Hij moest de Terugblik: moeilijke veroordeling hotelmoord. dader zijn. Interview: de moeder van Nienke vertelt

PROFESSIONALS VOOR NAASTEN

Interview: de moeder van Nienke vertelt

Hij moest de dader zijn

Terugblik: moeilijke veroordeling hotelmoord

JE KUNT HET NIET ALLEEN

Actueel: innovatieve aanpak grote criminaliteit

RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | nr 07 | JAARGANG 16 | JULI 2010

Aanpak van voetbalhooligans

Na de winst van het Nederlands elftal tegen Japan (1-0) op 14 juni bleef het in Den Haag en in de regio Haaglanden druk en gezellig. Alleen op het Haagse Jonckbloetplein moest de politie na het duel kort optreden. Enkele groepen jongeren brachten met hun “uitingen van vreugde” de openbare orde in gevaar. Politiepersoneel dat toezicht hield op de “feestelijkheden” werd enkele keren bekogeld met een blikje of flesje bier. Hoewel er geen sprake was van grootschalige ordeverstoringen, hield de politie in totaal 23 jongeren aan op verdenking van verstoring van de openbare orde, belediging en openlijk geweld. Foto: ANP

Minder incidenten in stadions, meer erbuiten

Voetbal moet leuk zijn! Het beleid dat er op gericht is voetbalhooligans uit de stadions te weren heeft zijn vruchten afgeworpen. Er zijn steeds minder incidenten in de stadions. Nu de keerzijde: het lijkt er op dat het aantal incidenten buiten het stadion toeneemt. Hooligans worden steeds jonger, de groep hooligans kent een heterogene samenstelling -het zijn niet alleen laagopgeleide personen- en het drugs- en drankgebruik neemt fors toe. Daarom wordt aansluiting gezocht bij het beleid dat al is ontwikkeld op het gebied van jeugdproblematiek en wijkoverlast. Een geïntegreerde en persoonsgerichte aanpak is het credo.

2 | In Naam beeld artikel - Opportuun - Opportuun 7 - juli 4 -2010 mei 2010

Opportuun 4 - mei 2010 - Naam artikel | 3

De moeder van Nienke,

6

zo zal Yolande Kleiss altijd wel bekend blijven. Haar 10-jarige dochter werd vermoord toen ze de biggetjes ging voeren, de ‘Schiedammer parkmoord’ genoemd. Tien jaar later geeft Yolande Kleiss lezingen, over het belang van familierechercheurs bijvoorbeeld. ‘Het is belangrijk dat mensen bewust worden hoe belangrijk hun werk is.’ >> Interview met Yolande Kleiss

16 20

Violen voor een vlinder

Op 22 juni was de premiere van ‘Violen voor een vlinder’. Het is een muziekstuk dat op aangrijpende wijze de emoties van een moeder weergeeft bij de geboorte, de eerste jaren en de dood van haar kind. Het stuk laat ook horen dat het leven verder gaat na een periode van duisternis. Violen voor een vlinder is gemaakt ter herdenking van Nienke Kleiss. Zij en haar vriendje Maikel waren precies 10 jaar eerder, op 22 juni 2000, het slachtoffer van gruwelijke

Niemand anders

10

Inhoud

kon de dader zijn, oordeelde uiteindelijk ook het hof in de Enschedese hotelmoord. Advocaat-generaal Margreet Fröberg moest er alles voor uit de kast halen. Ze blikt terug op het aanvullend onderzoek. ‘We moeten goed naar de deskundigen luisteren.’ >> Alles Afwegende Enschedese hotelmoord

feiten. Nienke kwam daardoor om het leven, Maikel overleefde ternauwernood. Ik heb Yolande en René Kleiss, de ouders van Nienke, in 2005 leren kennen tijdens het evaluatieonderzoek naar aanleiding van de Schiedamse parkmoord. Ik heb hen toen verschillende keren gesproken. In het begin stonden ze sceptisch tegenover de evaluatie: ik was het zoveelste gezicht van ‘justitie’ dat zij zagen, zou het onderzoek wel diep genoeg gaan, wat zou er met de resultaten gebeuren? Zulke en andere vragen hebben we meer dan eens besproken. De tijd heeft geleerd dat de evaluatie niet bij een bundel papier is gebleven. Het

Strafrecht is niet genoeg, als het gaat om cybercrime, georganiseerde misdaad en financieel-economische misdaad. De ketenpartners slaan daarom steeds vaker de handen ineen. Nu is het zaak de innovatieve aanpak ‘van het hoofd naar het hart’ van de OM’ers te krijgen. >> Actueel intensiveringsprogramma’s

OM heeft de afgelopen jaren laten zien wat het waard is. Er is en wordt hard aan gewerkt om fouten als in ‘Schiedam’ te voorkomen. Yolande Kleiss levert daar op een geheel eigen manier een bijdrage aan. In een zwarte periode van hun leven hebben Yolande en René Kleiss gezocht naar licht. Dat hebben ze gevonden. Het interview dat op pagina 6 tot en met 8 van deze Opportuun staat getuigt daarvan.

Frits Posthumus, advocaat-generaal in Amsterdam

Een moordzaak in het pittoreske Vollenhove. Het parket Zwolle gaat over een groot gebied tot ver in Noord- en OostNederland. En is uitvalsbasis voor de rechtbank in dezelfde plaats. Ondanks de kleine bezetting wordt er gebiedsgebonden gewerkt. >> Het parket Zwolle

OPPORTUUN | RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | JAARGANG 16 | NUMMER 7 | JULI 2010 Opportuun wordt gratis verstrekt aan de medewerkers van het OM en andere geïnteresseerden. Het magazine verschijnt twaalf keer per jaar. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud. Aan de in Opportuun verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Abonnementenadministratie Wijzigingen? Stuur de adresdrager met de aangebrachte wijzigingen naar het retouradres, of e-mail de wijzigingen naar [email protected]. Redactieadres Openbaar Ministerie, Parket-Generaal, afdeling Communicatie, Prins Clauslaan 16, Postbus 20305, 2500 EH Den Haag. Eindredacteur Pieter Vermaas, 070 - 3399840 of [email protected]. Plaatsvervangend eindredacteur Thea van der Geest, 070 - 3399825 of [email protected]. Aan dit nummer werkten mee Jan Hoekman, Jan-Willem Grimbergen, Jeichien de Graaf, Tineke Zwart. Foto omslag Ruben Keestra Bladformule en vormgeving Kris Kras Design Druk Tuijtel Oplage 8550

En verder...

Column advocaat Richard Korver > 9 Column Grombergen > 15 Vier vragen over regionaal managen > 19 Nieuws > 24 Omgeslagen > 26 Jurisprudentie: Handel op internet > 27 Expertise: Netwerkend opsporen> 28 Column Hoekman > 31 Gespot: Aan de start > 32

Opportuun 7 - juli 2010 - Inhoudsopgave | 5

Yolande Kleiss houdt lezingen over haar ervaringen met de politie

omgaan met

na de moord op haar 10-jarige dochter Nienke. ‘Het is ons verhaal hoe politie en justitie kunnen falen en slagen.’

Moeder van Nienke Kleiss adviseert opleiding

nabestaanden

In de woonboerderij van de familie Kleiss – tegenover het Beatrixpark in Schiedam – komen overal vlinders voor. Als herinnering aan Nienke. Op 22 juni 2000 fietste ze met haar vriendje Maikel naar de kinderboerderij in het park om de pasgeboren biggetjes te gaan voeren. Ze kwam nooit meer thuis. Voor de moord op Nienke werd eerst Cees B. veroordeeld. Dat bleek een blunder van justitie en politie. Wik H. was de werkelijke dader. Yolande Kleiss koestert de gedachte aan Nienke. Vandaar die vlinders in en om het huis. Ze heeft zich van het begin af aan voorgenomen het verdriet niet te laten overheersen. ‘Mijn man René en ik hebben ons dan ook niet bij een vereniging voor nabestaanden aangesloten. Wij doen dat op eigen wijze, maar zijn van mening dat ze voor velen een belangrijke functie vervullen.’ Yolande Kleiss wil een bijdrage leveren om de aandacht voor het begeleiden van nabestaanden en slachtoffers te verbeteren. Want na het noodlottige bericht van de moord op haar dochter is er veel goed gegaan, maar ook erg veel fout. ‘Van het ene op het andere moment zit er een rechercheur in je kamer. Met vreselijk veel vragen. Je begrijpt best dat ze van alles moeten weten. Je hebt zelf ook zoveel vragen.‘ Ze verwijt niemand iets. Zo zit ze niet in elkaar. ‘Zoals wij zullen veel mensen reageren. Met woede, met onbegrip, verslagen, agressief. Daar moet je als politie mee om kunnen gaan. Wij hebben ervaren wat een goede houding kan zijn en hoe het uitpakt als er helemaal geen match

6 | Naam artikel - Opportuun 4 - mei 2010

is.’ Yolande vertelt over het eerste koppel dat bij hen kwam. ‘Twee ervaren zedenrechercheurs. Het was toeval dat ze op deze zaak werden gezet.’ Door hun manier van optreden vertrouwde de familie op de twee. ‘Je zit zo stuk. Je wilt weten wat er is gebeurd, hoe het nu verder gaat.’ Doordat het om zulke doorgewinterde politiemensen ging, konden ze uit het onderzoeksteam de vorderingen doorgeven. In een lezing zegt Yolande het zo: ‘Ons familiekoppel was er voor ons, gaf waar mogelijk antwoorden op onze vragen en bereidde ons voor op alle onvoorstelbare situaties. Het zijn al gauw voor mij, mijn man, maar vooral ook voor mijn kinderen, twee heel vertrouwde gezichten, die een stukje zekerheid geven in ons verwoeste leven.’ Na de veroordeling van Cees B. in 2001, kan de verwerking beginnen. Er wordt een boekje gemaakt: ‘Nienke’. Een vrolijk boekje met haar eigen vlindertekening op de voorkant, leuke herinneringen en zachte aquarelletjes. Er komt een vlinderbank in het park. De Schiedammer Parkmoord blijft in de publiciteit. Cees B. zou het niet gedaan hebben. Het maakt het verwerken voor Yolande en haar familie zwaar. Als inderdaad Wik H. de dader blijkt te zijn, voelt het als

Yolande Kleiss:

