitimatietheorie, beoog ik in kaart te brengen in hoeverre het imago en de reputatie van de organisatie mee wegen in de rapportage over het werkelijke maatschappelijk verantwoord ondernemen. Voluntary disclosure theorie Deze theorie beargumenteert dat ondernemingen die goed presteren zich willen differentiëren van bedrijven die minder goed presteren door middel van het publiceren van concrete verifieerbare informatie (aspect E). Als een onderneming concrete prestatie indicatoren (historische, huidige en toekomstig verwachte prestaties) geeft, eventueel aangevuld met grafische informatie (grafieken, tabellen, diagrammen etc.), ga ik ervan uit dat de onderneming in werkelijkheid goed presteert op deze onderwerpen. Tabel 1 Toepassing van de theorieën in de criteria
Aspecten B, C en F
A, C en D
E
12
3. METHODE VAN ONDERZOEK In dit hoofdstuk worden allereerst in paragraaf 3.1 in grote lijnen de genomen stappen beschreven, gevolgd door een beschrijving van de data in paragraaf 3.2. In paragraaf 3.3 wordt de onderzoekstechniek (inhoudsanalyse) toegelicht, inclusief het gebruikte beoordelingsmodel. Vervolgens worden in paragraaf 3.4, 3.5 en 3.6 respectievelijk het aantal materiële onderwerpen, het econometrisch model voor aanvullende analyses en de beperkingen van dit onderzoek beschreven. 3.1 Fasen van het onderzoek In dit onderzoek heb ik een raamwerk met criteria (beoordelingsmodel) gehanteerd, waarmee ik een inhoudsanalyse heb uitgevoerd op de duurzaamheidsverslagen van de door mij geselecteerde ondernemingen. Hierbij heb ik, aan de hand van de in de verslagen opgenomen materialiteitsmatrix, een selectie van de als (hoog) materieel erkende onderwerpen als uitgangspunt genomen. Het beoordelingsmodel heeft tot doel om de kwaliteit van de verantwoording over de meest materiële onderwerpen, welke zijn vastgesteld door de ondernemingen zelf, te meten. Hoe meer punten volgens het beoordelingsmodel zijn behaald, hoe beter de kwaliteit van de verantwoording over hun meest materiële onderwerpen is. Dit onderzoek is chronologisch in de volgende stappen uitgevoerd: 1. 2. 3. 4.
Formulering onderzoeksvragen Uitwerken theoretisch raamwerk Opstellen en valideren beoordelingsmodel Beoordelen van verslagen a. De uitkomsten van de inhoudsanalyse worden vastgelegd in Excel. b. Er is een test-herstart methode toegepast op 50% van de verslagen (willekeurig). 5. Analyseren van de resultaten a. Er is een beschrijvende analyse gedaan met de uitkomsten van de inhoudsanalyse per aspect en per sector (zie paragraaf 4.1 en 4.2). b. Er is een regressie analyse gedraaid met de punten verkregen op de inhoudsanalyse als afhankelijke variabelen en enkele onafhankelijke variabelen (zie paragraaf 3.5 en 4.3). 6. Conclusie 3.2 Data Voor de dataverzameling heb ik gebruik gemaakt van de TB 2014 die betrekking heeft op verslagen van boekjaar 2013. “De Transparantiebenchmark geeft inzicht in de mate van transparantie in maatschappelijke verslaggeving bij de 429 grootste bedrijven van Nederland” (TB, 2014, p. 8) en heeft in totaal 244 bedrijven beoordeeld. De overige 185 bedrijven hebben een nul score gekregen. Van de 244 beoordeelde verslagen is in 80% daarvan een toelichting opgenomen rondom de onderwerpen die de betreffende ondernemingen van materieel belang achtten. Binnen deze 80% geeft 27% van de 244 beoordeelde verslagen volledig inzicht in materialiteit (TB, 2014, p. 13). In mijn onderzoek heb ik van de 244 door de TB beoordeelde bedrijven, eerst die bedrijven geselecteerd die een grafische weergave hebben opgenomen van de materiële onderwerpen in de vorm van een materialiteitsmatrix. De materialiteitsmatrix is voor mij van belang, omdat ik van hieruit de meest belangrijke materiële onderwerpen kan onderscheiden voor de specifieke onderneming. Inzicht in de materialiteit wordt beoordeeld in de categorie ‘onderneming en bedrijfsmodel’ van de TB 2014. Specifiek criteria 3 met de volgende subvraag: “In de verslaggeving is een grafische weergave opgenomen van materiële onderwerpen, bijvoorbeeld in de vorm van een materialiteitsmatrix. (+1 punt)”. Van de 244 bedrijven hebben er slechts 89 (zie bijlage 2 voor een overzicht van deze bedrijven) punten gescoord op deze subvraag (36%). In figuur 3 heb ik een overzicht gemaakt van het aantal bedrijven per sector. Hierbij valt op dat de sectoren voedsel en drank, dienstverlening en banken 13
en verzekeraars zijn oververtegenwoordigd. Terwijl de sectoren pharma en handelmaatschappij helemaal niet voorkomen.
# per sector Voedsel en drank Vastgoed Universiteiten en UMC\'s Transport Technologie Retail Pharma Overig Media Industriële goederen Handelsmaatschappij Energie, olie en gas Dienstverlening Consumentenproducten Bouw en maritiem Banken en verzekeraars
# per sector
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Figuur 3 Selectie van 89 bedrijven per sector Om toch te kunnen voldoen aan een evenwichtige selectie van bedrijven over de verschillende sectoren selecteer ik, van de in totaal 16 sectoren, per sector 2 bedrijven. Dit resulteert in een selectie van 32 (16*2) bedrijven, die staan weergegeven in tabel 2. Hierbij heb ik per sector de twee bedrijven geselecteerd, die de meeste punten hebben behaald in de categorie ‘onderneming en bedrijfsmodel’17. De selectie van de bedrijven is geen statistische steekproef, maar een gerichte selectie van bedrijven verspreid over de 16 sectoren. Deze spreiding over de sectoren zorgt voor een evenwichtige selectie en biedt de mogelijkheid om sectoren met elkaar te vergelijken.
# 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Plaats op TB 10 11 4 7 6 90 29 12 15 36 86 119
Deelnemer Bank Ned. Gemeenten N.V. Van Lanschot Koninklijke BAM Groep Beelen Groep B.V. Koninklijke Philips N.V. Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij Ernst & Young Nederland ANWB B.V. Alliander N.V. E.ON Benelux N.V. Nidera B.V. Dutch Flower Group B.V.
Sector Banken en verzekeraars Banken en verzekeraars Bouw en maritiem Bouw en maritiem Consumentenproducten Consumentenproducten Dienstverlening Dienstverlening Energie, olie en gas Energie, olie en gas Handelsmaatschappij Handelsmaatschappij
17
De kans bestaat alsnog dat een bedrijf in deze selectie geen materialiteitsmatrix in de verslaggeving heeft opgenomen. Om deze kans te vergroten dat ze wel een materialiteitsmatrix hebben opgenomen, heb ik de twee bedrijven, die de meeste punten hebben behaald op categorie ‘onderneming en bedrijfsmodel’ (waar criteria 3 van de TB onder valt), geselecteerd per sector.
14
13 14 15 16
73 2 64 80
Crown Van Gelder N.V. AKZO Nobel N.V. Roto Smeets Group N.V. TMG - Telegraaf Media Groep European Aeronautic Defence and Space 17 122 Company (EADS) 18 171 Louis Dreyfus 19 198 Arseus 20 209 Pharming 21 23 Koninklijke Ahold N.V. 22 87 Zeeman Groep B.V. 23 3 KPN 24 13 Vodafone 25 1 NS 26 8 Havenbedrijf Rotterdam N.V. 27 52 Wageningen UR 28 106 Universiteit Maastricht 29 19 Q Park N.V. 30 139 Eurocommercial Properties 31 9 Heineken N.V. 32 34 Koninklijke FrieslandCampina N.V. Tabel 2 Definitieve selectie (# 32)
Industriële goederen Industriële goederen Media Media Overig Overig Pharma Pharma Retail Retail Technologie Technologie Transport Transport Universiteiten en UMC\'s Universiteiten en UMC\'s Vastgoed Vastgoed Voedsel en drank Voedsel en drank
Er zijn in totaal 15 verschillende sectoren en een restcategorie met de naam ‘overig’. In deze restcategorie valt een onderneming die zich bezig houdt met de productie van commodities (Louis Dreyfus) en een vliegtuig productie bedrijf (European Aeronautic Defence and Space Company EADS), welke nu de naam draagt van Airbus Group NV18. De meest linkse kolom van tabel 2 is de nummering die ik heb toegevoegd. De tweede kolom is de plaats van de onderneming op de TB 2014, gevolgd door de naam van de onderneming en de bijbehorende sector in de laatste kolom. 3.3 Inhoudsanalyse Inhoudsanalyse is een techniek gebaseerd op handmatige, of automatische codering van transcripties, documenten, audio, of video materiaal. Het doel van inhoudsanalyse is om een overvloed aan informatie terug te brengen naar een handelbare hoeveelheid. En kan eventueel verder worden teruggebracht tot numerieke data, welke geschikt zijn voor statistische analyse. (Blumberg, Cooper en Schindler, 2011, p. 294). De werkwijze met betrekking tot inhoudsanalyse in deze studie is een combinatie van beschrijvende inhoudsanalyses en interpreterende analyses (Wester, 2006), waarbij de nadruk ligt op de eerste variant. Een beschrijvende inhoudsanalyse richt zich op het “beschrijven van patronen in documenten” (Wester, 2006, p. 19). Een voorbeeld hiervan is, of bedrijven wel of geen concrete managementaanpak hebben ten aanzien van het materiële onderwerp (criteria 1), of dat er wel of geen meetbare prestatie indicatoren worden gegeven, ten aanzien van het materiële onderwerp (criteria 7). Bij interpreterende analyses dienen “complexe kenmerken van documenten [te] worden gereconstrueerd” (Wester, 2006, p. 19). Interpretatie is bijvoorbeeld nodig bij de vraag of stakeholders wel of niet worden betrokken bij het beleid en de activiteiten van de onderneming ten aanzien van het materiële onderwerp en hoe zij rekening houden met hun gerechtvaardigde belangen en verwachtingen 18
How EADS became Airbus, geraadpleegd op 05-05-2015).
(http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303370904579298443216948558,
15
(criteria 3). Het is bij bepaalde materiële onderwerpen namelijk niet altijd duidelijk wie de stakeholders zijn. Het interpretatieve karakter van de inhoudsanalyse, zoals die in dit onderzoek wordt toegepast, kan worden gezien als een beperking van het onderzoek. 19 Om deze beperking zoveel mogelijk te ondervangen, is het van belang om de criteria in het beoordelingsmodel zo helder mogelijk te formuleren en dat betekent, dat de criteria zowel betrouwbaar, als valide dienen zijn. Betrouwbaarheid wil zeggen, dat de onderzoeksresultaten zo min mogelijk van toeval afhankelijk dienen te zijn. Dit kan worden vergroot door te zorgen voor homogeniteit tussen de criteria en/of een test-herstart methode20 aan te houden (Baarda en Goede, 2006, p. 190). Validiteit wil zeggen dat de criteria ook meten wat ze beogen te meten (Baarda en Goede, 2006, p. 193). De validiteit heb ik proberen te waarborgen door gebruik te maken van concrete vragen, welke grotendeels gebaseerd zijn op vragen uit de TB 2014 en een onderbouwing met relevante wetenschappelijke literatuur, zie verder paragraaf 3.3 en 2.4. De beoordeling van de verslagen heb ik zelf uitgevoerd. Door middel van de inhoudsanalyse heb ik de kwaliteit van de verantwoording door bedrijven over hun meest materiële onderwerpen proberen te meten. Hierbij is het van belang om te vermelden, dat een inhoudsanalyse onmogelijk in staat is om werkelijk de ‘kwaliteit’ van de informatie te meten. De technische definitie van kwaliteit is: “fitness for purpose [which] can only be assessed by considering supporting evidence from information users” (Slack, Chambers, Johnston en Betts, 2009), geciteerd in Beck, Campbell en Shrives, 2010, p. 210). Dit houdt in, dat bij het meten van kwaliteit, de wensen en eisen van de gebruikers (lees stakeholders) zoveel mogelijk in acht dienen te worden genomen. Dit heb ik proberen te ondervangen door een deel van mijn criteria af te stemmen op de stakeholder theorie (zie paragraaf 2.1 en 2.4) en, waar van toepassing, aansluiting te zoeken bij de TB 2014. 3.3.1 Beoordelingsmodel Van de door mij geselecteerde ondernemingen beoordeel ik de duurzaamheidsverslagen 21 met behulp van een door mij ontwikkeld beoordelingsmodel. Het beoordelingsmodel is normatief, wat inhoudt dat de criteria, die in het beoordelingsmodel staan, minimale eisen zijn waarover een organisatie dient te rapporteren. Door middel van het beoordelingsmodel wordt aangegeven welke informatie minimaal mag worden verwacht over het als materieel erkende onderwerp en daarmee wordt antwoord gegeven op de tweede deelvraag. De indeling van het beoordelingsmodel is gebaseerd op een concept versie van het Reporting en Assurance Framework Initiative (RAFI, april 2014), welke is ontwikkeld door Business & Human Rights Resource Centre. De puntentelling van mijn beoordelingsmodel is gebaseerd op de TB 2014. Het RAFI raamwerk bestaat uit vier onderdelen die hierna worden besproken. Het eerste onderdeel van het RAFI raamwerk beschrijft de betrokkenheid van de te beoordelen onderneming ten aanzien van mensenrechten, door het onderschrijven van internationale standaarden en richtlijnen aangaande mensenrechten. Dit onderdeel is voor mij niet relevant, omdat ik mij niet specifiek richt op mensenrechten, maar op de door de onderneming als (hoog) materieel erkende onderwerpen.
