Hoe heeft Emma’s Hof het aangepakt? Het verhaal van Neerlands misschien wel bekendste groene buurtproject. Door Rachelle Eerhart – Projectleider Groen Dichterbij & Support Team-lid Zuid-Holland Op zaterdag 13 september 2014 waren we in het kader van het Zuid-Hollandse Groen Dichterbij Zomerprogramma op bezoek bij Emma’s Hof in Den Haag. We vroegen een van de initiatiefnemers van het eerste uur, Nelleke Mineur, naar de aanpak die dit groene buurtproject zo succesvol heeft gemaakt. Onderstaand verslag is geformuleerd in de vorm van tips voor andere projecten. Van Emma’s Hof is heel wat te leren!
Om te beginnen wat feitjes Locatie
Start Rechtsvorm Bestuur Vrijwilligers Betaald Meer info
Den Haag, 1700 m2 in driehoek tussen Weimarstraat, Beeklaan & Galileïstraat in het Regentessekwartier. Ingang via poort aan Galileistraat 36. Voor openingstijden zie www.emmashof.nl 2007: start initiatiefgroep, 2010: sloop pand & aanleg tuin Stichting Stadstuin Emma’s Hof 5 bestuursleden Ruim 130 verdeeld over verschillende werkgroepen. Niemand Er staan uitgebreide beschrijvingen van het ontstaan van Emma’s Hof, een media-geschiedenis, foto’s en video’s, het ontwerp van de tuin, etc. op www.emmashof.nl
Beginnen Sluit aan bij een bestaand initiatief – De buurt was al actief, er werden al straatfeesten georganiseerd. Nelleke en haar man waren in 2005 in de buurt komen wonen en leerden op de straatfeesten andere buurtbewoners kennen. Gedeelde frustratie over iets in de buurt kan verbindend werken – In de driehoek tussen de straten stond een oud gebouw. Frustratie over dit gebouw in de achtertuinen van de buurtbewoners was er al. Ontmoeting op straat leidde tot clubje dat samen ging praten. Startgroep van 6 mensen. Zorg voor een positief en vaardig startteam – In het begin was het niet precies duidelijk wat de initiatiefnemers wilden gaan realiseren, maar iets moois ging het worden. En, iedereen was het erover eens dat de plek teruggeven moest gaan worden aan de buurt. De houding van iedereen was erg positief, het motto was ‘gewoon beginnen en dan gaat het lukken!’ & ‘Denk groot, begin klein. Begin met kleine
succesjes – heb een grote droom. Stapel zo succesje op succesje.’ Daarnaast hadden de initiatiefnemers aanvullende expertises – iedereen was ergens anders goed in en de teamleden vulden elkaar dus goed aan. Weet dat het tijd gaat kosten! – Een aantal van de initiatiefnemers had flexibele schema’s qua werk. In het begin moest er veel onderzoek gedaan worden, bijvoorbeeld naar hoe het precies zat met het pand en naar fondsen. Het groepje van 6 kwam regelmatig bij elkaar.
Betrekken van buurtbewoners Breng de buurt op de hoogte van je plannen & betrek buurtbewoners – De initiatiefnemers hebben in het begin de hele buurt geflyerd (1000 flyers!). Op flyer stond: ‘Wij willen hier een groene plek creëren, over een week komen we terug en dan bellen we aan om jullie te vragen wat jullie hiervan vinden’. Een week later zijn acht mensen bij alle buurtbewoners langs de deur gegaan. En ze kwamen terug met een enorme lijst aan ideeën voor de 1700 vierkante meter grond. Op deze manier leerde de initiatiefgroep de buurt ook goed kennen. Laat mensen doen wat zij willen doen – N.a.v. de rondgang door de buurt meldden veel buurtbewoners zich aan om te helpen. De initiatiefgroep heeft mensen de kans gegeven om te doen wat zij zelf wilden doen, zo bouw je aan enthousiasme. Blijf communiceren – De initiatiefgroep is de buurt steeds op de hoogte blijven stellen als er nieuws was. Er is een website aangemaakt en mensen kregen updates per e-mail. Ook is er nog regelmatig geflyerd. Blijf positief, ook bij tegenslag – De projectontwikkelaar had de grond gekocht om er 12 huizen te bouwen, en net toen Emma’s Hof de toezegging had dat de stichting de grond over mocht nemen, werd het pand 10 maanden gekraakt. De initiatiefgroep bleef desondanks positief en hield de buurt ook hierover goed op de hoogte. Bouw aan eigenaarschap & groepsgevoel – Toen de grond gekocht was en het pand gesloopt, werden buurtbewoners bij allerlei zaken betrokken. Met het geld van Emma’s Hoftour was gereedschap gekocht en hiermee werden de stenen van het pand afgebikt om later in de tuin gebruikt te worden. Er werd geklust in truien van Emma’s Hof, dat hielp zeker voor het bouwen van het groepsgevoel. En, om de bodem na de sloop te bedekken
werd gerst gezaaid, waarin natuurlijk heel mooi Tai-chi kon worden gedaan! De mozaïekbank werd tijdens workshops waar zo’n 70 buurtbewoners aan deelnamen gemaakt in de wijkwinkel. Creëer rituelen – Een opening is een ritueel, het begin van het seizoen is een ritueel.