‘Ik wil tot de mensen doordringen’

een slag in het gezicht. Yolande: ‘We moesten het horen via de media.’ Het nieuwe team waar de familie Kleiss mee te maken krijgt, is niet bedreven in het omgaan met nabes­taanden. ‘We waren al ontsteld over de blunder van justitie en politie, maar hun optreden maakte het alleen maar erger. Ze deden het niet met opzet zo knullig, het was hun onkunde, dat weten we ook wel. Ze hadden eenvoudig de bagage niet. De nieuwe rechercheurs konden vaak geen antwoord geven op onze vragen en de leiders onderzoek en de officier van justitie lichtten hun antwoorden nauwelijks toe. Op al onze vragen kregen we te horen: ‘Je moet ons vertrouwen, je moet ons geloven, we hebben nu de goede.’ Meer informatie kwam er niet, of het moest komen van hun advocaat. De publiciteit rond het onderzoek naar de moord op Nienke is enorm. Yolande en René stellen het erg op prijs als Frits Posthumus en minister Donner van Justitie komen. Ze drukken de familie op het hart dat het rapport dat Posthumus over de Schiedammer Parkmoord zal maken, niet in een la zal verdwijnen. Posthumus luistert heel aandachtig naar Yolande’s verhaal over de verschillende ervaringen met de koppels, de leiders onderzoek en officier van justitie. Yolande pleit voor politiemensen die professioneel worden opgeleid om mensen te begeleiden. Het omgaan met nabestaanden van iemand die is vermoord, vraagt om bijzondere vaardigheden en talenten. Het pleidooi van Yolande vertaalt Posthumus in zijn rapport in de aanbeveling dat ieder korps

Opportuun 7 - juli 2010 - Interview | 7

drie jaar geleden uit handen van Theo Vermeulen, teamleider Review en Cold Case team in Amsterdam en mede-onderzoeker in de CommissiePosthumus.

vrolijke Nienke en dat ze zo ook aan haar wil blijven denken. Dat het verdriet nooit weggaat, maar je ook weer positief in het leven kan staan. Zo moet het ook gaan met de lezingen die ze geeft voor politie en De aanbeveling van Posthumus is Yolande weet niet hoe lang ze nog de justitie. Het negatieve ombuigen naar opgenomen in het Programma iets positiefs. ‘Het gaat erom dat je Verbetering Opsporing en Vervolging lezingen zal houden. Ze heeft haar verhaal bewust niet op papier gezet. weer gelukkig wordt. Ik denk echt (PVOV). In de afgelopen vier jaar ‘Ik wil tot de mensen doordringen. dat je van de dood iets moois kan hebben tientallen familierecherAls ik vertel, komt het directer over. maken’. Daarom is er een muziekcheurs in de korpsen hun plek Voor mij is het belangrijk dat mensen stuk gecomponeerd. Op 22 juni 2010 gevonden. Yolande: ‘Ik begrijp best bewust worden hoe belangrijk hun is het tien jaar geleden dat Nienke dat mensen niet in eerste instantie is vermoord. Dan zal Yolande met bij de politie gaan om slachtoffers en werk is. Met René heb ik een lijstje gemaakt met punten die wij belang- haar koor en een groot orkest in het nabestaanden bij te staan. De wet rijk vinden en daar ga ik van uit.’ Ze Theater aan de Schie het stuk ‘Violen handhaven en boeven vangen, vertelt bijvoorbeeld dat je als politie voor een vlinder’ uitvoeren. daarvoor ga je bij de politie.’ maar één keer goed kan binnenkoZe legt uit dat Yolande’s naam in het De familierechercheur is in Kleiss’ Grieks viool betekent. ‘Het is mijn ogen beperkt inzetbaar. ‘Eén of twee men bij een gezin dat zoiets als zij – nee ons geschenk – aan Nienke’. zaken per jaar is emotioneel te doen. meemaken. ‘Dat het slappe handje en een onprofessionele houding je De tachtig stemmen van het uitgeJe moet je voorstellen dat er 24 uur blokkeert. Dat je zo opknapt als je breide Promskoor Schiedam zullen per dag en soms zeven dagen in de week een beroep op je wordt gedaan. familierechercheur of de officier van de verhaallijn volgen, die Yolande ook justitie even belt om te vragen hoe in haar lezingen als leidraad gebruikt. De spanningen en confrontaties het met je gaat.’ Maar vooral dat ‘Van de blijdschap dat er een kind kunnen hoog oplopen.’ beloftes worden nagekomen en dat wordt geboren, een vrolijk meisje dat er eerlijke informatie wordt gegeven. opgroeit, de dood, de wanhoop en dat Yolande Kleiss heeft met Maikel en het daarna weer mooi kan worden.’ zijn ouders de eerste exemplaren van Yolande oogt zowel strijdbaar als het handboek voor de politie ‘Van breekbaar. In de huiskamer en voor Tekst: Louis Cornelisse veel fouten, kun je veel leren’ in een zaal. Ze vertelt graag over de Foto: Robin Utrecht ontvangst genomen. Ze kregen het familierechercheurs moet gaan opleiden. Maar ook een opleiding voor officieren van justitie en leiders onderzoek.

‘Diep respect’ ‘Diep respect als je als nabestaande van je vermoorde dochter voor een zaal politiemensen vertelt hoe jij en je familie deze dramatische gebeurtenis hebben ervaren en verwerkt!’ Ruud van Duuren en Ilonka Szapora, familierechercheurs binnen politie Haaglanden, blikken terug op de lezing die Yolande Kleiss gaf in hun training voor familierechercheurs. ‘Na afloop spraken alle collega’s hun bewondering uit over de wijze waarop Yolande haar verhaal deed. Knap ook dat ze kritisch durft te zijn naar het optreden van de politie. Ze gaf aan wat goed én niet goed ging. Dit heeft ertoe geleid dat, naar aanleiding van het rapport-Posthumus, in het Programma Versterking Opsporing en Vervolging dat binnen de politie Nederland werd geïmplementeerd, aanbevelingen zijn opgesteld voor het inzetten van familierechercheurs.’ ‘Yolande had een vast, ervaren koppel voorgesteld dat weet wat er speelt en wat nabestaanden meemaken. Dit moet de basis zijn voor een goed

contact. Als er tussen de betrokkenen, familierechercheurs of nabestaanden geen goede “match” is, behoort het veranderen van het koppel tot de mogelijkheden. Als familierechercheur zit je als liaison tussen de familie en het onderzoeksteam. Wij trachten alle vragen van nabestaanden te beantwoorden, natuurlijk willen zij op de hoogte blijven. Tegelijkertijd moeten we voorkómen dat we daderinformatie aan nabestaanden verstrekken. Daarom behoren wij familierechercheurs niet tot het onderzoeksteam. De coördinator bepaalt wanneer wij welke informatie aan de nabestaanden mogen verstrekken.’ ‘Het rapport-Posthumus heeft veel los gemaakt binnen politie Nederland. Zeker voor de familierechercheurs. Nu is er een goede opleiding, is er structuur en zijn er duidelijke afspraken, ook met Slachtofferhulp en zaakscoördinatoren OM. Er zijn regelmatig themabijeenkomsten voor familierechercheurs waarbij veel aandacht wordt besteed aan kwaliteit van de inzet en opleiding van de familierechercheurs.’

Wederhoor

mr. Richard A. Korver - advocaat

Up, close & personal Op enig moment beging ik bij de behandeling van een TBS-zaak de fout de voorzitter van de Meervoudige Kamer aan te spreken met “mevrouw” , gevolgd door haar naam “L…..”. Deze kwestie speelde zich af bij de Rechtbank Leeuwarden. Met onvervalst Noordelijk accent werd ik -terechtop mijn plek gezet: “Mr. Korver, ik zit als voorzitter en ik stel het op prijs als u mij in die hoedanigheid aanspreekt”, voegde de voorzitter mevrouw L….., mij toe. Ik was dat direct met haar eens . Door haar met “mevrouw” en haar naam aan te spreken gaf ik –onbedoeld- geen blijk van het respect dat ik in mijn eed heb gezworen te zullen betonen ten aanzien van de rechterlijke macht. Ik heb dan ook mijn excuses aangeboden. In het vuur van de strijd was ik up, close & personal geworden. Met name in de strafrechtpleging lijkt dat wel haast usance geworden. Wat echter ook usance is geworden, is dat rechters -zeker ook in de civiele kamers- het klaarblijkelijk heel normaal zijn gaan vinden raadslieden niet meer aan te spreken in hun functie maar gewoon als “meneer Korver” of “mevrouw Van Essen”. Dat roept wel haast vanzelfsprekend irritatie op, op momenten dat de rechter er blijk van geeft niets te zien in de argumenten van de desbetreffende raadsman of raadsvrouw, of op het moment dat een verzoek door de rechter wordt afgewezen. Overigens lijden veel officieren van justitie aan dezelfde kwaal. Door een advocaat aan te spreken met meneer of mevrouw, hun naam te gebruiken terwijl het not done is als de advocatuur een magistraat bij naam aanspreekt, worden advocaten door de magistratuur, op zijn minst ogenschijnlijk, op één lijn geplaatst met hun cliënt. Dat is namelijk de enige die wel meneer of mevrouw genoemd mag worden. McDonald’s had vroeger een schattige reclame waarbij een klein jongetje verrukt van de counter naar zijn ouders liep en trots zei: “Zij zei meneer tegen mij”. Dat gevoel dreigt thans op te komen indien een advocaat ook als zo danig wordt bejegend door de magistratuur. Dat is net zo’n slecht teken als de salades bij McDonald’s die je het gevoel beogen te bezorgen dat je toch echt goed bezig bent. mr. Richard A. Korver is advocaat bij Korver & Van Essen advocaten | lawyers te Amsterdam

Opportuun 7 - juli 2010 - Column | 9

De Enschedese hotelmoord op de Duitse Denise Celik kreeg weinig media-aandacht, maar advocaatgeneraal Margreet Fröberg beet zich erin vast. Na een vrijspraak door de rechtbank veroordeelde het gerechtshof Cumali A. wegens doodslag door middel van wurging, omdat een andere doodsoorzaak en een andere dader uitgesloten zijn. ‘Ook die ouders hebben recht op genoegdoening.’

‘

Geen doodsoorzaak, dat is te gek. We hebben alles uit de kast getrokken’ AG Margreet Fröberg

moord zonder doodsoorzaak

Veroordeling hotelmoord te danken aan extra onderzoek

10 | Naam artikel - Opportuun 4 - mei 2010

Op 18 juni 2004 wordt in een kamer in het Dishhotel in Enschede het dode lichaam gevonden van de Duits-Turkse vrouw Denise Celik (18). De neef met wie ze een buitenechtelijke relatie heeft, Cumali A. uit Steenwijk, heeft de vorige avond met haar doorgebracht in de hotelkamer en daar ook seks met haar gehad. Daarna is hij in Düsseldorf op het vliegtuig naar Turkije gestapt. Hij is nog steeds op vrije voeten. Hoewel er veel aanwijzingen zijn voor de betrokkenheid van A., spreekt de rechtbank in Almelo hem op 24 april 2007 vrij van moord en doodslag, omdat niet vaststaat dat Denise op gewelddadige wijze om het leven is gekomen. De zaak krijgt opvallend weinig media-aandacht. Een Duits meisje uit de Turkse cultuur, een voortvluchtige verdachte: de Nederlandse nieuwsredacties denken waarschijnlijk dat hun publiek weinig belangstelling heeft en laten het afweten. Maar het Openbaar Ministerie legt zich er niet bij neer. ‘Geen doodsoorzaak, dat is te gek,’ zegt advocaat-generaal Margreet Fröberg van het ressortsparket Arnhem nu. ‘Voor mij hoeft iemand niet koste wat het kost veroordeeld te worden. Maar in deze zaak lagen de feiten zodanig dat wij alles uit de kast hebben getrokken.’ Fröberg, die werd belast met het hoger beroep bij het gerechtshof in Arnhem, stond

Opportuun 7 - juli 2010 - Alles afwegende | 11

voor twee belangrijke opgaven. ‘We moesten ten eerste aantonen dat het meisje met geweld om het leven is gebracht. Daarna moesten wij bewijzen dat Cumali A. inderdaad de dader is.’ Aan het tweede oordeel was de rechtbank niet eens toegekomen, omdat ze de bewijzen voor een misdrijf te licht bevond.

