Hoe groen is Nederland?

Hoe groen is Nederland? Onderzoek naar de hoeveelheid en toegankelijkheid van de groene ruimte in Nederland

September- Oktober 2005 Wageniningen Universiteit

Hoe groen is Nederland?

Team Groene Ruimte: Daniel van Dijke Niels Groot Marieke Paalhaar Mark Ravesloot Meike Sauter Liesbeth de Theije Joost van der Werf

Supervisor: Dr.ir. Terry van Dijk, Chair of Land Use Planning, Wageningen UR September- Oktober 2005

2


Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................4 1 Inleiding ........................................................................................................................5 1.1 Achtergrond ......................................................................................................... 5 1.2 Probleemstelling .................................................................................................. 5 1.3 Doelstelling .......................................................................................................... 5 1.4 Opbouw van het rapport ....................................................................................... 6 2. Onderzoeksvragen .......................................................................................................7 3. Onderzoeksopzet .........................................................................................................8 3.1 Conceptuele uitgangspunten ................................................................................. 8 3.2 Werkwijze ............................................................................................................ 8 4. Hoeveelheid groene ruimte en beheerders ................................................................12 4.1 Wie zijn de belangrijkste beheerders van groene ruimte? ...................................... 12 4.2 Hoeveel groene ruimte is er in Nederland? .......................................................... 13 4.2.1 Gegevens op basis van CBS-statistiek...........................................................13 4.2.2 Gegevens op basis van GIS-berekeningen ....................................................15 4.2.3 Gegevens op basis van eigen onderzoek.......................................................15 5 De hoeveelheid en toegankelijkheid van groene ruimte per Nederlander ..................18 5.1 Hoeveelheid groene ruimte in Nederland volgens CBS ......................................... 18 5.2 Hoeveelheid en toegankelijkheid van groene ruimte in Nederland volgens het Eigen Onderzoek ......................................................................................................... 18 6. Groene ruimte in de hoofdprovincies..........................................................................20 6.1 Noord-Holland .................................................................................................... 20 6.1.1 Groene ruimte in Noord-Holland .....................................................................20 6.1.2 Toegankelijkheid in Noord-Holland .................................................................21 6.2 Zuid-Holland ...................................................................................................... 22 6.2.1 Groene ruimte in Zuid-Holland........................................................................22 6.2.2 Toegankelijkheid in Zuid-Holland....................................................................22 6.3 Noord-Brabant ................................................................................................... 23 6.3.1 Groene ruimte in Noord-Brabant ....................................................................23 6.3.2 Toegankelijkheid in Noord-Brabant ................................................................24 6.4 Utrecht .............................................................................................................. 24 6.4.1 Groene ruimte in Utrecht ................................................................................24 6.4.2 Toegankelijkheid in Utrecht ............................................................................25 7. Vergelijking hoofdprovincies.......................................................................................26 8. De behoefte aan groene ruimte..................................................................................28 8.1 De behoefte aan groene ruimte in het algemeen .................................................. 28 8.2 Vergelijking algemene behoefte met gegevens CBS ............................................. 29 8.3 Vergelijking algemene behoefte met Eigen Onderzoek ......................................... 30 Conclusie................................................................................................................................31 Discussie ................................................................................................................................32 Bronnenlijst.............................................................................................................................33 Overzicht van tabellen............................................................................................................35 Bijlagen...................................................................................................................................36

september – oktober 2005

3


Voorwoord In het kader van het vak AMC 2 hebben wij de afgelopen weken onderzoek gedaan naar de open groene ruimte in Nederland. Onze begeleider Terry van Dijk is momenteel werkzaam in een werkgroep die een effectievere manier van landschapsplanning nastreeft. Omdat Nederland steeds meer dichtslibt en er eigenlijk geen sprake meer is van steden die gelegen zijn in het landelijke gebied maar veel meer van één groot stedelijk gebied met daarin groene open ruimtes lijkt een andere benadering van de planning vereist. De druk op de open ruimte in de Randstad, maar bijvoorbeeld ook in de Brabantse stedenring is enorm en er zal een zorgvuldig beleid moeten worden uitgestippeld om tot een effectieve en duurzame invulling te komen. Aan ons is gevraagd om na te gaan hoeveel open ruimte er nog is in Nederland en daarnaast ook specifiek in de vier meest verstedelijkte provincies Noord-Holland, ZuidHolland, Utrecht en Noord-Brabant. Daartoe is onderzocht hoe de bodem momenteel in gebruik is. De beheerders van de arealen grond zijn achterhaald omdat zij meer dan de eigenaars bepalen hoe de gronden in gebruik zijn en of ze bijvoorbeeld toegankelijk zijn voor recreanten. Met behulp van gegevens van het CBS, maar door ook alle grote beheerders aan te schrijven is getracht om een zo volledig en compleet mogelijk plaatje te krijgen van het bovengenoemde. Daarbij was het vooral moeilijk om tot goede definities te komen, iedereen verstaat namelijk weer iets anders onder open groene ruimte, en waren data niet altijd even up to date of goed toegankelijk. Desondanks zijn we met de beperkte tijd en middelen er toch in geslaagd om enkele uitspraken te kunnen doen over de open groene ruimte in Nederland. Onze dank gaat daarbij uit naar Chris Baltjens en Jasper Dekkers van wie wij bruikbare data hebben mogen ontvangen.


4


1 Inleiding 1.1

Achtergrond

In het metropolitane landschap functioneert het klassieke planningstelsel onvoldoende om nog langer op effectieve wijze te kunnen inspelen op de complexiteit en dynamiek van de Nederlandse samenleving. Om tot een effectiever planningsysteem te komen zullen de drijvende krachten achter het metropolitane landschap moeten worden geanalyseerd. Het onderzoek ‘Reinventing Landscape planning in Metroland; Metroland, where city and landscape meet’ tracht het bovenstaande ter hand te nemen. Dit NWO onderzoeksprogramma wordt uitgevoerd door een samenwerking van NWO (Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek), Wageningen UR, TU Delft en VU Amsterdam. Onder andere de waarde van de open ruimte in Nederland moet worden vastgesteld om vervolgens te worden geïntegreerd in het Nederlandse planningssysteem. Een studie naar de aanwezige hoeveelheid groene ruimte in Nederland is daartoe vereist. In dit onderzoek is de hoeveelheid aanwezige groene ruimte uitgezocht en berekend en tevens is de toegankelijkheid ervan onderzocht. Daarnaast is gekeken of de hoeveelheid beschikbare ruimte voldoet aan de vraag van de bevolking.

1.2

Probleemstelling

Nederland bestaat uit bebouwd gebied, nederzettingen, steden, industrie en belangrijke infrastructuur. Ook bestaat het uit gebieden die vaak de ‘groene ruimte’ worden genoemd. Deze groene ruimte wordt vaak gezien als het gebied voor het ontplooien van recreatieve activiteiten door mensen uit zowel de verstedelijkte als landelijke gebieden. Het gebruik en de toegankelijkheid van deze groene ruimte hangt echter sterk af van de beheerder van het gebied. Deze bepaalt namelijk hoe het land wordt gebruikt en in welke mate er mensen met recreatieve doeleinden worden toegelaten. Bovendien heeft de beheerder directe invloed op het gebruik van het land in de toekomst, dus in hoeverre de groene ruimte ook daadwerkelijk als groene ruimte behouden blijft. De groene ruimte bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van de stedelijke omgeving (Hinssen, 1992). Of de kwaliteit, maar vooral ook de kwantiteit, van de groene ruimte voldoet aan de behoefte van de Nederlander is nog maar de vraag. Dit laatste lijkt vooral in de vier dichtstbevolkte provincies van ons land zeer twijfelachtig te zijn. Dit zijn de provincies ZuidHolland, Noord-Holland, Noord-Brabant en Utrecht. Daarnaast blijkt uit Vrije Tijdsonderzoek van de ANWB dat 30% van de Nederlanders groene ruimte mist in de omgeving (www.rlg.nl). Er is dus wel degelijk onderzoek nodig naar de beschikbare hoeveelheid.

1.3

Doelstelling

Het doel van dit onderzoek is te bepalen hoeveel groene ruimte er beschikbaar en daadwerkelijk toegankelijk is voor de bevolking in Nederland. Daarnaast wordt nagegaan of de beschikbare hoeveelheid groene ruimte per Nederlander voldoet aan de werkelijke behoefte aan groene ruimte. Vervolgens wordt er verder ingezoomd op de vier dichtstbevolkte provincies zodat deze onderling, maar ook in vergelijking met Nederland in zijn geheel, kunnen worden vergeleken. Een eenduidige definitie van groene ruimte is niet in de literatuur te vinden. Daarom is het opstellen van een eigen definitie noodzakelijk om dit onderzoek uit te kunnen voeren. Daarnaast moet ook de definitie van toegankelijkheid nog nader worden bepaald.


5


1.4

Opbouw van het rapport

In het eerste hoofdstuk zal de probleem- en doelstelling van het onderzoek worden uiteengezet. In hoofdstuk 2 wordt de probleemstelling vervolgens verder uitgewerkt tot concrete onderzoeksvragen. Hoofdstuk 3 geeft de onderzoeksopzet weer waarna in hoofdstuk 4 de eerste resultaten van het onderzoek zullen worden gepresenteerd. Het gaat dan om de hoeveelheid aanwezige groene ruimte in Nederland en een lijst met de belangrijkste beheerders van deze ruimte. In hoofdstuk 5 wordt verder ingezoomd op de aanwezige groene ruimte, de toegankelijkheid wordt dan meegenomen. Hoofdstuk 6 gaat in op de behoeftevraag naar groene ruimte. In hoofdstuk 7 worden de vier hoofdprovincies (Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht) afzonderlijk geanalyseerd op bovenstaande punten welke in hoofdstuk 8 vervolgens onderling met elkaar worden vergeleken en ook met Nederland in zijn geheel. Ten slotte zal hoofdstuk 9 de eindconclusie bevatten en zullen de resultaten in de vorm van een discussie in breder perspectief worden geplaatst.


6


2.

Onderzoeksvragen

De hoofdvraag in dit onderzoek luidt: ‘Hoeveel groene ruimte is er in Nederland beschikbaar en toegankelijk voor de inwoners en voldoet dit aan de algemene behoefte?’ Om de hoofdvraag te beantwoorden zijn verschillende onderzoeksvragen opgesteld om tot het juiste antwoord te komen: a. b. c. d. e. f. g. h. i. j.

Hoeveel groene ruimte is er in Nederland? Hoeveel groene ruimte is er beschikbaar per Nederlander? Wie zijn de belangrijkste beheerders van de groene ruimte in Nederland? Hoeveel van de beschikbare groene ruimte in Nederland is daadwerkelijk toegankelijk? Hoeveel groene ruimte is er in de 4 ‘Hoofdprovincies’, de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Noord-Brabant en Utrecht? Hoeveel groene ruimte in de 4 ‘Hoofdprovincies’ is geheel toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet-toegankelijk? Hoeveel toegankelijke groene ruimte is er beschikbaar per inwoner van de provincie? Hoe verhoudt de groene ruimte in de 4 ‘Hoofdprovincies’ zich ten opzichte van elkaar en ten opzichte van Nederland in het algemeen? Hoe verhouden de hoeveelheden groene ruimte verkregen door het eigen onderzoek, de cijfers van het CBS en de cijfers verkregen via GIS zich met elkaar. Wat is de behoefte van de Nederlander aan groene ruimte en voldoet de beschikbaarheid van groene ruimte hieraan?


7


3.

Onderzoeksopzet

3.1

Conceptuele uitgangspunten

Onder groene ruimte wordt verstaan: de ruimte waarin verschillende groene functies worden uitgevoerd. Onder groene functies worden de volgende landgebruiksvormen verstaan: landbouw, natuur, bos, recreatie en water, met uitzondering van water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibvelden. Een volledig toegankelijk gebied zien wij als een gebied dat kan worden betreden of overzien vanaf een pad of weg zonder enige hindernissen. Een beperkt toegankelijk gebied kan niet op ieder willekeurig moment of zonder hulpmiddelen worden betreden, bijvoorbeeld omdat er beperkte seizoenstoegang of beperkte toegang gedurende de nacht van kracht is, omdat toegang slechts onder bepaalde voorwaarden zoals toestemming en/of begeleiding mogelijk is, omdat een gesloten omheining slechts om gezette tijden geopend is of omdat een vervoersmiddel vereist is. Onder een niet-toegankelijk gebied wordt een gebied verstaan dat niet betreden kan worden of niet te overzien is vanaf een pad of weg.

3.2

Werkwijze

In dit onderzoek wordt eerst de beschikbaarheid van groene ruimte in Nederland bekeken. Vervolgens zullen we de toegankelijkheid bepalen voor 4 ‘Hoofdprovincies’: Zuid-Holland, Noord-Holland, Noord-Brabant en Utrecht. Met de gebruikte methode kan vervolgens ook de toegankelijkheid voor de overige provincies bepaald worden. In ons onderzoek sluiten we gegevens van voor 2000 uit. A.

Hoeveel groene ruimte is er in Nederland? Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden hebben we de groene ruimte onderverdeeld in natuurgebied, grond in beheer van defensie, recreatiegronden, grond in beheer van waterleidingbedrijven, grond in beheer van particuliere grondeigenaren, landbouwgronden en water. De totalen (in ha) van deze verschillende landgebruikvormen moeten bij elkaar worden opgeteld om tot de totale hoeveelheid groene ruimte in Nederland te komen. De gegevens over de totale oppervlakten van de beheersgroepen moeten afzonderlijk worden achterhaald. Met behulp van GIS wordt getracht om tot een meer nauwkeurige optelling te komen.