19
Blumberg et al. (2011, p. 294) beargumenteren dit als volgt als het gaat om het interpretatieve karakter van inhoudsanalyse: “a glass of water describes as half full or half empty refers to the same factual glass but each description gives a different meaning to the fact”. 20 “De stabiliteit van de meting stel je vast oor de meting enige tijd later nog eens te herhalen en na te gaan in hoeverre de resultaten van de eerste meting correleren met die van de tweede meting” (Baarda en Goede, 2006, p. 190). 21 In dit onderzoek wordt de term “duurzaamheidsverslagen” gebruikt om alle verslagen aan te duiden die gaan over de verantwoording van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) door de bedrijven. Dit kan dus ook zijn: een losstaand MVO verslag of een intergrated report. De duurzaamheidsverslagen hebben betrekking op boekjaar 2013.
16
Het tweede onderdeel van het RAFI raamwerk beschrijft de methodologie van de onderneming voor de selectie van de belangrijkste risico’s ten aanzien van mensenrechten. Dit onderdeel is voor mij wel van belang, omdat dit parallel loopt met de wijze, waarop ondernemingen de belangrijkste materiële onderwerpen in kaart brengen. Dit onderdeel staat in mijn onderzoek gelijk aan de stakeholder dialoog, welke uitmondt in een materialiteitsexercitie (zie paragraaf 2.1.1). Het derde onderdeel van het RAFI raamwerk bestaat uit zes aspecten die betrekking hebben op de door de onderneming als belangrijk geïdentificeerde risico’s ten aanzien van mensenrechten. In mijn onderzoek verruil ik, zoals ik in de vorige alinea heb beargumenteerd, het risico ten aanzien van mensenrechten, voor de door de onderneming als hoog materieel erkende onderwerpen. Dit onderdeel bevat de volgende zes aspecten: A. Specifiek beleid ten aanzien van het desbetreffende materiële onderwerp [Specific Policies] 22 . Hierbij is het van belang, dat een beleid wordt geformuleerd ten aanzien van het, als hoog materieel erkende, onderwerp. Het eerste criterium is afgeleid van TB criterium 18 (afkomstig uit de categorie ‘managementaanpak’) en het tweede criterium gaat in op de interne communicatie, aangaande het beleid van de onderneming ten aanzien van het materiële onderwerp. B. Stakeholder betrokkenheid bij de bepaling van het materiële onderwerp [Stakeholder Engagement]. Bij het tweede aspect wordt ingegaan op de stakeholder betrokkenheid bij het in kaart brengen van de risico’s aangaande het materiële onderwerp. Het derde criterium is afgeleid van TB criterium 33 en het vierde criterium is afgeleid van TB criterium 34. Beide zijn afkomstig uit de categorie ‘responsiviteit’ van de TB. Het is hierbij van belang, dat duidelijk de link kan worden achterhaald tussen het materiële onderwerp en de stakeholders die het meest worden geraakt door dit materiële onderwerp. C. Beoordeling van specifieke potentiële impacts op stakeholders, inclusief voorbeelden [Assessing]. Bij dit aspect wordt inzicht gegeven in de verschillende externe factoren, risico’s en kansen, die (kunnen) spelen bij het materiële onderwerp. Bijvoorbeeld: welke externe factoren in de afgelopen verslagperiode grote impact hebben gehad op het materiële onderwerp. Hierbij moet worden gedacht aan case studies, die de onderneming beschrijft. D. Beschrijving hoe de onderneming besluiten neemt en handelt om specifieke potentiële impact te verminderen, inclusief voorbeelden [Integrating and Acting]. Bij dit aspect wordt beschreven welke acties de onderneming neemt aangaande het verminderen van negatieve effecten van het materiële onderwerp op de stakeholders. E. Bijhouden van prestaties in relatie tot werkelijke en potentiële impact, inclusief voorbeelden, trends en patronen [Tracking]. Het vijfde aspect gaat in op de kwantificering en specificering van resultaten die betrekking hebben op het materiële onderwerp. F. Beschrijven hoe het effect van werkelijke impacts op stakeholders wordt verholpen [Remediation]. Het zesde en tevens laatste aspect gaat in op de mogelijkheid van stakeholders tot het indienen van klachten.
22
De begrippen “Specific Policies”, “Stakeholder Engagement”, “Assessing”, “Integrating and Acting”, “Tracking” en “Remediation” zijn de oorspronkelijke begrippen, gebruikt door het RAFI raamwerk, om de 6 aspecten aan te duiden. Ze dekken naar mijn mening zodanig de lading van de 6 verschillende aspecten dat ik ze alsnog heb opgenomen in de beschrijving van mijn beoordelingsmodel.
17
Het vierde en laatste onderdeel bevat overkoepelende criteria die dieper ingaan op de hiervoor beschreven drie onderdelen. Denk aan specifieke inhoudsgerichte criteria. Uit dit laatste onderdeel selecteer ik alleen die criteria, die van belang zijn voor mijn beoordelingsmodel. Voor wat betreft de puntentoekenning heb ik mij gebaseerd op de wegingen, die de TB 2014 hanteert. Mijn beoordelingsmodel bestaat in totaal uit acht criteria die zijn onderverdeeld in de hierboven beschreven zes aspecten. De maximum score verschilt per criterium, maar bestaat altijd uit drie onderdelen: (1) nul punten bij geen toelichting, (2) wel punten bij een toelichting en (3) extra punten als er sprake is van uitgebreide toelichting. Voor de gehele lijst van criteria, die resulteert in het beoordelingsmodel, verwijs ik naar bijlage 2. 3.4 Aantal materiële onderwerpen De kwaliteit van de verantwoording over de meest materiële onderwerpen wordt gemeten door middel van mijn beoordelingsmodel. Hoe hoger de ondernemingen scoren in dit beoordelingsmodel, hoe beter de kwaliteit van de verantwoording over hun materiële onderwerpen is. Omwille van de beperkte tijd, die staat voor mijn onderzoek, heb ik een selectie gemaakt van drie materiële niet-financiële onderwerpen, die volgens de materialiteitsmatrix van elke onderneming de hoogste prioriteit krijgen toegewezen. De scores van deze drie onderwerpen worden per organisatie bij elkaar opgeteld ten behoeve van de regressie analyse (zie paragraaf 3.5) en vormen de afhankelijke variabele. 3.5 Econometrisch model In deze paragraaf wordt het econometrisch model beschreven en worden de gekozen variabelen toegelicht. Zoals weergegeven in figuur 1, beoog ik het verwachte modererende effect tussen de materialiteitsmatrix en de score die wordt behaald op de inhoudsanalyse in kaart te brengen. Dit modererende effect breng ik in kaart door verschillende variabelen te definiëren die hieronder worden beschreven. De regressie vergelijking ziet er als volgt uit: DV = β0 + β1Grootte + β2Totaalscore TB + β3AssuranceReport + β4Beursnotering + β5AantalPagina’s Afhankelijke variabele. DV staat voor de score die wordt behaald op het duurzaamheidsverslag aangaande de materiële onderwerpen die zijn beoordeeld met het beoordelingsmodel. Hierbij wordt de verantwoording van drie materiële onderwerpen individueel beoordeeld en vervolgens worden de individuele scores bij elkaar opgeteld. Onafhankelijke variabelen De Grootte van de onderneming wordt bepaald door de grootste twee variabelen van de omzet, het balanstotaal en het aantal fte23 te nemen. Grotere ondernemingen zijn zichtbaarder dan kleinere ondernemingen en ondervinden daardoor ook meer politieke druk. Op grond hiervan wordt verwacht dat grotere (en daardoor zichtbare) organisaties duurzaamheidsverslagen gebruiken als legitimatie instrument (Dowling & Pfeffer, 1975, p. 133). Bij de variabele AssuranceReport wordt gemeten of de organisatie een redelijke mate van zekerheid heeft ontvangen bij het duurzaamheidsverslag en is een dummy variabele (waarde 0 of 1). De Beursnotering is tevens een dummy variabele en heeft dezelfde argumentatie als de variabele ‘grootte’. Bedrijven met een beursnotering staan meestal meer in de belangstelling dan bedrijven zonder een beursnotering. De variabele Aantal Pagina’s is een optelling van het aantal pagina’s dat een duurzaamheidsverslag telt. 3.6 Beperkingen in het onderzoek Dit onderzoek is, voor zover mij bekend, het eerste onderzoek dat de basis van het RAFI raamwerk gebruikt om een nieuwe beoordelingsmodel te ontwikkelen. Dit om vervolgens daarmee de kwaliteit 23
Fte staat voor fulltime-equivalent. Het is een rekeneenheid waarmee de omvang van een dienstverband of de personeelssterkte kan worden uitgedrukt (http://nl.wikipedia.org/wiki/Fte, geraadpleegd op 08-01-2015).
18
van de verantwoording over de meest materiële onderwerpen door bedrijven te beoordelen. Dit brengt gelijk een beperking met zich mee. Het beoordelingsmodel, dat ik in dit onderzoek presenteer, is nog geen beproefd model, omdat het voor de eerste keer wordt toegepast en het kan daardoor kinderziektes bevatten. Verder is, zoals in paragraaf 3.3 is beschreven, het doen van inhoudsanalyse in deze vorm onderhevig aan interpretaties van de beoordelaar. Dit blijft een beperking in dit onderzoek, ondanks de maatregelen die ik heb genomen.
19
4. RESULTATEN In dit hoofdstuk beschrijf ik de resultaten van mijn onderzoek en dit bestaat uit drie analyses. Bij de eerste analyse (paragraaf 4.1) concentreer ik mij op de uitkomsten van de inhoudsanalyse per individueel aspect. De tweede analyse (paragraaf 4.2) houdt zich bezig met de uitkomsten van de inhoudsanalyse per sector. De derde analyse (paragraaf 4.3) bestaat uit een regressie analyse. 4.1 Eerste analyse – per aspect In figuur 4 zijn de resultaten van de inhoudsanalyse weergegeven. Per bedrijf (verticale as) is het aantal behaalde punten op de zes verschillende aspecten (horizontale as) weergegeven. De bedrijven staan aflopend geordend. Van het bedrijf dat de beste score heeft behaald op de inhoudsanalyse naar het bedrijf dat het slechtst, of zelfs geen punten heeft gescoord op de inhoudsanalyse. De aspecten worden achtereenvolgens geanalyseerd. AKZO Nobel N.V. Alliander N.V. Van Lanschot ANWB B.V. Beelen Groep B.V. Ernst & Young Nederland NS E.ON Benelux N.V. Koninklijke Philips N.V. Koninklijke FrieslandCampina N.V. KPN Heineken N.V. Havenbedrijf Rotterdam N.V. Koninklijke BAM Groep Vodafone Q Park N.V. Bank Ned. Gemeenten N.V. TMG - Telegraaf Media Groep Crown Van Gelder N.V. Zeeman Groep B.V. EADS Staatsloterij Nidera B.V. Roto Smeets Group N.V. Wageningen UR Universiteit Maastricht Koninklijke Ahold N.V. Louis Dreyfus Eurocommercial Properties Pharming Arseus Dutch Flower Group B.V.