Schildklierhormoon De officier van justitie van het arrondissementsparket Almelo, Marc Lousberg, heeft op 10 april 2007 in zijn requisitoir een flink aantal pijlen op zijn boog. A. zou hebben verklaard dat als hij het slachtoffer niet kon krijgen, dat niemand haar zou krijgen, zijn vingerafdrukken zijn gevonden in de hotelkamer, uit DNAonderzoek naar sigaretten, blikjes en sperma in de hotelkamer komt slechts één, zij het onbekende, mannelijke persoon naar voren, uit gsm- en treingegevens blijkt dat A. in Enschede was op 17 juni, hotelmedewerkers herkennen hem en hij blijkt die nacht ook naar Duitsland te zijn gereden en op het vliegtuig te zijn gestapt naar Turkije. Verder baseert Lousberg zich op de bevindingen van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Dit instituut stelt vast dat er een aantal aanwijzingen is voor verwurging: het slachtoffer had puntvormige bloedingen in het hoofd/halsgebied, drukplekken in de hals en aan weerszijden van de hals een vlekkerige verkleuring. Dit beeld wordt nog versterkt door de rode stipjes achter het oogwit, die duiden op zuurstofgebrek. Bovendien heeft Denise een zeer hoge concentratie van de schildklierhormoon thyreoglobuline in het bloed, wat veroorzaakt kan zijn door druk op de schildklier. Dit orgaan zit net onder de hals. Maar omdat niet bewezen is dat de schildklier beschadigd is, concludeert de patholoog van het NFI dat de doodsoorzaak onvoldoende zeker kan worden bepaald. Omdat de rechters zich aansluiten bij deze conclusie, gaat Cumali vrijuit. ‘We moesten aanvullend onderzoek laten verrichten,’ blikt Fröberg terug. Ten eerste werden de bestaande onderzoeksresultaten voorgelegd aan wetenschappers van het bureau Independent Forensic Services (IFS). ‘Een zogeheten papieren onderzoek,’ licht Fröberg toe. ‘Het lichaam was immers niet meer aanwezig’. De onderzoekers van IFS komen op basis van de feiten tot een andere conclusie dan het NFI. IFS concludeert dat alle onderzoeksresultaten in samenhang met elkaar wijzen op gebruik van geweld door wurgen of smoren. De kans dat Denise door geweld is omgekomen, wordt nog groter doordat een natuurlijke doodsoorzaak ontbreekt. Tot slot oordeelt IFS dat het

NFI en IFS Tijdens het onderzoek deed het NFI het meeste onderzoek, bijvoorbeeld DNA-onderzoek op een blikje Ice tea. Aanvullend forensisch onderzoek, naar de doodsoorzaak van Denis Celik, werd verricht door Independent Forensic Services. IFS, opgericht in 2003, is een “ISO 17025” geaccrediteerd laboratorium dat ook onderzoek verricht in de VS, Groot Brittannië en Australië. Deze NFIconcurrent beschikt over expertise in biologisch sporenonderzoek, DNA-sporenonderzoek, bloedspoorpatroonanalyse, interpretatie van verwondingen, doodsoorzaak, bepaling tijdstip van overlijden, en criminalistische interpretatie. Meer info op www.forensic-services.nl

maar tijdens de sectie bij het NFI waren ze niet meer te zien.’ Dat zorgde uiteraard voor twijfel. De foto’s uit het mortuarium tonen echter het bestaan van de plekken ondubbelzinnig aan. ‘Door postmortale veranderingen waren de plekken eerst verdwenen en later weer teruggekeerd,’ verklaart Fröberg. Als zij de bevindingen van IFS voorlegt aan de NFIpatholoog, concludeert deze dat haar IFS-collega’s het waarschijnlijk bij het rechte eind hebben. De patholoog doet naar aanleiding van de bevindingen nieuw onderzoek. Dat is mogelijk omdat monsters van belangrijke organen altijd bewaard worden. Ze constateert dat het schildklierweefsel bloed bevat. Dit kan duiden op samenknijping van de schildklier. Omdat zich over deze zaak ondertussen zoveel deskundigen hebben gebogen die het niet op alle punten met elkaar eens zijn, heeft het hof besloten om de deskundigen tijdens de zitting in hoger beroep in elkaars bijzijn te horen. Zo kunnen ze op elkaar verklaringen reageren, wat de duidelijkheid ten goede komt. ‘De ommezwaai van het NFI was een cruciale wending in deze zaak,’ weet Fröberg. ‘Het NFI heeft goed meegewerkt, er was geen sprake van rancune. Toen het NFI zijn standpunt wijzigde, ging de rechter daar in mee.’

Ice Tea

aannemelijker is dat de grote concentratie schildklierhormoon is veroorzaakt door wurging dan door postmortale veranderingen.

Blauwe plekken Er wordt extra onderzoek gedaan. In Duitsland worden aanvullende medische gegevens van Denise opgevraagd, en van de Duitse begrafenisondernemer komen nog meer foto’s, en daaruit blijkt dat er geen enkele aanwijzing is voor een andere dan een gewelddadige dood. Het meisje was gezond, gebruikte geen drugs of medicijnen en had geen zelfmoordplannen. Ook foto’s uit het mortuarium ondersteunen het standpunt van het OM. Bij de rechtbank bestond nog onduidelijkheid over de blauwe plekken in de hals van het meisje. ‘De lijkschouwer had deze plekken geconstateerd,

Het OM wist dat daarmee de slag nog niet gewonnen was. De advocaat-generaal moet immers aantonen dat het A. is en niemand anders die het wurgen van Denise op zijn geweten heeft. Ook daartoe wordt een beroep gedaan op nieuw onderzoek. Het NFI vergelijkt het DNA-profiel dat de onbekende man heeft achtergelaten op een blikje Ice Tea, op sigaretten en op de hals van het slachtoffer met DNA van een broer van de moeder van A. Deze oom stond het DNA vrijwillig af. Uit de vergelijking blijkt dat het DNA-profiel van de onbekende man in de hotelkamer overeenkomt met het profiel dat uitsluitend voorkomt bij de verdachte en andere familieleden in de moederlijke lijn. Het zogeheten mitochondriaal DNA wordt geërfd via de moeder. Fröberg: ‘Die match bewijst niet dat A. in de hotelkamer was. Het sluit zijn aanwezigheid echter ook niet uit.’ Volledige zekerheid had kunnen worden verkregen als de vader van A., als eerstegraads familielid, zijn DNA had afgestaan. In haar requisitoir op 2 februari 2010 gaat de

‘Ik doe graag grote, ingewikkelde zaken, zoals mensenhandelzaken.’ OVER MARGREET FRÖBERG Na haar studie Nederlands Recht vond Margreet Fröberg zichzelf nog te jong voor de raio-opleiding. Ze begon 1988 als jurist bij de gemeente Amsterdam. Daarna werkte Fröberg voor het ministerie van Justitie bij de toenmalige afdeling Vreemdelingenzaken. Eind 1992 startte ze met de raio-opleiding in Alkmaar. Daarna liep ze stage bij het OM in Zutphen en werd officier van justitie in Arnhem. Na een detachering bij het ressortsparket Den Bosch kwam ze in 2006 bij het ressortsparket in Arnhem. ‘Mijn belangrijkste zaak tot nu toe was de hernieuwde behandeling van de Puttense moordzaak,’ vertelt ze. Die loopt nog in hoger beroep. Als advocaat-generaal in Arnhem is ze deels belast met leidinggevende en coördinerende taken en deels met inhoudelijk werk. ‘Ik doe graag grote, ingewikkelde zaken, zoals mensenhandelzaken’.

12 | Alles afwegende - Opportuun 7 - juli 2010

Opportuun 4 - mei 2010 - Naam artikel | 13

advocaat-generaal uitvoerig in op andere verdachten. De Duits-Turkse man van Denise die wellicht uit jaloezie handelde? Onmogelijk, omdat zijn vingerafdrukken en DNA-profiel niet matchen met de sporen in de hotelkamer. Bovendien is de man helemaal niet in Nederland geweest op 17 en 18 juni. Ook A.’s vader en broers vallen af omdat ze op geen enkele manier aan de daad gelinkt kunnen worden. Kan een onbekende derde dan worden aangewezen als dader? ’Nee, vaststaat dat A. in de hotelkamer is geweest. Er is DNA-materiaal van slechts één persoon gevonden,’ analyseert Fröberg.

‘Zo’n second opinion kost heel veel geld. Maar als er aanleiding toe is moet je het zeker doen.’ Alles wijst dus op A. Hij is gezien door hotelpersoneel, hij was in de hotelkamer. Denise wilde het met hem uitmaken en hij heeft, volgens een van zijn broers die als getuige is gehoord, gezegd: ‘Als ik je niet kan hebben, dan niemand.’ Hij was ter plekke en hij had een motief. Fröberg eist veertien jaar celstraf. ‘De rechter oordeelde net als ik dat niemand anders het gedaan kán hebben,’ memoreert ze. Op 16 februari 2010 acht het hof doodslag bewezen maar spreekt A. vrij van moord omdat onduidelijk is wat er precies is gebeurd voorafgaande aan de wurging. Het hof legt A. tien jaar celstraf op. Dit arrest is onherroepelijk geworden.