B.

Hoeveel groene ruimte is er beschikbaar per Nederlander? Om te kunnen berekenen hoeveel groene ruimte er daadwerkelijk per Nederlander beschikbaar is, wordt het totaal uit onderzoeksvraag a gedeeld door het totale aantal Nederlanders. Deze laatste gegevens zijn afkomstig uit het bevolkingsregister van CBS.

C.

Wie zijn de belangrijkste beheerders van de groene ruimte in Nederland? Om later ondermeer de toegankelijkheid van een lijst moeten worden opgesteld met landgebruikvorm. Hierbij worden opnieuw gronden, landbouwgronden en water, grond particuliere grondeigenaren aangehouden.

de groene ruimte te kunnen bepalen zal er daarin de belangrijkste beheerders per de landgebruikvormen natuur, recreatiein beheer van defensie, waterleidingen en


8


D.

Hoeveel van de beschikbare groene ruimte in Nederland is daadwerkelijk toegankelijk? De beheerders van de verschillende landgebruikvormen worden afzonderlijk benaderd. Hiermee wordt getracht nauwkeurige cijfers te verkrijgen over de toegankelijk van elk gebied. Uiteindelijk kan daarmee een indicatie worden gegeven van de toegankelijkheid van groene ruimte in Nederland. Bij deze indicatie van toegankelijkheid wordt onderscheid gemaakt tussen wel en niet toegankelijk gebied.

E.

Hoeveel groene ruimte is er in de 4 ‘Hoofdprovincies’, de provincies ZuidHolland, Noord-Holland, Noord-Brabant en Utrecht? Als de gegevens van heel Nederland bekend zijn, kan per provincie worden nagegaan hoeveel groene ruimte er beschikbaar is. Hierbij worden de vier meest verstedelijkte provincies uitgelicht. Voor de Hoofdprovincies wordt de hoeveelheid groene ruimte bepaald.

F.

Hoeveel groene ruimte in de 4 ‘Hoofdprovincies’ is geheel toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet-toegankelijk? Voor de vier hoofdprovincies wordt nauwkeuriger gekeken naar de toegankelijkheid per provincie van groene ruimte. Op dit niveau worden de gebieden ingedeeld in wel toegankelijk gebied, beperkt toegankelijk gebied en niet toegankelijk gebied. Deze methode kan zonodig ook toegepast worden in de overige provincies.

G.

Hoeveel toegankelijke groene ruimte is er beschikbaar per inwoner van de provincie? Uit nieuwe berekeningen kan vervolgens de beschikbaarheid van groene ruimte per inwoner van de vier hoofdprovincies afgeleid worden. Hierbij wordt uitgegaan van beperkte en geheel toegankelijke gebieden.

H.

Hoe verhoudt de groene ruimte in de 4 ‘Hoofdprovincies’ zich ten opzichte van elkaar en ten opzichte van Nederland in het algemeen? Bij deze onderzoeksvraag zal de uiteindelijke vergelijking worden gemaakt tussen de vier provincies. Er wordt vaak gedacht dat de provincie Noord-Brabant meer groene ruimte tot zijn beschikking heeft dan de provincie Zuid-Holland. Maar is dit ook echt zo? En heeft het Groene Hart in de Randstad wellicht een belangrijkere betekenis dan verondersteld wordt? Daarnaast kunnen de provincies ook worden vergeleken met Nederland in zijn algemeen. Tenslotte kan worden bekeken hoe de hoeveelheid groene ruimte in de Randstad zich verhoudt tot de hoeveelheid groene ruimte in de rest van het land.

I.

Hoe verhouden de hoeveelheden groene ruimte verkregen door het eigen onderzoek, de cijfers van het CBS en de cijfers verkregen via GIS zich met elkaar. Doordat er op verschillende manieren getracht is om nauwkeurige gegevens te verkrijgen over de groene ruimte in Nederland, zullen deze gegevens van elkaar verschillen. In deze laatste fase wordt nagegaan in hoeverre deze gegevens van elkaar afwijken en in hoeverre dit de betrouwbaarheid van de gevonden gegevens benadeeld.

J.

Wat is de behoefte van de Nederlander aan groene ruimte en voldoet de beschikbaarheid van groene ruimte hieraan? september – oktober 2005

9


Ook door andere instellingen wordt er onderzoek gedaan naar de groene ruimte in Nederland. Uit deze onderzoeken kan worden afgeleid hoeveel de behoefte aan groene ruimte per Nederlander bedraagt. Vervolgens kan worden nagegaan of ook daadwerkelijk aan deze behoeftevraag wordt voldaan.


10


Ter verduidelijking van het bovenstaande hebben we de onderzoeksopzet in een schema afgebeeld:

Wat verstaan wij onder groene ruimte?

Hoeveel groene ruimte is er beschikbaar in Nederland en per inwoner

Wie zijn de belangrijkste beheerders van de groene ruimte in Nederland?

Hoeveel groene ruimte is er in Nederland toegankelijk?

Hoe toegankelijk is de groene ruimte in NoordBrabant?

Hoe toegankelijk is de groene ruimte in ZuidHolland?

Hoe toegankelijk is de groene ruimte in NoordHolland?

Hoe toegankelijk is de groene ruimte in Utrecht?

Vergelijking van de provincies onderling en tevens met Nederland in het algemeen

Wat is de behoefte aan groene ruimte van de Nederlanders en komt dit overheen met de hoeveelheid beschikbare groene ruimte?

Figuur 1 onderzoeksopzet


11


4.

Hoeveelheid groene ruimte en beheerders

In dit hoofdstuk wordt beschreven hoeveel groene ruimte daadwerkelijk aanwezig is in Nederland. Deze oppervlakte wordt op verschillende manieren berekend. Om een goede schatting te maken van de hoeveelheid groene ruimte in Nederland moeten ook de belangrijkste beheerders van groene ruimte aangewezen worden. Hoeveel groene ruimte is er in Nederland en wie zijn de belangrijkste beheerders van deze groene ruimte?

4.1

Wie zijn de belangrijkste beheerders van groene ruimte?

De groene ruimte is in het beheer van verschillende beheersgroepen. Deze beheersgroepen bezitten ieder een deel van de groene ruimte die belangrijk is voor de recreatie van de bevolking van Nederland in zowel stedelijke als landelijke gebieden. Om een goed overzicht te krijgen van de hoeveelheid groene ruimte die er in Nederland is, moet eerst uiteengezet worden wie er, onder de definitie van groene ruimte, beheerder is van groene ruimte. Er wordt expliciet gekeken naar de beheerders van groene ruimte, omdat zij het grondgebruik van het door hun beheerde gebied bepalen, verantwoordelijk zijn voor hoe het landschap eruit ziet en voor hoe het landschap er in de toekomst uit zal zien. De eigenaren van groene ruimte hebben niet altijd invloed op de bepaling van het grondgebruik. Er is een lijst opgesteld met de belangrijkste beheerders van groene ruimte in Nederland. Aan de hand van deze lijst wordt de hoeveelheid groene ruimte in Nederland verder berekend. a. Natuurmonumenten. Deze vereniging beheert zo’n 370 natuurgebieden in Nederland.

Door gebieden aan te kopen en te beheren, probeert de vereniging natuur, landschap en cultuurhistorie veilig te stellen. [zie bijlage 5] b. Provinciale Landschappen. Deze 12 particuliere natuurbeschermingsorganisaties beheren samen zo’n 900 natuurgebieden in heel Nederland. De provinciale landschappen zijn vrijwel allemaal in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw opgericht voor behoud, beheer en ontwikkeling van de provinciale natuur. De 12 organisaties vallen onder een samenwerkingsverband, De landschappen. [zie bijlage 4]

c. Staatsbosbeheer. De organisatie is de grootste natuurbeheerder van Nederland. Naast bos beheert Staatsbosbeheer ook duingebieden, heide, uiterwaarden en moerasgebieden. Naast natuurgebieden beheert de organisatie ook verschillende cultuurhistorische elementen als forten en landgoederen. Het bos, de natuur en de landschappen worden gezien als belangrijke elementen in het menselijke welzijn. [zie bijlage 3]

d. Ministerie van Defensie. De krijgsmacht van ons land heeft de beschikking over verschillende kleine en grotere schietbanen en terreinen voor oefening. Deze terreinen kunnen een omvang hebben van enkele duizenden hectares. [zie bijlage 2] e. Waterleidingmaatschappijen. De 14 Nederlandse waterleidingsbedrijven zijn voornamelijk verzelfstandigd in privaatrechtelijke vorm (overheids-NV’s). Vooral duingebieden hebben een groot aandeel in het grondbeheer van de waterleidingmaatschappijen. Hier gaan waterwinning en natuurbeheer goed met elkaar samen. Daarnaast bezit ons land 27 waterschappen die onder andere polders en dijken beschermen. Alle waterbedrijven zijn verenigd in de Vereniging voor Waterbedrijven, de VEWIN. [zie bijlage 6] f. Particuliere boseigenaren. Particuliere boseigenaren in Nederland zijn in het bezit van kleine (< 5 ha) en grotere bos- en natuurgebieden. Ongeveer een derde deel van het Nederlandse bos is in het beheer van deze particulieren (www.probos.nl). De eigenaren zijn aangesloten bij verschillende verenigingen die hun belangen


12


behartigen. Voorbeelden hiervan zijn de Unie van bosgroepen en De federatie van Particulier grondbezit. g. Agrarische bedrijven. Een groot deel van de Nederlandse groene ruimte wordt ingenomen door agrarische bedrijven. Hoewel het aantal landbouwbedrijven drastisch is gedaald in de afgelopen jaren, zijn er nog steeds ongeveer 80.000 bedrijven in de landbouwsector (www.cbs.nl). [zie bijlage 1] h. Recreatieondernemers. De groene ruimte in Nederland wordt gebruikt voor recreatie. Dit kan door Nederlanders individueel gebeuren, maar ook wordt recreatie aangeboden door vele ondernemers. Dit kan op zeer kleine schaal met een speeltuin, maar ook op grote schaal door het aanbieden van bijvoorbeeld bungalowparken. Deze cijfers worden verkregen via het CBS. [zie bijlage 1]

4.2

Hoeveel groene ruimte is er in Nederland?

De hoeveelheid groene ruimte in Nederland is op verschillende manieren te bepalen. Er wordt uitgegaan van 3 scenario’s: Gegevens op basis van CBS-statistiek [zie bijlage 1], gegevens op basis van GIS-berekeningen en gegevens op basis van een Eigen Onderzoek [zie bijlage 2 t/m 6]. Door op drie manieren gegevens te verzamelen, kunnen gegevens worden vergeleken en gecontroleerd worden op betrouwbaarheid. In onderstaande tekst worden de drie verschillende manieren waarop gegevens verzameld zijn besproken. 4.2.1 Gegevens op basis van CBS-statistiek Voor ons onderzoek naar de hoeveelheid groene ruimte in Nederland zijn allereerst de data van het CBS geraadpleegd. Dit is gedaan voor heel Nederland en vervolgens voor de vier hoofdprovincies apart. Het CBS heeft haar cijfers onderverdeeld in veel verschillende categorieën en subcategorieën [zie bijlage 1]. Allereerst moest duidelijk gemaakt worden wat onder definitie groene ruimte wordt verstaan in dit onderzoek. Gebieden met het doeleinde verkeer vallen buiten definitie, net als bebouwde en semi-bebouwde gebieden. Op het gebied van de landbouw worden ook enkele beperkingen gesteld, omdat glastuinbouw onderdeel is van de stedelijke ruimte. Deze vorm van landbouw maakt geen deel uit van de groene ruimte. De cijfers over glastuinbouw (overig agrarisch gebruik) zijn dus buiten beschouwing gelaten. Ook bij de binnenwateren worden cijfers buiten beschouwing gelaten. Dit zijn vloei- en/of slibvelden en water met delfstofwinningsfunctie. De reden hiervoor is dat deze twee onderdelen allebei duidelijk een industriële functie hebben; hier is geen sprake van een natuur- of recreatiemogelijkheid. Het buitenwater wordt in het geheel meegenomen. Men zou kunnen denken dat het onrealistisch is om de Noordzee mee te nemen, omdat deze heel groot is en daarom niet realistisch als groene ruimte voor de bevolking in Nederland kan worden gezien. De definitie van de Noordzee volgens het CBS is echter: “Tot de Noordzee wordt gerekend: het water dat is gelegen aan de zeezijde van de kust van Zeeland, Holland en van de Waddeneilanden.” Dit betekent dat niet de hele zee, maar alleen de kuststrook wordt meegenomen. Deze kuststrook is wel toegankelijk en in gebruik, en wordt daarom wel meegenomen met groene ruimte. De gebieden met recreatie, binnenwater, buitenwater, bos en natuur vallen ook onder de groene ruimte. Bij recreatie hebben we alle subcategorieën, dus ook de sportterreinen, onder groene ruimte laten vallen. De definitie van sportterreinen volgens het CBS is: “Terrein in gebruik voor sportactiviteiten. Tot sportterrein wordt gerekend; terrein voor veldsport incl. draf- en rensport, golfterrein; zwembad, (kunst)ijsbaan; sporthal en manege; permanente september – oktober 2005

13


motorcrossbaan (ook provisorisch ingericht); bijbehorende tribunes, parkeerterreinen en bosof heesterstroken; bos voor zover gelegen in het sportterrein.” Aangezien het grootste deel van de sportterreinen groene kenmerken bevatten, zoals bossen en begroeiing, zijn deze cijfers meegenomen in de berekening van groene ruimte.

overig agrarisch gebruik (ha)

Een probleem bij de CBS gegevens is dat de data uit 2000 komen en dat er geen recentere data beschikbaar is. Wel is de data van 1996, 1993 en 1989 beschikbaar. Met deze data zou door middel van interpolatie de waarden van 2004 benaderd kunnen worden. Dit is geprobeerd en in sommige gevallen ging dit goed.