A B C D E F
0
25
50
75
100
125
150
Per bedrijf wordt de score visueel weergegeven (horizontaal), onderverdeeld in de zes aspecten: A=Specific Policies (max 24ptn), B=Stakeholder Engagement (max 48 ptn), C=Assessing (max 30 ptn), D=Integrating and Acting (max 12 ptn), E=Tracking (max 24 ptn), F=Remediation (max 12 ptn), totaal 150 ptn.
Figuur 4 Resultaten inhoudsanalyse van de gehele selectie
20
4.1.1 Aspect A ‘Specific Policies’ Zoals ik in paragraaf 3.1.1. heb beschreven, hebben de criteria tot doel te meten, in hoeverre er iets wordt gezegd over het materiële onderwerp aangaande de zes aspecten. Aspect A richt zich specifiek op de managementaanpak ten aanzien van de meest materiële (in mijn onderzoek zijn dat drie) onderwerpen. De Transparantiebenchmark rekent een meer algemene beschrijving sneller goed, dan dat ik dat ik doe in mijn studie. Ik ben kritischer in dit opzicht, omdat ik graag iets terug wil zien over het beleid van het management ten aanzien van dit materiële onderwerp. Wat opvalt bij aspect A is, dat van de maximaal behaalde score, er vrij weinig bedrijven zijn die dit halen. Dit komt vooral, doordat bij de beschrijving van sturing en beheersing ten aanzien van MVO onderwerpen, een ‘algemeen verhaal’ wordt beschreven. Dit algemene verhaal raakt niet altijd de vijf specifieke punten van criterium 1 in mijn inhoudsanalyse. Er wordt overwegend een algemeen beleid geformuleerd ten aanzien van MVO onderwerpen en dit wordt niet specifiek gemaakt voor de materiële onderwerpen. Verklaringen met betrekking tot variaties van dit aspect moeten worden gezocht in de legitimatietheorie. De reden hiervoor is dat, als bedrijven geen concreet beleid hebben ten aanzien van MVO, zij hierover een ‘vaag’ verhaal zullen vertellen, dat de positieve successen zal benadrukken en de negatieve acties zal bagatelliseren (Neu et al., 1998). Van de 32 beoordeelde bedrijven hebben 7 (22%)24 een nul score behaald. Ongeveer de helft (15 bedrijven) hebben 14 punten of meer gescoord op aspect A. Het maximum aantal punten, dat op dit aspect behaald kon worden, is 24 punten. Geen enkele onderneming heeft het maximum aantal punten gescoord. FrieslandCampina N.V. is met 22 punten op dit onderdeel de best scorende onderneming. 4.1.2 Aspect B ‘Stakeholder Engagement’ Aspect B behandelt de dialoog van de onderneming met de relevante stakeholders en wordt vanuit de wetenschappelijke theorie beschreven met, erg toepasselijk, de stakeholder theorie. Hierin wordt beschreven op welke wijze relevante stakeholders kunnen worden geïdentificeerd (Mitchell et al., 1997) en wat de relatie is tussen de geïdentificeerde stakeholders en de onderneming (Donaldson en Preston, 1995). Voor de beoordeling van de stakeholderdialoog heb ik vragen ontleend die zijn gebaseerd op criteria 33 en 34 van de TB 2014. Wat opvalt is dat de meeste bedrijven goed scoren in deze categorie, wat impliceert dat de meeste ondernemingen goed op de hoogte zijn van hun stakeholders en de belangen die de stakeholders hebben. De stakeholderdialoog mondt vervolgens uit in een materialiteitsexcercitie en een materialiteitsmatrix. In 22 van de 32 door mij beoordeelde verslagen (69%) 25 is een materialiteitsmatrix opgenomen. Van deze 22 ondernemingen geven 19 duidelijk aan (86%) 26 wie de relevante stakeholders zijn en hoe de raadpleging uitmondt in een materialiteitsmatrix. Hierbij is het eenvoudig per belangrijk materieel onderwerp de relevante stakeholders te identificeren. 4.1.3 Aspect C ‘Assessing’ Bij dit aspect wordt inzicht gegeven in de verschillende externe factoren, risico’s en kansen, die (kunnen) spelen bij het materiële onderwerp. Bijvoorbeeld; welke externe factoren in de afgelopen verslagperiode grote impact hebben gehad op het materiële onderwerp. Dit aspect wordt onderschreven door de legitimatietheorie en de stakeholdertheorie. De legitimatietheorie is hier van toepassing omdat bedrijven risico’s kunnen bagatelliseren en kansen kunnen uitvergroten. De stakeholdertheorie is hier van belang, omdat bij het in kaart brengen van potentiële externe factoren, risico’s en kansen ten opzichte van het materiële onderwerp, het van belang is de relevante stakeholders erbij te betrekken en ook te benoemen. Wat bij dit aspect opvalt, is dat er flink wat 24
22% = 7/32 69% = 22/32 26 86% = 19/32 25
21
variatie bestaat tussen de verschillende sectoren. Bedrijven die goed scoren op dit onderdeel hebben uitgebreide cases beschreven van projecten die te maken hebben met het materiële onderwerp. Een voorbeeld is het verslag van Alliander N.V. waarin in een case is beschreven hoe wordt omgegaan met het risico dat de energieleverantie abrupt wordt afgesloten (Alliander N.V. Jaarverslag 2013, p. 26). Beelen Groep B.V. brengt haar recycle processen en omgevingsrisico’s in kaart (Beelen MVO Jaarverslag 2013, p. 42 en 89). Van de 32 beoordeelde ondernemingen hebben in totaal 11 een nul score behaald en 12 (38%)27 bedrijven scoren 20 punten of hoger. Het maximum aantal punten dat behaald kan worden op aspect C is 30 punten. 4.1.4 Aspect D ‘Integrating and Acting’ Bij dit aspect wordt beschreven welke acties de onderneming neemt aangaande het verminderen van negatieve effecten van het materiële onderwerp op de stakeholders. Hierbij gaat het om concrete acties en concrete voorbeelden die worden gegeven van uitgevoerde acties. De legitimatie theorie is hier van belang, omdat wanneer ondernemingen geen concrete acties hebben ondernomen, ze vaak een algemeen, of zelfs geen, verhaal houden (Neu et al., 1998). Wat opvalt is dat de meeste ondernemingen die op aspect C goed scoren, ook goed scoren op aspect D. Dit houdt in dat, wanneer ondernemingen goed in staat zijn om externe factoren, risico’s en kansen van een materieel onderwerp in kaart kunnen brengen, ze hier vaak ook concrete acties voor hebben genomen. Van mijn selectie zijn er 14 (44%)28 bedrijven die 8 of meer punten hebben, waarbij 12 (38%)29 het maximaal aantal punten hebben behaald. Er zijn in totaal 11 bedrijven die een nul score hebben behaald. 4.1.5 Aspect E ‘Tracking’ Dit aspect gaat in op de kwantificering en specificering van resultaten die betrekking hebben op het materiële onderwerp. Voor de verklaringen van beoordelingsresultaten van dit aspect wordt geredeneerd vanuit de voluntary disclosure theorie. Deze theorie verwacht dat ondernemingen die goed presteren op het gebied van duurzaamheid, hierover concrete prestatie indicatoren (zowel cijferals tekstmatig) publiceren, welke moeilijk zijn na te bootsen door minder goed presterende bedrijven (Clarkson, 2008). Wat opvalt is dat er enige variatie valt waar te nemen onder de verantwoorde ondernemingen. Er zijn in totaal 8 (25%)30 bedrijven die een nul score hebben behaald. Dit betekent dat zij geen meetbare prestatie indicatoren hebben verantwoord in hun duurzaamheidsverslag. Van de 32 beoordeelde ondernemingen hebben verder 11 (34%)31 12 punten of meer behaald op aspect E, waarbij het maximum op 24 punten staat. Geen enkele onderneming heeft het maximum aantal punten behaald op dit aspect. 4.1.6 Aspect F ‘Remediation’ Aspect F gaat in op de mogelijkheid van stakeholders tot het indienen van klachten. Voor de verklaring van variaties in aspect F wordt niet direct gesteund op wetenschappelijke literatuur. Wel heeft dit aspect een relatie met aspect B (stakeholder engagement), omdat de mogelijkheid voor stakeholders om incidenten/klachten/verbeterpunten te melden sterk samenhangt met de bereidheid van de onderneming om te luisteren naar de eisen en wensen van haar stakeholders. Er zijn in totaal 10 (31%) 32 ondernemingen die een nul score hebben behaald op dit aspect. Verder zijn er 3 (9%) 33 ondernemingen die het maximum van 12 punten hebben behaald.
27
38% = 12/32 44% = 14/32 29 38% = 12/32 30 25% = 8/32 31 32% = 11/32 32 31% = 1/32 33 9% = 3/32 28
22
4.2 Tweede analyse – per sector In deze paragraaf beschrijf en verklaar ik per sector de resultaten van mijn inhoudsanalyse. De volgorde die ik aanhoudt, is aflopend van de best scorende sector naar de sector die de minste punten heeft behaald (conform figuur 5). Bij de beschrijving van elke onderneming volg ik globaal de structuur van de aspecten, dus in volgorde van aspect A naar aspect F. Energie, olie en gas Dienstverlening Bouw en Maritiem Banken en Verzekeraars
Transport Voedsel en drank
A
Industriële goederen
B
Technologie
C
Consumentenproducten
D
Media
E
Vastgoed
F
Retail Overig Handelsmaatschapij Universiteiten en UMC's Pharma 0
25
50
75
100
125
150
Per sector wordt de score visueel weergegeven (horizontaal), onderverdeeld in de zes aspecten: A=Specific Policies (max 24ptn), B=Stakeholder Engagement (max 48 ptn), C=Assessing (max 30 ptn), D=Integrating and Acting (max 12 ptn), E=Tracking (max 24 ptn), F=Remediation (max 12 ptn), totaal 150 ptn.
Figuur 5 Resultaten inhoudsanalyse van de sectoren Wat direct opvalt in figuur 4, is dat er grote verschillen bestaan tussen de sectoren. Sectoren, die veel punten scoren in de inhoudsanalyse zijn: energie, olie en gas, dienstverlening, bouw en maritiem, banken en verzekeraars, transport, voedsel en drank, industriële goederen, technologie en consumentenproducten. Sectoren, die beduidend minder scoren zijn: media, vastgoed, retail, overig, handelsmaatschappij, universiteiten en UMC’s en pharma. 4.2.1 Energie, olie en gas De bedrijven die deel uitmaken van de sector energie, olie en gas zijn Alliander N.V. en E.ON Benelux N.V. Beide bedrijven zijn energienetwerkbedrijven. De materiële onderwerpen die volgens de materialiteitsmatrix 34 van Alliander N.V. de meeste aandacht verdienen zijn: veilig werken, klanttevredenheid en regulering/tarieven. De materialiteitsmatrix is duidelijk weergegeven. Alleen wordt er geen specifieke verwijzing gegeven waar het materiële onderwerp verder in het verslag wordt besproken. Alliander N.V. heeft een duidelijk verhaal wat betreft sturing en beheersing van MVO thema’s, maar ik mis de nadruk op de meest materiële onderwerpen. Voor het onderwerp ‘veilig werken’ is in het verslag duidelijk aangegeven hoe hierover wordt gecommuniceerd met de medewerkers (welke een lagere rang hebben dan het management). Dit is niet concreet te herleiden voor de overige materiële onderwerpen. Verder is de stakeholderdialoog gedetailleerd uitgewerkt en 34
Alliander N.V. Jaarverslag 2013, p 6, http://jaarverslag.alliander.com/2013/downloads.