Second opinion Hoe kijkt Fröberg terug op deze zaak? ‘We hebben ervan geleerd dat wij de deskundigen heel goede vragen moeten stellen en dat wij goed naar hen moeten luisteren. En we moeten deskundigen vragen ons duidelijk te informeren en hun standpunten en bevindingen met elkaar te vergelijken.’ Daarbij merkt Fröberg op dat dit een oude zaak is en er de laatste jaren binnen het OM veel aandacht

wordt besteed aan forensische aspecten, er aparte forensische officieren van justitie en forensische secretarissen zijn, en er intensieve overlegstructuren bestaan met het NFI. ‘Een belangrijk leerpunt in deze zaak is: roep zo snel mogelijk in een zaak met onduidelijke doodsoorzaak de patholoog of forensisch arts ter plaatse en zorg ook vooral dat de deskundige ons goed begrijpt en stel hem op de hoogte van de relevante context van het forensisch onderzoek.’ Op de vraag of het nuttig is om vaker een second opinion te vragen na een onderzoek door het NFI, antwoordt de advocaat-generaal: ‘Dat is een mooi discussiepunt. Zo’n onderzoek kost heel veel geld. Maar als er aanleiding toe is moet je het zeker doen!’ Een ander aandachtspunt is de goede samenwerking tussen de eerste en de tweede lijn binnen het Openbaar Ministerie. ‘Nadat de officier van justitie in beroep ging, is er meteen contact geweest met de gebiedsadvocaat-generaal. We hebben de zaak uitgebreid besproken, ook met het rechercheteam, en later met de mensen van Independent Forensic Services,’ vertelt Fröberg. ‘De officier heeft actief meegewerkt aan het onderzoek. Van hem kwam onder meer het idee om DNA te trekken uit de huidschilfers die we nog hadden van de vingerafdruk uit de hotelkamer. Helaas is dat niet gelukt. Verder heeft de officier alle zittingen bijgewoond.’ Al met al blikt Fröberg met een dubbel gevoel terug op de behandeling van deze zaak. ‘De dader is nooit gepakt, en het is maar zeer de vraag of hij ooit zijn straf zal uitzitten. Dat er betrekkelijk weinig maatschappelijke onrust was, mag geen verschil maken voor de inzet van politie en justitie. Voor mij staat voorop dat ook deze familie recht heeft op genoegdoening. Ik heb, via een tolk, altijd veel contact gehad met de Duitse familie. Ze zijn er van overtuigd dat de juiste persoon veroordeeld is.’ Ze besluit: ‘Voor de familie zelf is het zeer triest. Ze hebben hun dochter verloren en het contact met de Nederlandse tak is verbroken. En uiteindelijk weten we niet wat zich precies heeft afgespeeld, want de familie van A. heeft niet meegewerkt aan het onderzoek.’ Tekst: Peter Louwerse Foto’s: Willem Jan Ritman

Illustratie: Roland Conté

GrOMbergen

Ketting “Politie zet speciaal team op kettingrukkers”. Zo maar een bericht op de website nu.nl van 9 juni 2010. Een nieuwtje dat direct vragen oproept: waarom een politieteam? Zoals kettingrokers baat hebben bij acupunctuur en nicotinekauwgum, zo zou deze groep patiënten toch eerder geholpen zijn met intensieve psychotherapie en gesprekken met een seksuoloog dan met optreden van de hermandad. Met een speciaal team, dat dan weer wel. Maar ik bleek op het verkeerde been gezet: het ging om een groep criminelen die halskettingen van de nek van onschuldige voorbijgangers aftrokken. Gelukkig ben ik niet de enige die wel eens op het verkeerde been wordt gezet, dat kan de beste gebeuren. Een advocate, bij voorbeeld. Meer specifiek: de raadsvrouwe van een verdachte die onlangs bij het Amsterdamse hof terecht stond. De man werd verdacht van opzetheling van een gestolen telefoon. Een feit dat hij ook had bekend. Bewijs rond, zou je zo zeggen. Ware het niet dat de man tot twee maal toe had bekend vóórdat hij een advocaat had kunnen raadplegen. Een gegeven dat ook zijn raadsvrouwe was opgevallen. Indachtig de zogenaamde Salduz-jurisprudentie, waarin is bepaald dat een verdachte die in verzekering is gesteld recht heeft om voorafgaand aan het eerste verhoor een advocaat te raadplegen, meende ze een slim verweer te hebben: de verklaringen van haar cliënt mochten niet voor het bewijs gebruikt worden en omdat er verder onvoldoende lag zou hij vrijgesproken moeten worden. Een typisch gevalletje “klok en klepel”. Want inderdaad: in de rechtspraak van de Hoge Raad is uitgemaakt dat verklaringen, afgelegd in detentie voordat een advocaat geraadpleegd kon worden in beginsel van het bewijs moeten worden uitgesloten. Maar daaraan moet iets worden toegevoegd: als verdachte, nadat hij zijn raadsman heeft gesproken, zijn bekennende verklaring herhaalt, mag die nieuwe bekentenis wel degelijk voor het bewijs worden gebruikt. Dat nu had de raadsvrouwe over het hoofd gezien, zo blijkt uit het arrest van het hof: “Weliswaar heeft de verdachte zijn consultatierecht niet kunnen uitoefenen, maar niet is aannemelijk geworden dat de verdachte hierdoor (overigens) in zijn processuele belangen is geschaad. Door de verdediging is niet aangevoerd dat de verklaringen van de verdachte onwaarheden bevatten. De verdachte heeft bovendien, nadat hij met zijn advocaat had gesproken, zijn verklaring herhaald. En voorts heeft de verdachte op geen enkel moment afstand genomen van eerder afgelegde verklaringen”. (Hof Amsterdam 26-05-2010, LJN BM6888). Dat brak de man lelijk op: hij werd gewoon veroordeeld, tot een geldboete van 300 euro. Geen kettingcrimineel, dus… Jan-Willem Grimbergen, officier van justitie in Utrecht

14 | Alles afwegende - Opportuun 7 - juli 2010

Opportuun 7 - juli 2010 - GrOMbergen | 15



‘De effecten zijn er al’

Hoofdofficieren over hun intensiveringsprogramma’s tegen Cybercrime, Finec en Georganiseerde misdaad

Zelfbewust spreken drie hoofdofficieren over hun intensiveringsprogramma’s tegen cybercrime, georganiseerde misdaad en financieel-economische criminaliteit. Morgen weer andere prioriteiten? ‘Gaat niet gebeuren, dit verdwijnt niet!’ Ambtelijk kabbelend gaat het driedubbelinterview van start. Met de aangerukte broodjes komen ook de clichés op tafel. Managersjargon. Over vliegwielfuncties. Ambities doorontwikkelen. Focus erop houden. Het veld faciliteren. Verbinding leggen. Professionele standaarden ontwikkelen. Aanjagen. Investeren in ontmoetingen. Dát werk. Tot de interviewer zich verveeld in slaap laat sukkelen en meer constateert dan vraagt:

Ach ja, en dan komt er straks een nieuw kabinet en dan verschuiven alle prioriteiten weer. Ineens is daar het vuur. Ze verslikken zich zo wat in hun broodjes, Albert van Wijk, (hoofdofficier Functioneel Parket en programmalei-

16 | Actueel - Opportuun 7 - juli 2010

der Aanpak financieel-economische criminaliteit, Finec), Wilbert Tomesen (hoofdofficier Zwolle, aanpak Georganiseerde misdaad) en Bernard Streefland (landelijk coördinator georganiseerde en financieel-economische criminaliteit, programmaleider Cybercrime). ‘Dat gaat dus niet gebeuren! Finec wordt steeds belangrijker, en het afpakken komt daar meer en meer bij. Cybercrime komt de komende jaren verder opzetten. En georganiseerde misdaad is van alle tijden. Die intensivering verdwijnt niet.’

Heeft de cyberboef, de witwasser en de drugsbaron al last van de intensiveringsprogramma’s? ‘Ja, de “boeven” hebben daar last van. Ze zijn nog niet bij ons komen klagen, maar ze

merken het. Ze zien een gesloten front van overheden en anderen tegenover zich. OM, politie, bestuur, fiscus, banken, verzekeraars, RIEC’s. Het aantal witwaszaken is explosief gestegen. In “proeftuinen” tegen mensenhandel is er nu controle bij de vliegtuigtrap. Zwacri, cyber en witwas zijn geen gescheiden werelden. Achter cybercrime zit vaak echte georganiseerde criminaliteit, en als je bij, pak ‘m beet Holleeder niet óók zijn geld afpakt, heb je het niet optimaal gedaan. Die cyberboef, witwasser en drughandelaar heeft er last van als je gezamenlijk barrières opwerpt, hem aanpakt en hem zijn criminele geld ontneemt. Dat is effectief.’

horeca of aspergeteelt worden uitgebuit. Het maatschappelijk beeld kantelt. Dat wordt nu heel anders gezien en ervaren dan kort na de opheffing van het prostitutieverbod. Of het nu gaat om hennephandel of kinderporno: de gedachte dat dat allemaal vrij onschuldig is, is helemaal gedraaid. De maatschappij merkt het. Fraude, skimming en hennep: daar zíen we de opgelegde straffen de laatste tijd omhoog gaan. En binnen branches als de bankwereld, horeca, prostitutie, milieu, providers is men elkaar gaan aanspreken: “ik heb last van jou, want jouw gedrag bezoedelt ook mijn reputatie”. Het financiële verkeer, bijvoorbeeld, draait op vertrouwen. Als je dat aantast, zo beseft men nu, implodeert het systeem.’

Merkt de samenleving het ook? ‘Jazeker. Op veel gebieden is het gedoogdenken weg. De vastgoedfraudezaak Klimop heeft nu al voor een publieke discussie gezorgd. Vastgoedondernemers discussiëren nu zelf over de normen en waarden in hun wereld en spreken over de noodzaak van zelfreinigend vermogen binnen de branche. De aandacht voor mensenhandel heeft blootgelegd welke hemeltergende misstanden er in de prostitutiebranche voorkomen. Maar ook hoezeer nog steeds buitenlandse werknemers in bijvoorbeeld de Chinese

Wat betekent het voor de mensen binnen opsporing en vervolging? ‘Die zitten niet meer eenzaam op een zaak. Het OM is steeds minder een organisatie waarin steeds één officier één zaak doet. Binnen de parketten is tegenspraak georganiseerd. Er is een dubbele bezetting bij grote zaken. De zaaksofficier wordt omringd door de informatieofficier, de criminoloog. Er zijn nu afdelingen Beleid en Strategie. Er zijn speciale cybercrimeofficieren. We kunnen ons inmiddels niet voorstellen dat er nog

| 17

strafrechtelijke onderzoeken beginnen zonder dat déze voorvragen worden gesteld: wat is de informatiepositie, wat zijn de afneemkansen, en wie zijn de partners? Officieren vinden het niet vreemd meer als je vraagt: denken we ook nog even aan hoe we de barrières kunnen opwerpen? Met bestuur, belastingdienst, bedrijfsleven en allerlei branches wordt nu afgestemd hoe het OM “betekenisvolle” interventies kan plegen. Programmatisch werken, anderen betrekken omdat in veel zaken, onderzoeken die je projectmatig oppakt vooral, duidelijk is dat strafrecht zeker niet de enige remedie is. Fraude op internet of skimmen zijn aansprekende voorbeelden. Banken en bijvoorbeeld Marktplaats willen heel graag samen met ons barrières opwerpen. En dat lukt ook. De maatschappij als context dus. In zijn requisitoir kan de officier van justitie via deze drieslag formuleren: duidelijk maken waarom we het strafbare feit zo erg vinden, zeggen wat wij als OM eraan doen, en aangeven wie er nog meer iets moeten doen.’