Ontwerpen – van de organisatie & van de tuin Houd de regie & wees hier helder over – Toen het duidelijk was dat de buurt enthousiast was en dat er enorm veel ideeën waren, heeft de initiatiefgroep gezegd: ‘Wij nemen alle ideeën mee, maar wij bepalen wat er gaat komen – en dan is het voor de buurt.’ Kies een passende rechtsvorm – De initiatiefgroep heeft er toen ook bewust voor gekozen om een stichting te worden en geen vereniging. Dan zou de inspraak veel te ingewikkeld worden en veel te lang duren. Maak een stevig en helder projectplan – Met een groep van acht mensen is uiteindelijk het projectplan ontwikkeld. Dit bestond uit: een Pakket van Eisen, een Missie, een Doelstelling en een Plan van Aanpak. Hierbij zijn heldere uitgangspunten erg nuttig – Emma’s Hof koos ervoor om zich vooral te richten op het creëren van een rustige en veilige plek voor ouderen en kinderen. Doordat drukke straten de wijk begrenzen was dit een logisch startpunt. In deze wijk stonden ‘Veiligheid en Beheer’ voorop, de initiatiefgroep wilde het beheersbaar kunnen houden. Daarom is gekozen voor een ‘aangelegde tuin’ i.p.v. voor een wilde speelnatuurplaats. Kies voor creatieve vormen om te brainstormen – Toen het duidelijk was dat de tuin er ging komen heeft de initiatiefgroep, inmiddels het bestuur, samen gebrainstormd over het ontwerp. Iedereen deelde zijn of haar dromen voor de tuin en de meest populaire dromen werden de uitgangspunten voor het ontwerp. Aarzel niet om hier begeleiding van iemand bij te vragen. Nodig gericht mensen uit om mee te denken – Uit de grote groep aanhangers van Emma’s Hof werden 30 mensen gericht uitgenodigd om mee te komen denken over het ontwerp. Dus: geen open uitnodiging, heel gericht vragen. Het werd geen
open discussie, een aantal uitgangspunten was al vastgesteld: de landschapsarchitect was al gekozen, de gewenste functies waren al benoemd, d.m.v. moodboards werd richting gegeven. Tijdens de ontwerpsessie hebben groepjes maquettes gemaakt en de landschapsarchitect heeft op basis hiervan het uiteindelijke ontwerp van de tuin gemaakt. Houd in het ontwerp rekening met het belang van ‘plaats’ – Een plek heeft historie, daar is bij Emma’s Hof veel gebruik van gemaakt. De stenen van het pand werden gebruikt in de tuin, net als tuinhekjes van mensen. Ook werden bepaalde plekken in het ontwerp gebaseerd op plekken in het oude pand, bijvoorbeeld de ontmoetingsruimte. Ook de naam van de tuin past in de wijk, het Regentesseplein met Regentes Emma op de naald is om de hoek en daar zit Café Emma. In de poort van Emma’s Hof is de historie van de plek en de wijk te zien op foto’s en te lezen in teksten. Houd in het ontwerp rekening met diverse functies & toegankelijkheid – Zorg dat je tuin verschillende functies heeft (spelen, ontmoeten, afzonderen, ontdekken, genieten, groente verbouwen, etc.). Zorg er daarnaast voor dat je doelgroep zich ook gemakkelijk in de tuin kan bewegen: in Emma’s Hof zijn de paden rolstoeltoegankelijk & zijn er diverse speelaanleidingen voor kinderen.
Financiering en betrekken van de gemeente Zoek naar geld dat makkelijk te krijgen is – Er bleek geld beschikbaar te zijn voor burgerinitiatieven bij de Wijkwinkel en ook Emma’s Hoftour bracht geld in het laatje. Organiseer dus laagdrempelige startactiviteiten die wat financiën voor je project op kunnen leveren. Betrek de politiek – Toen er steun nodig was om het pand te verwerven van de projectontwikkelaar die eigenaar was, heeft de initiatiefgroep de politieke partijen benaderd. Hierbij is timing belangrijk! Op dat moment was het Groenjaar in Den Haag & kwamen ook de gemeenteraadsverkiezingen eraan. Er is bewust gekozen voor de politiek en niet de ambtenarij, dat was veel te stroperig. Geef politici hun momenten – Emma’s Hof ontving de wethouder in de boksring van het gebouw dat gekocht en gesloopt moest worden. Dat leverde mooie foto’s op. Lees je in! – De initiatiefgroep heeft voor de aanvragen bij fondsen en subsidiegevers zich goed ingelezen in de beschikbare literatuur op het gebied van de effecten van groen op gezondheid en sociale cohesie. Ook hebben de initiatiefnemers goed gekeken naar de samenstelling van de wijk.