23
wordt helder in kaart gebracht hoe Alliander N.V. externe factoren met betrekking tot de materiële onderwerpen in kaart brengt. Voor de materiële onderwerpen veilig werken en klanttevredenheid worden ook specifieke prestatie indicatoren genoemd. Dit geldt niet voor het materiële onderwerp regulering/tarieven. E.ON Benelux heeft als meest belangrijke materiële onderwerpen: uitstoot schadelijke stoffen, klanttevredenheid en veiligheid.35 E.ON heeft ook geen verwijzing opgenomen naar waar de materiële onderwerpen in het verslag te vinden zijn. Wel geeft E.ON voor het onderwerp ‘veiligheid’ aan hoe hier over wordt gecommuniceerd met medewerkers binnen de organisatie, die een lagere rang hebben dan het management. Verder is de stakeholder dialoog voldoende uitgebreid toegelicht, alleen mist de connectie tussen de stakeholders en het materiële onderwerp. De externe factoren welk invloed (kunnen) hebben op de materiële onderwerpen, alsmede de acties die de onderneming neemt om deze factoren te ondervangen, worden toegelicht. Voor de materiële onderwerpen ‘uitstoot schadelijke stoffen’ en ‘veiligheid’ worden concrete prestatie indicatoren gegeven. Dit geldt niet voor het onderwerp ‘klanttevredenheid’. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse, zie figuur 6. E.ON Benelux N.V. Alliander N.V. 0
25
50 A
B
75 C
D
E
100
125
150
F
Figuur 6 Resultaten inhoudsanalyse E.ON Benelux N.V. en Alliander N.V. 4.2.2 Dienstverlening De bedrijven die deel uitmaken van de sector dienstverlening zijn Ernst & Young Nederland en ANWB B.V. De meest materiële onderwerpen bij Ernst & Young zijn: integrity and ethical values, strong brand en quality.36 De omschrijving van het beleid ten aanzien de meest materiële onderwerpen is niet concreet te achterhalen. Dit komt mede doordat de materiële onderwerpen vrij globaal zijn geformuleerd. Wel wordt duidelijk beschreven, hoe medewerkers in de organisatie op de hoogte worden gebracht van de materiële onderwerpen. Verder is de stakeholder dialoog vrij concreet beschreven, alsmede de beschrijving van externe factoren, welke invloed (kunnen) hebben op de materiële onderwerpen en de reactie van de onderneming om deze (negatieve) factoren te ondervangen. Concrete prestatie indicatoren worden daarentegen minder genoemd. Dit zou kunnen komen doordat de materiële onderwerpen vrij breed zijn geformuleerd. Het is bijvoorbeeld lastig om kwaliteit of integriteit meetbaar te maken. ANWB B.V. heeft de volgende drie onderwerpen als meest materieel aangeduid: duurzame mobiliteit, verkeersveiligheid en arbeidsomstandigheden inkoop. 37 De onderwerpen ‘duurzame mobiliteit’ en ‘verkeersveiligheid’ worden gecommuniceerd naar medewerkers lager in de organisatie, dan het management. Het onderwerp ‘arbeidsomstandigheden inkoop’ niet. Verder is er wat betreft de stakeholderdialoog weinig op aan te merken. Dit is voldoende helder en concreet beschreven. Evenals het in kaart brengen van externe factoren op de materiële onderwerpen en hoe hier door ANWB B.V 35
E.ON Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2013, p. 10, http://www.eon.nl/content/dam/eon_nl/documenten/MVO_verslag_EON_2013.pdf. 36 Jaarverslag EY 2013 – GRI index, p. 28, http://jaarverslag.ey.nl. 37 ANWB Maatschappelijk Jaarverslag 2013, p. 11, http://www.anwb.nl/bestanden/content/assets/anwb/pdf/overanwb/mvo/anwb-maatschappelijk-jaarverslag-2013.pdf
24
worden voldoende beschreven in cases. op wordt ingespeeld. Daarentegen worden voor het materiële onderwerp ‘duurzame mobiliteit’ alleen meetbare prestatie indicatoren gegeven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse, die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 7. ANWB B.V. Ernst & Young Nederland
0
25 A
50 B
C
75 D
E
100
125
150
F
Figuur 7 Resultaten inhoudsanalyse Ernst & Young Nederland en ANWB B.V. 4.2.3 Bouw en maritiem De sector bouw en maritiem bestaat in mijn selectie uit Koninklijke BAM Groep (hierna BAM) en Beelen Groep B.V. BAM heeft als drie meest materiële onderwerpen de volgende geselecteerd: anticompetitive behavior, occupational health and safety en local communities.38 Daarbij geeft BAM ook aan op welke pagina’s de materiële onderwerpen worden besproken. Wat de leesbaarheid van het verslag sterk vergroot (zie verder paragraaf 4.2.17). Voor wat betreft het beleid ten aanzien van de materiële onderwerpen is BAM voldoende concreet. Evenals de interne communicatie van het beleid met medewerkers van de organisatie lager in rang dan het management. Verder is de stakeholderdialoog voldoende uitgebreid besproken en krijgt dit verslag hiervoor ook het volledige aantal punten. Er worden cases beschreven welke externe factoren op de materiële onderwerpen in kaart brengt, maar dit had uitgebreider gekund. Hierdoor krijgt BAM niet het volledig aantal punten. De concrete acties en het bijhouden van de geleverde prestaties van de materiële onderwerpen is voldoende, maar niet uitgebreid genoeg. Waardoor BAM hier niet de volledige punten krijgt toegekend. Alleen voor ‘occupational health and safety’ worden de volledige punten toegekend voor wat betreft de prestaties van de onderneming (historisch/toekomstgericht). Beelen Groep B.V. heeft in haar materialiteitsexcercitie de onderwerpen veiligheid op het werk, emissies en verwerkte materialen, als hoogst materieel erkent. 39 In haar proces van sturing en beheersing worden de taken en bevoegdheden voldoende beschreven. Er wordt niet beschreven hoe medewerkers met een lagere rang dan het management concreet een bijdrage kunnen leveren aan de materiële onderwerpen, behalve voor ‘veiligheid op het werk’. Verder is de stakeholder dialoog keurig beschreven en krijgt daardoor ook nagenoeg alle punten. Alsmede het in kaart brengen van externe factoren, risico’s en kansen met betrekking tot het materiële onderwerp door middel van het beschrijven van praktijkcases. Hetzelfde kan worden gezegd voor wat betreft concrete acties, die worden ondernomen, behalve voor het onderwerp ‘verwerkte materialen’. Voor het onderwerp ‘emissies’ worden concrete prestatie indicatoren beschreven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 8.
38
Sustainability Report 2013, p. 17, http://www.bam.eu/sites/default/files/domain-106/documents/bam-2013-sustainabilityreport-106-14083652861965143251.pdf. 39 MVO Jaarverslag 2013, p. 63, http://afvaliseenschonezaak.nl/denken-in-mogelijkheden/met-stakeholders-in-dialoog.
25
Beelen Groep B.V. Koninklijke BAM Groep 0
25
50
A
B
C
75
D
E
100
125
150
F
Figuur 8 Resultaten inhoudsanalyse Beelen Groep B.V. en Koninklijke BAM Groep 4.2.4 Banken en verzekeraars Voor de sector banken en verzekeraars zijn de volgende twee ondernemingen geselecteerd: Bank Nederlandse Gemeenten N.V. (hierna BNG) en Van Lanschot. BNG heeft de volgende onderwerpen als hoogst materieel gekenmerkt: veilige bank, verantwoorde groei en betrokken medewerkers. 40 Bij de beschrijving van sturing en beheersing is BNG niet concreet genoeg en voor wat betreft de interne communicatie met haar medewerkers. Ten aanzien van de meest materiële onderwerpen zijn ze ook niet concreet, behalve voor het onderwerp ‘betrokken medewerkers’. Hierdoor krijgt BNG ook niet het volledig aantal punten op het eerste aspect. Daarentegen is de stakeholderdialoog en hoe BNG externe factoren op de materiële onderwerpen beschrijft in praktijkcases wel voldoende verantwoord. Er worden voor de onderwerpen ‘veilige bank’ en ‘verantwoorde groei’ meetbare prestatie indicatoren gegeven. Stakeholders worden niet uitgenodigd tot het geven van feedback (aspect F). Van Lanschot heeft de onderwerpen externe communicatie, variabele beloning en verantwoorde producten en diensten als meest materieel beschreven.41 Bij de beschrijving van het proces van sturing en beheersing blijft Van Lanschot algemeen, waardoor ze niet de volledige punten krijgt toegekend. Wel is de interne communicatie van de meest materiële onderwerpen naar medewerkers wel verantwoord. Vervolgens wordt de stakeholder dialoog uitgebreid beschreven. De externe factoren met betrekking tot de materiële onderwerpen worden, behalve voor ‘variabele beloning’, voldoende beschreven, gevolgd door de concrete acties die hierop genomen dienen te worden. Ook worden voor al de drie meest materiële onderwerpen meetbare prestatie indicatoren genoemd. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 9. Van Lanschot Bank Ned. Gemeenten N.V. 0
25 A
50 B
C
75 D
E
100
125
150
F
Figuur 9 Resultaten inhoudsanalyse Van Lanschot en Bank Ned. Gemeenten N.V. 4.2.5 Transport In de sector transport bevinden zich NS42 en Havenbedrijf Rotterdam N.V. NS heeft als drie meest materiële onderwerpen: punctualiteit, sociale veiligheid en risico management. 43 In het proces van sturing en beheersing wordt een algemeen verhaal beschreven. Voor wat betreft 40
MVO-beleid BNG Bank 2013, p. 15, https://www.bngbank.nl/Pages/Over%20BNG%20Bank/Jaarverslag.aspx. Maatschappelijk Jaarverslag Van Lanschot 2013, https://corporate.vanlanschot.nl/media/1305/van-lanschotmaatschappelijk-jaarverslag-2013.pdf. 42 NS is de winnaar van de Kristalprijs voor meest transparante jaarverslag volgens de Transparantiebenchmark (2014) (http://transparantiebenchmark.nl/nieuws/2014/ns_wint_prijs_voor_meest_transparante_jaarverslag). 43 Jaarverslag NS 2013, http://nsjaarverslag.nl/jaarverslag2013/s1034_DialooMeOnzStakeholder/s1039_Materialiteitsmatrix/a1022_De-materialiteitsmatrix-van-NS. 41
26
verantwoordelijkheden ten aanzien van MVO onderwerpen wordt in brede zin een verhaal gehouden, maar er wordt niet specifiek beschreven wie verantwoordelijk is voor de ‘sociale veiligheid’ of de ‘punctualiteit’. Verder wordt niet duidelijk beschreven hoe de communicatie met medewerkers, die een lagere rang hebben dan het management, wordt gevoerd. De stakeholderdialoog en de beschrijving van externe factoren op materiële onderwerpen wordt uitgebreid beschreven in praktijkcases en krijgt daardoor ook de volledige punten toegekend. Voor ‘punctualiteit’ worden alleen concrete prestatie indicatoren gegeven. Havenbedrijf Rotterdam N.V. heeft als drie belangrijkste materiële onderwerpen: bereikbaarheid, aantrekkelijke leefomgeving en efficiency vervoersstromen. Het beleid ten aanzien van MVO wordt voldoende beschreven, alsmede de interne communicatie met medewerkers. De stakeholderdialoog wordt uitgebreid beschreven. Voor het onderwerp ‘bereikbaarheid’ zijn de externe factoren voldoende beschreven. Er worden concrete acties beschreven ten aanzien van de materiële onderwerpen. Alleen voor ‘bereikbaarheid’ worden concrete prestatie indicatoren beschreven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 10. Havenbedrijf Rotterdam N.V. NS 0
25 A
50 B
C
D
75 E
100
125
150
F
Figuur 10 Resultaten inhoudsanalyse Havenbedrijf Rotterdam N.V. en NS. 4.2.6 Voedsel en drank In de sector voedsel en drank vallen Heineken N.V. en Koninklijke FrieslandCampina N.V. Heineken N.V. heeft als meest materiële onderwerpen: responsible consumption, water en sustainable sourcing.44 In het proces van sturing en beheersing wordt een algemeen verhaal gehouden aangaande MVO. De interne communicatie over de materiële onderwerpen is adequaat voor ‘responsible consumption’ en ‘water’. Verder worden de stakeholderdialoog en de mogelijke externe factoren op de materiële onderwerpen uitgebreid beschreven in de vorm van case studies. 45 Voor ‘sustainable consumption’ en ‘water’ worden duidelijke acties beschreven en heldere prestatie indicatoren verantwoord. Koninklijke FrieslandCampina N.V. heeft als meest materiële onderwerpen: beperken van klimaatverandering, goed bestuur en ondervoeding.46 De formulering van het beleid ten aanzien van MVO en de interne communicatie met betrekking tot de materiële onderwerpen is voldoende uitgebreid en krijgt hierdoor ook het volledig aantal punten. De stakeholderdialoog is uitgebreid beschreven en krijgt hier ook alle punten. De externe factoren op het onderwerp ‘beperken van klimaatverandering’ worden voldoende beschreven door middel van case studies. Dat geldt in mindere mate voor de andere twee onderwerpen. Wel worden concrete acties beschreven, die de risico’s van dit materiële onderwerp verminderen voor de stakeholders voor alle drie materiële onderwerpen. Alleen het onderwerp ‘beperken van klimaatverandering’ heeft voldoende concrete prestatie indicatoren.