‘Dit laten we niet meer los, ook niet bij een nieuw kabinet’

Zijn ketenpartners blij met de bestuurlijke adviesrapportage van het OM, of belandt die in een la? ‘Hier moeten we nog een slag maken. Zo’n bestuurlijke rapportage, waarin het OM, politie en bijzondere opsporingsdiensten op basis van een strafdossier partners adviseren over bijvoorbeeld vergunningen en subsidies als barrières tegen crimineel handelen, moet geen “na-ijlend sluitstuk” zijn. Op voorhand moet je nadenken voor wie je hem schrijft. Dat komt er nu steeds beter in, ook door de komst van de RIEC’s, de regionale informatie

en expertisecentra, die als een prima brievenbus fungeren. Voor het OM zit de meerwaarde van de bestuurlijke rapportage in het van tevoren nadenken over probleem en aanpak van criminaliteit. Als je dan later met bestuur en bedrijfsleven handhavingsstrategieën uitstippelt, heb je daar als OM al over nagedacht.’ ‘We merken keer op keer dat onze contacten met het lokaal bestuur verbeteren. Vroeger moest je daar praten als brugman om de ernst van misdrijven te laten beklijven. Als we nu over mensenhandel op het stadhuis aankloppen, gaan deuren direct open. Steden als Amsterdam en Rotterdam trekken gezamenlijk, en met ons, op tegen misdaad.’

Hoe nu verder? ‘Voor ons gevoel zijn we nog lang niet klaar. De komende jaren moet de innovatieve aanpak gaan van hoofd naar hart. Het nieuwe gedrag moet in de genen van OM’ers terechtkomen. En als totale OM-leiding zullen we die focus moeten vasthouden. Dit laten we niet meer los, ook niet bij een nieuw kabinet.’ Tekst: Pieter Vermaas Foto: Shutterstock

4

1. Wat was je eerste indruk als regionaal hoofd?

vragen

Eric Olthof is ongeveer een jaar werkzaaam als regionaal afdelingshoofd Maatwerkzaken in BredaMiddelburg. Vier vragen over regionaal managen.

Inmiddels ben ik een aantal jaren afdelingshoofd maatwerkzaken op het parket Breda. Rond de zomer van 2009 zette ik mijn eerste stappen als regionaal afdelingshoofd maatwerkzaken. Vanaf februari 2010 vervul ik de rol van regionaal afdelingshoofd Maatwerkzaken volledig. In de afdeling Maatwerkzaken worden met name die zaken verwerkt waarbij sprake is van bijzondere opsporingsbevoegdheden, voorgeleidingen, expertise (zeden, jeugd, cybercrime, medisch, forensisch, zwacri), en de persoongebonden aanpak. Wat mij in eerste instantie opviel was dat hoewel beide parketten fysiek betrekkelijk dicht bij elkaar liggen, er op beide parketten toch nogal wat verschillen in de diverse werkprocessen en werkstromen aanwezig waren. Dat gold bijvoorbeeld voor de weekdienst, de planning van zaken op zitting en verschillen in de rol en taken van de officier van justitie en de secretaris.

2. Wat zie je als meerwaarde van de nieuwe functie? Daarin heb ik een overall view over de beide parketten, zowel qua zaken als qua capaciteiten en kwaliteiten van collega’ s. Daardoor zijn we als regio, beter dan voorheen, in staat die kwaliteiten te bundelen en te verbinden aan de verschillende typen strafzaken die moeten worden gedaan. Op die manier wordt kwaliteit verhoogd en kwetsbaarheid verminderd. Het lerend vermogen kan groeien. Recent is er door een ervaren TGO-officier uit Breda samen met een wat minder ervaren-TGO-officier uit Middelburg leiding gegeven aan een onderzoek in een moordzaak. Beiden hebben die samenwerking als leerzaam en kwaliteitsbevorderend ervaren. De reisafstand van een uur speelt dan ineens een veel minder grote rol dan aanvankelijk door hen werd gedacht! Ook voor wat betreft de uniformering en optimalisering van werkprocessen binnen de regio is er een belangrijke rol weggelegd voor het regionaal afdelingshoofd. Uiteindelijk worden werkprocessen regiobreed op gelijke leest geschoeid, ook via GPS Maatwerk. Dat bevordert de onderlinge uitwisseling van collega’s, bijvoorbeeld voor de bezetting van de weekdienst.

3. Wat werkt minder goed? Als regionaal afdelingshoofd maatwerkzaken kan ik uiteraard niet permanent op beide parketten aanwezig zijn. Maar het is voor een goede uitoefening van die functie wel van belang dat mijn informatiepositie op beide parketten optimaal is. Dat vraagt iets van mij als afdelingshoofd, maar het vraagt ook van de collega’s in de teams dat zij mij op eigen initiatief informeren. Uiteraard hebben de recherche-officier en de kwaliteitsofficier daarin ook een belangrijke rol. Daarnaast is een goede werkrelatie met mijn vervangster/teamleider Josien van Aken onontbeerlijk. Uiteindelijk >> gaatWilt het er immers om weten dat we alsover organisatie, zeker waar het u meer de werking van maatwerkzaken betreft, nietdan verrast wordenom.nl door ontwikkelingen in strafzarecht? Ga naar ken die we hadden kunnen en moeten voorzien en voorkomen.

4. Kun je vanuit Breda zinvol managen wat er in Middelburg gebeurt? Volmondig: ja! Maar het omgekeerde is ook waar. Ik wil maar zeggen: het is niet noodzakelijk om altijd fysiek aanwezig te zijn op de locaties. Het is wel van belang verwachtingen goed te managen. Immers, in Middelburg en Breda hebben velen aan de nieuwe situatie moeten wennen. Ik adviseer toekomstig regionaal afdelingshoofden daarover van meet af aan duidelijk te communiceren. En aan te geven waar de mogelijkheden en onmogelijkheden liggen. Moderne communicatiemiddelen als videoconferencing zullen daarbij prima van pas komen. Daar gaan we in de regio Breda-Middelburg binnenkort mee aan de slag.

18 |

Opportuun Opportuun 4 -7mei - juli 2010 2010 - het - 4 vragen parket | 19

snel-

Altijd in

beweging

OM-uitvalsbasis op Zwols bedrijventerrein

Parket Zwolle strekt zijn armen uit tot ver in Noord- en Oost-Nederland. En is uitvalbasis voor de drie kilometer verderop gelegen rechtbank. Daar eisen aanklagers straffen tegen fraudeurs, kinderpornokijkers en een verontwaardigde coffeeshophoudster. ‘U heeft dat natuurlijk nog nooit gerookt.’ In de spiegelramen van het kantoorpand op het Zwolse bedrijventerrein trekken schapenwolken voorbij. Het pand ligt direct aan de Ceintuurbaan, de verkeersader naar de A28 die vijf jaar lang geopereerd wordt om dichtslibben tijdens de spits te verhelpen. De werkomgeving roept buiten én binnen niet meteen associaties met rechtspraak op. Of het moet een verdwaalde toga aan een kapstok op een werkkamer zijn. In een aquarium achter de hoofdingang worden bellers en bezoekers door twee receptionistes met een zuidelijke tongval te woord gestaan. Louise Hagen van het parket Lelystad springt bij vanwege bezettingsproblemen. Het verschil met haar andere werkplek: ‘Véél meer mensen! Jullie zijn dat natuurlijk gewend. Dan

belt er een managementassistente om een treinkaartje “voor Gretha” te bestellen. Voor ik kon vragen wie dat was, had ze al opgehangen. Maar ik heb het gevonden.’ Soe Janssen zit hier sinds een paar weken als tijdelijke kracht. ‘Giga hectisch’, vindt ze haar nieuwe baan ‘Maar ook erg leuk, want het is meer dan alleen “goedemorgen”, en doorverbinden. We ontvangen bezoekers, geven mensen hun rijbewijs terug, maar we doen ook de uitgifte van treinkaartjes, dienstauto’s en fietsen en het beheer van de kleine kas.’

Leed achter foto Een veiligheidssluis geeft vanuit het souterrain toegang tot de ondergrondse parkeergarage. Regelmatig stappen er mensen met “kluiskoffers” vol

dossierstukken door de sluis. Het gebouw is dan ook vooral een uitvalsbasis. Niet alleen de eigen Zwolse rechtbank ligt al zo’n drie kilometer verderop, het parket Zwolle strekt zijn armen uit tot in het oosten en het verre noorden. Het Team Bovenregionale en Specialistische Taken (TBST) is in het leven geroepen om invulling te geven aan een breed scala aan taken. Internationale rechtshulp door het IRC NON in Groningen valt eronder. Maar ook het Team Executie Strafvonnissen (TES), dat spoorloze veroordeelden traceert. Op het gebied van strafzaken is de Bovenregionale Recherche Noord- en Oost-Nederland (BRNON) een belangrijke leverancier; alle zaken op het gebied van fraude en middencriminaliteit gaan naar Zwolle. Officier van justitie Vincent Smink heeft net twee dagen met kinderpornozittingen in Zwolle en Almelo achter de rug. De verdachten liepen tegen de lamp in een internationaal onderzoek naar kinderpornobendes in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Wit-Rusland. Betaalwebsites die vanuit die landen gehost werden, telden honderden Nederlandse klanten en de BRNON zocht er in haar werkgebied vijftig op. In de rechtszaal vroeg Vincent Smink werkstraffen en voorwaardelijke celstraffen. Hij hoopt dat de verdachten oog hebben gekregen voor het kinderleed áchter de foto’s: ‘Maar ze zagen lang niet allemaal de ernst van hun handelen in. Zogenaamd op zoek naar veertienjarige meisjes die gewoon poseren en dan per ongeluk op kinderporno stuiten, dat soort verhalen.’

Hugo Bosspakken Fraude is een belangrijke pijler van TBST. Abco Jongkees van het Fraudemeldpunt voert spoedoverleg met officier van justitie Frank Feenstra. Er is een melding uit het buitenland van “crimineel geld”. Beslag leggen kan, maar dan hangt er ook een onderzoek aan vast. En dan rijst altijd de vraag, wie gaat het doen, waar is capaciteit? ‘Een fraudeonderzoek met een schadebedrag van twee ton raak je

Ketenpartner: Bovenregionale Recherche NON Bessel van den Hazel is diensthoofd van de Bovenregionale Recherche Noord- en Oost-Nederland, de enige bovenregionale recherche in het land die een centraal aanspreekpunt heeft bij het OM. ‘Een gouden greep’, noemt Van den Hazel de constructie met het TBST. ‘Al mijn collega’s moeten zaken doen met officieren van verschillende parketten in het werkgebied. Onze werkwijze zorgt voor een veel betere communicatie en aansturing.’ Van den Hazel is op hetzelfde moment aangetreden als sectiecoördinator Ilse Verkerk van TBST. ‘Wij zien de cultuurverschillen tussen politie en OM niet als struikelblok, maar gebruiken ze om van elkaar te leren. In ons werkgebied zoeken we samen naar afstemming, ik met de rechercheleiding van de acht verschillende korpsen, Ilse met de parketten. Landelijk trekken we ook vaak samen op. Bijvoorbeeld bij de aanpak van kinderporno, waarbij we een werkwijze proberen te ontwikkelen die, alle problemen en knelpunten in aanmerking genomen, toch effectief is.’ Een belangrijke winst van de samenwerking is de preweeg-commissie, die in het leven is geroepen om te beoordelen welke zaken door de BRNON opgepakt worden. ‘Uiteindelijk gaat het erom dat je dezelfde dingen belangrijk vindt, dat we op dezelfde manier schakelen.’