330000

y = -1168,34x + 2653003,06 R2 = 0,99

325000

1

320000 315000 1985

1990

1995

2000

2005

overig agrarisch gebruik (ha)

tijd (jaar)

7950 7900 7850 7800 7750 7700 7650 7600 7550 1985

2

y = -6,71x + 21132,49 R2 = 0,06

1990

1995

2000

2005

tijd (jaar)

Deze interpolatie is in grafiek [1] aangegeven. Te zien is dat de R-squared waarde 0.99 is, wat betekent dat hier sprake is van een goede correlatie. Met de trendlijn zou goed de waarde van 2004 worden benaderd. De tweede grafiek [2] heeft een slechte correlatie (Rsquared is 0.06). Daarom is het niet realistisch om aan de hand van deze trendlijn de waarden van 2004 te benaderen. Aangezien van maar ongeveer de helft van de gegevens de data zou kunnen worden uitgerekend voor 2004, is het niet mogelijk een complete lijst van data te krijgen voor 2004. Dit is de reden dat er in dit verslag gewerkt wordt met de CBS cijfers van 2000.

Uiteindelijk kan de hoeveelheid groene ruimte per persoon bepaald worden. Dit doen we door de hoeveelheid groene ruimte te delen door de hoeveelheid mensen in Nederland / per provincie. Hieronder het resultaat van de verwerking van de CBS-gegevens: Noord-

Zuid-

Noord -

Holland

Holland

Brabant

Utrecht

15864000 2518354

3397744

2356004

1107849

Nederland Hoeveelheid mensen Hoeveelheid groene ruimte (ha) Hoeveelheid groene ruimte pp (m2)

3654263

345367

262856

427816

116396

2303,5

1371,4

773,6

1815,9

1050,6

Tabel 1 CBS. Hoeveelheid mensen en hoeveelheid groene ruimte


14


4.2.2

Gegevens op basis van GIS-berekeningen

De eerste gedachte was dat het met behulp van GIS mogelijk moest zijn om berekeningen uit te voeren voor ons onderzoek. We hebben daartoe Alterra benaderd voor het gebruik van LGN 4 en Jasper Dekkers voor Arcview bestanden die door de werkgroep Metroland worden gebruikt. Helaas zijn er binnen de groep geen mensen aanwezig die de beschikking hebben over een flinke dosis ervaring met Gis en daarom zijn we gedurende onze zoektocht vooral afhankelijk van de informatie, tijd en goede wil van derden. Uiteindelijk lukt het ons om beslag te leggen op de genoemde bestanden, echter we zitten dan al in de laatste week van ons onderzoek. Omdat de gegevens van beide bronnen worden aangeleverd in kaarten die niet nauwkeurig de provinciegrenzen volgen is er onvoldoende tijd om de gegevens gebruiksklaar te maken. Met de gegevens die we nu hebben verzameld is het nog steeds mogelijk om in beperkte tijd het onderzoek met een extra en volgens ons ook zinvolle stap uit te breiden. Echter daarvoor is wel enige kennis over GIS vereist en eveneens de beschikking over kaartmateriaal (Arcview bestanden) met daarop de provinciegrenzen op eenzelfde schaal als waarin de genoemde twee computerbestanden zijn aangeleverd.

4.2.3 Gegevens op basis van eigen onderzoek Binnen ons onderzoek wordt onder groene ruimte het volgende verstaan: een ruimte waar verschillende groene functies worden uitgevoerd. Deze groene functies omvatten natuur, bos, recreatie en water. Een uitzondering hierop vormt water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibvelden. Om de hoeveelheid groene ruimte in Nederland te bepalen, moeten alle groene functies nader bekeken worden. De groene ruimte is onderverdeeld in natuurgebieden, grond in beheer van defensie, recreatiegronden, landbouwgronden, water, waterleidingbedrijven en grond in beheer van particuliere grondeigenaren. De oppervlakte van deze verschillende landgebruikvormen, vallende onder groene ruimte, moeten bij elkaar opgeteld worden. Dit resulteert in een totale hoeveelheid groene ruimte in Nederland. In het eigen onderzoek maken we gebruik van verschillende bronnen. 4.2.3.1 Natuurgebieden Bij Natuurgebieden zijn de volgende organisaties benaderd: Natuurmonumenten, de provinciale landschappen en Staatsbosbeheer. In bijlage 3,4 en 5 staan de verschillende natuurgebieden in beheer van Natuurmonumenten. In totaal heeft Natuurmonumenten 90.709 ha in eigendom en beheer. Vervolgens is gekeken naar de gebieden van Staatsbosbeheer. Deze organisatie heeft drie soorten gebieden. Een areaal bos en natuur, een areaal openlucht recreatie en een hoeveelheid grond die uitgegeven is aan terreinbeherende organisaties. In totaal beheert Staatsbosbeheer 219132 hectare grond. De laatste beheerders van natuurgebieden zijn, de provinciale landschappen. In totaal hebben de provinciale landschappen 95.484 ha in beheer en eigendom. Alle gebieden die zij beheren zijn terug te vinden in bijlage 3,4 en 5. 4.2.3.2 Grond in eigendom van defensie In het Structuurschema Militaire Terreinen (SMT, geldig t/m 2003) van het Ministerie van defensie staat weergegeven dat defensie in totaal 50.509 ha grond in beheer heeft. [zie bijlage 2] Deze grond is niet in zijn geheel toegankelijk. Vele terreinen zijn afgesloten voor bezoekers, omdat hier onder andere militaire oefeningen plaatsvinden. Vrijwel alle oefenterreinen zijn toegankelijk, de schietterreinen zijn ontoegankelijk. Op dit probleem wordt terug gekomen in één van de volgende onderzoeksvragen. Een groot deel van de grond in beheer van defensie kan echter wel gezien worden als groene ruimte. Veel gebieden zijn namelijk ingericht als natuurgebieden en behoren toe aan de Ecologische Hoofdstructuur. september – oktober 2005

15


In het SMT staat tevens dat defensie in de toekomst 4951 ha terrein af gaat stoten (zie tabel xx). Deze terreinen worden overgedragen aan natuurbeherende instanties. Aangezien veel van deze terreinen al toegankelijk zijn zal het uiteindelijk voor de toegankelijke groene ruimte in Nederland niet veel uitmaken.

Totaal (ha) Noord-Holland Zuid-Holland Utrecht Noord-Brabant Rest Nederland Totaal

604 286 620 831 2610 4951

Toegankelijk (ha) 604 286 411 831 2182 4314

Beperkttoegankelijk (ha)

Niet-toegankelijk (ha)

209

209

238 238

Tabel 2 Af te stoten militaire terreinen

4.2.3.3 Recreatiegronden In het eigen onderzoek is bij recreatiegronden gebruik gemaakt van CBS gegevens. [zie bijlage 1] In eerste instantie bleek het moeilijk een onderscheid te maken tussen recreatiegronden die wel en niet tot de groene ruimte behoorden. De eerste definitie die we aan groene ruimte gaven, had namelijk alleen betrekking op groene ruimte buiten de bebouwde kom. Een stadspark bijvoorbeeld wordt dan niet tot de groene ruimte gerekend, omdat deze binnen de bebouwde kom. Op die manier kon geen gebruik gemaakt worden van CBS gegevens. Binnen deze definitie bleken geen gegevens over recreatie bruikbaar. De definitie van groene ruimte moest dus worden aangepast. Na deze aanpassing bedraagt de totale hoeveelheid recreatiegrond in Nederland 88.877 ha. Onder recreatiegronden verstaan wij nu parken en plantsoenen, sportterreinen, volkstuinen, dagrecreatieve terreinen en verblijfsrecreatieterreinen. 4.2.3.4 Landbouwgronden De gegevens over de landbouwgronden, als onderdeel van de groene ruimte, is ook uit de CBS gegevens afgeleid. [zie bijlage 1] In eerste instantie was het de bedoeling deze gegevens bij Het Kadaster te achterhalen, maar dit bleek behoorlijk kostbaar te zijn. Onder de definitie van landbouw van het CBS valt ook glastuinbouw. Dit wordt in het kader van het onderzoek echter meer gezien als industrie dan als groene ruimte. Omdat CBS gegevens beschikbaar zijn van 1989 tot 2000, kan gekeken worden of er een trend zichtbaar is. Door te interpoleren kan gekeken worden naar de hoeveelheid landbouwgrond in 2004. In de gegevens is af te lezen dat de hoeveelheid landbouwgrond in 2004 2.287.502 ha bedraagt. Deze landbouwgrond wordt als geheel toegankelijk beschouwd. 4.2.3.5 Water Ook water wordt gezien als groene ruimte. De makkelijkste manier om aan gegevens te komen, is opnieuw CBS. [zie bijlage 1] Hier wordt echter verschil gemaakt tussen Binnenwater en Buitenwater. Binnen onze definitie van groene ruimte wordt niet al het water meegeteld. Zo vallen water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibveld volgens ons niet onder groene ruimte. Wanneer deze twee soorten binnenwater van de totaal hoeveelheid binnenwater worden afgetrokken, houden we een hoeveelheid van 353.823 ha over. Bij buitenwater valt er niets af. De Waddenzee, Eeems, Dollard, Oosterschelde, Westerschelde en Noordzee vallen allemaal onder groene ruimte. De totale hoeveelheid ha


16


van deze buitenwateren bedraagt 417.032 ha. Deze oppervlakten zijn echter niet geheel toegankelijk. Hier zullen we in één van de volgende onderzoeksvragen op terug komen.

4.2.3.6 Waterleidingbedrijven Waterleidingbedrijven bezitten veel grondoppervlak dat gebruikt wordt voor de winning van grondwater en/of zuivering van ons drinkwater. Vooral in de duingebieden hebben de waterleidingbedrijven veel grond in bezit. Daarnaast vervullen de bedrijven een belangrijke functie in de bescherming van de natuur. In totaal bezitten de 19 Nederlandse waterleidingbedrijven 26.857 ha natuur. [zie bijlage 6] Deze bedrijven gebruiken daarnaast nog vele duizenden hectares grond voor de winning van grondwater. Deze grond is grotendeels in bezit van boeren en andere particuliere grondeigenaren. De waterwingebieden in het bezit van de waterleidingbedrijven zijn niet altijd toegankelijk voor publiek, om de waterkwaliteit te bewaken. 17.528 ha (circa 67%) van het bezit van de waterleidingbedrijven is opengesteld voor publiek. Deze cijfers zijn aangegeven in onderstaande tabel. In bijlage 6 zijn de gegevens per waterleidingbedrijf en de gegevens per hoofdprovincie weergegeven. (bron: Stichting Recreatie, kennis- en innovatiecentrum) 4.2.3.7 Particulier natuurbezit Momenteel hebben de leden van de Federatie Particulier Grondbezit in totaal 175.000 hectare grond in bezit/beheer van de groene ruimte in Nederland. Per provincie is dat verdeeld in hectares: Provincie Drenthe Flevoland Gelderland Groningen Friesland Noord-Holland Zuid-Holland Limburg Overijssel Utrecht Zeeland Noord-Brabant

Aantal hectare 11232 1043 43274 5914 19204 5475 5475 5325 36777 12440 8340 14546

Aantal hectare toegankelijk 8986 834 34619 4731 15363 4380 4380 4260 29422 9952 6672 11637

Tabel 3 Aantal hectaren particulier natuurbezit per provincie (Bron Dhr. van Woudenberg, Federatie Particulier Grondbezit)


17


5 De hoeveelheid en toegankelijkheid van groene ruimte per Nederlander Nu een duidelijke definitie voor groene ruimte is opgesteld kan de oppervlakte van groene ruimte berekend worden uit verschillende beschikbare bronnen. De aanwezigheid van groene ruimte in Nederland zegt nog weinig over de daadwerkelijke toegankelijkheid van groene ruimte in ons land. De toegankelijkheid van groene ruimte is van veel verschillende aspecten afhankelijk, zoals het beleid van de beheerder. De toegankelijkheid kan beperkt worden door een verbod van toegang op bepaalde tijden en seizoenen of slechte bereikbaarheid van een gebied. Voor elk gebied in Nederland is aan de hand van opgestelde criteria bepaald of een gebied wel of niet toegankelijk is. Voor de vier hoofdprovincies Noord-Brabant, Zuid-Holland, NoordHolland en Utrecht is dit nog wat meer in meer detail gedaan door onderscheid te maken tussen toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet toegankelijk, echter deze cijfers komen in hoofdstuk 7 aan bod.

5.1

Hoeveelheid groene ruimte in Nederland volgens CBS

Het CBS berekent regelmatig allerhande algemene cijfers voor Nederland in zijn totaliteit, zo ook het totale inwoneraantal van Nederland. De meest recente gegevens (2000) wijzen uit dat Nederland op dat moment 15.864.000 inwoners telt en dat er volgens de definitie van CBS dan in totaal 3.654.263 ha aan groene ruimte in Nederland aanwezig is. Het totale oppervlak van Nederland bedraagt op dat moment 4 152 800 hectare dus dat betekent dat 88,0% van het Nederlandse oppervlak groene ruimte is en dat 12,0% min of meer als urbaan gebied kan worden gezien. Uit onze berekening volgt dat er in 2000 (in theorie) voor iedere Nederlander 2303,5 m² aan groene ruimte beschikbaar zou moeten zijn (dat is 0,230 ha per persoon). Echter hierbij is de toegankelijkheid niet in beschouwing genomen dus in werkelijkheid zal dit getal iets lager zijn uitgevallen.