44
Heineken Sustainability Report 2013, p. 8, http://www.theheinekencompany.com/sustainability/reporting?tab=sustainability. 45 ibid, p. 35. 46 Koninklijke FrieslandCampina MVO-verslag 2013, p. 64, http://www.frieslandcampina.com/nederlands/sustainability/csrreports.aspx.
27
Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 11. Koninklijke FrieslandCampina N.V. Heineken N.V. 0
25 A
B
50 C
D
E
75
100
125
150
F
Figuur 11 Resultaten inhoudsanalyse Heineken N.V. en Koninklijke FrieslandCampina N.V. 4.2.7 Industriële goederen Crown Van Gelder N.V. en AKZO Nobel N.V. maken deel uit van de sector industriële goederen. De drie meest materiële onderwerpen voor Crown Van Gelder N.V. zijn: innovative ability, value creation en customer satisfaction.47 Crown Van Gelder N.V. heeft de beschrijving van het proces van sturing en beheersing voldoende uitgebreid beschreven. De interne communicatie van de materiële onderneming naar medewerkers met een lagere rang dan het management is niet terug te vinden in het verslag. De stakeholderdialoog is voldoende beschreven, alsmede het in kaart brengen van externe (toekomstige) factoren, risico’s en kansen met betrekking tot de materiële onderwerpen (focus 2016 strategy). Concrete acties en prestatie indicatoren worden erg algemeen beschreven. AKZO Nobel N.V. heeft als de drie meest materiële onderwerpen de volgende: process safety, carbon emissions en products and services.48 Het duurzaamheidsbeleid is uitgebreid beschreven, alsmede de interne communicatie aangaande de onderwerpen ‘process safety’ en ‘carbon emissions’. Verder wordt de stakeholderdialoog en het in kaart brengen van externe factoren op de materiële onderwerpen uitgebreid toegelicht door middel van praktijkcases. Er worden concrete acties genoemd voor de onderwerpen ‘process safety’ en ‘carbon emissions’ en er worden concrete prestatie indicatoren genoemd voor alle drie de materiële onderwerpen. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 12. AKZO Nobel N.V. Crown Van Gelder N.V. 0
25
50 A
B
C
75 D
E
100
125
150
F
Figuur 12 Resultaten inhoudsanalyse Heineken N.V. en Koninklijke FrieslandCampina N.V. 4.2.8 Technologie De technologiesector bestaat in mijn selectie uit de bedrijven KPN en Vodafone. KPN heeft als drie belangrijkste materiële onderwerpen: indirect economic impacts, energy and emissions en sustainable products and services. 49 KPN is helder in de beschrijving van een beleid ten aanzien van duurzaamheid, alsmede de communicatie met medewerkers binnen de organisatie die een lagere rang hebben dan het management, als het gaat om duurzaamheid. Verder wordt de stakeholder dialoog uitgebreid beschreven. Voor het onderwerp ‘indirect economic impacts’ worden geen externe factoren, 47
Annual Report 2013 Crown Van Gelder, p. http://www.cvg.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=142&Itemid=568&lang=nl. 48 Annual Report AKZO Nobel 2013, p. 168, https://www.akzonobel.com/news/annual_report/. 49 KPN Annual Report 2013, annex 3, http://corporate.kpn.com/jaarverslag-2013.htm.
8
en
9,
28
risico’s en/of kansen beschreven. Ook worden er geen duidelijke prestatie indicatoren gegeven. Dit geldt wel voor de andere twee onderwerpen. Vodafone heeft als drie meest belangrijke materiële onderwerpen: eerlijke transparante tarieven, innovatie en privacy en veiligheid. Het duurzaamheidsbeleid ten aanzien van de meest materiële onderwerpen wordt beschreven. Alleen voor het onderwerp ‘privacy en veiligheid’ wordt intern gecommuniceerd. De stakeholderdialoog is heel duidelijk beschreven. Alleen voor het onderwerp ‘innovatie’ zijn geen externe factoren die invloed kunnen hebben op dit onderwerp beschreven in de vorm van case studies. Dit geldt wel voor de andere twee onderwerpen. Voor geen van de onderwerpen zijn specifieke meetbare prestatie indicatoren beschreven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 13. Vodafone KPN
0
25
50 A
75 B
C
D
100 E
125
150
F
Figuur 13 Resultaten inhoudsanalyse Vodafone en KPN 4.2.9 Consumentenproducten In de sector consumentenproducten bevinden zich Koninklijke Philips N.V. en Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij (hierna Staatsloterij). De drie belangrijkste materiële onderwerpen voor Koninklijke Philips N.V. zijn: climate change, aging population en privacy and on-line sales.50 Het beleid ten aanzien van duurzaamheid wordt helder beschreven. Alleen voor het onderwerp ‘privacy and on-line sales’ wordt intern naar de medewerkers gecommuniceerd. De stakeholderdialoog, het in kaart brengen van externe factoren en de concrete acties, die hierna worden ondernomen zijn allemaal duidelijk beschreven. Er worden voor ‘climate change’ en ‘aging population’ prestatie indicatoren gegeven, niet voor ‘privacy and on-line sales’. De Staatsloterij heeft klanttevredenheid/klachten, verantwoording marketing & spelbeleid en integriteit & privacy als de drie meest belangrijke materiële onderwerpen geselecteerd.51 Er wordt niet duidelijk aangegeven wie verantwoordelijk is voor het onderwerp ‘klanttevredenheid/klachten. Verder wordt voor het onderwerp ‘integriteit & privacy’ intern gecommuniceerd. De stakeholder dialoog is voldoende beschreven. Voor ‘verantwoording marketing & spelbeleid’ worden geen externe factoren, risico’s en/of kansen beschreven middels case studies. Voor alle drie de onderwerpen worden concrete acties beschreven. Voor het onderwerp ‘integriteit & privacy’ worden geen meetbare prestatie indicatoren gegeven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 14.
50 51
Philips Annual Report 2013, http://www.annualreport2013.philips.com/content/en/sustainability_statements.html#section6. Jaarverslag Nederlandse Staatsloterij 2013, p. 15, http://www.denederlandsestaatsloterij.nl.
29
Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij Koninklijke Philips N.V. 0 A
B
25 C
D
50 E
75
100
125
150
F
Figuur 14 Resultaten inhoudsanalyse Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij en Koninklijke Philips N.V. 4.2.10 Media De sector media bestaat in mijn selectie uit de bedrijven Roto Smeets Group N.V. en Telegraaf Media Groep (hierna TMG). De drie meest materiële onderwerpen voor Roto Smeets Group N.V. zijn niet bekend. Dit komt omdat Roto Smeets Group N.V. geen materialiteitsmatrix heeft opgenomen. 52 Hierdoor valt de beoordeling een stuk lager uit. Er is wel een algemeen beleid geformuleerd ten aanzien van duurzaamheid en ook is een stakeholderdialoog omschreven. Alhoewel dit wel in algemene termen blijft steken. TMG heeft als belangrijkste drie materiële onderwerpen: stakeholders, prestaties MVO en CO2 uitstoot. 53 Het is interessant om te zien dat TMG ‘stakeholders’ als meest materiële onderwerp beschouwt en niet een ander onderwerp dat door zowel de stakeholders zelf en de onderneming als meest materieel wordt beschouwd. TMG heeft een algemeen verhaal ten aanzien van duurzaamheid. De stakeholderdialoog is wel uitgebreid beschreven. Verder wordt alleen voor ‘CO2 uitstoot’ de externe factoren en risico’s op dit onderwerp beschreven. Voor ‘prestaties MVO’ en ‘CO2 uitstoot’ worden wel concrete acties beschreven en meetbare prestatie indicatoren gegeven. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse, die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 15. TMG - Telegraaf Media Groep Roto Smeets Group N.V. 0
25 A
50 B
C
D
75 E
100
125
150
F
Figuur 15 Resultaten inhoudsanalyse TMG en Roto Smeets Group N.V. 4.2.11 Vastgoed Q Park N.V. en Eurocommercial Properties maken deel uit van de sector vastgoed. Q Park N.V. heeft als drie belangrijkste materiële onderwerpen: anti corruptie, energieverbruik en evenwichtige parkeertarieven.54 Het meest materiële onderwerp volgens Q Park N.V. is financiële resultaten. Maar zoals ik ook heb beargumenteerd bij deelvraag 1 (paragraaf 1.2), neem ik financiële informatie niet mee, omdat elke door mij beoordeelde onderneming al een jaarrekening publiceert. Het proces van sturing en beheersing wordt algemeen beschreven voor de onderwerpen ‘anti corruptie’ en ‘evenwichtige parkeertarieven’ en specifieker voor het onderwerp ‘energieverbruik’. Bij deze laatste worden namelijk ook concrete doelstellingen genoemd. Er wordt intern gecommuniceerd over de onderwerpen ‘anti corruptie’ en ‘evenwichtige parkeertarieven’ met medewerkers die een lagere rang hebben dan het management. De stakeholderdialoog wordt voldoende beschreven, behalve voor het 52
MVO Verslag Roto Smeets 2013, http://www.rotosmeetsgroup.nl/alg/maatschappelijkverslag.asp. TMG Duurzaamheidsverslag 2013, p. 13, http://corporate.tmg.nl/sites/default/files/TMG-duurzaamheidverslag-2013.pdf. 54 Q Park Verantwoord Parkeren 2013, http://mvoverslag2013.q-park.com/strategie/beleid/materialiteit. 53
30
onderwerp ‘evenwichtige parkeertarieven’. Externe factoren, risico’s en kansen worden voldoende beschreven, behalve voor het onderwerp ‘anti corruptie’. Voor de drie onderwerpen worden concrete acties beschreven en duidelijke prestatie indicatoren vermeld. Eurocommercial Properties heeft geen materialiteitsmatrix. 55 Hierdoor krijgt Eurocommercial geen punten toegekend. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 16. Eurocommercial Properties Q Park N.V. 0