Verdwaalde toga Het OM-bolwerk op het bedrijventerrein biedt sinds 2008 onderdak aan vier OMonderdelen. Naast het Arrondissements­ parket Zwolle zitten hier ook regionale vestigingen van het Functioneel Parket, het Landelijk Parket, BOOM en DVOM. In de kantine komen alle medewerkers samen. Het strakke gebouw roept niet meteen associaties met rechtspraak op. Of het moet een verdwaalde toga op een werkkamer van een officier zijn…

20 |

Opportuun 7 - juli 2010 - Het parket | 21

moeilijk kwijt, maar als er ergens voor dertigduizend euro coke ligt, rent het halve politiebureau leeg.’ Fraude bestrijden is zendingswerk bedrijven: ‘Fraude is wél sexy, als je maar weet hoe je het aan moet kleden’ Als oud-politieman kent Abco Jongkees beide culturen. Hij is dan ook een belangrijke schakel in de kennisoverdracht tussen OM en politie. De BRNON is aangewezen als één van de pilot-regio’s om het financieel-economisch rechercheren naar een hoger plan te tillen. Abco onderhandelt met het Verbond van Verzekeraars over een convenant over het uitwisselen van informatie. ‘Bij de verzekeraars ligt een schat aan informatie waarmee wij een beter zicht kunnen krijgen op crimineel vermogen.’

‘Fraude is wel sexy, als je maar weet hoe je het aan moet kleden’ Op het gebied van ontnemen loopt de politie vaak net iets harder dan OM en de Domeinen: ‘Bij een doorzoeking een bankstel van 20.000 euro laten staan omdat het misschien beschadigd raakt bij de Domeinen, dat gaat er bij politiemensen niet in’, weet Abco. ‘De vraag is, kijken we bij conservatoir beslag

naar de opslagkosten? Halen we het hele huis leeg op die ene onderbroek na? Of hangen er na het uitzitten van de celstraf nog steeds acht Hugo Bosspakken in de kast?’ Voordat Frank Feenstra bij het OM kwam, was hij zeven jaar faillissementscurator. Bij het project faillissementsfraude mocht hij zijn oud-collega’s aansporen om melding te maken van verdachte faillissementen. De onderzoeken werden door een speciaal team gedraaid: ‘In ruim een half jaar tijd zijn er 32 zaken van faillissementsfraude onderzocht. Door financieel rechercheurs, aangevuld met mensen uit het “blauw”, en dat ging uitstekend. Het ging om het achterhouden van administratie of het onttrekken van geld uit de boedel. Dit team heeft prima dossiers opgebouwd, het zijn allemaal zaken waarvoor ik op zitting taakstraffen en voorwaardelijke celstraffen ga eisen.’

Heerlijke wiet Strafmaatoverleg op de kamer van Gerben Pol, raio bij het team maatwerkzaken IJsselland. Wel of geen onvoorwaardelijke gevangenisstraf eisen tegen een Zwolse coffeeshophoudster bij wie 43 kilo hasj in één van haar appartementen is aangetroffen? Hier botst de werkelijkheid met het gedoogbeleid. ‘Mevrouw is natuurlijk wél handelaar en haar coffeeshop wordt gedoogd. Maar ze moet zich dan wel aan de afspraken van dat gedoogbeleid houden’, vindt stafjurist René Verheul. Veertig kilo op de achterbank van iemand zonder coffeeshop vindt hij van een andere orde. Minder mild is officier van justitie Reinoud den Haan: ‘Ze mag een handelsvoorraad hebben van vijfhonderd gram. Dit is tachtig keer zovéél.’

Receptionistes Louise en Soe: ‘Het werk is meer dan alleen goedemorgen, en doorver­ binden’. 22 |

Zwolle, Almelo, Zutphen, Arnhem Het arrondissement Zwolle-Lelystad maakt ingrijpende veranderingen door. Volgens de wet vormt Zwolle één geheel met Lelystad. Feitelijk is Lelystad vanaf 1 januari ondergebracht bij het regioparket Utrecht. Zwolle vormt samen met Almelo één regio en op langere termijn gaat het toe naar één OM Oost met de parketten Zutphen en Arnhem. Op dit moment telt het parket Zwolle ongeveer 150 medewerkers.

De volgende ochtend zit een bevlogen zakenvrouw in het verdachtenbankje. Die veertig kilo was door straatleveranciers zonder haar medeweten bij haar gedumpt. Het spul was niet van haar. Waarom ze er dan toch tienduizenden euro’s voor betaald heeft, wil de rechtbank graag weten. Omstandig legt de vrouw uit dat ze vertrouwen moet kweken bij haar leveranciers, dat ze zeker moet zijn van aanvoer in de toekomst: ‘Neem nou Hees, dat is zo’n heerlijke wiet. Lekker zoet, echt een toppertje. Als je dat in huis hebt, maak je de klanten blij.’ Ze slaakt een zucht als ze de onbewogen gezichten voor haar ziet: ‘U heeft dat natuurlijk nog nooit gerookt.’ Eis: 180 uur werkstraf en 2 maanden voorwaardelijke gevangenisstraf. Terug op de gang bij maatwerkzaken IJsselland. Hier valt op dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn in het officierenkorps. Christine Bordenga is senior officier en

belast met de regionale portefeuille zeden. Op haar bordje ligt momenteel een moordzaak in het pittoreske Vollenhove. Maar ook de vraag wat het OM moet doen met een veroordeelde voor doodslag en ontucht, die bij de politie heeft verklaard dat pedofielenvereniging Martijn hem tips heeft gegeven over het benaderen van kinderen en het wissen van sporen. En dan ligt deze week ook nog de opvangtelefoon op haar bureau. Een GSM-toestel waarachter een heel verhaal schuil gaat. Omdat Zwolle gebiedsgebonden werkt, komt de politie alleen bij de opvang terecht als de gebiedsofficier niet bereikbaar is. ‘Keerzijde is dat je als gebiedsofficier altijd bereikbaar bent voor de politie. Een dag rustig werken aan een onderzoek wordt dan moeilijk.’ De roep om het instellen van een weekdienstkamer, bekend fenomeen op veel parketten, keert dan ook met regelmaat terug. Een werkgroep onderzocht de mogelijkheden, maar kwam tot de conclusie dat het met de kleine bezetting in Zwolle niet haalbaar is. Parketsecretaris Ron Smit wil er het gebiedsgebonden werken liever niet voor opgeven: ‘We hebben jarenlang contacten opgebouwd, die moet je niet zomaar overboord gooien. Ik weet precies met wie ik afspraken maak bij de politie en wie ik daar op aan kan spreken. Dat heeft volgens mij ook nog een gunstig effect op de doorlooptijden. Bij ons gaan de officier én de secretaris als koppel naar het recherche-overleg. De aansturing is heel duidelijk.’ Als er straks een nieuwe regiohoofd maatwerkzaken is, komt het onderwerp vast weer op de agenda. Want ook in Zwolle geldt; het OM is altijd in beweging. Tekst: Tineke Zwart Foto’s: Herman Engbers

Uitvalsbasis Het OM gebouw is vooral een uitvalsbasis. Officieren van justitie stappen met hun dossierkoffer door de veiligheidssluis, die vanuit het souterrain toegang biedt tot de parkeergarage. Op weg naar een zitting bij de Rechtbank Zwolle, drie kilometer verderop. Of ergens anders in Noord- en Oost Nederland.

Opportuun 7 - juli 2010 - Het parket | 23

kortom

Kijk voor meer actueel nieuws op www.om.nl

slachtoffers mensenhandel Er zijn veertig opvangplaatsen voor vrouwelijke slachtoffers en tien opvangplaatsen voor mannelijke slachtoffers gecreërd. Deze capaciteit, gerealiseerd onder verantwoordelijkheid van de ministeries van justitie en VWS, komt bovenop de bestaande gemeentelijke opvangvoorzieningen voor slachtoffers van mensenhandel. Het tekort aan plaatsen moet nu verminderen.

Opvang is belangrijk om direct een eind te maken aan de uitbuiting van slachtoffers van mensenhandel. Zij krijgen op een geheime locatie beschermde opvang en individuele begeleiding. Voor veel slachtoffers is die bescherming een belangrijke voorwaarde om tot rust te komen en om aangifte te (durven) doen tegen hun uitbuiters. Het ministerie van Justitie verwacht dat de aangiftebereidheid zal stijgen. De opsporing en vervolging van de daders wordt zo eenvoudiger.

Justitie.nl weg Investeren in de toekomst Het OM investeert in de toekomst en biedt rechtenstudenten een kijkje achter de schermen.

Op 12 juli 2010 is de website www.justitie.nl opgegaan in www.rijksoverheid.nl, de website voor alle informatie van de rijksoverheid. Justitie.nl zal vanaf die dag niet meer bestaan.

Op zondag 27 juni klonk het startschot voor het tweede SummerCourt. Twintig getalenteerde rechtenstudenten konden in één week kennismaken met de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie. Ook de winnares van de Nationale Requireerwedstrijd 2010, derdejaars rechtenstudente Lisa de Graaf, was met haar “wildcard” een van de deelnemende topstudenten aan SummerCourt. De studenten kregen

Rookverbod eenmanscafés In kleine kroegen mag niet meer gerookt worden, aldus het Hof Arnhem Twee eenmanszaken kregen beide 1.200 euro boete opgelegd, omdat ze hun gasten binnen lieten roken. De horecaondernemers werden eerder door gerechtshoven in Leeuwarden en Den Bosch vrijgesproken. De tabakswet bood volgens de gerechtshoven onvoldoende ruimte voor een rookverbod voor cafés zonder personeel. De Hoge Raad vernietigde de arresten van beide gerechtshoven en verwees de zaak naar het hof in Arnhem. Naar het oordeel van de Hoge Raad biedt de wet verplichting tot het instellen, aanduiden en handhaven van een rookverbod. Het Arnhemse gerechtshof verwierp op 17 juni de verweren dat het rookverbod in strijd is met het gelijkheidsbeginsel en dat het rookverbod in strijd is met het EG-recht (vrij verkeer van goederen en diensten). Daarbij overwoog het hof onder meer dat het aan de wetgever is om eventueel te bezien of een heroverweging van de regeling(en) met betrekking tot het rookverbod noodzakelijk is.

een interactief werkprogramma aangeboden met professionals uit de juridische beroepspraktijk. Ze konden zich grondig oriënteren op in het vak van rechter en officier van justitie. Als onderdeel van SummerCourt organiseerde het OM ook een minisymposium. Behalve de 20 deelnemers aan SummerCourt waren ook diverse studenten uitgenodigd voor het “Lagerhuisdebat” over “Wat beïnvloedt het recht?” De ruim honderd belangstellenden voerden discussies met Annemarie Penn-te Strake, hoofdofficier parket Maastricht, Gerben Kor, media-adviseur, en Ybo Buruma, hoogleraar strafrecht.