5.2 Hoeveelheid en toegankelijkheid van groene ruimte in Nederland volgens het Eigen Onderzoek Om de toegankelijkheid van de groene ruimte in Nederland te bepalen, is in het Eigen Onderzoek nagegaan in hoeverre de gebieden die worden beheerd door natuurorganisaties, defensie en de waterleidingbedrijven toegankelijk zijn. Daarbij wordt alleen het onderscheid gemaakt tussen wel toegankelijk en niet toegankelijk. Een overzicht van de toegankelijkheid per beheerder (gebiedsoppervlak in hectare) is te vinden in tabel 3 Uiteindelijk blijkt uit dit onderzoek dat 97,2 % van de totale groene ruimte in Nederland ook daadwerkelijk toegankelijk is voor de Nederlandse bevolking. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de toegang ook in bepaalde mate beperkt kan zijn. In ons onderzoek is namelijk bepaald dat de landbouwgrond in Nederland geheel toegankelijk is, dit is een aanzienlijke oppervlakte en bepaald dus voor een groot deel het hoge percentage van 97,2%. Er is gesteld dat landbouwgronden toegankelijk zijn omdat ze veelal te overzien zijn vanaf omliggende wegen, ze zijn echter fysiek vaak niet te betreden.


18


Beheerders Natuur

Totaal (ha) Niet toegankelijk (ha) Staatsbosbeheer

Wel toegankelijk (ha)

219.132

4.820

Natuurmonumenten

90.831

549

80.282

Provinciale landschappen

79.336

2.316

77.020

Defensie

50.509

40.146

10.363

Recreatie

88.877

0

88.877

2.287.502

0

2.287.502

770.855

0

770.855

Waterleidingbedrijven

27.124

9.596

17.528

Particulier grondbezit

175.000

35.000

140.000

3.789.166

92.427

3.686.739

Landbouw Water

Totaal

214.312

Tabel 4 Toegankelijkheid per beheerder

Aan de hand van berekeningen van de oppervlakte van groene ruimte in Nederland en de verdeling hiervan in gradaties van toegankelijkheid, kan een berekening worden gemaakt over de beschikbaarheid van groene ruimte per Nederlander. De tabel laat zien dat uit het eigen onderzoek 3.789.166 ha aan groene ruimte komt. Dat is 91,2% van het totale Nederlandse oppervlak en dat betekent ook dat 8,8% van de ruimte min of meer als urbaan kan worden geclassificeerd. Uit de gegevens van CBS blijkt dat Nederland 15.864.000 inwoners telt. Vervolgens blijkt uit berekeningen met de gegevens uit het Eigen Onderzoek dan dat 0,239 ha groene ruimte per Nederlander beschikbaar is. Omdat 97,2 % hiervan toegankelijk is voor de Nederlandse bevolking betekent dit dat er 0.232 ha (beperkt of geheel) toegankelijk is per Nederlander volgens de definitie van het Eigen onderzoek.


19


6.

Groene ruimte in de hoofdprovincies

Zoals in de inleiding al is aangegeven, worden in dit onderzoek vier hoofdprovincies onderscheiden. Deze hoofdprovincies worden gezien als de dichtstbevolkte provincies van Nederland. Hieronder worden verstaan: Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht. De hoeveelheid groene ruimte in Nederland is nauwkeurig bekeken voor deze vier provincies. Naast de hoeveelheid groene ruimte is er tevens de toegankelijkheid bepaald voor deze groene ruimte. De oppervlakte en toegankelijkheid worden per provincie uitgelicht. In eerste instantie zal de hoeveelheid groene ruimte berekend door het CBS worden genoemd. Vervolgens wordt ingegaan op de groene ruimte berekend in het eigen onderzoek. Nadat de groene ruimte bekend is, wordt gekeken naar de toegankelijkheid van deze groene ruimte. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet toegankelijk. Binnen het eigen onderzoek is het totale aantal hectares in de categorie “natuur” opgebouwd uit de cijfers van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen. Onder water wordt verstaan het binnen- en buitenwater exclusief het water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibvelden, deze behoren in onze optiek niet tot de groene ruimte. De getoonde getallen van de beheerders van recreatie en landbouw zijn overgenomen uit de gegevens van het CBS (het landbouw cijfer is het totaal van het CBS min de glastuinbouw).

6.1

Noord-Holland

6.1.1 Groene ruimte in Noord-Holland Voor Noord Holland is er op basis van de gegevens van het CBS een oppervlakte groene ruimte van 345471 ha. Dit komt neer op 1372 m2 per persoon. Het uitgevoerde eigen onderzoek levert de volgende hoeveelheid groene ruimte op.

Groene ruimte in Noord- Totaal (ha) Percentage van totale Percentage van totale Holland groene oppervlakte (%) oppervlakte provincie (%) Natuur 30170 8 7 Defensie 15712 4 4 Recreatie 12272 3 3 Landbouw 162649 43 40 Water 140258 37 35 Waterleidingbedrijven 10010 3 2 Particulier grondbezit 5475 1 1 Totaal Noord-Holland 376546 100 93 Tabel 5 Groene ruimte in Noord-Holland

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Noord Holland heeft 2518010 bewoners. In ons eigen onderzoek komt het er op neer dat Nederlanders 1496 m2 groene ruimte ter beschikking hebben. september – oktober 2005

20


6.1.2 Toegankelijkheid in Noord-Holland In dit hoofdstuk wordt bekeken welke groene ruimte in Noord-Holland nu ook daadwerkelijk toegankelijk is. Per beheerder is een onderscheid gemaakt in: toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet toegankelijk. Toegankelijkheid in Noord-Holland Natuur Defensie Recreatie Landbouw Water Waterleidingbedrijven Particulier grondbezit Totaal Noord-Holland

Totaal (ha) Toegankelijk Beperkt Niet Toegankelijk (ha) Toegankelijk (ha) (ha) 30170 26654 3504 13 15712 712 0 15000 12272 0 12272 0 162649 162649 0 0 140258 140258 0 0 10010 9600 0 410 5475 4380 0 1095 371679 344253 15776 16518

Tabel 6 Toegankelijkheid in Noord-Holland

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Eerder was berekend dat een inwoner van Noord Holland 1496 m2 grond ter beschikking heeft. Hiervan is 1367 m2 toegankelijk, 63 m2 beperkt toegankelijk en 66 m2 niet toegankelijk


21


6.2

Zuid-Holland

6.2.1 Groene ruimte in Zuid-Holland Ook bij de provincie Zuid-Holland is op twee manieren naar de hoeveelheid groene ruimte gekeken. In eerste instantie zijn de gegevens van het CBS bekeken. Hieruit blijkt dat de provincie Zuid Holland over 263242 ha groene ruimte beschikt. Dit komt neer op 775 m2 per persoon. In onderstaande tabel is te zien hoeveel groene ruimte beschikbaar is volgens ons eigen onderzoek. Groene ruimte in Zuid- Totaal (ha) Percentage van totale Percentage van totale Holland groene oppervlakte (%) oppervlakte provincie (%) Natuur 19375 7 6 Defensie 71 0 0 Recreatie 14597 5 4 Landbouw 169086 62 49 Water 58818 22 17 Waterleidingbedrijven 3290 1 1 Particulier grondbezit 5475 2 2 Totaal Zuid-Holland 100 79 270712 Tabel 7 Groene Ruimte in Zuid-Holland

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Zuid-Holland heeft 3397744 bewoners. Dus de totale hoeveelheid groene ruimte per bewoner van Zuid-Holland is 797m2 per persoon. 6.2.2 Toegankelijkheid in Zuid-Holland In dit hoofdstuk wordt bekeken welke groene ruimte in Zuid-Holland nu ook daadwerkelijk toegankelijk is. Per beheerder is een onderscheid gemaakt in: toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet toegankelijk. Toegankelijkheid in Zuid-Holland Natuur Defensie Recreatie Landbouw Water Waterleidingbedrijven Particulier grondbezit Totaal Zuid-Holland


Tabel 8 Toegankelijkheid in Zuid-Holland


22


In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Eerder was berekend dat een inwoner van Zuid-Holland 797 m2 grond ter beschikking heeft. Hiervan is 733 m2 toegankelijk, 50 m2 beperkt toegankelijk en 14 m2 niet toegankelijk.

6.3

Noord-Brabant

6.3.1 Groene ruimte in Noord-Brabant Volgens het CBS is er een totale hoeveelheid groene ruimte van 428416 ha. Per persoon komt dit neer op 1818 m². In onderstaande tabel is te zien hoeveel groene ruimte beschikbaar is volgens ons eigen onderzoek. Groene ruimte in Noord- Totaal (ha) Percentage van totale Percentage van totale Brabant groene oppervlakte (%) oppervlakte provincie (%) 52060 Natuur 12 10 3778 Defensie 1 1 12066 Recreatie 3 2 316968 Landbouw 76 62 15646 Water 4 3 2500 Waterleidingbedrijven 1 0 14565 Particulier grondbezit 3 3 417583 Totaal Noord-Brabant 100 82 Tabel 9 Groene ruimte in Noord-Brabant

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. De provincie Noord-Brabant heeft 2356004 inwoners (CBS). Een berekening laat zien dat de totale hoeveelheid groene ruimte per bewoner van Noord-Brabant is 1772 m2 per persoon.


23


6.3.2 Toegankelijkheid in Noord-Brabant Vervolgens is er gekeken in hoeverre de groene ruimte toegankelijk is voor de mensen. In de tabel is de toegankelijkheid weergeven van de groene ruimte in Noord-Brabant. Toegankelijkheid in Noord-Brabant Natuur Defensie Recreatie Landbouw Water Waterleidingbedrijven Particulier grondbezit Totaal Noord-Brabant

Totaal (ha) Toegankelijk (ha) 52060 3778 12066 316968 15646 2500 14565 417583

46829 3718 0 316968 15646 840 11652 395652

Beperkt Niet Toegankelijk Toegankelijk (ha) (ha) 4766 0 12066 0 0 0 0 16832

466 60 0 0 0 1661 2913 5100

Tabel 10 Toegankelijkheid in Noord-Brabant

In de tabel op de vorige bladzijde zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Inwoners van Noord-Brabant hebben 1772 m2 groene ruimte ter beschikking. Hiervan is 1679 m2 toegankelijk, 71 m2 beperkt toegankelijk en 22 m2 niet toegankelijk.

6.4

Utrecht

6.4.1 Groene ruimte in Utrecht Bij de provincie Utrecht is op twee manieren naar de hoeveelheid groene ruimte gekeken. In eerste instantie zijn de gegevens van het CBS bekeken. Hieruit blijkt dat de provincie Utrecht over 116461 ha groene ruimte beschikt. Dit komt neer op 1051 m2 per persoon. In onderstaande tabel is te zien hoeveel groene ruimte beschikbaar is volgens ons eigen onderzoek. Groene ruimte in Utrecht Natuur Defensie Recreatie Landbouw Water Waterleidingbedrijven Particulier grondbezit Totaal Utrecht

Totaal (ha) Percentage van totale Percentage van totale groene oppervlakte (%) oppervlakte provincie (%) 12705 10 9 1089 1 1 4997 4 3 83021 68 58 7720 6 5 330 0 0 12440 10 9 122302 100 85

Tabel 2 Groene ruimte in Utrecht

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De september – oktober 2005

24


cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Utrecht heeft 1107849 inwoners (CBS). Dus de totale hoeveelheid groene ruimte per bewoner van Utrecht is 1122 m2 per persoon. 6.4.2 Toegankelijkheid in Utrecht In dit hoofdstuk wordt bekeken welke groene ruimte in Utrecht nu ook daadwerkelijk toegankelijk is. Per beheerder is een onderscheid gemaakt in: toegankelijk, beperkt toegankelijk en niet toegankelijk. Toegankelijkheid in Utrecht Natuur Defensie Recreatie Landbouw Water Waterleidingbedrijven Particulier grondbezit Totaal Utrecht


Tabel 12 Toegankelijkheid Groene ruimte in Utrecht

In bovenstaande tabel zijn de cijfers van ‘Natuur’ gehaald uit de gegevens van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen [zie bijlage 3,4&5]. De cijfers ‘Defensie’ zijn van het ministerie van defensie [zie bijlage 2]. De cijfers ‘Particulier grondbezit’ zijn van de gegevens Federatie Particulier Grondbezit. De cijfers ‘Waterleidingbedrijven’ zijn van de verschillende waterleidingbedrijven [zie bijlage 6] en de overige cijfers zijn van het CBS [zie bijlage 1]. Eerder was berekend dat een inwoner van Utrecht 1122 m² grond ter beschikking heeft. Hiervan is 1018 m² toegankelijk, 62 m² beperkt toegankelijk en 24 m² niet toegankelijk.


25


7.