25 A
50 B
C
D
75 E
100
125
150
F
Figuur 16 Resultaten inhoudsanalyse Eurocommercial Properties en Q Park N.V. 4.2.12 Retail De sector retail bestaat uit Koninklijke Ahold N.V. en Zeeman Groep B.V. Koninklijke Ahold N.V. heeft geen materialiteitsmatrix opgenomen, waardoor het onmogelijk is om het relatieve belang van bepaalde materiële onderwerpen te onderkennen. 56 Wel wordt de stakeholderdialoog algemeen beschreven. Zeeman Groep B.V. heeft als drie belangrijkste materiële onderwerpen: arbeidsomstandigheden in fabrieken, productveiligheid en milieuvervuiling door fabrieken. 57 Het proces van sturing en beheersing ten aanzien van duurzaamheid wordt globaal beschreven. Wel is er heldere interne communicatie over de materiële onderwerpen met medewerkers die een lagere rang hebben in de onderneming dan het management. De stakeholderdialoog wordt algemeen beschreven. Er worden geen externe factoren, risico’s en/of kansen met betrekking tot het materiële onderwerp beschreven. Wel worden concrete acties en meetbare prestatie indicatoren beschreven voor alle drie de onderwerpen. Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 18. Zeeman Groep B.V. Koninklijke Ahold N.V. 0
25
50 A
B
C
75 D
E
100
125
150
F
Figuur 17 Resultaten inhoudsanalyse Zeeman Groep B.V. en Koninklijke Ahold N.V. 4.2.13 Overig De sector overig bestaat uit de bedrijven European Aeronatic Defence and Space Company (hierna EADS) en Louis Dreyfus. EADS is een vliegtuig productie bedrijf en Louis Dreyfus produceert commodities. EADS heeft als drie belangrijkste materiële onderwerpen: ethics and compliance, ecoefficient products en strong supplier partnership. 58 Het proces van sturing en beheersing wordt algemeen beschreven, alsmede de stakeholderdialoog. De impacts worden wel duidelijk in kaart 55
Annual Report 2013, http://www.eurocommercialproperties.com/financial/financial-reports/. Ahold Responsible Retailing 2013, https://www.ahold.com/#!/Responsible-retailing-5/Responsible-Retailing-Reports.htm. 57 Zeeman Maatschappelijk Jaarverslag 2013, p. 13, http://www.zeeman.com/getdoc/b7855ca3-ae0e-41c7-b51f37641ef3c96c/MVO-2012.aspx. 58 EADS draagt nu de naam Airbus Group, http://www.airbusgroup.com/int/en/investors-shareholders/Publications.html. 56
31
gebracht bij de onderwerpen ‘eco-efficient products’ en ‘strong supplier partnership’. Concrete acties die ondernomen dienen te worden, zijn beschreven. Alleen voor het onderwerp ‘eco-efficient producs’ worden concrete prestatie indicatoren gegeven. Louis Dreyfus heeft geen materialiteitsmatrix opgenomen, maar heeft wel algemeen de stakeholderdialoog beschreven.59 Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 17. Louis Dreyfus EADS 0
25
50 A
75 B
C
D
E
100
125
150
F
Figuur 18 Resultaten inhoudsanalyse Louis Dreyfus en EADS 4.2.14 Handelsmaatschappij Nidera B.V. en Dutch Flower Group B.V. maken deel uit van de sector handelmaatschappij in mijn selectie. Nidera B.V. geeft een algemeen toelichting op de materiële onderwerpen, maar heeft geen materialiteitsmatrix opgenomen. 60 Wel heeft Nidera B.V. een algemeen beleid geformuleerd ten aanzien van duurzaamheid, alsmede een beschrijving van de stakeholderdialoog. De Dutch Flower Group B.V. heeft geen materialiteitsmatrix opgenomen.61 Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 19. Dutch Flower Group B.V. Nidera B.V. 0
25
50 A
B
C
75 D
E
100
125
150
F
Figuur 19 Resultaten inhoudsanalyse Dutch Flower Group B.V. en Nidera B.V. 4.2.15 Universiteiten en UMC’s De sector Universiteiten en Universitair Medisch Centra (UMC) bestaat uit Wageningen UR en de Universiteit Maastricht. Beide ondernemingen hebben geen materialiteitsmatrix opgenomen. Wageningen UR heeft wel een beleid ten aanzien van duurzaamheid beschreven, alsmede een stakeholderdialoog.62 Universiteit Maastricht heeft alleen globaal de stakeholderdialoog beschreven.63 Wel geven beide ondernemingen de mogelijkheid aan stakeholders tot het geven van feedback (aspect F). Voor een visuele weergave van de resultaten van de inhoudsanalyse die in deze paragraaf zijn besproken, zie figuur 20.
59
Louis Dreyfus, http://www.louisdreyfus.com. Corporate Responsibility Report Nidera 2013, p. 13, http://www.nidera.com/default.aspx?partid=380. 61 Maatschappelijk Betrokken Ondernemen Dutch Flower Group, http://dfg.nl/media/46455/jaarverslag2013_dfg_mbo.pdf. 62 Wageningen UR Jaarverslag 2013, http://www.wageningenur.nl/nl/Over-Wageningen-UR.htm. 63 Hoofdjaarverslag Universiteit Maastricht 2013, http://www.maastrichtuniversity.nl/web/Main1/OverDeUM/OnzeOrganisatie/FeitenCijfers3/UMJaarverslag2013.htm. 60
32
Universiteit Maastricht Wageningen UR 0
25
50
A
B
C
75
D
E
100
125
150
F
Figuur 20 Resultaten inhoudsanalyse Universiteit Maastricht en Wageningen UR 4.2.16 Pharma Arseus en Pharming maken deel uit van de sector Pharma. Beide ondernemingen hebben geen materialiteitsmatrix opgenomen. Beide ondernemingen hebben ook geen duurzaamheidsverslag gepubliceerd en hebben daardoor een nul score.64 4.2.17 Algemene opmerkingen en best practices In de meeste verslagen wordt keurig een materialiteitsmatrix opgenomen, maar wat vaak niet wordt gedaan, is een verwijzing naar waar deze materiële onderwerpen in het verslag worden besproken. Bedrijven die wel goed verwijzen naar de materialiteitsmatrix en naar de plaats waar deze onderwerpen worden besproken, zijn Koninklijke BAM Groep en NS (zie figuur 21 en 22). In beide verslagen is een tabel opgenomen, waarin per materieel onderwerp wordt verwezen naar de plek in het verslag waar dit materiële onderwerp wordt besproken.
Figuur 21 Materialiteitsmatrix incl. verwijzingen per onderwerp in het verslag (Jaarverslag NS 2013). Figuur 22 Verwijzingen in het verslag per materieel onderwerp (Sustainability Report 2013 BAM Groep).
64
Arseus (http://www.arseus-lab.nl) en Pharming (http://www.pharming.com).
33
4.3 Derde analyse - regressie In deze paragraaf wordt de regressie analyse, zoals die staat vermeld in paragraaf 3.5, beschreven en geanalyseerd. Voordat ik begin met het uitwerken van de regressie analyse, zet ik de score, die de door mij beoordeelde ondernemingen hebben behaald op de inhoudsanalyse af tegen de score, die de respectievelijke ondernemingen hebben behaald op de TB 2014. Deze vergelijking is visueel weergegeven in figuur 23. AKZO Nobel N.V. Alliander N.V. Van Lanschot ANWB B.V. Beelen Groep B.V. Ernst & Young Nederland NS E.ON Benelux N.V. Koninklijke Philips N.V. Koninklijke FrieslandCampina N.V. KPN Heineken N.V. Havenbedrijf Rotterdam N.V. Koninklijke BAM Groep Vodafone Q Park N.V. Bank Ned. Gemeenten N.V. TMG - Telegraaf Media Groep Crown Van Gelder N.V. Zeeman Groep B.V. EADS Nederlandse Staatsloterij Nidera B.V. Roto Smeets Group N.V. Wageningen UR Universiteit Maastricht Koninklijke Ahold N.V. Louis Dreyfus Eurocommercial Properties Pharming Arseus Dutch Flower Group B.V. 0%
10%
Relatief TB
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
Relatief Inhoudsanalyse
In deze grafiek is de relatieve score van mijn inhoudsanalyse (punten resp. onderneming inhoudsanalyse / 150) afgezet tegen de relatieve score van de TB (punten resp. onderneming TB / 200).
Figuur 23 Relatieve score inhoudsanalyse en relatieve score TB In paragraaf 3.5 heb ik een econometrisch model beschreven dat de relatie tussen de afhankelijke variabele, de totaalscore die is behaald op de door mij uitgevoerde inhoudsanalyse en enkele onafhankelijke variabelen zoals: de grootte van de onderneming, totaalscore volgens de TB, wel of geen assurance report bij het duurzaamheidsverslag, wel of geen beursnotering en het aantal pagina’s
34
van het duurzaamheidsverslag in kaart brengt. In tabel 3 zijn de beschrijvende statistieken weergegeven van de hiervoor benoemde variabelen en in bijlage 3 zijn de correlaties tussen de hiervoor benoemde variabelen weergegeven.
Tabel 3 Beschrijvende statistieken variabelen: TotaalscoreInhoudsanalyse, TotalScoreTB, AssuranceReport, Beursnotering en AantalPagina’s
Grootte,
Vanuit de legitimatietheorie wordt beargumenteerd, dat het voortbestaan van organisaties afhankelijk is van de mate waarin organisaties handelen binnen de ‘grenzen’ en ‘normen’ van de samenleving (Deegan, 2002). Hierbij geldt dat meer zichtbare ondernemingen, die bijvoorbeeld veel media aandacht krijgen, meer zullen rapporteren over milieu gerelateerde zaken (Brown en Deegan, 1998). Dowling en Pfeffer (1975) beargumenteren verder, dat grotere organisaties zichtbaarder zullen zijn en daardoor de kans groter is dat deze grotere organisaties meer legitimerend verdrag vertonen. Om dit meetbaar te maken heb ik als ‘legitimerend gedrag’ de scores op mijn inhoudsanalyse als proxy gebruikt (afhankelijke variabele). Hoe hoger de score, hoe beter de organisatie rapporteert over haar meest materiële onderwerpen. Uit de regressie analyse (zie tabel 4) blijkt een significante positieve relatie (0.852) te bestaan tussen de grootte van de organisatie en de score op de inhoudsanalyse. Dit impliceert dat bedrijven die groter zijn, ook meer legitimerend verdrag vertonen. Voor de andere variabelen is er geen significante relatie gevonden.