Onderzoeksset zedendelicten verbeterd Nieuwe technieken leiden tot een betere onderzoeksset zedendelicten. De aanpassingen in de zedenset leiden tot verbetering en vereenvoudiging van het zedenonderzoek. De belangrijkste vernieuwingen zijn: een beter onderzoeksrapport, een aangepaste nagelknipper en nylon in plaats van katoenen swabs voor bemonsteringen van het lichaam. Het is in het belang van de zedenrechercheur, de arts, het slachtoffer en het laboratoriumonderzoek dat, na de invoering in oktober 2010, de herziene onderzoeksset wordt gebruikt.

Opportuun 7 - juli 2010 - Nieuws | 25

‘Onderzoek zaak-Lucia de B.’ De rechtspraak zou het dossier-Lucia de Berk diepgravend en liefst met externe hulp nader moeten analyseren. Dat stelt voormalig president van de Rechtbank Den Haag, H.F.M. Hofhuis. De rechters die de Haagse verpleegkundige onschuldig hebben veroordeeld, maakten een ernstige fout die niet getuigt van professioneel handelen, aldus de ex-rechter.

Omgeslagen Probo Koala

Om-afdoening

‘Deze gifdumping is meer dan een milieudelict. Het gaat voor de bewoners van Abidjan om het recht op leven en een gezond milieu. Zij hebben recht op een strafrechtelijk onderzoek en mogelijke vervolging van de daders.’

‘Óf de Wet OM-afdoening is een succes: waarom dan niet de bevoegdheden van het OM verruimen. Óf de Wet OM-afdoening faalt: waarom dan niet de bevoegdheden van het OM verruimen? (...) Hoe dan ook, een fikse uitbreiding van de bevoegdheden tot straffen van wat in laatste instantie een onderdeel is van de uitvoerende macht lijkt voorgeprogrammeerd.’

Marietta Harjono, campagneleider giftige stoffen Greenpeace Greenpeace.nl/news, 1 juni 2010

Gerrit Dijkstra (UD bestuurskunde en rechter) en Paul Nieuwenburg (UHD politieke filosofie) Filosofie en Praktijk, voorjaar 2010

Lokjood

Bedrijfsfraude

‘Voordat we de inzet van een lokjood overwegen, moet er eerst tenminste één concrete aanklacht liggen. Het gaat te ver om zomaar een zwerm agenten met keppeltjes de straat op te sturen.’

‘Als mensen langer in dienst zijn, dan worden ze bijna blindelings vertrouwd. Maar liefst 65 procent van de fraudeurs had een dienstverband van zes jaar of langer.’

Ellie Lust, woordvoerster korps Amsterdam Amstelland De Volkskrant, 22 juni 2010

Jos Meekel, directeur van Hoffmann Bedrijfsrecherche Haagsche Courant, 22 juni 2010

Marktplaats



Recente strafrechtelijke jurisprudentie over handel op het internet

van de misdaad

Het gaat slecht met de bakkerij. De eigenaresse besluit de inventaris te gelde te maken en biedt de koelvitrine op marktplaats.nl te koop aan. Dat had ze niet gemogen, want de vitrine was gefinancierd via een huurkoopovereenkomst. Pas als de laatste termijn was afgelost, zou de eigendom overgaan naar de bakkerij. Omdat de rechtmatige eigenaar de advertentie op marktplaats.nl ontdekte, is de verkoop niet doorgegaan. De eigenaresse van de bakkerij wordt vervolgd voor verduistering. Maar is hier sprake van een poging of van een voltooid delict? Het Hof Leeuwarden oordeelde op 21 mei dat het laatste het geval is. Reeds door de vitrine op marktplaats.nl aan te bieden ‘heeft verdachte – terwijl zij daardoor contractueel niet gerechtigd was – als heer en meester over het goed beschikt’(LJN BM6703). Degene die overweegt om via het internet dingen die hem of haar niet toebehoren te koop aan te bieden, is dus gewaarschuwd. Maar hoe zit het met de kopers? Hoe voorzichtig moeten zij zijn wanneer ze een koopje op het internet zien? In een arrest van 25 mei gaf de Hoge Raad de internetkoper enige bescherming. Verdachte had op marktplaats.nl een tweedehands damesfiets voor zijn dochter gezien. Hij trof de verkoper op het station van Zwolle en betaalde contant € 120,-. Later bleek de fiets gestolen te zijn. De vader werd veroordeeld voor schuldheling en ging in cassatie. Advocaat-generaal Knigge vond in zijn conclusie dat het hof te streng was geweest. Het oordeel dat de vader had moeten vermoeden dat de fiets gestolen was, lijkt vooral gebaseerd te zijn op het ontbreken van een aankoopbon en van een sticker van de rijwielhandelaar op de fiets. Knigge vraagt zich af of ‘het ontbreken van een aankoopbon een ongebruikelijke gang van zaken is bij aankopen op marktplaats.nl’ en bekent ook niet geweten te hebben dat het ontbreken van een sticker ‘een veelzeggend detail’ is. Hij acht mede daarom de bewezenverklaring onvoldoende inzichtelijk. De Hoge Raad deelt het oordeel van Knigge en vernietigt de uitspraak (LJN BL5625). De meeste strafzaken die betrekking hebben op handel op het internet, gaan over oplichting. Voor de Rechtbank Arnhem stond op19 mei een verdachte terecht die op marktplaats.nl veel geld verdiende met het verkopen van nooit geleverde iPods en Playstations. Zijn raadsman voerde het verweer dat het enkele feit dat iemand zich voordoet als betrouwbaar ondernemer niet kan gelden als het aannemen van een valse hoedanigheid in de zin van art. 326 Sr (oplichting). De rechtbank vond in dit geval oplichting bewezen. Verdachte heeft ‘telkens valselijk en/of bedrieglijk en/of in strijd met de waarheid, ook door middel van een opeenstapeling van leugens, de hoedanigheid van een bonafide verkoper aangenomen’(LJN BM6703). Zeker zo bont als deze verdachte had de man achter Villaspanjehuren.nl het gemaakt. Hij had een bedrijf opgericht met een website, een kantoor, bankrekeningen, vouchers voor de huurders en secretaresses die klanten telefonisch te woord stonden. Het enige wat ontbrak waren vakantiewoningen om te verhuren. Toen de eerste vakantiegangers in Spanje aankwamen en ontdekten dat het opgegeven huisnummer niet bestond of behoorde bij een braakliggend stuk grond, was de verhuurder al gevlucht met koffers vol geld. De Rechtbank Groningen stelde op 18 februari vast dat hij zo ‘op gewiekste, berekenende en doordachte wijze’ honderden slachtoffers had gemaakt (LJN BL4405). De officier had vier jaar gevangenisstraf geëist. De rechter deed er nog een schepje bovenop: vijf jaar. Omdat die straf geheel onvoorwaardelijk was, kon niet ook nog eens de bijzondere voorwaarde worden opgelegd die de eerder genoemde internetoplichter moet nakomen: een jaar lang geen goederen of diensten op een website te koop aanbieden (LJN BM6703). Tekst: Miranda van Turennout & Juriaan Simonis, werkzaam bij Wetenschappelijk Bureau OM.

26 | Naam artikel - Opportuun 4 - mei 2010

Opportuun Opportuun 7 - 4juli - mei 2010 2010 - Jurisprudentie - Naam artikel| 27 | 27

Hoogleraar Annemieke Roobeek

‘Hang als een helikopter boven een probleem, bijvoorbeeld bij internationaal gesjoemel met witgoed-afval’

netwerkend Personen én patronen volgen

opsporen

Netwerkend opsporen heeft de toekomst. De crimineel staat niet langer centraal maar de hele criminele omgeving. Bij de nieuwe aanpak hoort een andere benadering van rechercheonderzoek en leiderschap binnen Openbaar Ministerie en politie. Ze zijn het roerend eens. Vullen elkaar tijdens het gesprek telkens aan. Procureur-generaal Marc van Nimwegen heeft binnen het Parket-Generaal onder meer politie en georganiseerde misdaad in zijn portefeuille. Tegenover hem zit Annemieke Roobeek, hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement aan de Business Universiteit Neyenrode. Zij schreef het boek “Netwerkend Werken en Intelligent Opsporen”. De twee troffen elkaar tijdens een afsluiting van het Programma Versterking Opsporing in Zeist, waar Politie Nederland deskundigen in opsporing en vervolging om de tafel had gebracht. Het thema was: hoe staat het met het niveau van de opsporing? Van Nimwegen: ‘De discussie ging niet over de zogenaamde TGO’s, de onderzoeken naar moord en doodslag of crimes passionels. De discussie spitste zich toe op de complexe financieel-economische criminaliteit waar de georganiseerde misdaad bij betrokken is.’ Roobeek: ‘We stelden

28 |

beiden vast dat er vooral technische verbeteringen zijn getroffen, bijvoorbeeld op het gebied van forensisch onderzoek. Wat de zware en complexe zaken betreft, wordt in de opsporingsteams nog vrij traditioneel gewerkt. Er wordt nog teveel uitgegaan van vaste teams en vastgelegde routines, in plaats van meer ruimte voor netwerkend werken met kennisdragers van buiten de politie.’ Van Nimwegen laat er meteen een optimistisch geluid op volgen: ‘In een aantal grote onderzoeken werken we al samen met anderen in de breedte en de diepte van een maatschappelijk criminaliteitsprobleem. Dat noemen we een programmatische aanpak. Maar het besef dat het nog veel effectiever kan en moet is aanwezig binnen de politie en ook binnen het OM.’ Roobeek begrijpt dat de boodschap uit “Intelligent Opsporen en Netwerkend Werken” niet meteen bij iedereen met een hoera! wordt ontvangen: ‘Het zal best

moeite kosten om over te schakelen naar netwerkend opsporen. Als doordringt dat het vraagstuk voortaan centraal staat en daardoor de kans toeneemt dat de hele bende inclusief de vermeende boef wordt opgerold, zal het enthousiasme toenemen.’ Hoe ziet een onderzoek volgens de methode uit? Van Nimwegen geeft een voorbeeld: ‘Uit onderzoeken naar grote criminele samenwerkingsverbanden, is zicht ontstaan op een aantal financiële dienstverleners. Netwerkend opsporen richt zich niet alleen op hun delicten maar op hun totale werkwijze, op hun contacten in de legale bovenwereld, de patronen van hun transacties, stakeholders in de aanpak van het maatschappelijke criminaliteitsprobleem. Doel van het onderzoek is correctie en maatschappelijk herstel door de boeven te vangen maar ook om de branche en de samenleving weerbaarder te maken tegen criminele invloeden en tendensen. Ook in de aanpak van meer zichtbare criminaliteit, zien we deze behoefte aan verbreding en verdieping in de aanpak: Als in Amsterdam een gewelddadige overval of een liquidatie wordt gepleegd, is dat een zaak op zich. Maar als je deze zaak in verband gaat brengen met een aantal vergelijkbare overvallen of liquidaties, kun je patronen ontdekken.’ Hoe ziet dan het opsporingsteam eruit? Roobeek: ‘Niet standaard, maar op maat gesneden. Wie nodig is komt in het team en er wordt actief gekeken naar mensen van

buiten de politie die een bijdrage kunnen leveren.’Ze legt uit dat de flexibele teams gevuld moeten worden met kwalitatief hoogwaardige mensen. ‘Dat kan alleen als er een instroom van buitenaf komt, anders kun je die slag niet maken.’ Die zij-instromers op HBO- en wetenschappelijk niveau, zullen voor een ander klimaat gaan zorgen. Van Nimwegen: ‘Dat is goed en het kan ook. Er is nu een nieuwe generatie die gewend is met informatietechnologie om te gaan en als vanzelfsprekend deel uitmaakt van netwerken.’ Roobeek: ‘De politieke keuze is tot nu toe steeds geweest: Meer Blauw op straat. Daar heb je geen hoogopgeleide dienders voor nodig. Voor dit complexere opsporingswerk wel.’ Van Nimwegen: ‘We zeggen ook niet: weg met de oude opsporing. Het gaat om het doorbreken van de monocultuur. Dat verhoogt de kwaliteit van het onderzoek.’ Roobeek vult aan: ‘Het fingerspitzengefühl van de ervaren rechercheur willen we niet missen en in de eerdere projecten hebben we de meerwaarde van de oudere garde absoluut ook onderkend.’ Als Van Nimwegen praat over de opsporing, doelt hij niet alleen op de politie maar ook op het Openbaar Ministerie. Ook het OM streeft naar meer diversiteit binnen teams. Het OM kent een overwegend juridische monocultuur van hoogopgeleide professionals die graag hun eigen domein beheersen en beheren’ weet