Vergelijking hoofdprovincies

In dit hoofdstuk worden de gegevens uit hoofdstuk 6 nader bekeken. Waar komen de verschillen tussen de gegevens van het CBS en de gegevens uit het eigen onderzoek vandaan. Ook wordt er gekeken hoe de hoeveelheid groene ruimte per hoofdprovincie zich verhoudt met de hoeveelheid groene ruimte in Nederland. Hoofdprovincie

CBS

Eigen onderzoek

Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Utrecht

1372 775 1818 1051

1496 797 1772 1122

Eigen onderzoek t.o.v. CBS +9.0% +2.8% -2.5% +6.8%

Tabel 13 Vergelijking groene ruimte hoofdprovincies met CBS gegevens (in Ha) In de kolom “CBS” staat de hoeveelheid groene ruimte volgens de gegevens van het CBS, in m2 per inwoner van de provincie. Het eigen onderzoek geeft hetzelfde weer, alleen deze gegevens zijn zelf verzamelt. De kolom eigen onderzoek t.o.v. CBS geeft de procentuele stijging of daling aan van de uitkomsten uit het eigen onderzoek t.o.v. die van het CBS. Wat direct opvalt, is dat de hoeveelheid groene ruimte per inwoner van de provincies uit ons eigen onderzoek groter is dan de hoeveelheid per inwoner volgend uit de gegevens van het CBS. Dit houdt in dat de totale oppervlakte groene ruimte meer is dan het totale oppervlakte groene ruimte, afgeleid uit de gegevens van CBS. Alleen in Noord-Brabant is een daling te zien van de hoeveelheid groene ruimte. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn, dat de gegevens van CBS over 2000 gaan, en de meeste van de gegevens uit ons eigen onderzoek over 2004 gaan, en dus een stuk recenter zijn. Het is mogelijk dat in deze 4 jaar, er in de hoofdprovincies heel veel natuurontwikkeling of ander ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, waardoor er veel groene ruimte is bijgekomen. Aangezien bij Noord-Brabant er een afname te zien is moet hiervoor een andere oorzaak te vinden zijn, omdat Noord-Brabant de laatste jaren echt een economische sprong maakt en een uitloper wordt (vooral qua woongebied) van de randstad bestaat de mogelijkheid dat er groene ruimte is opgegeven voor woningbouwprojecten en zodoende de hoeveelheid groene ruimte met 2.5% omlaag gegaan is. De cijfers van de beheerders recreatie en landbouw zijn overgenomen uit de gegevens van het CBS (het landbouw cijfer is het totaal van het CBS min de glastuinbouw). Ook het cijfer voor het water (onder water wordt verstaan het binnen- en buitenwater exclusief het water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibvelden) komt rechtstreeks uit de gegevens van het CBS, net als het cijfer van de landbouw. Deze beheerders kunnen dus niet de oorzaak zijn van de stijging van de oppervlakte groene ruimte in het eigen onderzoek. De oorzaak moet gezocht worden in de beheerders van natuur-, defensie- en waterbedrijventerreinen, alsmede de particuliere grondbezitters, welke in de laatste 5 jaar hun gebieden hebben uitgebreid of nieuwe hebben aangekocht.

De hoofdprovincies worden gezien als de dichtst bevolkte provincies van Nederland, om dit te toetsen wordt hieronder de hoeveelheid groene ruimte per inwoner van Nederland berekend.


26


Hoofdprovincie Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Utrecht

Groene ruimte hoofdprovincies 1496 797 1772 1122

Hoofdprovincies t.o.v. Nederland -35.4% -65.6% -23.5% -51.5%

Tabel 14 Vergelijking groene ruimte hoofdprovincies met Nederland (eigen onderzoek) (in Ha) In hoofdstuk 5.2 is berekend dat er in Nederland ongeveer 2315 m2 groene ruimte per inwoner beschikbaar is. Dit is tweemaal zoveel als de groene ruimte in Utrecht (1122 m2 per inwoner) en zelfs bijna driemaal zoveel als Zuid-Holland (797 m2 per inwoner), waar het groene hart dus niet groot genoeg blijkt om ook maar in de buurt van het landelijke gemiddelde te komen. De provincie Noord-Holland (1496 m2 per inwoner) komt nog redelijk in de buurt van het landelijke gemiddelde. De provincie Noord-Brabant (1772 m2 per inwoner) is echter de groenste van de hoofdprovincies, maar zit ondanks dat ook ver onder het landelijke gemiddelde. Aangezien alle hoofdprovincies ruim of zelfs zeer ruim onder het landelijke gemiddelde liggen kan gesteld worden dat dit de dichtst bebouwde provincies zijn met de minste hoeveelheid open groene ruimte van Nederland.


27


8.

De behoefte aan groene ruimte

8.1

De behoefte aan groene ruimte in het algemeen

Om tot de behoefte aan groene ruimte per Nederlander te komen, is gezocht naar informatie die hier enig inzicht in kon geven. Dit bleek erg lastig te zijn. Enkele gegevens die gevonden werden, waren niet vergelijkbaar met de getallen die tot dusver verkregen waren. Zo heeft Raad landelijk gebied in 2005 een rapport geschreven over de behoefte aan groene ruimte. Maar in dit rapport, is de geschatte groene ruimte bijvoorbeeld uitgedrukt per woning, en was niet duidelijk welke definitie voor groene ruimte in dit onderzoek gehanteerd werd. Dit had tot gevolg dat ondanks de recentheid van de gegevens er weinig mee gedaan kon worden, aangezien wij per inwoner rekenen in plaats van per woning. Het enige document wat wel bruikbare informatie bevatte, ook al is het niet heel recent, was het hoofdstuk 4 uit de vijfde nota ruimtelijke ordening: ‘De ruimtevraag gewogen’. In dit hoofdstuk staat per categorie wat de behoefte is tot 2030. Dit was erg bruikbaar, omdat met behulp van de verschillende categorieën (landbouw, natuur, recreatie) een totaal cijfer aan groene ruimte behoefte kon worden gemaakt. Deze konden we dan vergelijken met onze eigen gegevens. In het document staan de getallen uit 1996 met de hoeveelheid extra ruimte die er binnen die categorie tot 2030 bij moet komen/ waar behoefte aan is. Gelet is op de categorieën: recreatie en sport, water, natuur en landschap, landbouw. Deze categorieën vormen immers de definitie van de door ons bepaalde groene ruimte. In de onderstaande tabel, staan deze categorieën, met de cijfers van 1996 en 2000. Verder staat de extra behoefte ten opzichte van 2000 in deze tabel en het totaal aan groene ruimte wat in 2030 nodig is/ waar behoefte aan is. In het gebruikte document stonden eigenlijk de behoefte tot 2030 ten opzichte van 1996. Omdat bekend is wat de cijfers over 2000 zijn, was met simpel aftrekken mogelijk om tot de behoefte te komen tot 2030 ten opzichte van 2000. (bron vijfde notaruimte en CBS)

Recreatie en sport Water Natuur en landschap Landbouw Groene Ruimte (Volgens onze definitie)

NL 1996

NL 2000

82.705 765.269 461.177 2.350.807 3.659.958

88.877 770.857 483.463 2.311.066 3.654.263

Extra behoefte tot 2030 t.o.v. 2000 137.828 480.797 310.714 - 605.259 324.080

Totaal in 2030

226.705 1.251.654 794.180 1.705.807 3.978.346

Tabel 35 Overzicht behoefte tot 2030 Onderstaand een tabel met een overzicht van het aantal inwoners in Nederland in 2000 en het verwachte aantal inwoners in Nederland in 2030 volgens CBS. (bron CBS) Aantal inwoners NL 2000 Aantal geschatte inwoners 2030

15.864.000 17.020.000

Tabel 16 Aantal inwoners Nederland


28


Aan de hand van deze tabellen, kan berekend worden hoeveel groene ruimte er op dit moment per inwoner van Nederland beschikbaar is en hoeveel groene ruimte er naar behoefte in 2030 nodig zal zijn. Omdat bij het schrijven van de vijfde nota ruimte berekeningen zijn gedaan over de hoeveelheid groene ruimte in 2030, kan er vanuit worden gegaan dat men hierbij uitgegaan is van een standaard behoefte per inwoner van Nederland. Deze behoefte zou op dit moment dan ook kunnen gelden. Als hier van uitgegaan wordt kunnen de berekende cijfers over 2000 vergeleken worden met de behoefte in 2030. Nogmaals; omdat er dus vanuit gegaan wordt dat de behoefte aan groene ruimte in 2030 hetzelfde is als op dit moment.

Situatie nu (2000) Behoefte (2030)

Hoeveelheid totale groene ruimte (ha) 3.654.263 3.978.346

Aantal inwoners Nederland 15.864.000 17.020.000

Groene ruimte per Nederlander (m²) 2303 2337

Tabel 17 Groene ruimte per Nederlander Uit deze tabel blijkt dat de komende 30 jaar er 324.083 hectare aan groene ruimte gecreëerd moet worden, om aan de behoefte van de Nederlander te voldoen. Het rijk wil dit doen door de provincies te stimuleren om samen met waterschappen en andere grondeigenaren lijnvormige elementen, zoals dijken, oevers en houtwallen, toegankelijker te maken voor wandelen, fietsen en varen (waterrecreatie). Tevens worden provincies gestimuleerd om de toegankelijkheid van natuurgebieden en landbouwgrond verder te vergroten. (bron vrom.nl) 8.2

Vergelijking algemene behoefte met gegevens CBS

In onderstaande tabel wordt het cijfer van de algemene behoefte uit vorige paragraaf vergeleken met de gegevens van CBS over de groene ruimte in Nederland, in de provincie Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht.

Gegevens volgens CBS (m²/inwoner) Behoefte Nederlander (m²/inwoner) Verschil t.o.v. de behoefte (m²/inwoner)

Nederland

NoordHolland

ZuidHolland

NoordBrabant

Utrecht

2303

1371

774

1816

1051

2337

2337

2337

2337

2337

-34

-966

-1563

-521

-1286

Tabel 18 Vergelijking uitkomsten CBS gegevens met algemene behoefte Uit deze tabel blijkt dat er per Nederlander, gemiddeld 34 m² te weinig groene ruimte is. Bij de vier provincies is het verschil tussen de actuele situatie van en de behoefte aan groene ruimte veel groter. In Noord-Brabant is het verschil het kleinste, maar bedraagt alsnog 521 m². Een inwoner van Zuid-Holland heeft gemiddeld gezien het minste groene ruimte tot zijn beschikking; slechts 774m². Verder kunnen we hieruit concluderen dat aangezien de hoeveelheid groene ruimte per Nederlander weinig afwijkt van de behoefte aan groene ruimte en in de vier provincies de groene ruimte sterkt afwijkt van de behoefte; er in de overige 8 provincies, of in ieder geval in een aantal overige provincies, er veel meer groene ruimte moet zijn dan waar er behoefte aan is.


29


8.3

Vergelijking algemene behoefte met Eigen Onderzoek

Zoals in hoofdstuk 5 is berekend, zijn er uit het Eigen Onderzoek verschillende getallen over de groene ruimte gekomen. Namelijk: groene ruimte totaal, groene ruimte die toegankelijk is, en bij de vier provincies ook nog de groene ruimte die beperkt toegankelijk is. Voor het vergelijken van de beschikbare groene ruimte met de algemene behoefte, worden de gebieden die niet toegankelijk zijn, niet meegenomen. Deze ruimte is immers niet beschikbaar en kan daarom ook niet in een behoefte voorzien. De gebieden die beperkt toegankelijk zijn kunnen dit wel, en worden daarom wel meegenomen. In onderstaande tabel valt onder de groene ruimte dus de toegankelijke en beperkt toegankelijke gebieden.

Gegevens Eigen Onderzoek (m²/inwoner) Behoefte Nederlander (m²/inwoner) Verschil t.o.v. de behoefte (m²/inwoner)

Nederland

NoordHolland

ZuidHolland

NoordBrabant

Utrecht

2324

1430

783

1750

1080

2337

2337

2337

2337

2337

-13

-907

-1554

-587

-1257

Tabel 19 Vergelijking uitkomsten Eigen Onderzoek met algemene behoefte Uit deze tabel kunnen dezelfde conclusies getrokken worden als uit tabel 17. De behoefte per Nederlander wijkt niet veel af van de algemene behoefte. In Noord-Brabant is van de vier provincies de afwijking ten opzichte van de algemene behoefte het kleinste, in Zuid-Holland het grootst.