Tabel 4 Uitkomsten regressie analyse
35
5. CONCLUSIE De beantwoording van de hoofdvraag “Hoe worden de als meest materieel erkende onderwerpen door ondernemingen werkelijk verantwoord in het duurzaamheidsverslag” wordt gestructureerd beantwoord in dit hoofdstuk middels de twee deelvragen die zijn besproken in paragraaf 1.2. 5.1 Eerste deelvraag De eerste deelvraag luidt: “Wanneer is niet-financiële informatie materieel?”. Materialiteit is een begrip dat steeds meer aandacht krijgt in de context van MVO en niet-financiële informatie (Zadek en Merne, 2003; Lydenberg et al., 2010; Eccles et al., 2014). Dit is ook niet raar, als je bedenkt dat een enorme hoeveelheid aan niet-financiële informatie wordt gerapporteerd door ondernemingen. Als gevolg hiervan wordt beargumenteerd dat er een zeker materialiteitsfocus dient te zijn, die op maat wordt gemaakt per onderneming en eventueel per sector bij de totstandkoming van duurzaamheidsverslagen (Eccles et al. 2012). De dialoog die de onderneming voert met de relevante stakeholders, vormt de basis voor de materialiteitsexcercitie. Uit deze materialiteitsexcercitie wordt, in het ideale geval, een materialiteitsmatrix opgesteld. Deze materialiteitsmatrix kan worden ingezet als basis voor het verslag. De definitie van materialiteit voor niet-financiële informatie is: “Material Aspects are those, that reflect the organization’s significant economic, environmental and social impacts; or substantively influence the assessments and decisions of stakeholders.” (GRI, 2013a, p. 7). Vanuit deze definitie van materialiteit, welke visueel is weergegeven in de materialiteitsmatrix per onderneming, heb ik de drie meest belangrijke materiële onderwerpen geselecteerd en vervolgens beoordeeld. 5.2 Tweede deelvraag Nadat bekend is wanneer niet-financiële informatie materieel is, kan een antwoord worden gezocht voor de tweede deelvraag: “Welke informatie mag minimaal worden verwacht over de als meest materieel erkende onderwerpen?”. Om deze vraag te beantwoorden, heb ik een beoordelingsmodel ontwikkeld, waarmee ik een inhoudsanalyse heb uitgevoerd op de duurzaamheidsverslagen van de door mij geselecteerde ondernemingen. 5.3 Beantwoording hoofdvraag Dit onderzoek heeft een exploratief karakter en wil daarmee antwoord geven op de volgende onderzoeksvraag: “Hoe worden de als materieel erkende onderwerpen door ondernemingen werkelijk verantwoord in het duurzaamheidsverslag?”. In de vorige twee paragrafen is respectievelijk de definitie van materialiteit gegeven voor niet-financiële informatie, welke wordt gebruikt in duurzaamheidsverslagen en welke informatie minimaal mag worden verwacht in duurzaamheidsverslagen van de als materieel erkende onderwerpen. In de volgende drie sub paragrafen wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag middels drie analyses. 5.3.1 Conclusies eerste analyse - aspecten De eerste analyse heeft betrekking op de zes aspecten van het RAFI raamwerk. In deze paragraaf worden de belangrijkste conclusies van de eerste analyse beschreven. Aspect A (Specific Policies) gaat over specifiek beleid van de onderneming ten aanzien van materiële onderwerpen. Materialiteit wordt een steeds belangrijker onderdeel van duurzaamheidsverslagen en gaat bepalend werken voor de inrichting van het duurzaamheidsverslag. Het is hierdoor van belang dat bij de formulering van het beleid specifieke verantwoordelijkheden, taken, tijd en middelen worden toegewezen aan deze
36
specifieke materiële onderwerpen. En niet alleen aan het thema MVO in zijn algemeenheid. Deze concreetheid is van essentieel belang om de bedrijven verantwoordelijk te kunnen houden voor hun MVO beleid. Uit mijn onderzoek blijkt dat specifieke verantwoordelijkheden, taken, toegewezen tijd en middelen, concrete acties en uitdagingen en obstakels niet concreet worden gelinkt met de materiële onderwerpen. Het MVO beleid van de beoordeelde ondernemingen wordt vaak te algemeen beschreven. Hierdoor is niet te herleiden, wie precies van de onderneming verantwoordelijk is voor het behalen van de doelstellingen op de materiële onderwerpen. Het tweede aspect, de stakeholderdialoog (aspect B), wordt over het algemeen goed beschreven. In de stakeholderdialoog zijn vaak duidelijk de relevante stakeholders te herleiden die ook worden beïnvloed door de meest belangrijke materiële onderwerpen. De stakeholderdialoog welke uitmondt in een materialiteitsmatrix, kan worden ingezet als basis voor het duurzaamheidsverslag (GRI, 2013a). De connectie tussen de stakeholderdialoog en de materialiteitsmatrix is vaak duidelijk terug te zien in de verslagen. Bij het derde aspect (Assessing) wordt inzicht gegeven in de verschillende externe factoren, risico’s en kansen, die (kunnen) spelen bij het materiële onderwerp (beschreven door middel van case studies). Hier valt op dat er veel verschil bestaat tussen de verschillende sectoren. De sectoren media, vastgoed, retail, overig, handelsmaatschappij, universiteiten en UMC’s en pharma scoren een stuk minder goed op dit aspect dan de sectoren energie, olie en gas, dienstverlening, bouw en maritiem, banken en verzekeraars, transport, voedsel en drank, industriële goederen, technologie en consumentenproducten. Het vijfde aspect (Tracking) gaat in op de kwantificering en specificering van resultaten, die betrekking hebben op het materiële onderwerp. Hier is zeker nog ruimte voor verbetering. Helemaal als het gaat om de connectie tussen de meest materiële onderwerpen en meetbare prestatie indicatoren. De analyse van het vierde en zesde aspect leveren geen noemenswaardige conclusies op. 5.3.2 Conclusies tweede analyse - sectoren De tweede analyse is een beschrijving van de resultaten van de inhoudsanalyse per onderneming per sector. Er bestaan grote verschillen tussen de sectoren. Sectoren die veel punten scoren in de inhoudsanalyse zijn: energie, olie en gas, dienstverlening, bouw en maritiem, banken en verzekeraars, transport, voedsel en drank, industriële goederen, technologie en consumentenproducten. Sectoren, die beduidend minder scoren zijn: media, vastgoed, retail, overig, handelsmaatschappij, universiteiten en UMC’s en pharma. 5.3.3 Conclusies derde analyse – regressie De derde en laatste analyse is een regressie analyse. Hierbij wordt de relatie tussen de afhankelijke variabele, de totaalscore die is behaald op de door mij uitgevoerde inhoudsanalyse, en enkele onafhankelijke variabelen zoals: de grootte van de onderneming, totaalscore volgens de TB, wel of geen assurance report bij het duurzaamheidsverslag, wel of geen beursnotering en het aantal pagina’s van het duurzaamheidsverslag in kaart gebracht. De enige significante (positieve) relatie wordt gevonden tussen de grootte van de onderneming en de score op de inhoudsanalyse. Dit is consistent met de legitimatietheorie en impliceert dat bedrijven die groter zijn, ook meer legitimerend verdrag vertonen. Voor de andere variabelen zijn geen significante relaties gevonden.
37
Verklarende woordenlijst Duurzaamheid (Sustainability). “…humanity has the ability to make developments sustainable to ensure that it meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs” (Commissie Brundtland, 1987, p. 8). Duurzaamheidsverslagen. Verslagen die informatie rapporteren “vanuit de perspectieven ‘poeple, planet en profit’ (Triple P) gekoppeld aan een ontwikkelingsperspectief en de bijbehorende governance structuur: duurzaamheid. Triple P is een door John Elkington (1997) geïntroduceerd principe, waarbij de prestaties van ondernemingen op het gebied van de mens (sociale omgeving en werknemers), het milieu en het financiële terrein in balans worden gemeten en gerapporteerd. De laatste jaren wordt – als gevolg van de voortdurende dialoog over dit fenomeen – ook gesproken over niet-financiële informatie.” (De Waard, 2011, p. 4). Inhoudsgerichte criteria. Onderneming en bedrijfsprofiel, beleid en resultaten en management aanpak (TB, 2014, p. 43). Kwaliteitsgerichte criteria. Relevantie, duidelijkheid, betrouwbaarheid, responsiviteit en samenhang (TB, 2014, p. 43). Relevante informatie. Informatie is relevant als het iets zegt over de economische, milieu en sociale impact, die de onderneming heeft op haar omgeving. En als de informatie, of het weglaten daarvan, substantieel invloed heeft op de boordeling en de keuzes, die de stakeholders maken op grond van de gepubliceerde informatie. Stakeholders. Een afzonderlijk te identificeren individu of groep, die invloed heeft op de organisatiedoelstellingen en/of wie kan worden beïnvloed door organisatiedoelstellingen (Freeman en Reed, 1983, p. 91). Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). (1) Het bewust richten van de ondernemingsactiviteiten op waarde creatie in drie dimensies – poeple, planet, profit – en daarmee op de bijdrage aan de maatschappelijke welvaart op de lange termijn; (2) een relatie met de verschillende belanghebbenden onderhouden op basis van doorzichtigheid en dialoog, waarbij antwoord wordt gegeven op gerechtvaardigde vragen uit de maatschappij.65 Materiële onderwerpen. Materiële onderwerpen zijn de onderwerpen, die het meest relevant zijn voor een specifieke onderneming en die derhalve in aanmerking komen om opgenomen te worden in de maatschappelijke verslaggeving. Een onderwerp is relevanter – en dus meer materieel – wanneer de onderneming significante impact heeft op dit gebied. Onderwerpen die tegemoet komen aan een sterke informatiebehoefte van belanghebbenden en die bepalend kunnen zijn voor de beslissingen en afwegingen, die belanghebbenden maken ten aanzien van de onderneming, moeten ook als materiële onderwerpen worden beschouwd.66 Materialiteitsmatrix. Grafische weergave, waarmee de organisatie inzicht geeft in het relatieve belang van maatschappelijke onderwerpen voor zowel belanghebbenden, als de onderneming en waaruit blijkt welke onderwerpen de onderneming beschouwt, als zijnde het meest materieel.67
65
Definitie afkomstig van Sociaal-Economische Raad (SER) 2014 (geciteerd uit beleidsnota ‘MVO loont’). Definitie afkomstig van Criteria TB 2014. 67 ibid. 66
38
Referenties Baarda, D.B. en Goede, M.P.M. de. 2006. Basisboek methoden en technieken: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief onderzoek. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff. Beck, C.A., Campbell, D., Shrives, P.J. 2010. Content analysis in environmental reporting research: Enrichment and rehearsal of the method in a Britisch-German context. The British Accounting Review, 42: 207-222. Brammer, S en Pavelin, S. 2006. Voluntary environmental disclosures by large UK companies. Journal of Business Finance & Accounting, 33(7&8): 1168-1188. Brown, N. and Deegan, C. 1998. The public disclosure of environmental performance information – a dual test of media agenda setting theory and legitimacy theory. Accounting and Business Research, 29(1): 21-41. Brundtland Commissie. (1987). Our Common Future. World Commission on Environment and Development. Oxford: Oxford University Press. Business and Human Rights Resource Centre. 2014. Reporting en Assurance Framework Initiative. http://business-humanrights.org/en/business-and-human-rights-reporting-and-assurance-frameworksinitiative-rafi#project, geraadpleegd op 11 november 2014. Blumberg, B., Cooper, D.R. en Schindler, P.S. 2011. Business research methods. New York: McGraw-Hill Education. Clarkson, P.M., Yue, L., Richardson, G.D. en Vasvari, F.P. 2008. Revisiting the relationship between environmental performance and environmental disclosure: An empirical analysis. Accounting, Organizations and Society, 33: 303-327. Dye, R. 1985. Disclosure of Nonproprietary Information. Journal of Accounting Research, 23(1): 123-145. Deegan, C. 2002. The legitimising effect of social and environmental disclosures – A theoretical foundation. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 15(3): 282-311. Donaldson, T. en Preston, L.H. 1995. The stakeholder theory of the corporation: Concepts evidence and implications. The Academy of Management Review. 20(1): 65-91. Deloitte. 2014. Integrated reporting in the Netherlands: The journey continues and is gaining traction and pace! http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/nl/Documents/audit/deloitte-nlaudit-integrated-reporting-in-the-netherlands.pdf, geraadpleegd op 29 januari 2015. Eccles, R., Krzus, M., Rogers, J., en Serafeim, G. 2012. The need for sector-specific materiality and sustainability reporting standards. Journal of Applied Corporate Finance, 24:2, 65-71. Eccles, R., Krzus, M en Ribot, S. 2015. The Integrated Reporting Movement: Meaning, Momentum, Motives, and Materiality, Hoboken: John Wiley & Sons Inc. Edgley, C. 2014. A genealogy of accounting materiality. Critical Perspectives on Accounting, 25: 255-271. Elkington, J. 1997. Cannibals with forks – The triple bottom line of 21st century business, Capstone Publishing Limited, hoofdstuk 1 en 7.
39
Ernst & Young. 2009. Keep the Balance Steady: Survey of the quality of sustainability reports 2007. Feenstra, D. 2012. Ontwikkelingen in het leesbaarheidsonderzoek van narratieve accountingteksten. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 86(6): 222-234. Freeman, R.E. 1984. Strategic Management: A Stakeholder Approach. Boston: Pitman Freeman, E.R. en Reed, D.L. 1983. Stockholders and stakeholders: A new perspective on corporate governance. California Management Review, 25(3): 88-106. GRI. 2013a. G4 sustainability reporting guidelines: Reporting principles and standard disclosure. Global Reporting Initiative. GRI. 2013b. G4 Sustainability reporting guidelines: Implementation manual. Global Reporting Initiative. GRI, 2013c. Carrots and sticks: Sustainable reporting policies worldwide – today’s best practices, tomorrow’s trends. Global Reporting Initiative. https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/carrots-and-sticks.pdf, geraadpleegd op 28 januari 2015. GRI, 2013d, Sustainability topics for sectors: What do stakeholders want to know? Global Rerporting Initiative. https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/sustainability-topics.pdf, geraadpleegd op 30 januari 2015. IIRC. 2013. The international framework. http://www.theiirc.org/wpcontent/uploads/2013/12/13-12-08-THE-INTERNATIONAL-IR-FRAMEWORK-2-1.pdf, geraadpleegd op 29 januari 2015. KPMG. 2013. The KPMG Survey of Corporate Responsibility Reporting https://www.kpmg.com/Global/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/corporateresponsibility/Documents/corporate-responsibility-reporting-survey-2013-exec-summary.pdf, geraadpleegd op 29 januari 2015.
2013.