Opportuun 7 - juli 2010 - Expertise | 29

Van Nimwegen. ‘Maar het kan anders. Je ziet voorbeelden binnen het Functioneel Parket en in sommige proeftuinzaken, waar verschillende specialisten aan een zaak werken.’ Bij complexe zaken werken officieren met een bepaalde expertise samen. ‘Het is een verandering in denken en werken, dat moet groeien’, concludeert Van Nimwegen. Roobeek en Van Nimwegen komen op de consequenties die de instroom van nieuwelingen en de andere aanpak van recherchewerk zal hebben. Roobeek: ‘Dat vergt een ander leiderschap. Er zal een rigoureuze verplatting moeten plaatsvinden. Mensen zitten op posities

PG Marc van Nimwegen

‘Het doel is ook om de branche en samenleving weerbaarder te maken tegen criminele invloeden’ vanwege hun expertise, niet vanwege hun rang en dienstjaren. Een baasje dat daar ter controle bijzit heeft geen functie.’ Van Nimwegen: ‘Voor het OM betekent het dat de leiding niet alleen vanuit een managersperspectief naar een zaak kijkt, maar ook op de inhoud van het vak een betekenisvolle bijdrage levert, zonder te willen domineren vanuit de hiërarchische positie. De “extreem diverse onderzoeksteams”, zoals Roobeek de recherchegroepen van de toekomst noemt, zullen óók op een hoger kwaliteitsniveau moeten komen, omdat ze veel meer dan nu naar buiten zullen treden.’ De recherchekundigen, de HBO’ers die nu de korpsen binnenkomen, moeten op voet van gelijkheid communiceren met stakeholders van buiten, zoals advocatenordes, bestuurders van banken enzovoort. Van Nimwegen geeft een voorbeeld: ‘Als je bezig bent met ABCconstructies kun je dat allemaal zelf gaan uitzoeken. Bij deze aanpak ga je naar instanties die verstand hebben van die materie, banken en notarissen bijvoorbeeld.’ De stakeholders zijn best bereid mee te werken, is hun beider ervaring. ‘Ze zijn belanghebbende. Door gesjoemel binnen hun branche hebben ze last van valse concurrentie en een criminele geur rond hun business. Daar willen ze vanaf. Een andere kant van het verhaal

30 | Expertise - Opportuun 7 - juli 2010

is dat een bedrijfstak weerbaarder wordt doordat men ervaart dat er tegen dit soort praktijken iets gedaan kan worden.’ Roobeek: ‘In het boekje staan voorbeelden van projecten waarin we laten zien dat deze aanpak werkt. Er staat een zaak in die in de politieregio IJsselland speelde en zich uitstrekte tot de dump en gezondheidsproblemen in Ghana. In deze zaak ‘Emma’ is volgens deze aanpak gerechercheerd. Het ging om internationale milieufraude waarbij op grote schaal werd gesjoemeld met witgoed-afval. Daar zijn de stakeholders nauw bij betrokken geweest. Van dit project hebben we ook geleerd dat je na afloop van een zaak moet terugkoppelen. Het gaat om briefen van de stakeholders aan het begin maar zeker zo belangrijk is het debriefen. Zo kunnen ze de uitkomst horen en er verder op doorgaan.’ Roobeek laat er lachend op volgen: ‘De betrokkenen zijn nog tig-keer op nationaleen internationale congressen gevraagd te vertellen hoe ze mee hebben geholpen de milieubende op te rollen.’ Van Nimwegen begrijpt dat de buitenwereld maar moeilijk zal kunnen wennen aan het idee van netwerkend opsporen. Criminelen moeten achter de tralies en liefst zo snel mogelijk. ‘Dat is zo. Ik ben helemaal niet vies van output-sturing. Maar ik wil ook sturen op effect en daarbij biedt deze methode simpelweg meer kans op resultaat.’ Roobeek gaat verder: ‘Puur op output sturen geeft een perverse prikkel. Dan ga je aan de slag met de meest eenvoudig op te lossen zaken. De ingewikkelde schuif je naar de achtergrond. Netwerkend opsporen vereist misschien soms wat meer geduld. Je moet als opsporingsteam als een helikopter boven een probleem gaan hangen. Analyseren en toeslaan. Je ziet dan ook wel ergens vanuit de hoogte die boef rennen, maar ook de hele keten waar hij onderdeel van uitmaakt.’ Van Nimwegen: ‘Daarmee kan je de zware jongens aanpakken. Niet alleen de sukkels. Criminele structuren ontrafelen en niet te vergeten, de financiële stromen in kaart brengen. Ik ben ervan overtuigd dat je met nieuwe kennis en je contacten in de financiële wereld op den duur veel effectiever bent dan nu.’ Roobeek knikt instemmend en voegt er aan toe: ‘De methode kan uiteindelijk een enorme versnelling in het onderzoek teweeg brengen. Het kan ertoe leiden dat je zegt: het kost teveel de criminele organisatie te ontmantelen. In plaats daarvan verstoren we hun business door barrières op te werpen en uiteindelijk is dat veel effectiever.’ Dat kan inderdaad heel doeltreffend zijn, weet Van Nimwegen. ‘Als het vestigingsklimaat voor criminelen beroerd wordt, is dat winst voor de samenleving. Als we hun financiële winst en bezit kunnen afpakken, de misdadige praktijken kunnen stoppen, is dat een morele correctie waar de maatschappij echt iets aan heeft.’

Illustratie: Guusje Kaaijk

Hoek van Jan

Bad Curieuze meldingen zijn het toch altijd. Mensen die in eenzaamheid dood zijn gegaan. Ik word er vaak wat melancholiek van. Uiteindelijk is er altijd wel iemand die hem of haar mist. Gelukkig wel. Dan wordt vaak de politie gebeld. Die gaat ‘ter plaatse’. Vaak is het voldoende om de brievenbus open te doen. Die geur is onmiskenbaar. Vervolgens komt er een circus op gang. De technische recherche komt. De arts. Een rechercheur. Zoveel volk had ie bij leven nooit over de vloer. Het zou hem hebben ontroerd, al dat bezoek. Op enig moment wordt dan ook de officier van justitie gebeld. Zo ook deze keer. De man was al een poosje dood. In de woning was het een puinhoop. En dan bedoel ik niet dat er ook wel eens een doekje over tafel mocht. De tafel was onder de rotzooi niet meer zichtbaar. Meer dat niveau. Hij stond in de buurt ook bekend als een alcoholist. Onverzorgd type, verwaarloosd. Niemand bemoeide zich met hem. Zo’n trieste man, die dagen dood kon zijn zonder dat iemand er echt erg in had. De politie had hem in bad gevonden. Daar had hij al even gelegen en het water had zijn werk gedaan. Samen met de tijd. Hij was nauwelijks nog herkenbaar. Lugubere aanblik, lijkt me. Maar toch was er wel iets poëtisch aan zijn verscheiden. Overleden terwijl hij zich waste. Misschien leefde de man in smerigheid. Maar hij is in elk geval in schoonheid gestorven. Jan Hoekman, officier van justitie

Tekst: Louis Cornelisse Foto: Judith Dekker

Opportuun Opportuun 47 -- mei juli 2010 - Hoek Naamvan artikel Jan | 31

Hollen voor een goed doel Hardlopend een lastig requisitoir voorbereiden

GESPOT Astrid: ‘Eigenlijk is hardlopen helemaal niet leuk, maar het gevoel Zondag 13 juni Ladies Run Rotterdam, 11.45 achteraf als je weer thuis bent is zo lekker.’ Suzanne vindt de start uur, vlak voor de start altijd lastig. Maar tijdens het lopen lukt het haar en Dedy om gedachten de vrije loop te geven, en soms zelfs om een lastig NAAM vlnr: requisitoir voor te bereiden. Liesbeth holt juist haar hoofd leeg: Bovenste rij ‘Het is pure ontspanning’. Jacqueline Bonnes (44) officier van justitie Jeichien, Brenda en Anja rennen de vijf kilometer. Voor hen is het Jeichien de Graaff (47) persvoorlichter de eerste keer dat ze meedoen aan een officiële loop. Dat de Brenda de Boom (35) beleidsmedewerker Ladies Run over Erasmus- en Willemsbrug in Rotterdam gaat, recherche-officier maakt het voor hen extra aantrekkelijk. Al zagen ze eerst wel erg Astrid Tiggelaar (32) officier van justitie tegen de bruggen op. Maar het viel mee, en ze komen keurig Onderste rij binnen de tijd aan.’Een adrenalinekick, dat lopen. Vooral na Suzanne Hensels (41) officier van justitie afloop!’, vindt Anja. Dedy Woei-A-Tsoi (40) officier van justitie De tien kilometer is zwaarder, want de zon breekt door. Aan de Anja Kramp (40) management-assistente finish wachten de collega’s elkaar weer op. Jacqueline is het eerst hoofdofficier binnen, in iets meer dan 52 minuten. ‘Dit is voor jou zeker een Liesbeth Uijtdehaage (40) uitloopje?’, wil Suzanne weten. Jacqueline heeft in april de opleidingscoördinator administratie Rotterdamse marathon nog gelopen. Pink Ribbon zamelt geld in voor onderzoek naar en bestrijding van Allemaal werkzaam in Rotterdam borstkanker. ‘Deze wedstrijd heb ik gelopen voor de personen in en Dordrecht mijn omgeving die strijden tegen deze ziekte, in welke vorm dan Foto: Blauweluchten fotografie ook’, zegt Brenda tot slot.