30


Conclusie De uitkomst van een onderzoek naar de aanwezige hoeveelheid groene ruimte in Nederland is grotendeels afhankelijk van de definitie die voor groene ruimte wordt gebruikt. Moeten landbouwgebieden bijvoorbeeld worden gezien als groene ruimtes en waar trekt men de grens ten aanzien van het aanwezige binnenwater? In eerdere onderzoeken wordt soms uitgegaan van alleen de ruimte met natuur of recreatie als hoofdfunctie, in andere wordt bijvoorbeeld ook al het binnenwater en de niet urbane infrastructuur meegenomen. Wanneer men conclusies tracht te verbinden aan de eindresultaten van verschillende onderzoeken die zijn gedaan op dit gebied moet dus goed in acht worden genomen op welke manier men te werk is gegaan en welke definities daarbij zijn gehanteerd. In dit onderzoek is onder groene ruimte verstaan: de ruimte waarin verschillende groene functies worden uitgevoerd. Onder groene functies worden de volgende landgebruiksvormen verstaan: landbouw, natuur, bos, recreatie en water, met uitzondering van water met delfstofwinningsfunctie en vloei- en of slibvelden. De hoofdvraag van het onderzoek luidde: ‘Hoeveel groene ruimte is er in Nederland beschikbaar en toegankelijk voor de inwoners en voldoet dit aan de algemene behoefte’? Als we kijken naar de resultaten van ons onderzoek dan vinden we met behulp van de gegevens van het CBS 2303,5 m² aan beschikbare groene ruimte per Nederlander. Uit ons eigen onderzoek volgt 2315 m2 groene ruimte per Nederlander. Dit betreft beperkt of geheel toegankelijke groene ruimte. De groene ruimte die niet toegankelijk is hebben we buiten beschouwing gelaten omdat deze geen ‘nut’ heeft voor de bevolking. Het verschil tussen beide gevonden waardes is minimaal. Hieruit kan geconcludeerd worden dat onze eigen verkregen resultaten een goede indicatie zijn voor de totale hoeveelheid groene ruimte. Dan gaan we er wel vanuit dat het CBS over de juiste gegevens beschikt. Bij de vergelijking van de provincies onderling komt uit de gegevens van het CBS dat er in Noord-Holland 1372 m2 per persoon aan groene ruimte beschikbaar is, in Zuid-Holland is dit 775 m2 per persoon, voor Noord-Brabant geldt 1818 m² per persoon en de provincie Utrecht komt op 1051 m2 per persoon. In ons eigen onderzoek komen we tot de volgende resultaten: 1496 m2 groene ruimte per persoon voor Noord-Holland, voor Zuid-Holland is dit 797m2 per persoon, voor NoordBrabant 1772 m² per persoon en voor Utrecht 1122 m2 per persoon. Uit deze gegevens blijkt dat de resultaten van CBS en ons eigen onderzoek meer van elkaar verschillen dan het geval was bij de cijfers voor Nederland in zijn totaliteit. Een reden kan zijn dat in het eigen onderzoek gebieden twee maal zijn meegenomen in de berekening op het moment dat ze onder meerdere provincies vallen. Daarnaast kan het zijn dat bepaalde beheersgroepen meerdere functies bekleden. Zo kan recreatie samenvallen met de functie natuur, water of landbouw. Ook kunnen bepaalde gebieden bij het CBS onder een andere categorie vallen. Uit ons eigen onderzoek blijkt dat er voor iedere Nederlander gemiddeld 13 m² te weinig groene ruimte beschikbaar is. In de vier provincies is het verschil tussen de actuele situatie van en de behoefte aan groene ruimte veel groter. In Noord-Brabant is het verschil het kleinst, maar bedraagt dit alsnog 587 m². Een inwoner van Zuid-Holland komt er gemiddeld gezien het slechtst vanaf, daar is maarliefst 1554 m² te weinig per persoon. Nu was dit wel te verwachten aangezien het hier om de dichtstbevolkte en dichtstbebouwde provincies van Nederland gaat. Als we nog even terug gaan naar het cijfer voor Nederland in zijn totaliteit dan kunnen we ook concluderen dat er in de overige acht provincies, of in ieder geval in een aantal daarvan, er meer groene ruimte beschikbaar is dan waar behoefte aan is. Anders kan Nederland niet op het bovenstaande cijfer uitkomen op het moment dat de vier onderzochte provincies zo slecht scoren. september – oktober 2005

31


Discussie Tijdens het onderzoek naar de groene ruimte in Nederland en de beschikbaarheid hiervan, zijn een aantal punten ter discussie genomen. Deze worden toegelicht: -

Voor de oppervlakte en het beheer van de particuliere landeigenaren bleek het erg moeilijk om een duidelijk te krijgen hoeveel particuliere grondeigenaren er nu eigenlijk zijn in ons land. Er bestaan namelijk verschillende verenigingen waar deze eigenaren zich bij aan kunnen sluiten. Hierbij komt bovendien overlap voor en het komt voor dat particulieren zich niet aansluiten bij een vereniging. Uiteindelijk is besloten om een keuze te maken voor een grote vereniging, de Federatie van particuliere grondeigenaren. Op deze manier is getracht een zo nauwkeurig mogelijk beeld te verkrijgen.

-

We hebben in dit onderzoek gekozen om gebieden te nemen die beheerd worden, niet gebieden die in eigendom van een beheerder zijn. Deze keuze is gemaakt omdat de beheerder bepaald wat er met de grond gebeurt en in welke mate deze grond toegankelijk is. Toch worden deze termen makkelijk door elkaar gehaald. Bovendien blijkt het voor onze bronnen vaak moeilijk concreet aan te geven of de grond in eigendom of beheer is.

-

Wij geloven dat, ondanks grondig onderzoek, niet alle groene ruimte is meegenomen in het eigen onderzoek. Wij nemen aan dat er nog steeds een deel van de beheerders buiten beschouwing is gelaten. Toch gaan wij ervan uit dat de belangrijkste beheerders in onze berekeningen meegenomen zijn.

-

Wij sluiten niet uit dat er enige overlap in de beheerders plaats heeft gevonden. Dit is vooral een probleem bij de recreatiebeheerders en beheerders van natuur en water. Het lijkt ons aannemelijk te stellen dat gronden voor meerdere doelen gebruikt worden. Het blijkt dan zeer moeilijk deze gegevens nauwkeurig uiteen te splitsen.

-

Er bestaat geen eenduidige definitie van groene ruimte in Nederland. Vele malen zijn wij tegengekomen dat de definitie uit geheel andere termen bestaat. Dit levert natuurlijk problemen op in de aanname van getallen over de oppervlakten in beheer.


32


Bronnenlijst Hinssen, P.J.W., 1992. De kwaliteit van de ruimte in cijfers. Waardering van de kwaliteit van de openbare ruimte, met accent op de rol van het groen daarin, in dertien vooroorlogse wijken in de gemeente Utrecht met behulp van een nieuw ontwikkelde methode. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Wageningen. Nederlands bos in beeld – digitaal. Gezamelijke CD-ROM uitgave van SBH en Stichting ProBos. Leen Kuiper, Jaap Paasman en Gebca Velema, 2003. www.probos.net. VROM- Vijfde Nota, 2001 www.cbs.nl www.delandschappen.nl www.groningerlandschap.nl/ www.fryskegea.nl/ www.drentslandschap.nl/ www.landschapoverijssel.nl/ www.flevo-landschap.nl/ www.mooigelderland.nl/ www.utrechtslandschap.nl/ www.landschapnoordholland.nl/ www.zuidhollandslandschap.nl/ www.hetzeeuwselandschap.nl/ www.brabantslandschap.nl/ www.limburgs-landschap.nl/ www.natuurmonumenten.nl www.staatsbosbeheer.nl/ www.rlg.nl, Recht op Groen 1, advies over de groene kwaliteit van de openbare ruimte. www.VEWIN.nl, de Vereniging van Waterwinbedrijven in Nederland. www.Hydron.nl www.Evides.nl www.kicrecreatie.nl (Stichting Recreatie, kennis- en innovatiecentrum)


33


Adviesbureau Statema bv, ing. Statema, Maarn www.mindef.nl www.natuurkaart.nl

www.vrom.nl (verkeer, ruimtelijke ordening en mileu) Dhr. van Woudenberg Federatie Particulier Grondbezit


34


Overzicht van tabellen Tabel 4 Tabel 2 Tabel 3 Tabel 4 Tabel 5 Tabel 6 Tabel 7 Tabel 8 Tabel 9 Tabel 10 Tabel 11 Tabel 12 Tabel 13 Tabel 14 Tabel 55 Tabel 16 Tabel 17 Tabel 18 Tabel 19

CBS. Hoeveelheid mensen en hoeveelheid groene ruimte Af te stoten militaire terreinen Aantal hectaren particulier natuurbezit per provincie Toegankelijkheid per beheerder Groene ruimte in Noord-Holland Toegankelijkheid in Noord-Holland Groene Ruimte in Zuid-Holland Toegankelijkheid in Zuid-Holland Groene ruimte in Noord-Brabant Toegankelijkheid in Noord-Brabant Groene ruimte in Utrecht Toegankelijkheid Groene ruimte in Utrecht Vergelijking groene ruimte hoofdprovincies met CBS gegevens (in Ha) Vergelijking groene ruimte hoofdprovincies met Nederland (eigen onderzoek) (in Ha) Overzicht behoefte tot 2030 Aantal inwoners Nederland Groene ruimte per Nederlander Vergelijking uitkomsten CBS gegevens met algemene behoefte Vergelijking uitkomsten Eigen Onderzoek met algemene behoefte


35


Bijlagen Bijlage 1 CBS (2000) NoordZuid- Noord Nederland Holland Holland Brabant Totale oppervlakte provincie (ha)

Utrecht

4 152 803

405909

344575

508176

143942

Totaal Verkeer (ha) Spoorweg (ha) Hoofdweg (ha) Vliegveld (ha)

113 039 8 782 101 622 2 636

11252 1186 9325 741

13086 1492 11441 153

17057 1001 15279 777

5115 622 4395 99

Totaal Bebouwd (ha)

318 330

41262

50450

55450

20181

Totaal Semi-bebouwd (ha)

48 573

6173

8583

6118

1935

Totaal Recreatie (ha) Park en plantsoen (ha) * Sportterrein (ha) Volkstuin (ha) Dagrecreatief terrein (ha) Verblijfsrecreatie (ha)

88877 24 011 31 484 3 997 10 255 19 131

12272 3644 4395 929 1712 1592

14597 5324 4936 1160 1898 1279

12066 3186 5066 345 1168 2301

4997 1630 1899 260 488 719

Totaal Landbouw (ha) Glastuinbouw Overig agrarisch gebruik

2326047 14 981 2311066

164401 1752 162649

178300 9214 169086

316958 1135 315823

83272 251 83021

Totaal bos en natuur (ha) Bos (ha) Droog natuurlijk terrein (ha) Nat natuurlijk terrein (ha)

483463 350128 83257 50079

30188 13172 13797 3219

20741 8171 9091 3479

84281 73183 6550 4548

20658 18705 1235 719

Totaal binnenwater (ha) Ijsselmeer/Markermeer (ha) Afgesloten zeearm (ha) Rijn & Maas (ha) Randmeer (ha) Spaarbekken (ha) Water met recreatieve functie (ha) Water met delfstofwinningsfunctie (ha) Vloei- en/of slibveld (ha) Overig binnenwater (ha)

357440 71655 41659 16246 7785 183261 52740 nvt nvt nvt 32099 nvt 17520 2948 nvt 18067 nvt 6605 2826 621 14039 2033 nvt nvt 627 1244 110 195 619 122 8991 1210 1353 1230 406 2869 86 174 449 61 748 18 211 151 4 96124 15458 15600 8023 5944

Totaal buitenwater (ha) 417032 68707 17159 nvt nvt Waddenzee, Eems, Dollard (ha) 259350 50577 nvt nvt nvt Oosterschelde (ha) 34582 nvt nvt nvt nvt Westerschelde (ha) 29783 nvt nvt nvt nvt Noordzee (ha) 93317 18130 17159 nvt nvt * Terrein met groenvoorziening in gebruik voor ontspanning. Tot park en plantsoen wordt gerekend: terrein voor het publiek opengesteld bestaande uit gazons, speel- en ligweiden, paden, bossages, bloemperken, heesterbeplanting en waterpartijen. Delen van het park die zijn te typeren als bos (ook indien groter dan 1 hectare) worden als park of plantsoen geclassificeerd.


36


Bijlage 2 Grond in beheer van Defensie Defensieterreinen * niet meerekenen wanneer de Noordzee niet wordt meegenomen * niet meerekenen wanneer de Noordzee niet wordt meegenomen

Noord-Holland Terrein Laren Texelhors Breezandijk LuASK Botgat/Falga+ Petten Totaal

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk niet toegankelijk Oefen 12 Oefen 700 Schiet 5000* Schiet 10000* 712 0 15000*

Zuid-Holland Terrein Waalsdorp Totaal

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk niet toegankelijk Oefen 71 71 0

0

Utrecht Terrein DEOT Leusderheide De Soesterberg (de Stompert) Oude kamp Vlasakkers Totaal

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk niet toegankelijk Oefen 666 Oefen 73 Oefen 84 Oefen 266 423 666

0

Noord-Brabant Terrein COT Oirschot DEOT Weerterheide Rucphense Heide Vrachelse Heide Vijf Eiken Galderse Heide Vughtsche Heide De Kamp/Lunetten Oirschot Boshoverheide Kruispeel Weerterheide Langenboom Woensdrechtse heide Ossendrechtsche heide Kruisspeel-Achterbroek Schaijk Totaal

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk niet toegankelijk Oefen 990 Oefen 500 Oefen 423 Oefen 113 Oefen 120 Oefen 16 Oefen 153 Oefen 36 Oefen 52 Oefen 406 Oefen 96 Oefen 415 Oefen 128 Oefen 70 Oefen 200 Schiet 0 30 Schiet 0 30 3718 0 60

Drenthe Terrein DEOT/OLB De Haar DEOT Havelte-West Oude Molen Dijkveld Havelte-Oost (gedeeltelijk)

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk Oefen 450 Oefen 473 Oefen 22 Oefen 15 Oefen 260

niet toegankelijk


37


Anloo Witten Anloo Havelte-West Totaal Groningen Terrein COT Marnewaard Marnewaard Totaal Gelderland Terrein EOT Stroese zand OLB Eder en Ginkelse heide Wezeperberg Soerel West Soerel Oost Woldberg t Harde Sparrendaal Ermelose heide (gedeeltelijk) Beekhuizerzand (gedeeltelijk) Garderense Veld Arnhemse Heide Gorsselse heide Groote Veld Olst-Welsum De Zande Infanterieschietkamp (ISK) Harskamp Arnhem ASK Oldebroek Totaal Limburg Terrein De Dellen Crayelheide Totaal Friesland Terrein CSK Vlieland* Schietrange de Vliehorst Totaal

Schiet Schiet Schiet Schiet 1220

30 30 60

0

beperkt toegankelijk niet toegankelijk Soort vrij toegankelijk Oefen 1385 Schiet 2080 1385 0 2080