Lindblom, C.K. 1994. The implications of organizational legitimacy for corporate social performance and disclosure. Paper presented at the Critical Perspectives on Accounting Conference, New York, NY. Lydenberg, S., Rogers, J. en Wood, D. 2010. From transparency to performance: Industry-based sustainability reporting on key issues. The Hauser Center for Nonprofit Organizations, Initiative for Responsible Investment. Neu, D, Warsame, H. en Pedwell, K. 1998. Managing public impressions: Environmental disclosures in annual reports. Accounting, Organizations, and Society, 23(3): 265-282. Patten, D.M. 1991. Exposure, legitimacy, and social disclosure. Journal of Accounting and Public Policy, 10(4): 297-308. Principles for Responsible Investment. 2014. Report on progress 2014. http://www.unpri.org/viewer/?file=wp-content/uploads/2014_report_on_progress.pdf, geraadpleegd op 1 november 2014. Slack, N., Chambers, S., Johnston, R., en Betts, A. 2009. Operation and process management (2e editie). London: Prentice Hall.
40
Sociaal-Economische Raad. 2000. De winst van waarden. http://www.ser.nl/~/media/db_adviezen/2000_2009/2000/b19054.ashx, geraadpleegd op 30 oktober 2014. Svenson, O. 1981. Are we all less risky and more skillful than our fellow drivers?. Acta Psychologica, 47: 143-148. TB. 2014. De Kristal http://TB.nl/sites/default/files/fotos/Brochure_Transparantie_Benchmark_NL_def.pdf, op 30 november 2014.
2014. geraadpleegd
Vendelø, M.T. 1998. Narrating Corporate Reputation: Becoming Legitimate Through Storytelling. International Studies of Management and Organization, 28(3): 120-137. Verrecchia, R., E. 1983. Descretionary disclosure. Journal of Accounting and Economics, 179-194. De Waard, 2011. Als de vos de passie preekt… De rol van de accountant bij duurzaamheidsverslaggeving. Groningen: Grafimedia, Facilitair Bedrijf Rijksuniversiteit Groningen. Wester, F. 2006. Inhoudsanalyse: Theorie en praktijk. Deventer: Kluwer. Zadek, S. en Merme, M. 2003. Redefining materiality: practice and public policy for effective corporate reporting, AccountAbility. ISBN 1901-693-14-7.
41
Bijlage 1 Beoordelingsmodel A. Wordt er een algemeen beleid geformuleerd aangaande dit materiële onderwerp? [Specific Policies] 1 Binnen de beschrijving van het proces van sturing en beheersing geeft de onderneming een specifieke toelichting op de wijze waarop het management sturing geeft aan het geïdentificeerde materiële onderwerp (afgeleid van TB18). 0= Geen toelichting 2=
Er wordt een algemene toelichting gegeven op ten minste twee van onderstaande punten.
4=
Er wordt een toelichting gegeven op ten minste drie van onderstaande punten. · functie aan wie eindverantwoordelijkheid is toebedeeld · taken en verantwoordelijkheden van de verschillende betrokken afdelingen · toegewezen tijd en middelen · concrete acties die genomen zijn of worden ·
uitdagingen en obstakels waarmee het management is of wordt geconfronteerd
2 In de verslaggeving wordt toegelicht hoe medewerkers van de onderneming (met een lagere rang in de onderneming dan het management) op de hoogte worden gesteld van de implicaties en significantie van het, onder vraag 1 genoemde beleid, ten aanzien van hun werk. 0= Er wordt geen toelichting gegeven. 2= 4=
Er wordt een algemene toelichting gegeven Er wordt een toelichting gegeven hoe medewerkers op de hoogte worden gesteld van het ondernemingsbeleid ten aanzien van dit specifieke risico.
B. Wordt er beschreven hoe de onderneming specifieke stakeholders betrekt bij het in kaart brengen van de risico's? [Stakeholder Engagement] 3 De onderneming maakt duidelijk hoe zij belanghebbenden betrekt bij het beleid en de activiteiten van de onderneming ten aanzien van het materiële onderwerp en hoe zij rekening houdt met hun gerechtvaardigde belangen en verwachtingen (afgeleid van TB33). 0=
Geen toelichting.
1=
Er wordt een algemene toelichting gegeven. Er wordt een specifieke toelichting gegeven die voldoet aan ten minste twee van onderstaande aspecten. Er wordt een specifieke toelichting gegeven die voldoet aan ten minste vier van onderstaande aspecten.
2= 4=
·
identificatie en selectie van belanghebbenden
·
de wijze waarop een dialoog is gevoerd
·
de frequentie van de dialoog met belanghebbenden per type of groep
·
de belangrijkste bespreekpunten per type of groep
·
de uitkomsten van de dialoog per type of groep
42
_+ 2
_+ 2 _+ 2
Er wordt een toelichting gegeven op de wijze waarop de uitkomsten van de dialoog met belanghebbenden zijn gebruikt door de onderneming en welk effect dit heeft gehad op het beleid en de activiteiten van de onderneming aangaande dit materiële onderwerp. Uit de verslaggeving blijkt de betrokkenheid van het hoogste bestuurslichaam bij de dialoog met belanghebbenden. Uit de verslaggeving blijkt dat de dialoog met belanghebbenden is gevoerd in relatie tot de strategie van de ondernemingen en de vastgestelde doelen.
Bij het inrichten van de verslaggeving heeft de onderneming zich laten leiden door de 4 informatiebehoefte van belanghebbenden (afgeleid van TB34). 0= Er wordt geen toelichting gegeven 1= 2=
_+ 2 _+ 2
Er wordt een algemene toelichting gegeven. Er wordt een specifieke toelichting gegeven waarbij wordt aangegeven hoe de verwachtingen en belangen van belanghebbenden zijn meegewogen in het proces waarin de materiële onderwerpen waarover wordt gerapporteerd zijn vastgesteld. In de maatschappelijke verslaggeving wordt de gebruiker uitgenodigd een reactie te geven en wordt daartoe een concrete mogelijkheid geboden. Er wordt een specifieke toelichting gegeven hoe het beleid ten aan zien van dit materiële onderwerp van de onderneming is beïnvloed door de stakeholders.
C. Wordt er beschreven hoe de onderneming de impacts, van dit materiële onderwerp op stakeholders, in kaart brengt? [Assessing]
5 In de verslaggeving wordt inzicht gegeven in de potentiële implicaties van toekomstige externe factoren, risico's en kansen op het materiële onderwerp. 0= Er wordt geen toelichting gegeven. 2=
4=
_+ 2 _+ 2 _+ 2
Er wordt wel een algemene toelichting gegeven hoe de onderneming externe factoren, risico's en kansen relateert tot het materiële risico welke de afgelopen periode bijzondere aandacht verdienen. Er wordt wel een specifieke toelichting gegeven hoe de onderneming externe factoren, risico's en kansen relateert tot het materiële risico welke de afgelopen periode bijzondere aandacht verdienen. Er wordt een voorbeeld gegeven van risico's waar het senior management de afgelopen periode extra aandacht aan heeft besteedt. Er wordt ook een toelichting gegeven over de acties die nodig zijn om te reageren op toekomstige externe factoren, risico's en kansen. Er wordt een voorbeeld gegeven van potentiële impacts en/of trends die in de huidige verslagperiode bijzondere aandacht verdienen.
D. Wordt er beschreven hoe de onderneming handelt nadat de materiële onderwerpen voor de stakeholders in kaart zijn gebracht? [Integrating and Acting] 6 In de verslaggeving wordt inzicht gegeven in de acties die de onderneming neemt om de risico's voor de stakeholders te verminderen m.b.t. dit specifieke materiële onderwerp. 0= Er wordt geen toelichting gegeven.
43
2= _+ 2
Er wordt een toelichting gegeven over de strategieën die de onderneming hanteert voor het verminderen van risico's voor de stakeholders. Er wordt een voorbeeld gegeven waarbij de onderneming aantoont de risico's voor stakeholders m.b.t. dit specifieke materiële risico te verminderen.
E. Wordt er concreet beschreven wat de prestaties (kwantitatief en/of kwalitatief) zijn in relatie tot werkelijke en potentiële impact van dit materiële onderwerp? [Tracking] In de verslaggeving wordt beschreven wat de prestaties zijn in relatie tot werkelijke en potentiële 7 impact. 0= Er wordt een algemene toelichting gegeven. 2= 4= 6=
Er wordt er bij de beschrijving van het materiële onderwerp meetbare prestatie indicatoren gegeven. Wordt er bij de beschrijving van het materiële onderwerp een link gegeven tussen historische, huidige en toekomstig verwachte prestaties? Er wordt wel grafische informatie verstrekt in de vorm van zowel grafieken en/of tabellen als lijn-, taart- en/of staafdiagrammen.
_+ 2 Er wordt er bij de beschrijving van het materiële onderwerp aangegeven welke protocollen/richtlijnen zijn gebruikt bij het vaststellen van de prestatie indicatoren? (Vb.: GRI, GHG protocol of intern ontwikkelde standaarden) F. Wordt er beschreven hoe het effect van werkelijke impacts op stakeholder worden verholpen? [Remediation] 8 In de verslaggeving wordt beschreven op welke wijze stakeholders melding kunnen maken van misstanden aangaande het materiële onderwerp. 0= Er wordt geen toelichting gegeven. 2= _+ 2
In de maatschappelijke verslaggeving wordt de gebruiker uitgenodigd een reactie te geven en wordt daartoe een concrete mogelijkheid geboden. Er wordt een voorbeeld gegeven van een situatie waarbij stakeholder(s) melding hebben gemaakt van een misstand en dit is opgemerkt door de onderneming.
44
Bijlage 2 Bedrijven met een materialiteitsmatrix In totaal hebben slechts 89 bedrijven voldaan aan criteria 3, subvraag 2. Criteria 3: De onderneming geeft een toelichting op de onderwerpen, die zij van materieel belang acht voor de waardeketen, waarin de onderneming opereert. Subvraag: In de verslaggeving is een grafische weergave opgenomen van materiële onderwerpen, bijvoorbeeld in de vorm van een materialiteitsmatrix. (+1 punt) Naam A. Hakpark B.V. Accell Group Achmea Aegon N.V. AKZO Nobel N.V. Albron Nederland B.V. Alliander N.V.
ANWB B.V. Aperam Arla Foods B.V. ASM International N.V. ASML Bank Ned. Gemeenten N.V. Beelen Groep B.V. Beter Bed Holding N.V. Bidvest Deli XL Brab. Ontw. Maatschappij N.V. CoMore Cooperative Agrifirm U.A. Corbion N.V. Crown Van Gelder N.V. CZ groep De Nederlandsche Bank N.V. Delta Lloyd Groep DSM N.V. Dura Vermeer Groep E.ON Benelux N.V. Ernst & Young Nederland European Aeronautic Defence and Space Company EADS Facilicom Services Group GasTerra B.V. Havenbedrijf Rotterdam N.V. Heijmans Heineken N.V.
Naam KPN Menzis Holding B.V. MN Nederlandse Waterschapsbank NV NIBC Bank N.V. NS Nutreco NV NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor NoordNederland Perfetti Van Melle ProRail B.V. PwC Q Park N.V. Rabobank Randstad Holding nv Reed Elsevier N.V. Rijksuniversiteit Groningen Rockwool Benelux Holding Royal HaskoningDHV Schiphol Group Siemens Nederland Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij TBI Holdings TenneT Holding B.V. TMG - Telegraaf Media Groep TNO TNT Express TUI Nederland Unibail Rodamco Unilever N.V. Universiteit van Amsterdam UPC Nederland USG People N.V. Van Gansewinkel Groep Van Lanschot
45
IHC Merwede Holding B.V. Imtech Industriebank LIOF N.V. ING Groep Jumbo Groep Holding B.V. Kendrion N.V. Koninklijke BAM Groep Koninklijke FrieslandCampina N.V. Koninklijke Philips N.V. Koninklijke Ten Cate N.V. KPMG N.V.
Vanderlande VanDrie Group Vebego International N.V. Vitens N.V. Vodafone VolkerWessels Vreugdenhil Groep B.V. Wavin N.V. Wolters Kluwer N.V. Zeeman Groep B.V.
46
Bijlage 3 Correlaties
47