Zorg dat de gemeente financieel over de brug komt – Als de gemeente toezegt financieel te ondersteunen, volgen andere fondsen vaak. Laat zien dat er draagvlak voor het project is in de buurt – Om aan geldschieters te laten zien dat de buurt Emma’s Hof ook echt wilde, is er een grote buurtdag georganiseerd, Emma’s Hoftour. Bij allerlei huizen was iets te doen en er was een routekaartje door de wijk heen. Zo werden alle kwaliteiten en het enthousiasme van de buurt getoond. Ook is er 2.000 euro opgehaald voor het project, iets dat natuurlijk goed van pas kwam op een moment dat er nog geen fondsen en subsidies waren. Houd de gemeente goed op de hoogte van wat er gebeurt – Stuur de gemeente regelmatig, maar natuurlijk niet te vaak, updates over de voortgang van je project
Binden en boeien van vrijwilligers Bouw aan een eigen sfeer en cultuur – In het begin toen de tuin er net was waren de bestuursleden veel aanwezig en traden ze in contact met bezoekers om te vertellen over de tuin. Een belangrijke focus hierin was het creëren van eigenaarschap bij bezoekers onder het motto “De tuin is van iedereen, als jij iets ziet dat niet kan, spreek die persoon er dan op aan.” Wees heel helder over de regels – In het begin was het bestuur huiverig voor gebods- en verbodsborden. Na een gesprek met de politie en brandweer werd duidelijk dat je in het begin streng moet zijn, dan kan je daar altijd later nog wat van afwijken. In de tuin staan nu mooie borden die aangeven wat er wel en niet kan. Met de mensen die al actief waren in de tuin werden de regels besproken, zo werd ook op dit punt aan eigenaarschap gewerkt. Ook aan de kinderen zijn de regels helder uitgelegd, je ziet ze elkaar er nu soms op corrigeren: “Hier niet rennen, dit is de Slakkengang, hier moet je rustig lopen.” Zet een vrienden-systeem op – Emma’s Hof heeft nu 120 vrienden die 25 euro voor 1 persoon en 60 euro voor een gezin per jaar betalen. Dat is een mooie vorm van binding & het zorgt ook voor uitkomsten om de lopende uitgaven (na de aanleg) te dekken. Zet werkgroepen op – Het bestuur heeft verschillende werkgroepen opgezet. Zo is er de Groengroep die verantwoordelijk is voor de tuin. De drie personen die in de Groengroep zitten krijgen van het bestuur richtlijnen en een budget mee en hebben verder de vrijheid. Ook zijn er de Spuitgasten die de tuin in de zomer sproeien, de Open- en sluitgroep bestaande uit 14 gezinnen die het hek openen en sluiten elke dag, een Klusgroep en een
Kookgroep & Bargroep voor bij evenementen. Kies vaste momenten voor onderhoudsactiviteiten – Op dinsdagen en elke laatste zaterdag van de maand is de Groengroep aanwezig en wordt er samen met mensen uit een poule van zo’n 30 buurtbewoners de tuin onderhouden. Zorg daarnaast voor een systeem dat mensen ook op hun eigen tijd iets kunnen doen – Emma’s Hof heeft bijvoorbeeld een tuinlogboek waarin bijgehouden wordt wat er moet gebeuren en wat er gedaan is. De Spuitgasten hebben ook hun eigen schema en ruilen via de mail beurten. Sta open voor nieuwe activiteiten – Naast de activiteiten die de vaste mensen inplannen is er ook ruimte voor activiteiten van anderen. Die melden zich bij Emma’s Hof vanzelf aan: ‘Mogen we dit? Mogen we dat?’ Wissel de bestuursleden 1 voor 1 – Om de cultuur te bewaken en goed over te dragen wisselen de bestuursleden niet allemaal tegelijk, maar 1 voor 1. Het bestuur komt eens in de zes weken bijeen. Het bestuur is ook in het multiculturele overleg binnen de wijk. Doe niet te moeilijk over het betrekken van bepaalde doelgroepen – Natuurlijk is het ook bij Emma’s Hof een doelstelling om mensen met een andere culturele achtergrond te betrekken bij de tuin, het is immers een gemêleerde wijk. De ervaring leert echter dat dit heel langzaam gaat. Na een paar jaar komen er nu bijna elke dag Turkse en Marokkaanse vrouwen van de tuin genieten. Het ontstaat bottom-up en is niet te forceren, al helpen persoonlijke contacten natuurlijk wel.