Soort vrij toegankelijk beperkt toegankelijk Oefen 270 Oefen 1053 Oefen 224 Oefen 76 Oefen 36 Oefen 144 Oefen 36 Oefen 100 Oefen 40 Oefen 333 Oefen 96 Oefen 263 Oefen 7 Oefen 25 Oefen 18 Oefen 3 Schiet

niet toegankelijk

3000

Schiet Schiet 2724

30 5000 8030

0

beperkt toegankelijk niet toegankelijk Soort vrij toegankelijk Oefen 19 Oefen 91 110 0

Soort vrij toegankelijk Schiet Schiet

beperkt toegankelijk

0

0

niet toegankelijk 10500 3750 0 14250


38


Bijlage 3 Grond in beheer van Staatsbosbeheer Provincie Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland

Toegankelijk Beperkt Toegankelijk Niet Toegankelijk Restcategorie 30.263 0 572 1.825 13.713 5355 0 5.842 19.495 5193 1.782 3.356 28.749 0 662 346 8.512 583 986 504 11.563 220 77 0 24.445 1112 0 272 9.040 60 13 4.496 12.738 132 500 1.156 6.414 521 0 255 5.545 463 0 491 9.019 195 228 2.443 179.496 13.833 4.820 20.984


39


Bijlage 4 Grond in beheer van de provinciale landschappen

Provincie Friesland Natuurgebied

Vrij toegankelijk

t Oerd en de Hon Noard Fryslan Butendyks Peazemerlannen Bjirmen Slachtedyk Eanjumer Kolken Martenastate Grutte Wielen Butenfjild Grikenlan en Turkije Einekoaien Lytse Geast, Ketelermar en Van Asperenkooi Dobben Hurdegarypsterwarren Alde Feanen Petgatten De Feanhoop Botmar Unlân fan Jelsma en Kobbelân Mandefjild Delleboersterheide Diakonievene Tsjongerwâlen Meulebos Schaopedobbe Skiedingsboskje Park Olterterp Liphústerheide Kapellepôle Stokersdobbe Park Jongemastate Ketliker Skar Taconisbosk Easterskar Ychtenerfeanpolder Wilhelmina-oard Teroelster Sipen Lendevallei Jeudse Karkhof Noordwolde Bancopolder Fluezen Blauhúster Puollen Ringwiel en Hop Dúne- en Follegeasterpolder Makkumerwaarden Warkumerbûtenwaard Bocht fan Molkwar Mokkebank Steile Bank Sudermarpolder Polder Koarnwert, Warkumermar, Mûntsebuorsterpolder en Buismans einekoai Piaam

Beperkt toegankelijk

Niet toegankelijk

Totaal

556 3230 164 54 141 5 570 297 17 11 33

2235 187 49 20 213 195 42 2 5 98 1 2 6 4 5 2 468 12 488 66 18 15 692 0 21 268 61 109 8 460 40 22 66 7 75 180 170


40


Rysterbosk Huitebuersterbûtenpolder Van Coehoornbosk TOTAAL (ha)

41 11 0

5241

5134

1067

11442

Provincie Noord Brabant West Brabant: vrij toegankelijk beperkt toegankelijk niet toegankelijk Totaal Mattemburgh 388 Groot Molenbeek 39 Markiezaat 1955 Zoomland 309 Boslust 54 Buitenlust 141 Pottersbos 24 Oudland 70 Roode Weel/Vierhoevense Watergang 66 Pannenhoef Vloeiweide Krabbebossen Blauwe Kamer Sleeuwijkerwaard/Het Gors Fort Giessen Pompveld SUBTOTAAL Midden Brabant: vrij toegankelijk Pax Regte Heide/Riels Hoefke/Halve Maan/Ooijervaarsnest/Nieuwke rk Gorp de Leij Abcoven Annanina's Rust Rovertsche Heide Beleven/Dal van de Reusel Dal van de Groote Beerze Dal van de Kleine Beerze Oude Hondsberg/Ter Braakloop/Galgeven/Kerkeindsch Heide De Brand Leemkuilen Nemelaer Helvoirts Broek/Wargashyse/Sparrendaa l/Jagershagen Karregat De Heinis Haanwijk/Pettelaar Zegenwerp/venrode/Eikenhorst Gasthuiskamp Dommeldal Mortelen/Scheeken Hemelrijken

657 143 104 36 148

1680

2330 beperkt toegankelijk

12 219 355

4365

niet toegankelijk Totaal 24

876

40 41 251 471 198 557 94 374

477 82 182 226

22 37 182 213 68 290 1231 92 september – oktober 2005

41


Heeswijk SUBTOTAAL Oost Brabant: Het Geregt Nuenens Broek/Breughelsche Beemden/Ruweeuwels Gijzenrooi/Stratumse Heide Groote Heide Valkenhorst Herbertusbossen/Lange Bleek/Braakhuizensche heide Hugterheide Astensche Aa Keent Tongelaar/Kraaijenbergse Plassen en omgeving Zevenhutten De Vilt Brestbosch Groote Slink/Bunthorst en omgeving

106 5378 vrij toegankelijk


87

6134

niet toegankelijk Totaal

40 119 132 332 714 783 233 50 116 577 87 139 166 773

SUBTOTAAL

4145

116

0

TOTAAL (ha)

11203

3115

442

4261 14760

Provincie Utrecht Utrechtse Heuvelrug Maartendijkse Bos Ridderoordse Bos Willem Arntszbos, Vijverhof Pleinesbos Beukenburg De Leyen Houdringe, Beerschoten, Panbos Bosch en Duin Zeisterbos Buitenplaatsen Driebergseweg Kozakkenput, Krakeling, Witte Hull Heidestein, Bornia, Noordhout Hoog Moersbergen Moersbergen Sandenburg Dartheide Breeveen Hoge Ginkel Amerongse Bos Plantage Willem II, Remmerdense Heide Grebbeberg Laarsenberg SUBTOTAAL

vrij toegankelijk

Valleigebied Lockhorsterbos

vrij toegankelijk



153 263 182 19 185 25 365 47 201 61 123 632 58 97 44 44 85 131 88 212 176 79 3226


0

3270


8 september – oktober 2005

42


Kasteelbos Renswoude Broekerbos Stoutenburg, Juliusput SUBTOTAAL

38 9 37 45

Veenweidegebied De Kievit Vijverbos SUBTOTAAL

vrij toegankelijk

Vecht- en Plassengebied Over-Holland Eendenkooi Maarssen SUBTOTAAL

vrij toegankelijk

Kromme Rijngebied Sandwijck Oostbroek Nienhof Wulperhorst, Blikkenburg De Woerd SUBTOTAAL

vrij toegankelijk

Rijnoevergebied Amerongse Bovenpolder Blauwe Kamer Palmerswaard Lunenburgerwaard Elster Buitenwaarden SUBTOTAAL

vrij toegankelijk

TOTAAL (ha)


23 23


9

92

niet toegankelijk Totaal 1 1

24


22 22

7 7 beperkt toegankelijk

0

29


58 89 90 23 171


29 29

289


112 176

288

0

35 7 11 53

3775

178

92

341 4045

Provincie ZuidHolland Natuurgebied Groene Strand Huys te Warmont Hyacintenbos Staelduinse Bos Nieuw Leeuwenhorst Duinen van Oostvoorne Kleistee Mildenburg Westduinen Preekhilpolder Klein Profijt Keukenhofbosch De Blink Langeveld Wassergeest Oud-Poelgeest Rhijngeest Landgoed te Werve Zuidwal Slikken van Voorne

vrij toegankelijk



94 23 13 95 38 264 9 30 160 7 70 33 34 44 53 9 8 23 18 474 september – oktober 2005

43


Overbosch Kleine Beer Ommeloop Oranjeplassen Fort Penserdijk Fort Noorddijk Derryvliet Hillenhoek Waalhoek Holle Mare Blanke Waal Het Onland Oudelandse Zeedijk De Schans Schurvelingen Oostpuntgriend Visserijgriend Kasteelgarde Rhoon Eiland van Brienenoord De Elfenbaan Stormpoldervloedbos Kleine Zaag Visschersplaat Eendenkooi Bakkerswaal Oudeland Berkenwoudse Boezem Polder de Nesse Stolwijkse Boezem Middelblokboezem Veerstalblokboezem Polder Veerstalblok Zijdegat Franse Kade Bergvlietse Kade Kadijk West Koolwijk Polder Het Beijersche Polder Middelblok Kattendijksblokboezem Polder Kattendijksblok Polder Berkenwoude Commissarissenlanden Polder den Hoek Korte Zand (Opperduit) Rietgors de Nes Nespolder Buitenlanden Bergambacht Buitenlanden Ammerstol Griefbos Waarder Voorofsche Polder Spijkerboorse Kade Eendenkooi De Zouwe Zouweboezem Polder Lakeveld Hoenderwiel Quakernaak Scharperswijk Polder Lexmond Weverwijk Kedichem Schaayk Recht ter Leede

5 11 1 37 3 5 3 10 10 18 6 2 16 4 2 2 2 13 17 45 9 17 7 12 33 36 129 4 6 7 52 4 17 1 48 2 78 53 11 44 142 4 72 8 1 44 5 10 1 31 7 13 111 8 3 12 52 3 1 29 78 9 september – oktober 2005

44


Over-Boeicop De Waai Sonsbrug Polder Achthoven Over-Heicop Achthovensche Uiterwaarden Schoonrewoerdse Wiel De Huibert Kaapduin Bilwijk De Snakkert TOTAAL (ha)

16 22 11 118 23 7 13 48 16 60 9

2730

144

394

3268

Provincie Overijssel Natuurgebied Buitenlanden, Langenholte, Zwolle Reestdal, Hardenberg/Staphorst Soeslo, Zwolle De Horte, Dalfsen/Zwolle Lemelerberg, Ommen Beerze, Ommen Boetelerveld, Raalte/Hellendoorn Luttenberg, Raalte Regge/Nijverdal, Hellendoorn Wierdense Veld, Wierden/Hellendoorn Kattenhuizen, Hellendoorn De Tatums, Hellendoorn De Zandstuve, Twenterand Mandergrafveld, Tubbergen Dal van de Mosbeek, Tubbergen Bergvennen, Dinkelland Vassergrafveld en -heide, Tubbergen De Hunenborg, Dinkelland Haarlergrafveld, Tubbergen Molenven, Dinkelland Lonnekermeer, Enschede/Dinkelland De Wildernis, Dinkelland/Enschede De Lonnekerberg, Enschede Hof Espelo, Enschede t Holthuis, Dinkelland Smoddebos, Losser Lindermaten, Losser Aamsveen, Enschede Smalenbroek, Enschede Groot Brunink, Enschede Hegeveld, Haaksbergen Usselerveen, Enschede Boekelo, Enschede Teesinkbos, Enschede Oude Schipbeek, Bathmen/Deventer

vrij toegankelijk



117 690 55 160 925 460 170 48 27 449 0 36 138 2 227 94 170 4 5 42 90 121 142 152 105 5 18 178 87 96 25 8 1 10 20 september – oktober 2005

45


Friezenberg, Hof van Twente Grimberger hooilanden, Wierden Boven Regge en Eksosche Aa, Wierden Markelose Berg, Hof van Twente Leijerweerdslanden, Wierden Kamplanden en Zuna's Hooiland, Wierden Hondenven, Tubbergen Ân, Wierden Kamplanden en Zuna's Hooiland, Wierden Hondenven, Tubbergen, TOTAAL (ha)

5 2 15 10 1 3 5 1 3 5

4919

5

0

4924

Provincie Limburg Natuurgebied vrij toegankelijk Eckeltse bergen Heuloerbroek/Heukelomse Beek Bosserheide De Baend Rode Hoek Landgoed de Hamert Dorperheide Landgoed Arcen Ravenvennen/Vreewater Zwart Water/de Weerd Groote Heide Onderste en Bovenste Molen/Jammerdal Maasveld Romeinenweerd Boshuizerbegen Siebersbeek Kaldenbroek Winkel Langhout Dubbroek Weerterbos Roeventerpeel/Einderbeek Sarsven/de banen Wellenstein Spaanse Bos Landgoed Beijlshof Landgoed Exaten Tuspeel Sint Anna's Beemd/de Slaag/Polderveld Zuidplas/Smalbroek Isabellegreend/Oolerveld Osen/Overlaat van Linne Beesels Broek Linnerweerd Landgoed Rozendaal/Schrevenhof t Sweeltje



244 19 114 23 148 908 41 436 381 262 247 22 192 101 101 13 16 125 615 21 173 48 28 93 141 29 95 177 219 27 28 140 140 37 september – oktober 2005

46


Voorsterveld/op de Borg Linnerheide Turfkoelen Ruschergroeve Wolfhagerbos De Dellen/Meerssenerbroek Bergse Heide/Ingendael Gerendal bemelerberg/Schiepersberg/Julianagroeve Klinkenbergbos Groeve 't Rooth van Tienhovenmolen Kasteel Neercanne/Millenniumbos Kleine Weerd Pietersplas Eijsder Beemden Mescher Plukbos Boomgaard Gronsveld Wittemermolen Kasteel Goedenraad Klingeleberg Cottesse Bellet TOTAAL

37 82 8 11 9 92 153 49 49 49 39 12 114 61 7 0 32 26 1 32 37

5046

1238

21

6305

Provincie Drenthe Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

7038


0


0

7038

Provincie Zeeland Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

8006


0


0

8006

Provincie Flevoland Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

3539


650


300

4489

Provincie Gelderland Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

9900


1100


0

11000

Provincie Groningen Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

3223


4400


0

7623

Provincie Noordseptember – oktober 2005

47


Holland Natuurgebied TOTAAL

vrij toegankelijk

2400


300


0


2700

48


Bijlage 5 Grond in beheer van Natuur Monumenten Natuurgebieden Groningen Appèlbergen Dollard Hoeksmeer Hoge Land Klein Bollenbult Noordlaarderbos Polder Lappenvoort Ruilgronden Groningen Dal van de Ruiten A Uithuizerwad Westerbroek Totaal Groningen

Vrij toegankelijk

Natuurgebieden Friesland Beetsterzwaag Terrein bij Dokkum Filenspolder Flietsterbosk Fochteloërveen Graverijpolder Griend Haulerpolder Hegewiersterfjild Lionserpolder Lycklamabos Nationaal Park Lauwersmeer Nationaal Park Schiermonnikoog Oudemirdumerklif Rengersmiede Rijsterpolder De Schorren Skrins Skrok Slotplaats Westerhitzumerbos Zuiderfennenspolder Totaal Friesland

Vrij toegankelijk

Natuurgebieden Drenthe Baarwelsleek Berghuizen De Braak Broekenlaar De Duinen Elsburger Onland Terrein bij Exloo Fochteloërveen Friese Veen Hiemstrastate Holtingerveld De Klencke Kluivingsbos Leggelderveld

Vrij toegankelijk

1 3846 63 84 1 124 4 26 533 52 127 4861


Niet toegankelijk

0 Beperkt toegankelijk

0 Niet toegankelijk

9 19 28 15 1820 17 100 47 154 106 98 113 1876 26 3 63 872 100 87 205 4 21 3547


100 Niet toegankelijk

1 29 29 13 10 11 2 1101 78 57 367 631 15 313 september – oktober 2005

49


Mantingerbos en -weiden Mantingerveld Nationaal Park Drents-Friese Wold Nationaal Park Dwingelderveld Norger Esdorpenlandschap Peizermaden Polder het Oosterland Polder Lappenvoort Ruilgronden Drenthe Vennebroek Vijftig Bunder Terrein bij Westerbork Totaal Drenthe Natuurgebieden Overijssel Den Alerdinck De Belten Beneden-Dinkeldal Boerskotten Buurserzand Colckhof Dorth Duivelshof Eerde Egheria Elfterheurne Galgenven Grevenmaat Haagse Bos Hakenberg Hazelbekke Hoge Broek Hoge Land van Vollenhove Hoge Venterink IJsbaan Losser Lierderbroek Meppelerdieplanden Meyling Molterheurne Nationaal Park Sallandse Heuvelrug Raalterwoold Rechterense Veld Roderveld Ruilgronden Overijssel Snippert Sprengenberg Stepelerveld De Tip Velderberg Vreugderijkerwaard De Wieden Witte Veen Zwarte Meer Totaal Overijssel

119 845 1044 1477 872 840 15 75 91 17 75 10 8124 Vrij toegankelijk



6 1 46 133 452 38 6 161 540 161 51 28 15 57 73 57 16 10 25 1 14 34 5 6 916 9 127 89 10 74 914 16 23 28 97 5905 315 271 10606

108

16


50


Natuurgebieden Noord-Holland Ankeveense Plassen Bantam Boekesteyn Corversbos Cronebos Damlanderpolder Einde Gooi Fort aan de Jisperweg Fort aan de Middenweg Fort bij Spijkerboor Fort Kijkuit

Vrij toegankelijk Beperkt toegankelijk 628 28 49 95 46 43 151 5 5 10 2

Gooilust

96

Harger- en Pettemerpolder

97

Hilverbeek

55

Hinderdam

11

Hoge Berg

17

Het Hol

187

Horstermeerpolder

114

IJdoorn Kortenhoefse Plassen Laegieskamp Lage Land van Texel

72 376 33 759

Loosdrechtse Plassen

600

Loterijlanden

24

Naardermeer

1106

Nationaal Park Zuid-Kennemerland Nijenburg Ruilgronden Noord-Holland

1174 293 28

Schaep en Burgh

25

Schoonoord

7

De Schorren

5809

Spanderswoud

92

Spiegelplas

278

Spiegelrust

19

Uitermeer

4

Wijde Blik

275

Wormer- en Jisperveld

645

Zwanenwater Totaal Noord-Holland Natuurgebieden Zuid-Holland

604 10718 Vrij toegankelijk

Aalkeetbuitenpolder

92

Ackerdijkse Plassen

135

Beningerslikken Bovenlanden Kromme Mijdrecht

Niet toegankelijk


0 Niet toegankelijk

297 201


51


Duinen van Goeree

815

Eendenkooi Schipluiden Groot Koninkrijk

10 108

Kadelanden Kersbergse en Achthovense Waarden Kop van Goeree

7 3 61

Korendijkse Slikken

466

Madurodam

2

Meertje de Waal

24

Merrevliet

10

Nieuwkoopse Plassen Polder Noord-Kethel

1387 91

Polder Schieveen Quackgors

7 75

Ruilgronden Zuid-Holland Scheelhoek

2 421

Springertduinen

0

Tiendgorzen

33

Tiengemeten

1050

Vlietlanden

80

Volgerland

136

Voornes Duin

809

Totaal Zuid-Holland Natuurgebieden Zeeland Biezelingse Ham Bloemdijken van Zuid-Beveland Fort Ellewoutsdijk Inlaag 1887 Katse Plaat Kwistenburg Middelplaten Neeltje Jans Platen van Hulst De Poel Ruilgronden Zeeland Schenge Slot Haamstede Terrein bij Sluis Verdronken Land van ZuidBeveland Zuidgors Zuidkust van Schouwen Zwaakse Weel Totaal Zeeland Natuurgebieden Noord-Brabant Baardwijkse Overlaat

4153 Vrij toegankelijk



2 141 1 20 7 21 286 59 44 166 31 75 349 2 248 163 143 151 1909

0

Vrij toegankelijk Beperkt toegankelijk 48

0 Niet toegankelijk


52


Cartierheide

172

Chaamse Beek

146

Dintelse Gorzen Dommeldal Elshoutse Wielen

76 151

Gansooiense Uiterwaard Groote Meer Huis ter Heide Kampina

539

27 755 941 1571

Lange Maten

150

Langenboomse Bossen De Maaij Maasuiterwaarden Malpiebeemden

375 52 513 86

Markdal Mirandolles Heike De Moeren Moergestelse Broek Molenheide t Molentje Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen Noordpolder van Ossendrecht Oisterwijkse Bossen en Vennen Oosterheide Oude Buisse Heide Overige gebouwen regio NBrabant en Limburg Plateaux De Reten Rijskampen Rucphense Bossen Ruilgronden Noord-Brabant Slikken bij de SabinaHenricapolder Slikken van de Heen Steenbergse Vliet Stevensbergen Stippelberg Terrein bij Budel Vlijmens Ven Vluchtheuvel Vossenbussel Wallsteijn West-Brabantse Dijken Zwijnsbergen Totaal Noord-Brabant Natuurgebieden Limburg Areven Berghofweide Bovenste Bos Brunssummerheide Dal van de Itterbeek De Banen

26 12 70 99 279 28 2596 146 406 106 201 2 261 105 91 16 15 13 171 11 17 990 1 43 13 2 116 32 1 10908

539

Vrij toegankelijk Beperkt toegankelijk 20 2 32 580 4


15 september – oktober 2005

53


Ellburg Eyserheide Geleenbeekdal Genhoes Geuldal Grasbroek De Graven Grensmaas Groeve Sweijer Gulpdal Heioord Hof van Limburg Horstergrub t Hout IJzerenbos Imstenraderbos Kelmonderbos Kettingdijk Keversbroek Terrein bij Koningslust Koningsven De Krang Kruispeel Laurabossen Limbrichterbos Mechelderbeekdal Mookerheide Noordal Rivierduintjes

34 6 222 160 112 17 0 481 16 1 53 6 25 44 118 43 23 131 121 1 31 262 30 306 96 17 235 88 4

Dal van de Rode Beek Ruilgronden Limburg Schinveldse Bossen

173 148 312

Selzerbeekdal Sint-Jansberg Sint-Pietersberg Spaubekerbos Stramprooierheide Strijthagerbeekdal Taterbos Terworm Tungelerwallen Uffelse Beek Vrouwenbos

7 288 120 5 90 38 5 97 49 39 3

Weerterheide Wijffelterbroek Wormdal De Zevenbergen Totaal Limburg Natuurgebieden Flevoland Harderbos Harderbroek Kievitslanden Vogeleiland Voorsterbos

33 63 38 7 4851 Vrij toegankelijk


0 Niet toegankelijk

564 272 206 30 897 september – oktober 2005

54


Zwarte Meer Waterloopbos Totaal Flevoland Natuurgebieden Gelderland Gelderland Appense Bos

8 120 1795 Vrij toegankelijk


106 0

Gelderland Beekvliet Gelderland Bekendelle

146 5

Gelderland Bergherbos

1835

Gelderland Beurzerbeek Gelderland Bevermeer

19 20

Gelderland De Bijvanck Gelderland Bönnink

87 18

Gelderland Buskersbos Gelderland Deelerwoud Gelderland Dorth Gelderland Dottinkrade Gelderland Empese en Tondense Heide Gelderland Terrein bij Emst Gelderland 't Enzerinck Gelderland Esveldsbos Gelderland Gorsselse Heide Gelderland Groot Soerel Gelderland Grote Goor Gelderland Grote Veld Gelderland Hackfort Gelderland Hallse Hooilanden Gelderland Hassinkbos

9 1230 97 26 135 6 49 9 21 14 19 389 735 2 18 67

Gelderland Hengstdal Gelderland Hiemberg

4 24

Gelderland Hoeve Delle

254

Gelderland Korenburgerveen

289

Gelderland Larense Broek Gelderland Leusveld Gelderland Leuvenhorst

23 6 205 1430

Gelderland Leuvenumse Bos Gelderland Loenense Enk Gelderland Loenense Hooilanden Gelderland Loohuis Gelderland Maasuiterwaarden

837 26 94 21 154

Gelderland Mentink

166

Gelderland Munsterman Gelderland Nationaal Park Veluwezoom Gelderland Oldenaller

Niet toegankelijk

18

Gelderland Hekenbroek

Gelderland Kotten

30

51

Gelderland Beekbergerwoud Gelderland Beekbergse Beek

Gelderland Borkense Baan

272

49 4994 461


55


Gelderland Oud Groevenbeek

224

Gelderland Planken Wambuis

2284

Gelderland Ramenberg

238

Gelderland Reeënberg

173

Gelderland Ruilgronden Gelderland Gelderland Sint-Jansberg

36 36

Gelderland Soerense Broek

49

Gelderland Steenkamp

15

Gelderland Steilhul

40

Gelderland Stortelersbeek Gelderland Vaalwaard

12 49

Gelderland Velhorst Gelderland Velperwaarden Gelderland Veluwemeerkust

318 18 87

Gelderland Vicary van Nijkerk

7

Gelderland Voorstonden

194

Gelderland Vragenderveld Gelderland 't Waliën Gelderland Wolfheze Gelderland Wooldse Veen Gelderland Zwarte Broek Totaal Gelderland Natuurgebieden Utrecht De Birkt Botshol Coelhorst Eemland Einde Gooi Fort Nieuwersluis Fort Nigtevecht Fort Waver Amstel Grote Maat Haarzuilens Hinderdam Kadelanden Kamerikse Nessen Loosdrechtse Plassen Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug De Nes Op Hees Polder Groot-Mijdrecht Ruilgronden Utrecht Soesterveen Stoutenburg Tienhovense Plassen Wijde Blik Totaal Utrecht Totaal aantal groene ruimte in Nederland

1 227 305 45 37 16863 Vrij toegankelijk


49 Niet toegankelijk 3

293 84 461 5 7 18 11 8 368 7 0 13 53 425 14 67 163 1 8 6 216 1553

14 689

3

90831


56


Totaal toegankelijke groene ruimte in Nederland Totaal beperkt toegankelijke groene ruimte in Nederland Totaal niet toegankelijke groene ruimte in Nederland

79888 10394 549


57


Bijlage 6 Grond in beheer van de Waterleidingbedrijven Totaal oppervlakte (ha)

Totaal oppervlakte toegankelijke gebieden (ha) Gegevens Waterleidingbedrijven NL Waterbedrijf Groningen

0

1300

Vitens, regio Fryslan

4,3

2750

Vitens, regio Overijssel

560

0

759,5

0

Vitens, regio Gelderland Waterleidingmaatschappij Drenthe

619

800

Hydron Flevoland

0

3000

Hydron Midden NL

0

140

Hydron ZH

0

0

Gemeentewaterleidingen Amsterdam

3767

4167

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

7200

7200

WRK

0

0

Evides

0

1777

Duinwaterbedrijf ZH

2290

2290

Brabant Water

839,5

1000

0

1500

Tilburgsche Waterleidingmaatschappij Waterleidingmaatschappij Limburg

577

1200

17528

27124

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

7200

7200


2400

2805

Totaal

Gegevens van de vier Hoofdprovincies Noord-Holland

Hydron Midden-Nederland Totaal

0

10

9600

10015

2290

2290

Zuid-Holland Duinwaterbedrijf ZH Hydron Zuid-Holland

0

0

1128

1128

Evides

0

1000

Totaal

3418

4418


Noord-Brabant Brabant Water Tilburgsche Waterleidingmaatschappij Totaal

839,5

1000

0

1500

839,5

2500

Utrecht Hydron Midden-Nederland

0

130


234

234

Totaal

234

364

Bronnen: www.kicrecreatie.nl (Stichting Recreatie, kennis- en innovatiecentrum) Adviesbureau Statema bv, ing. Statema, Maarn Evides, Hydron, Gemeentewaterleidingen Amsterdam


58

Hoe groen is Nederland?

Recommend Documents